Συγγραφή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία (29/6/2005) Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία, «Αντίπαρος»,

Transcript

1 Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία,, Περίληψη : Γενικές Πληροφορίες Έκταση: 35,09 τ.χλμ. Μήκος ακτογραμμής: 49 χλμ. Πληθυσμός: κάτοικοι Πρωτεύουσα και πληθυσμός: Κάστρο ή (979 κάτοικοι) Διοικητική ένταξη: Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Νομός Κυκλάδων, Επαρχία Πάρου, Δήμος Πάρου, Κοινότητα Αντιπάρου Τοπικές εφημερίδες: Τα νέα Πάρου-Αντιπάρου, Η φωνή της Πάρου Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία: Κάστρο της Αντιπάρου Φυσικά μνημεία: Σπήλαιο της Αντιπάρου στο λόφο του Αγίου Ιωάννη. Το νησί έχει ανακηρυχθεί Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας Πολιτιστικοί σύλλογοι: Kοινοτική Επιχείρηση Τουριστικής και Πολιτιστικής Ανάπτυξης Φεστιβάλ: Summer Rock Festival Αντιπάρου Πανηγύρια: Του Αγίου Ιωάννη του Σπηλιώτη στην είσοδο του σπηλαίου της Αντιπάρου (7 Μαΐου), του Αγίου Ιωάννη (23 και 24 Ιουνίου), Αγίου Παντελεήμονα (27 Ιουλίου), Αγίας Μαρίνας στο λιμάνι της Αντιπάρου (τριήμερο) (17 Ιουλίου), Παραμονή της εορτής του γενεθλίου της Θεοτόκου στην Παναγία Φανερωμένη (7 Σεπτεμβρίου) 1. Φυσικός χώρος Περιβάλλον Η είναι ένα μικρό νησί του νησιωτικού συμπλέγματος Πάρου-Αντιπάρου, περίπου στο κέντρο των Κυκλάδων. Το σύνολο των δύο νησιών μαζί με τις συστάδες των γύρω μικροσκοπικών νησιών (με μεγαλύτερο και πιο ενδιαφέρον το Δεσποτικό) αποτελεί εκπληκτικό δείγμα φυσικού κάλλους και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Η βρίσκεται ακριβώς "απέναντι", νοτιοδυτικά της Πάρου. Τα δύο νησιά τα διασχίζει το Στενό της Αντιπάρου ή Στενό του Κάστρου, πλάτους μ. Η έχει έντονο ανάγλυφο με υψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία σε υψόμετρο 308 μ. Πολύ αξιόλογο είναι το σπήλαιο της Αντιπάρου στο λόφο του Αγίου Ιωάννη. Δυτικά οι ακτές είναι ομαλές, αμμώδεις, ενώ ανατολικά βραχώδεις, σχηματίζοντας μικρούς όρμους. Το τοπίο είναι χαρακτηριστικά κυκλαδίτικο: ελάχιστη βλάστηση, λόφοι με κέδρους και θάμνους που χάνονται σε χρυσαφιές αμμουδιές, καταγάλανα νερά, καθαροί όγκοι και λιτές αρχιτεκτονικές γραμμές. Το έδαφος είναι ηφαιστειογενές, πιο ομαλό και γόνιμο στη βόρεια πλευρά του νησιού, αλλά οι καλλιέργειες του νησιού είναι περιορισμένες. Μικρές ποσότητες μεταλλευμάτων εξορύσσονταν παλαιότερα στα εγκαταλειμμένα σήμερα μεταλλεία. Το Κάστρο ή είναι ο κύριος οικισμός και λιμάνι του νησιού. Οι κάτοικοί του ασχολούνται με τον τουρισμό, την αλιεία και την κτηνοτροφία. Το χωριό είναι αρκετά γραφικό αλλά ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το ενετικό κάστρο που κρύβεται στον πυρήνα του. Η τουριστική ανάπτυξη έχει αλλοιώσει έως ένα βαθμό το τοπίο αλλά οι κλίμακες εδώ είναι πολύ μικρές. Μικροί οικισμοί αναπτύσσονται στον Άγιο Γεώργιο και στο Σωρό Το σπήλαιο της Αντιπάρου Το πιο σημαντικό αξιοθέατο του νησιού είναι το φημισμένο σπήλαιο της Αντιπάρου, μοναδικό φυσικό και ιστορικό μνημείο. Δημιουργήθηκε στις 16/1/2017 Σελίδα 1/6

2 Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία,, Βρίσκεται στο λόφο του Αγίου Ιωάννη σε υψόμετρο 171 μ. Στην εντυπωσιακή είσοδο του σπηλαίου, στον τεράστιο «προθάλαμο», υπάρχουν δύο γραφικά εκκλησάκια, του Αγίου Ιωάννη Σπηλιώτη, χτισμένο το 18ο αιώνα, και της Ζωοδόχου Πηγής. Το σπήλαιο είναι βαραθρώδες, με τρεις αίθουσες. Τόσο το μέγεθός του (βάθος 95 μ.) όσο και ο διάκοσμός του από λευκούς και ημιδιαφανείς σταλακτίτες και σταλαγμίτες με ιδιαίτερους σχηματισμούς το κατατάσσουν στα πιο αξιόλογα σπήλαια του Αιγαίου. Εντυπωσιακός είναι ο σταλαγμίτης ύψους 8 μ. που βρίσκεται στην είσοδο του σπηλαίου, ο οποίος θεωρείται ο αρχαιότερος της Ευρώπης με ηλικία 45 εκατομμυρίων χρόνων. Σε αυτόν έδεναν σκοινιά για να κατέβουν στο σπήλαιο. Ξεχωριστό ενδιαφέρον προκαλούν οι επιγραφές και τα χαράγματα με τα ονόματα των επισκεπτών του σπηλαίου. Από την Αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή το θαύμασαν επιφανείς επισκέπτες και περιηγητές, όπως ο Αρχίλοχος, ο λόρδος Βύρων και ο βασιλιάς Όθων. Το σπήλαιο («καταφύγι») διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε ταραγμένες ιστορικές στιγμές της Αντιπάρου, προσφέροντας καταφύγιο στους κατοίκους. Από τους πρώτους που κρύφτηκαν εδώ, όπως μαρτυρούσε επιγραφή με τα ονόματά τους, ήταν οι συνωμότες κατά του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 2. Ιστορία του νησιού Προϊστορικά χρόνια Η μακραίωνη ιστορική πορεία της Αντιπάρου σηματοδοτείται από τη γειτνίασή της με την Πάρο, με την οποία ήταν πάντα στενά συνδεδεμένη, και από το μοναδικό γεγονός ότι, από όλα τα νησιά των Κυκλάδων, εδώ επέλεξε ο άνθρωπος της Εποχής του Λίθου να εγκατασταθεί για πρώτη φορά. Οι αρχαιολογικές έρευνες αποκάλυψαν στο νησάκι Σάλιαγκο (το οποίο τότε ήταν μια χαμηλή χερσόνησος του ισθμού που ένωνε την Αντίπαρο με την Πάρο) τον παλαιότερο οικισμό των Κυκλάδων. Η μεγάλη ανάπτυξη των πρωτοκυκλαδικών πολιτισμών της Πάρου, της Αντιπάρου και του Δεσποτικού συνεχίστηκε την 3η χιλιετία π.χ. Οι πρώτες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 19ο αιώνα αποκάλυψαν νεκροταφεία, κεραμική και ειδώλια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στις περιοχές Απάντημα, Σωρό, Πεταλίδες και Κρασάδες. Στο Δεσποτικό, στις περιοχές Λιβάδι και Ζουμπάρια, βρέθηκαν τάφοι, ενώ στην περιοχή Χειρόμυλοι ίχνη προϊστορικού οικισμού. Στο νησί Στρογγυλό σώζονται ερείπια νεολιθικού οικισμού και στο νησί Κάβουρας βρέθηκαν ειδώλια της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου Αρχαίοι χρόνοι Το αρχαίο όνομα της Αντιπάρου ήταν Ωλίαρος (δασώδες βουνό), όπως αναφέρουν οι αρχαίοι γεωγράφοι Ηρακλείδης (Των Νήσων), Στράβων (Γεωγραφικά) και Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Naturalis Historia). Αξιοσημείωτο είναι ότι αναφέρουν και το νησί Πρεπέσινθος, το σημερινό Δεσποτικό. Οι πρώτοι κάτοικοι των ιστορικών χρόνων παραδίδεται ότι ήταν Φοίνικες από τη Σιδώνα. Σε όλη τη διάρκεια της Αρχαιότητας η θεωρούνταν τμήμα της Πάρου. Σημαντικές αρχαιότητες δεν υπάρχουν στο νησί, το οποίο πρέπει να ήταν σχετικά έρημο. Μόνο κεραμική από τους Γεωμετρικούς μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους προέρχεται από διάφορα σημεία του νησιού και το σπήλαιο. Στον Άγιο Γεώργιο εντοπίστηκαν κιονόκρανα και επιτύμβιες στήλες της Παλαιοχριστιανικής περιόδου. Οι σύγχρονες ανασκαφές στο Δεσποτικό ενδέχεται να αλλάξουν την μέχρι τώρα εικόνα για την Αντίπαρο, αφού έχει αποκαλυφθεί ένα μοναδικό αρχαϊκό ιερό το οποίο λειτουργούσε από τον 7 αι π.χ. έως και τα Ρωμαϊκά χρόνια Μέσοι και Νεότεροι χρόνοι Οι ιστορικές πληροφορίες για την Αντίπαρο των Βυζαντινών χρόνων μέχρι το 13ο αιώνα είναι ελάχιστες. Τότε καταγράφεται για πρώτη φορά η σημερινή ονομασία της. Το νησί υπέφερε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής και Οθωμανικής περιόδου από τους πειρατές που χρησιμοποιούσαν τους κολπίσκους της για ορμητήρια, ώσπου κατά καιρούς σχεδόν ερημώθηκε. Δημιουργήθηκε στις 16/1/2017 Σελίδα 2/6

3 Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία,, Το 1207 η έγινε κτήση του Δουκάτου του Αιγαίου Πελάγους των Βενετών. Στις αρχές του 15ου αιώνα γνωρίζουμε ότι είχε την υποχρέωση να επανδρώνει με 30 κωπηλάτες τις γαλέρες του Δουκάτου, αριθμός ενδεικτικός του πληθυσμού του νησιού. Στα μέσα του 15ου αιώνα η δόθηκε προίκα στο Βενετό Λορεντάνο για το γάμο του με τη Μαρία Σομμαρίπα. Ο νέος άρχοντας εγκατέστησε νέους κατοίκους και έχτισε για την προστασία τους το Κάστρο το 1440, το οποίο σταδιακά εξελίχθηκε σε οικισμό. Το 1537 η, όπως και άλλα νησιά των Κυκλάδων, κατελήφθη από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και ακολούθως παραχωρήθηκε από τους Οθωμανούς στην οικογένεια των Κρίσπι. Το 1566 εντάχθηκε ολοκληρωτικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και παρέμεινε υπό οθωμανική κυριαρχία έως το 1821, εκτός από το διάστημα , όταν καταλήφθηκε από το ρωσικό στόλο των αδερφών Ορλώφ. Στο διάστημα αυτό το νησί έζησε πολλές φορές δραματικές στιγμές, αφού είχε γίνει στόχος πειρατικών επιδρομών. Μάλιστα τo 1794 Κεφαλλονίτες και Μανιάτες πειρατές φαίνεται πως προέβησαν σε εκτεταμένες σφαγές και αιχμαλωσία του πληθυσμού. Στην Αντίπαρο λειτουργούσε γυμνάσιο, όπου φοίτησαν επιφανείς προσωπικότητες όπως ο Νεόφυτος Μαυρομάτης, δεσπότης Ναυπάκτου, και ο Ανανίας, διδάσκαλος του Γένους. Οι κάτοικοι του νησιού ήταν από τους πρώτους που έλαβαν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση. Με τα Πρωτόκολλα του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 και της 18ης Αυγούστου 1832 το νησί αποτέλεσε τμήμα του ελληνικού κράτους. Κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, η πήρε ενεργό μέρος στην Αντίσταση κατά των Γερμανών ως μυστική βάση των Συμμάχων. Χαρακτηριστική στιγμή της ιστορίας της είναι η «Επιχείρηση», που στοίχισε τη ζωή πολλών Ελλήνων και Συμμάχων. Μεταπολεμικά η, όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες, ερήμωσε από τη μετανάστευση ενώ οι πόροι του νησιού ήταν περιορισμένοι. Το νησί ήταν απομονωμένο, έχοντας επαφή μόνο με την Πάρο. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα του νησιού όπως καταγράφηκε από τον Ντίνο Δημόπουλο στην δημοφιλη ταινία Μανταλένα που γυρίστηκε στο νησί το Αρχιτεκτονική Το ενετικό Κάστρο βρίσκεται στην καρδιά του παραδοσιακού οικισμού και αποτελούσε παλαιότερα τη μόνη κατοικήσιμη περιοχή. Κατασκευασμένο πιθανόν σε μια φάση στις αρχές του 1440 για να στεγάσει και να προστατέψει τους περίπου 500 κατοίκους του νησιού, αντιπροσωπεύει ένα τελείως ιδιαίτερο και σπάνιο δείγμα οικιστικής συγκρότησης. Οι περιμετρικές τριώροφες κατοικίες διατάσσονται σε τετράγωνο σχηματισμό σχηματίζοντας μια κεντρική κοινή αυλή, με πύργο στο μέσο, ενώ μια μοναδική είσοδος γοτθικού ρυθμού επέτρεπε την πρόσβαση, ορατή σήμερα δίπλα στη μητρόπολη του Αγίου Νικολάου. Σε ορισμένα σπίτια διακρίνονται εντοιχισμένα οικόσημα ενώ από το μεγάλο πύργο σώζεται μόνο η βάση. Μέσα στο Κάστρο βρίσκονται οι γραφικές εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Αντωνίου και του Αγίου Νικολάου (έτος ίδρυσης 1783). Βιβλιογραφία : Barber R.L.N., Οι Κυκλάδες στην Εποχή του Χαλκού, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1994, Χατζηαναστασίου, Ο. (μτφρ.) Κεφαλληνιάδης Ν., Πειρατεία. Κουρσάροι στο Αιγαίο, Αθήνα 1984 Renfrew C., Το Κυκλαδικό Πνεύμα. Αριστουργήματα της συλλογής Ν.Π. Γουλανδρή, Αθήνα 1991, Παλυβού, Κ. (μτφρ.) Δημιουργήθηκε στις 16/1/2017 Σελίδα 3/6

4 Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία,, Κυκλάδες: Ταξιδιωτικός Οδηγός, Explorer, Αθήνα 2003 Αλιπράντης Θ., Αλιπράντης Ν., Πάρος, Αθήνα 1968 Ζάχος Κ., "Κυκλάδες Νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου", Παπαθανασόπουλος, Γ. (επιμ.), Νεολιθικός πολιτισμός στην Ελλάδα, 'Ιδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή, Αθήνα 1996, Καριώρης Π., Πάρος. Το γραφικό Αιγαιοπελαγίτικο νησί, ΙΕΛ, Αθήνα 2004 Θεοδώρου Ν., Πάρος. Το γραφικό νησί του Αιγαίου, Αθήνα 1995 Κούκας Γ., Πάρος, Αθήνα 1998 Πετροχείλου Α., Τα σπήλαια της Ελλάδας, Αθήνα 1984 Φιλίππου Αποστόλου Μ., "Πάρος", Φιλιππίδης, Δ. (επιμ.), Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τόμ. Β : Κυκλάδες, Αθήνα 1988, Δικτυογραφία : ANTIPAROS ISLAND Antiparos Island Antiparos, Cave of Antiparos Paros Festivals, Greece: Description of the festivals of Paros, Cyclades Πληροφορίες Πολιτισμός Εκδηλώσεις / Πανηγύρια Πολιτισμός Μνημεία / Μουσεία Πολιτισμός / Αξιοθέατα Πολιτισμός / Αρχαιολογικοί Χώροι Γενικά Ιστορία Εικονική περιήγηση Κοινότητα Αντιπάρου Δημιουργήθηκε στις 16/1/2017 Σελίδα 4/6

5 Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία,, Εκδηλώσεις στην Αντίπαρο Νήσος ΣΠΗΛΑΙΟ Τα Νέα της Πάρου Το Κάστρο Το Σπήλαιο Πηγές Λούπης, Δ., Ο Πιρί Ρεΐς ( ) χαρτογραφεί το Αιγαίο. Η οθωμανική χαρτογραφία και η λίμνη του Αιγαίου (Αθήνα 1999) Παραθέματα Η Αντίπαρος στις αρχές του 16ου αιώνα ʺΈνα μίλι περίπου απέναντι από τις αλυκές [της Πάρου] βρίσκεται το νησάκι Αντίπαρος. Τα νερά ανάμεσα στα δυο νησιά είναι κατάλληλο αραξοβόλι. Η Αντίπαρος είναι κατάλληλη για τα τσεκτίρια [πλοία που κινούνταν με κουπιά και με ιστία, αντίθετα από άλλα που χρησιμοποιούσαν μόνο τα ιστία]. Εκεί απέναντι από την Πάρο υπάρχει ένα μικρό και καλοδιατηρημένο κάστροʺ. Λούπης, Δ., Ο Πιρί Ρεΐς ( ) χαρτογραφεί το Αιγαίο. Η οθωμανική χαρτογραφία και η λίμνη του Αιγαίου (Αθήνα 1999), σελ Χρονολόγιο π.χ.: Αναπτύσσεται ο προϊστορικός οικισμός στο Σάλιαγκο, η πρώτη νεολιθική αποίκηση στις Κυκλάδες. Σε όλο το σύμπλεγμα εξάπλωση του «Πολιτισμού των Κυκλάδων» π.χ.: Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Αναπτύσσονται οι πρωτοκυκλαδικοί οικισμοί της Αντιπάρου, του Δεσποτικού και των γύρω νησίδων 7ος αι. π.χ.: Ο Πάριος ποιητής Αρχίλοχος χαράσσει το όνομά του στο σπήλαιο 1207: Η Αντίπαρος ενετοκρατείται, τμήμα του Δουκάτου του Αιγαίου Πελάγους 1440: Χτίζεται το Κάστρο από το Βενετό Λορεντάνο 1480: Η Αντίπαρος μαζί με την Ίο και την Ανάφη κτήσεις της βενετικής οικογένειας των Πιζάνι 1537: Η οικογένεια Λορεντάνο κυριαρχεί ξανά αλλά το νησί, όπως και τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, πέφτει στα χέρια των Οθωμανών, οι οποίοι τα παραχωρούν στην οικογένεια των Κρίσπι 1566: Οριστική ενσωμάτωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Δημιουργήθηκε στις 16/1/2017 Σελίδα 5/6

6 Για παραπομπή : Καριώρης Παναγιώτης, Καλογεροπούλου Γεωργία,, 1673: Τελείται η λειτουργία των Χριστουγέννων μέσα στο σπήλαιο της Αντιπάρου από το μαρκήσιο de Nointel, Γάλλο πρόξενο στην Κωνσταντινούπολη και την ακολουθία του Αύγουστος 1700: Ο Joseph Pitton de Tournefort, φημισμένος καθηγητής της Βοτανικής στη αυλή του βασιλιά της Γαλλίας, επισκέπτεται το σπήλαιο της Αντιπάρου και το περιγράφει : Η Αντίπαρος κυριεύεται από τους Ρώσους. Καταστροφές από αξιωματικούς στο σπήλαιο της Αντιπάρου 1756: Για να αντεπεξέλθουν στη φορολογία των Οθωμανών, οι κάτοικοι μεταβιβάζουν το νησί Διπλά στο Μαυρογένη της Πάρου και το Βάιο της Μυκόνου για 100 ρεάλια 1794: Το νησί ερημώνεται όταν μια συμμορία από Κεφαλονίτες και Μανιάτες πειρατές σφαγιάζουν και αιχμαλωτίζουν τους κατοίκους 1821: Οι κάτοικοι της Αντιπάρου παίρνουν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση 1823: Σχέδιο παραχώρησης του νησιού μαζί με τη Νάξο, την Πάρο και τη Σίφνο στους Ιωαννίτες ιππότες έναντι χρημάτων. Το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε 1832: Η Αντίπαρος γίνεται επισήμως τμήμα του ελληνικού κράτους 27 Σεπτεμβρίου 1840: Επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους της Ελλάδας, του Όθωνα και της Αμαλίας, στην Αντίπαρο και στο σπήλαιο 1883: Ο Άγγλος αρχαιολόγος J.T. Bent ανακαλύπτει πρωτοκυκλαδικούς τάφους στην Αντίπαρο 1897: Ο Τσούντας διενεργεί ανασκαφές στην Αντίπαρο και στο Δεσποτικό ανακαλύπτοντας σημαντικότατα ευρήματα της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού : Β Παγκόσμιος Πόλεμος. Το νησί χρησιμοποιείται ως βάση των συμμάχων. «Επιχείρηση Αντίπαρος» 1960: Ο Ντίνος Δημόπουλος σκηνοθετεί την ταινία «Μανταλένα», γυρισμένη στην Αντίπαρο. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει η Αλίκη Βουγιουκλάκη και η ταινία αποσπά τρία βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1996: Ολοκληρώνεται ο νέος δρόμος πρόσβασης στο σπήλαιο Αντιπάρου Δημιουργήθηκε στις 16/1/2017 Σελίδα 6/6