ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Transcript

1 ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΑΒΡΑΜΙ ΟΥ ΕΛ., ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑ ΗΣ Κ., ΜΑΡΓΩΝΗ Σ., ΨΙΛΟΒΙΚΟΣ Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο ηπειρωτικός χώρος της Ευρωπαϊκής Ηπείρου µε βάση τα στοιχεία της επιφανειακής του αποστράγγισης από τα ποτάµια συστήµατα που τον διαρρέουν, αλλά και τις περιθωριακές λεκάνες που αυτά καταλήγουν, µπορεί να χωριστεί σε έξι υδρογραφικές περιοχές ή λεκάνες απορροής. Αυτές κατά σειρά µεγέθους (%) ανήκουν στην Κασπία (25%), στην οµάδα Βαλτικής Μπάρεντς (24%), στη Μαύρη Θάλασσα (24%), στον Ατλαντικό Ωκεανό (11%), στη Μεσόγειο (9%) και στη Βόρεια Θάλασσα (7%). Η ανισοµερής αυτή κατανοµή των λεκανών απορροής οφείλεται στη συγκρότηση του επιφανειακού ανάγλυφου της Ευρώπης, όπως αυτό διαµορφώθηκε κατά τη γεωλογική της εξέλιξη. Στις αρχαιότερες προαλπικές περιοχές της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης η ανάπτυξη των ποταµών και των λεκανών απορροής είναι µεγάλη. Στις υπόλοιπες περιοχές και ιδιαίτερα σ αυτές της αλπικής Ευρώπης αυτή είναι περιορισµένη. Η περαιτέρω έρευνα του υδρογραφικού δικτύου της Ευρώπης µπορεί να συµβάλλει στην κατανόηση των σχέσεων γεωτεκτονικής και γεωµορφολογίας. ABSTRACT The continental part of Europe can be divided into six drainage areas or basins of surface water drainage and the development of river networks. According to their surface area (%) the basins can ordered as follows: Caspian Sea (25%), Baltic Sea-Barents Sea group (24%), Black Sea (24%), Atlantic Ocean (11%), Mediterranean (9%) and North Sea (7%). The distribution of drainage basins and river networks on the surface of Europe is closely related to the relief and geomorphology of the continent, through the geological and tectonic evolution. The order, of ancient pre-alpidic areas of North and East Europe has developed the larger drainage basins and river networks. The younger alpidic areas of the rest of Europe, particularly the south and west have developed miner drainage basins and river networks. Further research of the drainage networks of the continental Europe is required towards the understanding of the relation between geotectonics and geomorphology. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ: Ευρώπη, λεκάνες, αποστράγγιση, ποταµοί, γεωτεκτονική, γεωµορφολογία KEY - WORDS: Europe, basins, drainage, rivers, geotectonic, geomorphology 1. ΓΕΝΙΚΑ Η Ευρώπη αποτελεί στην πραγµατικότητα µια χερσόνησο της Ασίας από την οποία χωρίζεται µε την οροσειρά των Ουραλίων (σχήµα 1). Έχει έκταση km 2 και βρίσκεται στο βόρειο ηµισφαίριο και µάλιστα στην εύκρατη ζώνη. Ένα µικρό µόνο τµήµα της βρίσκεται πάνω από τις 66 ο 23, δηλαδή στον βόρειο Πολικό Κύκλο. Το επιφανειακό ανάγλυφο της Ευρώπης επιτρέπει το χωρισµό της σε τέσσερις κύριες ζώνες: 1) Τη νότια µεσογειακή ζώνη, στην οποία κυριαρχούν οι υψηλοί ορεινοί όγκοι της Νέας Ευρώπης των Αλπικών Πτυχώσεων, µε βαθιές διεισδύσεις στη Μεσόγειο. 2) Την κεντρική-βορειοευρωπαϊκή ζώνη, στην οποία κυριαρχούν πεδινές εκτάσεις και χαµηλές λοφοσειρές της Μέσο-Ευρώπης των Ερκύνιων Πτυχώσεων. 3) Τη βόρεια ζώνη, στην οποία κυριαρχεί το ανάγλυφο της Παλαιοευρώπης των Καληδονικών Πτυχώσεων. 4) Την ανατολική ζώνη των εκτεταµένων πεδιάδων της Φεννοσαρµάτιας. Οι ακτές της Ευρώπης παρουσιάζουν έντονο και βαθύ διαµελισµό προς όλες τις κατευθύνσεις, εντονότερο από το διαµελισµό όλων των άλλων ηπείρων, µε µήκος των km. είγµα της κατάτµησής της είναι και το ότι τα 28% του εδάφους της ανήκουν σε χερσονήσους, οι πιο σηµαντικές από τις οποίες είναι η Σκανδιναβική, µε έκταση km 2, η Ιβηρική, µε km 2, η Βαλκανική (ή Ελληνική ή του Αίµου), µε km 2 και η Ιταλική, µε έκταση km 2. Επίσης το 7% της επιφάνειάς της ανήκει σε νησιά, από τα οποία το µεγαλύτερο είναι η Μεγάλη Βρετανία, έκτασης km 2, στη συνέχεια η Ισλανδία, km 2 και η Ιρλανδία, km 2. Το µέσο υψόµετρο της Ευρώπης είναι 300 περίπου m, µε υψηλότερο σηµείο την Τοµέας Φυσικής & Περιβαλλοντικής Γεωγραφίας Τµήµα Γεωλογίας, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη

2 κορυφή Ελµπρούζ του Καυκάσου (5.642 m) και µε χαµηλότερο την επιφάνεια της Κασπίας, η οποία βρίσκεται 28 m κάτω από τη στάθµη της θάλασσας Σχήµα 1: Οι υδροκριτικές γραµµές της ηπειρωτικής Ευρώπης (1:Λεκάνη Βαλτικής Θάλασσας Θάλασσας Μπάρεντς, 2:Λεκάνη Βόρειας Θάλασσας, 3:Λεκάνη Ατλαντικού Ωκεανού, 4:Λεκάνη Μεσογείου Θάλασσας, 5:Λεκάνη Μαύρης Θάλασσας, 6:Λεκάνη Κασπίας Θάλασσας) 2. ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Οι υδροκριτικές γραµµές της ηπειρωτικής Ευρώπης όπως φαίνονται στο σχήµα 1, τη χωρίζουν σε έξι (6) µεγάλες υδρολογικές περιοχές ή λεκάνες απορροής, τα επιφανειακά νερά των οποίων στραγγίζονται σε αντίστοιχες περιθωριακές θάλασσες (σχήµα 1). Μέσα σε κάθε µία από τις περιοχές αυτές αναπτύσσονται και δρουν πολλά υδρογραφικά και υδρολογικά ποτάµια δίκτυα µε κατεύθυνση ροής προς τις περιθωριακές λεκάνες. Όπως προκύπτει από το σχήµα 1 (The Times Atlas of the World, 1998) οι έξι (6) µεγάλες λεκάνες απορροής είναι κατά σειρά µεγέθους, η της Κασπίας Θάλασσας, η της Βαλτικής-Θάλασσας Μπάρεντς, η της Μαύρης Θάλασσας, η του Ατλαντικού Ωκεανού, η της Μεσογείου Θάλασσας και η της Βόρειας Θάλασσας. Στο σχήµα 2 και στον πίνακα 1 παρουσιάζονται οι µεγαλύτεροι ποταµοί που αποστραγγίζουν τις έξι (6) αυτές λεκάνες απορροής της Ευρώπης, ενώ υπάρχουν και πολλοί µικρότεροι ποταµοί οι οποίοι όµως δεν αναφέρονται. Είναι φυσικό να µην µπορούν να παρουσιαστούν µε λεπτοµέρεια τα ποτάµια συστήµατα της Ευρώπης στην κλίµακα του χάρτη του σχήµατος 2 και για το λόγο αυτό πολλά παραλείπονται. Ιδιαίτερα αυτό συµβαίνει στη Μεσογειακή λεκάνη της Ευρώπης στην οποία δρουν πολλοί µικροί ποταµοί σ ένα κατακερµατισµένο ορεινό χώρο νοτίως των αλπικών οροσειρών (Psilovikos, 1987/8). Θα µπορούσαν επίσης οι λεκάνες απορροής της Βόρειας Θάλασσας και του Ατλαντικού Ωκεανού να θεωρηθούν ως ενιαία λεκάνη, αυτό όµως δεν συµβαδίζει µε τα γεωµορφολογικά δεδοµένα του Ευρωπαϊκού χώρου. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του χάρτη των ποταµών της Ευρώπης τα µεγαλύτερα σε διαστάσεις και παροχές ποτάµια συστήµατα ανήκουν στις λεκάνες της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας (πίνακας 2, σχήµα 3). ηλαδή σε δύο κλειστές και αποµονωµένες υδάτινες ενδοηπειρωτικές θάλασσες, οι οποίες δέχονται τεράστιους όγκους γλυκού νερού και φερτών υλικών ετησίως, από το χώρο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η θέση µάλιστα του υδροκρίτη των λεκανών αυτών σε σχέση προς τις λεκάνες της Βαλτικής και

3 Θάλασσας Μπάρεντς, καθώς και της Βόρειας Θάλασσας φαίνεται να ωθείται προς τα βορειοδυτικά µε συλλήψεις εις βάρος των λεκανών αυτών. Ο Βόλγας, ο νείπερος και ο ούναβης είναι µεγάλοι ποταµοί µε προεκτάσεις των λεκανών απορροής τους βασικά στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Σχήµα 2: Οι µεγαλύτεροι ποταµοί στον ηπειρωτικό χώρο της Ευρώπης Την αντίθετη ακριβώς εικόνα παρουσιάζει η υδροκριτική γραµµή και οι ποταµοί των λεκανών της υτικής και της Νότιας Μεσογειακής Ευρώπης. Στο χώρο της Ιβηρικής Χερσονήσου, της Νότιας Γαλλίας, των Άλπεων, των ιναρίδων και του Αίµου, η υδροκριτική γραµµή διέρχεται πολύ κοντά στις ακτές των χερσονήσων της Μεσογείου. Πίνακας 1: Οι µεγαλύτεροι ποταµοί της Ευρώπης στις έξι (6) λεκάνες απορροής ΚΑΣΠΙΑΣ ΒΑΛΤΙΚΗΣ ΜΠΑΡΕΝΤΣ ΜΑΥΡΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 1.Ουράλης 1.Πετσόρα 1.Ντον 1.Σηκουάνας 1.Έβρος Ισπανίας ΒΟΡΕΙΑΣ 1.Έλβας 2.Βόλγας 2.Λέζεν 2. νείπερος 2.Λίγηρας 2.Ροδανός 2.Βέζερ 3.Τέρεκ 3.Ντβίνα 3.Γιούσµπ 3.Γαρούνας 3.Πάδος 3.Ρήνος 4.Βολάτ / 4. νείστερος 4.Μιντό 4. ρίνος 4.Έµς Βολκώφ 5.Νταουνάβα 5. ούναβης 5.Ντούρο 5.Αξιός 6.Νερούνα 6.Τάγος 6.Έβρος Βαλκανικής 7.Βιστούλας 7.Γκουαντιάνα 8.Όντερ 8.Γκουαδαλνιβίρ

4 Ο χώρος αποστράγγισης προς τη Μεσόγειο είναι περιορισµένος και οι ποταµοί που αναπτύσσονται είναι µικροί µε εποχιακές ισχυρές διακυµάνσεις ροής και µεταφοράς νερών και υλικών. Ολόκληρη σχεδόν η Ιβηρική Χερσόνησος, η Γαλλία και οι χώρες της Ευρώπης βορείως των Άλπεων στραγγίζονται από µεγάλους ποταµούς προς τον Ατλαντικό και τη Βόρεια Θάλασσα. Πίνακας 2: Έκταση των κυριότερων λεκανών απορροής της Ευρώπης ΒΑΛΤΙΚΗ - ΜΠΑΡΕΤΝΣ 24% ΚΑΣΠΙΑ 25% ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (km 2 ) Κασπίας Θάλασσας ,00 Βαλτικής Θάλασσας ,90 Θάλασσας Μπάρεντς Μαύρης Θάλασσας ,70 Ατλαντικού Ωκεανού ,10 Μεσογείου Θάλασσας ,86 Βόρειας Θάλασσας ,43 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΕΥΡΩΠΗΣ km 2 ΒΟΡΕΙΑ 7% ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ 11% ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 9% ΜΑΥΡΗ 24% Σχήµα 3: Ποσοστιαία κατανοµή της έκτασης των λεκανών απορροής της Ευρώπης 3. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Τα όσα αναφέρθηκαν για την ανισοκατανοµή των λεκανών απορροής και των ποταµών στον ηπειρωτικό χώρο της Ευρώπης, θα µπορούσαν να ερµηνευτούν µε βάση τα στοιχεία του επιφανειακού ανάγλυφου και της γεωµορφολογίας της ηπείρου. εδοµένου όµως ότι τα στοιχεία αυτά προκύπτουν από την ανταγωνιστική δράση ενδογενών και εξωγενών δυνάµεων, είναι απαραίτητο να διερευνηθεί η γεωτεκτονική εξέλιξη της Ευρώπης. Είναι γνωστή ήδη από το 1924 η θεωρία του Stille για την γεωτεκτονική της Ευρώπης (σχήµα 4), µε βάση την οποία µπορεί αυτή να χωριστεί σε τέσσερις περιοχές: Την Πανάρχαια Ευρώπη, της περιοχής της σηµερινής Α. Σκανδιναβίας Βαλτικής και Ρωσικής ασπίδας, η οποία είχε σχηµατιστεί κατά τον Προτεροζωικό και συνέχισε να αποτελεί κρατονική µάζα του ευρωπαϊκού χώρου (φεννοσαρµάτια) Την Παλαιά Ευρώπη, της περιοχής της σηµερινής. Σκανδιναβίας Β. Θάλασσας Β Ευρώπης Μ. Βρετανίας, η οποία σχηµατίστηκε στη φάση των Καληδονίων πτυχώσεων του Κάµβριου Κ. εβονίου του Κ. Παλαιοζωικού Τη Μέση Ευρώπη, της περιοχής της σηµερινής Κεντρικής Ευρώπης Γαλλίας Ιβηρικής, η οποία σχηµατίστηκε κατά τη φάση των Ερκύνιων πτυχώσεων µε ένα τµήµα της ΒΑ Βαλκανικής χερσονήσου κατά το Μ. εβόνιο Πέρµιο του Α. Παλαιοζωικού Τη Νέα Ευρώπη, της περιοχής των Άλπεων και της νοτίως αυτής Μεσογειακής ζώνης (Άτλαντας, Β Ιβηρική, Ιταλική, Βαλκανική, Καρπαθο-Βαλκανική), η οποία σχηµατίστηκε κατά τη φάση των Αλπικών πτυχώσεων του Μεσοζωικού Καινοζωικού αιώνα. Η πολύ γενική αυτή διάκριση έχει σηµασία για την εξέλιξη του επιφανειακού ανάγλυφου της Ευρώπη, αφού είναι γνωστό ότι ο χρόνος δράσης των εξωγενών δυνάµεων καθορίζει και τα στοιχεία της γεωµορφολογίας της ηπείρου. Παλαιά τµήµατα ηπείρων που έχουν υποστεί µακροχρόνιες εξωγενείς διεργασίες επιπεδώνονται και σχηµατίζουν πεδινές περιοχές. Σε αυτές ρέουν µεγάλοι ποταµοί µε µικρή κλίση εφόσον βέβαια ευνοούνται οι κλιµατικές συνθήκες και αναπτύσσονται ώριµα υδρογραφικά δίκτυα. Αντίθετα, νέα τµήµατα ηπείρων που προέκυψαν από πρόσφατα ορογενετικά γεγονότα, όπως η αλπική ορογένεση, έχουν εξαιρετικά τραχύ ανάγλυφο, µεγάλες κλίσεις επιφανειών και ανώριµο υδρογραφικό δίκτυο µε χειµµαρρικούς ποταµούς µικρής ανάπτυξης.

5 Αν τα ανωτέρω γεωτεκτονικά δεδοµένα τα συγκρίνουµε µε τα στοιχεία των µεγάλων λεκανών απορροής της Ευρώπης, τότε θα µπορούσε να γίνει η ακόλουθη αντιστοιχία: Πανάρχαια Ευρώπη: λεκάνες Κασπίας, Βαλτικής & Θάλασσας Μπάρεντς, καθώς και εν µέρει Μαύρης Θάλασσας Παλαιά Ευρώπη: λεκάνη Βόρειας Θάλασσας Μέση Ευρώπη: λεκάνη Ατλαντικού και εν µέρει Βόρειας Θάλασσας Νέα Ευρώπη: λεκάνη Μεσογείου και εν µέρει Μαύρης Θάλασσας Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτή την αντιστοιχία έχει η ανάπτυξη των µεγάλων λεκανών της Κασπίας και κυρίως της Μαύρης Θάλασσας, οπότε οι υδάτινους αποδέκτες τους βρίσκονται στο όριο της Πανάρχαιας Ευρώπης µε τη Νέα Ευρώπη. Εποµένως συνδέονται και µε νεότερα γεωτεκτονικά γεγονότα αλπικά και κυρίως µεταλπικά, τα οποία συνέβαλαν στη γεωγραφική διαµόρφωση της ευρύτερης περιοχής (Biju-Dural et al. 1976, Boccaletti et al. 1974, Channel 2 Harvath, 1976) Σχήµα 4: Γεωτεκτονικό σκαρίφηµα διαίρεσης της Ευρώπης κατά Stille (από Μουντράκη, 1985) 4. ΜΕΤΑΛΠΙΚΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Στο νότιο τµήµα της Προαλγικής Ευρώπης υπήρχε ο Ωκεανός της Τηθύος προς τον οποίο γινόταν η αποστράγγιση του ηπειρωτικού χώρου. Με το σχηµατισµό των Αλπικών Πτυχώσεων και Οροσειρών από τα σπλάχνα του Ωκεανού της Τηθύος δηµιουργήθηκε ένα νέο ανάγλυφο στο νότιο τµήµα της Ευρώπης. Το ανάγλυφο αυτό ευνόησε το σχηµατισµό δύο εσωτερικών θαλασσών, υπολειµµάτων του παλαιού ωκεανού, γνωστών µε τους όρους Παρατηθύς και Μεσογέα. Η Παρατηθύς αναπτύχθηκε κατά το Α. Ολιγόκαινο µε Κ. Μειόκαινο και λειτούργησε στον εσωτερικό χώρο του Ευρασιατικού Περιθωρίου (Rayden et al 1982, Stegena et al 1979, Steininger&Rose 1979). Κάλυπτε την περιοχή από τη σηµερινή Ουγγαρία, Ρουµανία, Μαύρη Θάλασσα, Κριµαία, Κασπία Θάλασσα µέχρι και τη λίµνη Αράλη. Στην περίοδο του Α. Ολιγοκαίνου υπήρχε µια πλατιά θαλάσσια δίοδος, ανάµεσα στην Ευρασία και στην Αφρική, που ένωνε τον Ατλαντικό µε τον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό. Κατά το Κ. Μείοκαινο όµως, έπειτα από την ηπειρωτική σύγκρουση της Αραβικής µικροπλάκας µε την Ευρασία, αποσύρθηκε η θάλασσα από το χώρο της σύγκρουσης, οπότε διακόπηκε η ανοιχτή θαλάσσια σύνδεση της Ανατολικής Παρατηθύος µε τον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό. Στο Μ. Μειόκαινο µε µία νέα επίκλυση της θάλασσας, ξανασυνδέεται η Μεσόγειος µε τον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό και οι συνθήκες ιζηµατογένεσης στην Παρατηθύ γίνονται ξανά θαλάσσιες. Την ίδια περίοδο όµως, µε την ανύψωση της οροσειράς του Καυκάσου αποκόπτεται η ανατολική Παρατηθύς και εξελίσσεται σε θάλασσα χαµηλής αλµυρότητας. Το τελευταίο στάδιο εξέλιξης της Παρατηθύος, που άρχισε µεταξύ Μ. και Α. Μειοκαίνου και ολοκληρώθηκε στο Πλειόκαινο ονοµάζεται Νεοπαρατηθύς. Την εποχή εκείνη άρχισε η διάσπαση της Παρατηθύος σε µικρές λεκάνες, αφού είχε διακοπεί οριστικά πλέον η σύνδεση της Παρατηθύος µε τον Ινδο-Ειρηνικό Ωκεανό. Η σηµερινή Μαύρη Θάλασσα, η Κασπία Θάλασσα και η λίµνη Αράλη, θεωρούνται υπολείµµατα της Παρατηθύος (Παυλίδης, 2003). ιατηρήθηκε δηλαδή το βασικό επίπεδο της Ανατολικής Προαλπικής Ευρώπης και µετά την ολοκλήρωση των Αλπικών Πτυχώσεων και οροσειρών. Η συρρίκνωση της Παρατηθύος και ο περιορισµός της στις υδάτινες λεκάνες της Μαύρης Θάλασσας και της Κασπίας Θάλασσας οδήγησε την αποστράγγιση του ηπειρωτικού χώρου µέσω µεγάλων ποτάµιων συστηµάτων προς αυτές. Πρόκειται δηλαδή για µια κληρονοµηµένη κατάσταση αποστράγγισης η οποία εξακολούθησε να λειτουργεί αφού ανέπτυξε τα νέα δίκτυα ποταµών και επιγενετικών κοιλάδων που οδηγούν τα νερά στις δύο αυτές θάλασσες. Έτσι µπορεί να

6 δικαιολογηθεί το γιατί µεγάλο ποσοστό 49% (25% στην Κασπία και 24% στη Μαύρη Θάλασσα) του ευρωπαϊκού ηπειρωτικού χώρου, αποστραγγίζεται προς την τέως Παρατηθύ. Ανάλογη ερµηνεία µπορεί να δοθεί και στον σηµαντικό επίσης ρόλο της Βαλτικής Θάλασσας στην αποστράγγιση της Ευρώπης µε µερίδιο ηπειρωτικού χώρου 25%. Σχήµα 4: Η γεωγραφική θέση της Παρατηθύος κατά το Α. Μειόκαινο Η Μεσογέα και η σηµερινή Μεσόγειος εγκλωβισµένοι µεταξύ των αλπικών οροσειρών και της αφρικανικής ηπείρου (Biju Duval et al, 1976), αποτέλεσε ένα νέο χώρο και βασικό επίπεδο αποστράγγισης για περιορισµένο χώρο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η σύνδεση της Μαύρης Θάλασσας µε τη Μεσόγειο Θάλασσα µέσω της βύθισης Αιγηίδας και το σχηµατισµό του Αιγαίου Πελάγους είναι αποτέλεσµα των γεωδυναµικών εξελίξεων του Τεταρτογενούς (Dermitzakis & Papanikolaou 1979, Dewey & Segor 1979, Ψιλοβίκος & Ιωάννου 1993). Επίσης περιορισµένος είναι και ο χώρος της ηπειρωτικής Ευρώπης που υπολείπεται για αποστράγγιση προς τη Βόρεια Θάλασσα και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Η πλωιµότητα των ποταµών της Ευρώπης οφείλεται επίσης στη γεωλογική συγκρότηση και εξέλιξη της ηπείρου σε συνδυασµό βέβαια και µε τις κλιµατικές συνθήκες που καθορίζουν τις παροχές, τις απορροές και την µορφολογία των ποταµών αυτών. Στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη το ήπιο ανάγλυφο και η µεγάλη τροφοδοσία των ποταµών σε νερά δηµιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη της ποταµοπλοΐας. Μπορεί αν λεχθεί ότι η εξέλιξη του πολιτισµού και της ιστορίας των λαών της Ευρώπης στηρίχθηκε σε αυτήν την ιδιότητα των ποταµών της. Μια έρευνα γεωγραφικού χαρακτήρα προς αυτήν την κατεύθυνση µπορεί να δείξει τη µεγάλη σηµασία της γεωµορφολογικής και υδρογραφικής συγκρότησης της Ευρώπης στην ανθρωπογενή εξέλιξη της ηπείρου, καθώς επίσης και τις µεγάλες διαφορές των λαών που κατοικούν στις αντίστοιχες γεωµορφολογικές και υδρογραφικές της ζώνες. 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η υδρογραφική και υδρολογική διαίρεση της ηπειρωτικής Ευρώπης παρουσιάζει ορισµένες ιδιοµορφίες, οι οποίες µπορούν να ερµηνευτούν µέσα από τις διεργασίες της γεωτεκτονικής της εξέλιξης. Είναι φυσικό κατά τη διάρκεια της γεωτεκτονικής εξέλιξης της Ευρώπης να µεταβάλλονται τα γεωµορφολογικά της στοιχεία και το ανάγλυφο και η υδρογραφία της. Οι σηµερινοί όµως ποταµοί και η αποστράγγισή τους προς της περιθωριακές θαλάσσιες λεκάνες είναι αποτέλεσµα κυρίως µεταλπικών διεργασιών. Κατά τις πρόσφατες αυτές διεργασίες ανανεώθηκαν τα ποτάµια συστήµατα της Προαλπικής Ευρώπης και δηµιουργήθηκαν νέα. Από τα νέα αυτά συστήµατα ιδιαίτερη σηµασία έχουν όσα συνδέονται µε την Κασπία Θάλασσα και τη Μαύρη Θάλασσα, τα υπολείµµατα της Παρατηθύος. Αυτά κατέχουν και αποστραγγίζουν το 49% της ηπειρωτικής Ευρώπης λόγω της σύνδεσης νέων ποτάµιων συστηµάτων µε τα προϋπάρχοντα παλαιά συστήµατα αποστράγγισης της Προαλπικής Ευρώπης.

7 Αντίθετα, περιορισµένη έκταση και σηµασία έχουν τα ποτάµια συστήµατα που καταλήγουν στη Μεσόγειο Θάλασσα. Το οµαλό ανάγλυφο της Προαλπικής Ευρώπης σε συνδυασµό πάντοτε και προς το υγρό κλίµα της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης δηµιουργούν της προϋποθέσεις της ποταµοπλοΐας και της σύνδεσης ποτάµιων συστηµάτων µεταξύ τους. Οι ιδιότητες αυτές συνέβαλαν τα µέγιστα στην πολιτική, οικονοµική, ιστορική και πολιτισµική ανάπτυξή της. Η σηµερινή υδρογραφική και υδρολογική κατάσταση της Ευρώπης είναι κυρίως αποτέλεσµα φυσικών διεργασιών του Πλειοτεταρτογενούς. Έντονη επίδραση στο χώρο της Κεντρικής και κυρίως της Βόρειας Ευρώπης είχε η δράση των παγετώνων του Πλειστόκαινου και ως προς την εξοµάλυνση του ανάγλυφου και ως προς τη µεγάλη ανάπτυξη λιµνών εις βάρος των ποτάµιων συστηµάτων. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Μουντράκης,., Γεωλογία της Ελλάδας. University Studio Press. 207 p. [2] Παυλίδης Σ. (2003). Γεωλογία των Σεισµών, Εισαγωγή στη Νεοτεκτονική, Μορφοτεκτονική και Παλαιοσεισµολογία. University Studio Press [3] Ψιλοβίκος, Α.Α. & Ιωάννου, Σ.Α., Ανανέωση των ποταµών στο χώρο που που περιβάλλει το Β. Αιγαίο Πέλαγος σε σχέση προς τις µεταπλειοκαινικές τεκτονικές και κλιµατικές αλλαγές. ελ. Ελλ. Γεωλ. Εταιρεία, XXVIII/1, , Αθήνα. [4] BIJU-DUVAL, B., DERCOURT, J., & LE PICHON, X., 1976, From the Tethys ocean to the Mediterranean seas: A plate tectonic model of the evolution of the Western Alpine system. Edit. Technip., p , Paris. [5] BOCCALETTI, M., MANETTI, P. & PECCERILLO, A., 1974, The Balkanides as an instance of backarc thrust belt: Possible relation with the hellinides. Bull. Geol. Soc. Amer. v. 85, p [6] CHANNEL, J.E.T. & HORVATH, F., 1976, The African/Adriatic promontory as a palaeogeographical premise for Alpine orogeny and plate movements in the Carpatho-Balkan region. Tectonophysics, v. 35, p [7] DERITZAKIS, M.D. & PAPANIKOLAOU, D.J. 1979, Palaeogeography and Geodynamics of the Aegean region during the Neogene. Ann. Geol. Pays Hellen. Tome serie, 1979, fasc. IV, p [8] DEWEY, J.F. & SEGOR, C.A.M., 1979, Aegean and surrounding regions: Complex multiplate and continuum tectonics in a convergent zone. Geol. Soc. Amer. Bull. v. 90, p [9] Lemoine M. (1978). Geological Atlas of Alpine Europe and Adjoining Alpine Areas. Elsevier Scientific Publishing Company [10] Psilovikos, A., 1987/8: Rivers, drainage and dynamic development of the Balkan region during the neotectonic stage. Ann. Geol. Pays Hellen, v. 33, p Attens University [11] ROYDEN, L., HORVATH, F. & BURCHFIEL, B., 1982, Transform faulting, extension and subduction in the Carpathian Pannonian region. Bull. Geol. Soc. Amer., v. 93, p [12] STEGENA, L., GECZY, B. & HORVATH, F., 1975, Late Cenozoic evolution of the Pannonian basin. Tectonophysics v. 14, p [13] STEININGER, F.F. & ROGL, F., 1979, The Paratethys history. A contribution towards the neogene geodynamics of the alpine orogene (an abstract). Ann. Geol. Pays Hellen. Tome hors serie, 1979, fasc. III, p [14] The Times Atlas of the World, Bartholomew & Times Books