Ζωϊκή Ποικιλότητα. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία. Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ζωϊκή Ποικιλότητα. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία. Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας"

Transcript

1 Ζωϊκή Ποικιλότητα Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

2 Νησιά Φυσικά εργαστήρια εξέλιξης. Ποικιλία διαφορετικών ενδιαιτημάτων. Υψηλός βαθμος απομόνωσης. Οργανωμένα σε συστήματα (αρχιπελάγη) ή μεμονωμένα. Θέσεις με υψηλό ενδημισμό. Θέσεις ειδογένεσης. 1 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 2

3 Τα νησιά μπορεί να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους... Ωκεάνια νησιά. Ηπειρωτικά νησιά. 2 3 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 3

4 ...ή με αυτό που έχουμε στο μυαλό μας Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 4

5 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 5

6 Ωκεάνια vs. ηπειρωτικών νησιών Χαμηλή ποικιλότητα αλλά ισχυρή σχέση επιφάνειας-ειδών. Υψηλότεροι ρυθμοί εξαφάνισης. Περιορισμένη διασπορά. Γενικά πιο αραιοί πληθυσμοί αλλά υπάρχουν και σημαντικές εξαιρέσεις. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 6

7 Ιστορικό υπόβαθρο Στατική θεώρηση: Η σύσταση της βιοποικιλότητας στα νησιά είναι σταθερή. Δυναμική θεώριση: Θεωρία της ισορροπίας στη νησιωτική βιογεωγραφία. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 7

8 Διαπιστώσεις στα νησιά Οι εποικισμοί και οι εξαφανίσεις είναι συχνά φαινόμενα. Ο αριθμός των ειδών αυξάνεται με την έκταση. Ο αριθμός των ειδών μειώνεται όσο αυξάνεται η απομόνωση. Φαινόμενα που μελετώνται Σχέση έκτασης-αριθμού ειδών. Σχέση απομόνωσης-αριθμού ειδών. Εναλλαγή των ειδών. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 8

9 Εξαφανίσεις μαλακίων, πτηνών και θηλαστικών από νησιά και ξηρά 11 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 9

10 Σχέση έκτασης αριθμού ειδών 1/2 Όσο μεγαλύτερο είναι ένα νησί, τόσο περισσότερα είδη φιλοξενεί. Ο αριθμός των ειδών αυξάνεται πιο αργά στα μεγαλύτερα νησιά. 12 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 10

11 Σχέση έκτασης αριθμού ειδών 2/2 Η εξίσωση που αποδίδει τη σχέση είναι η ακόλουθη (Arrhenius 1920): S = ca z όπου S ο αριθμός ειδών, Α η έκταση, c και z δύο σταθερές που προσδιορίζονται εμπειρικά από τα δεδομένα του κάθε συστήματος. Η σχέση γίνεται γραμμική λογαριθμίζοντας (Gleason 1922) logs = logc + zloga Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 11

12 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 12 13

13 Ερμηνεία και συγκρίσεις Σε κάθε περιοχή λίγα είδη είναι είτε πολύ άφθονα ή πολύ σπάνια. Η κατανομή των ειδών ακολουθεί κωδωνοειδή κατανομή. Τα μεγαλύτερα νησιά θα περιλαμβάνουν και περισσότερους τύπους ενδιαιτημάτων άρα και περισσότερα είδη εξειδικευμένα σε αυτά. Τα μικρά και απομονωμένα νησιά έχουν λιγότερα είδη ανά μονάδα έκτασης και υψηλότερο z γιατί αν κάποιο είδος γίνει σπάνιο είναι πολύ πιθανό να εξαφανιστεί καθώς η δυνατότητα ανατροφοδότησης είναι περιορισμένη. Η τιμή του z είναι 0,12-0,17 για τις ηπειρωτικές περιοχές και 0,14-0,40 για τα νησιά Ηπειρωτικά νησιά: 0,2 Ωκεάνια νησιά: 0,35 14 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 13

14 Σχέση αριθμού ειδών-απομόνωσης Όσο πιο απομονωμένο είναι ένα νησί, τόσο λιγότερα είδη θα φιλοξενεί. Λιγότερα είδη μπορούν να υπερπηδήσουν τους φραγμούς διασποράς. Στην πράξη η συγκεκριμένη σχέση έχει πιο περιορισμένη ισχύ από εκείνη για την έκταση εξαιτίας. της ποικιλομορφίας των μέσων διασποράς, και της ποικιλίας αφετηριών. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 14

15 Με κατάλληλους μετασχηματισμούς στον ένα ή και τους δύο άξονες: Εκθετική S = k 1 e -k2(i) Κανονική S = k 1 e -k2(i2) Όπου S ο αριθμός των ειδών, k 1 και k 2 σταθερές και Ι η απομόνωση. Η τιμή του z είναι 0,12-0,17 για τις ηπειρωτικές περιοχές και 0,14-0,40 για τα νησιά Ηπειρωτικά νησιά: 0,2 Ωκεάνια νησιά: 0,35 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 15

16 Κανονική Εκθετική Η σχέση δεν είναι εύχρηστη λόγω της σύνθετης φύσης των παραγόντων που συνδυάζονται με την απομόνωση. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 16

17 Εναλλαγή ειδών Η έκρηξη του Krakatau (1883) Μεταβολές στην σύσταση της ορνιθοπανίδας. 17 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 17

18 Η έκρηξη του Krakatau (1883) Ο ρυθμός εποικισμού ήταν πιο υψηλός τα πρώτα χρόνια μετά την έκρηξη. Οι εξισορροπητικές αλλαγές στην ορνιθοπανίδα μπορεί να αποτελούν προσαρμογές στην ανάπτυξη της βλάστησης. Η συνεχής εναλλαγή μπορεί να είναι τυπική σε νησιωτικές κοινότητες. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 18

19 Η θεωρία της ισορροπίας στη νησιωτική βιογεωγραφία MacArthur & Wilson (1967) Ο αριθμός των ειδών που υπάρχουν σε ένα νησί αντιπροσωπεύει μια ισορροπία μεταξύ της εποίκησης και της εξαφάνισης. 18 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 19

20 Γενικές αρχές Το μέγεθος ενός νησιού επηρεάζει το ρυθμό εξαφάνισης. Η απομόνωση ενός νησιού επηρεάζει το ρυθμό εποίκησης. Ο αριθμός των ειδών που υπάρχουν σε ένα νησί αντιπροσωπεύει τη δυναμική ισορροπία μεταξύ των δύο αντίθετων ρυθμών της εξαφάνισης και της εποίκισης. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 20

21 Ο αριθμός των ειδών σε κάποιο νησί μπορεί να κυμαίνεται από το μηδέν μέχρι κάποιο μέγιστο (είδη που μπορούν να εποικίσουν από μια γειτονική «δεξαμενή»). Ο ρυθμός εποίκισης μειώνεται από κάποια μέγιστη τιμή (άδειο νησί) μέχρι το μηδέν (όταν το νησί περιλαμβάνει όλα τα είδη της δεξαμενής). Ο ρυθμός εξαφάνισης αυξάνεται από το μηδέν μέχρι κάποια μέγιστη τιμή. 19 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 21

22 Οι MacArthur και Wilson υποστήριξαν ότι η εξαφάνιση εξαρτάται μόνο από το μέγεθος του νησιού και ο εποικισμός μόνο από την απομόνωση. Ο αριθμός ειδών στην ισορροπία προβλέπεται να είναι: Sln>Slf και Ssn>Ssf. Το μοντέλο προβλέπει επίσης μια σειρά ρυθμών εναλλαγής ειδών στην ισορροπία: Tsn>Tsf και Tln>Tlf. Επίσης προβλέπει τους ρυθμούς επιστροφής στην ισορροπία μετά την διατάραξή της σε ποικίλου μεγέθους νησιά. 20 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 22

23 Οι χαμηλοί ρυθμοί μετανάστευσης επιτρέπουν την ειδογένεση λόγω κενών θώκων. Η ειδογένεση αυξάνει την ποικιλότητα Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 23

24 Αδυναμίες της θεωρίας 1/2 Οι ακριβείς καμπύλες εποίκησης και εξαφάνισης δεν είναι γνωστές. Ο διαχωρισμός των διεργασιών της εποίκησης και της εξαφάνισης είναι απλουστευμένος και τεχνητός. Οι καμπύλες εποίκησης και εξαφάνισης δεν είναι ίδιες για διαφορετικές πανίδες και νησιά. Οι καμπύλες εξαφάνισης δεν λαμβάνουν υπόψη τη γενετική σύσταση των πληθυσμών. Πολλές βιοκοινότητες μπορεί να μην είναι σε ισορροπία. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 24

25 Αδυναμίες της θεωρίας 2/2 Τα είδη δεν έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά για εποίκηση και εξαφάνιση. Η εποίκηση και η εξαφάνιση δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η προέλευση του εποικισμού. Δεν λαμβάνεται υπόψη η διαδικασία της ειδογένεσης. Η έκταση ενός νησιού δεν εκφράζει πάντα την πραγματικότητα. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 25

26 Η σημασία της νησιωτικής βιογεωγραφίας στις μέρες μας Παρά τις αδυναμίες του το συγκεκριμένο πρότυπο συνεχίζει να αποτελεί μια ολιστική θεώρηση των νησιωτικών βιοκοινοτήτων και εισήγαγε σημαντικές νέες ιδέες στις οικολογικές επιστήμες (π.χ. r- και k- στρατηγικές). Πολλές τροποιήσεις και διαφοροποιήσεις έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις στο αρχικό μοντέλο των McArtur και Wilson. 23 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 26

27 Έλεγχοι του μοντέλου Εκτίμηση της εναλλαγής σε νησιά που βρίσκονται κοντά σε ηπειρωτικές περιοχές. Παράδειγμα: φωλιάζοντα είδη πουλιών στα νησιά του διαύλου της Καλιφόρνιας (Diamond ). Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 27

28 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 28 24

29 Επίδραση του μεγέθους του νησιού στην εναλλαγή ειδών Ο ρυθμός εναλλαγής μέσα σε 50 χρόνια ( ) κυμαίνεται μεταξύ 20 και 60%. Ο συνολικός αριθμός παρέμεινε σταθερός. Η εναλλαγή ήταν μεγαλύτερη στα νησιά με τα λιγότερα είδη. 25 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 29

30 Πειραματική βιογεωγραφία 26 Απομάκρυνση όλων των ζώων από νησιά. Πείραμα Simberlof και Wilson 1970). Τα αποτελέσματα ταιριάζουν με τη θεωρία. Οι αναπτυσσόμενες βιοκοινωνίες περνούν από 3 ή 4 καταστάσεις δυναμικής ισορροπίας. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 30

31 Πρόσθετα πρότυπα της αφθονίας των νησιωτικών ειδών Το φαινόμενο της διάσωσης Μείωση του ρυθμού εξαφάνισης σε νησιά που βρίσκονται κοντά σε ηπειρωτικές περιοχές επειδή η συνεχής εισροή ατόμων ειδών που υπάρχουν σ αυτά τα νησιά εμποδίζει την εξαφάνισή τους. 27 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 31

32 Το φαινόμενο της έκτασης του στόχου Επειδή τα μεγάλα νησιά έχουν μεγαλύτερη έκταση, αποτελούν μεγαλύτερο (και άρα ευκολότερο) στόχο για τα είδη που τα εποικίζουν. Επομένως τα μεγαλύτερα νησιά θα έχουν μεγαλύτερο ρυθμό εποικισμού. 28 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 32

33 Το φαινόμενο των μικρών νησιών Ο αριθμός των ειδών τείνει να παραμένει χαμηλός και ανεξάρτητος της έκτασης. 29 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 33

34 Μη ισορροπημένες κοινότητες Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου η ποικιλότητα δεν αντιστοιχεί στις προβλέψεις του μοντέλου της θεωρίας. Ο αριθμός των ειδών σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να μεταβάλεται ακολουθώντας εξωτερικές μεταβολές όπως π.χ. Ιστορικά γεγονότα ή ανθρώπινες παρεμβάσεις. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 34

35 Πλειστοκαινικά καταφύγια Πρόκειται για χερσαία νησιά όπου απομονώθηκαν οργανισμοί λόγω των παγετώνων και δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν όταν το κλίμα έγινε θερμότερο. Δεν υπάρχει σχέση αριθμού ειδών-απομόνωσης ενώ παρατηρούνται χαμηλοί ρυθμοί εξαφάνισης, απουσία διασποράς και εποικισμού, υψηλοί ρυθμοί ειδογένεσης και υπερκορεσμός ειδών. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 35

36 What does niche modelling provide? 30 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 36

37 Πανίδες λιμνών Οι λίμνες λειτουργούν σαν νησιά. Οι μεταπλειστοκαινικές λίμνες βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τα ορεινά καταφύγια Η πανίδα τους δυσκολεύεται να μεταναστεύσει. Μετά το Πλειστόκαινο παρατηρείται υπερκορεσμός και τάση μείωσης του αριθμού των ειδών. Δεν έχουν φτάσει ακόμη σε κατάσταση ισορροπίας. Παρατηρείται μεγάλος ρυθμός ειδογένεσης. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 37

38 Η πανίδα των λιμνών προκύπτει από συνδυασμό ειδογένεσης και εποικισμού 31 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 38

39 Πρότυπα συγκρότησης και εξέλιξης των νησιωτικών βιοκοινωνιών Πέραν του αριθμού των ειδών σε ένα νησί, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η γνώση της σύστασης των βιοκοινοτήτων. Οι οικολογικές παράμετροι στα νησιά είναι διαφορετικές εκείνες των ηπειρωτικών περιοχών. Τα νησιωτικά είδη προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις ιδίατερες συνθήκες των οικοσυστημάτων τους έχουν καταφύγει σε προσαρμογές που αποκλίνουν από εκείνες των ηπειρωτικών πληθυσμών. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 39

40 Απλοποίηση Η βιοποικιλότητα στα νησιά είναι γενικά μικρότερη. Ο φτωχότερος χαρακτήρας των νησιωτικών βιοκοινοτήτων μπορεί να αποδοθεί στους χαμηλούς ρυθμούς εποικισμού αλλά και στην περιορισμένη τροφική διαθεσιμότητα. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 40

41 Δυσαρμονία Αρμονικές ή ισορροπημένες βιοκοινωνίες είναι αυτές που μοιάζουν με τις βιοκοινωνίες του τόπου προέλευσης. Μπορεί να έχουν λιγότερα είδη αλλά τα ποσοστά των ταξινομικών και των οικολογικών ομάδων είναι παρόμοια Όσο πιο απομονωμένο είναι ένα νησί, τόσο πιο δυσαρμονική ή μη ισορροπημένη είναι η συγκρότηση των βιοκοινωνιών. Αυτή η παρατήρηση αποδίδεται: 1. Στη διαφορετική ικανότητα εποικισμού. 2. Στη διαφορετική ικανότητα εγκαθίδρυσης. 3. Στην επιλεκτική φύση της εξαφάνισης. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 41

42 Ο επιλεκτικός εποικισμός Ορισμένες ομάδες έχουν προσαρμογές για καλή διασπορά και αυτές οι ομάδες συναντώνται πιο συχνά σε νησιά: πουλιά, νυχτερίδες, έντομα Άλλες διαθέτουν αντοχή στην αλατότητα, στην ξηρασία, στο ψύχος κλπ. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 42

43 Η εγκαθίδρυση νέων πληθυσμών Εκτός από την ικανότητα διασποράς, σημασία έχει και η ικανότητα εγκαθίδρυσης νέων πληθυσμών. Τέτοια είδη είναι προσαρμοσμένα να εκμεταλλεύονται διαταραγμένους βιοτόπους ή νέα περιβάλλοντα όπως τα είδη που έχουν r στρατηγική: ευρύοικα με γρήγορη αύξηση των πληθυσμών. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 43

44 Οι επιλεκτικές εξαφανίσεις Στα νησιά επιβιώνουν είδη που χρειάζονται λίγους πόρους. Αναμένεται είδη που έχουν μεγάλο μέγεθος (υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις), είναι σαρκοφάγα (παρουσία άφθονης τροφής) και έχουν εξειδικευμένες απαιτήσεις να μην συναντώνται συχνά σε νησιά. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 44

45 Extinction on Sky Islands Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 45

46 Πρότυπα διαφορικού εποικισμού και εξαφανίσεων Εγκιβωτισμός στις νησιωτικές βιοκοινωνίες Οι βιοκοινωνίες σε μικρά νησιά τείνουν να είναι υποσύνολα των βιοκοινωνιών γειτονικών μεγαλύτερων νησιών που με τη σειρά τους είναι υποσύνολα των ηπειρωτικών περιοχών. Το μοντέλο της χαλάρωσης υποστηρίζει ότι καθώς μειώνεται η έκταση των νησιών, οι βιοκοινωνίες τους πρέπει να τείνουν προς ένα παρόμοιο σύνολο ειδών, αυτών που έχουν τις λιγότερες απαιτήσεις. Έτσι δημιουργείται εγκιβωτισμός. Ο εγκιβωτισμός ακολουθεί ένα πρότυπο εποικισμού ενώ η ύπαρξη καταφυγίων ακολουθεί ένα υπολειμματικό πρότυπο. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 46

47 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 47 34

48 Κατανομές συγκεκριμένων ειδών Για να μπορέσουμε να εξηγήσουμε το εποικισμό και την εξαφάνιση πρέπει να κατεβούμε στο επίπεδο του είδους Η θεωρία που μας επιτρέπει να κάνουμε αυτή την αναγωγή είναι η θεωρία των μεταπληθυσμών Η θεωρία προσπαθεί να εκτιμήσει την αναλογία των νησιών ή των «κομματιών» που πρέπει να είναι κατειλημμένα ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση των αλληλεπιδρούντων πληθυσμών ενός είδους Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 48

49 Single-species Distributions Επιπλέον τα μεταπληθυσμιακά μοντέλα επιτρέπουν την εκτίμηση του χρόνου εξαφάνισης του μεταπληθυσμού Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 49

50 Διαειδικές αλληλεπιδράσεις Οι σχέσεις μεταξύ των ειδών παίζουν σημαντικό ρόλο στην ισορροπία αλλά ακόμα και στην ίδια την επιβίωση οργανισμικών ομάδων. Οικολογικά παρόμοια είδη τείνουν να εμφανίζουν αμοιβαία αποκλειστικές κατανομές όταν βρίσκονται στο ίδιο νησί. Οι πληθυσμοί τείνουν να εμφανίζουν οικολογική απελευθέρωση, δηλαδή εμφανίζουν σημαντικά ευρύτερους θώκους και μετατοπίσεις σε διάφορα χαρακτηριστικά. Πληθυσμοί ειδών σε νησιά φτωχά σε είδη εμφανίζουν σχετικά υψηλές πυκνότητες. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 50

51 Ανταγωνιστικός αποκλεισμός Μωσαϊκή κατανομή: σε αρχιπελάγη, παρόμοια είδη καταλαμβάνουν διαφορετικά νησιά. Στο αρχιπέλαγος Βίσμαρκ, δύο είδη πουλιών του γένους Pachycephala καταλαμβάνουν το μεν P. pectoralis 11 νησιά, το δε P. malanura, 18 νησιά.. 37 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 51

52 Διάχυτος ανταγωνισμός Πρόκειται για τον ανταγωνισμό μεταξύ πολλών ειδών που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Ορισμένα είδη βρίσκονται μόνο σε μικρά νησιά με λίγα άλλα είδη. Άλλα κοινά είδη βρίσκονται παντού εκτός των μικρών νησιών. Τα μεγαλύτερα είδη με εξειδικευμένες τροφικές συνήθειες και περιορισμένα ενδιαιτήματα βρίσκονται μόνο στα μεγάλα νησιά. 38 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 52

53 Πιθανότητα εγκατάστασης νέου είδους Αντίστοιχα, η πιθανότητα να εγκατασταθεί ένα νέο είδος σε ένα νησί σχετίζεται άμεσα με το βαθμό διαφοροποίησης από τα ήδη υπάρχοντα είδη. 39 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 53

54 Αυξημένες συχνότητες και μετατόπιση θώκου Αντιστάθμιση πυκνοτήτων. Η πυκνότητα των πληθυσμών αυξάνεται είτε λόγω της ελαττωμένης θήρευσης είτε λόγω του χαμηλού ανταγωνισμού. 40 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 54

55 Επίδραση του ανταγωνισμού Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 55

56 Επίδραση θήρευσης 43 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 56

57 Υπερ-αντιστάθμιση πυκνοτήτων Λιγότερα είδη εποικίζουν ένα νησί (χαμηλή ποικιλότητα) αλλά σε μεγαλύτερους πληθυσμούς (υψηλή πυκνότητα). 44 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 57

58 Προσαρμογές στο νησιωτισμό Απώλεια ή μείωση της ικανότητας διασποράς. Νησιωτική «πραότητα». Μεταβολές στο σωματικό μέγεθος (κανόνας του νησιού). Τροποποιήσεις στις αναπαραγωγικές στρατηγικές (συνδρομο του νησιού). Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 58

59 Απώλεια ή μείωση της ικανότητας διασποράς Είδη που έχουν επιτυχώς εποικίσει νησιωτικά οικοσυστήματα αρχίζουν να χάνουν μορφολογικά χαρακτηριστικά ή στρατηγικές που σχετίζονται με τη διασπορά. Η έλλειψη θηρευτών επιτρέπει την εξαφάνιση ή χαλάρωση ενεργειοβόρων χαρακτήρων. 45 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 59

60 Νησιωτική «πραότητα» Η έλλειψη θηρευτών ευνοεί την χαλάρωση αμυντικών μηχανισμών. Οι νησιωτικοί πληθυσμοί είναι διάσημοι για την πραότητά τους (π.χ. Σπίνοι των Galapagos). 46 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 60

61 Μεταβολές στο σωματικό μέγεθος Γιγαντισμός και νανισμός στα νησιά Λόγω των ιδιαιτέρων συνθηκών που επικρατούν στα νησιά τα ζώα συχνά παρουσιάζουν μεγαλύτερο (γιγαντισμός) ή μικρότερο (νανισμός) μέγεθος σώματος από τους αντίστοιχους πληθυσμούς της ξηράς. Το 1973 ο Van Valen διατύπωσε το λεγόμενο «κανόνα του νησιού», σύμφωνα με τον οποίο μικρόσωμα είδη τείνουν να αναπτύξουν μεγάλο μέγεθος σώματος σε νησιωτικούς πληθυσμούς ενώ τα μεγαλόσωμα θηλαστικά εμφανίζουν τάσεις νανισμού. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 61

62 Ο κανόνας του νησιού 1.Χαμηλή βιοποικιλότητα. Τα νησιά διαθέτουν λιγότερα είδη και άρα φιλοξενούν λιγότερους ανταγωνιστές και θηρευτές. Συνεπώς δαπανάται λιγότερη ενέργεια για μηχανισμούς αποφυγής και αφιερώνεται περισσότερος χρόνος για συλλογή τροφής. 2.Υψηλή πυκνότητα. Η έλλειψη ανταγωνιστών και θηρευτών οδηγεί σε αυξημένης πυκνότητας πληθυσμούς με υψηλό ενδοειδικό ανταγωνισμό. Άτομα με μεγαλύτερο μέγεθος σώματος ευνοούνται στον αγώνα για επιβίωση. 3.Περιορισμένη τροφική διαθεσιμότητα. Εντείνει τον ανταγωνισμό και ευθύνεται για την ανάπτυξη μικρότερων μεγεθών σώματος. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 62

63 Νησιώτες γίγαντες... Πρόσβαση σε ευρύτερη ποικιλία πόρων (μεγαλύτερα αποθέματα ενέργειας και νερού). Αυξημένες ικανότητες επικράτησης στον ενδοειδικό ανταγωνισμό (π.χ. Ανεύρεση συντρόφου). Μεγαλύτεροι απόγονοι οι οποίοι θα έχουν και καλύτερες πιθανότητες για επιβίωση. 47 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 63

64 ... και νάνοι Λόγω μειωμένων πόρων δεν χρηματοδοτείται το απαιτητικότερο ενεργειακά μεγάλο μέγεθος σώματος. Πιο αποδοτική χρήση των πόρων. Πρόσβαση σε περισσότερα καταφύγια Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 64

65 Homo floresiensis Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 65

66 Γίγαντες και νάνοι στη Σκύρο Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 66

67 Τροποποιήσεις στις αναπαραγωγικές στρατηγικές Για να επιβιώσουν οι οργανισμοί καταφεύγουν σε αλλαγές των αναπαραγωγικών τους στρατηγικών (k και r) οι οποίες να μπορούν να συντηρηθούν από τα νησιωτικά οικοσυστήματα. Σύνδρομο του νησιού Η αναπαραγωγική απόδοση των οργανισμών εξαρτάται από ένα συνδυασμό περιβαλλοντικών και οικολογικών παραγόντων (όπως το κλίμα, η τροφική διαθεσιμότητα, η πίεση της θήρευσης και ο ανταγωνισμός) και γενετικών πληροφοριών. Tα πιο μικρόσωμα είδη τείνουν να γεννούν λίγα αυγά μεγαλύτερου μεγέθους ενώ τα μεγαλόσωμα περισσότερα αλλά σχετικά μικρότερου μεγέθους. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 67

68 Αναπαραγωγική αποδοτικότητα στη σαύρα της Σκύρου Tα θηλυκά από τις Διαβατές γεννούσαν μεγαλύτερα αυγά, ο συνολικός όγκος της γέννας ήταν μεγαλύτερος ενώ και το μέγεθος της γέννας ήταν μεγαλύτερο. Η ικανοποίηση και των τριών παραμέτρων όμως οδηγεί σε μια εντυπωσιακή παρέκλιση από το «σύνδρομο του νησιού». Αντί του τυπικού διπόλου «λίγα και μεγάλα αυγά» έναντι «πολλών και μικρών αυγών», τα θηλυκά των Διαβατών παρουσιάζουν έναν υβριδικό χαρακτήρα στην αναπαραγωγική τους στρατηγική και γεννούν πολλά και μεγάλα αυγά. Το εύρημα αυτό δεν έχει αναφερθεί προηγουμένως σε άλλα νησιωτικά είδη. Oι πληθυσμοί των Διαβατών εκμεταλλευόμενοι το μεγαλύτερο μέγεθος σώματος αυξάνουν ταυτόχρονα το μέγεθος της γέννας και εκείνο των αυγών. Μέγεθος της γέννας Μέσο μέγεθος αυγού Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 68

69 Θαλασσινές ενεργειακές επιχορηγήσεις Οι ακμαίες αποικίες θαλασσοπουλιών είναι υπεύθυνες για την ροή ενέργειας από τα θαλασσινά οικοσυστήματα στα νησιωτικά. Η επίδραση στις νησίδες μπορεί να είναι άμεση (αλλαγή της σύστασης των φυτοκοινοτήτων με εισαγωγή νέων ειδών ) ή έμεση (υπολείμματα τροφής, γκουάνο, πτώματα). Το γκουάνο αυξάνει τη γονιμότητα του εδάφους και ευνοεί την ανάπτυξη νιτρόφιλων φυτών, ενώ παράλληλα αυξάνει την πρωτογενή παραγωγικότητα. 57 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 69

70 Ο κανόνας του νησιού επιγραμματικά Οι θηρευτές τείνουν να ελαττώνουν το μέγεθός τους λόγω μειωμένων τροφικών πόρων. Μικρότερα είδη λείας (π.χ. τρωκτικά) αυξάνουν το μέγεθος σώματος ως συνέπεια της οικολογικής απελευθέρωσης: η έλλειψη θηρευτών δεν απαιτεί αμυντικούς μηχανισμούς (μικρό σώμα) και επιτρέπει την ανάπτυξη μεγαλύτερου μεγέθους. 58 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 70

71 Διακυμάνσεις μεγέθους σε σχέση με την έκταση, την απομόνωση και την ύπαρξη ανταγωνιστών Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 71

72 Η θαυμαστή περίπτωση του Dryococelus australis 1/2 Η βραχονησίδα Ball s Pyramid στα ανοιχτά της Αυστραλίας έκρυβε για χρόνια ένα μυστικό... Το 2001 δύο αυστραλοί ερευνητές διέκριναν κάποια σημεία βλάστησης και αναρριχήθηκαν για να τα προσεγγίσουν. Βρήκαν κάποιους γρύλλους και στην κάθοδό τους κάποια περιττώματα μεγάλου μεγέθους κάτω από έναν θάμνο. Επέστρεψαν το βράδι για να εντοπίσουν από που προέρχονταν Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 72

73 Η θαυμαστή περίπτωση του Dryococelus australis 2/2 Όταν έφτασαν στον θάμνο και φώτισαν με τους φακούς τους βρήκαν τον υπεύθυνο για τα βιοδηλωτικά ίχνη Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 73

74 Ο κύκλος των taxa 1/2 Τα νησιωτικά είδη εξελίσσονται μέσω μιας σειράς σταδίων από τους νεοφερμένους αποίκους που δεν ξεχωρίζουν από τους ηπειρωτικούς συγγενείς, μέχρι τα εξαιρετικά διαφοροποιημένα taxa που τελικά θα εξαφανιστούν. Στάδια 1. Εισβολή γενικευμένων ειδών στα περισσότερα νησιά. 2. Ειδογένεση και περιορισμός κατανομής. 3. Υπολειμματικοί πληθυσμοί. 4. Αντικατάσταση από εισβολείς του σταδίου 1. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 74

75 Ο κύκλος των taxa 2/2 66 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 75

76 Η σημασία του Αιγαίου Περιβάλεται από τρεις ηπείρους, κάθε μια με τη δική της συμβολή στην ποικιλότητα της περιοχής. Πολλά νησιά (>6.000) με διαφορετικές ηλικίες και ιστορίες. Παλαιά και συνεχής ανθρώπινη επίδραση. 67 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 76

77 Παλαιογεωγραφία του Αιγαίου 68 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 77

78 Αρχιπελάγη ειδογένεσης 69 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 78

79 Η ποικιλότητα των ειδών στα χερσαία και τα θαλάσσια ενδιαιτήματα Αφθονία ειδών Ποικιλότητα ειδών. α-ποικιλότητα: αριθμός ειδών σε μια περιοχή (τοπική). β-ποικιλότητα: ρυθμός εναλλαγής στη σύνθεση ειδών (σύγκριση γειτονικών περιοχών). γ-ποικιλότητα: συνάρτηση της α- και της β- (υπερτοπική). δ-ποικιλότητα: δείκτης ανομοιότητας σύστασης μεταξύ περιοχών (σύγκριση μεγάλων περιοχών). Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 79

80 Πρότυπα ποικιλότητας Διαβάθμιση κατά γεωγραφικό πλάτος Για τις περισσότερες ομάδες η ποικιλότητα παρουσιάζεται ελαττωμένη στους πόλους και αυξημένη στους τροπικούς. 70 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 80

81 Χερσόνησοι Η αφθονία των ειδών μειώνεται κατά μήκος των χερσονήσων. 71 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 81

82 Υψόμετρο Ο αριθμός των ειδών μειώνεται όσο αυξάνεται το υψόμετρο. 72 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 82

83 Ξηρασία Η ποικιλότητα των ειδών μειώνεται όσο ελαττώνεται η διαθεσιμότητα του νερού. 73 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 83

84 Ο κανόνας του Rapoport Τα taxa παρουσιάζουν μεγαλύτερο εύρος κατανομής στις περιοχές των πόλων (π.χ. Πουλιά στη Βόρειο Αμερική). 74 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 84

85 H έκταση της γεωγραφικής εξάπλωσης των ειδών συσχετίζεται με το γεωγραφικό πλάτος (μαλάκια ακτών Ειρηνικού). 75 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 85

86 Tο εύρος του υψομέτρου στο οποίο εξαπλώνονται είδη συσχετίζεται με το υψόμετρο (πουλιά στη Βενεζουέλα). 76 Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 86

87 Αιτίες των προτύπων Υποθέσεις μη-ισορροπίας Καθυστερημένη επίδραση διαταραχών του παρελθόντος. Υποθέσεις ισορροπίας Προσαρμογή των βιοκοινωνιών στις τρέχουσες συνθήκες: παραγωγικότητα, αντιξοότητα, κλιματική σταθερότητα, ετερογένεια ενδιαιτημάτων, έκταση, διαειδικές αλληλεπιδράσεις, ρυθμοί ειδογένεσης και εξαφάνισης. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 87

88 Τέλος Παρουσίασης Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 88

89 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 89

90 Σημειώματα Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 90

91 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 91

92 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Παναγιώτης Παφίλης, Επίκουρος Καθηγητής. «Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 92

93 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 93

94 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 94

95 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 1/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες Εικόνα 1: Σύνδεσμος: =CF4532. Πηγή: Εικόνα 2. Σύνδεσμος: Πηγή: w.taringa.net. Εικόνα tospitimou.gr. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 4. Copyright Eventful, Inc. All rights reserved. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 5. S. KRÖPELIN/SCIENCE, 2015 Unidad Editorial Información General S.L.U. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 6. Copyright Mediafax Group. Σύνδεσμος: Πηγή: Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 95

96 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 2/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα Copyrighted. Εικόνα 12. Kennesaw State University Copyright Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 13. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 14. Σύνδεσμος: Πηγή: Preston The canonical distribution of commonness and rarity. Part 1 Ecology 43: Part 2 Ecology 43: Εικόνα 15. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 16. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 17. Σύνδεσμος: Πηγή: Lukisan Gunung Krakatau. (Foto: dari volker-doormann.org). Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 96

97 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 3/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 18. Σύνδεσμος: MacArthur/s?ie=UTF8&page=1&rh=n%3A266239%2Cp_27%3AWilson%20MacArthur. Πηγή:The Theory of Island Biogeography (Princeton Landmarks in Biology) by MacArthur, Robert H., Wilson, Edward O. Εικόνα 19. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 20. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 21. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 22. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 23. Σύνδεσμος: Revisited/ Πηγή: The Theory of Island Biogeography Revisited. Edited by Jonathan B. Losos, Edited by Robert E. Ricklefs. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 97

98 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 4/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 24. Wikipedia The Free Encyclopedia. Σύνδεσμος: Πηγή:Underlying map is an aerial map obtained from NASA (original: 4_lrg.jpeg. Εικόνα 25. Σύνδεσμος: Πηγή: Wright, S.J Density compensation in island avifaunas. Oecologia 45: Wright, S. J How isolation affects rates of turnover of species on islands. Oikos 44: Εικόνα 26. Σύνδεσμος: Πηγή: Simberlof & Wilson Experimental zoogeography of islands: a two-year record of colonization. Ecology 51: Εικόνα 27. Σύνδεσμος: Πηγή: Wright, S.J Density compensation in island avifaunas. Oecologia 45: Wright, S. J How isolation affects rates of turnover of species on islands. Oikos 44: Εικόνα 28. Σύνδεσμος: Πηγή: Buckley, R.C. and S.B. Knedlhans (1986). Beachcomber biogeography: interception of dispersing propagules by islands. Journal of Biogeography, 13: Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 98

99 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 5/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 29. Σύνδεσμος: Πηγή: Niering, W.A Terrestrial ecology of Kapingamarangi Atoll, Caroline Islands. Ecological Monographs 33: Εικόνα 30. LinkedIn Corporation Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 31. Σύνδεσμος: Πηγή: Barbour & Brown, Fish diversity in lakes American Nat. 108: Εικόνα 32. Σύνδεσμος: Πηγή: Brown, J.H Mammals on mountaintops: Non-equilibrium insular biogeography American Naturalist 105: Brown, J.H The theory of insular biogeography and the distribution of boreal birds and mammals. Great Basin Nat. Memoirs 2: Patterson, B.D Mammalian extinction and biogeography in the southern ROcky MOuntians. p in M.H. Nitecki (ed.) Extinctions Univ. Chicago. Εικόνα 33. Σύνδεσμος: Πηγή: Brown, J.H Mammals on mountaintops: Non-equilibrium insular biogeography American Naturalist 105: Brown, J.H The theory of insular biogeography and the distribution of boreal birds and mammals. Great Basin Nat. Memoirs 2: Patterson, B.D Mammalian extinction and biogeography in the southern ROcky MOuntians. p in M.H. Nitecki (ed.) Extinctions Univ. Chicago. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 99

100 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 6/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 34. Σύνδεσμος: Πηγή: Wilson, E.O Adaptiave shift and dispersal in a tropical ant fauna. Evolution 13: Εικόνα 35. Σύνδεσμος: Πηγή: Lomolino, M.V Mammalian community structure on islands: Immigration, extinction and interactive effects. Biol. Journal Linnean Soc. 28: Lomolino, M.V A species-based, hierarchical model of island biogeography. In E. Wiher and P.A. Keddy (eds.) The search for assembly rules in ecological communities. Cambridge Univ. Press. Εικόνα 36. Σύνδεσμος: Πηγή: Lomolino, M.V Mammalian community structure on islands: Immigration, extinction and interactive effects. Biol. Journal Linnean Soc. 28: Lomolino, M.V A species-based, hierarchical model of island biogeography. In E. Wiher and P.A. Keddy (eds.) The search for assembly rules in ecological communities. Cambridge Univ. Press. Εικόνα 37. Map of the Bismarck Archipelago. Public Domain. File:Karta PG Bismarck Archipelago.PNG.. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 38. Σύνδεσμος: Πηγή: Diamond, J.M Assembly of species communities. p In. M.L. Cody and J.M. Diamond (eds.) Ecology and evaluation of Communities. Belknap Press, Cambridge. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 100

101 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 7/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 39. Σύνδεσμος: Πηγή: Moulton, M.P. and Pimm, S.L The introduced Hawaiian avifauna: Biogeographical evidence for competition. American Naturalist 121: Εικόνα 40. Copyrighted. Εικόνα 41. Σύνδεσμος: Πηγή: Lomolino, M.V Immigrant selection, predatory exclusion and the distributions of Microtus pennsylvanicus and Blarina brevicauda on islands. American Naturalist 123: Εικόνα 42. Σύνδεσμος: Πηγή: Lomolino, M.V Immigrant selection, predatory exclusion and the distributions of Microtus pennsylvanicus and Blarina brevicauda on islands. American Naturalist 123: Εικόνα 43. Σύνδεσμος: Πηγή: Schoener, T.W. and Spiller, D.A High population persistence in a system with high turnover. Nature 330: Εικόνα 44. Σύνδεσμος: Πηγή: Wright, S.J Density compensation on small islands. Oecologia 45: Εικόνα 45. Tourism New Zealand. Σύνδεσμος: Πηγή: Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 101

102 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 8/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 46. Copyright 2015 Sobre Curiosidades. Σύνδεσμος: Πηγή: sobrecuriosidades.com. Εικόνα 47. Animals Town. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 48. Canadian Museum of History. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 49. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 50. Le contenu est disponible sous licence Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 sauf mention contraire. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 51. Copyright information: The images on this page were composed by Angela King and Brad Cole and are copyright by Geology.com These images are not available for use beyond our websites. If you would like to share them with others please link to this page. The satellite image was produced using Landsat data from NASA and the map was produced using data licensed from and copyright by Map Resources Σύνδεσμος: Πηγή: Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 102

103 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 9/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 52. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 53. Phys.org , Science X network. Σύνδεσμος: magical-islands-illusion.html. Πηγή: Tel Aviv University. Εικόνα Copyrighted. Εικόνα 59. Σύνδεσμος: Πηγή: Heaney, L.R Island area and body size of insular mammals: Evidence from the tri-colored squirrel (Callisciurus prevosti) of Southwest Africa. Evolution 32: Εικόνα 60. Σύνδεσμος: Πηγή: Ebenhard, T Introduced birds and mammals and their ecological effects. Swedish Wildlife Research 13: Εικόνα 61. Σύνδεσμος: Πηγή: Soulé, M.E Trends in insular radiation of a lizard. American Midland Nat. 100: Εικόνα NPR. Σύνδεσμος: Πηγή: Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 103

104 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 10/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα NPR. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα NPR. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα NPR. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 66. Copyrighted. Εικόνα 67. Σύνδεσμος: Wikipedia The Free Encyclopedia. Σύνδεσμος: CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CE%B3%CE%BF%CF%85%CF%8 2. Πηγή: Εικόνα Copyrighted. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 104

105 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων 11/11 Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνα 71. Σύνδεσμος: Πηγή: Taylor, R.H. and Regal, P.J The peninsular effect on species diversity and the biogeography of Baja California. American Naturalist 112: Due, A.D. and Polis, G.A Trends in scorpion diversity oalong the Baja California Peninsula. American Naturalist 128: Brown, J.H Εικόνα 72. Copyrighted. Εικόνα 73. Σύνδεσμος: Πηγή: Εικόνα 74. Σύνδεσμος: Πηγή: Brown, J.H Macroecology. Univ. Chicago Press. Εικόνα 75. Σύνδεσμος: Πηγή: Brown, J.H Macroecology. Univ. Chicago Press. Εικόνα 76. Σύνδεσμος: Πηγή: Brown, J.H Macroecology. Univ. Chicago Press. Ενότητα 4. Νησιωτική Βιογεωγραφία 105

ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Φυσικά εργαστήρια εξέλιξης Ποικιλία διαφορετικών ενδιαιτηµάτων Υψηλός βαθµος αποµόνωσης Οργανωµένα σε συστήµατα (αρχιπελάγη) ή µεµονωµένα Θέσεις µε υψηλό ενδηµισµό Θέσεις ειδογένεσης

Διαβάστε περισσότερα

Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 7. Bauplan. Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 7. Bauplan. Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ζωική Ποικιλότητα Ενότητα 7. Bauplan Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Bauplan 1/2 Ο όρος εισήχθη από τον H. Woodgen (1894-1981), το 1945. Σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Νησιωτική Βιογεωγραφία

Νησιωτική Βιογεωγραφία Νησιωτική Βιογεωγραφία Κατερίνα Βαρδινογιάννη Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης - Πανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο 2018 Δυναμική ισορροπία MacArthur & Wilson 1967 Αποίκιση και εξαφάνιση σε δυναμική ισορροπία

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητική Λογιστική

Διοικητική Λογιστική Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διοικητική Λογιστική Ενότητα 10: Προσφορά και κόστος Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας. Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 3: Έλεγχοι στατιστικών υποθέσεων

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας. Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 3: Έλεγχοι στατιστικών υποθέσεων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 3: Έλεγχοι στατιστικών υποθέσεων Δρ.Ευσταθία Παπαγεωργίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Το περιεχόμενο του μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 8. Προσαρμογές Ι. Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 8. Προσαρμογές Ι. Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ζωική Ποικιλότητα Ενότητα 8. Προσαρμογές Ι Ρόζα Μαρία Τζαννετάτου Πολυμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Προσαρμογή: ο συμβιβασμός του οργανισμού με το περιβάλλον του (Pianka)

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας. Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 1: Καταχώρηση δεδομένων

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας. Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 1: Καταχώρηση δεδομένων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 1: Καταχώρηση δεδομένων Δρ.Ευσταθία Παπαγεωργίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2. Το παιδικό σχέδιο ως γνωστική διεργασία:

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2. Το παιδικό σχέδιο ως γνωστική διεργασία:

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2. Το παιδικό σχέδιο ως γνωστική διεργασία:

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2. Το παιδικό σχέδιο ως γνωστική διεργασία:

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας. Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 2: Περιγραφική στατιστική

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας. Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 2: Περιγραφική στατιστική Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας Βιοστατιστική (Ε) Ενότητα 2: Περιγραφική στατιστική Δρ.Ευσταθία Παπαγεωργίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Το περιεχόμενο του μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2. Το παιδικό σχέδιο ως γνωστική διεργασία:

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Διάλεξη 11: Μεγιστοποίηση κέρδους Ανδρέας Παπανδρέου Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Οικονομικό κέρδος Μια

Διαβάστε περισσότερα

Θερμοδυναμική. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Πίνακες Νερού σε κατάσταση Κορεσμού. Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής

Θερμοδυναμική. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Πίνακες Νερού σε κατάσταση Κορεσμού. Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Πίνακες Νερού σε κατάσταση Κορεσμού Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής Διπλ. Ναυπηγός Μηχανολόγος Μηχανικός M.Sc. Διασφάλιση

Διαβάστε περισσότερα

Ζωολογία ΙΙ. Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Χορδωτών. Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ζωολογία ΙΙ. Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Χορδωτών. Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ζωολογία ΙΙ Ενότητα 1 η. Εργαστηριακή Άσκηση Χορδωτών Παναγιώτης Παφίλης, Επικ. Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Φύλο Χαιτόγναθοι 1/2 1 2 Ενότητα 1η. Εργαστηριακή Άσκηση Χορδωτών 2 Φύλο

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας

Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας Ενότητα 4: Κλασσική και Κβαντική Πιθανότητα Σγάρμπας Κυριάκος Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητική Λογιστική

Διοικητική Λογιστική Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διοικητική Λογιστική Ενότητα 6: Μέθοδοι ς Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 1

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 1 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 1 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 1. Ιστορική αναδρομή της διδακτικής της

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 2 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2. Το παιδικό σχέδιο ως γνωστική διεργασία:

Διαβάστε περισσότερα

ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΘΕΡΜΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΘΕΡΜΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΘΕΡΜΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Τύποι νησιών Αν θεωρηθεί (κάπως αυθαίρετα) ότι η Νέα Γουινέα είναι το μεγαλύτερο νησί, τότε τα θαλάσσια νησιά αποτελούν το 3% της

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Φυσική Ενότητα: Ταλαντώσεις

Γενική Φυσική Ενότητα: Ταλαντώσεις Γενική Φυσική Ενότητα: Ταλαντώσεις Όνομα Καθηγητή: Γεώργιος Βούλγαρης Τμήμα: Μαθηματικό Σελίδα 2 1. Ερωτήσεις Ταλαντώσεων... 4 1.1 Ερώτηση 1... 4 2. Ασκήσεις Ταλαντώσεων... 4 2.1 Άσκηση 1... 4 2.2 Άσκηση

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 3

Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 3 Διδακτική των εικαστικών τεχνών Ενότητα 3 Ουρανία Κούβου Εθνικὸ καi Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ενότητα 3. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: σχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

Ιχθυολογία. Ενότητα 4 η. Eργαστηριακή Άσκηση Εκτίμηση Παραμέτρων Ανάπτυξης, Εξίσωση Von Bertalanfy

Ιχθυολογία. Ενότητα 4 η. Eργαστηριακή Άσκηση Εκτίμηση Παραμέτρων Ανάπτυξης, Εξίσωση Von Bertalanfy Ιχθυολογία Ενότητα 4 η. Eργαστηριακή Άσκηση Εκτίμηση Παραμέτρων Ανάπτυξης, Εξίσωση Von Bertalanfy Περσεφόνη Μεγαλοφώνου, Αναπλ. Καθηγήτρια Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Εκτίμηση παραμέτρων αύξησης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 5 η Άσκηση - Συγχώνευση Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 5 η Άσκηση Συγχώνευση & απαρίθμηση Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος και Διασφάλιση Ποιότητας Ενότητα 4: Μελέτη ISO Κουππάρης Μιχαήλ Τμήμα Χημείας Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας

Έλεγχος και Διασφάλιση Ποιότητας Ενότητα 4: Μελέτη ISO Κουππάρης Μιχαήλ Τμήμα Χημείας Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας Έλεγχος και Διασφάλιση Ποιότητας Ενότητα 4: Μελέτη Κουππάρης Μιχαήλ Τμήμα Χημείας Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας ISO 17025 5.9. ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ (1) 5.9.1 Το Εργαστήριο

Διαβάστε περισσότερα

Φιλοσοφία της Ιστορίας και του Πολιτισμού

Φιλοσοφία της Ιστορίας και του Πολιτισμού Φιλοσοφία της Ιστορίας και του Πολιτισμού Ενότητα 1: Εισαγωγή στις έννοιες Ιστορίας και Πολιτισμού Λάζου Άννα Εθνικὸ και Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Aθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Φιλοσοφία

Διαβάστε περισσότερα

Χωρικές σχέσεις και Γεωμετρικές Έννοιες στην Προσχολική Εκπαίδευση

Χωρικές σχέσεις και Γεωμετρικές Έννοιες στην Προσχολική Εκπαίδευση Χωρικές σχέσεις και Γεωμετρικές Έννοιες στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα 7: Κανονικότητες, συμμετρίες και μετασχηματισμοί στο χώρο Δημήτρης Χασάπης Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Λογιστική Κόστους Ενότητα 12: Λογισμός Κόστους (2)

Λογιστική Κόστους Ενότητα 12: Λογισμός Κόστους (2) Λογιστική Κόστους Ενότητα 12: Λογισμός Κόστους (2) Μαυρίδης Δημήτριος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη Ενότητα 3: Κλασικά Υποδείγματα της Διεθνούς Οικονομικής Θεωρίας (Heckscher-Ohlin model) Γρηγόριος

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Πληροφορικής

Διδακτική Πληροφορικής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διδακτική Πληροφορικής Ενότητα 4: Διδακτικός μετασχηματισμός βασικών εννοιών πληροφορικής Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Φυσική Ενότητα: Εισαγωγή στην Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας

Γενική Φυσική Ενότητα: Εισαγωγή στην Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας Γενική Φυσική Ενότητα: Εισαγωγή στην Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας Όνομα Καθηγητή: Γεώργιος Βούλγαρης Τμήμα: Μαθηματικό Σελίδα 2 1. Ασκήσεις στην Εισαγωγή στην Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας... 4 1.1

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Μαθηματική Ανάλυση Ενότητα Γ. Ολοκληρωτικός Λογισμός

Τίτλος Μαθήματος: Μαθηματική Ανάλυση Ενότητα Γ. Ολοκληρωτικός Λογισμός Τίτλος Μαθήματος: Μαθηματική Ανάλυση Ενότητα Γ. Ολοκληρωτικός Λογισμός Κεφάλαιο Γ.4: Ολοκλήρωση με Αντικατάσταση Όνομα Καθηγητή: Γεώργιος Ν. Μπροδήμας Τμήμα Φυσικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας

Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας Ενότητα 12: Ιδιοτιμές και Ιδιοδιανύσματα Σγάρμπας Κυριάκος Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Σκοποί ενότητας Ιδιοτιμές και Ιδιοδιανύσματα

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Περιβαλλοντικών Δεδομένων

Βάσεις Περιβαλλοντικών Δεδομένων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Βάσεις Περιβαλλοντικών Δεδομένων Ενότητα 3: Μοντέλα βάσεων δεδομένων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη

Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις και Ανάπτυξη Ενότητα 8: Η Οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γρηγόριος Ζαρωτιάδης Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές λύσεις ασκήσεων διαχείρισης έργου υπό συνθήκες αβεβαιότητας

Ενδεικτικές λύσεις ασκήσεων διαχείρισης έργου υπό συνθήκες αβεβαιότητας Ενδεικτικές λύσεις ασκήσεων διαχείρισης έργου υπό συνθήκες αβεβαιότητας 1 Περιεχόμενα 1 η Άσκηση... 4 2 η Άσκηση... 7 3 η Άσκηση... 10 Χρηματοδότηση... 12 Σημείωμα Αναφοράς... 13 Σημείωμα Αδειοδότησης...

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικό Σχέδιο - CAD

Τεχνικό Σχέδιο - CAD Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τεχνικό Σχέδιο - CAD Ενότητα 7: SketchUp Αντικείμενα Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανολογικό Σχέδιο Ι

Μηχανολογικό Σχέδιο Ι ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα # 8: Άτρακτοι και σφήνες Μ. Γρηγοριάδου Μηχανολόγων Μηχανικών Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία των Επιστημών του Ανθρώπου: Στατιστική

Μεθοδολογία των Επιστημών του Ανθρώπου: Στατιστική Μεθοδολογία των Επιστημών του Ανθρώπου: Στατιστική Ενότητα 2: Βασίλης Γιαλαμάς Σχολή Επιστημών της Αγωγής Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Περιεχόμενα ενότητας Παρουσιάζονται οι βασικές

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Φυσική Ενότητα: Δυναμική Άκαμπτου Σώματος

Γενική Φυσική Ενότητα: Δυναμική Άκαμπτου Σώματος Γενική Φυσική Ενότητα: Δυναμική Άκαμπτου Σώματος Όνομα Καθηγητή: Γεώργιος Βούλγαρης Τμήμα: Μαθηματικό Σελίδα 2 1. Ερωτήσεις Δυναμικής Άκαμπτου Σώματος... 4 1.1 Ερώτηση 1... 4 1.2 Ερώτηση 2... 4 1.3 Ερώτηση

Διαβάστε περισσότερα

Media Monitoring. Ενότητα 1: Monitoring και άλλες μορφές έρευνας στα ΜΜΕ. Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ

Media Monitoring. Ενότητα 1: Monitoring και άλλες μορφές έρευνας στα ΜΜΕ. Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ Media Monitoring Ενότητα 1: Monitoring και άλλες μορφές έρευνας στα ΜΜΕ Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ H προέλευση του monitoring ΜΜΕ Το monitoring των ΜΜΕ προέρχεται από την ανάλυση περιεχομένου

Διαβάστε περισσότερα

1 η Διάλεξη. Ενδεικτικές λύσεις ασκήσεων

1 η Διάλεξη. Ενδεικτικές λύσεις ασκήσεων 1 η Διάλεξη Ενδεικτικές λύσεις ασκήσεων 1 Περιεχόμενα 1 η Άσκηση... 3 2 η Άσκηση... 3 3 η Άσκηση... 3 4 η Άσκηση... 3 5 η Άσκηση... 4 6 η Άσκηση... 4 7 η Άσκηση... 4 8 η Άσκηση... 5 9 η Άσκηση... 5 10

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος. Ενότητα 1η: Εισαγωγή. Δημήτριος Σκούρας Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

Τίτλος Μαθήματος. Ενότητα 1η: Εισαγωγή. Δημήτριος Σκούρας Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Τίτλος Μαθήματος Ενότητα 1η: Εισαγωγή Δημήτριος Σκούρας Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Οικονομικών Επιστημών 1 Σκοποί ενότητας Κατανόηση του πλαισίου όπου κινούνται οι φυσικοί πόροι και η διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

Μυελού των Οστών Ενότητα #1: Ερωτήσεις κατανόησης και αυτόαξιολόγησης

Μυελού των Οστών Ενότητα #1: Ερωτήσεις κατανόησης και αυτόαξιολόγησης Δωρεά Κυττάρων Αίματος και Μυελού των Οστών Ενότητα #1: Ερωτήσεις κατανόησης και αυτόαξιολόγησης για τη Δωρεά Κυττάρων Αίματος και Μυελού των Οστών Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Λογιστική Κόστους Ενότητα 8: Κοστολογική διάρθρωση Κύρια / Βοηθητικά Κέντρα Κόστους.

Λογιστική Κόστους Ενότητα 8: Κοστολογική διάρθρωση Κύρια / Βοηθητικά Κέντρα Κόστους. Λογιστική Κόστους Ενότητα 8: Κοστολογική διάρθρωση Κύρια / Βοηθητικά Κέντρα Κόστους. Μαυρίδης Δημήτριος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΣΗΕ Λαμπρίδης Δημήτρης Κατσανού Βάνα Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΣΗΕ Λαμπρίδης Δημήτρης Κατσανού Βάνα Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙIΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΣΗΕ Λαμπρίδης Δημήτρης Κατσανού Βάνα Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτική μεθοδολογία έρευνας στη Διδακτική των Μαθηματικών Ενότητα 7: Συγγραφή μιας εργασίας

Ποιοτική μεθοδολογία έρευνας στη Διδακτική των Μαθηματικών Ενότητα 7: Συγγραφή μιας εργασίας Ποιοτική μεθοδολογία έρευνας στη Διδακτική των Μαθηματικών Ενότητα 7: Πόταρη Δέσποινα, Σακονίδης Χαράλαμπος Σχολή Θετικών επιστημών Τμήμα Μαθηματικών Έλεγχος του περιεχομένου της έρευνας (1) Είναι σημαντικά

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Διάλεξη 12: Ελαχιστοποίηση κόστους Ανδρέας Παπανδρέου Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Ελαχιστοποίηση κόστους

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική (Ε) Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Ενότητα 2: Θεωρία ταλαντώσεων (Συνοπτική περιγραφή) Αικατερίνη Σκουρολιάκου. Τμήμα Ενεργειακής Τεχνολογίας

Φυσική (Ε) Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Ενότητα 2: Θεωρία ταλαντώσεων (Συνοπτική περιγραφή) Αικατερίνη Σκουρολιάκου. Τμήμα Ενεργειακής Τεχνολογίας Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Φυσική (Ε) Ενότητα 2: Θεωρία ταλαντώσεων (Συνοπτική περιγραφή) Αικατερίνη Σκουρολιάκου Τμήμα Ενεργειακής Τεχνολογίας Το περιεχόμενο του

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Πληροφορικής

Διδακτική Πληροφορικής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διδακτική Πληροφορικής Ενότητα 6: Διαδικασίες Μάθησης Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Ενότητα 13: ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός

Διαβάστε περισσότερα

Τηλεανίχνευση - Φωτογεωλογία και Μαθηματική Γεωγραφία Ενότητα 1: Τηλεανίχνευση - Ψηφιακή Ανάλυση Εικόνας

Τηλεανίχνευση - Φωτογεωλογία και Μαθηματική Γεωγραφία Ενότητα 1: Τηλεανίχνευση - Ψηφιακή Ανάλυση Εικόνας Τηλεανίχνευση - Φωτογεωλογία και Μαθηματική Γεωγραφία Ενότητα 1: Τηλεανίχνευση - Ψηφιακή Ανάλυση Εικόνας Γιώργος Σκιάνης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος Περιεχόμενα ενότητας

Διαβάστε περισσότερα

Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης

Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης Ενότητα 5: Δρ. Θεοκλής-Πέτρος Ζούνης Σχολή : ΟΠΕ Τμήμα : Ε.Μ.Μ.Ε. Περιεχόμενα ενότητας Τι ορίζουμε ως Μάρκετινγκ ενός Πολιτιστικού Οργανισμού; Τα 4

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Ενότητα 8: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΤΑΤΜΗΣΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικό Σχέδιο - CAD

Τεχνικό Σχέδιο - CAD Τεχνικό Σχέδιο - CAD Προσθήκη Διαστάσεων & Κειμένου ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος Εντολές προσθήκης διαστάσεων & κειμένου Στο βασική (Home)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑ 1

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑ 1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑ 1 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ -ΕΝΝΟΙΕΣ Περιβάλλον είναι «το σύνολο των στοιχείων που συγκροτούν με την διαπλοκή των σχέσεων του, το πλαίσιο, τα μέσα και τις συνθήκες

Διαβάστε περισσότερα

Γραμμική Άλγεβρα και Μαθηματικός Λογισμός για Οικονομικά και Επιχειρησιακά Προβλήματα

Γραμμική Άλγεβρα και Μαθηματικός Λογισμός για Οικονομικά και Επιχειρησιακά Προβλήματα Γραμμική Άλγεβρα και Μαθηματικός Λογισμός για Οικονομικά και Επιχειρησιακά Προβλήματα Ενότητα: Ασκήσεις 11 Ανδριανός Ε. Τσεκρέκος Τμήμα Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής Σελίδα 2 1. Σκοποί ενότητας... 5

Διαβάστε περισσότερα

Διοίκηση Επιχειρήσεων

Διοίκηση Επιχειρήσεων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Η λήψη των αποφάσεων Ευγενία Πετρίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Θερμοδυναμική. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Πίνακες Νερού Υπέρθερμου Ατμού. Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής

Θερμοδυναμική. Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα. Πίνακες Νερού Υπέρθερμου Ατμού. Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Πίνακες Νερού Υπέρθερμου Ατμού Γεώργιος Κ. Χατζηκωνσταντής Επίκουρος Καθηγητής Διπλ. Ναυπηγός Μηχανολόγος Μηχανικός M.Sc. Διασφάλιση Ποιότητας,

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης

Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αρχές αειφορίας και διαχείρισης Βιολογία της Διατήρησης Ενότητα 3: Τρωτότητα, Τάσεις, Απειλές Καθηγητής Παντής Ιωάννης Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Μαθηματικά Διοικητικών & Οικονομικών Επιστημών

Μαθηματικά Διοικητικών & Οικονομικών Επιστημών Μαθηματικά Διοικητικών & Οικονομικών Επιστημών Ενότητα 7: Παράγωγος, ελαστικότητα, παραγώγιση συναρτήσεων (Φροντιστήριο) Μπεληγιάννης Γρηγόριος Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Διάλεξη 14: Προσφορά επιχείρησης Ανδρέας Παπανδρέου Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Προσφορά επιχείρησης

Διαβάστε περισσότερα

Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης

Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης Ενότητα 7: Πολιτιστικός τουρισμός και τοπικό πολιτιστικό προϊόν Δρ. Θεοκλής-Πέτρος Ζούνης Σχολή : ΟΠΕ Τμήμα : Ε.Μ.Μ.Ε. Περιεχόμενα ενότητας Ο Πολιτιστικός

Διαβάστε περισσότερα

Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 5. Εργαστηριακή Άσκηση Εντομολογίας. Αναστάσιος Λεγάκις, Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας

Ζωική Ποικιλότητα. Ενότητα 5. Εργαστηριακή Άσκηση Εντομολογίας. Αναστάσιος Λεγάκις, Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Ζωική Ποικιλότητα Ενότητα 5. Εργαστηριακή Άσκηση Εντομολογίας Αναστάσιος Λεγάκις, Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Βιολογίας Παγίδα παρεμβολής 1 Ενότητα 5. Εργαστηριακή Άσκηση Εντομολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους

Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Εισαγωγή στους Αλγορίθμους Ενότητα 6 η Άσκηση - DFS δένδρα Διδάσκων Χρήστος Ζαρολιάγκης Καθηγητής Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Πατρών Email: zaro@ceid.upatras.gr Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής

Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Μικροοικονομική Ανάλυση της Κατανάλωσης και της Παραγωγής Διάλεξη 13: Καμπύλες κόστους Ανδρέας Παπανδρέου Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Μορφές καμπυλών κόστους Καμπύλη

Διαβάστε περισσότερα

Προγραμματισμός Η/Υ. Βασικές Προγραμματιστικές Δομές. ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος

Προγραμματισμός Η/Υ. Βασικές Προγραμματιστικές Δομές. ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος Προγραμματισμός Η/Υ Βασικές Προγραμματιστικές Δομές ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος Δομή Ελέγχου Ροής (IF) Η εντολή IF χρησιμοποιείται όταν

Διαβάστε περισσότερα

Εξελικτική Ψυχολογία. Ενότητα 3: Κληρονομικότητα και Περιβάλλον. Ασημίνα Ράλλη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας

Εξελικτική Ψυχολογία. Ενότητα 3: Κληρονομικότητα και Περιβάλλον. Ασημίνα Ράλλη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Εξελικτική Ψυχολογία Ενότητα 3: Κληρονομικότητα και Περιβάλλον Ασημίνα Ράλλη Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Κληρονομικότητα και περιβάλλον Ο ρόλος της Κληρονομικότητας και

Διαβάστε περισσότερα

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα 1.1: Αγγελική Γιαννικοπούλου Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ) Διδακτική Πρακτική Διδακτική πρακτική: Βασιλική Λεβέντη.

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα. Εισαγωγή στις βάσεις δεδομένων

Ενότητα. Εισαγωγή στις βάσεις δεδομένων Ενότητα 1 Εισαγωγή στις βάσεις δεδομένων 2 1.1 Βάσεις Δεδομένων Ένα βασικό στοιχείο των υπολογιστών είναι ότι έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται εύκολα και γρήγορα μεγάλο πλήθος δεδομένων και πληροφοριών.

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στη διδασκαλία και τη μάθηση

Εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στη διδασκαλία και τη μάθηση Εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στη διδασκαλία και τη μάθηση Ενότητα: Εργασίες Διδάσκων: Βασίλης Κόμης, Καθηγητής komis@upatras.gr www.ecedu.upatras.gr/komis/ Τμήμα Επιστημών

Διαβάστε περισσότερα

Γραμμική Άλγεβρα και Μαθηματικός Λογισμός για Οικονομικά και Επιχειρησιακά Προβλήματα

Γραμμική Άλγεβρα και Μαθηματικός Λογισμός για Οικονομικά και Επιχειρησιακά Προβλήματα Γραμμική Άλγεβρα και Μαθηματικός Λογισμός για Οικονομικά και Επιχειρησιακά Προβλήματα Ενότητα: Ασκήσεις 1 Ανδριανός Ε. Τσεκρέκος Τμήμα Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής Σελίδα 2 1. Σκοποί ενότητας... 5 2.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής

Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Αλεξάνδρα Ανδρούσου - Βασίλης Τσάφος Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ) Επίπεδα Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Αναλύει τη θέση και τη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Πληροφορικής

Διδακτική Πληροφορικής Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διδακτική Πληροφορικής Ενότητα 1: Εισαγωγή Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο

Διαβάστε περισσότερα

Εκκλησιαστικό Δίκαιο. Ενότητα 10η: Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και Διαρκής Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ.

Εκκλησιαστικό Δίκαιο. Ενότητα 10η: Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και Διαρκής Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 10η: Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και Διαρκής Ιερά Σύνοδος Κυριάκος Κυριαζόπουλος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα 2.1: Αγγελική Γιαννικοπούλου Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ) Διδακτική Πρακτική Διδακτική Πρακτική: Σωτηρία Παπαποστόλη.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 3: Λήψη Αποφάσεων Επίκ. Καθηγητής Θεμιστοκλής Λαζαρίδης Τμήμα Διοίκηση Επιχειρήσεων (Γρεβενά)

Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 3: Λήψη Αποφάσεων Επίκ. Καθηγητής Θεμιστοκλής Λαζαρίδης Τμήμα Διοίκηση Επιχειρήσεων (Γρεβενά) Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 3: Λήψη Αποφάσεων Επίκ. Καθηγητής Θεμιστοκλής Λαζαρίδης Τμήμα Διοίκηση Επιχειρήσεων (Γρεβενά) Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικό Σχέδιο - CAD. Τόξο Κύκλου. Τόξο Κύκλου - Έλλειψη. ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος

Τεχνικό Σχέδιο - CAD. Τόξο Κύκλου. Τόξο Κύκλου - Έλλειψη. ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος Τεχνικό Σχέδιο - CAD Τόξο Κύκλου - Έλλειψη ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος Τόξο Κύκλου Τόξο κύκλου Στην ορολογία του Autocad: Arc Εντολή: arc

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων

Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων Ενότητα 9: Μετατροπή μοντέλου οντοτήτων σχέσεων σε βάση δεδομένων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative

Διαβάστε περισσότερα

Θεατρικές Εφαρμογές και Διδακτική της Φυσικής Ι

Θεατρικές Εφαρμογές και Διδακτική της Φυσικής Ι Θεατρικές Εφαρμογές και Διδακτική της Φυσικής Ι Ενότητα 2: Παράλληλες θεωρητικές και εργαστηριακές προσεγγίσεις των τεχνικών και της δομής του κουκλοθέατρου, της κινούμενης εικόνας και ενός θέματος από

Διαβάστε περισσότερα

Εξέλιξη των ιδεών στις Φυσικές Επιστήμες

Εξέλιξη των ιδεών στις Φυσικές Επιστήμες Εξέλιξη των ιδεών στις Φυσικές Επιστήμες Ενότητα 4: Κριτική ανάγνωση κλασικών επιστημονικών κειμένων: η περίπτωση του Γαλιλαίου Βασίλης Τσελφές Εθνικὸ και Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Βέλτιστος Έλεγχος Συστημάτων

Βέλτιστος Έλεγχος Συστημάτων Βέλτιστος Έλεγχος Συστημάτων Ενότητα 7: Βέλτιστος έλεγχος συστημάτων διακριτού χρόνου Καθηγητής Αντώνιος Αλεξανδρίδης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Σημείωμα

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Ενότητα 2: Η πρωτόλεια σκέψη Αναστασία Χριστοδούλου, αναπλ. Καθηγήτρια Dr. Γεώργιος

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Πληροφορική

Εισαγωγή στην Πληροφορική Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Εισαγωγή στην Πληροφορική Ενότητα 7: Τεχνολογία Λογισμικού Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνων

Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνων ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνων Ενότητα # 14: Τμηματοποίηση με χρήση τυχαίων πεδίων Markov Καθηγητής Γιώργος Τζιρίτας Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών Τμηματοποίηση εικόνων

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία των Επιστημών του Ανθρώπου: Στατιστική

Μεθοδολογία των Επιστημών του Ανθρώπου: Στατιστική Μεθοδολογία των Επιστημών του Ανθρώπου: Στατιστική Ενότητα 1: Βασίλης Γιαλαμάς Σχολή Επιστημών της Αγωγής Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Περιεχόμενα ενότητας Παρουσιάζονται βασικές

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητική Λογιστική

Διοικητική Λογιστική Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διοικητική Λογιστική Ενότητα 6: Συστήματα Κοστολόγησης Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Διοίκηση Επιχειρήσεων

Εισαγωγή στην Διοίκηση Επιχειρήσεων Εισαγωγή στην Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 7: ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Μαυρίδης Δημήτριος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

II29 Θεωρία της Ιστορίας

II29 Θεωρία της Ιστορίας II29 Θεωρία της Ιστορίας Ενότητα 13: Αντώνης Λιάκος Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας Τί είναι η ιστορική συνείδηση; Ο τρόπος με τον οποίο προσανατολιζόμαστε μέσα από τη χρήση της γνώσης μας

Διαβάστε περισσότερα

Χωρικές σχέσεις και Γεωμετρικές Έννοιες στην Προσχολική Εκπαίδευση

Χωρικές σχέσεις και Γεωμετρικές Έννοιες στην Προσχολική Εκπαίδευση Χωρικές σχέσεις και Γεωμετρικές Έννοιες στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα 1: Η αίσθηση, η αντίληψη και η νόηση του χώρου Δημήτρης Χασάπης Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Χώρος Η αίσθηση

Διαβάστε περισσότερα

Νησιωτική Βιογεωγραφία

Νησιωτική Βιογεωγραφία Νησιωτική Βιογεωγραφία Κατερίνα Βαρδινογιάννη Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης - Πανεπιστήμιο Κρήτης Ηράκλειο 2018 Τι είναι νησί Τύποι νησιών Νησιά Πραγματικά νησιά (γεωγραφικά νησιά) Ωκεάνια νησιά Ηπειρωτικά

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Ενότητα 2: ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Λοίζου Ευστράτιος Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων-Kατεύθυνση

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Ενότητα 2: ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Λοίζου Ευστράτιος Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων-Kατεύθυνση Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Ενότητα 2: ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Λοίζου Ευστράτιος Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων-Kατεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτρομαγνητισμός - Οπτική - Σύγχρονη Φυσική Ενότητα: Οπτική. Βαρουτάς Δημήτρης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών

Ηλεκτρομαγνητισμός - Οπτική - Σύγχρονη Φυσική Ενότητα: Οπτική. Βαρουτάς Δημήτρης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Ηλεκτρομαγνητισμός - Οπτική - Σύγχρονη Φυσική Ενότητα: Οπτική Βαρουτάς Δημήτρης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών ΟΠΤΙΚΗ (Ηλεκτροµαγνητισµός-Οπτική) Γεωµετρική Οπτική (Μάθηµα

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας

Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας Κβαντική Επεξεργασία Πληροφορίας Ενότητα 11: Είδη και μετασχηματισμοί πινάκων Σγάρμπας Κυριάκος Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Σκοποί ενότητας Είδη και μετασχηματισμοί

Διαβάστε περισσότερα

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα 4.6: Αγγελική Γιαννικοπούλου Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ) Διδακτική Πρακτική Διδακτική πρακτική: Εμμανουέλα Βεϊνόγλου.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ενότητα 6: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΠΛΟΣ ΤΟΚΟΣ Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα