Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ ( )

Transcript

1 Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ ( ) Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και η σταδιακή εξάπλωση των Λατίνων κατακτητών Το έτος 1204 στάθηκε «δίσεκτο» για τις τύχες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η οποία είχε µπει πλέον σε τροχιά παρακµής. Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, στις 13 Απριλίου, µια καινούργια εποχή ξεκινούσε, καθώς οι Σταυροφόροι και οι Βενετοί εγκαθίδρυσαν µια νέα αυτοκρατορία, τη Λατινική αυτοκρατορία της Ρωµανίας, ενώ ταυτόχρονα οι εκπρόσωποι της δυτικής ιπποσύνης ξεχύθηκαν στον ελλαδικό χώρο αναζητώντας την τύχη τους και νέα φέουδα. Η πρώτη φροντίδα των Λατίνων κατακτητών µετά την πτώση της Βασιλεύουσας ήταν να µοιράσουν τα εδάφη της αυτοκρατορίας σύµφωνα µε τη συνθήκη που είχαν συνο- µολογήσει οι ίδιοι µπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης ήδη από τον Μάρτιο του 1204, και που υπέγραψαν οριστικά τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, τη λεγόµενη Partitio Romaniae. Σε αυτήν προβλεπόταν και ο τρόπος ανάδειξης του νέου Λατίνου αυτοκράτορα καθώς και του προσώπου που θα καταλάµβανε τον πατριαρχικό θρόνο. Με την παρέµβαση του δυναµικού Βενετού δόγη, Ερρίκου Δάνδολου, ο οποίος ουσιαστικά κινούσε όλα τα νήµατα, εξελέγη ο Βαλδουίνος κόµης της Φλάνδρας, υποσκελίζοντας τον Λοµβαρδό Βονιφάτιο τον Μοµφερρατικό, αρχηγό των Σταυροφόρων, ο οποίος θεωρήθηκε επικίνδυνος από τον δόγη που προτιµούσε έναν αδύναµο αυτοκράτορα, ώστε να εξυπηρετηθούν καλύτερα τα συµφέροντα της πατρίδας του. Αντίστοιχα, και εφόσον ένας Φράγκος πήρε τον αυτοκρατορικό θρόνο, πατριάρχης έγινε ένας Βενετός, ο Θωµάς Μοροζίνι. Όπως προέκυπτε από τη διανοµή της Partitio, ο Λατίνος αυτοκράτορας θα γινόταν κύριος των 5/8 της Κωνσταντινούπολης και θα είχε στην κατοχή του εδάφη της Θράκης, ολόκληρη τη Μικρά Ασία καθώς και τα νησιά Ίµβρο, Χίο, Λήµνο, Σάµο και Μυτι- Ο δόγης, τίτλος ανώτατου άρχοντα στις ηγεµονίες της Βενετίας

2 λήνη. Στους Βενετούς από την άλλη κατακυρώθηκαν τα 3/8 της Κωνσταντινούπολης, τα Ιόνια νησιά, οι Κυκλάδες, η Αίγινα και η Σαλαµίνα, οι πόλεις Ωρεός και Κάρυστος στην Εύβοια, το µεγαλύτερο µέρος της Πελοποννήσου καθώς και εδάφη στην ηπειρωτική Ελλάδα που περιλάµβαναν την περιοχή της Άρτας και της Αιτωλίας. Με αυτόν τον τρόπο η Γαληνοτάτη φρόντισε να περιέλθουν στην κατοχή της κτήσεις στρατηγικής σηµασίας για το εµπόριό της και ιδιαίτερα τα λιµάνια που την ενδιέφεραν περισσότερο, ενώ παράλληλα υπήρχε ειδική πρόβλεψη για τη διατήρηση των εµπορικών της προνοµίων, όπως είχαν επικυρωθεί από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. Στο µερίδιο του αρχηγού των Σταυροφόρων, Βονιφάτιου του Μοµφερρατικού, έπεσαν εδάφη της Μικράς Ασίας και η Κρήτη την οποία δέχθηκε να πουλήσει στους Βενετούς έναντι αργυρών µάρκων. Όµως ο Βονιφάτιος δεν ενδιαφερόταν για τη Μικρά Ασία. Επιθυµία του ήταν να πάρει στην κατοχή του ευρωπαϊκές εκτάσεις, που θα βρίσκονταν πιο κοντά στην πατρίδα του. Τελικά, έπειτα από συγκρούσεις και διαφωνίες κατάφερε να ιδιοποιηθεί τη Θεσσαλονίκη µαζί µε τις περιοχές της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, οι οποίες συναπάρτισαν το λατινικό Βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Στον Βονιφάτιο αναγνωρίστηκε ο τίτλος του βασιλιά, µε τον όρο να είναι υποτελής στον Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης. Η πραγµατικότητα ωστόσο ήταν πολύ διαφορετική. Με την Partitio οι Σταυροφόροι και οι σύµµαχοί τους Βενετοί δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να χτίζουν παλάτια στην άµµο. Και αυτό γιατί οι χώρες τις οποίες µοίρασαν µεταξύ τους δεν είχαν κατακτηθεί, αλλά ήταν δικές τους µόνο στα χαρτιά. Πολλά από τα συµφωνηθέντα ανατράπηκαν ή τροποποιήθηκαν στην πορεία, είτε γιατί έγιναν νέες εκτιµήσεις από τα εµπλεκόµενα µέρη είτε γιατί προέκυψαν έριδες µεταξύ τους ή ακόµα επειδή συνάντησαν αντίσταση ενίοτε σθεναρή από τον ντόπιο πληθυσµό, στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τα µέρη που θεωρούσαν ότι τους ανήκαν. Οπωσδήποτε, µετά την έλευση των Σταυροφόρων προέκυψαν νέοι κρατικοί σχηµατισµοί στα εδάφη του ελλαδικού χώρου, που άλλοτε ανήκαν στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Εκτός από τη Λατινική αυτοκρατορία της Ρωµανίας και το βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το πιο σηµαντικό κρατικό µόρφωµα ήταν το πριγκιπάτο της Αχαΐας στην Πελοπόννησο, καθώς και το δουκάτο των Αθηνών στην Αττικοβοιωτία. Άλλα µικρότερα φεουδαρχικά κρατίδια ήταν η µαρκιωνία της Βοδονίτσας και η βαρονία των Σαλώνων. Το νησί της Λεπτοµέρεια µικρογραφίας από χειρόγραφο του 13ου αιώνα,

3 Τι σηµαίνει ο όρος λατινοκρατία Χρησιµοποιώντας τον όρο Λατινοκρατία, εννοούµε την κατοχή τµηµάτων του ελληνικού χώρου από δυνάµεις Δυτικών, οι οποίοι ήταν χριστιανοί στο θρήσκευµα ανήκαν όµως στο λατινικό δόγµα. Οι Δυτικοί αυτοί κατακτητές προέρχονταν από διάφορες περιοχές της Ευρώπης και επρόκειτο κυρίως για εκπροσώπους της δυτικής ιπποσύνης, οι οποίοι αναζητούσαν την τύχη τους στην Ανατολή ή για οργανωµένες πόλεις κράτη όπως η Βενετία και η Γένοβα που επιδίωξαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους συγκεκριµένες περιοχές που θα διευκόλυναν τη διεξαγωγή των εµπορικών τους δραστηριοτήτων. Με αυτό τον τρόπο δηµιουργήθηκαν κράτη και ηγεµονίες, τα οποία οργανώθηκαν µε βάση τα δικά τους φεουδαρχικά πρότυπα, καθώς και αποικιακές κτήσεις. Η ποικίλη προέλευση των Δυτικών αυτών κυριάρχων καθόρισε και την ιδιαίτερη ονο- µασία των χρονικών περιόδων κατά τις οποίες ασκήθηκε η εξουσία τους. Έτσι έχουµε τη Φραγκοκρατία, δηλαδή την περίοδο της κυριαρχίας των Φράγκων, τη Βενετοκρατία, που αφορά το διάστηµα που χαρακτηριζόταν από την παρουσία των Βενετών ή αντίστοιχα τη Γενουατοκρατία που καλύπτει την εποχή των αποικιακών κτήσεων της επίσης ναυτικής αυτής Δηµοκρατίας. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουµε και την περίοδο της Καταλανοκρατίας, που σχετίζεται µε την παρουσία σε ελληνικά εδάφη των Καταλανών µισθοφόρων που κατάφεραν σε ορισµένες περιπτώσεις να εκδιώξουν τους προηγούµενους Λατίνους κατακτητές εδραιώνοντας τη δική τους εξουσία. Πολύ σηµαντικό είναι να γνωρίζουµε ότι η Λατινοκρατία στην Ελλάδα διήρκεσε συνολικά έξι αιώνες, όχι όµως αδιάλειπτα και οµοιόµορφα. Υπήρξαν και χρόνια κατά τα οποία η λατινική κυριαρχία διακόπηκε προσωρινά για να συνεχιστεί αργότερα κάτω από νέες συνθήκες. Συµβατικά ωστόσο θα λέγαµε πως η λατινική κατοχή ξεκίνησε το 1204 µε την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την ίδρυση των πρώτων λατινικών κρατών, ως το 1797, οπότε και καταλύθηκε το βενετικό κράτος, που διέθετε και τις τελευταίες λατινοκρατούµενες κτήσεις µέσα στον ελλαδικό χώρο από τον Μ. Ναπολέοντα. Βλ. σχετικά Α. Σαββίδης, Λατινοκρατία-Φραγκοκρατία µετά το 1204 µ.χ. - Όροι ταυτόσηµοι, Βυζαντιακοί 23 (2003), σ

4 Εύβοιας µοιράστηκε σε τρία µέρη, τα οποία δόθηκαν σε βαρόνους οι οποίοι θα ήταν φόρου υποτελείς της Βενετίας, ενώ στο Αιγαίο ο Βενετός Μάρκο Σανούδο ίδρυσε το οµώνυµο δουκάτο. Απευθείας στην κυριαρχία της Γαληνοτάτης πέρασαν τα νησιά του Ιονίου καθώς και η Κρήτη, την οποία όπως αναφέρθηκε παραπάνω αγόρασαν από τον Βονιφάτιο Μοµφερρατικό. Έτσι, διαµορφώθηκε ο χάρτης της λατινοκρατούµενης Ελλάδας, δηµιουργώντας µια νέα τάξη πραγµάτων, µε τους νεοαφιχθέντες κυρίαρχους να προσπαθούν να µεταφυτευθούν στην ελληνική γη, εισάγοντας ταυτόχρονα καινούργιους θεσµούς και ήθη σύµφωνα µε τα δικά τους δυτικά φεουδαρχικά πρότυπα και καθιστώντας τους ελληνικούς πληθυσµούς δουλοπάροικους µέσα στην ίδια τους τη χώρα. Από τα λατινικά αυτά κράτη άλλα είχαν µεγαλύτερη διάρκεια ζωής και άλλα λιγότερη. Το µεγαλύτερο χτύπηµα το δέχθηκαν περίπου στις αρχές του 14ου αιώνα από τη µεγάλη Καταλανική Εταιρεία, το πέρασµα της οποίας από τα ελληνικά χώµατα σώρευσε νέα δεινά για τους ντόπιους πληθυσµούς και κατόπιν από τους Οθωµανούς Τούρκους που τερµάτισαν σταδιακά την περίοδο της λατινοκρατίας. Η κάθοδος των Σταυροφόρων στη Νότια Ελλάδα και η ίδρυση των πρώτων λατινικών κρατιδίων Μετά τη διανοµή των εδαφών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (στην ουσία µόνο θεωρητικά), οι νέοι κυρίαρχοι έπρεπε να περάσουν στην πρακτική υλοποίηση των όσων είχαν συµφωνηθεί, παίρνοντας στην κατοχή του ο καθένας ότι του αναλογούσε από τη µοιρασιά. Με αυτό το πνεύµα και εφόσον λύθηκαν οι εδαφικές διαφορές του µε τον Βαλδουίνο, ο Βονιφάτιος ο Μοµφερρατικός ξεκίνησε την εκστρατεία του για την κατάληψη της Νότιας Ελλάδας, συνοδευµένος από ένα πλήθος φίλων του ιπποτών. Στη διάρκεια της πορείας του µέσα από τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Στερεά δεν συνάντησε αντίσταση από τον πληθυσµό, καθώς αυτός είχε εξαντληθεί από την καταπίεση και τη συνακόλουθη εξαθλίωση που είχε υποστεί κατά τα τελευταία έτη της βυζαντινής εξουσίας. Η εδραίωση ενός ισχυρού γαιοκτητικού συστήµατος και οι βαρείς φόροι που τους είχαν επιβληθεί είχαν φέρει τους κατοίκους στα όρια της αντοχής τους. Αυτός ήταν ο λόγος που σε ορισµένες περιπτώσεις είδαν την έλευση των Σταυροφόρων ακόµα και ως λύση.

5 Φθάνοντας όµως ο Βονιφάτιος στις Θερµοπύλες, βρέθηκε για πρώτη φορά αντιµέτωπος µε έναν ισχυρό Έλληνα αντίπαλο, τον Λέοντα Σγουρό, άρχοντα του Άργους, της Ναυπλίας και της Κορίνθου. Αυτός είχε καταφέρει να γίνει ένας από τους ισχυρότερους τοπάρχες µε πολύ φιλόδοξες βλέψεις για την επέκταση της επικράτειάς του. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είχε φροντίσει να συναντηθεί στη Λάρισα µε τον έκπτωτο αυτοκράτορα Αλέξιο Γ Άγγελο, του οποίου την κόρη Ευδοκία παντρεύτηκε. Οι δυνατότητες του Σγουρού, όµως, δεν ήταν τόσο µεγάλες όσο θα ήθελε ή νόµιζε ο ίδιος, µε αποτέλεσµα να υποχρεωθεί να υποχωρήσει και να οχυρωθεί στο κάστρο του Ακροκορίνθου. Ο Βονιφάτιος τότε κινήθηκε προς την Πελοπόννησο, αφού άφησε τον µαρκήσιο Γουίδο Παλλαβιτσίνι στη Βοδονίτσα επικεφαλής φρουράς, και εκείνος δηµιούργησε εκεί το οµώνυµο µαρκιζάτο. Αντίστοιχα, κατά το ίδιο πρότυπο, προέκυψε και η βαρονία των Σαλώνων µε ιδρυτή τον Θωµά ντε Στροµονκούρ στους πρόποδες του Παρνασσού. Προχωρώντας προς τη Βοιωτία ο Βονιφάτιος δεν συνάντησε δυσκολίες από τους κατοίκους της. Η Θήβα, µάλιστα, τον δέχτηκε µε χαρά και η Αθήνα λίγο αργότερα δεν αντιστάθηκε στο πέρασµα του κατακτητή. Έτσι, όλη η Αττικοβοιωτία πέρασε στα χέρια του, την οποία παραχώρησε σε έναν άλλο σύντροφο και συµπολεµιστή του, τον Όθωνα ντε λα Ρος Βουργούνδιο ευγενή. Αφού εγκατέστησε τους πρώτους του υποτελείς, ο Βονιφάτιος έφθασε στην Πελοπόννησο, όπου έπρεπε να αναµετρηθεί µε τον Σγουρό. Κατέλαβε αρχικά την πόλη της Κορίνθου και στη συνέχεια άρχισε την πολιορκία του κάστρου. Η άµυνα του Σγουρού όµως κρατούσε καλά και γι αυτό ο Βονιφάτιος στράφηκε προς το Ναύπλιο για να επιτύχει τουλάχιστον τη δική του κατάληψη. Σε βοήθειά του έσπευσε ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος που βρισκόταν ήδη στην Πελοπόννησο ξεστρατισµένος και εκείνος από τον δρόµο που οδηγούσε στους Αγίους Τόπους. Είχε µείνει αρκετό καιρό στον τόπο, τον είχε µάθει καλά και ήταν πρόθυµος να βοηθήσει τον Βονιφάτιο. Απρόβλεπτες όµως εξελίξεις ανάγκασαν τον δεύτερο να απο- µακρυνθεί από τον Μοριά, καθώς έφθασαν ανησυχητικά νέα για επικείµενη έλευση των Βουλγάρων στην πρωτεύουσα του βασιλείου του, τη Θεσσαλονίκη. Πράγµατι ο Βονιφάτιος επέστρεψε εκεί, όπου τελικά έµελλε να βρει τον θάνατο σε µια µάχη εναντίον των Βουλγάρων. Μετά τον θάνατο του Βονιφάτιου στο στρατόπεδο των Φράγκων που συνέχιζαν την πολιορκία του Ακροκορίνθου είχε µείνει ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος στη δύναµη του οποίου ήρθε να προστεθεί και αυτή του φίλου του Γουλιέλµου Σαµπλίτ. Σταυροφόροι ιππότες στοιβάζονται σε δύο πλοία, υπό την καθο- Μετά την κατάληψη της πόλης της Κορίνθου, ο Βονιφάτιος

6 Οι δύο εκείνοι ήταν που ξεκίνησαν το έργο της κατάκτησης της Πελοποννήσου, την περίφηµη Κουγκέστα. Η ίδρυση του πριγκιπάτου της Αχαΐας Την άνοιξη του 1204 ο Σαµπλίτ και ο Βιλεαρδουίνος ανέλαβαν δράση µε στόχο την κατάληψη του Μοριά. Η αρχή έγινε από το Ναύπλιο για να κατευθυνθούν στη συνέχεια στην Πάτρα η οποία πέρασε στην κατοχή τους. Την ίδια τύχη µοιράστηκαν στη Δυτική Πελοπόννησο η Ανδραβίδα και το Ποντικόκαστρο. Όταν όµως έφθασαν στην Αρκαδιά (σηµερινή Κυπαρισσία), συνάντησαν αντίσταση και έτσι προτίµησαν να αποχωρήσουν. Επόµενος σταθµός ήταν οι πόλεις της Μεθώνης και της Κορώνης, οι οποίες καταλήφθηκαν όχι όµως για πολύ, καθώς η Βενετία τις διεκδίκησε µε τα όπλα και τις πήρε στηριζόµενη στην Partitio που της έδινε αυτό το δικαίωµα. Η κυριαρχία της στις δύο αυτές πόλεις αναγνωρίστηκε και επίσηµα µε τη συνθήκη της Σαπιέντσας το 1209, που υπογράφηκε ανάµεσα στους Βενετούς και τον Γουλιέλµο Βιλεαρδουίνο. Στη Μεσσηνία αναγκάστηκαν να συγκρουστούν µε τις δυνάµεις του Μιχαήλ Α Δούκα Κοµνηνού, ηγε- µόνα του ηµιαυτόνοµου κράτους της Ηπείρου, ο οποίος προσπαθούσε να επεκτείνει τη δική του επικράτεια στα εδάφη του Μοριά. Οι Λατίνοι, ωστόσο, ήταν ανώτεροι στα όπλα και στην πολεµική τακτική και γι αυτό δεν δυσκολεύτηκαν να εξουδετερώσουν τις δυνάµεις του. Ένας ακόµα Έλληνας άρχοντας που πρόβαλε αντίσταση ήταν ο Δοξαπατρής, στο κάστρο του Αράκλοβου, αλλά δεν κατάφερε να το κρατήσει και αυτό έπεσε στα χέρια των Φράγκων για να ακολουθήσει στη συνέχεια και η Καλαµάτα. Με αυτόν τον τρόπο και έως το 1205, οι δύο συµπολεµιστές είχαν καταφέρει να αποκτήσουν το µεγαλύτερο µέρος της Πελοποννήσου και το µόνο που έµενε ήταν η εκκρεµότητα που άκουγε στο όνοµα Λέων Σγουρός. Πράγµατι, η αντίστασή του κρατούσε καλά. Οι Φράγκοι χρειάστηκαν τέσσερα ολόκληρα χρόνια και επιπλέον ενισχύσεις από τον Όθωνα ντε λα Ρος Μεγακύρη της Αθήνας, προκειµένου να κάµψουν τον Σγουρό. Τελικά, ο ίδιος το 1208, διαπιστώνοντας το αδιέξοδο της κατάστασης, αυτοκτόνησε σύµφωνα µε τον θρύλο πέφτοντας µε το άλογό του από τον Ακροκόρινθο. Ο θάνατός του ήταν η αρχή του τέλους για την ολοκληρωτική κατάκτηση του Μοριά από τους Φράγκους που έως το 1210 είχαν κατορθώσει να ενσωµατώσουν όλη την επικράτεια του Σγουρού µε το Άργος και το Ναύπλιο. Τµηµατική άποψη του κάστρου της Πάτρας, κέντρου του πριγκι-

7 Μετά την επιτυχή έκβαση των επιχειρήσεων στον πελοποννησιακό χώρο, ο Γουλιέλµος Σαµπλίτ απέκτησε το δικαίωµα να ονοµάζεται ηγεµόνας της Αχαΐας. Τον συµπολεµιστή του και ουσιαστικό αρχιτέκτονα της επιτυχίας Βιλεαρδουίνο, αντάµειψε µε τις βαρονίες της Καλαµάτας και της Αρκαδιάς, καθώς η πόλη της Κορώνης, που του είχε αρχικά δοθεί, πέρασε στην εξουσία της Βενετίας. Από τις πρώτες φροντίδες του «Καµπανέση», όπως τον ονοµάζει το Χρονικό του Μορέως, ήταν να δηµιουργήσει καλές σχέσεις µε τον ντόπιο πληθυσµό. Γι αυτό και θέλησε από την αρχή να τους διαβεβαιώσει και να τους καθησυχάσει ότι επιθυµούσε την ειρήνη και ότι θα σεβόταν τα προνόµια τους παλιών Βυζαντινών προνοιάριων. Γι αυτόν τον λόγο οι περισσότεροι Έλληνες άρχοντες προτί- µησαν να αποδεχθούν τη νέα κατάσταση για να µη χάσουν τα κεκτηµένα τους. Όσο για τον υπόλοιπο πληθυσµό ξέπεσε σε κατάσταση δουλοπαροικίας. Προτού όµως περάσει πολύς καιρός, έφθασαν στον Σαµπλίτ δυσάρεστα νέα από τη Γαλλία που ανήγγειλαν τον θάνατο του αδελφού του και τον υποχρέωναν να επιστρέψει εκεί για να κανονίσει τις οικογενειακές και κληρονοµικές του υποθέσεις. Φεύγοντας άφησε βάιλό του τον Βιλεαρδουίνο, µε τη συµφωνία ότι αν περάσει ένας χρόνος και ο Σαµπλίτ ή άλλος συγγενής του δεν επιστρέψουν για να παραλάβουν την ηγεµονία αυτή να µείνει στα χέρια του ίδιου. Η συµφωνία επικυρώθηκε και υπογράφηκε και από τα δύο µέρη. Στο προβλεπόµενο αυτό διάστηµα του ενός έτους, ο Σαµπλίτ δεν µπόρεσε να επιστρέψει και στη θέση του έστειλε τον ανιψιό του Ροβέρτο. Ο Βιλεαρδουίνος όµως αγρυπνούσε. Φρόντισε µε κάθε µέσο να εµποδίσει τον ερχοµό του επίδοξου διαδόχου και να καθυστερήσει τη µεταξύ τους συνάντηση, έτσι ώστε να λήξει η προθεσµία που είχε τεθεί για τη διεκδίκηση του πριγκιπάτου και αυτό να µείνει στην εξουσία του. Το σχέδιό του πέτυχε και έτσι ο Ροβέρτος που έχασε την προθεσµία για λίγες µόνο ηµέρες αναγκάστηκε να γυρίσει στη Γαλλία άπρακτος. Όταν ο Σαµπλίτ και ο Βιλεαρδουίνος έφτασαν το 1204 στην Η δυναστεία των Βιλεαρδουίνων Μετά την αποτυχηµένη προσπάθεια του νεαρού Σαµπλίτ, ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος ήταν ελεύθερος να εδραιώσει την κυριαρχία του και να οργανώσει το κράτος του. Το πρώτο που έκανε ήταν να υποτάξει όσες περιοχές αντιστέκονταν ακόµα µε επιχειρήσεις που, όπως είδαµε παραπάνω, ολοκληρώθηκαν γύρω στο Το επόµενο βήµα ήταν να οργανώσει την κτήση του. Σε όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, που κράτησε

8 περίπου είκοσι χρόνια, χειρίστηκε τα ζητήµατα του πριγκιπάτου µε σύνεση και κέρδισε την αγάπη και την εκτίµηση Ελλήνων και Φράγκων. Όταν πέθανε τον πένθησαν όλοι και, όπως γράφει χαρακτηριστικά το Χρονικό του Μορέως, «θρήνος εγένετον πολύς εις όλον τον Μορέαν, διατί τον είχαν ακριβόν, πολλά τον αγαπούσαν δια την καλήν του αφεντίαν, την φρόνεσιν όπου είχεν». Τον Γοδεφρείδο Α διαδέχθηκε ο γιος του Γοδεφρείδος Β το Αυτός υπήρξε πολύ µετριοπαθής ηγεµόνας και κύριο χαρακτηριστικό της πολιτικής του ήταν η αποφυγή συγκρούσεων τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Δεν συνέβη το ίδιο και µε τον λατινικό κλήρο, µε τον οποίο ήρθε σε προστριβή για οικονοµικούς λόγους, εφόσον αυτός αρνήθηκε να προσφέρει τις υπηρεσίες που προέκυπταν από τις φεουδαλικές του υποχρεώσεις. Ο Γοδεφρείδος πήρε αυτό που του ανήκε, κατακρατώντας τα έσοδα από τα εκκλησιαστικά κτήµατα και µε αυτά έχτισε το κάστρο του Χλεµουτσίου. Επιπλέον, η µεταχείριση των Ελλήνων κληρικών ως απλών χωρικών θεωρήθηκε απαράδεκτη. Η στάση του αυτή προκάλεσε την αγανάκτηση του πάπα που τον αφόρισε. Η συµφιλίωση και η άρση του αφορισµού επήλθαν το 1223 µε το κονκορδάτο (σύµβαση) της Ρώµης, βάσει του οποίου επιλύθηκαν όλες οι εκκλησιαστικές διαφορές. Πάντως, εξόν από την έστω και προσωρινή ρήξη του µε τον λατινικό κλήρο, ο Γοδεφρείδος Β στάθηκε δίκαιος Ο Γοδεφρείδος Σαµπλίτ καλεί τον ελληνικό πληθυσµό να υποταχθεί «Κι αφότου οι Φράγκοι επιάσασιν τη χώρα της Κορίνθου, ο Καµπανέσης ώρισεν διαλαληµόν εποίησαν, ότι όσοι απ τα περίγυρα των χώρων της Κορίνθου θέλουν να προσκυνήσουσιν, να τον δεχθούν δι αφέντην, να έχουν τιµήν και ευεργεσίαν, αναδοχήν µεγάλην, οι δε πιαστούν εις πόλεµον ελεηµοσύνη ου µη εύρουν. Ακούσων ταύτα οι άρχοντες και το κοινόν οµοίως, αρχίσασιν να έρχωνται, µικροί τε και µεγάλοι, από το µέρος Δαµαλά και µέχρι εις το Άγιον Όρος, όσοι το ακούσαν ήλθασιν µε προθυµίαν µεγάλην, του Καµπανέση ωµόσασιν δούλοι του ν αποθάνουν κ εκείνος τους εδέχετον µετά περιχαρίας». Απόσπασµα από το «Χρονικόν του Μορέως», εκδ. Π. Καλονάρου κατά τον κώδικα Κοπεγχάγης, Αθήναι 1940, σ. 63.

9 και επιτυχηµένος ηγεµόνας κατά το πρότυπο του πατέρα του. Η ατυχία και ο καηµός του ήταν η µη απόκτηση απογόνων και γι αυτό µετά τον θάνατό του, τα ηνία στην εξουσία του πριγκιπάτου ανέλαβε ο αδελφός του Γουλιέλµος. Ο Γουλιέλµος Βιλεαρδουίνος ήταν εντελώς διαφορετικός σε σύγκριση µε τον αδελφό του. Τολµηρός και γενναίος, έξυπνος και δραστήριος, αποτέλεσε κεντρική φυσιογνωµία στην ιστορία της φραγκοκρατούµενης Ελλάδας. Με την ανάληψη της εξουσίας βάλθηκε να υποτάξει όσες περιοχές του Μοριά παρέµεναν εκτός της κυριαρχίας του. Η Μονεµβασιά ήταν ο πρώτος στόχος και µε τη σύµπραξη των κυριότερων Φράγκων ηγεµόνων και της Βενετίας ο Γουλιέλµος την κατέλαβε έπειτα από σκληρή πολιορκία τριών ετών και αφού οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να υποκύψουν από την πείνα. Επόµενο βήµα του διορατικού Βιλεαρδουίνου ήταν να οχυρώσει τον Μοριά µε τα κάστρα του Μιστρά και της Μάνης, ώστε να ελέγχει τους Μαϊνιώτες και τους ορεσίβιους του Ταΰγετου. Με την ολοκλήρωση των πολεµικών του επιτευγµάτων ο Γουλιέλµος έφθασε το πριγκιπάτο στον Έτσι περιγράφει το «Χρονικό του Μορέως» την αντίδραση των Ελλήνων απέναντι στον Φράγκο κατακτητή, ο οποίος κάλεσε τον πληθυσµό να υποταχθεί σε εκείνον, υποσχό- µενος ειρήνη και ευηµερία. Και σε άλλο σηµείο όµως έχουµε περιγραφή της ελληνικής αντίδρασης και πιο συγκεκριµένα των αρχόντων: «Ακούσων ταύτα οι άρχοντες, όλοι το επροσκυνήσαν απόστειλαν καταπαντού τους αποκρισαρίους τους, ένθα έξευραν ότι ήασασιν φίλοι και συγγενείς τους το πράγµα τους εδήλωσαν κ επληροφόρησάν τους αφροντισίαν τους έστειλαν από τον Καµπανέσην όσοι βούλονται απελθείν του να έχουν προσκυνήσει, τα ιγονικά τους να έχουσιν κι άλλα πλείον να τους δώσει όσοι το αξιάζουν κι ωφελούν τιµήν µεγάλην να έχουν. Κι ως το ήκουσαν οι άρχοντες και το κοινόν οµοίως, αρχίσαν και ερχόντισαν κ επροσκυνούσαν όλοι, κι αφότου εσωρεύτησαν εκεί εις την Ανδραβίδα, το αρχοντολόγι του Μορέως, όλης της Μεσαρέας, εποίκασιν συµβίβασιν µετά τον Καµπανέσην, ότι όλα τα αρχοντόπουλα, όπου είχασιν προνοίες, να έχουσιν ο κατά εις, προς τη ουσίαν όπου είχεν, την ανθρωπέαν και την στρατείαν, τόσο να του ενεµείνη, και τ άλλο το περσότερον να µερίζου οι Φράγκοι και οι χωριάτες των χωριών να στέκουν ωσάν τους ηύραν». Απόσπασµα από το «Χρονικόν του Μορέως», σ. 69.

10 Η οργάνωση του πριγκιπάτου της Αχαΐας Μετά την κατάκτηση του Μοριά και την εδραίωση των Φράγκων ως νέων κατακτητών, έπρεπε να οργανωθεί η καινούργια ηγεµονία. Ο Γουλιέλµος Σαµπλίτ έλαβε τον τίτλο του πρίγκιπα και διαίρεσε το κράτος του σε δώδεκα βαρονίες, των οποίων αναλυτικό κατάλογο µας δίνει το «Χρονικό του Μορέως» µαζί µε τα ονόµατα των βαρόνων στους οποίους διανεµήθηκαν. Αυτοί ήταν Φράγκοι ιππότες που είχαν ακολουθήσει τον Σαµπλίτ και είχαν συµµετάσχει στην κατάκτηση και δέθηκαν µαζί του µε όρκους υποτέλειας. Κάθε βαρονία ήταν κατανεµηµένη σε µικρότερα φέουδα. Εκείνοι που κατείχαν έστω τέσσερα φέουδα αποκαλούνταν φλαµουριάριοι. Με τον τρόπο αυτό µεταφυτεύθηκε στην Πελοπόννησο το φεουδαρχικό σύστηµα της Δύσης. Ο πρίγκιπας και οι βαρόνοι συγκροτούσαν τη Μεγάλη Κούρτη, δηλαδή ένα συµβούλιο αρµόδιο να αποφασίζει για σοβαρά θέµατα εξωτερικής ή εσωτερικής πολιτικής, που απασχολούσαν το πριγκιπάτο. Παράλληλα, λειτουργούσε και ως δικαστήριο για ποινικά αδικήµατα και υποθέσεις που αφορούσαν περιουσιακές διαφορές. Ο πρίγκιπας δεν ήταν ανεξέλεγκτος, αντίθετα, ήταν υποχρεωµένος να σέβεται τις συλλογικές αποφάσεις. Κάθε βαρόνος είχε το δικαίωµα να διατηρεί δικό του δικαστήριο µέσα στα εδαφικά του όρια καθώς και να χτίζει κάστρα χωρίς να ζητά ειδική άδεια. Δεν ίσχυε όµως το ίδιο όταν επιθυµούσε να ταξιδέψει εκτός των συνόρων του πριγκιπάτου, οπότε έπρεπε να το επιτρέψει ο πρίγκιπας και µόνο εφόσον υπήρχε σοβαρή αιτία. Αν δεν επέστρεφε µέσα σε καθορισµένο χρονικό διάστηµα, τότε κινδύνευε να χάσει όλη του την περιουσία. Βασική υποχρέωση των βαρόνων ήταν η προσφορά στρατιωτικής υπηρεσίας, είτε συµµετέχοντας στον στρατό της ηγεµονίας είτε φρουρώντας τα κάστρα. Πρωτεύουσα του πριγκιπάτου ήταν η Ανδραβίδα. Εκεί έδρευε και ο επίσκοπος της Ωλένης, της σηµαντικότερης επισκοπής µετά την αρχιεπισκοπή της Πάτρας. Η εκκλησιαστική οργάνωση περιλάµβανε συνολικά επτά επισκοπές από τις οποίες οι δύο ήταν βενετικές, αυτές της Μεθώνης και της Κορώνης. Ο ορθόδοξος ελληνικός πληθυσµός δεν πιέστηκε πάρα πολύ να εγκαταλείψει το δόγµα του, ωστόσο οι ορθόδοξοι αρχιερείς εκδιώχθηκαν για να αντικατασταθούν από καθολικούς. Στους απλούς ιερείς επιτράπηκε να συνεχίσουν να ασκούν τα πνευµατικά τους καθήκοντα. Η Αχαΐα, όπως απεικονίζεται σε ξυλογραφία του 15ου αιώνα από

11 κολοφώνα της δύναµής του. Η φιλοδοξία του όµως να επιβληθεί στο µεγαλύτερο µέρος της Ελλάδας θα τον οδηγούσε σταδιακά, όπως άλλοτε τον Σγουρό, στην καταστροφή. Η αφορµή για να διευρύνει το κράτος του δόθηκε µε τον θάνατο της δεύτερης συζύγου του, Καριντάνας ντάλε Κάρτσερι, η οποία ήταν κόρη του Ρικάρντο ντάλε Κάρτσερι του ενός από τους τριτηµόριους της Εύβοιας. Αυτό το 1/3 αποτελούσε την προίκα της και µε αυτό το σκεπτικό ο Γουλιέλµος πρόβαλε αξιώσεις, οι οποίες δεν έγιναν δεκτές από τους δύο άλλους τριτηµόριους. Έτσι, ο Γουλιέλµος κατά την προσφιλή του τακτική, κατέφυγε για άλλη µια φορά στα όπλα. Με τη διαφορά ότι δεν είχε πλέον συµµάχους, διότι η αυξανόµενη τάση του για επέκταση είχε ανησυχήσει τους υπόλοιπους Φράγκους ηγεµόνες όπως και τη Βενετία. Όταν λοιπόν ο Γουλιέλµος ζήτησε τη βοήθεια του Γκυ Α ντε λα Ρος των Αθηνών και εκείνος αρνήθηκε να βοηθήσει, ξέσπασε πόλεµος ανά- µεσα στους Φράγκους που χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα: Το ένα αποτελείτο από τον Βιλεαρδουίνο και όσους συµµάχους του έµειναν πιστοί και το άλλο ο ντε λα Ρος µε τον µαρκήσιο της Βοδονίτσας, τον βαρόνο των Σαλώνων, της Καρύταινας και της Βελιγοστής και τους Σαιντ-Οµέρ των Θηβών που ήταν ανιψιοί του Γκυ ντε λα Ρος. Η αποφασιστική µάχη δόθηκε στην τοποθεσία Καρύδι κοντά στα σηµερινά Μέγαρα. Ο ντε λα Ρος ηττήθηκε κατά κράτος και όχι µόνο αυτό, αλλά υποχρεώθηκε να παρουσιαστεί και στη µεγάλη Κούρτη (το ανώτατο δικαστήριο που απάρτιζαν βαρόνοι και ιερείς) για να απολογηθεί. Ο Γκυ παρουσιάστηκε απτόητος και η εντυπωσιακή του παρουσία καθώς και το αγέρωχο ύφος του κατέπληξαν την Κούρτη η οποία αποφάνθηκε ότι δεν ήταν αρµόδια να τον κρίνει και τον παρέπεµψε απευθείας στον βασιλιά της Γαλλίας. Ο βαρόνος της Καρύταινας, όµως, κρίθηκε ένοχος, ωστόσο έτυχε συγχώρεσης από τον Βιλεαρδουίνο και το ζήτηµα έκλεισε εκεί. Αφορµή για πολεµικές περιπέτειες, ωστόσο, έδωσε και ο τρίτος γάµος του Γουλιέλµου µε την Άννα Αγγελίνα Κοµνηνή της Ηπείρου. Ο πεθερός του, Μιχαήλ Β, βρισκόταν σε πόλεµο µε τον Μιχαήλ Η Παλαιολόγο, αυτοκράτορα της Νίκαιας και χρειαζόταν ενισχύσεις άµεσα. Ο Βιλεαρδουίνος ανταποκρίθηκε στο κάλεσµα και έσπευσε µε τις δυνάµεις του, καθώς και µε άλλες φραγκικές ενισχύσεις. Η συµµαχία όµως Ελλήνων και Φράγκων δεν έµελλε να έχει καλό τέλος και αυτό εξαιτίας µιας διαµάχης που προκλήθηκε µεταξύ του Γουλιέλµου και του Ιωάννη, νόθου γιου του Μιχαήλ Β. Η οργή του τελευταίου ήταν τόσο µεγάλη, ώστε έφτασε στο σηµείο να πάει µε το µέρος του εχθρού. Ο πατέρας του, Άποψη του κάστρου του Χλε- µουτσίου, το οποίο έχτισε στις

12 που έµαθε εγκαίρως τις προθέσεις του, έφυγε κρυφά, αφήνοντας τους Φράγκους να τα βγάλουν πέρα µόνοι τους. Ο Γουλιέλµος σκέφτηκε να αποχωρήσει, τον συγκράτησε όµως ο βαρόνος της Καρύταινας, ντε Μπρυγιέρ, µε το επιχείρηµα ότι οι δικές τους δυνάµεις ήταν µεν λιγότερες αλλά περισσότερο οµοιογενείς. Ο πρίγκιπας έκανε το ολέθριο λάθος να τον ακούσει και να οδηγηθεί στη µάχη της Πελαγονίας (στη δυτική Μακεδονία) το 1259, όπου γνώρισε καταστροφική ήττα και ο ίδιος πιάστηκε αιχµάλωτος. Η αιχµαλωσία του ηγεµόνα της Αχαΐας κράτησε τρία χρόνια. Στο µεταξύ, ο Μιχαήλ Η το 1261 πέτυχε να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη, δίνοντας τέλος στη λατινική αυτοκρατορία που είχε ιδρυθεί το 1204, αλλά δεν είχε καταφέρει ποτέ να ισχυροποιηθεί. Στο πριγκιπάτο η ανησυχία αυξανόταν όσο περνούσε ο καιρός, καθώς έλειπε το στιβαρό χέρι που χρειαζόταν για τη διακυβέρνησή του. Υπό αυτές τις συνθήκες η Άννα Αγγελίνα συγκρότησε τη µεγάλη Κούρτη που έµεινε γνωστή ως Παρλαµέντο των γυναικών, γιατί απλούστατα οι άντρες τους είτε είχαν σκοτωθεί ή αιχµαλωτιστεί στην Πελαγονία και εκείνες όφειλαν να βρουν τον τρόπο να τους φέρουν πίσω, όσοι τουλάχιστον ζούσαν. Αποφασίστηκε καταρχάς να κληθεί ο Γκυ ντε λα Ρος που βρισκόταν στη Γαλλία και να αναλάβει τα ηνία του πριγκιπάτου µέχρι να γίνει εφικτή η επιστροφή του Γουλιέλµου. Πράγµατι ο ντε λα Ρος δέχθηκε να πάρει αυτή την ευθύνη, ενώ παράλληλα ξεκίνησαν και οι διαπραγµατεύσεις για την απελευθέρωση του Βιλεαρδουίνου. Οι όροι που έθεσε ο Μιχαήλ Η δεν ήταν καθόλου εύκολοι: απαιτούσε την παράδοση των κάστρων της Μονεµβασιάς, της Μάνης και του Μιστρά, κάτι που θα σήµαινε αυτοµάτως τη στρατιωτική αποδυνάµωση της Αχαΐας. Το δίληµµα όµως ήταν στυγνό και η επιλογή µονόδρο- µος για τις γυναίκες της Κούρτης που επιθυµούσαν πάνω απ όλα την επιστροφή των συζύγων τους. Οι όροι έγιναν δεκτοί και µετά την παράδοση των κάστρων ο Γουλιέλµος αφέθηκε ελεύθερος να γυρίσει στον τόπο του. Οι επίγονοι του Βιλεαρδουίνου και το τέλος της δυναστείας Ο Γουλιέλµος Βιλεαρδουίνος είχε καταφέρει να επιστρέψει στο κράτος του, όµως τίποτα δεν ήταν πλέον ίδιο. Ήταν σε θέση να καταλάβει ότι η επικράτειά του είχε αποδυναµωθεί και ότι το µέλλον του πριγκιπάτου του ήταν στην ουσία αβέβαιο. Ο ίδιος είχε παντρευτεί τρεις γυναίκες, χωρίς να αποκτήσει αρσενικό διάδοχο. Ο γάµος του µε την Άννα Αγγελίνα της Ηπείρου είχε ευλογηθεί µόνο µε δύο κορίτσια, την πρωτότοκη Ο χαρισµατικός ηγεµόνας Γουλιέλµος Βιλεαρδουίνος, επιτυγχά- Ένας από τους σηµαντικότερους στόχους του Βιλεαρδουίνου

13 Ισαβέλλα (γνωστή και ως κυρά του Μορέως), που θα ήταν και η διάδοχός του, και την µικρότερη Μαργαρίτα. Το κράτος του χρειαζόταν ένα γερό στήριγµα και αυτό µπορούσε να βρεθεί µόνο στο πρόσωπο ενός ισχυρού προστάτη. Ο Βιλεαρδουίνος έκρινε ότι αυτός θα ήταν ο Κάρολος Α Ανζού, βασιλιάς της Σικελίας και Νεάπολης. Ξεκίνησε λοιπόν µαζί του συνεννοήσεις οι οποίες περιλάµβαναν και το συνοικέσιο µεταξύ της κόρης του Ισαβέλλας και του γιου του Κάρολου, Φίλιππου, ενώ ο ίδιος ο Γουλιέλµος θα γινόταν υποτελής του Καρόλου. Οι διαπραγµατεύσεις καρποφόρησαν κυρίως γιατί ο Ανζού επιθυµούσε σφοδρά να επεκτείνει την κυριαρχία του σε περισσότερα εδάφη και αυτός ήταν ένας τρόπος, έστω και έµµεσος, προκειµένου να το πετύχει. Το 1271 πραγµατοποιήθηκε ο γάµος µεταξύ του Φίλιππου και της Ισαβέλλας, που ήταν δεκαπέντε και δώδεκα ετών αντίστοιχα. Ο Βιλεαρδουίνος επέστρεψε στο πριγκιπάτο του απόλυτα ικανοποιηµένος µε την έκβαση των πραγµάτων. Είχε κάνει ό,τι µπορούσε προκειµένου να εξασφαλίσει τη βιωσιµότητα του κράτους του έπειτα από χρόνια πολε- µικών προσπαθειών. Μετά τον θάνατό του το 1278, η γενιά των Βιλεαρδουίνων θα συνεχιζόταν µε θηλυγονία και η εξουσία της ηγεµονίας θα περιερχόταν στους επικυρίαρχούς της µε ό,τι αυτό θα συνεπαγόταν. Η Ισαβέλλα, µετά τον θάνατο του πατέρα της, παρέµενε στην Αυλή του Καρόλου, τον οποίο είχε διαδεχθεί ο γιος του Κάρολος Β, αν και ήταν ήδη χήρα καθώς ο Φίλιππος είχε στο µεταξύ πεθάνει. Η ηγεµονία της Αχαΐας διοικούνταν από τους διάφορους βαίλους που διόριζε ο Κάρολος, αλλά όπως ήταν επόµενο η έλλειψη στιβαρής διακυβέρνησης από έναν ηγεµόνα που θα ενδιαφερόταν πραγµατικά είχε δηµιουργήσει πολλά προβλήµατα. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης οι δύο σηµαντικότεροι βαρόνοι του πριγκιπάτου, ο Ιωάννης ντε Σοντερόν και ο Γοδεφρείδος ντε Τουρναί πήραν την πρωτοβουλία να ζητήσουν από τον Κάρολο Β να παντρέψει την Ισαβέλλα µε έναν σύζυγο άξιο να λάβει στα χέρια του τις τύχες της Αχαΐας και να της δώσει σταθερότητα. Η παράκλησή τους εισακούστηκε και ως πιο κατάλληλος σύζυγος κρίθηκε ο Φλωρέντιος ντ Αινώ, ιππότης γενναίος και ευγενικός. Ο γάµος τους έγινε το 1289 και το πριγκιπικό ζεύγος αναχώρησε αµέσως για τον Μοριά. Ο Φλωρέντιος ως ηγεµόνας αποδείχτηκε ικανός και δραστήριος. Φρόντισε για τους Έλληνες δουλοπάροικους που κυριολεκτικά λιµοκτονούσαν και θέλησε να καταστείλει τις αυθαιρεσίες των Φράγκων φεουδαρχών που µετά από χρόνια ουσιαστικής ακυβερνη- Τµήµα του ψηφιδωτού της Δέησης, από τη νότια πτέρυγα του Σχεδιαστική αποτύπωση του οικοσήµου του βασιλιά Σικε-

14 Κάρολος Α Ανζού Γεννήθηκε το Ήταν κόµης της Προβηγκίας, γιος του Λουδοβίκου Η, βασιλιά της Γαλλίας. Το 1266 ο Κάρολος µε τη βοήθεια του πάπα, απέσπασε το βασίλειο της Σικελίας και Νεαπόλεως ύστερα από τη µάχη του Βενεβέντο, νικώντας τον Μαµφρέδο που βασίλευε έως τότε. Κύριος στόχος του ήταν η επέκταση στην Ανατολή και για τον λόγο αυτό το 1267 επιτέθηκε στην Κέρκυρα, την οποία και κατέλαβε. Σηµαντικότερο επίτευγµά του όµως, ήταν η απόκτηση των δικαιωµάτων στις φραγκικές κτήσεις της λατινικής αυτοκρατορίας από τον έκπτωτο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β. Παράλληλα, εξασφάλισε και την έµµεση κυριαρχία στο πριγκιπάτο της Αχαΐας, καθώς ο Γουλιέλµος Βιλεαρδουίνος του δήλωσε υποτέλεια. Η συµµαχία του Καρόλου µε τους Σέρβους και τους Βούλγαρους ανησύχησε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία που είχε ανασυστηθεί το 1261 από τον Μιχαήλ Η Παλαιολόγο. Η υποχρεωτική συµµετοχή του πρώτου το 1270 σε µια σταυροφορία του αδελφού του Λουδοβίκου Θ βασιλιά της Γαλλίας στην Τυνησία, ανέβαλε για λίγο τις κατακτητικές του επιχειρήσεις. Όµως, τη χρονική περίοδο έστειλε στον Μοριά στρατεύµατα µε σκοπό να ανακόψει την προέλαση των Βυζαντινών. Μέχρι το 1273 ο Κάρολος είχε καταφέρει να συνασπίσει όλους τους εχθρούς του βυζαντινού κράτους, Λατίνους, Σλάβους και Αλβανούς. Τότε ο Μιχαήλ όντας σε δύσκολη θέση, αναγκάστηκε παρά τις αντιδράσεις του ποιµνίου, να προχωρήσει στην ένωση των Εκκλησιών, προκει- µένου να εξασφαλίσει τη βοήθεια του πάπα Γρηγορίου του Ι, του µοναδικού ανθρώπου που µπορούσε να συγκρατήσει τον Κάρολο. Πράγµατι εκείνος υποχώρησε και δέχθηκε εκεχειρία έως το 1276.Η ανάσχεση των σχεδίων του φιλόδοξου Ανζού έδωσε ανάσα στον Παλαιολόγο και τον βοήθησε να κινηθεί διπλωµατικά στο παρασκήνιο, υποσκάπτοντας τη θέση του αντιπάλου του µέσα στο ίδιο το βασίλειό του. Το 1282 ξέσπασε µια φοβερή επανάσταση, γνωστή ως «Σικελικός Εσπερινός», που έθεσε τέλος στην εξουσία του Καρόλου στη Σικελία. Το µόνο που του απέµενε ήταν να σώσει τις ηπειρωτικές κτήσεις του στην Ιταλία, εγκαταλείποντας οριστικά τις επεκτατικές βλέψεις του. Πέθανε το 1285.

15 σίας είχαν αποθρασυνθεί. Όµως, ήταν πολύ αργά. Είχε περάσει πάρα πολύς καιρός από την εποχή της κατάκτησης και το πριγκιπάτο βρισκόταν σε καθοδική τροχιά. Επιπλέον, και ο ίδιος ο Φλωρέντιος είχε την ίδια µοίρα µε τους Βιλεαρδουίνους προκατόχους του, πέθανε δηλαδή δίχως να αξιωθεί αρσενικό διάδοχο. Από τον γάµο του µε την Ισαβέλλα δεν απέκτησε παρά µία κόρη, τη Ματθίλδη ή Μαχώ, που θα ήταν και η κληρονόµος του. Ύστερα από τον θάνατο και του δεύτερου συζύγου της, η Ισαβέλλα προχώρησε και σε τρίτο γάµο µε τον κατά είκοσι χρόνια νεότερό της Φίλιππο της Σαβοΐας. Πριν από αυτό και ύστερα από εισήγηση των συµβούλων της, φρόντισε να παντρέψει την κόρη της µε τον Γκυ Β ντε λα Ρος, τον νεαρό δούκα των Αθηνών. Ο νέος σύζυγός της αποδείχθηκε καταστροφικός εξαιτίας της φιλοχρηµατίας και της σκληρότητάς του. Επειδή όµως αυτός ο γάµος είχε γίνει χωρίς την άδεια του επικυρίαρχου Κάρολου Β βρέθηκε το πρόσχηµα για να αποµακρυνθεί το 1307, αφού έτσι και αλλιώς Έλληνες και Φράγκοι δεν µπορούσαν πλέον να ανεχθούν την παρουσία του. Τον ακολούθησε και η Ισαβέλλα η οποία πέθανε το 1311 στο Αινώ (στη σηµερινή Ολλανδία). Η µοίρα δεν στάθηκε ευνοϊκή στην πριγκίπισσα της Αχαΐας και το ίδιο συνέβη και στην κόρη της Ματθίλδη (ή Μαχώ). Όπως και η µητέρα της, χήρεψε σε νεαρή ηλικία και έλαβε σε δεύτερο γάµο ως σύζυγο τον Λουδοβίκο της Βουργουνδίας. Αυτό έγινε µε την άδεια του νέου επικυρίαρχου, του γιου του Καρόλου, Φίλιππου του Τάραντα. Η Ματθίλδη όµως βρέθηκε στην ανάγκη να υπερασπίσει τα κληρονοµικά της δικαιώµατα πάνω στο πριγκιπάτο ενάντια στη θεία της Μαργαρίτα που επίσης το διεκδικούσε. Προκειµένου να ενισχύσει τη θέση της, είχε παντρέψει την κόρη της µε τον γιο του βασιλιά της Αραγονίας, Φερδινάνδο. Αποφασιστική µάχη δόθηκε στη Μανωλάδα της Ηλείας, όπου οι δυνάµεις του Λουδοβίκου και της Ματθίλδης υπερίσχυσαν. Δυστυχώς όµως για τη Ματθίλδη ο Λουδοβίκος έναν µήνα µετά πέθανε δηλητηριασµένος από τον κόµη Ιωάννη της Κεφαλονιάς. Η κακοτυχία της Ματθίλδης δεν σταµάτησε εκεί. Τον Φίλιππο του Τάραντα είχε διαδεχθεί στην επικυριαρχία της ηγεµονίας ο Ροβέρτος ντ Ανζού βασιλιάς της Νεάπολης. Εκείνος ήθελε οπωσδήποτε το πριγκιπάτο και εκβίασε τη Ματθίλδη να παντρευτεί τον αδελφό του Ιωάννη της Γκραβίνας. Η σθεναρή άρνησή της και ο µυστικός της γάµος µε τον ιππότη Ούγο ντε λα Παλίς έδωσαν στον Ροβέρτο το πρόσχηµα που γύρευε για να Λεπτοµέρεια νωπογραφίας στην οποία απεικονίζεται ο κόµης

16 της αφαιρέσει την κληρονοµιά της. Η ίδια η Ματθίλδη έµεινε αιχµάλωτη στα χέρια του µέχρι τον θάνατό της το Ήταν η τελευταία της γενιάς των Βιλεαρδουίνων. Πεθαίνοντας µεταβίβασε όλα της τα δικαιώµατα στον ανιψιό της, Ιάκωβο της Μαγιόρκας. Οι διάδοχοι των Βιλεαρδουίνων και το τέλος του πριγκιπάτου Μετά το άδοξο τέλος της δυναστείας των Βιλεαρδουίνων η εξουσία περιήλθε στα µέλη της βασιλικής οικογένειας των Ανζού της Νεαπόλεως, οι οποίοι κυβερνούσαν το πριγκιπάτο κατά βάση µε αντιπροσώπους. Μόνη εξαίρεση αποτέλεσαν ο Ροβέρτος του Τάραντα και η µητέρα του, η Αικατερίνη του Βαλουά, που παρέµειναν στην Αχαΐα για δύο χρόνια. Τότε σηµειώθηκε και η έλευση της µεγάλης τραπεζιτικής οικογένειας των Φλωρεντινών Ατζαγιόλι στα πελοποννησιακά χώµατα, η παρουσία της οποίας ωφέλησε γενικά την ηγεµονία. Ο 14ος αιώνας όµως στάθηκε µια εποχή δύσκολη και σηµαδεύτηκε κυρίως από την εισβολή Καταλανών και Ναβαρραίων µισθοφόρων που προξένησαν συµφορές. Ως διεκδικητής του πριγκιπάτου εµφανίστηκε ο Ιάκωβος ντε Μπω, Ναβαρραίος πρίγκιπας που θεµελίωνε τις αξιώσεις του από τον γάµο του µε την Ιωάννα βασίλισσα Ο Φλωρέντιος ντ Αινώ πρίγκιπας της Αχαΐας Μετά τον θάνατο του πρώτου συζύγου της, Φίλιππου, επιτράπηκε στην Ισαβέλλα Βιλεαρδουίνη να συνάψει δεύτερο γάµο µε τον Φλωρέντιο ντ Αινώ, δισέγγονο του πρώτου Λατίνου αυτοκράτορα Βαλδουίνου Α. Η άδεια δόθηκε από τον Κάρολο Β Ανζού, για να µπει µια τάξη στο πριγκιπάτο, το οποίο κυβερνιόταν από βαίλους που δεν ήταν σε θέση να ασκήσουν ουσιαστική και αποτελεσµατική εξουσία. Το «Χρονικό του Μορέως» περιγράφει την άφιξή του στα πελοποννησιακά χώµατα, που βρίσκονταν σε τραγική κατάσταση από τις διαρκείς πολεµικές συγκρούσεις και τις συµβουλές που δέχθηκε προκειµένου να κάνει ανακωχή µε τους Βυζαντινούς του Μοριά µε σκοπό να δει ο τόπος καλύτερες ηµέρες: «Ηύρεν γαρ ο πρίγκιπας τον δεµοσιακόν τόπον εξηλειµµένον παντελώς από τους ρογατόρους και του ρηγός τες εξουσίες όπου τον ερηµώσαν. Βουλήν εζήτησεν όλων το πώς να έχη πράξει, και όλοι οι φρονιµότεροι είπαν κ εσυµβουλέψαν, ότι αν θέλη να κραή

17 µάχην µε τους Ρωµαίους, ακόµη και χειρότερα θέλει απορήσει ο τόπος αλλά αν θέλη βούλεται τον τόπον αναστήσει, αγάπη ας ποιήση µετ αυτούς ειρηνικήν, στερέαν, να οµόση µε τον βασιλέα να στήκη πάντα η αγάπη. Εν τούτω εδόθη η βουλή κ εστέρξανέ τον όλοι, κι απέστειλεν ο πρίγκιπας µαντατοφόρους δύο στην περιεχούσαν κεφαλήν όπου ήτον στον Μορέαν ετότε γαρ του βασιλέως εκείνες τες ηµέρες, παραδηλώντα, λέγοντα το πώς ήλθεν ενταύτα ο αφέντης πρίγκιπας Μορέως, σ όσον κρατούν οι Φράγκοι, κ ηύρεν τον τόπον έρηµον, τελείως εξηλειµµένον. Κ ερώτησε και είπαν του ότι εκ της µάχης ήτον, όπου είχεν γαρ ο βασιλέας µετά το πριγκιπάτο επεί της µάχης τα έργατα ετούτα προξενούσιν τους τόπους τους καλλιώτερους όπου είναι από τον κόσµον, η µάχη γαρ τους καταλεί, τελείως τους ερηµάζει. Λοιπόν, αν θέλη, ορέγεται να ποιήσουσιν αγάπην, να του µηνύσει απόκρισιν, να µάθη την βουλήν του. Το ακούει το η κεφαλή, ονόστιµον του, εφάνη, επαίνεσε τον πρίγκιπα δια φρόνιµον αφέντην». Απόσπασµα από το «Χρονικό του Μορέως», εκδ. Π. Καλονάρου κατά τον κώδικα Κοπεγχάγης, Αθήναι 1940, σ της Νεαπόλεως. Μετά τον θάνατό του το 1383 την εξουσία κατέλαβε η Εταιρεία των Ναβαρραίων και έπειτα διαδοχικά ο Κεντυρίων Ζαχαρίας, απόγονος της οµώνυµης ισχυρής γενοβέζικης οικογένειας που δραστηριοποιήθηκε στον ελλαδικό χώρο. Οι καιροί ωστόσο είχαν αλλάξει δραµατικά. Το πριγκιπάτο είχε χάσει την παλιά του αίγλη και συρρικνωθεί εδαφικά. Στις αρχές του 15ου αιώνα, ο Κεντυρίων Ζαχαρίας αντι- µετώπιζε την απειλή από το γειτονικό δεσποτάτο του Μιστρά. Ο Θωµάς Παλαιολόγος τον πολιόρκησε στο κάστρο της Χαλανδρίτσας και ο τελευταίος ηγεµόνας της Αχαΐας προτίµησε να βρει συµβιβαστική λύση, παντρεύοντας την κόρη του µε τον πολιορκητή του. Έτσι, το 1432 καταλύθηκε ειρηνικά η λατινική κυριαρχία στον Μοριά. Έπειτα από σχεδόν δύο αιώνες, το πριγκιπάτο πέρασε σε ελληνικά χέρια έως το 1463, οπότε ξεκίνησε η οθωµανική περίοδος. Η ίδρυση του δουκάτου των Αθηνών και η δυναστεία των ντε λα Ρος Η ιστορία του γαλλικού δουκάτου των Αθηνών ξεκινά µε τη δυναστεία των ντε λα Ρος. Ο Προµετωπίδα χειρόγραφης έκδοσης του 1448 από το «Χρο-

18 ιδρυτής της Όθων ανήκε όπως είδαµε στην ακολουθία του Βονιφάτιου Μοµφερρατικού, όταν εκείνος ξεκίνησε για να καταλάβει τη Νότια Ελλάδα. Με την παραχώρηση από τον πρώτο των περιοχών της Αττικοβοιωτίας και της Μεγαρίδας, θεµελίωσε την επικράτειά του παίρνοντας παράλληλα τον τίτλο του Μέγα Κύρη. Η νέα ηγεµονία κυβερνήθηκε από τον Όθωνα για µια εικοσαετία. Κατά την περίοδο αυτή µερίµνησε για την καλή οργάνωση του κράτους του όσο και για τη στρατιωτική του θωράκιση. Επιπλέον, προσέθεσε στα εδάφη του το Άργος και το Ναύπλιο, που του παραχώρησε ο πρίγκιπας της Αχαΐας ως ανταµοιβή για τη βοήθειά του εναντίον του Λέοντα Σγουρού. Στη διάρκεια αυτής της εικοσαετίας σοβαρό πρόβληµα αντιµετώπισε µε τον λατινικό κλήρο, όπως και ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος µε τον οποίο µοιράστηκε τον παπικό αφορισµό. Το 1225 όµως αποφάσισε να εγκαταλείψει την ηγεµονία του και την Ελλάδα και να επιστρέψει στη Βουργουνδία, για την οποία αισθανόταν µεγάλη νοσταλγία. Με την αναχώρησή του άφησε επικεφαλής στη θέση του τον ανιψιό του Γκυ. Επί των ηµερών του η κτήση γνώρισε µεγάλη ευηµερία και ειδικά η Θήβα αναδείχθηκε σε εµπορικό κέντρο λόγω της ονοµαστής µεταξουργίας της. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Γκυ την έκανε πρωτεύουσά του αντί για την Αθήνα, όπως ίσως θα περίµενε κανείς. Από τα κυριότερα γεγονότα της εποχής του ήταν η αντίσταση που πρόβαλε στις επεκτατικές τάσεις του Γουλιέλµου Βιλεαρδουίνου. Πρωταγωνίστησε στη µάχη του Καρυδίου, όπου γνώρισε βαριά ήττα από τον αντίπαλό του. Παραπέµφθηκε για να απολογηθεί στον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Θ, κατόρθωσε όµως να κερδίσει την εύνοιά του και όχι µόνο δεν τιµωρήθηκε για τη στάση του απέναντι στον Βιλεαρδουίνο αλλά απέσπασε και τον τίτλο του δούκα. Αµέσως µετά επέστρεψε στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διακυβέρνηση του πριγκιπάτου της Αχαΐας, καθώς ο Γουλιέλµος είχε πιαστεί αιχµάλωτος από τον Μιχαήλ Η. Έτσι, ο εχθρός του, αντί να πετύχει την ταπείνωσή του, υποχρεώθηκε να δεχθεί και τη βοήθειά του που την προσέφερε µε ιπποτισµό. Ο Γκυ πέθανε το 1264, αφήνοντας στον γιο του Ιωάννη µια ανθηρή ηγεµονία. Οι µέρες του Ιωάννη ντε λα Ρος σηµαδεύτηκαν από πολλές πολεµικές συγκρούσεις. Ενεπλάκη στη διαµάχη µεταξύ του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Η και του Ιωάννη Δούκα, δεσπότη της Νέας Πάτρας (σηµερινή Υπάτη). Ο αυτοκρατορικός στρατός είχε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση τον Ιωάννη, ο οποίος κατέφυγε στον Φράγκο ηγεµόνα των

19 Οι γυναίκες την εποχή της λατινοκρατίας Οι πληροφορίες που αντλούµε από τις πηγές για τον ρόλο των γυναικών κατά την περίοδο αυτή είναι κάπως περιορισµένες και αφορούν γυναίκες της ανώτερης φραγκικής τάξης. Ωστόσο παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον, καθώς η ζωή ορισµένων υπήρξε αρκετά ταραχώδης. Οι περισσότερες γυναικείες προσωπικότητες για τις οποίες έχουµε στοιχεία σχετίζονται µε τις πολιτικές εξελίξεις τις εποχής τους και είχαν κάποιο ρόλο σε αυτές. Αυτό όµως δεν σηµαίνει σε καµία περίπτωση πως δρούσαν ανεξάρτητα, αντιθέτως η εξάρτηση από τους άνδρες ήταν πάντα εµφανής. Σε κάποιες περιπτώσεις χρησιµοποιήθηκαν και ως «πιόνια», όπως συνέβη µε την Ισαβέλλα Βιλεαρδουίνη την οποία ο W. Miller χαρακτηρίζει ως «µία από τις πιο περίεργες φυσιογνωµίες στην πινακοθήκη των γυναικών της Λατινικής Ανατολής» και «θύµα δυναστικών συµφερόντων». Εξίσου δύσκολη υπήρξε και η ζωή της κόρης της Ματθίλδης (ή Μαχώς) ντ Αινώ, η οποία ύστερα από πολλές περιπέτειες πέθανε αιχµάλωτη στα χέρια του επικυρίαρχου της Ροβέρτου του Τάραντα. Άλλες φορές τις βλέπουµε πρωταγωνίστριες σε ραδιουργίες και πολιτικά παιχνίδια, όπως τη Μαργαρίτα Βιλεαρδουίνη, αδελφή της Ισαβέλλας, γνωστή ως κυρά της Άκοβας, η οποία κινήθηκε δραστήρια προκειµένου να κερδίσει το πριγκιπάτο της Αχαΐας, χωρίς όµως να καταφέρει να πετύχει τον στόχο της. Μεγάλο ρόλο για την πορεία της ζωής τους και την προάσπιση των συµφερόντων τους έπαιζε και η επιλογή συζύγου, ειδικά αν έµεναν χήρες και αποφάσιζαν να προχωρήσουν σε δεύτερο γάµο. Ο εξαναγκασµός ή ο εκβιασµός δεν ήταν συνήθης πρακτική, παρότι συνέβη στην περίπτωση της Ματθίλδης, άσχετα αν τελικά δεν απέδωσε, όπως θα επιθυµούσε ο δυνάστης της. Δεν έλειψαν και τα παραδείγµατα γυναικών που κλήθηκαν να ασκήσουν άµεση πολιτική εξουσία, ως επίτροποι των ανήλικων παιδιών τους. Έτσι έγινε µε την Άννα Αγγελίνα Κοµνηνή, έπειτα από τον θάνατο του συζύγου της Γουλιέλµου, καθώς και µε την ανιψιά της Ελένη, δούκισσα της Αθήνας, που άσκησε την επιτροπεία του ανήλικου γιου της Γκυ. Και πάλι όµως δεν θέλησαν να µείνουν δίχως προστάτη και έτσι η πρώτη έλαβε ως δεύτερο σύζυγο τον Νικόλα Σαιντ Οµέρ, ενώ η δεύτερη τον Βέλθερο Βρυέννιο.

20 Αθηνών. Χάρη στη γενναιότητα του ντε λα Ρος, που τέθηκε επικεφαλής του φράγκικου στρατού, ο Ιωάννης Δούκας µπόρεσε να ξαναµπεί στη Νέα Πάτρα. Ως αντάλλαγµα για τη βοήθειά του ζήτησε το χέρι της κόρης του Δούκα για τον αδελφό του Γουλιέλµο, ο οποίος πήρε ως προίκα τη Λαµία και το Σιδηρόκαστρο. Δυστυχώς, δεν είχε το ίδιο αίσιο τέλος για τον δούκα των Αθηνών και η αναµέτρησή του µε τον Γενουάτη πειρατή Λικάριο, ο οποίος είχε καταφέρει να πάρει στην κατοχή του σχεδόν όλη την Εύβοια µε την υποστήριξη του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η. Ο Ιωάννης, αντιλαµβανόµενος τον κίνδυνο για το κράτος του, ηγήθηκε για άλλη µια φορά ο ίδιος των δυνάµεών του, αυτή τη φορά όµως δεν στάθηκε τόσο τυχερός και στάλθηκε αιχµάλωτος στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μιχαήλ Η προσπάθησε να του αποσπάσει το Άργος και τη Ναυπλία ως λύτρα για την απελευθέρωσή του, όµως ο ηλικιωµένος Δούκας έµεινε ακλόνητος. Το θάρρος του και η µόρφωσή του αλλά και πολιτικές σκοπιµότητες οδήγησαν τον Μιχαήλ να τον απελευθερώσει τελικά µε χαµηλά λύτρα. Έναν χρόνο µετά, το 1280, ο Ιωάννης πέθανε και τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Γουλιέλµος, ο οποίος µε τη σειρά του πέθανε ύστερα από επτά χρόνια αφήνοντας κληρονόµο του δουκάτου τον ανήλικο γιο του Γκυ Β. Επίτροπός του ήταν η µητέρα του Άννα Δούκαινα, κόρη του Ιωάννη των Νέων Πατρών, που παντρεύτηκε σε δεύτερο γάµο τον Ούγο ντε Μπριέν, κόµη του Λέτσε. Ο Γκυ Β ντε λα Ρος ήταν ο τελευταίος της δυναστείας. Νέος, ωραίος και µε πολλά χαρίσµατα θεωρείτο ως ο καλύτερος ιππότης ανάµεσα στους Φράγκους. Το δουκάτο άκµασε εµπορικά τις ηµέρες της διακυβέρνησής του, τόσο ώστε να βγάλει τρεις σειρές νοµισµάτων. Το 1299 παντρεύτηκε τη Ματθίλδη ντ Αινώ, παρά το γεγονός ότι η νύφη ήταν µόλις πέντε ετών. Στις µέρες του εµφανίστηκε για πρώτη φορά ο καταλανικός κίνδυνος τον οποίο προσπάθησε να αντιµετωπίσει µε σύνεση και προσοχή. Κατά κακή συγκυρία όµως προσβλήθηκε από κάποια ασθένεια, η οποία και τον οδήγησε στον θάνατο το 1308 χωρίς να προλάβει να αφήσει απογόνους. Ο τελευταίος των ντε λα Ρος τάφηκε στο κιστερκιανό µοναστήρι του Δαφνίου. Ο βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος Θ, σε ελαιογραφία Η Καταλανική Εταιρεία και οι Ατζαγιόλι. Το τέλος του δουκάτου Ο Βάλτερ ντε Μπριεν, γιος του Ούγου, ο οποίος είχε παντρευτεί τη µητέρα του Γκυ Β, Άννα, επιλέχθηκε για να διαδεχθεί τον αποθανόντα Δούκα. Ήταν 30 ετών και σε