Το Δυτικό 'Παράδειγμα' ως Ιδεολογία Οργάνωσης Μουσείων. Σχεδιασμός Μουσείων και Εκθέσεων

Transcript

1 Το Δυτικό 'Παράδειγμα' ως Ιδεολογία Οργάνωσης Μουσείων. Σχεδιασμός Μουσείων και Εκθέσεων Στόχος του μαθήματος είναι η διερεύνηση της μορφής του εγχειρήματος του 'Μουσείου', ως προνομιακού πεδίου για την προσέγγιση των σχέσεων ανάμεσα στα νοητικά σχήματα συγκρότησης ενός πολιτισμικού προτάγματος και της χωρικής πραγμάτωσης του. Το Μουσείο είναι κεντρικός άξονας συγκερασμού επάλληλων αξιακών, συμβολικών και ιδεολογικών συγκροτήσεων του δυτικού πολιτισμού. Οι μετεξελίξεις, διαφοροποιήσεις, μετατροπές, ανατροπές στην θεσμική του υπόσταση και την πολιτιστική του σημασιοδότηση, όπως εκφράζονται και επαναδιατυπώνονται στην χωρική υλοποίηση της εκάστοτε Μουσειακής Ιδέας, το καθιστούν κεντρικό παράδειγμα για την προσπάθεια ανάγνωσης της δημιουργίας των μορφών και των εκφάνσεων των νοητικών συγκροτήσεων του κοινωνικού και του πολιτισμικού γίγνεσθαι. Το 'Μουσείο' ιστορικά είναι ένας χώρος όπου συγκλίνουν πολλαπλές επιστημονικές, τεχνικές και καλλιτεχνικές απόψεις. Όντας σημαντικό πολιτιστικό, αλλά και οικονομικό στοιχείο της δυτικής κοινωνίας, το μουσείο είναι ένας τόπος όπου επικεντρώνονται ανασημασιοδοτήσεις εννοιών, γνωσιακών προτύπων, κοινωνικών συμπεριφορών. Ταυτόχρονα, ως περιφερειακή δομή της κοινωνικής οργάνωσης, σε αντιδιαστολή για παράδειγμα με το Σχολείο, ή τον Γραφειακό Χώρο, το μουσείο ενσωματώνει τους προβληματισμούς, τις μεταλλαγές, τις τεχνολογικές εξελίξεις, τους μετασχηματισμούς στους τρόπους σκέψης και δράσης με αμεσότερες διαδικασίες. Στις υλοποιήσεις του εγγράφονται νεωτερικές χωρικές δομές και μορφές, ενώ παραδοσιακά νοητικά συστήματα, παραδοσιακές οργανωτικές δομές, σχεδιαστικές ιδεολογίες, τυπολογικές οργανώσεις και μορφές παραμένουν καθοριστικές στην χωρική έκφραση της εκπαιδευτικής ή της παραγωγικής διαδικασίας, ως κυρίαρχες συγκροτήσεις της κοινωνικής συνέχειας και συνοχής. Από τις πολλαπλές κατηγοριοποιήσεις μουσείων, το Αρχαιολογικό Μουσείο μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για την προσέγγιση του δυτικού Παραδείγματος. Η Ελλάδα, λόγω της προφανούς σημασίας των αρχαιολογικών της τόπων, υπήρξε και εξακολουθεί να κατέχει μητροπολιτικό ρόλο στην δημιουργία αρχαιολογικών μουσείων. Ωστόσο, πολιτιστικά πρότυπα που διαμορφώνονται σε κυρίαρχες πολιτισμικές μητροπόλεις του εξωτερικού, επικαθορίζουν τις νοηματικές συγκροτήσεις και την δημιουργία μορφών στα μουσεία αυτά. Η ανάγνωση και ο προβληματισμός, για τα πρότυπα, τον συγκερασμό, ή την αντίστιξη των αφηγήσεων, των διαδικασιών, των θέσεων και των συμπεριφορών, η διερεύνηση των πειραματισμών ή των μορφοποιήσεων στο μουσειακό γίγνεσθαι, η εξέταση των διαχειρίσεων του μουσειακού αντικειμένου, των μετατοπίσεων της προβληματοθεσίας στην εποχή της

2 παγκοσμιοποίησης και της κατανάλωσης εικόνων, μας οδηγεί στην προσέγγιση ζητημάτων της σχεδιαστικής διαδικασίας και της νοηματοδότησης του σχεδιασμού ενός μουσειακού χώρου. Το μάθημα συγκροτείται με κύριο πεδίο διερεύνησης τα αρχαιολογικά μουσεία, ενώ τα μουσεία βυζαντινού πολιτισμού θα αποτελέσουν μια ειδική περίπτωση, ως σημαντικές νεωτερικές προτάσεις. Στον αντίποδα, τα ψηφιακά μουσεία και τα μουσεία βιομηχανικής κληρονομιάς, από τις πλέον πρόσφατες συγκροτήσεις του μουσειακού αντικειμένου, αποτελούν κατ εξοχήν παράδειγμα εισαγομένων δομών, τόσο στο περιεχόμενο, όσο και στην επανασημασιοδότηση τους, είτε με την μετατόπιση από το πρωτότυπο, μοναδικό αντικείμενο, ως συστατικό στοιχείο της έννοιας του μουσείου, στην άϋλη, εικονική κατασκευή, είτε με την μετατόπιση του παραγωγικού δυναμικού σε συμβολικό λόγο και αντικείμενο θέασης και εν τέλει, μετέχον στις αντιλήψεις μας για την πολιτιστική μας ταυτότητα. Το μάθημα θα εξελιχθεί με την συμμετοχή προσκεκλημένων ομιλητών και υποψηφίων διδακτόρων, επισκέψεις σε μουσεία, την ενεργό συμμετοχή των σπουδαστών με κριτικό σχολιασμό και την εκπόνηση μικρών εργασιών.

3 Ειδικότερα, θεωρούμε το Μουσείο ως ένα θεσμό που αναπτύσσεται στις δυτικές κοινωνίες, ιδιαίτερα μετά την εποχή του Διαφωτισμού. Οι συλλογές, που συγκροτούνται ήδη από την Αναγέννηση, ως μέσο σύνδεσης με την Αρχαιότητα, την λατρεία του Ωραίου, την κοινωνική ανάδειξη, από τον 18 ο αι. ανοίγουν στο κοινό, γίνονται πεδίο μάθησης, οργανώνονται, κατηγοριοποιούνται, ταξινομούνται, στεγάζονται σε ειδικά αφιερωμένους χώρους. Το σύγχρονο Μουσείο δημιουργείται. Το Μουσείο σήμερα έχει σημαντική θέση στην δυτική κοινωνία. Οι συζητήσεις για το σύγχρονο μουσείο είναι έντονες, διαδραματίζονται σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους, θεσμικά όργανα, απασχολούν καλλιτέχνες, το κοινό, όπως αυτό προσδιορίζεται σε διάφορες καταστάσεις, σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Τα κτίρια των Μουσείων, οι ανακαινίσεις, οι επεκτάσεις, οι μετατροπές κτιρίων, τα νέα κτίρια, οι επανεκθέσεις μονίμων συλλογών, προβάλλονται ως σημαίνοντα γεγονότα, βρίσκονται στο επίκεντρο κριτικών, αποτιμήσεων, είναι πολιτιστικά τοπόσημα για το κοινωνικό σύνολο. Για τους αρχιτέκτονες, αποτελούν κεντρικό πεδίο προτάσεων και παραδειγμάτων. Αλλά, Τι είναι Μουσείο? Τι σχεδιάζουμε? «Η εφεύρεση του Μουσείου», είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος συνοπτικής ιστορίας του Μουσείου στην σειρά Ανακαλύψεις/ Decouvertes του οίκου Gallimard! Προσέγγιση που τονίζει την διασάλευση των βεβαιοτήτων μας, την συνεχή αναζήτηση και τον επαναπροσδιορισμό των δεδομένων. Το Μουσείο είναι Πρόταγμα, σκοπός, πρόγραμμα, σχέδιο. Κεντρικός στόχος του μαθήματος είναι η διερεύνηση αυτού του Σχεδίου και της δημιουργίας μορφών που το πραγματώνουν. Οι αλληλοεπιδράσεις, οι ανατροπές, οι ακυρώσεις, το Μουσείο ως Παράδειγμα, θα προσεγγισθούν κυρίως μέσα από την ανάγνωση συγκεκριμένων παραδειγμάτων. Θα τεθούν ζητήματα σε διάφορα επίπεδα, διαφορετικών κατηγοριών, όπως - Η διατύπωση των στόχων, των σκοπών, της συγκρότησης και λειτουργίας των μουσείων σήμερα. Οι διατυπώσεις του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων, η Χάρτα του Nizhny Tagil για την Βιομηχανική Κληρονομιά. Το Μουσείο ως δομή συλλογής, διατήρησης, προβολής αντικειμένων. Η συγκρότηση ταυτότητας. Η θέαση ως διαδικασία γνώσης. Το Μουσείο ως τόπος γνώσης, ως τόπος δράσεων, ως εμπειρία, αισθητηριακή, βιωματική. Το κοινό.

4 - Διαδικασίες δημιουργίας μουσείων, το μουσείο ως σύμβολο, το μουσείο ως οικονομικός παράγοντας, το μουσείο ως τόπος ψυχαγωγίας. Νέες λειτουργίες, προδιαγραφές, προγραμματισμός. Αναγνώσεις. - Τα Αρχαιολογικό Μουσείο ως Παράδειγμα. Ορισμοί, κατηγορίες, θεσμοθετήσεις. Ιδεολογήματα, Η Εθνική Ταυτότητα, Η Συνέχεια του Ελληνισμού. Λογικές συγκρότησης συλλογών, επί μέρους ενοτήτων, κατηγοριοποιήσεις, ταξινομίες. Ιστορικές περίοδοι, χρονικές αλληλουχίες. Πολιτισμικές ενότητες, καλλιτεχνικές κατηγορίες. Αξιολογικές επιλογές, σημασιοδοτήσεις συνόλων, αντικειμένων, σχέσεων. Γνωσιακή διαδικασία, αισθητική θεώρηση. - [Οι αρχές του Διαφωτισμού ως λογικές συγκρότησης του Μουσείου] - Το Βυζαντινό Μουσείο, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, η αναγνώριση του Βυζαντινού πολιτισμού, η ανάδειξη της βυζαντινής εικονογραφίας ως Τέχνης. Η ανασημασιοδότηση αντικειμένων, το λατρευτικό αντικείμενο ως έργο τέχνης, οι σχέσεις αντικειμένου / πλαισίου αναφοράς (context). Η μετατόπιση από την αισθητική θεώρηση στην κοινωνιολογική προσέγγιση. Εθνολογικές, ανθρωπολογικές επιρροές. Σημειολογικές, στρουκτουραλιστικές αναγνώσεις. Οι επιστημονικές συγκροτήσεις ως εκθεσιακά αντικείμενα. Η αποκαθήλωση, οικειοποίηση του φυσικού, μουσειακού αντικειμένου. [Το παράδειγμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου, Χουρμουζιάδης] - Το Λαογραφικό Μουσείο, Μουσεία Νεωτέρου Πολιτισμού, εξελίξεις και ανατροπές σε εννοιολογικές προσεγγίσεις. Η έννοια της Παράδοσης, η διαφύλαξη παραδοσιακών δομών. Ανασυγκροτήσεις, μετονομασίες, αναδιαρθρώσεις ως πραγματώσεις αναθεωρήσεων θεωριών, ιδεολογιών και αντιλήψεων. Από το Μουσείο των Αποικιών, από την παρουσίαση πρωτόγονων λαών, στο Μουσείο των Πρώτων Τεχνών, Musée des Arts Premiers, Quai Branly. Αϋλα πολιτισμικά τεκμήρια. - Το Πολυσυλλεκτικό Μουσείο, το Θεματικό Μουσείο, η συγκρότηση μιας υπόστασης. Ο συλλέκτης, η συλλογή, η δημιουργία σημαινόντων περιεχομένων. [Το Μουσείο Μπενάκη, το παράρτημα Η Γενιά του 30 ]. Το ζήτημα της τεκμηρίωσης. - Τα Εικαστικά Μουσεία, Πινακοθήκες, Μουσεία Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης. - Μουσεία Βιομηχανικού Πολιτισμού. Το Μουσείο ως μέσο αξιολογικών μετατοπίσεων, η παραγωγική διαδικασία ως πολιτισμικό αγαθό, η τεχνολογική και τεχνική ανάπτυξη ως στοιχείο στην αναζήτηση ταυτότητας. Οι τομές και η συνέχεια στην τεχνολογική ιστόρηση. - Οι νέες τεχνολογίες, οι εικονικές αναπαραστάσεις, οι κατασκευές, ως μουσειακά αντικείμενα. Στην εποχή της διάχυσης των εικόνων, με τις δυνατότητες της ψηφιακής αναπαραγωγής των μοναδικών μουσειακών αντικειμένων, η εποχή μουσείων όπου αναιρείται η μουσειακή εμπειρία ως η άμεση επαφή με το μουσειακό εν πράγματι αντικείμενο.

5 Εν τέλει, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, το Δυτικό Παράδειγμα του Μουσείου επικαθορίζει, ως μεταεπίπεδο, την συγκρότηση και προβολή πολιτισμικών δομών και αντικειμένων που διέπονται από διαφορετικούς τρόπους σκέψης, πράξης και δημιουργίας μορφών. ΣΟΝΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ-ΔΙΒΑΝΗ, Καθηγήτρια ΕΜΠ, Αρχιτέκτων ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΚΟΥΡΙΑ, Δρ. Ιστορικός Τέχνης ΒΙΚΥ ΚΕΡΤΕΜΕΛΙΔΟΥ, Αρχιτέκτων, υποψήψια διδάκτωρ