H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA

Transcript

1 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA Mεταπολεµική και σ γχρονη λογοτεχνία O ρος «µεταπολεµική λογοτεχνία» χρησιµοποιείται περισσ τερο για να δηλώσει το έργο των νέων δηµιουργών που άρχισαν να εκδίδουν τα ποιήµατα και τα πεζογραφήµατά τους µετά τον τερµατισµ του Β Παγκοσµίου πολέµου, στη διάρκεια κυρίως των δεκαετιών του 40 και του 50. Στο έργο των µεταπολεµικών αυτών λογοτεχνών έχουν κυρίαρχο ρ λο τα νεανικά τους βιώµατα (Π λεµος, Κατοχή, Αντίσταση, εµφ λιες συγκρο σεις) σε συνδυασµ µε τον έντονο κοινωνικ προβληµατισµ τους. Με τον ρο «σ γχρονη λογοτεχνία» δηλώνεται κυρίως η πρ σφατη λογοτεχνική παραγωγή νε τερων συγγραφέων, οι οποίοι έγραψαν ποιήµατα και πεζά στη διάρκεια των τριών τελευταίων δεκαετιών του εικοστο αιώνα. Oι περισσ τεροι µεταπολεµικοί ποιητές συνέχισαν τη νεωτερική ποίηση που καθιέρωσαν οι προηγο µενοι ποιητές, συγχρ νως µως διαφοροποιήθηκαν αισθητά απ αυτο ς στη θεµατική, την ιδεολογία και τη γλώσσα. Βασικ τους ζητο µενο ήταν η στενή σ νδεση της τέχνης µε τη ζωή, γι αυτ αναφέρθηκαν κυρίως σε θέµατα άµεσου κοινωνικο ενδιαφέροντος και σ γχρονου πολιτικο προβληµατισµο, επηρεασµένοι απ το γενικ τερο πνε - Γιάννης Γα της, Το είδωλο µα της εποχής, που χαρακτηριζ ταν απ έντονη ιδεολογική αντιπαράθεση και απ µαχητικο ς κοινωνικο ς αγώνες. Στη διάρκεια των επ µενων δεκαετιών, του 60 και του 70, οι περισσ τεροι µεταπολεµικοί και νε τεροι ποιητές ανέπτυξαν κριτική διάθεση και υπαρξιακ προβληµατισµ απέναντι στα ιστορικά γεγον τα και στα καθηµερινά προβλήµατα (κοινωνικά αδιέξοδα, ψυχική αποξένωση, αστικοποίηση κ.ά.), στην προσπάθειά τους να επαναπροσδιορίσουν τον κοινωνικ ρ λο του ποιητή και της ποίησης στη σ γχρονη εποχή. Με τον ίδιο τρ πο το έργο των µεταπολεµικών πεζογράφων συνδέεται στενά µε τη σ γχρονή τους ιστορική πραγµατικ τητα. Oι σηµαντικ τεροι συγγραφείς δέχτηκαν γ νιµες επιδράσεις απ το µοντέρνο ευρωπαϊκ µυθιστ ρη- µα και υιοθέτησαν νεωτερικές αφηγηµατικές τεχνικές. * Βασικές πληροφορίες γ ρω απ τους εκπροσώπους, τα λογοτεχνικά ρε µατα και τις τάσεις της περι δου θα βρείτε στην Ιστορία της Nεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυµνασίου και στο Λεξικ Λογοτεχνικών ρων.

2 ªπ à Àƒ ÒÚ Το κ ριο πρ σωπο του ποιήµατος εδώ είναι ο ποιητής. Μέσα απ εικ νες της καθηµερινής ζωής το ποίηµα αναφέρεται µε συµβολικ τρ πο στη σχέση του ποιητή µε τους ανθρώπους. Προέρχεται απ τη δε τερη ποιητική συλλογή του Σαχτο ρη Παραλογαίς (1948). ήµερα φ ρεσα ένα ζεστ κ κκινο αίµα σήµερα οι άνθρωποι µ αγαπο ν µια γυναίκα µο χαµογέλασε ένα κορίτσι µο χάρισε ένα κοχ λι ένα παιδί µο χάρισε ένα σφυρί Σήµερα γονατίζω στο πεζοδρ µιο καρφώνω πάνω στις πλάκες τα γυµνά άσπρα ποδάρια των περαστικών είναι λοι τους δακρυσµένοι µως κανείς δεν τροµάζει λοι µείναν στις θέσεις που πρ φτασα είναι λοι τους δακρυσµένοι µως κοιτάζουν τις ουράνιες ρεκλάµες* και µια ζητιάνα που πουλάει τσουρέκια στον ουραν υο άνθρωποι ψιθυρίζουν τι κάνει την καρδιά µας καρφώνει; ναι την καρδιά µας καρφώνει ώστε λοιπ ν είναι ποιητής Μ. Σαχτο ρης, Ποιήµατα, Κέδρος * ρεκλάµες: φωτεινές επιγραφές, διαφηµίσεις η λέξη εδώ χρησιµοποιείται µεταφορικά [220]

3 ΤΑ ΩΡΑ Μίλτος Σαχτο ρης ƒ π Ú Ù ÙÈ ÂÓ ÚÁÂÈ ÙÔ appleôèëù, Û ÌÊˆÓ Ì ÙË ÛÂÈÚ appleô apple ÚÔ ÛÈ ÔÓÙ È ÛÙÔ appleô ËÌ, Î È ÂÍËÁ ÛÙ ÙË ÛËÌ Û ÂΠÓË ÙË ÂÓ ÚÁÂÈ appleô ıâˆúâ Ù ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚË. O appleôèëù apple ÚÓÂÈ ÙÔ ÛÊ Ú appleô ÙÔ ÚÈÛ ÙÔ apple È, ÁÔÓ Ù ÂÈ ÛÙÔ appleâ Ô ÚfiÌÈÔ Î È Î Ú- ÊÒÓÂÈ Ù applefi È ÙˆÓ appleâú ÛÙÈÎÒÓ. Ò ı appleâúèì Ó ÙÂ Ó ÓÙÈ Ú ÛÔ Ó ÔÈ appleâú ÛÙÈÎÔ Î È appleò ÙÔ ÂÌÊ Ó ÂÈ Ó ÓÙÈ ÚÔ Ó Ô ÙÔ ÚË ; Ô ÌÂÁ Ï ÙÂÚÔ Ì ÚÔ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Â Ó È appleúˆùôappleúfiûˆappleë Ê ÁËÛË.  appleôèô ÛËÌ Ô, Ì appleôèôó ÙÚfiappleÔ Î È ÁÈ appleôèô ÛÎÔapplefi È ÊÔÚÔappleÔÈÂ Ù È Ô ÊËÁËÌ ÙÈÎfi Ú ÎÙ Ú ÙÔ appleôè - Ì ÙÔ ; ÔÈ applefi ÙÈ ÂÈÎfiÓ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Û Î Ó Ó ÌÂÁ Ï ÙÂÚË ÂÓÙ appleˆûë Î È ÁÈ Ù ; IA EMATIKE PA THPIOTHTE ÔÏÏ ÛÎËÓ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ı Ì Ô Ó apple Ó Î ˆÁÚ ÊÈÎ. M ÛË Ùfi, Ó apple ÓÙ - ÛÂÙ ÛÙ ÂÍ : ) ÔÈ ÚˆÌ ÙÈÎ ÛıËÛË Â Ó È appleâúèûûfiùâúô ÓÙÔÓË; )  appleôè Î ÏÏÈÙ ÓÈÎ Ù ÓÔÙÚÔapple appleèûùâ ÂÙ fiùè Ù ÈÚÈ Ô Ó ÙÔ ı Ì Î È ÔÈ ÂÈÎfiÓ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ; È ı Ú Ù ÂÛ ÛÙÔÓ appleôèëù Î È appleò appleèûùâ ÂÙ fiùè ı ÙÔ ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÛÂ; Γιάννης Μ ραλης, Το τραπέζι [221]

4 ª ø ÙÔ apple È ÌÔ Το ποίηµα εντάσσεται στην ποιητική συλλογή O στ χος, η οποία πρωτοεµφανίστηκε το 1970 στη συλλογική έκδοση εκαοχτώ κείµενα, µια σηµαντική αντιδικτατορική κατάθεση κορυφαίων πνευµατικών ανθρώπων. O ποιητής υποστηρίζει τη συγκεκριµένη και κυριολεκτική αναφορά στην πραγµατικ τητα αντί της ωραιοποιηµένης εκδοχής που παρουσιάζουν τα «παραµ θια». το παιδί µου δεν άρεσαν ποτέ τα παραµ θια Και του µιλο σανε για ράκους και για το πιστ σκυλί Για τα ταξίδια της Πεντάµορφης και για τον άγριο λ κο Μα στο παιδί µου δεν άρεσαν ποτέ τα παραµ θια Τώρα, τα βράδια, κάθοµαι και του µιλώ Λέω το σκ λο σκ λο, το λ κο λ κο, το σκοτάδι σκοτάδι, Του δείχνω µε το χέρι τους κακο ς, του µαθαίνω Oν µατα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρο ς µας. Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέµε την αλήθεια στα παιδιά. Μ. Αναγνωστάκης, Τα ποιήµατα, Πλειάς [222]

5 ΣΤO ΠΑΙ Ι ΜOΥ Μαν λης Αναγνωστάκης ƒ π Ò ÔÚ ÂÙ È Ë Ï ıâè ÛÙÔ appleô ËÌ ÙÔ Ó ÁÓˆÛÙ ÎË; ÔÈ ÛÙÔÈ Â Î ÙÔ ÚÒÓÔ Ó ÙËÓ ËıÈÎ Í ÙË ; Ï ÍË «apple Ú Ì ıè» ÂÈ Ô ÛËÌ Û Â ÛÙË ÁÏÒÛÛ Ì : ) Ï Î È ÁËÛË ÌÂ Ê ÓÙ ÛÙÈ- Îfi ı Ì, Û Ó ıˆ appleúôû ÚÌÔÛÌ ÓË ÙÛÈ ÒÛÙÂ Ó appleâ ı ÓÂÙ È Û apple È È, Î È ) Ì. Ò ÍÈÔappleÔÈÂ Ù È Ë ÈappleÏ ÛËÌ Û ÙË Ï ÍË ÛÙÔ appleô ËÌ ;  appleôèô Ó Ê ÚÂÙ È ÙÔ ÙÚ ÙÔ appleïëı ÓÙÈÎfi appleúfiûˆappleô ÛÙÔ Â ÙÂÚÔ ÛÙ Ô ÙÔ appleôè Ì ÙÔ («ÙÔ ÌÈÏÔ Û Ó»); È Ù ÙÔ «ÙÒÚ» (apple ÌappleÙÔ ÛÙ Ô ) Â Ó È ÎÚ ÛÈÌÔ; ÙÔ appleô ËÌ Á ÓÂÙ È Ó ÊÔÚ ÛÂ È ÊÔÚ apple Ú Ì ıè. ÚÔÛapple ı ÛÙÂ Ó Ù Ù ÛÂÙ ٠ÛÙÔÈ-  appleô ÓÔÓÙ È Ì ÁÓˆÛÙ Û ÂÛ apple Ú Ì ıè, ÂÓÙÔapple ÔÓÙ Ù Ùfi ÚÔÓ ÙÔ Û Ì Ô- ÏÈÛÌfi ÙÔ. IA EMATIK PA THPIOTHT  appleôè ËÏÈÎ appleúˆùô ÎÔ Û Ù ÂÛ apple Ú Ì ıè Î È applefi appleôèôó; ÒÚ, appleô  ÛÙ ÊË- ÔÈ, appleôè ÁÓÒÌË ÂÙ ÁÈ Ù ; ÁÎÚ ÓÂÙ ÙË Û ÛË ÁÔÓÈÔ Î È apple È ÈÔ appleô appleâúèáú ÊÂÈ Ô Ó ÁÓˆÛÙ ÎË Ì ÙË ÈÎ Û ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ Î Î Ù ÛÙ ÛË. Ó ÊÂÚı Ù ÛÙÈ ÔÌÔÈfiÙËÙÂ Î È ÛÙÈ È ÊÔÚ È apple È ÁÒÁËÛË appleô ÂÓÙÔapple ÂÙ ÛÙË ÈÎ Û ÔÈÎÔÁ ÓÂÈ, ÛÂ Û ÛË ÌÂ Ù Ó appleô ÎÔÏÔ ıâ Ô appleôèëù. Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Λαϊκά παιχνίδια [223]

6 π ª À apple ıë ÙË ÚÔ Το ποίηµα ανήκει στη συλλογή Το λίγο του κ σµου (1971). Το συναίσθηµα της µοναξιάς απ την απουσία εν ς αγαπηµένου προσώπου αναδ εται µέσα απ τη µελαγχολική ατµ σφαιρα του ποιήµατος. Η ποιήτρια, δηµιουργώντας µια υποβλητική ατµ σφαιρα, δίνει στο πραγµατικ µια άλλη διάσταση: ο µον τονος ήχος της βροχής που ακο γεται µέσα στη ν χτα, καθρεφτίζοντας τη συναισθηµατική της κατάσταση, µεταµορφώνεται στη λέξη που εκείνη επιθυµεί να προφέρει. ν µέσω λογισµών και παραλογισµών άρχισε κι η βροχή να λιώνει τα µεσάνυχτα µ αυτ ν τον νικηµένο πάντα ήχο σι, σι, σι. Ήχος συρτ ς, συλλογιστ ς, συνέρηµος, ήχος κανονικ ς κανονικής βροχής. µως ο παραλογισµ ς άλλη γραφή κι άλλην ανάγνωση µου µαθε για τους ήχους. Κι λη τη ν χτα ακο ω και διαβάζω τη βροχή, σίγµα πλάι σε γιώτα, γιώτα κοντά στο σίγµα, κρυστάλλινα ψηφία που τσουγκρίζουν και µουρµουρίζουν ένα εσ, εσ, εσ. Κάθε σταγ να κι ένα εσ, λη τη ν χτα ο ίδιος παρεξηγηµένος ήχος, αξηµέρωτος ήχος, αξηµέρωτη ανάγκη εσ, βραδ γλωσση βροχή, σαν πρ θεση ναυαγισµένη κάτι µακρ να διηγηθεί και λέει µ νο εσ, εσ, νοσταλγία δισ λλαβη, [224]

7 ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΒΡOΧΗΣ Κική ηµουλά ένταση µονολεκτική, το ένα εσ σαν µνήµη, το άλλο σαν µοµφή και σαν µοιρολατρία, τ ση βροχή για µια απουσία, τ ση αγρ πνια για µια λέξη, πολ µε ζάλισε απ ψε η βροχή µ αυτή της τη µεροληψία λο εσ, εσ, εσ, σαν λα τ άλλα να ναι αµελητέα και µ νο εσ, εσ, εσ. Κ. ηµουλά, Το λίγο του κ σµου, Στιγµή Λευτέρης Κανακάκις, 17 Ιουλίου 1967 [225]

8 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ƒ π ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ ËÌÈÔ ÚÁÂ Ù È Ë ÂÓÙ appleˆûë ÙÔ ÎÔ ÛÌ ÙÔ ÙË Ï ÍË «ÂÛ»; ÓÙÔapple ÛÙ ÙÈ apple ÚË ÛÂÈ appleô apple Ú Ô Ó Ì Û ÛÙÔ appleô ËÌ Î È ÂÍÂÙ ÛÙ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙÔ. ÚfiÏÔ appleô Âapple Ó Ï Ì ÓÂÙ È Ë Ï ÍË «ÂÛ», ÙÔ appleô ËÌ ÂÈ appleâúèûûfiùâúô ÙË ÌÔÚÊ ÌÔÓÔÏfiÁÔ. applefi appleôè ÛÙÔÈ Â È appleèûùòóâù È Î È appleò Û Ì ÏÏÂÈ Ù Ë ÌÔÚÊ ÛÙË ËÌÈÔ ÚÁ ÙÔ ÌÂÏ Á ÔÏÈÎÔ ÎÏ Ì ÙÔ appleô Î ÚÈ Ú Â ÛÙÔ appleô ËÌ ; «Ú ÁψÛÛË ÚÔ ÂÛ»: È ı Ù Ó Ùfi appleô ı ÌappleÔÚÔ ÛÂ Ó ÈËÁËıÂ Ë ÚÔ ; appleèóô ÛÙ ÌÈ ÈÎ Û ÈÛÙÔÚ, Ï Ì ÓÔÓÙ applefi Ë Û ÙË Û Ó ÈÛıËÌ ÙÈÎ Î Ù ÛÙ ÛË ÙÔ appleôèëùèîô appleôîâèì ÓÔ. IA EMATIK PA THPIOTHT ËÙ ÛÙ ÛÙÔ Ì ıëì ÙË º ÛÈÎ Î È ÙË ÃËÌ ÁÈ ÙË ËÌÈÔ ÚÁ ÙË ÚÔ, ÁÈ Ù Â Ë ÙË, Î ıò Î È ÁÈ ÙÈ ÂappleÈappleÙÒÛÂÈ ÌÂÁ ÏˆÓ appleâúèfi ˆÓ ÚÔ fiappleùˆûë ÛÙÔ ÎÏ Ì ÙË ÒÚ Î È ÛÙË È ıâûë ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ. Γκολφίνος, Σελίδες ηµερολογίου Β (λεπτοµέρεια) [226]

9 ª ƒ OÈ ÌÂÁ ÏÔÈ Το ποίηµα της Τζένης Μαστοράκη ανήκει στη συλλογή ι δια (1972), που εκδ θηκε ταν η ποιήτρια ήταν 23 ετών. Κεντρικ ς άξονας του ποιήµατος είναι η σχέση των νέων της γενιάς του 70 µε τους νέους της προηγο µενης γενιάς, που έζησε τη νε τητά της στα δ σκολα χρ νια της δεκαετίας του 40. Oι µεγάλοι κουβαλο ν πάντα µέσα τους το παιδί που υπήρξαν στο δε τερο παγκ σµιο π λεµο το κορίτσι που δεν πρ φτασαν να φιλήσουν έναν αγιάτρευτο καηµ λαχανίδας.* Το πρώτο χνο δι στο πανωχείλι τους τους Βαρβάρους του Καβάφη* και µια παλιά φυµατίωση. Τις µέρες τους καταχωρισµένες σε δελτία τροφίµων. Ένα καρφί στον τοίχο µπορο σε να σηµαδέψει µια εποχή τα καλοκαίρια ξυριζ ντουσαν µε τον καθρέφτη κρεµασµένο στο παράθυρο. νειρα συνοικιακά σα µια µοτοσυκλέτα µε καρ τσα για πολυµελείς οικογένειες. Εµείς κουβαλάµε, απλο στατα, µέσα µας τους µεγάλους. Τ. Μαστοράκη, ι δια,κέδρος * έναν αγιάτρευτο καηµ λαχανίδας: αναφορά στην εποχή της Κατοχής, ταν οι άνθρωποι πέθαιναν απ την πείνα και οι λαχανίδες ήταν συνηθισµένο αλλά και αυτ δυσε ρετο φαγητ στην Αθήνα * οι Βάρβαροι του Καβάφη: το ποίηµα «Περιµένοντας τους βαρβάρους» [227]

10 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ƒ π µúâ Ù ٠ÛÙÔÈ Â appleô Û Óı ÙÔ Ó ÙËÓ ÂappleÔ ÙˆÓ «ÌÂÁ ψӻ, Î ıò Î È Ù ÈÒÌ Ù ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ ÙË ÂappleÔ Ù. ÁÎÚ ÓÂÙ ÙÔ Ù ÏÔ Ì ÙËÓ Ú ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ÙË ÛËÌ Û ÙË ÊÚ ÛË «Ì ÎÔ Ï Ì ÌÂÁ ÏÔ». appleôè ÙÚÈ, fiù Ó ÁÚ ÊÂÈ ÙÔ appleô ËÌ, Â Ó È appleâú appleô  ÎÔÛÈ ÂÙÒÓ. OÈ «ÌÂÁ ÏÔÈ» ÁÈ Ù Ó ËÏ Ë ÁÂÓÈ ÙˆÓ ÁÔÓÈÒÓ ÙË Ô Ó ÛÂÈ ÙËÓ ÂappleÔ ÙÔ µ ÁÎfiÛÌÈÔ appleôï ÌÔ. OÈ ÈÎÔ Û «ÌÂÁ ÏÔÈ» appleôè ÂappleÔ ÈÒÌ Ù ÎÔ ÏÔ Ó Ì Û ÙÔ Î È Ì appleôèôó ÙÚfiappleÔ Û Ù ÎÔÈÓÔappleÔÈÔ Ó; IA EMATIKH ƒ ƒπo µúâ Ù applefi È ÊÔÚ appleëá appleïëúôêôú  ÁÈ ÙËÓ ÂappleÔ ÙË ÙÔ Î È ÌÂÏÂÙ ÛÙÂ Ù Û ÂÙÈΠΠÌÂÓ ÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú Û. ÁÎÚ ÓÂÙ ٠ÛÙÔÈ Â appleô ı Û ÁÎÂ- ÓÙÚÒÛÂÙ Ì ٠ÛÙÔÈ Â appleô Û ÓÔappleÙÈÎ Û ÓÔÓÙ È ÛÙÔ appleô ËÌ. Χρ νης Μπ τσογλου, Μια προσωπική Νέκυια [228]

11 ª ƒ Ã ÙÂÏÂ Ù ÚÎÔ ÙÔ Ó Ô Στο παρακάτω απ σπασµα απ το µυθιστ ρηµα Το διπλ βιβλίο του ηµήτρη Χατζή (1976), ο Ηπειρώτης ηµήτριος Σκουρογιάννης επιστρέφει στο χωρι του, τερµατίζοντας τον εικοσάχρονο ξενιτεµ του στη Γερµανία. O Σκουρογιάννης, αν και έχει πραγµατοποιήσει το νειρο της επιστροφής του και βρίσκεται πια ανάµεσα στους συγχωριανο ς του, αντιµετωπίζει πρωτ γνωρα συναισθήµατα εσωτερικής µοναξιάς και ψυχικής αποξένωσης. ήρε, λοιπ ν, τη µικρή του τη σ νταξη για τα είκοσι χρ νια του, είχε βέβαια και κάτι λεφτά µαζεµένα µε την τ ση τη στέρηση και ξεκίνησε αµέσως για την Ελλάδα πίσω για το Ντοµπρίνοβο Ηλιοχώριον, επαρχία ωδώνης. Μέσα για µέσα στην καρδιά του Πίνδου. ηµήτριος Σκουρογιάννης ι Μήτρους που λέγαµε, ο επιστήθιος* φίλος µου και φίλος πολ και του συγγραφέα µας. Στα σαράντα πέντε του πια, µα γερ ς ακ µα σαν βο βαλος, στρογγυλοπρ σωπος, αγριοµάλλης, µεγαλ κορµος και στραβοπ δαρος, πως είναι λοι τους απ κείνα τα µέρη, απ κείνα τα βουνά τα µεγάλα. Και γ ρισε ο Σκουρογιάννης εκεί. Έτσι που το χε τάξει στον εαυτ του. Αυτ το Ντοµπρίνοβο ήταν το στήριγµα της καρδιάς του στα χρ νια της ξενιτιάς, ήταν το τέρµα του µακρινο ταξιδιο του κι η ανταµοιβή του µαζί. Τα µεγάλα βουνά της πατρίδας ερχ νταν και ξαναρχ νταν στην ερηµιά του ξένου του τ που, σκεπάζοντας µε την αχλ τη γαλάζια τους την καταχνιά της βορεινής πολιτείας. Και το βράδυ πάλι, καθώς έκλεινε αποσταµένος τα µάτια του, το ξερ, µον τονο λη µέρα κροτάλισµα των σιδερικών, που βο ιζε ακ µα στ αυτιά του, σκεπαζ τανε σιγά σιγά απ κείνο το γνώριµο, το βαθ τους ανάσασµα των χιλιάδων και χιλιάδων πε κων κι ελάτων στον Πίνδο εκεί, σε κείνον τον τ πο, που ταν ο τ πος του, σο δεν ήτανε κανεν ς κι αποκοιµ τανε µέσα σ αυτ. Κρυφά, να µη φανερώνεται στους άλλους και τον αποπαίρνουνε µε τις σαχλαµάρες και τα πειράγµατα του ελληνικο καφενείου, αυτ ν το γυρισµ δο λευε µέσα του και τον χαιρ ταν που θα τον είχε. Να τελειώσει καµιά φορά µε τις ν ρµες,* τα ακ ρντ,* τα ρντουνγκ,* τα συρµατ σκοινα, και να τελειώσει και µε την άσφαλτο, το τσι- µέντο και τ αλουµίνιο, να φτάσει κάποτε κει: Κ βι, Μήτρου µ, κ βε να γυρίσουµε καµιά φορά * επιστήθιος: πολ στεν ς * ν ρµες: κανονισµοί * ακ ρντ: σ µβαση εργασίας * ρντουνγκ: κανονισµ ς, τάξη [229]

12 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Και καµιά φορά ξεχνι ταν ωστ σο, ξεσπο σε µπροστά στους άλλους: «Ιµείς απ του Ντουµπρίνουβουν», «Ιµείς εκεί στο Ντουµπρίνουβον Ιδέαν δεν έχετε ισείς». Παράτα µας, ρε Σκουρογιάννη, µ αυτ το Ντοµπρίνοβο, του ριχν νταν λοι. Τ τες έσκυβε το κεφάλι, φο σκωνε τα µάγουλά του, µετάνιωνε που του ξέφυγε και το ξανάπε, σώπαινε κι ορκιζ τανε µέσα του να φυλάγεται, να το φυλάει για τον εαυτ του, θησαυρ του, καηµ του. Α γουστος ήταν. Απ τη Θεσσαλονίκη που κατέβηκε µε το τρένο τίποτα δε στάθηκε να δει γραµµή λεωφορείο και στην Κοζάνη, γραµµή κι απ κει για την Κ νιτσα. Εκεί το νοίκιασε το µικρ ηµιφορτηγ για τις έξι βαλίτσες του, κάτι δέµατα, κάτι πακέτα, άλλα µικρ τερα τα καζάντια* του στη Γερµανία. Σε τρεις-τέσσερες ώρες σταµατήσανε στο µικρ µπακάλικο ήταν απ τ τε, πριν φ γει. Τώρα, µε το δρ µο που φκιάξανε, το µεγαλώσανε και σταµατο ν εκεί τα λεωφορεία. Κατέβασε τα πρά- µατα, πλήρωσε τον άνθρωπο, έφυγε το φορτηγάκι, αυτ ς στάθηκε µια στιγµή και κοίταξε γ ρω του. Αριστερά του το βουν της Λάιστας, κάτω η βαθιά ποταµιά που πάει µε τ άλλα νερά να βρει τον Αώο. Το χειµώνα βουίζει, η πλατιά της χαλικαριά λαµποκοπάει τώρα µέσα στον ήλιο. Πέρα, µπροστά του, ο Γυφτ καµπος. Αντίκρυ του εκείνη η πλαγιά µε τα πε κα, τα ελάτια να κατρακυλο ν αραδιαστά, πυκνά, στητά, φουντωτά. Ξωπίσω της, πέρα, τα βουνά τα µεγάλα πως τα ξερε. O τ πος του. Είκοσι χρ νια τα στειλε ταχτικά κάθε µήνα στους γονιο ς του τα ογδ ντα του µάρκα και να ρθει δεν θέλησε. εν ήτανε µ νο για τα λεφτά, την οικονοµία και δεν ήταν στερα µονάχα για τη δικτατορία, τις φασαρίες. Χωρίς να το ξέρει, χωρίς να µπορεί να σκεφτεί τέτοια πράµατα, ήταν κι αυτ ς απ τους ανθρώπους εκείνους που δεν το λιανίζουνε* τ νειρ τους, το θέλουν ακέριο, σωστ, µια και καλή, το φκιάχνουνε µέσα τους, το στήνουνε, το δουλε ουν και ξέρουν, µπορο νε να την καρτερο νε την ώρα του. Το χωρι αρχίζει λίγο πιο κάτω απ το δρ µο, κατηφορίζοντας απ το τη τη µεριά της βαθιάς κοιλάδας. Τίποτα δε φαίνεται απ το δρ µο. Μεγάλες καρυδιές τα κρ βουν, τα σκεπάζουν ολ τελα τα πέτρινα σπίτια του ως κάτω στην εκκλησία µε τον πελώριο πλάτανο µπρος της. Το µεσηµέρι κρατο σε ακ µα, ψυχή δεν ήταν στο δρ µο. Τράβηξε τα πράµατά του στην άκρη, κάθισε στον ίσκιο πάνω σ ένα κασ νι κι άκουγε τα τζιτζίκια. Σήκωσε µια στιγµή το κεφάλι κατά το δέντρο, χαµογέλασε τον καλωσορίζανε. Εκεί τον βρήκαν αργ τερα, τον γνωρίσανε, τον βοήθησαν να κατεβάσουν τα πρά- µατα, µπήκε στο πατρικ του, ήρθαν λοι, τον καλωσορίσανε, τον δεχτήκανε µετά χαράς, µείνανε ως το βράδυ µαζί του. * καζάντια: οικονοµική προκοπή, εισοδήµατα * λιανίζουν: κ βουν σε µικρά κοµµάτια [230]

13 Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΚΟΥ Α ΤΟΥ ΠΙΝ ΟΥ ηµήτρης Χατζής Είχε φτάσει. Απ τ τε που γίνηκε ο κ σµος, οι Ντοµπρινοβίτες ξενιτε ονται. Στο χωρι τους γυρίζουν άµα γεράσουν. Ποτές τους δεν ήτανε ξυλοκ ποι στα δάση που χουνε γ ρω τους, αγωγιάτες στα βουνά τους, τσοµπαναραίοι, µαστ ροι, χρυσικοί, καλαντζήδες.* Ένα παρακλάδι της Εγνατίας περνο σε απ κει. Το παίρνανε και τραβο σαν που τους βγάλει. Ξενιτευ ντανε για να καζαντίσουν. Στα Γιάννινα, τη Θεσσαλονίκη τον παλι καιρ πηγαίνανε στα µέρη της Μα ρης Θάλασσας, κάτω χαµηλά στη Μεσηµβρία, τον Π ργο, την παλιά Ανατολική Ρωµυλία δικά τους ήτανε κάποτε κείνα τα µέρη. O συγγραφέας µας λέει πως είναι ανθρώποι σε το το τον κ σµο που το χουν στο αίµα τους να προκ βουν. εν πέφτουν έξω µε τις δουλειές, τα λεφτά. Oι Ντο- µπρινοβίτες είναι απ αυτο ς: γερή καρδιά, γερ κορµί, σίγουρο µάτι. ίπατα πέτρινα σπίτια, εκκλησίες µεγάλες µε πλατώµατα* πλακ στρωτα µπροστά τους, σχολει δικ τους, που φκιάξανε µ νοι τους, τα στενορ µια* του χωριο τους λα καλντερίµι* µε δουλεµένη την πέτρα τη µαρτυρο νε την προκοπή που κάναν στα ξένα και που τη φέραν και δω. Ξενιτεµένοι και τώρα, πάνε και τώρα το καλοκαίρι, µε τα γιωταχί τους, τα τρανζίστορ, τις ηλεκτρικές τους κουζίνες, µε τις νικέλινες* πολυθρ νες που κουβαλο νε µαζί τους για τις αυλές τους. Εργάτης στη Γερµανία απ το Ντοµπρίνοβο δεν πήγε κανένας αυτ ς, ο Σκουρογιάννης µονάχα. Κ σµος ήτανε και τώρα στο χωρι του, πολ ς, Α γουστο µήνα που γ ρισε. Και χάρηκε βέβαια που τους βρήκε τ σους εκεί. Άλλοι τον ξέραν, τους ήξερε, µ άλλους βρεθήκανε να χουν συγγένειες, παλιές γνωριµίες. Το βράδυ ανεβαίνουνε και µαζε ονται στο µπακαλικάκι του δρ µου, κατεβαίνουν στην εκκλησιά µε το µεγάλο της πλάτωµα, π τε πάλι στην πλατεία του σχολειο µια ταράτσα πάνω απ τη ρεµατιά. Θα θελε να τους έλεγε κάτι κι αυτ ς για τα δικά του της Γερµανίας, την ξενιτιά, τη νοσταλγία, τα βάσανα. Εδώ τώρα µπορο σε να το λέει πια και να µην φοβάται, πως «Ιµείς ιδώ στο Ντοµπρίνοβον». ικοί του άνθρωποι είναι γ ρω του, Ντοµπρινοβίτες, Ντοµπρίνοβο είναι λα. Και δεν το λέει. Απ τις πρώτες µέρες ακ µα αρχίζει να νιώθει πως κάπως είναι και κάπως δεν είναι µαζί µε τους άλλους. Κάτι του λείπει για να ναι µαζί τους, για να ναι απ αυτο ς. O συγγραφέας µας να ταν εδώ, θα µπορο σε να λεγε πως αυτ ς απ µεινε λα τα χρ νια της Γερµανίας Ντοµπρινοβίτης, οι άλλοι δεν είναι τίποτα πια, απ πουθενά δεν είναι. που βρεθο νε, µ λις βρεθο νε, θ αρχίσουν σε λίγο να λένε * καλαντζήδες: γανωµατζήδες αυτοί που γυάλιζαν και συντηρο σαν τα χάλκινα σκε η * πλάτωµα: ανοιχτ ς χώρος * στενορ µια: στενά δροµάκια * καλντερίµι: λιθ στρωτος δρ µος * νικέλινες: µεταλλικές [231]

14 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ πάλι για τις δουλειές τους, για τα λεφτά τους, τα µαγαζιά τους, τα πράµατα, µηχανή- µατα, χτήµατα που αγ ρασαν, που θ αγοράσουν. Αν ήταν εδώ κανένας Μπρουσάκης, Σαββίδης, Γιανν πουλος, απ κείνους τους φιλ σοφους του ελληνικο καφενείου, θα χε πάλι τη σοφή την εξήγησή του κοινωνία της κατανάλωσης και το ξερίζω- µα, την αλλοτρίωση* των ανθρώπων και τ άλλα που λέγανε. O Σκουρογιάννης δεν µπορο σε βέβαια να σκέφτεται τέτοια πράµατα, τ σο πολλά. Άρχισε µ νο και το νιωθε πως ήτανε µ νος µέσα σ αυτο ς τους ανθρώπους, έτσι σαν λίγο ξένος ανάµεσά τους. Του φαίνονται λίγο παράξενοι άλλος κ σµος είναι. Άλλοι, λοιπ ν, ήταν εκείνοι οι φιλ σοφοι µε τις πολλές θεωρίες τους, τις παρλαπίπες* και τους καυγάδες. Αυτ ς ήταν που τους απ παιρνε* τ τε τους θυµιέται τώρα καµιά φορά το βράδυ, γυρίζοντας σπίτι. Και κείνα τα βράδια της ξενιτιάς, το κουτ, βαρετ ξεροστάλιασµα* στο σταθµ δεν ξέρει βέβαια κι αυτ να το πει αν άλλο δεν είχανε µέσα ήτανε κάπως σαν να τους δέναν, να τους ενώναν ίδιος καη- µ ς, ίδια πίκρα κάπως κοντά σου τον νιώθεις τον άλλον. Πολ σκορπισµένοι του φαίνονται το τοι µέσα στην Ελλάδα, µέσα στο δικ τους τον τ πο. Και δεν το λέει «Ιµείς ιδώ εις το Ντοµπρίνοβον» φοβάται ο Σκουρογιάννης µη του ριχτο νε, τον αποπάρουν κι εδώ. Έβαλε µαστ ρους κι έφκιαξε το να δωµάτιο, έφκιαξε δίπλα το µαγειρι του, ταχτοποίησε µε µεράκι* τα γερµανικά κουζινικά που χε φέρει, έφκιαξε µπροστά την αυλή την πλακ στρωτη, την περγολιά* της. Έφκιαξε και λίγο το φράχτη πήγε κι έφκιαξε και τους τάφους των γονιών του στο νεκροταφείο τα τέλειωσε λα σωστά, νοικοκυρεµένα. Oι άλλοι θα φε γαν ως το φθιν πωρο, αυτ ς δεν έφευγε, ερχ ταν. Κατέβηκε για λίγες µέρες στα Γιάννινα, καν νισε την επιταγή για τη σ νταξή του, να του τη στέλνουνε στο χωρι, έβαλε τα λεφτά του στην τράπεζα, τέλειωσε µ αυτά, γ ρισε πίσω. Καιρ ς ήτανε πια να περπατήσει και λίγο τον τ πο του. Πήρε το δισάκι* του ένα πρωί να κατέβαινε ως κάτω στη ρεµατιά, να µπαινε λίγο στο δάσος. Κατέβηκε. Μικρά «πρι νια» δουλε ουν και τώρα στην άκρη του δάσους. Έκατσε λίγο την είδε την τυράγνια των ανθρώπων, των µουλαριών, να κουβαλο ν ως τα φορτηγά το ς µεγάλους κοµµένους κορµο ς. Πιο γνώριµος του φάνηκε ο κ σµος αυτ ς, πιο δικ ς του. Τράβηξε στερα λίγο πιο πέρα, έκοψε αριστερά, µπήκε στο µεγάλο δάσος. Πήρε το παλι µονοπάτι των τσοµπαναραίων, των ξυλοκ πων, των παλιών ληστάρχων που τραβάει για την κορφή. Ανάσανε βαθιά το βουνίσιον αγέρα, στάθηκε µια στιγµή και * αλλοτρίωση:η αλλαγή της ανθρώπινης ψυχοσ νθεσης, η κοινωνική αποξένωση * παρλαπίπες: φλυαρίες, λ για που κανείς δεν παίρνει στα σοβαρά * απ παιρνε: µάλωνε * ξεροστάλιασµα: άσκοπη αναµονή * µεράκι: επιµέλεια και αγάπη * περγολιά: κληµαταριά * δισάκι: σακίδιο [232]

15 Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΚΟΥ Α ΤΟΥ ΠΙΝ ΟΥ ηµήτρης Χατζής τ άκουσε ζωνταν το βο ισµα εκείνο των δέντρων που µακριν τον ακολουθο σε τ τε στη Γερµανία. Έφτασε στο ξέφωτο που ξερε, κοντά στην κορφή ένα µικρ λιβάδι σκηνίτες εκείνα τα χρ νια τα φέρναν εδώ και βοσκο σανε τα µικρά κοπάδια τους. Γ ρισε αργά στο χωρι µε το ηλιοβασίλεµα γραµµή για το σπίτι κανέναν δεν ήθελε. Ήτανε µια µέρα καλή, κάτω στη ρεµατιά, στη χαλικαριά, στα πρι νια, ψηλά στο βουν. Τ νειρο του γυρισµο του δεν τον είχε γελάσει.. Χατζής, Το διπλ βιβλίο, Καστανιώτης Γιάννης Ψυχοπαίδης, Το ταξίδι [233]

16 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ƒ π Ú Ù Π٠ÛÂÈÚ ÙÈ ÚÔÓÈÎ Ê ÛÂÈ applefi ÙÈ ÔappleÔ Â apple Ú ÛÂ Ë ˆ ÙÔ ÎÔ ÚÔÁÈ ÓÓË ÛÙÔ applefiûapple ÛÌ, Î È ÓÙÈÛÙÔÈ ÛÙ ٠appleúôûˆappleèî ÙÔ ÈÛı Ì Ù Ì Πıâ Ê ÛË ÙË ˆ ÙÔ. ÔÈ ÁψÛÛÈÎ È È ÈÙÂÚfiÙËÙ apple Ú ÙËÚ Ù ÛÙÔ applefiûapple ÛÌ ; ÔÏÈ ÛÙ ÂÈ ÈÎfiÙÂÚ ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ Ì ÙÔÓ ÔappleÔ Ô ÌÈÏ ÂÈ Ô ÎÔ ÚÔÁÈ ÓÓË ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi Î ÊÂÓÂ Ô ÙË ÂÚÌ Ó.  appleôè Î Ù ÛÙ ÛË Ú ÎÂ Ô ÎÔ ÚÔÁÈ ÓÓË ÙÔÓ ÙfiappleÔ Î È ÙÔ Û Á ˆÚÈ ÓÔ ÙÔ, ÛÙÂ- Ú applefi Ù Â ÎÔÛÈ ÚfiÓÈ apple Ú ÌÔÓ ÙÔ ÛÙË ÂÚÌ Ó ; È Ù ÛÙ Ì ÙËÛÂ Ó Ï ÂÈ «πìâ È Ò ÛÙÔ ÙÔÌappleÚ ÓÔ ÔÓ», fiù Ó ÊÙ Û ÛÙÔÓ ÙfiappleÔ ÙÔ ; È Ù Ô ÎÔ ÚÔÁÈ ÓÓË appleúôù ÌËÛÂ Ó ÌËÓ ÂappleÈÛÎÂÊı ÙËÓ apple ÙÚ ÙÔ ÛÙË È ÚÎÂÈ ÙË ÂÈÎÔÛ ÚÔÓË ÌÂÙ Ó ÛÙÂ Û ÙÔ ; Ò ı ÂÓÂÚÁÔ Û Ù ÂÛÂ, Ó ÚÈÛÎfiÛ ÛÙ ÛÙË ı ÛË ÙÔ, Î È ÁÈ Ù ; Û ÂÙ ÛÙ ÙÔÓ Ù ÙÏÔ ÙÔ ÈËÁ Ì ÙÔ Ì ÙËÓ applefiıâûë ÙÔ appleôûapple ÛÌ ÙÔ. IA EMATIK PA THPIOTHT µúâ Ù ÛÙÔÈ Â ÁÈ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÌÂÙ Ó ÛÙ ÙÈÎfi ÚÂ Ì ÛÙË È ÚÎÂÈ ÙÔ ÂÈÎÔÛÙÔ ÈÒÓ Î È ÂÓÙÔapple ÛÙ ÛÙÔÓ apple ÁÎfiÛÌÈÔ ÚÙË ÙÔ ÙfiappleÔ, ÛÙÔ ÔappleÔ Ô Î ÙÂÍÔ Ó ÌÂÙ Ó - ÛÙÂ Ó ÔÈ ŒÏÏËÓÂ. ÁÎÂÓÙÚÒÛÙ Âapple ÛË appleïëúôêôú  ÁÈ ÙÈ Âapple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ Ú ÛÙË- ÚÈfiÙËÙÂ ÙˆÓ ÏÏ ÓˆÓ ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi. Œ ÂÙÂ Û Ó ÓÙ ÛÂÈ ÙËÓ Î Ù ÛÙ ÛË appleô appleâúèáú ÊÂÙ È ÛÙÔ È ÁËÌ ÙÔ Î ÏÔÎ ÚÈ ÛÙÔ ˆÚÈfi Û ; ÈËÁËı Ù ٠ÈÎ Û ÈÒÌ Ù Î È ÂÍËÁ ÛÙ ÁÈ Ù ı Ì ÓÂÙ ÛÙÔÓ ÙfiappleÔ Û ÁÈ Ù ı Ê ÁÂÙÂ, fiù Ó ÙÂÏÂÈÒÛÔ Ó ÔÈ Î ÏÔÎ ÈÚÈÓ È ÎÔapple. [234]

17 ø ª ƒ ËÙÂ Ù È ÂÏapple Το διήγηµα ανήκει στην οµώνυµη συλλογή διηγηµάτων, που εκδ θηκε το 1954 και έκτοτε γνώρισε µεγάλη επιτυχία και αγαπήθηκε απ το αναγνωστικ κοιν. Στο διήγηµα αυτ, πως και σε λο το έργο του Σαµαράκη, διακρίνουµε το λιτ φος και τη γοργή αφήγηση, το συνδυασµ κοινωνικο προβληµατισµο και ψυχολογικής παρατήρησης µέσα σε µια ατµ σφαιρα ιδεολογικής κρίσης και υπαρξιακο άγχους, που χαρακτηρίζει τη µεταπολεµική εποχή. Ÿ ταν µπήκε στο καφενείο, κείνο το απ γευµα, ήτανε νωρίς ακ µα. Κάθισε σ ένα τραπέζι, πίσω απ το µεγάλο τζάµι που έβλεπε στη λεωφ ρο. Παράγγειλε καφέ. Σε άλλα τραπέζια, παίζανε χαρτιά ή συζητο σανε. Ήρθε ο καφές. Άναψε τσιγάρο, ήπιε δυο γουλιές, κι άνοιξε την απογευµατινή εφη- µερίδα. Καινο ριες µάχες είχαν αρχίσει στην Ινδοκίνα. «Αι απώλειαι εκατέρωθεν υπήρξαν βαρ ταται», έλεγε το τηλεγράφηµα. Ένα ακ µα ιαπωνικ αλιευτικ που γ ρισε µε ραδιενέργεια. «Η σκιά του νέου παγκοσµίου πολέµου απλο ται εις τον κ σµον µας», ήταν ο τίτλος µιας άλλης είδησης. Ύστερα διάβασε άλλα πράγµατα: το έλλειµµα του προϋπολογισµο, προαγωγές εκπαιδευτικών, µια απαγωγή, ένα βιασµ, τρεις αυτοκτονίες. Oι δυο, για οικονοµικο ς λ γους. υο νέοι, 30 και 32 χρονώ. O πρώτος άνοιξε το γκάζι, ο δε τερος χτυπήθηκε µε πιστ λι. Αλλο είδε κριτική για ένα ρεσιτάλ πιάνου, έπειτα κάτι για τη µ δα, τέλος την «Κοσµική Κίνηση»: «Κοκταίηλ* προχθές παρά τω κυρίω και τη κυρία Μ.Τ. Χάρµα ευµορφιάς και κοµψ τητος η κυρία Β. Χ. µε φ ρεµα κοµψ τατο εµπριµέ και τοκ* πολ σικ.* Ελεγκάντικη* εµφάνισις η δεσποινίς O. Ν.». Άναψε κι άλλο τσιγάρο. Έριξε µια µατιά στις «Μικρές Αγγελίες»: ΠΩΛΕΙΤΑΙ νε δµητος µονοκατοικία, κατασκευή αρίστη, εκ 4 δωµατίων, χολ, κουζίνας, λουτρο πλήρους, W. C. * κοκταίηλ: (αγγλικά: cocktail) δεξίωση µε ποτ και µεζέδες * τοκ: (γαλλικά: toque) είδος καπέλου * σικ: (γαλλικά: chic) καλ γουστο * ελεγκάντικη: (γαλλικά: elegante) χαριτωµένη. [235]

18 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΕΝOΙΚΙΑΖΕΤΑΙ εις σοβαρ ν κ ριον δωµάτιον εις β ροφον, ευάερον, ευήλιον ΖΗΤΕΙΤΑΙ πιάνο προς αγοράν Σκέψεις γυρίζανε στο νου του. Απ τ τε που τέλειωσε ο δε τερος παγκ σµιος π λεµος, η σκιά του τρίτου δεν είχε πάψει να βαραίνει πάνω στον κ σµο µας. Και στο µεταξ, το αίµα χυν τανε, στην Κορέα χτες, στην Ινδοκίνα σήµερα, α ριο Πέρασε το χέρι του στα µαλλιά του. Σκο πισε τον ιδρώτα στο µέτωπ του είχε ιδρώσει, κι µως δεν έκανε ζέστη. O π λεµος, η β µβα υδρογ νου, οι αυτοκτονίες για οικονοµικο ς λ γους, η «Κοσµική Κίνησις» Το παν ραµα της ζωής! εν είχε αλλάξει δι λου προς το καλ τερο η ζωή µας στερ απ τον π λεµο. λα είναι τα ίδια σαν και πριν. Κι µως είχε ελπίσει κι αυτ ς, πως είχαν ελπίσει εκατοµµ ρια άνθρωποι σ λη τη γη, πως στερ απ τον π λεµο, στερ απ τ σο αίµα που χ θηκε, κάτι θ άλλαζε. Πως θα ρχ ταν η ειρήνη, πως ο εφιάλτης του πολέµου δε θα ίσκιωνε πια τη γη µας, πως δε θα γίνονταν τώρα αυτοκτονίες για οικονοµικο ς λ γους, πως Γιάννης Τσαρο χης, Ελπίς Σουρο πωνε. Μερικά φώτα είχαν ανάψει κι λας στα µαγαζιά αντίκρυ. Στο καφενείο δεν είχανε ανάψει ακ µα τα φώτα. Του άρεσε έτσι το ηµίφως. Σκέφτηκε τη σ γχυση που επικρατεί στον κ σµο µας σήµερα. Σ γχυση στον τοµέα των ιδεών, σ γχυση στον κοινωνικ τοµέα, σ γχυση εν έφταιγε η εφηµερίδα που έκανε τώρα αυτές τις σκέψεις. Τα σκεφτ τανε λα αυτά τον τελευταίο καιρ, π τε µε λιγ τερη, π τε µε περισσ τερη ένταση. Σκεφτ τανε το σκοτειν πρ σωπο της ζωής. Την ειρήνη, τη βαθιά το τη λαχτάρα, που κρέµεται απ µια κλωστή. Σκεφτ τανε τη φτώχεια, την αθλι τητα. Σκεφτ τανε το φ βο που έχει µπει στις καρδιές. Στον καθρέφτη, δίπλα του, είδε το πρ σωπ του. Ένα πολ συνηθισµένο πρ σωπο. Τίποτα δε µαρτυρο σε την ταραχή που είχε µέσα του. [236]

19 ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙΣ Αντώνης Σαµαράκης Είχε πολεµήσει κι αυτ ς στον τελευταίο π λεµο. Και είχε ελπίσει. Μα τώρα ήτανε πια χωρίς ελπίδα. Ναι, δε φοβ τανε να το οµολογήσει στον εαυτ του πως ήτανε χωρίς ελπίδα. Μια σειρά απ διαψε σεις ελπίδων ήταν η ζωή του. Είχε ελπίσει τ τε Είχε ελπίσει στερα Κάποτε, πριν απ χρ νια, είχε ελπίσει στον κοµµουνισµ. Μα είχε διαψευσθεί κι εκεί. Τώρα δεν είχε ελπίδα σε καµιά ιδεολογία! Ζήτησε ένα ποτήρι νερ ακ µα. Αυτή η διάψευση απ τις λογής λογής ιδεολογίες ήτανε βέβαια γενικ φαιν µενο. Και παραπάνω απ τη διάψευση, η κο ραση, η αδιαφορία, που οι πιο πολλοί, η µεγάλη πλειοψηφία νιώθει µπροστά στις διάφορες ιδεολογίες. Κοίταζε τα τρ λεϊ που περνάγανε ολοένα στη λεωφ ρο, το πλήθος Μπροστά του, η εφηµερίδα ανοιχτή. λα αυτά που είχε δει και πρωτ τερα: η σκιά του καινο ριου πολέ- µου, η Ινδοκίνα, οι δυο αυτοκτονίες για οικονοµικο ς λ γους, η «Κοσµική Κίνησις» Τσιγάρα! ένας πλαν διος µπήκε. Πήρε ένα πακέτο. Στις έξι σελίδες της εφηµερίδας: η ζωή. Κι αυτ ς ήτανε τώρα ένας άνθρωπος που δεν έχει ελπίδα. Θυµήθηκε, πριν απ χρ νια, ήτανε παιδί ακ µα, είχε αρρωστήσει βαριά µια θεία του, ξαδέρφη της µητέρας του. Την είχανε σπίτι τους. Ήρθε ο γιατρ ς βγαίνοντας απ το δωµάτιο της άρρωστης, είπε µε επίσηµο φος: εν υπάρχει πλέον ελπίς! Έτσι κι αυτ ς τώρα, είχε φτάσει στο σηµείο να λέει: εν υπάρχει πλέον ελπίς! Του φάνηκε φοβερ που ήτανε χωρίς ελπίδα. Είχε την αίσθηση πως οι άλλοι στο καφενείο τον κοιτάζανε κι άλλοι απ το δρ µο σκέφτονταν και ψιθυρίζανε µεταξ τους: «Αυτ ς εκεί δεν έχει ελπίδα!» Σαν να ήταν έγκληµα αυτ. Σαν να είχε ένα σηµάδι πάνω του που το µαρτυρο σε. Σαν να ήτανε γυµν ς ανάµεσα σε ντυµένους. Σκέφτηκε τα διηγήµατα που είχε γράψει, δίνοντας έτσι µια διέξοδο στην αγωνία του. Άγγιζε θέµατα του καιρο µας: τον π λεµο, την κοινωνική δυστυχία Ωστ σο, δεν το αποφάσιζε να τα εκδώσει. Φοβ τανε! Φοβ τανε την ετικέτα που θα του δίνανε σίγουρα οι µεν και οι δε. χι, έπρεπε να τα βγάλει. Στο διάολο η ετικέτα! Αυτ ς ήταν ένας άνθρωπος, τίποτε άλλο. O τε αριστερ ς ο τε δεξι ς. Ένας άνθρωπος που είχε ελπίσει άλλοτε, και τώρα δεν έχει ελπίδα, και που νιώθει χρέος του να το πει αυτ. Βέβαια, άλλοι θα χουν ελπίδα, σκέφτηκε. εν µπορεί παρά να χουν. Ξανάριξε µια µατιά στην εφηµερίδα: η Ινδοκίνα, η «Κοσµική Κίνησις», το ρεσιτάλ πιάνου, οι δυο αυτοκτονίες για οικονοµικο ς λ γους, οι «Μικρές Αγγελίες» [237]

20 H NEOTEPH ΛOΓOTEXNIA: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΖΗΤΕΙΤΑΙ γραφοµηχανή ΖΗΤΕΙΤΑΙ ραδιογραµµ φωνον ΖΗΤΕΙΤΑΙ τζιπ εν καλή καταστάσει ΖΗΤΕΙΤΑΙ τάπης γνήσιος περσικ ς Έβγαλε την ατζέντα του, έκοψε ένα φ λλο κι έγραψε µε το µολ βι του: ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς Ύστερα πρ σθεσε το νοµά του και τη διε θυνσή του. Φώναξε το γκαρσ νι. Ήθελε να πληρώσει, να πάει κατευθείαν στην εφηµερίδα, να δώσει την αγγελία του, να παρακαλέσει, να επιµείνει να µπει οπωσδήποτε στο αυριαν φ λλο. Α. Σαµαράκης, Ζητείται ελπίς, Ελευθερουδάκης Κώστας Τσ κλης, Είµαστε λοι υπε θυνοι ƒ π ÔÈÂ Ù Ó ÔÈ ÂÏapple Â ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ µ ÁÎfiÛÌÈÔ appleôï ÌÔ ; ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ ÊËÁËÙ ÔÈ ÂÏapple  ÙÔ ÂÎappleÏËÚÒıËÎ Ó È Â ÛÙËÎ Ó; Ê ÁËÛË Á ÓÂÙ È Û ÙÚ ÙÔ appleúfiûˆappleô. Ú Ù Û appleôè ÛËÌÂ Ë Ì ÙÈ ÙÔ ÊËÁËÙ Ï appleâè ÙËÓ Â͈ÙÂÚÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ Î È Û appleôè ÛËÌ ÂÛÙÈ ÂÙ È ÛÙÔÓ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÎfiÛÌÔ Î È appleô ÂÈ Ù Û Ó ÈÛı Ì Ù Î È ÙÈ ÛÎ ÂÈ ÙÔ Úˆ. ÙÔ È ÁËÌ ÙÔ Ì Ú ÎË, fiappleˆ Ë Ê ÓÂÙ È applefi ÙÔÓ Ù ÙÏÔ, apple Ú Ô Ó ÚÎÂÙ ÛÙÔÈ-  Πı ÚÂ Ô Û. µúâ Ù ÙÈ Ó ÏÔÁ ÊÚ ÛÂÈ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î È Û Û ÂÙ Û٠٠̠ÙËÓ ÂappleÔ Î È ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ ÁÚ Ê ÙÔ Û ÁÁÚ Ê. ÓÙÔapple ÛÙ ÙÈ ÂÎÊÚ ÛÂÈ ÙË Î ı ÚÂ Ô Û appleô apple Ú Ô Ó ÛÙÔ È ÁËÌ Î È ÂÍËÁ ÛÙ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙÔ. IA EMATIK PA THPIOTHT ÊÔ ÂÓÙÔapple ÛÂÙ ÛÙÔ Î ÌÂÓÔ Ù ı Ì Ù ÙˆÓ ÂÊËÌÂÚ ˆÓ ÙË ÂÎ ÂÙ ÙÔ 50, Ó - ÙÚ ÍÙ ÛÙÈ ÛÂÏ Â ÙˆÓ ÛËÌÂÚÈÓÒÓ ÂÊËÌÂÚ ˆÓ, ÁÈ Ó Î ÓÂÙ ÌÈ Û ÁÎÚÈÛË. ÔÈ ÔÌÔÈfiÙËÙÂ Î È appleôèâ È ÊÔÚ apple Ú ÙËÚ ÙÂ; [238]

21 ø Ã È Ô ÌÂ applefiïâìô! Το κείµενο που ακολουθεί είναι απ σπασµα απ το δε τερο µέρος του µυθιστορήµατος του Κώστα Ταχτσή Το τρίτο στεφάνι (1962). Μεταφέρει την εµπειρία της έκρηξης του πολέµου του 1940 απ την πλευρά µιας αθηναϊκής οικογένειας. Η Νίνα, µία απ τις δ ο κεντρικές «φωνές» του µυθιστορήµατος, αφηγείται τις πρώτες αντιδράσεις προσώπων του στενο οικογενειακο και φιλικο της περιβάλλοντος µε αµεσ τητα, συγκίνηση και χιο µορ, προσφέροντας στον αναγνώστη µια ολοζώντανη εικ να της ιστορικής στιγµής. Κασιµάτη είχε περισσ τερο κ σµο απ κάθε άλλη χρονιά, κι πως ήταν επ µενο, οι άντρες άρχισαν τα πολιτικά. O ξάδερφος του Κασιµάτη, ο Λέων (τον λέγαµε «ο βασιλε ς των ζώων»), που δο λευε στο Υπουργείο Τ που και Τουρισµο, µας βεβαίωνε πως είχαν βρει κοµµάτια της τορπίλας κι τι ήταν ιταλικής κατασκευής, µα ο Αντώνης δεν εννοο σε επ ουδενί λ γω να το παραδεχτεί. Θε ς σχωρέσ τον, ήταν τροµερά φανατικ ς κι ισχυρογνώµων. Έλεγε πως οι Άγγλοι είχαν χρησιµοποιήσει ιταλική τορπίλα, για να στρέψουν την ελληνική κοινή γνώµη εναντίον του Άξονος και να µας βγάλουν στον π λεµο, πως είχαν κάνει στον Πρώτο Π λεµο. «Αν θέλει ο Χίτλερ την Ελλάδα», έλεγε, «δε χρειάζεται να βάλει τους Ιταλο ς να την πάρουν. Έρχεται και την παίρνει µ νος του. Oι Γερµανοί δεν πρ κειται να µας πειράξουν, είναι φιλέλληνες. Στα σχολεία τους µαθαίνουν απέξω τον µηρο και τον Πλάτωνα», και ο τω καθεξής, ως τις έντεκα το βράδυ. «Πάψε επιτέλους», του λέω, «δεν καταλαβαίνεις τι ερεθίζεις τα νε ρα σου και θα θέλεις διπλή δ ση υπνωτικ για να κοιµηθείς; ε θα το πάρεις ποτέ χαµπάρι τι η καρδιά σου είναι τροµερά αδ νατη;». Μ νο για ένα πράµα ήταν λοι τους σ µφωνοι: τι αργά ή γρήγορα θα βγαινε και η Ψωροκώσταινα* στον π λεµο, πάει, δεν τη γλιτώναµε, ήταν αυτή η άτιµη η γεωγραφική µας θέση. Είµαστε, βλέπεις, σαν µια γέφυρα µεταξ ανατολής και δ σεως, είν αδ νατον να µείνουµε ουδέτεροι. Μα κανένας µας δεν το περίµενε τ σο γρήγορα. ταν το πρωί εκείνης της ευτέρας ακο σαµε τις σειρήνες, δεν πιστε αµε στ αυτιά µας. «Ξ πνα», λέω του Αντώνη, «έχουµε συναγερµ!» «Άσε µε ήσυχο», µου λέει, «άσκηση θα ναι!». Και γ ρισε απ * Ψωροκώσταινα: σκωπτικ ς-µειωτικ ς χαρακτηρισµ ς του ελληνικο κράτους [239]