ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ( )

Transcript

1 ΒΑΣΙΛΗ Γ. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ J ( ) ΑΘΗΝΑ 1977

2 Βασίλης Γ. Διαμαντόπουλος Θείρα Μ. ΆσΙας

3 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Στό βιβλίο τουτο διηγουμαι μέρος της ζωης των έλλήνων αιχμαλώτων στα χέρια των τούρκων μ ετα τη Μικρασιατικη καταστροφη του 1922, βεβαιουμένην από τ11ν προσωπική μου εμπειρία. 'Έκρινα Όμως σκόπιμο να περιγράψω και την ύποχώρηση και παράδοσή του στους τούρκους του συντάγματος στό όποίο βρέθηκα να ύπηρετω τότε στρατιώτης, του 180υ πεζικου, Όπως προσωπικα την αντιλ ήφτηκα. Στην πραγματικότητα τό βl βλίο τουτο, κατα τα κύρια μέρη του, γράφτηκε από μένα τό καλοκαίρι του 1923, Όταν γύρισα από την αιχμαλωσία -και μίλησα και για τα δυο θέματα που περιέχονται.σ' αυτό (την ύποχώρηση του 180υ πεζικου συντάγματος και τη ζωη στην αιχμαλωσία), στό Μαλλιαροπούλειο θέατρο στην Τρίπολη. "Όλο τό περιεχόμενο του βιβλίου, τούτου αποτελεί αντικειμενικη αλήθεια την όποία με ψυχραι,μία αντιλήφτηκα και αποτύπωσα ζωηρα στη μνή,μη μου. Αιτίες που δεν τό δημοσίευσα έπι τόσα χρόνια διάφορες Τι μάλλον οι γνωστες εκείνων τών -καιρών. 'Αδυναμία σε οικονομικα μέσα, έπαγγελ }1ατικες και ύπηρεσιακες απασχολήσεις κατα τη δημοσιοϋπαλληλική μου ζωή, ανώμαλες πολιτικές )cai πολεμικες καταστάσεις κ.λπ. Τώρα που σύντυχαν ευνοϊκώτερες δυνατότη-

4 τες, σκέφτηκα να τό δώσω στη δημοσιότητα μετα από προσαρμογη του κειμένου σε άπλη κατανοητη γλώσσα και με σκοπό να μη μένουν άγνωστες μνήμες τέτοιων συμφορών του γένους μας. Βασίλ ης Γ. Διαμαντόπουλος Στό κείμενο οί χρονολογίες είναι κατα τό παλαιό Ι1μερολόγιο που ισχυε τότε και μόνο οί χρονολογίες επανόδου από την αιχμαλωσία είναι κατα. τό νέο ήμερολόγιο.

5 Ή Μικρασιατικη εκστρατεία αρχισε με την απόβαση του έλληνικου στρατου στη Σμύρνη στις 2 Μάη 1919 και εληξε με την κατάρρευση του στρατιωτικου μετώπου στα μέσα Αϋγουστου - αρχες Σεπτέμβρη 1922 με συνέπεια πολυάριθμες απώλειες της εις ανθρώπους δύναμης της στρατιας ως και με το ξερρίζωμα του εκει έλλ ηνισμου. Στην <Ελλάδα οι νέοι στρατεύονταν σε ηλικία 21 ετους. Στη διάρκεια της Μικρασιατικης εκστρατείας, στό τέλος του 1919 στρατεύτηκαν οί νέοι της στρατολογικης κλάσης 'Έτσι κλήθηκαν να ύπηρετήσουν στό στρατό σε ηλικία 20 χρόνων. Σε συνέχεια τόν Μάρτη του 1920 στρατεύτηκαν οί νέοι της στρατολογικης κλάσης Αυτοι κλήθηκαν σχεδόν μόλις είχαν συμπληρώσει την ηλικία των 19 χρόνων. Και τόν μηνα Ίούλη 1920 κλήθηκαν για κατάταξη στο στρατό οί νέοι, που ανηκαν στη στρατολογικη κλάση του Αυτο! δμως τότε μόλις είχαν μπεί στην ηλικία των 19 χρόνων τους. Τό Γενικό Έπιτελείο του Στρατου, που γνώριζε τις δυσκολίες προσαρμογης και αντοχης νέων τέτοιας ηλικίας στη σκληρη στρατιωτικη ζωη και μάλιστα σε εκστρατεία και πόλεμο, διάταξε δπως κατα την κατάταξη αυτων γίνει επιλογη για κατάταξη μόνον του 25 %, στους αλλους δέ, δηλαδη στό 75 %, να δοθεί αναβολη κατάταξής των ένός χρόνου.

6 Στην κλάση αυτη ανηκα καί 'γώ. Προσηλθα και μου χορηγήθηκε αναβολη ένός χρόνου με την δικαιολογία «ενεκα αδυναμίας εξεως». Τόν έπόμενο χρόνο, τόν 'Ιούλη 1921, εδωσα τις εξετάσεις μου για τον τρίτο χρόνο στη Νομικη Σχολη του Πανεπιστημίου της Άθήνας και σύγχρονα, επειδη εληξε ή αναβολη της κατατάξεώς μου στο στρατό, παρουσιάστηκα στην άρμόδια επιτροπη στο Ναύπλιο, κατατάχτηκα και στα τέλη 'Ιούλη του 1921 βρέθηκ:α στη Μ. Άσία και ύπηρετουσα σε λόχο πεζικου του εμπέδου συντάγματος του Β' σώματος στρατου. Τό καλοκαίρι 'κείνο ό έλληνικός στρατός μαχόμενος προχώρησε, πέρασε το ποταμό Σαγγάρω και την Άλμυρη ερημο και εφτασε εξω από την "Άγκυρα. Κατα τα τέλη δμως του μήνα Σεπτέμβρη, για να μη αποκλειστεί στ' άξενα αυτα μέρη απο τις φθινοπωρινες βροχες και τόν χειμώνα, συμπτύχθηκε προς τα πίσω στη όχυρη γραμμη Έσκη - Σεχηρ, 'Αφ ιόν Καραχισάρ, ΤσιβρΙλ και πρός τα νότια στόν ποταμο Μαίαντρο. <ο τότε βασιλιας Κωνσταντίνος, κοινοποίησε προς το στρατό διάγγελμα στό όποίο ισχυριζόταν ότι με την προέλασή μας πετύχαμε τους αντικειμενικους σκοπούς μας (ενώ δλος ό στρατος είχε αντιληφτεί δτι δεν τους είχαμε πετύχει και τουτο γιατι σκοπός της προέλασης ήταν ή διάλυση 11 αιχμαλωσία του τούρκικου στρατου' τουτο δμως δεν κατορθώθη γιατι ό τούρκικος στρατός μαχόμενος ύποχώρησε μέχρι της... Αγκυρας χωρις να διαλυθεί 11 αιχμαλωτιστεί κατα μεγάλο μέρος του)

7 και τώρα θα κρατήσουμε τις θέσεις μας λέγοντας πρός τόν εχθρό. «Μολων Λαβέ». Ό έλληνικός στρατός, ταλαιπωρημένος άπό τ11ν προέλαση και οπισθοχώρηση δπως και άπαγοητευμένος για τις ασκοπες θυσίες του, τό βασιλικό αυτό διάγγελμα τό δέχτηκε με ειρωνικα σχόλια, γιατι γνώριζε τ11ν πραγματικότητα και γιατι εβλεπε δτι θα περνουσε στη Μ. Άσία αλλον ενα χειμώνα σε άπραξία. Τόν χειμώνα αυτόν του ό στρατός τόν περνουσε με την συνηθισμένη εκτέλεση ύπηρεσίας : φυλάκια, συγκρούσεις στό μέτωπο και στό εσωτερικό με τούρκους άτάκτους άντάρτες (τσέτες και ζαμπέκια) Ιδίως στις περιοχες Όδεμησίου και 'Αϊδινίου, καθημερινα γυμνάσια πρωι και άπόγευμα και σχετικα με καλη διατροφη στό κρέας, τυριά, μακαρόνια Κ.λ.π. Ή δυσφορία του στρατου καθως κυλουσαν οί μηνες φούντωνε με την άβεβαιότητα ώς πρός τό τέλος της εκστρατείας και ή διαίρεση τών άξιωματικών μας ώς πρός τα πολιτικα φρονήματά των ηταν πάντα φανερή. Ό αλφα ύπολοχαγός όδηγουσε τό λόχο του σε γυμνάσια διατάζοντας τόν σαλπιχτη να σημάνει τό εμβατήριο του «Άϊτου ό γυιός», (βασιλικό προσωπολατρικό εμβατήριο). Ό βητα ύπολοχαγός σε ίδια περίπτωση στόν ίδιο λόχο διάταζε τόν σαλπιχτη να σημάνει γνωστό. κοινό. εμβατήριο λέγοντας χαρακτηριστικα σε άντίθεση πρός τόν αλλο ύπολοχαγό, σαλπιχτή σήμανε τά, τά, τά, εγω μ' αυτό εφτασα στην.. Αγκυρα».

8 'Έτσι φτάσαμε στην ανοιξη του Άπό τις εφημερίδες Σμύρνης και Άθήνας, που φτάναν και στό μέτωπο μάθαινε ό στρατός δτι δεν φαινόταν πολιτικη λύση σ' αυτό τόν πόλεμο με την Τουρκία του Κεμάλ. Άντίθετα διαδίδονταν εϋκολα διάφορες φημες δπως Π.χ. δτι τμήματα στρατου θ' αποβιβαστουν στόν Πόντο για να χτυπήσουν και απ' εκεί τόν εχθρό κ.λ.π. Έπίσης δτι σχηματίστηκε κάποια ανώτερη έπιτροπη αλυτρώrων έλλήνων, η όποία, στό αδιέξοδο που βρισκόμαστε στόν αγωνα κατα της Τουρκίας του Κεμάλ, πρότεινε στην έλληνικη κυβέρνηση, με την προτροπη και του Έλευθερίου Βενιζέλου, αυτοεξορίστου τότε στη Γαλλία, δπως ό στη v1. Άσία έλληνικός στρατός, ύπό τόν αρχιστράτηγό του Άναστάσιο Παπούλα, ενεργήσει επαναστατικα ώς πρός την έλληνικη κυβέρνηση και τόν βασιλια Κωνσταντινο, να ύποχωρήσει από τις γραμμες που είχε ώς μέτωπο στα δρια που δριζε η συνθι1κη των Σεβρων, τα όποια κατα τό πλείστο ιίσαν από τη φύση τους οχυρά, να ενεργήσει αποστράτευση ηλικιων στρατιωτων ικανοποιώντας ενα αιτημα των επιστρατευμένων επι πολλα χρόνια στρατιωτων παλαιοτέρων κλάσεων και να. διατηρήσει δύναμη μόνο τριων μεραρχιών, που ησαν αρκετες και ίκανες για τη φρούρηση του συμπτυγμένου μετώπου και να επιστρατεύσει τους ντόπιους Μικρασιατες ελληνες. 'Όμως δπως διαδόθηκε στό στρατό στη λύση αυτη δεν συμφώνησε η έλληνικη κυβέρνηση και

9 για τουτο δ αρχιστράτηγος Άν. Παπούλας, δ ο ποίος είχε δεχτεί αυτη τη λύση παραιτήθ η κε, με φανερη πρόφαση την ηλικία του και αποστρατεύτηκε. <Η έλλη νικη κυβέρνηση δρισε για αρχιστράτηγο τόν στρατηγό Χατζηανέστη Ι. <Η παραίτηση του αρχιστράτηγου Παπούλα, γι α δποιο λόγο εγινε, απαγοήτεψε ακόμη περισσότερο τό στρατό ό οποίος εί χ ε αρχίσει και να κακοπερνα α π ό α π όψεως διατροφης του. Τό συσσ ί τιό του, αρχισε να είναι φτωχό: τό πρωι τσάϊ, τό μεσημέρι φασόλ ι α ξερα 11 ρύζι 11 μακαρ ό νια πολλες φορες σκουλ η κιασμένα και σπανίως κρέας κι' αυτό κακης ποιότ ητας και τό βράδυ λίγες έλ η ες 11 ρέγγα. Και ακούστηκε δτι οί στρατιωτες κάποιου συντάγματος που τους δίνονταν συνέχεια βρώμικες ρέγγες για διαμαρτυρία τι ς φύτεψαν δλες στό χωμα. οι ξυπόλητοι στρατιωτες αρχισαν να πληθαί - 1. Αύτα τα περι επιτp01γ ς &:λυτρώτων και σχέδιο uποχώρησ"l)ς του στρατου μας στα ορια που καθόριζε "f] συνθ' κη των Σεβρων, με επcι.νιχστcιυη του στpcιτoυ uπο τον άρχιστριχτηγο, Αν. Παπούλαν μου τα βεβαιωσε κοnόπιν έοω στ ν 'Aθ να ό,, αειμ'lύ)στος γιατρος, ) Ι ωα'l'lης ι "',,-,ιωτ"1)ς,, εγκριτος " lt ","ωνσ Ι πο λ' ιτης και όπo oς τα'l μέλος T ς επιτpoπ ς α.ύτ ς, χρημιχτισε δε κα.ι uποuργος Παιoε[cι.ς κcιτα τ"ην επcινιχστcιση Πλαστ+ιpcι - Γονατα το 1922, παραιτ+,θηκε ομως γιατι οιαφώψl)σε για τ ν εχτέλεση τότε των ξη, Γούναρ"1), Στράτου, Πρωτοπαπαδάκη, Θεοτόκη, MπαλτατζΎj και XατζηlΧνέστη που κιχταοικάστηκο:ν σαν ύπεύθυ'lοι και νoχoι της MικpασιlΧτικης καταστpoφύjς.

10 νουν και οί λόχοι δεν εφοδιάζονταν από την Έπιμελ ητεία με καινούργια αρβυλα. Κατά. μηνα Μάη θακανε επιθεώρηση του συντάγματός μας ό στρατηγός Άνδρέας Πλατης. την όρισμένη Ι1μέρα παρατάχτηκε τό σύνταγμα κατα λόχους. Ό επιλοχίας του πρώτου λόχου Νικ. Γαβαλας εκρινε σωστό να μη παρατάξει τους στρατιώτες που δεν είχαν αρβυλα 11 είχαν ξεσχισμένα. 'Όταν δμως, εφτασε ό διοικητης του λόχου λοχαγός Όδυσσέας ΣκαναβηςΙ και αντιλήφτηκε δτι στη παράταξη δεν ήταν παρα μόνο ή μι ση δύναμη του λόχου ρώτησε τόν επιλοχία : που ειναι οί αλλοι στρατιώτες ; Και κεινος του ανάφερε δτι έπειδη είναι «ανυπόδητοι» εκρινε πιο σωστό να τους αφήσει στό θάλαμο. Ό λοχαγός θύμωσε και διάταξε να παραταχτουν ολοι οί στρατιωτες και οί «ανυπόδητοι» γιατι αυτη την πραγματικη κατάσταση του στρατου πρέπει ν' αντιληφτει ό στρατηγός. Και αυτό εγινε. 'Όταν αρχισε ή επιθεώρηση ό στρατηγός περνου σε βιαστικα μπρος από τη. παράταξη ρίχνοντας 1. Λεβεντόκορμος &ντρας πολο συμπαθης και' μ' ξυπνη φυσιογνωμία. Κατάγονταν ιχπο την Κων Ιπολη XIΧt είχε ιχποφοιτήσει άπο τη Σχολ,η Ευελπίοων Άθ'1jνων το τoς Είχε τ ν πετριχ των μαχων του ευρωπα'ίκου πολέμου στο Μαχεοονιχο μέτωπο κσ,t του πολέμου στη Μ. 'Ασία. Είχε τριχυματιστετ στο κεφocλι στη μάχη του Καλε - Κρότο, νοσηλευτηχε στο νοσοκομετο σαράντα πέντε μέρες, χωρr.ς να οεχτετ να πάρει &οεια, γίιρισε πά.λι στο μέτωπο.

11 ματιές. Συνέβη δμως τουτο. Δεκανέας του λόχου, μου τόν επιασε άπό τό μανίκι της στολης του και τόν σταμάτησε, λέγοντάς του : «Στρατηγε τι θα. γίνει ; κακοπερναμε, πολλοι στρατιωτες είναι ξυπόλητοι, άνήκω στην κλάση του 1917, υπηρετω, πέντε χρόνια χωρις να εχω πάρει αδεια!». Ό' στρατηγός μουρμούρισε κάτι, άπαγκιστρώθηκε άπο τό χέρι του δεκανέα και προχώρησε. Άσφαλως δμως θ' άντιλήφτηκε σε ποια ψυχικη κατάσταση βρισκόταν ό στρατός και ώς πότε. θα κρατουσε ή υπομονή του. Κατα τό μηνα Ίούνη 1922 αρχισε να σχηματί- ζεται άπω στρατιωτες δλων των μονάδων της στρατιας Μ. Άσίας μία νέα στρατια ή όποία θ' άποβιβαζόταν στη Θράκη, δπως μαθεύτηκε, και θα επιχειρουσε επίθεση για να καταλάβει την Κων Ιπολη και ετσι να εκβιαστεί κάποια λύση τερματισμου. του πολέμου. Πράγματι ή στρατια αυτη άποβιβάστηκε σττ1 Θράκη και παρασκευαζόταν για την επίθεση. Οί Άγγλογάλλοι δμως, οί όποιοι είχαν άρμοστίες, στη Κωνστ Ιπολη και στρατιωτικες δυνάμεις, δήλωσαν δτι αν επιχειρηθεί τέτοια επίθεση τα έλληνικα στρατεύματα θ' άντιμετωπίσουν τα δικά τους. Κατόπιν αυτης της δήλωσης των Άγγλο - Γάλλων δεν επιχειρήθηκε ή σχεδιασθείσα έλληνικη επίθεση. Άπό την ενέργεια αυτη δμως στη Μ. Άσία ό στρατός μας άποδυναμώθηκε κατα τη δύναμη που. εφυγε άπ' εκεί και πηγε στη Θράκη.

12 Στο νότιο μέτωπο κατα το μηκος του ποταμου Μαίαντρου τα φυλάκια μας κατάντησαν να είναι 'το. ενα απο το αλλο σε απόσταση τριων, τεσσάρων, πέντε η και εξη χιλιομέτρων. Ό λοχαγός μου μ' εγραψε και μένα στη κατάσταση των στρατιωτων που θα στέλνονταν απο το σύνταγμά μας σ' αυτίί τη στρατια της Θράκης και επρόκειτο ν' αναχωρι1σουμε κcπα το πρωτο δεκαήμερο του Ίούλ η για τη Σμύρνη και απ' εκει ατμοπλοϊκα στη Θράκη. ΤιΊν νύχτα της 1 ης 'Ιούλη όρίστηκα υπηρεσία αρχιφύλακας νυχτερινου φυλακείου στο πλέον επικίντυνο σημειο της περισχης του συντάγματός μας. 'Έταξα τους σκοπους σε τρία σημεια, τριγωνικα και στο κέντρο του τριγώνου παράμενα με τους υπόλοιπους αντρες και κάθε δυο Cδρες εκανα την αλλαγη των σκοπων. Κατα ωρα μιση μετα τα,μεσάνυχτα ακουσα απο αρκετη απόσταση μέσα σε παρακείμενο ρέμα χείμαρρου το θόρυβο που εκαναν τα βήματα στρατιωτων της περίπολου που ερχόταν για εφοδο, δπως το γνώριζα. Στράφηκα προς τη θέση του σκοπου που επρεπε να υποδεχτει την περίπολο, σε απόσταση μέτρα από τη θέση μου, αλλα δεν τον εβλεπα δρθιο. Και επειδη ή περίπολος πλησίαζε, εσπευσα στο σημειο -της σκοπιας, δπου είδα τον σκοπό ξαπλωμένο. Πριν δμως ν' ασχοληθω μ' αυτον σταμάτησα με την αναφώνησή μου «" Αλτ»- την περίπολο και ζή 'τησα να μου δοθει το σύνθημα, το όποιο και μου <δόθηκε και ή περίπολος, πλησίασε, περίτρομη

13 δμως, γιατι έπειδη ακουσε τη φωνή μου, αρχιφύλακα και οχι σκοπου, ύπόθεσαν δτι θα είχαμε έχθρικη προσβολ η και δτι θα είχαμε απώλειες. Σκύψαμε αμέσως στόν ξαπλωμένο σκοπό τον κινήσαμε και αυτός ξύπνησε! Άποδείχτηκε, δτι είχε αποκοιμηθει, χωρις να σκεφτει τους κιντύνους. <Η περίπολος παράμεινε κοντά μας μιση ωρα και εφυγε να συνεχίσει την εφοδό της στ' αλλα φυλάκια. Στις δύο (2) ή ωρα μετ α τα μεσάνυχτα αλλαξα τους σκοπους και μετα από λίγο περιηρθα τις θέσεις των και βρηκα τόν ενα να κοιμαται ορθιος με στηριγμένο τό πρόσωπό του στ' δπλο του. 'Ύστερα και απ' αυτό τό επεισόδιο μου ηταν αδύνατο να ήσυχάσω και κατα περισσότερο λόγο να κοιμηθώ. 'Έτσι δπως ξαγρυπνουσα, ετρωγα καμια ρόγα σταφύλια που από νωρίς, δταν πήγαμε στη θέση του φυλάκιου είχαν κόψει οί στρατιώτες άπό παρακείμενο αμπέλι. 'Όταν αρχισε να φέγγει εγειρα τό κεφάλι μου στό γυλιό μου και από την κούραση κλεισαν τα μάτια μου., Αμέσως σχεδόν ξύπνησα από τό θρόϊσμα φύλλου που επεφτε από δέντρο. Τότε σκέφτηκα σε ποια ύπερένταση είχαν φτάσει τα νευρα μου. "Οταν πια εφεξε, φύγαμε για τό λόχο μας. Καθώς βάδιζα, ενοιωσα να κόβονται τα πόδια μου και άδιαθεσία. Στό λόχο ζήτησα άπό τό νοσοκόμο να με θερμομετρήσει. 'Αποδείχτηκε δτι είχα πυρετό 390. Με μετάφεραν αμέσως στό αναρρωτήριο του

14 συντάγματος δπου και νοσηλεύτηκα ενα μηνα. 0 γιατρός λοχαγός Βατσινέας και ό βοηθός του λο- χίας Χρηστέας εϊπαν, δτι επασχα από γαστρικό πυρετό. Τό 390 διάρκεσε δέκα τρείς μέρες, τις ύπόλοιπες εμεινα στό αναρρωτήριο για η)ν ανάρρω- σή μου. Ένω νοσηλευόμουν, στις αρχες του Ίούλ η ή αποστολ η πρός τη Θράκη εφυγε, ενω εγω λόγω, της αρρώστιας μου αυτης παράμει να στη Μ. 'Ασία. "Όταν βγηκα από τ' αναρρωτήριο στις 30 Ίούλη, τό σύνταγμα μου χορήγησε φύλλο πορείας για τη Στρατιωτικη Διοίκηση που εϊχε εδρα τό Άϊδίνι, δπου, σαν σπουδαστης της Νομικης που η μουν, θ' αναλάβαινα ύπηρεσία γραφέα στό δικαστικό τμη μα της Διοίκησης. Αυτό με φχαρίστησε. αφου στό έξης από στρατιώτης μάχιμου λόχου, θα. ύπηρετουσα σε γραφείο. Αυτα δμως τα περιστατικά, που ήρθαν κατα τύχη και με ρίξαν στη δύναμη του 180υ πεζικου συντάγματος, συντέλεσαν με την κατάρρευση της Στρατιας Μ. Άσίας να. παραμείνω αίχμάλωτος στους τούρκους.

15 ΈΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΝΑΖΛΙ-ΟΡΤΑΤΖΑΣ Στις 2 Αϋγουστου 1922 σιδ /κα εφτασα στο Άϊδίνι, παρουσιάστηκα στό εκεί Φρουραρχείο και ανάλαβα ύπηρεσία στο δικαστικο γραφείο της Στρα -τιωτικης Διοίκησης, του όποίου προϊστάμενος ήταν ό λοχαγός της στρατιωτικης δικαιοσύνης Γιαλιτάκης. Γνωρίστηκα με αλλους συναδέρφους και τη νύχτα της μέρας κείνης δπως και της έπόμένης 3ης Αϋγουστου κοιμήθηκα στο προαύλιο του χτιρίου που στέγαζε τη Στρατ. Διοίκηση, δπως ήταν καλοκαίρι, ξένοιαστος από νυχτερινη ύπηρεσία σε φυλάκια και περίπολα που περνουσα ώς τότε. <Η ξενοιασια δμως αύτή, τέλειωσε πολυ σύντομα. Τις πρωϊνες d)ρες της 3ης προς 4ης Αϋγουστου σήμανε ή σάλπιγγα συναγερμό. Πεταχτήκαμε απ' τον υπνο μας και έτοιμαστήκαμε με τον όπλισμό μας. Μας ανακοινώθηκε αμέσως δτι στον τομέα Ναζλι - Όρτάτζας, ανατολικα του ΆϊδιvίOυ τούρκικος στρατος επιτέθηκε ανάτρεψε τις εκεί όλιγάριθμες δυνάμεις μας και εισχώρησε στο από μας κατεχόμενο εδαφος. 'Όμως μάθαμε κατόπιν, στο. σημείο αύτο οί στρατιωτες των φυλακίων έλληνικων και τούρκικων στις δυο. δχθες του ποταμου Μαίαντρου, οι μεν απέναντι των δέ, ύπηρετουσαν οί ίδιοι πολυ καιρό και κατα κάποιο τρόπο είχαν μεταξύ των συνεννοηθεί και δεν ειχαν αιτίες να χτυπιουνται.

16 ΕΙχαν πιάσει φιλίες, συναντιωνταν στα νερα του ποταμου, δπου κατέβαιναν για τις ανάγκες των, τα λέγανε μεταξύ των και ζουσαν ετσι κάπως ει ρηνικα και φιλικά. Τις τελευταίες μέρες του Ίούλη οι τουρκοι στρατιωτες ειπαν στους δικούς μας δτι αυτοι φεύγουν και δτι θα τους αντικασταστήσουν στρατιωτες αλλων τμημάτων και συνεπως να προσέξουν και να μη επιχειρήσουν τα καθημερινα κατα τις ώς τότε συνήθειές τους, μήπως οι νέοι και αγνωστοι τουρκοι στρατιωτες τους χτυπήσουν. Άποδείχτηκε δτι ή αντικατάσταση των τούρκικων δυνάμεων εγι νε με αλλες ενισχυμένες για να γίνει ή επίθεση που εκδηλώθηκε την 3η πρός 4η Αϋγουστου. ΟΙ τούρκικες δυνάμεις προχώρησαν αρκετα σε βάθος πρό.ς τό ' Αϊδί νι, κατέλαβαν αρκετο τμήμα τής σιδικής γραμμής αλλα συγκρατήθηκαν από τις δικές μας δυνάμεις, μέχρις δτου ήρθαν από τη Σμύρνη στρατιωτικες ενισχύσεις και την ΙΙη Αϋγουστου εγινε αντεπίθεση και απωθήθηκαν οι τουρκοι σε βάθος του δικου τους εδάφους, μέχρι τής περιοχής τής πόλης Δενισλή. Έκ των υστέρων αποδείχτηκε δτι ή επίθεση αυτη των τούρκων εγινε για αντιπερισπασμό (δπως λέγεται στη στρατιωτικη ταχτικη) και απασχόληση των έλληνικων στρατιωτικων δυνάμεων, γιατι οι τουρκοι επρόκειτο να ενεργήσουν την γενικη επίθεσή των στό μέτωπο του ' Αφιόν - Καραχισάρ.

17 ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΟΥ ΑΦΙΟΝ ΚΑΡΑΧΙΣΑΡ Τι1ν 13 Αϋγουστου την περάσαμε ησυχα και τό βράδυ κοιμηθήκαμε ξένοιασνοι, γιατι από τις. 3 μέχρι 12 Αϋγουστου είμαστε σε διαρκη επιφυλακη και άϋπνοι. Τίς πρωϊνες d)ρες ξημερώνοντας. ή 14 Αϋγουστου, δπως κοιμώμουν στην αυλη του χτιρίου της Στρατ. Διοίκησης, ξύπνησα με τό κουδούνισμα τηλεφώνου που ηταν εκετ κοντα και ά κουσα τόν τηλεφωνητη ν' απαντά : Τί; εγκαταλείφτει τό Άφιόν ; Ή είδηση βεβαιώθηκε και διαδόθηκε αμέσως στό στρατό και τους κατοίκους της πόλης Άϊδίνι. 'Όλοι είχαμε την αίστηση δτι φεύγουμε όριστικα άπό τη Μ. Άσία. πως δμως θα γίνει αυτη ή φυγή ; Και τι συνέπειες θα εχει γενι κα και για τόν καθένα μας ; Οϊ ελληνες κάτοικοι της πόλης Άϊδίνι αμέσως άρχισαν να. έτοιμάζονται για να φύγουν μαζι με τό στρατό 11 και πριν απ' αυτόν. Μάζευαν σε μπόγους τα πράγματά των, ρουχισμό και άλλα και τους σώριαζαν στό σιδηροδρομικό σταθμό, με την ελπίδα δτι θα κατόρθωναν να τα πάρουν μαζί τους. Άπό την έπομένη, ενω ακόμη δεν είχε δοθεί καμια διαταγη για σύμπτυξη και υποχώρηση, αί ελληνες κάτοικοι της πόλης Άϊδίνι ώς και άλλοι χριστιανοί, ανέβαιναν στους σιδηροδρομικους συρμου ς που αναχωρουσαν για τη Σμύρνη, παρατώντας στό χωρο του σταθμου τα υπάρχοντά τους και

18 το χειρότερο βάζοντας φωτια στα σπίτια των για να μη τα βρουν ακέραια οί τουρκοι. Προσπάθειες στρατιωτικών τμημάτων να σβύ σουν τις πυρκαγιες δεν εφερναν κανένα αποτέλε -σμα. Συνέπεσε να εχει κατέβει στη Σμύρνη για να λάβει μέρος σε διαγωνl σμο εισαγωγης μαθητών στη Σχολη Ευελπίδων ό στρατιώτης γραφέας του στρατοδικείου Άϊδινίου Βαγγέλης Σταμάτης. Έπέ 'στρεψε στο Άϊδίνι μετα τις 14 Αϋγουστου, σταν είχε πλέον γνωστει ή κατάρρευση του μετώπου στο Άφιον Καραχισαρ και ή ύποχώρηση του στρατου μας. Άπ' σσα δε ειχε αντιληφτει κατα την παραμονή του στη Σμύρνη και κατα τη διαδρομη -της έπιστροφης του στο Άϊδίνι, μας πληροφόρησε -στι ό στρατός μας εχει διαλυθει, φεύγοντας προς -τη θάλασσα και το χειρότερο στι οί στρατιώτες «πετουν τα σπλα τους». Δεν θέλαμε να πιστέψουμε αυτή τη φοβερη -πληροφορία. Πώς ήταν δυνατό, στρατιώτες που βρίσκονται σ' έχθρικη χώρα, που την πατρίδα -τους προς την όποία θα έπέστρεφαν την χωρίζει -θάλασσα, να πεταν τα σπλα τους στα όποια, και,μόνο μπορουσαν να έλπίζουν για την ασφάλειά τους; 'Άν αυτο ήταν αλήθεια, τουτο σήμαινε στι 'παραδίδονταν στον τυχόντα έχθρό, στους αντάρτες -τούρκους fι τους φανατισμένους τούρκους χωριχούς. Ό χώρος του σιδηροδρομικου σταθμου Άϊδι -νίου, που ήταν τόσο ευρύχωρος ωστε μπορουσαν

19 να σταθμεύουν 11 να κινουνται σύγχρονα πέντε σιδηροδρομικοι συρμοί, είχε γεμίσει απο τους μπόγους που παράτησαν εκεί φεύγοντας οι ελληνες κάτοικοι Άϊδινίου και της περιοχης και οί πυρκαγιες στην πόλη συνεχίζονταν παρα τις προσπάθειες στρατιωτών να τις σταματήσουν. Στις 22 Αϋγουστου λοχίας του Γενικου Στρατηγείου εφερε απο τη Σμύρνη τη δια1αγη υποχώρησης τών προς τον Μαίνατρο στρατιωτικων δυνάμεων και ή όποία θ' αρχιζε την 24ην Αϋγουστου ήμέρα Τετάρτη. ΟΙ στρατιωτικες δυνάμεις. που κ :. ατείχαν τις πέραν και ανατολικα απο τ' Άϊδίνι θέσεις ητοι τμήματα του 180υ πεζικου συντάγματος, ενα τάγμα του 310υ πεζικου συντάγματος το όποίο κατείχε τον τομέα της Όρτάτζας και μια πυροβολαρχία βαρέος πυροβολικου ή όποία βρισκόταν στ11ν περιοχη Μπουλαντάν, βράδυναν την προς το ' Αϊδίνι σύμπτυξή τους, γιατι τα βαρυα πυροβόλα δεν ήταν εϋκολο να μετακινηθουν, και για τουτο τελικα παρατήθηκαν εκεί, αλλα κυρίως γιατι τα τμήματα αυτα στη\. υποχώρησή τους προσβάλλονταν απο ατάκτους τούρκους αντάρτες και αναγκάζονταν να μάχονται. Κατόρθωσαν δε να συγκεντρωeouv εξω απο το Άϊδίνι τ11 νύχτα τίίς 24ης προς η1ν 25ην Αϋγουστου. <ο στρατιωτικος διοικητης συντ Ιρχης Ζεγκίνης ξέδωκε διαταγη υποχώρησης εκείθεν προς την Σμύρνη την 25η Αϋγουστου ώς ακολούθως : <Η στρατιωτικη διοίκηση με το επιτελείο της, το τάγμα του 310υ πεζικου συντάγματος, οι αξιω-

20 ματικοι και οι αντρες του εγκαταλειφθέντος βαρέος πυροβολικου ώς και τό προσωπικό μερικων αλλων υπη ρεσιων θ' αναχωρουσαν με σιδη Ρ Ικό συρμό ό όποιος θα ξεκινουσε τό πρωι της 25ης Αϋγουστου. Τό 180ν σύνταγμα, του όποίου διοικητης ηταν ό συνταγματάρχης Θεοδώρου θα υποχωρουσε πεζοπορικα και κατα την πορεία του θα συμπαράσερνε τμηματικα τις πρός τόν Μαίαντρο και την περιοχη των Σωκίων δυνάμεις μας. Άνάφερε δε 11 διαταγη αυτη (Όπως Όριζε ή δια1αγη του Γενικου Στρατηγείου) Ότι Όλα αυτα τα τμή ματα θαφταναν στό Τουρμπαλι (Όπου σιδηρ Ικός σταθμός με διακλάδωση των δύο σιδηρ ικων γραμμων πρός Άϊδίνι και Όδεμήσι ), Όπου θα ένουντο 1) με την 2αν Μεραρχία (την όποία διοικουσε ό συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατας), ή όποία περιλάμβανε και τα δύο αλλα τάγματα του 31 ου συντάγματος, 2) με το εμπεδο σύνταγμα του Β' σώματος στρατου (διοικητης συντ Ιρχης Φιφης) και 3) με τμήματα χωροφυλακης, οί όποιες Όλες αυτες οί δυνάμεις θα ϋποχωρουσαν δια της πεδιάδας του Κάϋστρου (ποταμου). Έκεί στ?! Τουρμπαλί, Όριζε ή διαταγη του Γενιι<οΙ; Σ' ρατηύείoυ ρα παράμεναν Όλες αυτες οι δυνάμεις και θό. ξασφάλιζαν τις πρός Σμύρνη και Έρυθραία διόδους. Ό στρατιωτικός διοικητης συνταγματάρχης, Ζεγκίνης με διαταγή του Όρισε όνομαστικα δέκα στρατιωτες να τόν ακολουθουν και να βρίσκοντα πάντα υπό τις αμεσες διαταγές του, για να χρη σιμοποιουνται ώς αντιγραφείς των διαταγων του πρός

21 τα τμήματα. Μεταξυ των δέκα αυτων στρατιωτων ήμουν και γω και για τουτο κατέχω, δλες τις λεπτομέρειες της υποχώρησής μας, μέχρι της αιχμαλωσίας μας και κατ' ανάγκη και τα της αιχμαλωσίας στην όποία εζησα στην Τουρκία μέχρι τη ς 6ης Άπρίλη 1923.

22

23 ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΠΡΟΣ ΣΜΥΡΝΗΝ ΤΟΥ 180υ ΠΕΖ. ΣΥΝΤ jματοσ Κ.λ.π. ΣΤΡΑΤ. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΟ πρωι της 25 Αϋγουστου επιβιβαστήκανε σε άμαξοστοιχία τα τμήματα που όριζε ή διαταγη και αναχώρησαν. την ιδια μέρα και (κατα ωρα 31/2 μ.μ. εφτασαν στο σιδηρ /κο σταθμο Τζελάτ, δεύτερο σταθμο απο Τουρμπαλι προς Άϊδίνι. Μόλις στάθμευσε ή άμαξοστοιχία το εκεί έλληνικο στρατιωτικο φυλάκιο μας πλη ροφόρησε ότι απο Φρες πρωϊνης εβαλε κατα του Τουρμπαλι ενα 11 δύο πυροβόλα. Άλλα και μεις πλέον ακούγαμε τον κρότο των βολων πυροβόλου. 0 διοικητί1ζ Ζεγκίνης εσπευσε στο εκεί στρατιωτικο τηλέφωνο: και μίλησε με τον στο Τουρμπαλι τηλεφωνητη ό όποιος του ειπε ότι ε,κεί βρισκόταν μόνο το εμπεδο σύνταγμα πεζικου Β' σώματος στρατου και; δύναμη χωροφυλακης. Συνολικη στρατιωτικη δύ-; να μη αντρες ύπο τόν διοικητη συνταγματάρχη Φιφη και ότι απο ωρας 10 πρωϊνης βλήθηκε απο εχθρικο πυροβολικο και διαλύθηκε' πρόστεσε δε ό τηλεφωνητης «κ' εγω αυτη τη στιγμη παίρνω το τηλέφωνο και φεύγω, γιατι οί τουρκοι μπηκαν στο Τουρμπαλί». Τότε ό διοικητης Ζεγκίνης με το επιτελείο του πηρε την απόφαση όπως όλη ή δύναμη που μεταφερόταν σιδηρ /κα παραμείνει εκεί στο Τζελατ και ή άμαξοστοιχία να επιστρέψει στο Μπαλατζικ και

24 παραλάβει απ' εκεί και μεταφέρει το συντομώτε- ρο τό πεζοπορικα ύποχωρουν 180ν πεζικό σύνταγμα. Αυτο και εγινε μείναμε εκεί τη νύχτα της 25 προς 26 Αί5γουστου και ή άμαξοστοιχία με περισσότερες διαδρομες που εκανε όλη τη νύχτα μετάφερε στό χώρο αυτόν που σταθμεύαμε όλες τις δυνάμεις, ωστε το πρωι 26 Αί5γουστου ήσαν εκεί συγκεντρωμένα : Ή στρατιωτικη διοίκηση, τό 180ν πεζικό σύνταγμα, αξιωματικοι και στρατιώτες του βαρέος πυροβολικου που εγκαταλείφτηκε στο Μπουλαντάν, ύπό τόν λοχαγό Οικονομίδη, μια ήμιλαρχία ίππικου μια πυροβολαρχία (4 πυροβόλα) πεδινου πυροβολικου ύπο τον λοχαγό Παπανικολάου, ουλαμός (δύο πυροβόλα, τό ενα άχρηστο λόγω βλάβης) όρειβατικου πυροβολικου ύπο τον ανθυπολοχαγό Λιούμπη, ενα τάγμα του 310υ πεζικου συντάγματος ύπο τον ταγματάρχη Κ. Παπαδόπουλο, μια διμοιρία τηλεγραφητών και όλη ή δύναμη χωροφυλακης που ειχε διατεθεί στη περιοχη Μαίαντρου - Άϊδινίου. <Η όλη δύναμη σε άντρες κατα βεβαίωση σε μένα του λοχία του επιτελείου Γιώργου Κωνσταντινίδη ήταν άντρες με πλήρη όπλισμό και πολεμοφόδια και έξηντα (60) πολυβόλα. Στη διάρκεια της νύχτας 25 πρός 26 Αί5γουστου που γινόταν ή συγκέντρωση τών δυνάμεων, έπειδη, ή πρός Τουρμπαλι τηλεφωνικη συγκοινωνία Τι ων κομένη, ό διοικητης Ζεγκίνης διάταξε και κινήθηκαν για την αποκατάσταση της τηλεφω-

25 νικης συγκοινωνίας μόνον δέκα στρατιώτες τηλεγραφητες με συνοδεία είκοσι εξη (26) στρατιωτών πεζικου με επι κεφαλης λοχία. Αύτοι δμως καθως προχώρησαν μέσα στην πεδιάδα σε θέση κάπως δασωμένη, συμπλάκηκαν με ατάκτους τούρκους και πολεμουσαν δλ η τη νύχτα, χωρις να μπορέσουν να προχωρήσουν και γι' αύτο υποχώρησαν. Ξημέρωσε ή 26η Αϋγουστου μέρα Παρασκευη και ή συγκέντρωση Όλων τών στρατιωτικών δυνάμεων είχε πραγματοποιηθεί, ακολουθουσε Όμως και πληθος πολιτών, οί όποίοι παρατουσαν τις πόλεις και τα χωριά των και κατέβαιναν προς την Σμύρνη υπό την προστασία του στρατου, ελπίζοντας σωτη ρία! <Η διοίκηση εστειλε προς τα μπρος για αναγνώριση μόνο μια διμοιρία υπο τον ανθυπ Ιχαγο Σέρβο. Καθως Όμως ή διμοιρία προχώρησε συνάντησε αντίσταση και επειδη απέναντί μας φάνηκαν 'Και λίγοι τουρκοι καβαλλάρηδες στάλθηκαν ακόμη δυο λόχοι απο το τάγμα το όποίο διοικουσε ό ταγματάρχης πεζικου Βαμβακόπουλος. <Η δύναμη αυτη μαχόμενη προχωρουσε, εβαλε δε μερικες βολες και το πυροβολικό μας με τις όποίες ανάγκασε σε φυγη τους τούρκους καβαλλάρηδες. <Η Όλη φάλαγγα έτοιμάστηκε για πορεία προς το Τουρμπαλί, ή άμαξοστοιχία δμως μέσα στην όποία ησαν τραυματίες, ασθενείς και βοηθητικες -υπηρεσίες θα παρέμεινε στο σημείο που ειχε στα-

26 θμεύσει και θαρχόταν στο Τουρμπαλι αφου καταλάμβανε αυτο ό στρατός. Κατα το μεσημέρι και πριν να ξεκινήσει ή κύρια φάλαγγα είδαμε αεροπλάνο (πρcφανώς έλληνικό), το όποίο πετουσε με κατεύθυνση από Σμύρνη προς Άϊδίνι σε μεγάλο ϋψος. Κανεις δεν αντιλήφτηκε αν μας εριξε τίποται. Κατα. ωρα l1f2 μ.μ. ή φάλαγγα ξεκίνησε και βάδιζε σε δρόμο προ.ς τους πρόποδες τών βουνών αριστερα της σιδηροδρομικης γραμμης. Οί πλαγιοφύλακές μας βάδίζαν, ή προς τα δεξια της φάλαγγας επι τη σιδ ικης γραμμης ή δε πρός τ' αριστερα της φάλσ;tγας έπι της πλαγιας τών βουνών. Κατα την πορεία ή προς τ' αριστερα πλαγιοφυλακη συμπλάκηκε με ατάκτους τούρκους και ώς εκ τούτου ή πορεία μας επιβραδυνόταν αρκετά, αφου και τό πυροβολικό μας αναγκαζόταν να στα- 1. "Οτocν γύρισoc άπο την ocίχμocλωσίoc στην 'Aθ νoc δ κocτα. το 1922 λοχocγος του μύjχocνικoυ XOCL τώρoc τocξίocρχος έ. ά. ΔΎjμ τpιoς Γεωργocντας δ δπο'i:ος τότε ύπύjpετoυσε στο.γενικο ΣΤΡOCτ'Υ)γε'i:ο στ' ΣμύpνΎj, μου βεβoc ωσε;στι το άεροπλανο ocυτο μετέφερε xoct εριξε προς το \ 180ν σσντocγμoc Sιocτocγη με την οποιoc, το ' Γ εν. ΤΡOCΤΎjγειο _. γνωρι, ζ ε προς, ocυτο " : ι( υτι μετoc βλ' Ύj.- Σ θύjκε δ Sρόμος aπισθοχώρύ)cfyjζ της 20cς Μερocρχίocς (SΙΟΙΚΎJT' ς συντ Ιρχης Σ. Γονocτας) SΎjλocsη στι sεν θα. aτ.ισθοχωρουσε SLιX της πεsιιχ30cς του ΚιΧϋστρου άλλα..slιx της βορειότερocς πε3ιιχ3ocς του'έρμου ( τoι Ούσακ - Φιλoc3έλφειoc - MocYVΎjcrlOC - Σμύρνη) κocι συνεπως το 180ν σύντocγμoc 3εν πρόκειτο, ώς <Jριζε -ή πρoηγoύμενύj ιocτocγη να. συνocντύjθε'i: με ocυτη στο Τουρμπocλι και 2) κocτόπιν τούτου το 180ν σύντocγμoc 3ιIΧτασσ6τocν να συνεχίσει την aπισθοχώρη του προς ΣμύρνΎj - Έρυθρocίoc κocτ' έκτίμησ του.

27 θμεύει και να βάλει κατ αυτων. <Η πορεία μας συνεχίστηκε και κατα τις 9-10 μ.μ. σταθμεύσαμε σε πεδινό χωρο αριστερα του Τουρμπαλί. 'Όλη Όμως τι) νύχτα τα τμήματα τα όποια απο τό Τζελατ που είμαστε ειχαν σταλθει πρός Τουρμαπλι μάχονταν και απο τόν πάταγο της μάχης φαίνονταν Ότι δεν ειχαν πετύχει αποτέλεσμα για '(ατάληψη και εκκαθάριση του Τουρμπαλι από τις εχθρικες δυνάμεις. Γι' αυτο κατα ωρα δύο (2) μετα τα μεσάνυχτα κοινοποιήθηκε διαταγη επίθεσης το πρωι κατα του Τουρμπαλι από ισχυρες δυνάμεις. Πρι- Όμως να φέξει αναγγέλθηκε Τι κατάληψη του Τουρμπαλι υπό των μαχομένων και ετσι ματαιώθηκε κάθε κίνηση για τη γενικη επίθεση, εξακολουθουσε Όμως ν' ακούγονται αραωι πυροβολισμοι κατα διαστήματα. <Η άμαξοστοιχία Τι όποία από τό Τζελατ ειχε μετακινηθει τη νύχτα και μέσα από εχθρικα πυρα ειχε φτάσει στό Τουρμπαλί, μόλις εφεγγε το πρωι θ' αναχωρουσε για τη Σμύρνη, οί δε κύριες δυνάμεις του στρατου, θα εμπαιναν στό Τουρμπαλί, και θα καταλάμβαναν θέσεις, σύμφωνα με τη διαταγη του Γενικου Στρατηγείου, αν και οί προ υποθέσεις που Όριζε δεν υπηρχαν πιά. Διότι, ό τηλεφωνητης, ειχε δόσει την πληροφορία Ότι το εμπεδο σύνταγμα πεζικου Β' σώματος στρατου, που ηταν εκ ει προσβλήθηκε από τούρκικες δυνάμεις ατάκτων και εφυγε πρός Σμύρνη, δυνάμεις δε της 2ας μεραρχίας δεν φάνηκαν κάπου εκει Φανερο δ' επι πλέον ηταν δτι τα γύρω της περωχης του Τουρμπαλί"

28 'Που βρισκόμαστε, τα κατείχαν τούρκικες δυνάμεις οργανωμένων ανταρτών. "Όταν δμως τό πρωι της 27 Αϋγουστου ήμέρα Σάββατο ξεκίνησε ή άμαξοστοιχία από. Τουρμπαλι πρός Σμύρνη, μόλις προχώρησε λίγο διάστημα και πλησίαζε σε γέφυρα, που ηταν μπρός της, ξετροχιάστηκε και σύγχρονα ακούστηκε δυνατός κρότος, εκρηξη και ή Ύέφυρα ανατινάχτηκε. Τό σύνταγμα η)ν ιδια στιγμή, σε φάλαγγα κατα τετράδες τό κύριο σώμα του, είχε αρχίσει η)ν πορεία του πρός τό Τουρμπαλί. Δεν είχε δμως προχωρήσει πολυ και από τα,δεξια της σιδ ικης γραμμης υψώματα αρχισε να βάλλεται από εχθρικό πυροβόλο. Τότε, επειδη ή δλ η φάλαγγα του συντάγματος ήταν εκτεθειμένη, ή διοίκηση διάταξε οπιστοχώρηση στα πίσω υψώματα και τουτο εγινε. Ή διοί -κηση μ' δλο τό επιτελείο της αξιωματικους και στρατιώτες, μεταγωγικά της κλπ. στάθηκε πάνω σε λόφο και διάταξε τό πυροβολικό μας να βάλει -κατα τών απέναντι εχθρικών θέσεων. Άμέσως ρίχτηκαν μερικες βολες και μ' αυτες διαλύθηκε και τμημα καταβαλλάρηδων που είχαν φανεί στην απέναντι πεδιάδα και πλησίαζαν τη σιδ ικη γραμμή. Τό εχθρικό. πυροβόλο εξαχολουθουσε να βάλει χωρις δμως να μας προξενεί απώλειες. Ή ωρα θα ήταν περίπου 11 π.μ. δταν δλη ή φάλα'υγα, δπως πιστοχώρησε, βρισκόταν συγκεντρωμένη στην πλαγια του λόφου και τότε ακουσα τόν επιτελάρχη της διοίκησης, ταγματάρχη πεζι 'κου Σιώρην να λέει προς τόν διοικητη Ζεγκίνη :

29 «πρέπει να επιταχύνουμε την πορεία μας προς τη Σμύρνη, αφου επιτεθουμε και διαλύσουμε αυτους τους λίγους που φάνηκαν μπρός μας». τη στιγμη. κείνη εφτασε ό ταγματάρχης Βαμβακόπουλος μαζι με τον λοχαγό Σταυριανόπουλο, οι όποίοι με τις δυνάμεις που διοικουσαν μάχονταν την νύχτα στο Τουμπαρλί. Δεν μπορω να ξέρω τι είχε συμβεί μεταξυ αυτων και του διοικητου του συντάγματός των Θεοδώρου, ακουσα δμως το Βαμβακόπουλο να λέει προς τον Ζεγκίνη. «ΤΙ κατάσταση είναι αυτή ; μ' εχετε δλη τη νύχτα εκε'ί κάτω χωρις να ύπάρχει λόγος, πρέπει το ταχύτερο να βαδίσουμε εμπρός». Και ό Ζεγκίνης απαντώντας του είπε δτι θα του αφαιρέσει τη διοίκηση (εvνooυσε του τάγματός του). <ο Βαμβακόπουλος θύμωσε στράφηκε προς το μέρος που 11ταν ή φάλαγγα και φώναξε ".ους αξιωματικούς του, οι όποίοι και εσπευσαν κοντά του. Και απαντώντας στην απειλη του Ζεγκίνη του είπε : «Σείς θα μου αφαιρέσετε τη διοίκηση fι εγω θα καταργήσω τη. δική σας, εγω εμαθα να πολεμω». Τότε ό συνταγματάρχης Θεοδώρου κινήθηκε προς τον Βαμβακόπουλο, τον αγkά ιασε και δεν ακουσα τι του είπε, πάντως δλοι ήσύχασαν και αποφασίστηκε ή αμεση προς τα μπρος πορεία. Έδόθη ή διαταγη πορείας και τάχτηκαν εμπροστοφυλακη τα τάγματα : 1) το του 31 ου συντάγματος ύπό τον ταγματάρχη Κ. Παπαδόπουλο και 2) το του 180υ συντάγματος ύπο τον ταγματάρχη Βαμβακόπουλο. Μόλις ξεκίνησε ή φάλαγγα το εχθρικο πυροβόλο αναγκάστηκε απο τις βολες του

30 δικου μας ορειβατικου, ύπό τόν ανθυπιχαγό Λιούμπη, να σιγήση. Ή φάλαγγα προχωρουσε ενω η εμπροστοφυλακή μας αναπτυγμένη σε ακροβολισμό συνεχως μάχονταν ακούγονταν δε και κρότοι πολυβόλων του έχθρου. 'Ήσαν αντάρτες τουρκοι, στρατιωτικα οργανωμένοι από περιβόητο στην περιοχη Αϊδινίου - Όδεμησίου τουρκο λοχαγό με τ' δνομα Πεχλιβάν. "Ήταν δμως, να θαυμάζει κανεις την πειθαρχία στις κινήσεις και τα άλματα πρός τα μπρός των δυό μας ταγμάτων τα όποια μάχονταν ακροβολισμένα σε μια γραμμη σα νακαναν γυμνάσια, χωρις να ξεφεύγει από την 'ίσια γραμμη οϋτε ενας στρατιώτης. Eτσι ξουδετερώθηκαν οί τουρκοι που επιχείρησαν να μας εμποδίσουν να προχωρήσουμε, με αρκετες απώλειές τους σε νεκρους και τραυματίες και η φάλαγγά μας με δλες τις δυνάμεις της εφτασε κατα ωρα 4 μ.μ. σε πεδινό μέρος δεξια του σιδηρ ικου σταθμου Καγιας και η διοίκησή μας διάταξε στάθμευση και καταυλισμό για να διανυχτερεύσουμε εκει και συνεχίσουμε την πορεία μας την επομένη. τουτο ηταν μοιραιο σφάλμα έξ αίτίας του όποίου αλλα και α'λλων που εγιναν την επομένη, τό σύνταγμα μα; αιχμαλωτίστηκε από τους τούρκους. Γιατι διατάχτηκε αυτη η στάθμευση που την θεωρουμε μοιραιο σφάλμα; Απ' δσα ακούσαμε τότε από αξιωματικους του επιτελείου, η διοίκηση επειδη δεν ειχε καμμια

31 συγκεκριμένη πληροφορία για τη θέση και πορεία της 2ας μεραρχίας που ή διαταγη του Στρατηγείου δριζε δτι θα την συναντούσαμε στό Τουρμπαλί, ηθελε, με αμφιβολίες βέβαια, να πιστεύει δτι ή 2α μεραρχία βρισκόταν πίσω μας και γι' αυτό διάταξε την στάθμευση με την ελπίδα δτι θα συνδεόμαστε μ' αυτή. Έκ των ύστέρων εχει βεβαιωθεί δτι τό Γενικό Στρατηγείο με νεώτερη διαταγή του μετάβαλε την πορεία της 2ας μεραρχίας και την διάταξε αντι να ύποχωρήσει δια της πεδιάδας του Κάϋστρου, να κατέβει δια της πεδιάδας του "Έρμου, δηλαδη ν' ακολουθήσει την γραμμι1 ουσακ - Φιλαδέλφειας - Μαγνησίας - Σμύρνης. Αυτη δμως ή διαταγή, δεν λήφτηκε ποτε απο τη δική μας διοίκηση. " Α ν δεν γινόταν αυτη ή στάθμευση ωρα 4 τό απόγευμα, αλλ' αντίθετα συνεχίζαμε, την πρός Σμύρνη πορεία μας, κατ' ανάγκη θα συνδεόμαστε με το σύνταγμα του συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα, τό όποίο δπως είναι βεβαιωμένο, προς τό βράδυ της 11μέρας εκείνης πέρασε από τ' ανω της Σμύρνης ύψώματα, χωρις να πλησιάσει την πόλη, και συνέχισε την πορεία του προς Έρυθραία. Με τη διαταγη που δόθηκε για στάθμευση και διανυχτέρευση τα τμι1ματα της φάλαγγας πηραν θέσεις για καταυλισμό κατα τρόπο που σχημάτισαν τεράστιο κύκλο και πηραν επίσης τα μέτρα ασφαλείας των. eh διοίκηση με το επιτελείο εμεινε στο εσωτερικο του κύκλου. Έκεί βέβαια βρισκόμουν καιγω και καθως στεκόμουν σε κάποια απόσταση από τους συναδέρφους μου με τις θλι-

32 βερες σκέψεις μου περι του τί θα επακολουθουσε, διψουσα πολυ και νερό δεν ετχα. Άπό αρκετα μακρυνη απόσταση, μέσα στόν κύκλο του καταβλησμου ειδα να καλπάζει ενας καβαλλάρης με κατεύθυνση πρός τό μέρος που βρισκόμουν. Είχα πάντα μεγάλη αγάπη για τ' άλογα, και για τουτο ασυναίσθητα παρακολουθουσα βλέποντας τόν ώ ραίό αυτόν καβαλλάρη που Όσο πλησίαζε τόν' εβλεπα σαν πραγματικό κένταυρο. 'Όταν με πλησίασε ακόμη πρόλαβα, πριν να με προσπεράσει, ν' αντιληφτω Ότι μπρός στη σέλα του αλόγου του κρέμονταν δυό παγούρια. Σήκωσα τό χέρι μου Όταν πια, ηταν μπρός μου και σ'cαμάτησε. Ξακολουθουσα να θαυμάζω την όμορφια του λεβεντόκορμου νέου Όσο και τό περήφανο αλογό του και τόν παρακάλεσα, αν μπορουσε, να μου δώσει νερό να πιω. Καθως Όμως αντικρυζόμαστε κατάματα, σύγχρονα αναγνωριστίικαμε και σύγχρονα ειπαμε ό ενας στόν άλλο : κείνος, εισαι ό Βασίλης; καιγώ, είσαι ό χρηστος ; "Ήταν ό χρηστος Μπαμπανικολός από τό Παρθένι ' ΑρκαδίαςΙ. Μακρυνός συγγενής μου, στρατευμένος νωρίτερα από μένα, σαν μεγαλύτερός μου που ήταν. Μου εδωσε τό ενα παγούρι του γεματο νερό και μου είπε. «Με πέντε - εξη συναδέρφους μου, ' Απόγονος όπλοιρχ"f)γου άγωνιστου στην ΈποινάστοισΊ) του

33 οί δυο απ' αυτους κατάγονταν απ' το Σεβδίκιοϊ\ προχωρήσαμε να φτάσαμε στο χωριό τους. "Όταν δμως φτάσαμε στο σιδηρ /ΚΟ σταθμο του χωρ_ γιου, συναντήσαμε τούρκικη περίπολο από 6-8 αντρες οί όποτοι ειρηνικα μας είπαν να_ παραδο- θουμε, γιατι ό τούρκικος στρατος από το πρωι. της μέρας κείνης (27 Αϋγουστου ημέρα Σάββατο) μπηκε στη Σμύρνη. 'Ότι εκε'ί ύπάρχει συμμαχικη επιτροπη στην όποία οί ελληνες στρατιωτες πα-ο ραδίνουν τον όπλισμό τους και ελεύθεροι επιβιβάζονται σε έλληνικα πλο'ία και φεύγουν για την' Έλλάδα. Φυσικα δεν παραδοθήκαμε και πηγαίνω τώρα να τ' αναφέρω στη διοίκηση». - Και πράγματι προχώρησε και ανάφερε τ' ανωτέρω στον ίδιο τον διοικητη Ζεγκίνη και το επιτελε'ίο του. την νύχτα ό διοικητης κάλεσε δλους τους ανωτέρους αξιωματικους στο επιτελετο και συσκέφτηκαν. Οί δέκα στρατιωτες γραφε'ίς βρισκόμαστε εκε'ί και παρακολουθήσαμε δλη τη συζήτησή των κατα τη\- σύσκεψη. Προτάθηκε να μη βαδίσουμε προς τη Σμύρνη, αφου ειναι θετικη ή πληροφορία δτι αυτη καταλήφτηκε από τούρκικο στρατό, αλλα ν' ακολουθήσουμε δρόμο, 6χι βέβαια άμαξητόν, ό όποιος. από του Σεβδήκιο"ί μέσω των εξω και ανω της Σμύρνης ύψωμάτων όδηγουσε προς την Έρυθραία. 1, Χωριο μεσ'ήμβριο ιχνατολικα της Σμόρνης, οεότερος σιοηροορομικος σταθμος ιχπο Σμόρνη προς, ΑϊΟίνι. Στον κά.μπο τοu jjταν έλληνικο στρατιωτικο ιχεροορόμιο.

34 'Ό Ζεγκίνης, πρός τη γνώμη του όποίου συμφωνουσε και ό διοικητης του 180υ πεζικου συντάγματος Θεοδώρου, ειπεν δτι δεν συμφωνει πρός αυτη τη γνώμη, γιατι δεν μπορει να εγκαταλείψει τό υλικό. Έννοουσε βέβαια τα τέσσερα πεδινα πυροβόλα που δεν θα ητο δυνατό να κινηθουν σε τέτοιο δρόμο. Και σε γνωμες άλλων αξιωματικων που του συνιστουσαν ν' ακολουθηθει ό δρόμος πρός Έρυθραίαν τόν ακούσαμε που ειπε δτι «δεν θα πάω στα βουνα να γίνω τσέτης». Με τη γνώμη αυτη του Ζεγκίνη συμφώνησε και ό λοχαγός Κατσίκας.. Τελικα στη σύσκεψη αυτη αποφασίστηκε δ πως τό πρωι 28 Αϋγουστου ήμέρα Κυριακη νο. συνεχιστει ή πορεία μας πρός τη Σμύρνη. Ό λοχαγός του επιτελείου Συγγελάκης υπαγόρευσε σε μας τους γραφεις τη σχετικη διαταγη την όποία και κοινοποιήσαμε σ' δλες τις μονάδες. <Η διαταυη αυηί δριζε δτι «ή φάλαγγα θα βαδίσει με την ίδια διάταξη της προηγούμενης μέρας και συνιστουμε στους στρατιωτες να μην απομακρύνονται των τμημάτων των, διότι κατα πληροφορίας ό εχθρός κατέχει την Σμύρνη». <Η διαταγη αυτη μας εκανε κακη εντύπωση και.οί στρατιωτες του επιτελείου, που είχαμε κάποια πειρα, την σχολιάζαμε και απορούσαμε για τό λόγο, πως αφου «κατα πληροφορίες ό εχθρός κατέχει τη Σμύρνη» και βαδίζουμε «πρός Σμύρνην», γιατι δεν κοινοποιήθηκε από τη διοίκησή μας διαταγη επιχειρήσεων με αντικειμενικό σκοπό να,ανακαταλάβουμε τη Σμύρνη ; ''Αν δεν πρόκειτο να

35 μπουμε στη Σμύρνη, γιατι' δεν φεύγαμε αριστερά μας πρός την Έρυθραία ; Σύμφωνα με αυτη τη διαταγη τό πρωι της 28ης Αϋγουστου, μέρα Κυριακή, ξεκίνησε ή φάλαγγα με την ίδια διάταξη της προηγούμενης μέρας. Έμπροστοφυλακη και' αριστερα πλαγιοφυλακη τό τάγμα Βαμβακόπουλου και δεξια εμπροστοφυλακη και πλαγιοφυλακ:η τό τάγμα Κ. Παπαδόπουλου. Φτάσαμε στό Σεβδίκιο ί, δεύτερο σιδ /κό σταθμό από Σμύρνη πρός 'Αϊδίνι. Λίγο πριν πλησιάσουμε είδαμε άμαξοστοιχία να φεύγει από τό σταθμό πρός την Σμύρνη. Κοντα στο σταθμό βρίκαμε γέροντα ελληνα, ο οποίος μας ειπε δτι Ο σιδηρ /κός συρμός που εφυγε, μετάφερε τούρκους στρατιώτες και από τους οποίους ακουσε τα 'ίδια που είχε ειπεί ή τούρκικη περίπολος στους καβqλλάρηδες μας. Μας ειπε δέ Ο γέροντας δτι οι τουρκοι παράλαβαν στην άμαξοστοιχία και τους εκεί ελληνες στρατιώτες τηλεγραφητές αφου τους πηραν τα δπλα. "Οταν προχωρήσαμε μετα τό Σεβδίκιοϊ αρχίσαμε να βλέπουμε κάτω στό χώμα κατα διαστήματα δπλα έλλ ηνικά. 'Ασφαλώς είχαν πεταχτεί από στρατιώτες τμημάτων που ειχαν περάσει προηγούμενα απ' εκείό Ένώ προχωρουσε 11 φάλαγγα, Ο λοχαγός διοικητης της πεδινης πυροβολαρχίας Παπανικολάου ηρθε και ανάφερε στο Ζεγκίνη δτι τ' αλογα της πυροβολαρχίας, που δέν είχαν τροφη από πριν τρείς μέρες, δέν μπορουσαν να σύρουν τα πυροβόλα και στό πρώτο εμπόδιο του δρόμου σταμάτησαν., Αμέσως Ο Ζεγκίνης του ειπε να ξεζέψει τ'

36 άλογα!! δηλαδη να παρατήσει τα πυροβόλα, ενώ τη νύχτα πριν λίγες &ρες στη σύσκεψη των αξιωματικων δεν είχε δεχτεί την πρόταση, να μη βαδίσουμε πρός τη. Σμύρνη αλλα ν' ακολουθήσουμε τον ορεινό δρόμο προς την Έρυθραία, με την δικαιολογία από. μέρους του «δτι δεν εγκαταλείπει τό. υλικό». ΕΙδα τόν λοχαγό ΠαπαVΙKOλάOυ να φεύγει με δάκρυα στα μάτια του. "Όπως αποδείχτηκε μετα δεν ξέζεψε τ' άλογα και δεν παράτησε τα πυροβόλα του. τα πεινασμένα άλογα και οι στρατιωτες του μαζι σέρναν τό. πυροβόλα και ακολουθουσαν την πορεία μας. Κατα ωρα 2 μ.μ. ή εμπροστοφυλακή μας αριστερα του χωριου Παράδεισος, πρώτου σιδηρ /κου σταθμου, από τη Σμύρνη πρός 'Αϊδίνι και δταν πια βλέπαμε τό κάστρο τίς Σμύρνης, qυμπλάκηκε και αρχισαν ν' ακούγονται πυκνοι πυροβολισμοι Στην αρχη νομίσαμε δτι θα ειναι άταχτοι τουρκοι και ελπίσαμε δτι σε λίγο θ' άποθηθουν και διαλυθουν από τους δικούς μας. Άλλ' άντι να συμβεί αυτο που ελπίσαμε, αντίθετα ή μάχη λάβαινε εχταση και αρχισαν ν' α.κούγονται και κρότοι έχθρικων πολυβόλων από τις εχθρικες θέσεις. Ή πεδινη πυροβολαρχία μας τάχτηκε και αρχισε να βάλει κατα των εχθρικων θέσεων και υπό τ11ν πίεση των δικων μας τμημάτων οι τουρκοι απωθσυντο πρός τη κατεύθυνση του κάστρου της Σμύρνης. Προς τα δεξιά μας και στην πλαγια του αντικρυνου βουνου είδαμε άμαξοστσιχία, ή όποία

37 άσφαλώς εκινειτο άπό Σμύρνη πρός Βουτζα και ή οποία σταμάτησε σ' ενα σημειο. <ο διερμηνέας Άνθ Ιγός Σταυρίδης ό όποιος. και καταγόταν, δπως ελεγε άπό τό Βουτζα, ειπε: στό Ζεγκίνη δτι κει που στάθηκε ή άμαξοστοιχία,. δεν ειναι σταθμός και δτι άπ' αυτην κατεβαίνουν' ενοπλοι τουρκοι οί οποιοι θα μας επιτεθουν άπ. " εκει και γι' αυτό πρέπει να διατάξει την πυροβαλαρχία να χτυπήσει την άμαξοστοιχία. Οί άξιωματικοι του επιτελείου εβλεπαν με τα κυάλια τους και αλλοι ελεγαν δτι στην άμαξοστοιχία ησαν τουρκοι οπλισμένοι, αλλοι δε δτι ησαν τουρκοι πολιτες. <Ως που ν' άποφασίσει ο Ζεγκίνης, άπό τό μέρος που ειχε σταθει ή άμαξοστοιχία αρχισαν να βάλουν πολυβόλα τη φάλαγγά μας, της όποίας ό κύριος ογκος βρισκόταν στόν άμαξητό δρόμο. Σύγχρονα δε αρχισε να μας βάλει βαρυ πυροβόλο άπό, τό μέρος της Σμύρνης. Δόθηκε διαταγη δπως 11 κύρια φάλαγγα φύγει άπό τόν άμαξητό δρόμο δπου βρισκόταν άπροφύλαχτη και βαλόταν άπό εχθρικα πολυβόλα και ν' άνέβει στ' άριστερα του δρόμου ψηλώματα. Κατα την κίνηση δμως της φάλαγγας πρός τα ψηλώματα, τα τμήματα εχασαν την τάξη και συνοχή τους και βρεθήκανε τόσο ανακατωμένα ώστε ηταν φανερό δτι δεν μπορουσαν να ξαναύρουν την τάξη τους και πειθαρχημένα να όδηγηθουν. Διαλυμένη πλέον μαζα βάδιζαν πρός τα ψηλώματα που εχουν τ' ονομα «Δυό αδέρφια» διαρκώς πρός τ' αριστερά. Τις στιγμες αυτες βρισκόμουν στό χώρο που.

38 ήταν τό επιτελειο και μαζι με τόν ύπασπιστη του Ζεγκίνη Ύπολιγό Σαρρη, στα ριζα μεγάλου δέντρου και μετρουσα τις οβίδες που μας εστελνε τό βαρυ εχθρικό πυροβόλο. Πέφταν γύρω μας και χωνόσαντε στό χω μα χωρις να σκανε. Ειχα μετρήσει εντεκα (11). Σ' αυτη τη σύγχυση και διάλυση ό συνταγματάρχης Θεοδώρου, ό επιτελάρχης ταγματάρχης Σιώρης, ό λοχαγός πυροβολικου Οικονομίδης και {ίλλοι αξιωματικοι στάθηκαν σ' ενα σημειο με στημένη τη σημαία του συντάγματος και καλουσαν τους στρατιωτες να μη την εγκαταλείψουν και να συγκεντρωθουν γύρω της. Οί σαλπικτες σάλπιζαν πατριωτικα εμβατήρια. Οί στρατιωτες αρχισαν να συγκεντρώνονται και σε λίγο τα δύο τρίτα της δλης στρατιωτικης δύναμης βρίσκονταν εκει και απαιτουσαν από τους αξιωματικους να τους συντάξουν σε τμήματα και ν' αποφασίσουν τί θα κάνουν. Έπειδη δμως βολες του εχθρικου πυροβολικου αρχισαν να πέφτουν στό χωρο που είμαστε, διατάχτηκε και δλοι μαζι κάμψαμε την κορφη του ύψώματος για να προκαλυφτουμε στην πίσω του πλαγιά.

39 ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ, Από τη νέα αυτη θέση μας είδαμε κάτω μπρός μας λουρίδα θάλασσας του κόλπου της Σμύρνης. Σύγχρονα δμως μπρός μας, σε αρκετη απόσταση, μέσα από μικρη κοιλάδα, μαλλον χαράδρα" φάνηκαν καβαλλάρηδες, οχι περισσότεροι απο , οί όποιοι ρχόντουσαν πρός το. μέρος μας. Οί αξιωματικοί μας που παρατηρουσαν με τα κυάλια τους είπαν δτι ήταν τούρκικο ίππικό και στι πίσω απ' αυτους που φαίνονταν, ερχονταν και αλλη φάλαγγα. Διαδόθηκε σύγχρονα μεταξυ τών στρατιωτών στι στ' αριστερά μας υψώματα ήσαν πολυβολεια. Άλλα εκ τών υστέρων αποδείχτηκε δτι ή διάδοση αυτη δεν ανταποκρινόταν σε αληθινα πράγματα, γιατι στρατιώτες που εφυγαν πρός αυτη την κατεύθυνση, εφτασαν στη θάλασσα στόν Τσεσμέ, χωρις να προσβληθουν από εχθρικα τμήματα. Οί συνταγματάρχες Ζεγκίνης και Θεοδώρου με τους αξιωματικους του επιτελείου των αρχισαν να συσκέπτονται για ν' αποφασίσουν τί να κάνουν. Και ακούσrηκε απ' αυτους ή λέξη «παράδοση». Μόνος ό επιτελάρχης ταγματάρχης Σιώρης ακούστηκε να ζητάει εναν πολυβολητή, για να βάλει κατα τών επερχομένων καβαλλάρηδων. Άλλα ή διάλυση ήταν τόσο όλοκληρωτικη ωστε τίποτα δεν εγι νε για αντίσταση. "Αν και οί περισσότεροι στρατιώτες φώναζαν

40 -«δεν παραδινόμαστε» κανένας αξιωματικός δεν :πηρε την πρωτοβουλία να μας συντάξει και να!jlας όδηγι1σει σε αντίσταση. Άντίθετα προσπαθουσαν να μας πείσουν δτι φτάσαμε σε αδιέξοδο και δτι μόνο με την παράδοσή μας θα σωνόμαστε, γιατι ετσι θα πηγαίναμε στη Σμύρνη, εκει θα παραδίναμε τα δπλα μας και θα φεύγαμε ελεύθεροι για την πατρίδα μας. Κεινες τις στιγμες ειδα τόν ύπασπιστη του 180υ συντάγματος, λοχαγο. Πέτρο 'Αλεξόπουλο, χω ρις να ειπει τίποτα, να σπιρουνίζει τ' αλογό του και v' απομακρύνεται. "Όταν γύρισα από την αιχμαλωσία τόν ειδα 'στην ' Αθήνα και δπως εμαθα, ήταν κατήγορος της, ' διοίκησής μας, για την αιχμαλωσία μας. 'Ότι δμως ό ίδιος παράτησε το. σύνταγμά του κι' εφυγε, χωρις να ενεργήσει τίποτα για να τό σώσει Τι ν' αγωvιστει, κανεις δεν τό γνώριζε. 'Ή διοίκησή μας αποφάσισε την παράδοση και ΙUτάλθηKε πρός τους επερχόμενους τούρκους κα :βαλλάρηδες κήρυκας, με λευκη σημαία, ό ανθυπολοχαγός - διερμηνέας Σταυρίδης δταν αυτοι βρίσκονταν σε μικρη άπόσταση από μας, μαλλον για ν' αναγγείλει δτι παραδινόμαστε παρα για να.διαπραγματευτει δρους. Με τη σκέψη δτι απ' εκείνη τη στιγμη θάμαστε αιχμάλωτοι των τούρκων εννοιωσα σαν να μη ζω πιά. 'Αδιαφορωντας για τό τί γινόταν γύρω μου, εσπασα τό δπλο μου, μάνλιχερ, κτυπωντας το σε βράχο, αφ ου πρωτα εβγαλα τό ουραιο του, τό διά-

41 λυσα και σκόρπισα τcι κομμάτια του και εβγανα από δερμάτινη θήκη του τό στό ζωστηρα μου κρεμασμένο πιστόλι με τό δεξί μου χέρι και μ' αυτό θ' αυτοχτονουσα. Δίπλα μου βρισκόταν ό φίλος μου λοχίας του επιτελείου μας Γιωργος Κωνσταντινίδης. Άκαριαια μ' αγκάλιασε κατα τρόπο που μοϋκλεισε στην αγκαλιά του τα χέρια μου, και μοδπε «Βασίλη, τί πας να κάνεις ; δεν σκέπτεσαι τους δικούς σου ; στι μας συμβει θα τα περάσουμε μαζί». τα λόγια αυτα του Γιώργου Κωνσταντινίδη παράλυσαν τις δυνάμεις μου και ξουθενωμένος πια διάλυσα και τό πιστόλι μου και πέταξα τα κομμάτια του. την ίδια στιγμη κοντά μας ακούστηκαν διαδοχικα δυό πυροβολισμοι και είδα δυό λεβεντόκορμους συναδέρφους να κοί τονται στό χωμα ματωμένοι. Είχαν αυτοχτονήσει με τα δπλα τους. " Ήταν ό Γιωργος Τσιτσεκλης και ό Νικος Μαγγανιώτης. που κατάγονταν από τη Σμύρνη. Και ο ί δυό τους ώραια παληκάρια είχαν τελειώσει την Ευαγγελικη Σχολη της Σμύρνης και είχαν καταταγει έθελοντες στό στρατό μας. Ό Γιωργος Τσιτσεκλης, ψηλός, μελαχροινός με μαυρα μαλια και μαυρα μεγάλα μάτια. Ό Νικος Μαγγανιώτης ψηλός καστανόξανθος με γαλανα μάτια. Και οί δυό τους δεν θα μπορουσαν ν' ανεχτουν αιχμαλωσία στους τούρκους και δπως ησαν παιδια γνωστων έλληνικων οίκογενειων της Σμύρνης δεν τους ηταν δυνατό ν' ανεχτουν ξευτελισμους και βασανιστήρια από τους τούρκους. ' Έ μειναν έκει νεκροι κοντα στους βράχους της κορ-

42 φης τών «Δυο Άδερφών» της αγαπημένης των αλλα ξανασκλαβωμένης πατρίδας των Σμύρνης, που ή λιγόχρονη λευτεριά της εσβυσε σαν ονειρο, αδερφωμένοι ό ενας πλάϊ στόν αλλο, άταφοι! Ό Ζεγκίνης και οί αλλοι αξιωματικοι που άκουσαν τους πυροβολισμους και είδαν τους νεκρους αρχισαν να φωνάζουν. «Παιδια μη το κάνετε αυτό, μη στενοχωριέστε, ή αιχμαλωσία μας θα είναι λιγοήμερη, θα παμε στην πατρίδα μας». Πλησίασαν οί τουρκοι καβαλλάρηδες και 11 παράδοση σ' αυτους εγινε κατα ωρα 5 απογευματινη της 28ης Αϋγουστου ημέρα Κυριακή. Παραδόθηκε Όλη ή στρατιωτικη δύναμη που βρισκόταν εκεί εκτός του τάγματος Βαμβακόπουλου, τό όποίο σαν εμπροστοφυλακη και αριστερη, πλαγιοφυλακη που ειχε ταχτει, είχε προχωρήσει μαχόμενο και Όταν πλέον είχε νυχτώσει από τους βραδυπορουντες στρατιώτες του πληροφορ11θηκε την παράδοση του συντάγματος. 'Όπως μάθαμε και αυτου του τάγματος τμημα ύπό τόν λοχαγό Κατσίκαν παραδόθηκε την έπομένη!, και μόνο ό Βαμβακόπουλος με έξακόσιους (600) περίπου στρατιώτες και αξιωματικους εφτασε στόν Τσεσμε και απ' εκεί, Όπως και άλλα τμήματα διεκπεραιώθηκαν στη χιο. 1. Αυτα: τα: μάθαμε άπο στρατιωτες αυτοσ τοσ τμ ματoς ποu τοuς φεραν αlχμαλώτοuς στ ΣμυρνΊJ στο LaΙO μέρος ποu ετχαν και μας.

43 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (ΜΟΙΡΟΛσι ) -Έσεις βουνα της " Αγκυρας και της Μικρας 'Ασίας ποτέ σας μην ανθίσετε ποτε μη λουλουδίστε για τό κακό που πάθαμε στις δέκα τρεις τ' Αυγούστου Γιόμισαν τα βουνα κορμια και οι κάμποι παλληκάρια. Κι' αλλ α παιδιά ' ν' αιχμάλωτα, κι' αλλα ' ναι λαβωμένα κι' ενα παιδι απ' τόν τόπο μας αλλων παιδιωνε λέει : Βλέπω παιδιά, 'τοιμάζεστε στόν τόπο μας, να πατε, Ντουφέκι να μη ρίξετε, τραγούδι να μην ειπητε. Κι' αν σας ρωτήσει ή μάνα μου κι' ό δόλιος μου πατέρας, πέστε τους πως παντρεύτηκα έδω μέσ' την Τουρκία. πηρα η'ιν πλάκα πεθερά, τη μαύρη γη γυναίκα δυό κυπαρίσια αγκαλια στό μνημα μου απάνου. ΣΊjμεΙωσΊj : Το τρlχyoυo τουτο το σόνθεσε ό λlχoς στη,υ 'AρκlΧoΙIΧ το ΤΟ κlχτάyραψε το 1925 ό κlχθίjyψ-ης ΔΊjμ τρ. ΆνΟρ. TσΙρμπlΧς στο xωρ o MάνlΧp - ΆΡΚIΧOΙας κιχ!. το OΊjμOσΙευσε το 1957 στ-η «ΛαοΥραφΙιχ» (Τομ. 17, σελ. 74 ά.ρ θ. 5).

44 [( Digitized by 10uk1s, Β α Nov. σ ί λ η 2009 ς Γ. Δ & α μ α " τ ό π ο v λ ο ς δπως γveiae από τή" αίl.μαλωσία

45 ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟ Σ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ Οί τουρκοι καβαλλάρηδες που μας αιχμαλώτισαν ηταν τακτικός στρατός, ντυμένοι καλα με στρατιωτικες στολες και εξαρτήσεις. 0 επικεφαλης αξιωματικός των ηταν νέος την ηλικία και μιλουσε την Γαλλικη δπως τόν ακούσαμε κάτι να μας λέει. Μας εταξαν σε φάλαγγα κατα τετράδες, αοπλους πιά, για να μας όδηγήσουν στη Σμύρνη. Άπο τους αξιωματικούς μας δεν πηραν ούτε τα ξίφη των ούτε τ' αλογά των, τους εταξαν στην κεφαλη της φάλαγγας και ξεκινήσαμε για τη Σμύρνη. Η στην αρχη φαινομενικη ευγένεια των Τούρκων δεν κράτησε πολύ. Μετα μιση ωρα που βαδίζαμε άρχισαν να μας φωνάζουν τσιαμπουκ - τσιαμπουκ που σήμαινε να βαδίζουνε γρήγορα - γρήγορα. Έπίσης άρχισαν να μας ψάχνουν και να μας λένε τσικαρ που σήμαινε : «βγάλτο». Και στην αρχη μας επαιρναν τα χρήματα, ώρολόγια, δαχτυλίδια και δτι αλλο. "'Οσο δμως προχωρούσαμε και αρχισε να σκοτεινιάζει, τόσο τό «τσικαρ» α κουγόταν βιαιότερο.'" Αρχισαν να μας παίρνουν από τα ρουχα που φορούσαμε δτι τους αρεσε να μας χτυπουν και καθώς βάδιζαν στό πλάϊ μας πάνω στ' αλογά τους σπάθιζαν δποιον τύχαινε. "'Ολα αυτα τάκαναν κατα τρόπο που να μη τους αντιλαμβάνονταν οί αξιωματικοί τους, γιατι ώς τότε