Α ΦΑΣΗ - Τεχνική Περιγραφή

Transcript

1 ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΠΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΠΑΛΑΙΩΝ ΛΑΤΟΜΕΙΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ «ΒΛΥΧΑ» ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ, ΔΗΜΟΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Α ΦΑΣΗ - ερευνητική ομάδα: Α. Βοζάνη, αρχιτέκτων Επίκ. Καθηγήτρια ΕΜΠ Ε. Ξένου, εικαστικός Καθηγήτρια ΕΜΠ Κ. Μωραΐτης, αρχιτέκτων Καθηγητής ΕΜΠ Μάρτιος 2013

2 1.0. Το Βασικό αντικείμενο της ανάπλασης Η περιοχή ανάπλασης στην οποία αναφέρεται η πρόταση που παρουσιάζεται, περιλαμβάνει την έκταση των Παλαιών Λατομείων Ελευσίνας στη θέση «Βλύχα». Ειδικότερα η πρόταση που παρουσιάζεται απαντά σε αίτημα του Δήμου Ελευσίνας, όπως διατυπώθηκε από τον εκλιπόντα Δήμαρχο της πόλης Γεώργιο Αμπατζόγλου, σε επιστολή του της 7 ης Οκτωβρίου Αρ, πρωτ.: Ε.Π. 36, προς την Α.Ε. Τσιμέντων ΤΙΤΑΝ. Στο αίτημα της επιστολής αυτής για εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης των Παλαιών Λατομείων η διοίκηση της εταιρείας ανταποκρίθηκε άμεσα. Η έκταση των Παλαιών Λατομείων Ελευσίνας στη θέση «Βλύχα» αναπτύσσεται στο δυτικό άκρο της πόλης και καταλαμβάνει τη ζώνη ανάμεσα στην παλαιά Εθνική οδό Ελευσίνας Κορίνθου και στο θαλάσσιο μέτωπο. Βασικό αντικείμενο της ανάπλασης αποτελεί η διερεύνηση του χαρακτήρα της τελικής φυσιογνωμίας του χώρου, μέσα από την αντιμετώπιση ζητημάτων διαφορετικής φύσης που αφορούν τη χρήση του και τη σχέση του με την πόλη της Ελευσίνας. Ειδικότερα η πρόταση της ανάπλασης επιχειρεί να απαντήσει στα παρακάτω αιτήματα: - Στην επεξεργασία του εδαφικού ανάγλυφου που έχει προκύψει από τη λατόμευση του χώρου, ώστε να ικανοποιεί τις απαιτήσεις ασφαλούς χρήσης του χώρου από μεγάλες ομάδες κοινού. - Στην περιβαλλοντική αναβάθμιση της συνολικής έκτασης, με όρους βελτίωσης και αύξησης της υπάρχουσας φύτευσης. - Στην πρόθεση εισαγωγής πολιτιστικών χρήσεων και χρήσεων αναψυχής και στην λειτουργική συγκρότηση του ως χώρου δημόσιου πάρκου, προσαρμοσμένου στις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές και πολιτιστικές ποιότητες της περιοχής. 2

3 - Στην πρόθεση της αντίληψης του χώρου ως εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό πεδίο με στόχο τη βελτίωση της περιβαλλοντικής και τοπιακής παιδείας των επισκεπτών καθώς και τη βελτίωση της ιστορικής και εικαστικής τους παιδείας. - Στην ανάδειξη της περιοχής ως ένα χωρικά εκτεταμένο πεδίο τέχνης με εμφανή αναφορά σε παρεμβάσεις «Τέχνης Τοπίου» - «Land Art» Η ιστορική τεκμηρίωση της υπό ανάπλασιν περιοχής Είναι προφανές πως η υπό ανάπλασιν περιοχή συνδέεται με μια πόλη την οποία, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως μοναδική όχι μόνο για την ιδιαίτερη Ελληνική ιστορία, αλλά ευρύτερα για την παγκόσμια ιστορία. Η αναγνώριση του γεγονότος πως ο ιερός χώρος της Ελευσίνας υπήρξε καταστατικός για τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, η αναγνώριση της αίγλης του, ως λατρευτικού και πολιτιστικού τόπου κεντρικού, στην εποχή της ακμής του, για την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, είναι βέβαια δεδομένη και επαρκώς τεκμηριωμένη από τη διεθνή ιστοριογραφία. Ανάλογα τεκμηριωμένη είναι επίσης η καθοριστική σημασία του Θριάσιου Πεδίου και της Ελευσίνας για την Αθηναϊκή οικονομία, όπως και για την οικονομία της ευρύτερης μεσογειακής λεκάνης, κατά την αρχαιότητα, ως κέντρου διακίνησης σιτηρών. Η Περσεφόνη (δεξιά) με τη Δήμητρα και τον Τριπτόλεμο ( π.χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών). 3

4 Οι προηγούμενες επιμέρους διαπιστώσεις υποστηρίζουν την τελική διαπίστωση, σύμφωνα με την οποία περιοχή της Ελευσίνας αποτέλεσε κατά την αρχαιότητα ένα «συζυγές» κέντρο, στενότατα συνδεδεμένο με την κορυφαία παρουσία της αρχαίας Αθήνας, το οποίο διέθετε όμως, επιπλέον, φυσιογνωμία ιδιαίτερη. Αυτή η αναμφισβήτητη αξία του ευρύτερου Ελευσίνιου χώρου, η συσχετισμένη με την Ελληνική αρχαιότητα, οφείλει να καθορίζει με έμφαση οποιαδήποτε σύγχρονη παρέμβαση, ιδιαίτερα όταν αυτή προσεγγίζει, όπως στην περίπτωση της επιχειρούμενης ανάπλασης, τον κεντρικό αρχαιολογικό χώρο της πόλης ή περιλαμβάνει στο εσωτερικό του επιμέρους σημαντικά ιστορικά τεκμήρια, όπως το ταφικό πεδίο των Επτά επί Θήβας. Αλλά η ιστορική αξία της υπό ανάπλασιν περιοχής δεν περιορίζεται στον συσχετισμό της με την αρχαιότητα. Στον χώρο της περιλαμβάνεται επίσης η παλαιότερη παρουσία του Ενετικού πύργου ο οποίος, αποσπασμένος από το έδαφος της αρχικής θεμελίωσής του, αναζητεί την εκ νέου εγκατάστασή του στον γενέθλιο τόπο. Τέλος η υπό ανάπλασιν περιοχή συνδέεται επίσης με την ανάπτυξη της νεότερης βιομηχανικής ιστορίας της περιοχής, αλλά και του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου. Περσεφόνη και Άδης. Locri Pinax, Museo Nazionale Archeologico - Reggio di Calabria. 4

5 3.0. Γενική περιγραφή της πρότασης Η πρόταση επιχειρεί να προσεγγίσει το υπάρχον τοπίο ως έναν τόπο μοναδικής έντασης αλλά και ως ένα τόπο ιδιαίτερης αναφοράς τόσο για τον κάτοικο όσο και για τον επισκέπτη της πόλης. Οι κορυφογραμμές των εξάρσεων του έντονα αντιληπτές κατά την είσοδο στην πόλη από δυτικά.έχουν καταγραφεί εδώ και δεκαετίες ως χαρακτηριστικά τοπόσημα της ευρύτερης περιοχής, τοπόσημα που συνδέονται τόσο με την τοπογραφία όσο και με την βιομηχανική ιστορία της πόλης. Η πρόταση επιχειρεί να προσεγγίσει το ιδιαίτερο αυτό τοπίο αντιμετωπίζοντας τις μεταπτώσεις του ανάγλυφου ως κεντρικής σημασίας υπόβαθρο της δομής και της φυσιογνωμίας του. Ο ευρύτερος σχεδιασμός αποσκοπεί στην ανάδειξη των τοπιακών ποιοτήτων που ενυπάρχουν στον χώρο και την εκμετάλλευση των διαφορετικών θεάσεων τις οποίες προσφέρει. Τοπιακές ποιότητες και σημεία θέασης γίνεται προσπάθεια να αναδειχθούν μέσω των προτεινόμενων επεμβάσεων. Επιπλέον όμως, ο προτεινόμενος μετασχηματισμός του τοπίου αποσκοπεί, αφ ενός μεν στη χωρική ερμηνεία και προβολή των αναφορών που συνδέονται με την ιστορική και μυθολογική διάσταση της πόλης της Ελευσίνας και αφ ετέρου στην ανάδειξη του σύγχρονου ρόλου που μπορεί η πόλη να αποκτήσει ως σημαντική πολιτισμική εστία. Τέλος, η πρόταση που παρουσιάζεται, επιχειρεί να μεταγράψει το σημερινό τοπίο των λατομείων στη συνείδηση των πολιτών, μετατρέποντάς τον σε χώρο ο οποίος θα 5

6 υποστηρίζει δυναμικά την περιβαλλοντική αναβάθμιση της πόλης, σε αντιδιαστολή με την εντύπωση που κυριαρχεί για αυτόν μέχρι σήμερα. Σε αυτή την κατεύθυνση ο σχεδιασμός επιχειρεί την οργάνωση μιας σειράς από επεμβάσεις ικανές να συγκροτήσουν ένα είδος αφήγησης με διαφορετικές αφετηρίες και καταλήξεις, μέσα από την διαμόρφωση των επί μέρους θεματικών περιοχών της πρότασης Η Ειδική περιγραφή της πρότασης 3.1. Οι Προσβάσεις Η είσοδος στην περιοχή μπορεί να γίνει από διαφορετικά σημεία της περιμέτρου της, ανάλογα με την προσβασιμότητα που επιτρέπει το ανάγλυφο του εδάφους, οι δρόμοι που οδηγούν σε αυτήν και τα προτεινόμενα μονοπάτια. Ωστόσο ως κεντρική είσοδος προτείνεται εκείνη η οποία διαμορφώνεται στην βορειοανατολική γωνία της περιοχής μελέτης. Στο σημείο αυτό καταλήγει η συνδετήρια προς τον βασικό άξονα κίνησης της περιοχής (οδ. Ηρώων Πολυτεχνείου) οδός, ενώ ταυτόχρονα κρίνεται ότι από βορρά θα προσέρχονται και οι περισσότεροι κάτοικοι λόγω του τρόπου που έχει αναπτυχτεί ο οικισμός. Η είσοδος αυτή συσχετίζεται με τον προτεινόμενο υπαίθριο χώρο στάθμευσης. Η χωροθέτηση του υπαίθριου χώρου στάθμευσης όφειλε να υπακούει σε μία σειρά από δεσμεύσεις. Κατ αρχήν να καταλαμβάνει περιοχή που δεν είναι άμεσα ορατή από την υπό ανάπλαση περιοχή, να επιτρέπει μια σύντομη περιπατητική πορεία μέχρι την προσέγγιση της εισόδου σε αυτήν και να βρίσκεται σε συσχετισμό με την βασικό άξονα κυκλοφορίας της πόλης. Πρόκειται για έκταση η οποία επιπλέον διαθέτει το εξαιρετικό προσόν να γειτνιάζει με την αρχαιολογική ταφική περιοχή των Επτά επί Θήβας, έτσι ώστε πέρα από την γενική εξυπηρέτηση του προτεινόμενου πάρκου, να μπορεί να εξυπηρετήσει επίσης την ειδικότερη κίνηση των επισκεπτών του σημαντικότατου αυτού αρχαιολογικού χώρου. 6

7 Για την καλλίτερη διαμόρφωση του χώρου προτείνεται οργανωμένη υψηλή φύτευση σε ζώνες, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η σκίαση της στάθμευσης 210 περίπου θέσεων, κυρίως για επισκέπτες οι οποίοι προέρχονται από υπερτοπικά σημεία προέλευσης, πέρα από την πόλη της Ελευσίνας. Τόσο από την είσοδο που συνδέεται με την περιοχή στάθμευσης, όσο και με τις εισόδους σε αλλά σημεία του οικόπεδου οι οποίες περιγράφονται στα σχέδια της πρότασης, ειδικά διαμορφωμένα μονοπάτια ή ευρύτερες ζώνες κίνησης οδηγούν σταδιακά στην προτεινόμενες θεματικές ενότητες και τις επί μέρους επεμβάσεις που τις συμπληρώνουν. Γενικό τοπογραφικό της ερευνητικής πρότασης, με τον ταφικό χώρο των Επτά επί Θήβας και τον χώρο στάθμευσης στο βορειανατολικό του άκρο. 7

8 3.2. Διαμορφώσεις λειτουργικών ενοτήτων Α. Η κεντρική περιοχή της ανάπλασης Οποιαδήποτε πρόσβαση και αν ακολουθήσει ο επισκέπτης θα βρεθεί σταδιακά στις δυο κεντρικές περιοχές της πρότασης, κεντρικές τόσο ως προς την χωροθέτησή τους όσο και ως προς την σημασία τους για την συνολική ανάπλαση. Πρόκειται αφ ενός για τη διαμόρφωση του Υπαίθριου Θεάτρου και αφ ετέρου για το συσχετισμένο με το Υπαίθριο Θέατρο, Γλυπτικό Πεδίο των Ωκεανίδων. Οι δυο αυτοί τόποι αν και διατηρούν την αυτονομία τους βρίσκονται σε σχέση διαλόγου, τόσο οπτικά - αντιληπτικά, όσο και από άποψη συμβολικής ποιότητας, τροφοδοτώντας ο ένας τον άλλον με σημασία. Στη συνέχεια περιγράφονται αναλυτικά οι επιμέρους λειτουργικές ενότητες με τους αριθμούς, σε παρένθεση, με τους οποίους επισημαίνονται στο σχέδιο ΑΣ11 της πρότασης ανάπλασης. Αρχικό Σκαρίφημα συσχέτισης των δυο κεντρικών θεματικών περιοχών. Της περιοχής του Θεάτρου (επάνω) και του γλυπτικού πεδίου των Ωκεανίδων (κάτω). 8

9 Α1. Το γλυπτικό πεδίο των Ωκεανίδων/ Η αναφορά στο Νύσιον Πεδίο (6) Πρόκειται για περιοχή όπου αλλεπάλληλες ζώνες χαμηλής φύτευσης οι οποίες εναλλάσσονται με ζώνες κίνησης περιπάτου, περικλείουν ένα κεντρικό ελεύθερο πεδίο. Η διαμόρφωση υποβάλει ένα είδος περιπλάνησης με κατάληξη στον κεντρικό χώρο, όπου τοποθετούνται 24 μονολιθικές κατακόρυφες στήλες οι οποίες αναφέρονται στις 24 Ωκεανίδες του Ελευσίνιου μύθου της αρπαγής της Περσεφόνης. Το Νύσιον (ή Νυσήιον) πεδίο αποτελεί τον τόπο όπου συντελείται η αρπαγή. Η προτεινόμενη κίνηση του σώματος στη διαμόρφωση αυτή συστήνει ένα είδος περιπλάνησης κατά την οποία, μέσα από την ακολουθία ομόκεντρων καμπύλων διαδρομών, το βλέμμα του επισκέπτη προσανατολίζεται κάθε φορά σε διαφορετικές απόψεις του υπό ανάπλαση τοπίου. Η επιρροή του μύθου της Περσεφόνης στη νεότερη δυτική σκέψη. Ο Άδης αρπάζει την Περσεφόνη - χαρακτικό του Albrecht Dürer. 9

10 Η μορφή, των στηλών/ Ωκεανίδων, μέσω της κατακορυφότητας επιχειρεί την σύνδεση του επισκέπτη με τον αρχαίο μύθο, ενώ η προτεινόμενη υλικότητα τους (σκυρόδεμα), επιχειρεί μια έμμεση αναφορά στην νεότερη βιομηχανική ιστορία της πόλης. Το σύνολο των στηλών αυτών, διακριτό από απόσταση, επιδιώκει να αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα τοπόσημα της ανάπλασης όπου σε συνεργία με τη διασπορά επιπλέον τοπόσημων / ιχνών / γραφών/ τα οποία θα ενσωματωθούν στην ευρύτερη περιοχή της ανάπλασης, επανανοηματοδοτεί τον χώρο, σε σχέση τόσο με το μυθολογικό της παρελθόν όσο και με τη σύγχρονη ιστορία της πόλης. Α2. Το Υπαίθριο Θέατρο(2) Το Θέατρο διαμορφώνεται στην κοιλότητα που σχηματίζεται μεταξύ των δυο σημαντικότερων σε όγκο και ύψος εξάρσεων του τοπίου. Αν και ο σχεδιασμός του έχει σαφώς την αναφορά του στο πρότυπο του ανοικτού κυκλικού αρχαιοελληνικού θεάτρου, επιχειρεί να συγκροτήσει μια δομή περισσότερο ελεύθερη, τουλάχιστον ως προς τον τρόπο διάταξης μέρους των κερκίδων των θεατών. Επιπλέον επιχειρήθηκε- μέσω της εκμετάλλευσης της σημερινής υψομετρικής στάθμης η οποία θα υποστεί επιχωμάτωση στο βόρειο τμήμα- η ενσωμάτωση του κοίλου των θεατών στο έδαφος, έτσι ώστε να μην γίνεται αντιληπτό ως ελεύθερη κατασκευή στον χώρο αλλά ως διαμόρφωση μάλλον η οποία προκύπτει από το φυσικό τοπίο. Η προτεινόμενη κατασκευή μπορεί να υποδεχτεί 1200 θεατές περίπου. Οι απαραίτητοι χώροι υποστήριξης (χώροι καμαρινιών, χώροι υγιεινής καθώς και αποθηκευτικοί χώροι) χωροθετούνται στη συμβολή του θεάτρου με τον ειδικά διαμορφωμένο διάδρομο-πορεία η οποία περιπλέει το περίγραμμα της βάσης του ανατολικού όγκου, συνδέοντας την ανατολική με την βόρεια περιοχή της ανάπλασης. Οι χώροι υποστήριξης προβλέπεται να αναπτύσσονται υπόσκαφα, κάτω από τον προηγούμενο διάδρομο-πορεία και θα μελετηθούν περαιτέρω στην επόμενη οριστική φάση μελέτης. Επιπλέον σε άμεση σχέση με τον υπερυψωμένο διάδρομο έχει προβλεφτεί και η χωροθέτηση αναψυκτήριου(4) η λειτουργία του οποίου 10

11 υποστηρίζει αυτήν του θεάτρου τις μέρες και ώρες των παραστάσεων αλλά μπορεί να είναι και ανεξάρτητη από αυτήν, λόγω της ιδιαίτερης θέας που προσφέρει. Β. Διαμόρφωση βαθμίδων θεωρείο (15) Στο χαμηλότερο πλάτωμα ανατολικά του θεάτρου λαξεύσεις στον βράχο επιτρέπουν την διαμόρφωση καθιστικών κερκίδων με θέα τόσο προς το θέατρο, όσο και προς την θάλασσα και το τοπίο που ανοίγεται στο βλέμμα νοτιοδυτικά. Η περιοχή αυτή αντιμετωπίστηκε ως μία από τις περιοχές που διαμορφώνονται ως belvedere παρατηρητήριο στην υπό ανάπλαση περιοχή, αλλά μπορεί επίσης να λειτουργήσει και ως ένα είδος ελεύθερου θεωρείου του θεάτρου. Γ. Αμφιθεατρική διαμόρφωση (7) Στο νότιο τμήμα της περιοχής και στη βάση της νοτιοδυτικής παρειάς του όγκου που υψώνεται προτείνεται η διαμόρφωση βαθμίδων και ενός μικρού πλατώματος. Ο χώρος αυτός προσφέρεται για εισαγωγικές ομιλίες ξεναγήσεων που θα υποστηρίζουν την επίσκεψη στο ευρύτερο πάρκο και τις επί μέρους διαμορφώσεις του. Για τη σκίαση του χώρου των βαθμίδων προτείνεται κατάλληλη φύτευση. Η επιλογή του συγκεκριμένου σημείου σχετίζεται με τη νοτιοδυτική πρόσβαση του πάρκου και προηγείται του περιπάτου που οδηγεί τον επισκέπτη σταδιακά το πεδίο των Ωκεανίδων και το Θέατρο. Δ. Συνεδριακό κέντρο (9) Στο νοτιοδυτικό πλάτωμα της υπό ανάπλαση περιοχής, σε προνομιακή θέση λόγω της θέας που προσφέρει προς την θάλασσα αλλά και το ευρύτερο τοπίο, προτείνεται η διαμόρφωση ενός ημιυπαίθριου συνεδριακού κέντρου. Η άμεση πρόσβαση σε αυτό μπορεί να σχετιστεί με χώρο στάθμευσης στη νοτιοδυτική γωνία του οικοπέδου (η οποία θα μελετηθεί σε επόμενη φάση, όπως προαναφέρθηκε) και είναι δυνατή και μέσω των δυο πορειών που προτείνονται. Πρόκειται για κέντρο που μπορεί να παραλάβει μέχρι και 1500 επισκέπτες και μπορεί 11

12 να λειτουργήσει για εκδηλώσεις - συνέδρια συσχετισμένα με τη λειτουργία του υπαίθριου θεάτρου, αλλά και ανεξάρτητα από αυτήν. Ε. Περιβαλλοντικό κέντρο (13) Σε άμεση σχέση με τα κτίσματα που βρίσκονται βορειοδυτικά του οικοπέδου με θέα προς την πόλη και με την εκμετάλλευση τμημάτων τους προτείνεται ο σχεδιασμός ενός περιβαλλοντικού κέντρου. Ο σχεδιασμός του κέντρου αυτού μπορεί να παραλάβει χώρους εκθέσεων σχετικές με την περιβαλλοντική ιστορία της ευρύτερης περιοχής, όπως επίσης και χώρους φιλοξενίας μελετητών ή ερευνητών σε σχέση και με την λειτουργία του συνεδριακού κέντρου Τοπόσημα Προτείνεται η χωροθέτηση δυο ειδικών κατασκευών - τοποσήμων οι οποίες, καθώς βρίσκονται σε υψηλότερες στάθμες, θα γίνονται αντιληπτές όχι μόνο από το μεγαλύτερο εύρος της υπό ανάπλαση περιοχής αναλόγως με τη θέση του επισκέπτη σε σχέση με τους υπερυψωμένους όγκους αλλά και από περιοχές εκτός του πάρκου. Το πρώτο (12) αφορά την αποκατάσταση του Ενετικού Πύργου και την επανεγκατάστασή του στον γενέθλιο τόπο του σύμφωνα με μελέτη που οφείλει να εκπονηθεί σε επόμενη φάση και σε συνεργασία με την σχετική Εφορεία Αρχαιοτήτων. 12

13 Το δεύτερο (14) αφορά τη μελέτη μίας γλυπτικής κατασκευής από σκυρόδεμα η οποία χωροθετείται κοντά στην κορυφή του υψηλότερου σημείου της έξαρσης του εδάφους η οποία διαμορφώνει την κοιλότητα στην οποία αναπτύσσεται το θέατρο, από τη δυτική της πλευρά. Η κατασκευή αυτή, εκτός από τοπόσημο, εκτός από σημείο δηλαδή για την από απόσταση οπτική-τοπιακή αναφορά, θα λειτουργεί και ως πόλος επίσκεψης, μέσα από ειδικά διαμορφωμένο μονοπάτι, της κορυφής του δυτικού υψώματος προσφέροντας εντυπωσιακή θέα στο ευρύτερο περιβάλλον τοπίο Προτεινόμενες διαδρομές προσέγγισης Στα σχέδια της πρότασης διακρίνεται ένα δίκτυο μονοπατιών η χάραξη των οποίων δε σχετίζεται μόνο με την επισκεψιμότητα συγκεκριμένων επί μέρους τόπων της ανάπλασης. Πολύ περισσότερο επιχειρεί να συστήσει διαδρομές ανάγνωσης του τοπίου μέσα από τον τρόπο που καθοδηγεί κάθε φορά την κίνηση του σώματος και του βλέμματος του επισκέπτη περιπατητή. Τα σημαντικότερα από τα μονοπάτια αυτά περιγράφονται στη συνέχεια. (α) Ο Περιμετρικός Πεζοδρόμος (10) Πρόκειται για τον βασικό πεζόδρομο ο όποιος αναπτύσσεται περιμετρικά της υπό ανάπλαση περιοχής και ο οποίος επιτρέπει στον επισκέπτη την είσοδο από διαφορετικά σημεία ανάλογα με την κατεύθυνση από όπου έρχεται. Έτσι ενώ από την νότια και ανατολική πλευρά της περιοχής, η οποία είναι σχετικά ισόπεδη, ο επισκέπτης προσεγγίζει ελεύθερα το διαμορφωμένο τοπίο, σχεδόν από όλα τα σημεία της περιμέτρου, από τη βόρεια και βορειοδυτική πλευρά στις οποίες το ανάγλυφο είναι περισσότερο απόκρημνο, ακολουθεί τον πεζοδρόμο μέχρι τα κομβικά σημεία των πλατωμάτων από τα οποία διακλαδώνονται οι 13

14 διαδρομές των μονοπατιών προκειμένου να καταλήξουν στα διαφορετικά τοπόσημα και στις λειτουργικές ενότητες οι οποίες προτείνονται. (β) Η Πλευρική Διαδρομή (16) Πρόκειται για τη διαδρομή η οποία έχει ως αφετηρία της την Αμφιθεατρική Διαμόρφωση Υπαίθριων Εκδηλώσεων και αναπτύσσεται παράλληλα και σε μικρή απόσταση από τα όρια του νοτιοδυτικού όγκου. Μέσω της διαδρομής αυτής ο επισκέπτης αφού συναντήσει το περίπτερο Πληροφόρησης και Εισιτήριων (5) και την κατασκευή του Αναψυκτήριου (4) μπορεί να προσεγγίσει την τελική στάθμη της διαμόρφωσης του Κοίλου των θεατών του Θεάτρου και να κατευθυνθεί προς τις κερκίδες ή να συνεχίσει τη διαδρομή του, μέσω μιας τεθλασμένης χάραξης μέχρι, το σημείο διασταύρωσης με τον Περιμετρικό Πεζόδρομο προσέγγισης της περιοχής (10). (γ) Το Μονοπάτι προς τον Ενετικό πύργο (11) Πρόκειται για το μονοπάτι που διακλαδώνεται από τον Περιμετρικό Πεζόδρομο για να οδηγήσει είτε στον Ενετικό Πύργο (12) είτε στην πρώτη στάθμη του ανατολικού πλατώματος και τις Διαμορφωμένες βαθμίδες Θεωρείο (15). Το σκέλος του μονοπατιού που οδηγεί στον ενετικό πύργο προτείνεται να ακολουθεί μια τεθλασμένη διαδρομή παρακολουθώντας το ανάγλυφο του όγκου στην κορυφή του οποίου καταλήγει, σε μια απόπειρα αντίληψης του Ενετικού Πύργου από διαφορετικές οπτικές γωνίες σε σχέση με το περιβάλλον τοπίο. (δ) Το Μονοπάτι που οδηγεί στο Τοπόσημο Κορυφής (14) Με μία αντίστοιχη, ως προς το μονοπάτι που οδηγεί στον Ενετικό Πύργο, χειρονομία σχεδιασμού η διαδρομή προς την γλυπτική κατασκευή του τοπόσημου, στην κορυφή του νοτιοδυτικού όγκου, ακολουθεί μια τεθλασμένη πορεία περιέλιξης, σε σχέση με 14

15 το ανάγλυφο, επιμηκύνοντας τον χρόνο προσέγγισης της κορυφής και επιτρέποντας στον επισκέπτη την απόλαυση του τοπίου καθώς ανηφορίζει προς αυτήν. (ε) Μονοπάτια νοτιανατολικής διαμόρφωσης Τόσο τα μονοπάτια που οδηγούν στη νοτιανατολική διαμόρφωση και τους χώρους αναψυχής (23) που θα μπορούσαν να μελετηθούν σε επόμενη φάση, όσο και τα μονοπάτια που οδηγούν από τον περιμετρικό πεζόδρομο προς τον χώρο στάθμευσης (19), αλλά και τον αρχαιολογικό χώρο ταφής των Επτά επί Θήβας (17) ακολουθούν έναν φυσικότροπο σχεδιασμό. Οι καμπυλόμορφες αυτές διαδρομές, ανάλογα με τις εξάρσεις ή τις κοιλότητες στις οποίες αναπτύσσονται, διαμορφώνονται κάθε φορά σε σχέση με την προτεινόμενη φύτευση, έτσι ώστε να ο επισκέπτης να τις αντιλαμβάνεσαι ως ίχνη φυσικών διαδρομών που ενυπήρχαν στο τοπίο Προτεινόμενες επεμβάσεις στερέωσης και αντιμετώπισης της επικινδυνότητας των λαξευμένων όγκων Οι σχετικές καθαιρέσεις τμημάτων των κορυφών των επί μέρους όγκων του ανάγλυφου οφείλουν να είναι οι μικρότερες δυνατές, έτσι ώστε να μην αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του τόπου και η δραματικότητα στην οποία υποβάλλεται ο επισκέπτης αλλά και η συμβολή τους στη διαμόρφωση ενός από τα χαρακτηριστικότερα τοπόσημα της πόλης και της ευρύτερης περιοχής όπως αναφέρθηκε εισαγωγικά. Η οποιαδήποτε καθαίρεση η οποία θα πρέπει να γίνει, για λόγους επικινδυνότητας, οφείλει να υποστηρίζεται από σχετική μελέτη. Ωστόσο, σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες μηχανικών, προτείνεται η λάξευση σε ζώνες - βαθμίδες των διαφορετικών όγκων, τόσο για την καλύτερη στερέωση της βάσης αυτών όσο και ως χειρονομία γλυπτικής επέμβασης που συνάδει με το πνεύμα της φυσιογνωμίας του χώρου που προτείνει η ερευνητική μελέτη. 15

16 7.0. Η Φύτευση Βασική για την επιχειρούμενη αναβάθμιση του χώρου είναι η άποψη πως η φύτευση λειτουργεί με πρωτεύοντα οργανωτικό τρόπο για την πρόταση. Με άλλα λόγια η φύτευση χρησιμοποιείται όχι μόνο ως τρόπος περιβαλλοντικής βελτίωσης της περιοχής, αλλά πολύ περισσότερο ως βασικό στοιχείο της συνολικής οργάνωσης που συμπληρώνει και εν μέρει τιθασεύει το σημερινό ανάγλυφο του εδάφους. Με σαφέστερο τρόπο μπορούμε να περιγράψουμε τον σχεδιασμό της προτεινόμενης φύτευσης ως τρόπο δομικό. Εννοούμε με τον όρο αυτό πως βασικό στοιχείο για την οργάνωση, την κατασκευή, το κτίσιμο του χώρου αποτελεί το φυτικό υλικό, με τρόπο που περιγράφεται αναλυτικότερα στα σχέδια της πρότασης. Για τη σαφέστερη παρουσίαση της προσέγγισης αυτής, καταγράφηκε αδρομερώς η σημερινή φύτευση και στη συνέχεια συμπληρώθηκε με επιπλέον προτεινόμενα στοιχεία. Επεξηγώντας αυτές τις τοπιοτεχνικές παρεμβάσεις φύτευσης μπορούμε να τις περιγράψουμε αναλυτικότερα. (α) Οι Αγροί και οι Αστικές Καλλιέργειες Η περιοχή του Θριάσιου πεδίου δεν αποτελεί απλά μια πρώην αγροτική περιοχή, η οποία εγκαταλείφθηκε παραγωγικά με τη σταδιακή μετάθεση των παραγωγικών της δραστηριοτήτων προς τον δευτερογενή τομέα. Πολύ περισσότερο αντιστοιχεί στον κατ εξοχήν τόπο ανάπτυξης, κατά την Ελληνική αρχαιότητα, της αγροτικής οικονομίας. Ώστε η αναφορά της πρότασης ανάπλασης των παλιών λατομείων στο αγροτικό παρελθόν της Ελευσίνας δε συνδέεται μόνο με την προσπάθεια ανάπτυξης περιβαλλοντικής παιδείας στους κατοίκους της ή στους υπερτοπικούς επισκέπτες του προτεινόμενου πάρκου. Αναφέρεται, πολύ περισσότερο, στο βάθος της ιστορίας της Ελευσίνας και στην τελική υπόμνηση, πως χωρίς την οικονομική στήριξη της πρωτογενούς της παραγωγής το θαύμα του χρυσού αιώνα θα ήταν δυσκολότερα εφικτό. 16

17 Η παρεμβολή επομένως, στην προτεινόμενη φύτευση, περιοχών αφιερωμένων σε αγροτικές καλλιέργειες αποτελεί σημαντικό παιδαγωγικό, περιβαλλοντικό και ιστορικό, τμήμα των τοπιακών διαμορφώσεων. Πιο συγκεκριμένα προτείνεται να καλλιεργούνται δημητριακά όπως σιτάρι και κριθάρι και ψυχανθή, όπως φακή, φασόλια, λαθούρι. Αλλά οι αγροτικές αυτές καλλιέργειες έρχονται να συναντήσουν επιπλέον μια ακόμη περιβαλλοντική και εντέλει πολιτισμική πρόταση των καιρών μας. Αυτήν των «αστικών καλλιεργειών». Στις ημέρες μας αναπτύσσεται διαρκώς και εντονότερα η κίνηση της «αστικής γεωργίας» η οποία υποστηρίζει, όσο περίεργος κι αν ακούγεται ο ισχυρισμός της, πως μπορούμε πολύ εύκολα να καλλιεργήσουμε ένα μεγάλο μέρος, αν όχι το σύνολο, των τροφίμων μας, σε πόλεις και σε περιαστικές περιοχές, ακόμη και στο εσωτερικό μητροπολιτικών εκτάσεων με ελάχιστους ανοικτούς χώρους. Η αστική γεωργία επιμένει στην εκμετάλλευση κάθε διαθέσιμου χώρου, στην καλλιέργεια σε κήπους, μπαλκόνια και ταράτσες. Επιμένει στην ανάπτυξη κοινοτικών κήπων σε δημόσιους χώρους, στην εφαρμογή μεθόδων όπως η υδροπονία ή η ακουαπονία και στην αστική και περιαστική μελισσοκομία, σαλιγκαροτροφία και μανιταροκαλλιέργεια Οι προσεγγίσεις αυτές απαντούν στην απαίτηση οικολογικού προσανατολισμού των αστικών και περιαστικών περιοχών, στην ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης στους αστικούς πληθυσμούς και στη δυνατότητα συγκρότησης οικοκοινοτήτων, ενώ ταυτόχρονα υποδεικνύουν όρους αντιμετώπισης, μερικής έστω, της οικονομικής κρίσης. Σε κάθε περίπτωση πάντως μπορούν να προσφέρουν εκπαιδευτικά παραδείγματα στους επισκέπτες του πάρκου, αλλά και περιορισμένη έστω παραγωγική προοπτική, στους δημότες της Ελευσίνας. (β) Η Υψηλή Φύτευση Αυτή θα συγκροτείται από τους ευκαλύπτους (eucalyptus globulus) και πεύκα (pinus halepensis) που προϋπάρχουν από προηγούμενες παρεμβάσεις φύτευσης και βέβαια από την προτεινόμενη νέα υψηλή φύτευση. 17

18 Προτείνεται να προστεθούν επιπλέον πεύκα, κουκουναριές (pinus pinea), αριές (quercus ilex), χαρουπιές (ceratonia siliqua), κουτσουπιές (cercis siliquastrum), μουριές (morus alba αλλά και morus nigra) και ροδιές (punica granatum), ενώ θα ενισχυθεί επίσης η παρουσία των ελαιοδένδρων (olea europaea), ιδιαίτερα στη δυτική πλευρά του πάρκου, σε συνέχεια με ιδιωτικές εκτάσεις αντίστοιχης υψηλής φύτευσης. (γ) Η Χαμηλή Φύτευση Σε μεγάλα τμήματα της διαμόρφωσης προτείνεται χαμηλή θαμνώδης φύτευση από φυτά χαρακτηριστικά της ελληνικής χλωρίδας, όπως η δάφνη (laurus nobilis), ο σχίνος (pistacia lentiscus), το δενδρολίβανο (rosmarinus officinalis), η θαμνώδης μηδική (medicago sativa), το σπάρτο (sarothamnus scoparius), η λεβάντα (lavandula stoechas αλλά και lavandula angustifolia), η μυρτιά (myrtus communis). Επίσης θα επιχειρηθεί η ενίσχυση της φρυγανώδους βλάστησης με φυτά όπως η ρίγανη (origanum vulgare), το θυμάρι (thymus vulgaris), το φλισκούνι (mentha pulegium) και η φασκομηλιά (salvia fruticosa). 18

19 Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ Στα σχέδια που υποβάλλονται δηλώνεται πλευρικά η δυνατότητα σύνδεσης των διαμορφώσεων, προς την ανατολική πλευρά τους, με την υπό διάνοιξη οδό Θουκυδίδου, όπως αυτή προτάθηκε από την Α.Ε. Τσιμέντων ΤΙΤΑΝ, στην παρουσίαση του 2ου Φόρουμ Ενδιαφερομένων Πολιτών στην Ελευσίνα την 1η Μαρτίου 2010 και ουσιαστικά, μέσω της οδού αυτής με την περιοχή του κεντρικού αρχαιολογικού χώρου Ελευσίνας. Υπονοούμε με την παρατήρηση αυτή πως η ευρύτερη προσέγγιση της παρουσιαζόμενης έρευνας θα έπρεπε να νοηθεί στο πλαίσιο ενός συνολικού πολεοδομικού τοπιακού περιβαλλοντικού και βεβαίως ιστορικού σχεδιασμού της σημαντικής για την Ελληνική και για την παγκόσμια ιστορία πόλης της Ελευσίνας. Έξοδος προς την υπό διάνοιξη οδό Θουκυδίδου 19