Μακεδονία: Το Όνομα, η Ταυτότητα, οι μύθοι, η ιστορία. [Πλάνα από τη Συγκέντρωση για την Ελληνικότητα της Μακεδονίας]

Transcript

1 Εκπομπή 10 η Μακεδονία: Το Όνομα, η Ταυτότητα, οι μύθοι, η ιστορία [Πλάνα από τη Συγκέντρωση για την Ελληνικότητα της Μακεδονίας] «Έλληνες ήταν και θα μείνουνε για πάντα οι Μακεδόνες.» «Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς, σήμερα μας θεωρεί γραφικούς, ακραίους, ακόμη και φασίστες αλλά εμείς ακριβώς γι αυτό ήρθαμε εδώ, για να δηλώσουμε ότι ο πατριωτισμός, ο εθνισμός, δεν είναι εθνικισμός.» Από τα μεγάφωνα συγκέντρωσης στη Θεσσαλονίκη ακούγεται: «Ζήτω η Μακεδονία μας», φωνάζει ο διοργανωτής. «Ζήτω», απαντούν και οι συγκεντρωμένοι διαδηλωτές. «Ζήτω η Μακεδονία.» «Ζήτω.» «Ζήτω η Θεσσαλονίκη μας.» «Ζήτω.» «Κάτω τα χέρια από τη Μακεδονία.» «Κάτω.» «Άνθιμε, θυμήσου, οι νέοι είναι μαζί σου.» «Εδώ Μακεδονία, Ελλάδα εδώ.» Θεσσαλονίκη, Τετάρτη 5 Μαρτίου. Δυο συγκεντρώσεις στο κέντρο της πόλης. Οι σημαίες θυμίζουν Το σύνθημα είναι το ίδιο: «Η Μακεδονία είναι ελληνική.» Η συμμετοχή στις συγκεντρώσεις, όμως, είναι πολύ μικρότερη. Διοργανωτής συγκέντρωσης στη Θεσσαλονίκη ακούγεται από τα μεγάφωνα: «Βοηθήστε, βοηθήστε να φαινόμαστε πολλοί γιατί είμαστε πολλοί. Μη στριμώχνεστε.» Νεαρός στη Θεσσαλονίκη: «Ο κόσμος δε θέλει να συμμετέχει σε τέτοιες κινητοποιήσεις γιατί αισθάνεται ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να πάρει αυτό που θέλει μέσα από αυτή τη μορφή έκφρασης.» Μια μέρα μετά τα συλλαλητήρια, η «Έρευνα» συζητά με μια παρέα νέων ανθρώπων που ζουν στη Θεσσαλονίκη. Αναζητούμε το σφυγμό της πόλης. 1

2 «Οι κάτοικοι αυτού του κρατιδίου πως θα ονομάζονται; Ανω Μακεδόνες; Ποια γλώσσα θα μιλάνε; Την Ανω Μακεδονική; Δε γίνεται κάτι τέτοιο. Δηλαδή, εμείς θα είμαστε οι Κάτω Μακεδόνες; Δεν υπάρχει δεν πρέπει να υπάρχει κάποιος διαχωρισμός. Η Μακεδονία είναι μία και καλώς ή κακώς είναι ελληνική. Είναι η ιστορία μας αυτή, δε μπορούμε να τη δώσουμε έτσι, δηλαδή, τόσοι και τόσοι πάλεψαν γι αυτή την ιστορία και γι αυτό το έδαφος και δεν είναι σωστό να τους προδώσουμε έτσι.» «Να μη μείνουμε σε συναισθηματισμούς, πρέπει αυτό το θέμα, όπως επίσης και το Κυπριακό, να έχουμε μία κοινή στρατηγική, μία κοινή εξωτερική πολιτική για να μπορέσουμε να έχουμε και κάποια προοπτική στο μέλλον.» «Πιστεύω πως με το συλλαλητήριο θα δώσουμε ένα μήνυμα στην κυβέρνηση ότι δεν δεχόμαστε καμία σύνθετη ονομασία, ότι δε μπορεί να πουλήσει το όνομα της Μακεδονίας.» «Εμείς, όπως είμαστε εδώ, ίσως και κάποιοι πιο μικροί από μας, δεν θα τους πουν, αλλά οι επόμενες γενιές που θα τους μάθουνε σαν Μακεδόνες;» Διοργανωτής συγκέντρωσης στα Σκόπια από το βήμα: «Μακεδονία, ήρθε η ώρα να γίνουμε πάλι Μακεδόνες. Ζήτω η Μακεδονία.» Λαοσυνάξεις για το όνομα έγιναν αυτή τη φορά και στα Σκόπια. Σε μία απ αυτές μάλιστα, κάποιοι διαδηλωτές επιτέθηκαν στην ελληνική πρεσβεία.» Μπόμπι: «Δεν ήταν στις προθέσεις μας να κινηθούμε απειλητικά προς την ελληνική πρεσβεία. Η οργάνωση μας είχε προγραμματίσει μια ειρηνική διαδήλωση στην πλατεία Μακεδονία στα Σκόπια. Δε θέλω να μιλήσω γι αυτούς που πήγαν στην ελληνική πρεσβεία. Σίγουρα δεν είναι άνθρωποι που θέλουν το καλό της χώρας μας. Δεν ήταν αυτοί οι σκοποί της διαδήλωσης μας. Δεν έχουμε τέτοιες διαθέσεις απέναντι στον ελληνικό λαό και την ελληνική πρεσβεία.» «Εμείς δεν έχουμε κανένα πρόβλημα. Το μοναδικό πράμα που ρωτάμε είναι: «Που είναι το κακό να έχουμε το όνομα που επιθυμούμε; Μακεδονία.» Δεν έχουμε καμία εδαφική διεκδίκηση. Θέλουμε απλώς να ζούμε ειρηνικά στη χώρα μας χωρίς προβλήματα και ταραχές. Αν η Ελλάδα έχει πρόβλημα μαζί μας, πρέπει να κάνουμε μια συμφωνία, να μας αποκαλείτε εσείς Μακεδονία του Βαρδάρη ή όπως αλλιώς θέλετε, αλλά αυτό θα ισχύει μόνο στις διμερείς σχέσεις των δύο χωρών. Για όλους τους υπόλοιπους, για την Ευρώπη, το ΝΑΤΟ, τους διεθνείς οργανισμούς, καθώς και για τις χώρες που μας έχουν ήδη αναγνωρίσει, το όνομά μας θα είναι Δημοκρατία της Μακεδονίας.» 2

3 «Είμαι από τη Μακεδονία και σέβομαι οτιδήποτε έχει να κάνει με τη μακεδονική ιστορία, όπως και όλα όσα έχουν κάνουν με τον Μέγα Αλέξανδρο. Οπότε ναι, σε κάποιο βαθμό, νιώθω ότι κρατάω από αυτόν.» «Αν δεν μας θέλετε στο ΝΑΤΟ, δεν θα μπούμε στο ΝΑΤΟ. Όμως, το όνομα Μακεδονία δεν μπορείτε να μας το αρνηθείτε. Δεν έχω ανάγκη ούτε την Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε το ΝΑΤΟ. Θέλω μόνο να αποκαλούν τη χώρα μου Μακεδονία, να μιλάω μακεδόνικα και να ζω στη Δημοκρατία της Μακεδονίας. Κανένας πολιτικός, ούτε ο Νίμιτς, ούτε ο Σολάνα, ούτε ο Ρεν δεν μπορεί να το αλλάξει αυτό.» Μπόμπι: «Αν μας αλλάξουν το όνομα, δεν ξέρω τι θα κάνω. Μπορεί να οργανώσω πάλι μια διαδήλωση, μπορεί να βγω γυμνός στους δρόμους ή και να κολυμπήσω στο Βαρδάρη μέχρι τη Θεσσαλονίκη και να διαδηλώσω εκεί.» Η «Έρευνα» συναντά μια ομάδα νέων που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις στην πλατεία Μακεδονία και στην πλατεία Πέλας των Σκοπίων. Οι περισσότεροι είναι μέλη της οργάνωσης Youth Knows, «οι Νέοι ξέρουν». Αρχηγός τους και οργανωτής των συγκεντρώσεων είναι ένας φοιτητής Αρχιτεκτονικής 22 ετών. Ονομάζονται Μπόγκνταν, τον φωνάζουν Μπόμπι. Μπόμπι: «Αν κάποιος μας πει αύριο να πάψουμε να είμαστε Μακεδόνες και να μπούμε στο ΝΑΤΟ, θα πούμε: «ευχαριστούμε πολύ, αλλά όχι!» Γιατί αν αλλάξουμε την ταυτότητα του έθνους μας, θα είμαστε ένα νεκρό έθνος. Γιατί να θέλουμε να ενταχθούμε στο ΝΑΤΟ νεκροί;» Όταν ο Μπόγκνταν και οι φίλοι του δεν οργανώνουν διαδηλώσεις παίζουν πόλεμο στο Ίντερνετ. Καθημερινά το Διαδίκτυο πλημμυρίζει από καυγάδες ανάμεσα σε νεαρούς απ τα Σκόπια και τη Θεσσαλονίκη. Αγαπημένο θέμα συζήτησης: «Ποιος είναι και ποιος δεν είναι Μακεδόνας και ποιος έχει δικαιώματα επί της αρχαίας κληρονομιάς.» Γιώργος Κασελάκης: «Δε μιλάμε με επιχειρήματα, είναι πιο συναισθηματικός ο λόγος, είναι πολύ πιο χαμηλό το επίπεδο.» Ο Γιώργος Κασελάκης είναι φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, συμμετέχει συχνά σε ιντερνετικούς καυγάδες για το θέμα της ονομασίας. Γιώργος Κασελάκης: «Εμένα με είχε προσεγγίσει ένας Σκοπιανός ή έτσι δήλωσε τέλος πάντων ο άνθρωπος- ο οποίος αναζητούσε άτομα από Θεσσαλονίκη, ενεργά, με στόχο τη 3

4 διένεξη. Αυτό το οποίο ζητούσε επίμονα είναι ιστορικά τεκμήρια για να αποδείξει τη συνέχεια του κράτους, δηλαδή, να δείξει ότι αυτό το πράγμα υπήρχε και πριν από 40, 100, 400 χρόνια, εφόσον μάλιστα δήλωνε συνεχώς ότι είναι απόγονοι Φιλίππου και ούτω κάθε εξής. Ζήτησα απτά πειστήρια. Του λέω, για παράδειγμα: «τη δική μου γλώσσα μπορώ να στη δείξω σε μάρμαρο τόσα χρόνια πριν.» Αυτό το οποίο μου περιέγραψε είναι ότι υπάρχουνε.. έχουνε βρεθεί πάπυροι σε πυραμίδες, αυτά ήταν τα δικά του λόγια, οι οποίοι ήτανε στη γλώσσα του.» Διογένης Δασκάλου (απόσπασμα από την παράσταση που δίνει σε κέντρο της Θεσσαλονίκης): «Όχι, μου την έχει σβουρίξει. Δηλαδή, αυτοί θέλουν να λέγονται Μακεδόνες. Ωραία. Το σκέφτηκαν ότι άμα λέγονται Μακεδόνες και παίζουνε με τον Ολυμπιακό, θα τους φωνάζουν Βούλγαρους;» Μάχες στους δρόμους, μάχες στο Ίντερνετ, αψιμαχίες και στα ράφια των σούπερμάρκετ. Βρισκόμαστε στο σούπερ-μάρκετ «Βερόπουλος», στο κέντρο των Σκοπίων. Είστε από τη Θεσσαλονίκη, λέτε, έτσι; Κωνσταντίνος Θεοδοσιάδης (Δ/ντής Βερόπουλου, Σκόπια): «Από τη Θεσσαλονίκη.» Δηλαδή Μακεδόνας. Κωνσταντίνος Θεοδοσιάδης (Δ/ντής Βερόπουλου Σκόπια): «Ορίτζιναλ. Δημοκρατία έχουμε, καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει. Εγώ θα σας πω κάτι, ας πούμε, ότι κρατικές εταιρείες, ελληνικές κρατικές εταιρείες, όπως η «Εθνική», όπως ο «ΟΤΕ» και κάποιες άλλες, έχουνε «τα Ελληνικά Πετρέλαια», έχουνε κάνει επενδύσεις εδώ. Δηλαδή, το ελληνικό κράτος είναι προδότες; Αν είναι δυνατόν.» Η αλυσίδα «Βερόπουλος» είχε πρωτοστατήσει το 1992 στο μποϊκοτάζ κατά των προϊόντων από χώρες που δεν υποστήριζαν τις ελληνικές θέσεις για το Μακεδονικό. Πέντε χρόνια αργότερα, η επιχείρηση εγκαταστάθηκε στα Σκόπια με οχτώ καταστήματα στη χώρα. Στα ράφια, τα ντόπια προϊόντα διαφημίζονται ως μακεδονικά. Κάποιες εφημερίδες, ωστόσο, έχουν καλέσει τους καταναλωτές να κάνουν μποϊκοτάζ στις ελληνικές επιχειρήσεις και τα ελληνικά σούπερ-μάρκετ, αν η Αθήνα βάλλει βέτο στο ΝΑΤΟ. Γκάλοπ στο σούπερ-μάρκετ: Ξέρετε ότι ο ιδιοκτήτης είναι Έλληνας; Γυναίκα: Το ξέρω. 4

5 Δεν σας πειράζει αυτό; Με πειράζει. Εάν η Ελλάδα θέσει βέτο σχετικό με το όνομα θα συνεχίζετε να ψωνίζετε απ το VERO; Όχι. Εάν η Ελλάδα θέσει βέτο σχετικό με το όνομα θα συνεχίζετε να ψωνίζετε απ το VERO; Άνδρας: Ασφαλώς θα συνεχίσω. Εγώ δεν ασχολούμαι με την πολιτική. Για όλα αυτά έχουμε εκλέξει τους πολιτικούς. Εμείς θα κάνουμε τη δουλειά μας και θα στηρίξουμε τα θετικά. Το όνομά τους ή το όνομά μας; Γείτονες ή εχθροί; Πελάτες ή αντίπαλοι; Να τα βρούμε ή να τα σπάσουμε μαζί τους; Πουθενά η συζήτηση δεν είναι πιο έντονη απ όσο στην παραλία της Κατερίνης. Εδώ η τουριστική περίοδος βασίζεται κυρίως σε Σκοπιανούς και Σέρβους επισκέπτες που κάθε χρόνο κατακλύζουν την περιοχή. Γιώργος Ραβίδης (ξενοδόχος): «Αδέλφια. Δεν έχουμε να χωρίσουμε απολύτως τίποτε. Εγώ τους λέω Σκοπιανούς. Ποτέ δεν τους είπα Μακεδόνες. Το σέβονται.» Ο Γιώργος Ραβίδης είναι ξενοδόχος. Ως επιχειρηματίας, χάνει κάθε φορά που το όνομα δημιουργεί εντάσεις ανάμεσα στη χώρα μας και τους γείτονες. Γιώργος Ραβίδης (ξενοδόχος): «Προχθές κιόλας μου στείλανε αυτό το φαξ που βλέπετε εδώ πέρα, και μου λένε ότι, αναφέρονται στη γυναίκα μου, «κ. Ρούλη, συγγνώμη γιατί δεν μας αφήνουν από το τελωνείο να περάσουμε.» Από τα Σκόπια πελάτες είναι. Γιατί κλείσανε τέσσερις σουίτες. Και ρωτάω εγώ την κάθε τον κάθε πολιτικό: «Θα μου πληρώσει αυτός τις επιταγές μου;» Μα όταν τίθεται το ερώτημα της ονομασίας του γειτονικού κράτους τα πατριωτικά συναισθήματα επικρατούν των επιχειρηματικών συμφερόντων. Γιώργος Ραβίδης (ξενοδόχος): «Εγώ σαν Μακεδόνας, εγώ θα σας πω κάτι, ότι δεν μπορώ να, δεν μπορώ να πω ότι δεν είδα τον συγχωρεμένο τον Καραμανλή που δάκρυσε στη Θεσσαλονίκη, στο αεροδρόμιο. Δεν πουλιέται η Μακεδονία. Μία είναι. (δακρύζει) Αυτά. Παρακάτω» 5

6 Καλησπέρα σας. Όταν πριν δυο τρεις εβδομάδες σχεδιάζαμε την «Έρευνα» που σας προτείνουμε να παρακολουθήσετε απόψε αναρωτιόμασταν αν υπάρχει κάτι καινούριο να ψάξει, να βρει και να αφηγηθεί κανείς για ένα θέμα που τα τελευταία χρόνια έχει συζητηθεί κατά κόρον και με μεγάλο πάθος. Πήραμε το αυτοκίνητο, ταξιδέψαμε απ τη Θεσσαλονίκη στη Σόφια, από κει στο Μπλαγκόεβραντ, στα Σκόπια, στο Μοναστήρι και πίσω στη Θεσσαλονίκη. Κάναμε ένα ταξίδι, δηλαδή, στη γεωγραφία αλλά και στην ιστορία της Μακεδονίας και του μακεδονικού. Απ αυτό το ταξίδι κρατήσαμε δυο τρεις ιστορίες που, νομίζω, ότι έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Πάσκο Κούσμα (αρχαιολόγος): «Είναι πολύ όμορφη, πολύ συμπαθητική, μοιάζει στη Ντόρα Μπακογιάννη, είναι ψηλή. Σε όλους τους Μακεδόνες αρέσει η Ντόρα Μπακογιάννη. Όλοι την έχουν ερωτευτεί. Αυτό είναι από το Στόμπι. Είναι ένα ωραίο άγαλμα μιας γυναίκας. Κοιτάξτε πόσο όμορφη είναι. Το Στόμπι είναι αρχαία πόλη. Εσείς μιλάτε για ελληνικό πολιτισμό, εμείς μιλάμε για αρχαίο πολιτισμό.» Μπροστά στο Μέγαρο της Κυβέρνησης στα Σκόπια τοποθετήθηκαν πρόσφατα οχτώ αγάλματα. Είναι του 2 ου μ.χ αιώνα και ανασκάφηκαν στις όχθες του Αξιού. Ο Πάσκο Κούσμα, αρχαιολόγος και Διευθυντής της Διεύθυνσης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είχε την πρωτοβουλία να τοποθετηθούν εδώ ως μια πολιτική χειρονομία, μια επιβεβαίωση της ιστορικότητας μιας μακεδονικής ταυτότητας. Πάσκο Κούσμα (αρχαιολόγος): «Εγώ είμαι από την Οχρίδα. Πριν από μερικά χρόνια έκανα ανασκαφές στο οχυρό του Σαμουήλ κι εκεί ανακάλυψα, μπορώ να σας τα δείξω αν έρθετε στην Οχρίδα, σύμβολα των αρχαίων Μακεδόνων, μεγάλα ποτήρια όπου απεικονίζεται το σύμβολο του ήλιου των Μακεδόνων. Και αντικείμενα με τις ασπίδες των Μακεδόνων. Αυτά είναι αρχαιολογικά τεκμήρια που φανερώνουν ότι σ αυτά τα εδάφη ζούσανε οι Μακεδόνες, δηλαδή οι αρχαίοι Μακεδόνες. Εμείς μετά τις προσμείξεις των λαών μέχρι σήμερα διατηρήσαμε το όνομά μας και καλούμαστε Μακεδόνες. Επομένως, κατά ένα μέρος, είμαστε απόγονοι αυτής της αρχαίας Μακεδονίας.» Η αναζήτηση αρχαίων προγόνων και δεσμών με μια ενιαία διαχρονική Μακεδονία, η κατασκευή μιας γραμμής που να ενώνει τον Φίλιππο, τον Σαμουήλ και τον Γκλιγκόροφ έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας. Διαποτίζει και την εκπαίδευση στη γειτονική μας χώρα. Μαθητές: «Στον υπόλοιπο κόσμο πάντως, ο Μέγας Αλέξανδρος είναι πιο γνωστός ως Έλληνας γιατί η Ελλάδα είναι πιο ισχυρή χώρα από τη Μακεδονία και επομένως, ξέρει να υπερασπίζεται πιο αποτελεσματικά τα συμφέροντά της.» 6

7 «Προσωπικά, πιστεύω ότι όταν συγκρίνουμε τα δικά μας επιχειρήματα με τα δικά σας, η Ελλάδα φαίνεται να έχει ισχυρότερα στοιχεία για την πνευματική κληρονομιά του Αλέξανδρου. Άλλωστε, όταν περπατάς στους δρόμους των Σκοπίων, δεν βλέπεις ούτε ένα μνημείο, ούτε ένα άγαλμα ή μία προτομή για τον Μ. Αλέξανδρο.» «Πρέπει όλοι να συμφωνήσουμε ότι οι Έλληνες αποδείχτηκαν περισσότερο έξυπνοι στο πέρασμα των χρόνων. Χρησιμοποιούσαν καλύτερα την προπαγάνδα και έτσι, κατάφεραν να πείσουν τους πάντες ότι ο Αλέξανδρος ήταν Έλληνας. Αυτή την ιστορία πούλησαν σε όλο τον κόσμο.» Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ (Ινστιτούτο Ιστορίας Σκοπίων): «Κατά κάποιο τρόπο ναι. Είμαι εγγονός του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πιστεύετε ότι μπορείτε να βρείτε ένα «καθαρό» έθνος; Εσείς οι Έλληνες είστε καθαρό έθνος; Δεν έχουν γίνει προσμίξεις στο έθνος σας; Δεν υπάρχει κανένα καθαρό έθνος. Όλοι έχουμε δεχθεί προσμίξεις αλλά είμαστε και συνδεδεμένοι με τα αρχαία χρόνια γιατί τα κουβαλάμε στη συλλογική μας μνήμη.» Ντένκο Μάλεφσκι (πρώην Υπουργός Εξωτερικών): «Η ιδέα πως ο Μ. Αλέξανδρος μας ανήκει υπήρχε στα μυαλά μερικών περιθωριακών ομάδων μόνο. Ήταν ασήμαντη στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας μας, όμως, το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι τα παλιά βαλκανικά έθνη έχουν μάθει να νομιμοποιούνται μέσω της ιστορίας. Στα Βαλκάνια για να σε αναγνωρίσουν σαν κράτος, πρέπει να έχεις ιστορία 2.000, χρόνων. Αφού, λοιπόν, μας υποχρεώσατε να εφεύρουμε μια ιστορία, την εφηύραμε.» Τα τελευταία 17 χρόνια, μια μεγάλη αλλαγή συντελείται στα σχολικά βιβλία και την ιστορική φιλολογία. Χριστίνα Κουλούρη (ιστορικός): «Το σλαβικό στοιχείο υποβαθμίζεται στην ιστορία. Προσπαθώντας να διαφοροποιηθούν από τους όμορους λαούς, τους Σέρβους και τους Βούλγαρους γιατί ανάμεσα σ αυτές τις δύο ταυτότητες είναι τοποθετημένοι και ανάμεσα σ αυτές τις δύο ιστορίες. Για παράδειγμα, η μεσαιωνική τους ιστορία είναι ανάμεσα στα σερβικά, μεσαιωνικά βασίλεια και στα βουλγαρικά μεσαιωνικά βασίλεια αντίστοιχα. Επομένως, η διέξοδος είναι το όνομα, δηλαδή, η Μακεδονία και εκεί πια μπορούνε να πάνε ακόμα πιο πίσω και από τους Σέρβους και από τους Βούλγαρους και να αναζητήσουν και να βρουν εντέλει μία αρχαιότητα, τους βάζει πριν απ όλους τους άλλους λαούς και αυτή η αρχαιότητα, τους δίνει ένα κύρος, το οποίο δεν έχουν οι άλλοι.» Τι συμβαίνει, λοιπόν, στα Σκόπια; Τι είναι όλη αυτή η τρέλα με τους Μεγα Αλέξανδρους και τα αρχαία αγάλματα; Στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει σήμερα εκεί είναι κάτι που έχει συμβεί πολλές φορές, σε πολλά μέρη του κόσμου. 7

8 Ένα νέο κράτος προσπαθεί να εφεύρει, να συνθέσει, να κατασκευάσει μια νέα εθνική ταυτότητα και μάλιστα, να την κατασκευάσει από παλιά πολιτιστικά υλικά. Όσο πιο παλιά τα υλικά, τόσο πιο έγκυρη η ταυτότητα. Για να καταλάβουμε πόσο εύθραυστη και δύσκολη είναι αυτή η προσπάθεια, και να καταλάβουμε έτσι και γιατί οι Σκοπιανοί είναι τόσο αδιάλλακτοι στο θέμα του ονόματος «Μακεδονία», ανηφορίζουμε στη Σόφια. Θα είναι έκπληξη, νομίζω, για πολλούς το ρεπορτάζ για το πώς βλέπουν το θέμα των Σκοπίων από τη βουλγαρική οπτική γωνία. Σόφια, 3 Μαρτίου. Οι Βούλγαροι γιορτάζουν την απελευθέρωση του βουλγαρικού έθνους από τους Τούρκους Βούλγαροι στην κεντρική πλατεία Σόφιας φωνάζουν: «ΒΟΥ-ΛΓΑ-ΡΙΑ. ΒΟΥ-ΛΓΑ-ΡΙΑ» Εδώ μας περιμένει μια έκπληξη. Οι Βούλγαροι εθνικιστές μας λένε ότι οι κάτοικοι των Σκοπίων δεν θα πρεπε να λέγονται ούτε Σκοπιανοί, ούτε Μακεδόνες. Είναι πολύ απλό, μας λένε, οι Σκοπιανοί είναι Βούλγαροι. Διαδηλωτές: «Οι Μακεδόνες είναι Βούλγαροι. Δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος. Κλέβουν και τη δική μας ιστορία. Μέχρι το 1944 δεν υπήρχε μακεδονικό έθνος ούτε στον παγκόσμιο χάρτη, ούτε πουθενά. Η Μακεδονία μέχρι τότε- ήταν βουλγαρική.» «Οι Μακεδόνες είναι Βούλγαροι, είμαι κατηγορηματική σε αυτό.» «Οι Μακεδόνες είναι Βούλγαροι. Τα σύνορά μας είναι διοικητικά, δεν χωρίζουν δύο έθνη. Αυτή η χώρα δεν πρέπει να λέγεται Δημοκρατία της Μακεδονίας αλλά Βουλγαρία.» Παραδόξως, η Βουλγαρία ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε επίσημα τη Δημοκρατία της Μακεδονίας με το συνταγματικό της όνομα, μόλις τον Ιανουάριο του Επισκεπτόμαστε τον Ζέλιου Ζέλεφ, τον Πρόεδρο της Βουλγαρίας τότε. Ζέλιου Ζέλεφ (Πρόεδρος Βουλγαρίας 90 97): «Τους είπα: «Αναγνωρίζουμε το κράτος σας, τη Δημοκρατία της Μακεδονίας σαν ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος. Δεν αναγνωρίζουμε το έθνος σας γιατί δεν αφορά το διεθνές δίκαιο ποιο είναι το έθνος μέσα στο κράτος, ποια είναι η θρησκεία του έθνους και ποια η γλώσσα του.» Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο Ζέλεφ και η Βουλγαρία πήραν μία θέση για το μακεδονικό, τελείως διαφορετική από εκείνη της Ελλάδας. Στο όνομα της σταθερότητας στα Βαλκάνια, αναγνώρισαν το μακεδονικό κράτος. Δεν αναγνώρισαν, όμως, ούτε αναγνωρίζουν ακόμα και σήμερα το Μακεδονικό έθνος ή τη μακεδονική γλώσσα. Το παράδοξο της στάσης αυτής έχει φέρει πολλές φορές 8

9 τις δύο χώρες σε δύσκολη θέση, όπως συνέβη το 1993, στην υπογραφή διακρατικής συμφωνίας ανάμεσα σε Γκλιγκόροφ και Ζέλεφ. Ζέλιου Ζέλεφ (Πρόεδρος Βουλγαρίας 90 97): «Το Πρωτόκολλο επιβάλλει οι διμερείς συμφωνίες να γράφονται και στις δύο γλώσσες. Τα έγγραφα που μας έφεραν να υπογράψουμε, όμως, ήταν μόνο στα βουλγαρικά, αφού είναι η κοινή μας γλώσσα. Εξήγησα στον Γκλιγκόροφ ότι άμα αναγνωρίσουμε τη μακεδονική ως ξεχωριστή γλώσσα θα έχουμε πρόβλημα με ένα μεγάλο μέρος των Βουλγάρων που έχει ρίζες από τη Μακεδονία και ξέρει καλά ότι η μακεδονική γλώσσα είναι μια βουλγαρική διάλεκτος. Του είπα: «Αν υπογράψω τη συμφωνία θα μας τινάξουν στον αέρα όλοι οι Βούλγαροι με καταγωγή τη Μακεδονία.» Ο Ντίμιταρ Γκότσεφ, είναι ένας απ αυτούς, απόγονος μακεδονομάχων και εθνικών ηρώων που διεκδικούνται και από τη Σόφια και από τα Σκόπια. Ντίμιταρ Γκότσεφ (Μακεδονικό Ινστιτούτο Σόφιας): «Εγώ, ακριβώς όπως οι πρόγονοι μου, δεν μπορεί να είμαι τίποτα άλλο από Βούλγαρος της Μακεδονίας. Δεν μπορώ να πω ότι είμαι Μακεδόνας αφού όλη μου η οικογένεια ήταν Βούλγαροι.» Ο Γκότσεφ είναι σήμερα Πρόεδρος του Μακεδονικού Ινστιτούτου της Σόφιας. Για την εθνική ταυτότητα των Σκοπιανών, είναι κατηγορηματικός. Ντίμιταρ Γκότσεφ (Μακεδονικό Ινστιτούτο Σόφιας): «Είναι 100% Βούλγαροι. Είναι Βούλγαροι επειδή η ιστορία τους είναι βουλγαρική και η γλώσσα τους είναι βουλγαρική. Μέσα στους αιώνες, οι αγώνες τους για την ελευθερία ήταν για την ελευθερία της Βουλγαρίας και ο πολιτισμός τους είναι και αυτός βουλγαρικός.» Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι στη Βουλγαρία ακούγονται οι ίδιες κατηγορίες που εκτοξεύονται και στην Ελλάδα εναντίον των Σκοπιανών: «Μας κλέβετε την ιστορία.» Ζέλιου Ζέλεφ (Πρόεδρος Βουλγαρίας 90 97): «Είναι αλήθεια ότι προσπαθούν να παραποιήσουν την ιστορία μας, εκεί στα Σκόπια. Το κάνουν, βέβαια, σε μια προσπάθεια να ενισχύσουν την ίδια τους ταυτότητα, για να δείξουν ότι ανήκουν σε ένα ξεχωριστό έθνος, στο μακεδονικό. Αυτό, ούτε κι εμείς εδώ, στην Βουλγαρία μπορούμε να το δεχτούμε. Το καταδικάζουμε.» 9

10 Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ (Ινστιτούτο Ιστορίας Σκοπίων): «Εσείς, οι Έλληνες διαμαρτύρεστε επειδή καταγόμαστε από το Μ. Αλέξανδρο, φωνάζετε. Οι Βούλγαροι κάνουν το ίδιο. Διαμαρτύρονται και λένε ότι οι εθνικοί ήρωες της Μακεδονίας μας είναι στην πραγματικότητα Βούλγαροι. Τι έχετε πάθει; Έχετε την ιστορία σας, έχω κι εγώ τη δικιά μου. Αφήστε με να βλέπω την ιστορία μας, όπως θέλω. Θέλετε να μου πείτε πως δεν έχω δικαίωμα στη μνήμη του Αλεξάνδρου και των άλλων ηρώων μας. Εγώ δε μπορώ να το δεχτώ αυτό.» Είναι, λοιπόν, ξεκάθαρο πως εκτός από την διαμάχη Αθήνας - Σκοπίων για το όνομα της χώρας και την καταγωγή των Σκοπιανών από την αρχαία Μακεδονία, υπάρχει και μια λιγότερο αλλά εντονότερη διαμάχη μεταξύ Σκοπίων και Σόφιας. Ντίμιταρ Γκότσεφ (Μακεδονικό Ινστιτούτο Σόφιας): «Οι ιστορικοί των Σκοπίων, όπως ο κύριος Τσεπρεγκάνοφ, δεν βασίζονται σε ιστορικά στοιχεία για να στηρίξουν την θεωρία του μακεδονικού έθνους αλλά σε υποδείξεις του Τίτο, της τότε Γιουγκοσλαβίας. Άμα έλεγε ο Τίτο: «είστε μακεδονικό έθνος», άνθρωποι σαν τον Τσεπρεγκάνοφ θα έλεγαν: «ναι, είμαστε». Αν ο Τίτο τους έλεγε: «δεν είστε», θα έλεγε και ο Τσεπρεγκάνοφ: «δεν είμαστε Μακεδόνες». Εκτελούσαν εντολές στα Σκόπια.» Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ (Ινστιτούτο Ιστορίας Σκοπίων): «Οι Βούλγαροι δεν έχουν δικούς τους εθνικούς ήρωες, γι αυτό και δανείζονται τους δικούς μας, τους Μακεδόνες. Όλοι αυτοί, οι ήρωές μας είναι Μακεδόνες, γεννήθηκαν στη Μακεδονία, πολέμησαν για τη Μακεδονία και έδωσαν και τη ζωή τους για τη Μακεδονία και ξαφνικά τώρα, έγιναν Βούλγαροι;» Το ισχυρότερο προπαγανδιστικό επιχείρημα της βουλγαρικής εθνικής πλευράς σχετικά με την ταυτότητα των Σκοπιανών συνοψίζεται σε δύο λέξεις: Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι. Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ (Ινστιτούτο Ιστορίας Σκοπίων): «Ο Γκεοργκίεφσκι ζει τώρα στη Βουλγαρία, πήρε βουλγάρικο διαβατήριο, ξεπουλήθηκε στους Βούλγαρους. Ήταν ο Πρωθυπουργός μας, δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι ο Πρωθυπουργός μας πήγε και πήρε βουλγάρικο διαβατήριο. Δε θα μας πείραζε να πάρει αμερικάνικο διαβατήριο αλλά να πάει και να πάρει το διαβατήριο μιας χώρας που δεν αναγνωρίζει ούτε το έθνος, ούτε τη γλώσσα μας; Αυτό είναι απαράδεκτο.» Ο Γκεοργκίεφσκι ήταν ο Πρωθυπουργός της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας από το 1998 μέχρι το Πριν περίπου ένα χρόνο, προκάλεσε ένα μεγάλο σκάνδαλο στην πατρίδα του, δήλωσε Βούλγαρος, ζήτησε 10

11 και πήρε βουλγαρικό διαβατήριο, και κάλεσε μάλιστα και τους συμπολίτες του στα Σκόπια να αναγνωρίσουν και εκείνοι την αλήθεια. Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ (Ινστιτούτο Ιστορίας Σκοπίων): «Είναι κάτι σαν εσχάτη προδοσία. Για το κράτος της Μακεδονίας είναι προδοσία. Σε κάνει να αναρωτιέσαι: «Είσαι ο Πρωθυπουργός μας, για ποιον δουλεύεις; Για τη Μακεδονία ή για τη Βουλγαρία;» Μπορεί ο πρώην Πρωθυπουργός, Γκεοργκίεφσκι να είναι ο πιο διάσημος, αλλά είναι ένας μόνο από τους δεκάδες χιλιάδες Σκοπιανούς που τα τελευταία χρόνια δηλώνουν Βούλγαροι και παίρνουν βουλγάρικα διαβατήρια. Τόντορ Τσεπρεγκάνοφ (Ινστιτούτο Ιστορίας Σκοπίων): «Εδώ στα Σκόπια, αρκετοί παίρνουν βουλγάρικα διαβατήρια. Δε μπορώ να το δεχτώ αυτό γιατί για να το κάνεις αυτό, έχεις πρόβλημα με το ποιος είσαι. Στην αίτησή σου προς τη Βουλγαρία, πρέπει να δηλώσεις ότι έχεις βουλγαρικές ρίζες. Ε, δε μπορώ να το δεχτώ αυτό. Αυτή για μένα, είναι η εσχάτη προδοσία. Αυτοί είναι οι προδότες. Προδίδουν τη Μακεδονία μας.» Επισκεφτήκαμε στην Σόφια το Κέντρο Βουλγάρων της Διασποράς, εκεί όπου συρρέουν καθημερινά άνθρωποι από τα Σκόπια, δηλώνουν Βούλγαροι και ζητούν διαβατήριο γυρίζοντας, έτσι, την πλάτη τους στην επίσημη θεωρία των Σκοπίων περί ύπαρξης μακεδονικού έθνους. Βλάντιμιρ Πέρεβ: «Στη Μακεδονία αν πεις ότι είσαι Βούλγαρος είσαι κακός άνθρωπος, είσαι προδότης. Θα σε διώξουν από τη δουλειά σου χωρίς αποζημίωση και μετά, θα σε παρακολουθεί και η αστυνομία. Έχουν δίκιο όσοι κρύβονται από σας και δε μιλάνε γιατί αν εμφανιστούν στην τηλεόραση και τους δουν στα Σκόπια, θα τους διώξουν από τη δουλειά τους. Δε θα μπορούν να δουλέψουν. Εγώ, όμως, δε φοβάμαι. Είμαι 62 ετών» Βρήκαμε δύο απ αυτούς στα Σκόπια. Δέχτηκαν να μας μιλήσουν παρά τις απειλές που δέχονται. Γιατί φοβούνται; Βίκτορ Καντζούροφ: «Τον περασμένο Μάιο έκανα την αίτησή μου για να πάρω βουλγάρικο διαβατήριο. Το έκανα γιατί αισθάνομαι ότι ανήκουμε στο βουλγαρικό έθνος.» Ο Καντζούροφ, μας λέει, ότι δηλώνοντας Βούλγαρος έχει χάσει ήδη την δουλειά του. Τώρα απειλούν και την ζωή του. Βίκτορ Καντζούροφ: 11

12 «Στα Σκόπια, με παίρνουν τηλέφωνο, είναι είτε άνθρωποι της ασφάλειας, είτε διάφοροι εθνικιστές. Με παίρνουν και με απειλούν. Μου λένε ότι θα με σπάσουν στο ξύλο, ότι θα με σκοτώσουν, διαβάζω και στο Ίντερνετ διάφορες απειλές για τη ζωή μου, για την οικογένεια μου. Αυτό δε συμβαίνει μόνο μ εμένα, παίρνουν κι άλλους, που δηλώνουν κι εκείνοι Βούλγαροι.» Υπάρχει, βέβαια, όπως πάντα, και η άλλη πλευρά. Και στη Βουλγαρία, όσοι δηλώνουν ότι είναι Μακεδόνες και ανήκουν στο μακεδονικό έθνος και στη μακεδονική εθνική μειονότητα μας λένε ότι καταπιέζονται. Στόικο Στόικοφ (πρόεδρος Όμο Ιλίντεν Πίριν): «Φυσικά, η άποψή μου είναι ότι υπάρχει μακεδονικό έθνος αφού κι εγώ είμαι Μακεδόνας. Δεν έχει αφήσει απογόνους ο Μ. Αλέξανδρος, στις φλέβες, όμως, εμάς των Μακεδόνων, τρέχει και μέρος του αίματος των αρχαίων Μακεδόνων.» Στο Μπλαγκόεβραντ συναντήσαμε τον ηγέτη του εκτός νόμου κόμματος αυτής της μειονότητας, του Όμο Ιλίντεν Πίριν. Στόικο Στόικοφ (πρόεδρος Όμο Ιλίντεν Πίριν): «Η επίσημη αναγνώρισή μας ως κόμμα, αποτελεί απειλή. Θα μπορούσε ο κόσμος να μας ψηφίζει στις εκλογές, και αυτό είναι που φοβούνται. Σε περίπτωση που συμμετέχουμε στις εκλογές ως κόμμα, θα φανεί και ο πραγματικός αριθμός της μειονότητας. Αυτή είναι η απάντησή μου στην ερώτηση γιατί μας κρατούν στην παρανομία. Αυτή είναι και η αιτία που ο κόσμος δεν μπορεί να αυτο-προσδιορίζεται, λόγω του εκφοβισμού, από την εποχή ακόμη του κομμουνισμού.» Αν υπάρχει ένα βουλγαρικό αντίστοιχο του δικού μας, Καρατζαφέρη, αυτός είναι ο Κράσιμιρ Καρακατσάνοφ. Είναι βουλευτής και Πρόεδρος του Βουλγαρικού ΒΜΡ στη Σόφια. Πρωταγωνιστεί σε εκδηλώσεις, ακόμα και στα ίδια τα Σκόπια, όπου προσπαθεί να πείσει Βουλγάρους και Σκοπιανούς ότι μακεδονική εθνότητα, δεν υπάρχει. Κράσιμιρ Καρακατσάνοφ (Πρόεδρος ΒΜΡ Βουλγαρίας): «Οι απλοί πολίτες της Μακεδονίας δε φταίνε. Ακούνε αυτά τα ψέματα για τη μεγάλη και αρχαία ιστορία της Μακεδονίας των Σκοπίων από την πρώτη μέρα που θα πάνε Δημοτικό μέχρι την τελευταία στο Πανεπιστήμιο, κάθε μέρα. Τους μαθαίνουν ότι από το Φίλιππο και τον Αλέξανδρο μέχρι και τον Πρωθυπουργό, τον Γκρούεφσκι, όλοι είναι μέρος κάποιας ενιαίας αρχαίας ιστορίας. Πρόκειται για δύο ασυμβίβαστα πράγματα, δε μπορεί να είσαι ταυτόχρονα και κληρονόμος της αρχαίας Μακεδονίας και κληρονόμος της σλαβικής Μακεδονίας του τσάρου Σαμουήλ. Είναι μια αντίφαση, ένα παράδοξο που κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει στα Σκόπια, αλλά παρόλα αυτά, συνεχίζουν την προπαγάνδα τους. Στη Δημοκρατία της Μακεδονίας σήμερα δεν 12

13 υπάρχει ιστορική αλήθεια αλλά πολιτική προπαγάνδα, αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα.» Ζητήσαμε και από τους Βούλγαρους Μακεδονομάχους τη δική τους άποψη για το όνομα. Ντίμιταρ Γκότσεφ (Μακεδονικό Ινστιτούτο Σόφιας): «Όλα τα ονόματα που συζητούνται για τα Σκόπια δεν είναι και τόσο καλά, υπάρχουν και αλλά που θα ήταν, ίσως, καλύτερα. Σίγουρα, πάντως, δεν μας αρέσει το Άνω Μακεδονία. Κάποιοι, ίσως, πουν ότι περιλαμβάνει και την Μακεδονία του Πιρίν, την Βουλγαρική Μακεδονία. Εμείς δεν μπορούμε να το δεχτούμε αυτό το όνομα. Θα αντιδράσουμε. Ας βρούνε άλλο όνομα.» Ο Γκότσεφ καλεί την Αθήνα να μην υποχωρήσει στις διαθέσεις των Σκοπίων, που όπως λέει, είναι και επεκτατικές. Ντίμιταρ Γκότσεφ (Μακεδονικό Ινστιτούτο Σόφιας): «Με το όνομα που έχουν τώρα, με το όνομα «Μακεδονία», πρέπει να ξέρετε ότι η κυβέρνηση των Σκοπίων, θα έχει βλέψεις μέχρι και τη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα κάνει καλά σήμερα και αντιδρά. Θέλετε να διαφυλάξετε την εθνική ασφάλεια της χώρας σας. Εμείς εδώ, παρακολουθούμε στενά τις επεκτατικές βλέψεις των Σκοπίων προς τον ελληνικό νότο. Αυτοί δεν πρόκειται ποτέ να το σταματήσουν αυτό. Απλά, θέλω να ελπίζω ότι θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την προπαγάνδα τους, αυτοί πάντα θα σας δημιουργούν προβλήματα εκεί στην Ελλάδα, πάντα θα προσπαθούν να σας εξευτελίσουν στα μάτια της Ευρώπης και του κόσμου λέγοντας ότι η Ελλάδα παρακρατά το μεγαλύτερο κομμάτι της Μακεδονίας. Αυτοί πάντα θα λένε ότι η Μακεδονία δεν είναι ελληνική, θα λένε ότι είναι δική τους η γη των Μακεδόνων.» Περνάμε τα σύνορα. Από τη Βουλγαρία στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ας δούμε τώρα τα πράγματα απ τη δική τους οπτική γωνία. Υπάρχει ένας ισχυρός γείτονας, η Βουλγαρία, που τους λέει: «Δεν υπάρχετε ή, μάλλον, δεν είστε διαφορετικοί από εμάς.» Υπάρχει μια εσωτερική, μεγάλη μειονότητα, η αλβανική που κοιτάει εκτός συνόρων. Και υπάρχουμε κι εμείς, η Ελλάδα που αντιδρούμε με φόβο στην αλυτρωτική προπαγάνδα περί μακεδονικού. Αυτό είναι, με δυο λόγια, το παζλ των Σκοπίων, δύσκολο παζλ. Και υπάρχουν, βέβαια, κι εκείνοι που πιστεύουν και το λένε, ότι έχουν μια διαφορετική ταυτότητα, ότι έχουν εθνική ταυτότητα Μακεδόνα. Ας τους δώσουμε το λόγο. Γκιόργκι Καντζούροφ: «Εμένα με λένε Γιώργος Καντζούρης και Γκιόργκι Καντζούροφ, δύο όνομα, δύο επίθετα πως τα λένε; Γεννήθηκα στο χωριό Σκοπός, είναι στη κοντά στην Φλώρινα, προς το Καϊκματσαλάν, στα σύνορα τα δικά μας και τα δικά σας. Υπηκοότητα είμαι είμαι Έλληνας λέω, η πατρίδα μου είναι η Ελλάδα, μονάχα δεν 13

14 είμαι Έλληνας γεννημένος, είμαι Μακεδόνας. Όπως έχει και πέρα και Τούρκους, και Βλάχοι, έχει και Μακεδόνες. Απαγορευμένο ήτανε να είσαι Μακεδόνας και αλλάξανε τότε και τα ονόματα, αλλάξανε και τα χωριά. Το δικό μου το χωριό το λέγανε «Σκοπός». Ο Σκοπός λεγότανε Ζέτινα, τη Φλώρινα τη λέγανε Λέρη. Εμένα με λέγανε τότε Καντζούροφ, μετά μου δώσανε το όνομα Καντζούρης.» Τον συναντήσαμε στα Σκόπια. Δηλώνει Μακεδόνας του Αιγαίου, Σλαβο- Μακεδόνας. Μεγάλωσε σ ένα χωριό κοντά στη Φλώρινα. Εκεί πήγε σχολείο. Γκιόργκι Καντζούροφ: «Ο παππούς μου είπε: «Θα μαθαίνεις τώρα γλώσσα στο σχολείο και αυτή η γλώσσα που θα σου δώσει ο δάσκαλος, αυτή αυτά θα μιλάς. Άλλη γλώσσα να μη μιλάς. Και θα πεις, σε λένε Γιώργος.» Εμένα με λένε, με λέγανε εμένα Γκότσε, σαν Γιωργάκη πώς να σου πω ελληνικά; Και λέει: «Να μη λες Γκότσε, εκεί πέρα να λες Γιώργος.» Ό,τι μάθαινα εκεί πέρα, ο δάσκαλος μου είπε: «Μπράβο.» Και λέει: «Πως σε λένε, παιδί μου;» Ε, λέω: «Με λένε Γκότσε.» Ξέχασα να πω Γιώργος και μου είπε: «Στρώσε τα χέρια.» Τα έστρωσα τα χέρια και με χτύπησε τόσο πολύ που όλα αυτά τα δάχτυλα μου τα άνοιξε. Άρχισα να κλαίω, πηγαίνω στο σπίτι, λέω στον παππού μου: «Γιατί;» -«Τι λάθος έκανες;» Λέω: «Δεν ξέρω τι έκανα, μονάχα όλα τα μιλούσα καλά, με ρώτησε ποιος είμαι, λέω Γκότσε, αυτός μου είπε: «Παλιοβούλγαρος» και άρχισε να με χτυπάει.» Έφυγε με τη μάνα του και το μικρότερο αδερφό του το 1948, ένα ακόμη απ τα παιδιά του παιδομαζώματος. Γκιόργκι Καντζούροφ: «Ε, ήρθανε ο στρατός, άρχισε να πυροβολάει. Απ την άλλη μεριά, ήταν οι αντάρτες, αρχίσανε να.. κι αυτοί να πυροβολάνε. Κάψανε κάπου τέσσερα, πέντε σπίτια και ο λαός άρχισε να τρέμεται, να φοβάται και άρχισε να κλαίει, να φωνάζει. Εμένα με πήρε η μητέρα μου, ο πατέρας μου ήτανε αντάρτης, τον πήρανε το 46 το χρόνο. Η μητέρα μου με πήρε για το χέρι και στα χέρια το πήρε το μικρό το αδερφό.» Ακολουθώντας τη διαδρομή των παιδιών του εμφυλίου, ο Γιώργος ή Γκότσε, όπως πολλοί σλαβόφωνοι των χωριών της Βόρειας Ελλάδας, έφτασε στην Ουγγαρία και από κει, κάποια στιγμή στα Σκόπια. Εδώ απέκτησε νέα ταυτότητα, Μακεδόνας.» Γκιόργκι Καντζούροφ: «Η Ελλάδα πήρε το όνομα, έχει ένα όνομα, Έλληνας. Εμείς πήραμε το όνομα Μακεδόνες. Και τώρα πολύ δύσκολο είναι να πεις κανένα που δεν είσαι Μακεδόνας. Εγώ με ποιον να μιλάω εδώ πέρα; Ποιον να ειδώ; Λέει: «έχω τη γλώσσα, έχω το 14

15 τραγούδι, έχω το όνομα, έχω τη εκκλησία, όλα τα πράγματα έχω. Αν δεν έχω το όνομα Μακεδόνας, δεν είμαι τίποτα, τίποτα δεν είμαι.» Πράξη Πρώτη Ζοάο Πινέιρο Ζοάο Πινέιρο (πρώην υπουργός Εξωτερικών): «Ήταν έτοιμοι μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις να αποδεχτούν το όνομα «Νέα Μακεδονία», παρότι υπήρχε και μια εφημερίδα με το ίδιο ακριβώς όνομα. Κατόπιν, είχα μια μακρά συζήτηση με τον Πρωθυπουργό Μητσοτάκη, προσπάθησα να του παρουσιάσω τα πλεονεκτήματα μιας συμφωνίας, όχι μόνο χάριν της ειρήνης στην περιοχή, αλλά και επειδή θεωρούσα ότι έτσι η Ελλάδα θα γινόταν η γέφυρα μεταξύ των Σκοπίων και της Ευρώπης.» Ήταν 1992, στις 15 Ιανουαρίου εκείνου του χρόνου όλες οι πρώην Ομόσπονδες Δημοκρατίες της διαλυμένης Γιουγκοσλαβίας, αναγνωρίζονταν από την Ε.Ε ως ανεξάρτητα κράτη. Η απόφαση ίσχυε και για την Ομόσπονδη Δημοκρατία της Μακεδονίας, αρκεί να έλυνε τη διαφορά της με την Ελλάδα ως προς το όνομά της. Αντώνης Σαμαράς (υπουργός Εξωτερικών 1992): «Θεωρώ ότι η τρίτη προϋπόθεση ερμηνεύεται ότι δε θα πρέπει να υπάρχει μέσα η λέξη «Μακεδονία.» Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: «Εγώ απ την αρχή είδα ότι εκείνο το οποίον έπρεπε να πετύχουμε και μπορούσαμε άνετα να το πετύχουμε, ήταν το πρόβλημα της αλυτρωτικής προπαγάνδας των Σκοπίων. Να κερδίσουμε όλα τα επιμέρους θέματα και στο θέμα του ονόματος να μην τους απαγορεύσουμε να έχουν κι αυτοί τη λέξη «Μακεδονία» αλλά να μην έχουν το μονοπώλιο, την αποκλειστικότητα.» Το Φεβρουάριο του 1992, η Θεσσαλονίκη πλημμυρίζει από ένα εκατομμύριο διαδηλωτές που φωνάζουν πως η Μακεδονία είναι ελληνική. Συλλαλητήρια 1992 Ομιλητές στο βήμα: «Λαέ της Μακεδονίας, όλοι οι δήμαρχοι και κοινοτάρχες της μακεδονικής γης..» «Έλληνες, ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η Μακεδονία.» 15

16 Λίγες μέρες αργότερα, η πορτογαλική προεδρία της Ε.Ε αναλαμβάνει μεσολαβητική πρωτοβουλία για τη λύση της διαφοράς Αθηνών και Σκοπίων γύρω απ το θέμα του ονόματος. Ο Ζοάο Πινέιρο, υπουργός Εξωτερικών της Πορτογαλίας, ήταν ο πρώτος μεσολαβητής. Προτείνει το όνομα «Νέα Μακεδονία», Nova Macedonia. Για την κυβέρνηση των Σκοπίων, δήλωσε στην «Έρευνα» ο Πινέιρο, ήταν δύσκολο να το δεχτούν. Ζοάο Πινέιρο (πρώην Υπουργός Εξωτερικών): «Ήταν εξαιρετικά δύσκολο να το δεχτούν αλλά είχαμε ένα καρότο, την αναπτυξιακή βοήθεια, η οποία εκείνη την περίοδο, ήταν πολύ σημαντική. Αυτό ήταν το μόνο όπλο που είχα για να τους πείσω να δεχτούν το όνομα «Νέα Μακεδονία», που ήταν για κεινους δύσκολο. Ναι, είχα το ναι από τον υπουργό των Εξωτερικών. Σε μια συνάντηση στην οποία σχεδόν έκλαιγε. Ήταν ένας πολύ ευγενής άνθρωπος, πολύ καλά προετοιμασμένος και ήθελε οπωσδήποτε να συμβιβαστείτε. «Κοίταξε, του λέω, αυτή είναι η κόκκινη γραμμή, αν δεν το αποδεχτείτε εγώ δεν συνεχίζω τις διαπραγματεύσεις». Και σχεδόν κλαίγοντας μου λέει: «Εντάξει λοιπόν θα τ αποδεχτούμε». Ρωτήσαμε τον τότε υπουργό Εξωτερικών, Ντένκο Μάλεφσκι αν είχε, πράγματι, δεχτεί τη λύση. Απέφυγε να απαντήσει ευθέως. Ντένκο Μάλεφσκι (πρώην υπουργός Εξωτερικών): «Συνάντησα τον υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας, Σαμαρά στο Λουξεμβούργο. Δίναμε τότε μία δύσκολη μάχη για την ανεξαρτησία μας και κάθε φορά που πήγαινα στις συνεδριάσεις, οι ομόλογοι μου με έπαιρναν από την πίσω πόρτα ή κρυφά στους διαδρόμους για να συζητήσουμε. Ουσιαστικά, λοιπόν, δεν ήμουν υπουργός Εξωτερικών. Μόνοι μας κηρύξαμε την ανεξαρτησία μας, αλλά κανείς δεν μας αναγνώριζε. Τόσο οι Ευρωπαίοι όσο και οι Αμερικανοί σοκάρονταν από το γεγονός ότι οι Έλληνες πολιτικοί δεν ήθελαν καν να συζητήσουν μαζί μας. Όποιον έβλεπα, τον τράβαγα από το χέρι και του έλεγα: «Σας παρακαλώ, ας καθίσουμε κάτω να συζητήσουμε και να βρούμε μια λύση». Αλλά, εκείνοι φοβόντουσαν τις εθνικιστικές φωνές από το εσωτερικό της χώρας τους, μήπως δημοσιευτεί κάτι στον Τύπο που θα είχε πολιτικές επιπτώσεις για εκείνους. Ήταν κρίμα ότι ενώ στη δική μας χώρα υπήρχε μία μετριοπαθής κυβέρνηση έτοιμη να συμβιβαστεί, στην Ελλάδα 16

17 «κυβερνούσαν οι εθνικιστικές φωνές». Είχαμε κι εμείς εθνικιστές στη χώρα μας που μας έλεγαν: «Κοιτάξτε πώς συμπεριφέρονται οι Έλληνες, πρέπει κι εμείς να τους κάνουμε τα ίδια.» Στις 13 Απριλίου 1992, στην Αθήνα οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων, συνεδριάζουν υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Καραμανλή. Αποφασίζουν ότι η Ελλάδα δε θα αναγνωρίσει κράτος στο όνομα του οποίου θα υπάρχει ο όρος ή παράγωγο του όρου «Μακεδονία.» Η σύνθετη ονομασία απορρίπτεται. Κωνσταντίνος Καραμανλής: «Δεν υπάρχει παρά μια Μακεδονία. Και η Μακεδονία αυτή είναι.. είναι ελληνική.» Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: «Κλειδί εκείνη την εποχή ήταν ο Πρόεδρος Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αυτός ήταν ο κυρίαρχος του παιχνιδιού, διότι εγώ ήμουν αποφασισμένος, θα προχωρούσα έστω και με την πλειοψηφία την οποία είχα, αν την κατηύθυνα. Η αντιπολίτευση που είχα τότε, η εσωκομματική αντιπολίτευση, τότε είχαμε δημοκρατικά οργανωμένο κόμμα, στην ουσία ήταν άνθρωποι τους οποίους αμέσως επηρέαζε ο Καραμανλής, ο Πρόεδρος Καραμανλής. Από τότε που ο Καραμανλής, εδίστασε και υποχώρησε, διότι εξεκίνησε μαζί μου 100%, μπροστά όμως στις αντιδράσεις έκρινε ότι έπρεπε να κάνει πίσω, από τότε κι έπειτα εγώ δεν είχα πλειοψηφία, δεν μπορούσα.» Μαρία Δαμανάκη: «Ζήτησα τότε, στην έκδοση του ανακοινωθέντος να υπάρχει σαφής αναφορά ότι θα κάνουμε και νέα σύσκεψη για να δούμε την πορεία των πραγμάτων διότι έβλεπα ότι το πράγμα δεν τραβούσε, σύσκεψη που δεν έγινε ποτέ και μίλησα αμέσως μετά τη σύσκεψη αυτή, αν θυμάστε, για δυόμισι όρους. Δηλαδή, τότε το πακέτο Πινέιρο είχε τρεις, τους λεγόμενους τρεις όρους: την ονομασία, τα θέματα τα αλυτρωτικά, τα θέματα των συμβόλων. Δυστυχώς, η κυβέρνηση Μητσοτάκη με ευθύνη πρωταρχική του τότε υπουργού, του κ. Σαμαρά, απολυτοποίησε το όνομα. Κι όταν πια εκ μέρους του Συνασπισμού επίσημα μίλησα για δυόμισι όρους, είπα δηλαδή να κάνουμε ένα συμβιβασμό στο όνομα και να πάρουμε τα υπόλοιπα, που θα μπορούσαμε να τα πάρουμε με το πακέτο Πινέιρο, περίπου κατηγορηθήκαμε, και ο Συνασπισμός και εγώ προσωπικά, ως εθνοπροδότες.» 17

18 Νέα σύσκεψη αρχηγών δε θα γίνει. Η πρόταση Πινέιρο, ανεξάρτητα από την αντίδραση των Σκοπίων θα απορριφθεί από την Αθήνα. Ζοάο Πινέιρο (πρώην υπουργός Εξωτερικών): «Αν θέλει κανείς να είναι ρεαλιστής, θα αναγνωρίσει ότι η πρότασή μου, που δεν ήταν το σκέτο «Μακεδονία», ήταν ένας καλός συμβιβασμός. Είναι αλήθεια ότι τα πλήθη δεν λειτουργούν πάντα με τη λογική, και μερικές φορές χρειάζεται χρόνος για να γιατρευτούν οι πληγές. Αλλά, αν είχε κανείς εκείνη την εποχή, τη δυνατότητα να πει ανοιχτά στον ελληνικό λαό ότι ξέρετε, μ αυτή τη συμφωνία η Ελλάδα θα έχει ένα δικαίωμα επίβλεψης, αν μπορούσαμε να το πούμε ανοιχτά αυτό, ίσως ο ελληνικός λαός να είχε πειστεί ότι η συμφωνία συνέφερε την Ελλάδα.» Πράξη δεύτερη Βανς και Όουεν Λόρδος Όουεν (πρώην ειδικός μεσολαβητής Ε.Ε): «Ο υπουργός των Εξωτερικών είχε παραιτηθεί, η κυβέρνηση μπορούσε να πέσει ανά πάσα στιγμή, και οι ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες μου έλεγαν: «Σταμάτα αυτή την ιστορία. Είναι μια ανοησία.» Τους εξηγούσα, λοιπόν, ότι αυτό είναι ένα θέμα μείζονος εθνικής σημασίας για την Ελλάδα, παρόλο που εσείς δεν το καταλαβαίνετε. Τα πάθη έχουν εξαφθεί, οι κυβερνήσεις μπορεί να πέσουν. Πρέπει, λοιπόν, να λάβουμε υπόψη μας το πώς αισθάνονται οι Έλληνες, να δώσουμε χρόνο για να λυθεί το ζήτημα.» Στις 30 Ιουλίου 1992, έρχεται η ώρα του ΟΗΕ. Τα Σκόπια καταθέτουν αίτηση συμμετοχής στον οργανισμό με το συνταγματικό τους όνομα. Η Ελλάδα αντιδρά. Το Μάρτιο του 93, ξεκινά νέα μεσολάβηση, από τον Αμερικανό Σάιρους Βανς και τον Βρετανό Λόρδο, Ντέιβιντ Όουεν. Λόρδος Όουεν (πρώην ειδικός μεσολαβητής Ε.Ε): «Κοιτάξτε, ίσως σας φανεί άκομψο αυτό που θα πω αλλά εμένα δεν με ενδιέφερε καθόλου ποιο θα είναι το όνομα. Προσπαθούσα να βοηθήσω αυτές τις δύο χώρες να βρουν μια λύση, οποιαδήποτε λύση. Αλλά τους καταλάβαινα. Μπορούσα να καταλάβω γιατί ο Γκλιγκόροφ δεν μπορούσε να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση, καταλάβαινα γιατί οι διάφορες ελληνικές κυβερνήσεις δεν μπορούσαν επίσης να συμφωνήσουν. Έπρεπε, όμως, με κάποιο τρόπο, να το εξηγήσω αυτό και στους υπόλοιπους εταίρους στην Ευρωπαϊκή Ένωση που κι εκείνοι με τη σειρά τους είχαν δίκιο να είναι ανυπόμονοι. Για εκείνους το ζήτημα ήταν πολύ απλό, δεν καταλάβαιναν γιατί προκαλούνταν τόση αναστάτωση για ένα όνομα.» 18

19 Στη διάρκεια της διαπραγμάτευσης η Ελλάδα σιωπηρά αλλάζει θέση. Δηλώνει, για πρώτη φορά, έτοιμη να δεχτεί τη σύνθετη ονομασία. Ευάγγελος Κωφός (πρέσβης ε.τ.): «Γίνεται μια αλλαγή και τόσο το υπόμνημά μας που συντάξαμε όσο και σε συνεντεύξεις που έδωσε αμέσως μετά, πριν ακόμα μπει μέσα η χώρα, στους New York Times και σε άλλες εφημερίδες της Νέας Υόρκης ο Παπακωνσταντίνου, μιλάει για το «non monopolization», για τη μη μονοπώληση του μακεδονικού ονόματος. Αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει ότι η Ελλάδα, εμμέσως μεν αλλά σαφώς, δέχεται πλέον την.. τη σύνθετη ονομασία, δηλαδή ότι και η άλλη πλευρά μπορεί να χρησιμοποιεί το «Μακεδονία».» Η ελληνική πρόταση είναι «Σλαβο-Μακεδονία». Απορρίπτεται. Ο Σάιρους Βανς και ο Λόρδος Όουεν, προτείνουν το όνομα «Νέα Μακεδονία.» Ευάγγελος Κωφός (πρέσβης ε.τ.): «Γίνεται η πρόταση για «New Macedonia». Και μετά κάναμε εμείς την πρόταση να γίνει «Νόβα Μακεντόνια» ώστε να διαφοροποιείται τελείως από την ελληνική Μακεδονία η χώρα αυτή έχοντας ένα σλαβικό όνομα. Και το απεδέχθησαν οι διαμεσολαβητές και έτσι στο κείμενο το οποίο ετοίμασαν για υπογραφή όπως έχει από κάτω, Μητσοτάκης και Γκλιγκόροφ, που ουδέποτε βέβαια υπεγράφη αυτό το κείμενο, αναφέρεται «Νόβα Μακεντόνια» η χώρα αυτή. Γυρίσαμε πίσω στην αντιπροσωπεία και συζητούσαμε διάφορα πράγματα όταν έρχεται ένα τηλεφώνημα από την Αθήνα που ήτανε στην άλλη άκρη ο Πρωθυπουργός προς τον υπουργό Εξωτερικών. Του είπε: «μάζευτα και γύρνα πίσω». Και έτσι χάσαμε την ευκαιρία εκείνη και, βέβαια, μετά και οι δύο πλευρές απέφυγαν να.. να το υιοθετήσουν.» Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: «Εγώ εσωτερικά, δεν είχα τη δυνατότητα να διαπραγματευτώ τέτοια λύση. Του είπα: «Σταμάτα κάθε προσπάθεια.» Ήταν μια στιγμή από τις πολλές, όπου θα μπορούσαμε να πετύχουμε μεσαία λύση.» Τελικά, τον Απρίλιο του 1993, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα δεχτεί στους κόλπους του Οργανισμού ένα νέο κράτος με το όνομα: «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, FYROM.» 19

20 Πράξη Τρίτη Η Ενδιάμεση Συμφωνία Ανδρέας Παπανδρέου (Φεβρουάριο 94): «Η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει τη διακοπή της διακίνησης εμπορευμάτων από και προς τα Σκόπια, από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, με εξαίρεση αυτά που είναι απολύτως αναγκαία για ανθρωπιστικούς λόγους, όπως τρόφιμα και φάρμακα.» Τόμας Μίλερ (Σεπτέμβριο 95): «Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοινώνουν συγχρόνως προς Αθήνα, Σκόπια και Ουάσινγκτον ότι η Ελληνική Δημοκρατία και η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας αποφάσισαν να στείλουν τους υπουργούς Εξωτερικών την προσεχή εβδομάδα στη Νέα Υόρκη για να ολοκληρώσουν μια συμφωνία, η οποία θα αποτελέσει το πρώτο σημαντικό βήμα για τη δημιουργία βάσης για φιλικές σχέσεις μεταξύ των δύο αυτών γειτονικών χωρών.» Το Σεπτέμβριο του 95, με αμερικανική μεσολάβηση υπογράφεται στη Νέα Υόρκη η λεγόμενη «Ενδιάμεση Συμφωνία.» Θεόδωρος Πάγκαλος: «Η Ενδιάμεση Συμφωνία έκανε πολύ καλό, πιστεύω. Η Ενδιάμεση Συμφωνία, επίσης, έρχεται ως αποτέλεσμα του εμπάργκο, του αποκλεισμού, δηλαδή, των Σκοπίων που έκανε η Ελλάδα, με αποτέλεσμα να γίνει καταγέλαστη στη Διεθνή Κοινότητα, να κατηγορηθεί δριμύτατα από φίλους και εχθρούς και να γελοιοποιηθεί τελικά γιατί το εμπάργκο δεν εφαρμοζόταν λόγω του ότι κερδοσκοπούσανε μεγάλοι επιχειρηματίες της Θεσσαλονίκης κάνοντας λαθρεμπόριο με τα Σκόπια και ανάμεσα σε αυτούς ήτανε και μερικοί πασίγνωστοι χρηματοδότες των συλλαλητηρίων και των άλλων μορφών εθνικής εξέγερσης, οι οποίοι τα λεφτά που έπαιρναν από το λαθρεμπόριο με τα Σκόπια, τα βάζανε σε πατριωτικούς σκοπούς.» 20