ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ. Το Θάρρος της Πίστης. Κοινότητες Μαριανών Αδελφών σε ταραγμένους καιρούς ( )

Transcript

1 ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Το Θάρρος της Πίστης Κοινότητες Μαριανών Αδελφών σε ταραγμένους καιρούς ( ) «Είμαστε οι κληρονόμοι μιας ένδοξης παράδοσης Μαρτύρων οι οποίοι είναι για μας σαν φλόγες θερμές που κρατούν ζωντανό το φως της πίστης μας.» 1

2 Φλόγες θερμές, Μάρτυρες της Πίστης (Απόσπασμα από την Επιστολή του Γενικού Ηγουμένου του Τάγματος των Μαριανών Αδελφών) Αγαπητοί Μαριανοί, Συνεχιστές του έργου του Αγίου Μαρκελλίνου Champagnat, Στις 13 Οκτωβρίου 2013, κατά τη διάρκεια τελετής στην Ταραγκόνα, ονομάστηκαν Μακάριοι της Καθολικής Εκκλησίας 66 Μαριανοί Αδελφοί και 2 Λαϊκοί, οι οποίοι μαρτύρησαν για την πίστη τους στην Ισπανία του 20 ου αιώνα. Η τελετή αυτή συνέπεσε με τη λήξη του Έτους της Πίστεως, που εγκαινιάστηκε από τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ τον Οκτώβριο του Γι αυτόν ακριβώς το λόγο, ως Τάγμα Μαριανών Αδελφών, θέλουμε να υπογραμμίσουμε τη διάσταση της βαθιάς πίστης που εμψύχωνε τους Μάρτυρές μας, ώστε να ονομαστούν «Μάρτυρες της Πίστης». Η λέξη μάρτυρας είναι ελληνική και, στον τομέα της θρησκείας, υποδεικνύει αυτόν που δίνει μαρτυρία για την πίστη του, με τη ζωή και με τα λόγια του. Αυτό δεν έκανε καθένας από τους 68 αυτούς Μάρτυρες; Ηλικίας 19 έως 63 ετών (τα δύο τρίτα δεν ήταν πάνω από 40 ετών) με καταγωγή γεωγραφική και οικογενειακή πολύ διαφορετική (τρεις από αυτούς ήταν Γάλλοι) με ποικίλες αρετές και ικανότητες Αδελφοί και Λαϊκοί Το κοινό τους στοιχείο ήταν η βαθιά τους πίστη στο Θεό, που έδωσε νόημα στη ζωή τους και, όταν ήρθε η ώρα, και στο θάνατό τους. Έχοντας ως πρότυπό τους την Παναγία και τον Άγιο Μαρκελλίνο, σήμερα μας εκπλήσσουν με το τόσο επίκαιρο μήνυμά τους, εμάς που ζούμε στην αυγή του 21 ου αιώνα, αφού η μνήμη τους παραμένει μακρινή μέσα στο χρόνο και δεν κατανοούμε ίσως καλά τη διαδικασία της Μακαριωνυμίας και της Αγιωνυμίας. 2 Θα ήθελα να ατενίσω τους 68 Μάρτυρές μας με το βλέμμα εκείνου που αφήνει λουλούδια στον τόπο όπου πέθανε το αγαπημένο του πρόσωπο. Και να το κάνω με τη γαλήνη που προσφέρει ο χρόνος που έχει περάσει, με την αγάπη στην οποία αποτυπώνεται η αναγνώριση της θυσίας τους και με την υπερηφάνεια που μου δίνει το γεγονός ότι ανήκουμε στην ίδια οικογένεια. Είμαστε οι κληρονόμοι μιας ένδοξης παράδοσης Μαρτύρων, οι οποίοι είναι για μας σαν φλόγες θερμές που κρατούν ζωντανό το φως της πίστης μας. Όπως έλεγε ένας άλλος από τους πολυάριθμους Μάρτυρες της Εκκλησίας μας, ο Άγιος Τόμας Μορ (Άγγλος πολιτικός και φιλόσοφος του 16 ου αιώνα): «η παράδοση δεν συνίσταται στο να διατηρούμε τις στάχτες αλλά στο να μεταδίδουμε τη φλόγα». Αυτό είναι το δικό μας καθήκον σήμερα: να μεταδώσουμε στις επόμενες γενιές μια φλόγα που δεν μας ανήκει και την οποία λάβαμε κι εμείς από τους παλαιότερους ως δωρεά. Οι Μάρτυρές μας πλήρωσαν με το αίμα τους το τίμημα του να είναι πιστοί στις δεσμεύσεις τους. Μας ενθαρρύνουν να γίνουμε μάρτυρες της κοινωνίας μας με το Θεό. Ταπεινά, διακριτικά, θα συνεχίσουμε να οικοδομούμε την Εκκλησία μας. Στη μνήμη των 68 Μαριανών Μαρτύρων, ας αφήσουμε να ηχήσει στην καρδιά μας η ερώτηση που μας θέτουν με τη ζωή τους: Τι έκανες με τη δωρεά της πίστης που έλαβες από το Θεό; Τι λένε τα έργα σου; Φλόγες θερμές, Μάρτυρες της Πίστης 3 13 Οκτωβρίου 2013 Fr. Emili Turú Γενικός Ηγούμενος

3 Ο διωγμός Τον προηγούμενο αιώνα, στην Ισπανία, ένας μεγάλος αριθμός χριστιανών εκτελέστηκε εξαιτίας της πίστης του. Η Εκκλησία τούς αναγνώρισε ως Μάρτυρες. Ανάμεσά τους ήταν και πολλοί Μαριανοί Αδελφοί. 47 Αδελφοί ονομάστηκαν Μακάριοι της Καθολικής Εκκλησίας το 2007, στο Βατικανό, μαζί με 451 άλλους ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους για το Ευαγγέλιο. 500 ακόμα Μάρτυρες ονομάστηκαν Μακάριοι στις 13 Οκτωβρίου 2013 στην Ταραγκόνα της Ισπανίας. Ανάμεσά τους, 66 Μαριανοί Αδελφοί και 2 Λαϊκοί. O Μαριανός Αδελφός, δεν πρέπει να έχει καμία άλλη πολιτική, εκτός από τον Χριστό! «Τώρα περισσότερο από ποτέ πρέπει να αφαιρέσουμε οτιδήποτε είναι πολιτικό από τα σπίτια μας, όπως και οτιδήποτε μπορεί να ενθαρρύνει τις διαιρέσεις και τις διχόνοιες. Τι θλιβερό θέαμα που θα ήταν ο Μοναχός που θα δήλωνε ότι ανήκει σε ένα πολιτικό κόμμα. Ο Μοναχός, ή τουλάχιστον ο Μαριανός Αδελφός, δεν πρέπει να έχει καμία άλλη πολιτική, εκτός από τον Χριστό!» 4 Αδ. Laurentino, 1933 Σήμερα θα θέλαμε να τα ξεχάσουμε όλα αυτά. Η κοινωνία μας έχει γίνει πολύ πιο ανεκτική απέναντι στη διαφορετικότητα και αντιλαμβανόμαστε πλέον καλύτερα τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν και από τις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια αυτού που ονομάζουμε «Εμφύλιο Πόλεμο της Ισπανίας». Μπορεί επίσης να έχουμε την τάση να βλέπουμε τους Μαριανούς Μάρτυρες απλά ως πολιτικά θύματα: έτσι ήταν η κοινωνική κατάσταση της εποχής. Είναι πολύ σπάνιο να απουσιάζει η πολιτική διάσταση από ένα μαρτύριο. Στη δίκη του Χριστού, οι πρωταγωνιστές είχαν βαθιά πολιτικά κίνητρα. Μάρτυρας είναι εκείνος που δολοφονείται γιατί ο εκτελεστής θέλει στην πραγματικότητα να δολοφονήσει το Θεό, το Χριστό, την Εκκλησία και να γκρεμίσει κάθε πνευματική αξία πάνω στην οποία στηρίζεται ο άνθρωπος και οικοδομείται η Εκκλησία. Αυτοί που εκτέλεσαν τους Αδελφούς στην Ισπανία, είχαν εκφράσει ξεκάθαρα το σχέδιό τους να αποβάλουν το Θεό από την καρδιά του ανθρώπου και της κοινωνίας. Η μαρτυρία του Αδελφού Elias επιβεβαιώνει αυτή την άποψη: «Με κάλεσαν οι αρχηγοί της Επανάστασης για να μου πουν ότι με απελαύνουν από την Ισπανία. Τους ρώτησα γιατί μας καταδιώκουν και μας δολοφονούν. Μου απάντησαν ότι, προσωπικά, δεν έχουν τίποτα εναντίον μας, αλλά ότι αντιπροσωπεύουμε ιδανικά εντελώς αντίθετα με τα δικά τους, τα οποία θέλουν να εξαλείψουν. Συνεπώς, η μοναδική αιτία θανάτου τόσων χριστιανών είναι το μίσος απέναντι στην Εκκλησία και απέναντι σε όσους την υπηρετούν.» 5

4 «Το Ευαγγέλιο πρέπει να κηρύττεται πρωταρχικά με την προσωπική μαρτυρία. Πάρτε για παράδειγμα ένα χριστιανό ή μια ομάδα χριστιανών οι οποίοι, μέσα στην κοινωνία όπου ζουν, φανερώνουν την ικανότητά τους να κατανοούν και να δέχονται ο ένας τον άλλο, να μοιράζονται, να είναι αλληλέγγυοι. Ας υποθέσουμε επίσης ότι ακτινοβολούν με έναν απλό και αυθόρμητο τρόπο την πίστη τους σε αξίες διαχρονικές και την ελπίδα τους για κάτι το οποίο δεν είναι ορατό και δεν θα μπορούσε κανείς να το φανταστεί. Μέσα από αυτή τη μαρτυρία, που δεν εκφράζεται με λόγια αλλά με έργα, οι χριστιανοί εγείρουν επίμονα ερωτήματα σε όσους τους συναντούν: Γιατί σκέφτονται έτσι; Γιατί ζουν με αυτό τον τρόπο; Τι ή ποιος τους εμπνέει; Γιατί είναι ανάμεσά μας; Μια τέτοια μαρτυρία αποτελεί μια σιωπηλή αλλά πολύ ισχυρή και αποτελεσματική αναγγελία του Λόγου του Θεού. Αυτή είναι μια πράξη ευαγγελισμού Όλοι οι χριστιανοί καλούνται σε μια τέτοια μαρτυρία και, με αυτό τον τρόπο, μπορούν όλοι να γίνουν κήρυκες του Ευαγγελίου. Ωστόσο, όλα αυτά παραμένουν ανεπαρκή, γιατί ακόμα και η καλύτερη μαρτυρία θα αποδειχτεί μακροπρόθεσμα αναποτελεσματική, αν δεν ερμηνευθεί, αν δεν δικαιολογηθεί αυτό που ο Απόστολος Πέτρος εννοούσε λέγοντας: Να είστε έτοιμοι να δώσετε τη σωστή απάντηση σ όσους ζητούν να τους δικαιολογήσετε τη χριστιανική σας ελπίδα (Α Πέτρου 3:15) και αν δεν γίνει σαφής από μία καθαρή και κατηγορηματική αναγγελία του Χριστού. Το Ευαγγέλιο που κηρύττεται με τη μαρτυρία της ζωής αργά ή γρήγορα θα πρέπει να κηρυχθεί και με το λόγο. Δεν υπάρχει πραγματικός ευαγγελισμός, αν δεν κηρύττονται το όνομα, η διδασκαλία, η ζωή, η επαγγελία, η Βασιλεία και το Μυστήριο του Ιησού από τη Ναζαρέτ, του Υιού του Θεού.» Μάρτυρες της Πίστης Πολλοί από τους Μάρτυρες αυτούς δεν εκτελέστηκαν εξαιτίας της πίστης τους άμεσα, αλλά εξαιτίας της στάσης ζωής τους. Είχαν αφομοιώσει μια στάση ζωής που ακολουθούσε την πίστη τους και ήταν συνεπής απέναντι στην αποστολή τους. Η ζωή τους, σε γενικές γραμμές, ήταν απλή, κρυφή, διακριτική και περνούσε απαρατήρητη. Όμως, η ύπαρξή τους και μόνο συνιστούσε την υπενθύμιση μιας επιλογής: της επιλογής να ζουν με το Χριστό. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι δολοφονήθηκαν με την ίδια μνησικακία άνθρωποι φτωχοί και άγνωστοι ή φημισμένοι ιεροκήρυκες άξιοι μαχητές υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης ή ταπεινοί χωρικοί. Έτσι εξηγείται γιατί φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν Μαριανοί Αδελφοί που βίωναν την πίστη τους ταπεινά στο Μοναστήρι τους, όπως οι Αδελφοί Emiliano, Timotéo και Andrés ο ένας κηπουρός, ο δεύτερος συντηρητής και ο τρίτος μαραγκός. Έτσι εξηγείται γιατί με τον ίδιο τρόπο εκτελέστηκε και ο Αδελφός Pablo, νεαρός Μοναχός 28 ετών, ενθουσιώδης και δυναμικός, καλλιεργημένος και βαθιά πνευματικός, που ενθάρρυνε τους άλλους Αδελφούς μέσα στη φυλακή αντιμετωπίζοντας το μαρτύριό του με θάρρος και με μεγάλη εσωτερική γαλήνη. Evangelii Nuntiandi : Αποστολική Παραίνεση του Πάπα Παύλου VI, προς τους Επισκόπους, τον Κλήρο και τους πιστούς της Καθολικής Εκκλησίας, που αναφέρεται στον Επανευαγγελισμό του σύγχρονου κόσμου Ρώμη, 8 Δεκεμβρίου 1975, n o

5 Μάρτυρες, που έδωσαν τη ζωή τους Μάρτυρας είναι εκείνος που δεν επιθυμεί να σώσει τη ζωή του με οποιοδήποτε τίμημα. «Προσευχηθείτε για μένα, ώστε αν το να είναι κάποιος χριστιανός ήταν πραγματικά έγκλημα, να έβρισκαν σε μένα τόσες αποδείξεις γι αυτό, που να μην υπήρχε δικηγόρος να μπορεί να με υπερασπιστεί. Και τότε, θα εμφανιζόμουν μπροστά στους δικαστές ως κατηγορούμενος, έχοντας ομολογήσει το έγκλημα ότι ακολουθώ το Χριστό, με όλα τα επιβαρυντικά στοιχεία εναντίον μου. Έτσι θα λάμβανα την επιθυμητή καταδίκη. Στο θάνατο. Ή μάλλον, στη ζωή!» Mgr Tonino Bello (Ιταλός Επίσκοπος, ) «Λέμε στους πιο μοχθηρούς εχθρούς μας: Στη δική σας ικανότητα να προκαλείτε τον πόνο, αντιτάσσουμε τη δική μας να τον αντέχει. Απαντούμε στη δική σας φυσική δύναμη με τη δύναμη της ψυχής μας. Ό,τι κι αν κάνετε, θα συνεχίσουμε να σας αγαπάμε δεν θα συνεργήσουμε στο κακό, αλλά να είστε βέβαιοι ότι θα σας οδηγήσουμε στα όρια της ικανότητάς μας να υποφέρουμε. Μια μέρα θα κερδίσουμε την ελευθερία μας, αλλά δεν θα είναι μόνο δική μας. Η νίκη μας θα είναι μια νίκη διπλή.» Martin Luther King (Ηγέτης των Αφροαμερικανών και Ιερέας, ) 8 Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε τους λόγους για τους οποίους οι Μαριανοί Αδελφοί εκτελέστηκαν, δεδομένης της πολυπλοκότητας εκείνης της ιστορικής στιγμής. Αλλά είναι εξαιρετικά εύκολο να αντιληφθούμε τους λόγους για τους οποίους έδωσαν τόσο γενναιόδωρα τη ζωή τους. Μαθητές του Χριστού που είπε: «Κανείς δεν μου παίρνει τη ζωή εγώ από μόνος μου την προσφέρω» (κατά Ιωάννην 10:18), είχαν δώσει τη ζωή τους πολύ πριν τους την αρπάξουν. Ο θάνατός τους δεν ήταν παρά η συνέχεια μιας ζωής, την οποία γενναιόδωρα πρόσφεραν καθημερινά. Ένας από εκείνους που είχαν φυλακιστεί μαζί με τους Μαριανούς Αδελφούς στην πόλη Torrelaguna, μας άφησε την ακόλουθη μαρτυρία: «Οι Αδελφοί γνώριζαν ότι οδηγούνταν απευθείας στο μαρτύριο. Αποδέχθηκαν τη δοκιμασία με μεγάλη αποφασιστικότητα, χωρίς καμία ελαφριά αισιοδοξία ούτε άγονη απαισιοδοξία. Ήταν μάλλον ένας ιερός ρεαλισμός, που τους οδήγησε να αποδεχθούν το μαρτύριο. Το θάρρος τους ήταν ακλόνητο έτσι τους είδα να οδεύουν προς το θάνατο.» Ένας Αδελφός έγραφε στην οικογένειά του: «Όσο για μας, μην ανησυχείτε οι απειλές και οι προσβολές εναντίον των Μοναχών είναι συχνές, αλλά μην ξεχνάτε ότι είμαστε στα χέρια του Θεού και ότι εξαρτόμαστε πλήρως από Εκείνον. Εκείνος μάς κάλεσε και μας ένωσε, Εκείνος μάς προστατεύει.» Ο Αδελφός Laurentino, Έπαρχος, αποστέλλει στους Αδελφούς την ακόλουθη επιστολή τον Ιανουάριο του 1933: «Εσείς που λέτε κάθε μέρα στο Θεό ότι τον αγαπάτε με όλη σας την καρδιά, με όλη σας την ψυχή και με όλη σας την ύπαρξη, ε! λοιπόν, τώρα είναι η ώρα να το δείξετε. Ναι, τώρα που αυτοί που επιμένουν να εμπιστεύονται την αγάπη Του χλευάζονται, εγκαταλείπονται, δυσφημούνται, στερούνται ακόμα και τα νόμιμα πολιτικά τους δικαιώματα, προσβάλλονται και γίνονται ο στόχος ενός ανελέητου διωγμού. 9

6 Τώρα είναι η ώρα να δείξετε μέχρι πού φτάνει η αφοσίωση που ορκιστήκατε στον Κύριο. Τώρα είναι η ώρα να αποδείξετε ότι η επιθυμία σας για θυσία δεν είναι καθαρή φαντασία. Έρχεται ο καιρός που θα δούμε τους ανδρείους, αυτούς που μπορούν να κάνουν τα πάντα με τη βοήθεια Εκείνου που μας ενισχύει, που είναι η Ζωή και η Δύναμή μας αυτούς που για τίποτα στον κόσμο δεν χάνουν την εσωτερική τους ειρήνη αυτούς που, έχοντας ως καταφύγιο το Θεό, γίνονται πιο δυνατοί μπροστά στις δυσκολίες αυτούς που δεν υποχωρούν μπροστά στις μεγαλύτερες θυσίες παρόλο που αναγνωρίζουν την αδυναμία τους όπως δεν υποχωρούσε μπροστά στους διώκτες της η πλειάδα των Μαρτύρων που λάτρευαν τον Ιησού Χριστό. Τώρα είναι η ώρα να χαρούμε και να αγαλλιάσουμε, όπως έκαναν οι Απόστολοι όταν ήρθε η στιγμή της δοκιμασίας και του διωγμού τους στο όνομα του Κυρίου τους. Άλλωστε, δεν καταδιώκουν εμάς. Στο πρόσωπό μας καταδιώκουν τον ίδιο το Χριστό. Ο καθένας από εμάς υποφέρει για τον εαυτό του, αλλά Εκείνος υποφέρει για όλους μας! Σταματήστε, λοιπόν, τα δάκρυα και τους θρήνους, εσείς που ακολουθείτε το Λυτρωτή. Εκείνος σωπαίνει, προσεύχεται, υποφέρει και ελευθερώνει. Προσευχηθείτε, συγχωρέστε, εργαστείτε, συνεργαστείτε μαζί Του για τη σωτηρία των ψυχών. Μπορείτε να βρείτε καλύτερο τρόπο να προετοιμαστούμε για να εορτάσουμε την επέτειο 1900 χρόνων από το δράμα του Γολγοθά; Ναι, τώρα είναι η ώρα να προσευχηθούμε και να προσευχηθούμε πολύ όπως απαιτεί η κατάστασή μας. Τώρα, τώρα, χωρίς να περιμένουμε το αύριο. Τώρα είναι η ώρα να επωφεληθούμε από αυτόν τον καιρό της δοκιμασίας, που είναι και καιρός χάριτος και ευλογίας. Ας είναι αυτό το σύνθημά μας για το έτος 1933.» Frère Laurentino, Έπαρχος (εκτελέστηκε στις 9 Οκτωβρίου 1936) 10 11

7 «Όλοι οι χριστιανοί, παντού όπου ζουν, είναι υποχρεωμένοι να φανερώνουν με το παράδειγμα της ζωής και τη μαρτυρία του λόγου τους, το νέο άνθρωπο τον οποίο ενδύθηκαν με το Βάπτισμά τους. Το μαρτύριο είναι η υπέρτατη μαρτυρία που δίνεται για την αλήθεια της πίστεως δηλώνει τη μαρτυρία που φθάνει μέχρι το θάνατο. Ο μάρτυρας δίνει τη μαρτυρία για τον Χριστό, που πέθανε και αναστήθηκε, στον οποίο ενώνεται με την αγάπη. Δίνει μαρτυρία για την αλήθεια της πίστεως και τη χριστιανική διδασκαλία. Αντιμετωπίζει το θάνατο με μια πράξη ανδρείας.» Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας, 2473 Το Θάρρος της Πίστης Διαβάζοντας τη ζωή των Μαρτύρων, ορισμένοι θα αναρωτηθούν πώς θα αντιδρούσαν οι ίδιοι στη θέση τους. Πόσοι από μας θα μπορούσαμε να παραμείνουμε ακλόνητοι αν μας κατηγορούσαν, μας χλεύαζαν ή μας καταδίωκαν εξαιτίας της πίστης μας; Ίσως γιατί αποτελούμε μέρος μιας Εκκλησίας που κοιμάται, που αποτελείται από χριστιανούς οι οποίοι δεν βιώνουν σε βάθος την πίστη τους ή την παραμελούν. Το αίμα των Μαρτύρων προκαλεί τη συνείδησή μας. Παντού στο σύγχρονο κόσμο νιώθουμε σήμερα την ανάγκη για μια ανανέωση της Εκκλησίας, μια επιστροφή στην ουσία του Ευαγγελίου. Συχνά όμως η φλόγα της πίστης τρεμοπαίζει κάτω από τις στάχτες της αδυναμίας ή της αδιαφορίας. Κληρονόμοι του Αγίου Μαρκελλίνου και των Μαριανών Μαρτύρων, καλούμαστε να συμμετάσχουμε ενεργά σε αυτό το κίνημα ανανέωσης της Εκκλησίας, διαλύοντας τις στάχτες που απειλούν τη φλόγα της πίστης μας και την εμποδίζουν να απλώσει τη θέρμη και το φως της. Η επαφή μας με τη ζωή των Μαρτύρων ας μας βοηθήσει να αφυπνιστούμε και να αναζωογονήσουμε τη φλόγα της πίστης που λάβαμε με το Βάπτισμά μας. Μαρία Κοκκαλάκη Υπεύθυνη Ποιμαντικής 12 «Έχοντας, λοιπόν, γύρω μας μια τόσο μεγάλη στρατιά μαρτύρων, ας τινάξουμε από πάνω μας κάθε φορτίο, κι ας τρέχουμε με υπομονή το αγώνισμα του δύσκολου δρόμου που έχουμε μπροστά μας. Ας έχουμε τα μάτια μας προσηλωμένα στον Ιησού, που μας έδωσε την πίστη, την οποία και τελειοποιεί. Αυτός, αντί για τη χαρά που θα μπορούσε να έχει, υπέμεινε το σταυρικό θάνατο περιφρονώντας την ατίμωση. Αναλογιστείτε, λοιπόν, Αυτόν που υπέμεινε μια τέτοια εχθρότητα εναντίον του και μην αποκάμετε και χάσετε το θάρρος σας. Στον αγώνα σας δεν αντιμετωπίσατε ακόμα το ενδεχόμενο να χύσετε το αίμα σας.» (Προς Εβραίους 12:1-4) 13