ΡΑΝΤΟΒΑΝ ΚΑΡΑΤΖΙΤΣ Η ΠΑΛΙΟ-ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Transcript

1 ΡΑΝΤΟΒΑΝ ΚΑΡΑΤΖΙΤΣ Η ΠΑΛΙΟ-ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Έργο Ελαφρύ - κωµωδία ΑΘΗΝΑ 2009

2 Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του εκπροσώπου του περιοδικού «Συνεργασία των Λαών» Παναγιώτης Μιχαλακάκος

3 Έκδοση Περιοδικού ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ Μετάφραση Επιµέλεια NENAD VESIC ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΥ Παραγωγή ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΚΑΛΑΥΡΙΑ

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος ύο λόγια για τον Ράντοβαν Κάρατζιτς Η επιστολή του Ράντοβαν Κάρατζιτς Θεατρικό Ράντοβαν Κάρατζιτς Ράντοβαν Κάρατζιτς µια ζωή αγώνες

5 Π Ρ ΟΛ Ο Γ Ο Σ Είναι προφανές ότι δεν µπορούµε να περιορίσουµε την δραστηριότητα του Ράντοβαν Κάρατζιτς µόνο στη πολιτική και τους αγώνες του για τον λαό του. Ο Κάρατζιτς δηµιουργεί σ' όλα τα επίπεδα του γραπτού λόγου. Μέσα από το έργο του αναπτύσσει συναισθήµατα ανθρωπιάς, καταγράφει καταστάσεις και συµπεριφορές µε αυθεντική γλώσσα, σκληρή, οξεία, χωρίς ωραιοποιήσεις και µισόλογα. Ο διανοούµενος Ράντοβαν Κάρατζις ξεκίνησε από µακρινούς δρόµους για να φθάσει στους διάλογους αυτού του κειµένου. Από τα ξέγνοιαστα νιάτα της βιοπάλης και των αγώνων έφθασε στα ψηλά και δηµιουργικά όνειρα. Στα όνειρα µε γνώµονα την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο της πατρίδας του, για µια καλύτερη ζωή των συµπολιτών του, χωρίς συµβιβασµούς. Αιρετική η σκέψη του για τους δογµατικούς και αναπαυµένους στο παρελθόν διανοητές, που αποφεύγουν την περιπέτεια και δεν χαράζουν νέες διαδροµές στην ουµανιστική συµπεριφορά, δεν αναπτύσσουν την µεγάλη πολιτιστική κληρονοµιά τους. Η έµπνευση του Κάρατζιτς εναλλάσσεται ανάµεσα 7

6 8 στην πίστη και στον σκεπτικισµό, ανάµεσα στην ιδανική και ηθική επιδίωξη και σε ένα γραπτό λόγο εκλεπτυσµένο, ανάµεσα σε µια προσπάθεια καταγραφής κοινωνικών προβληµάτων και µιας αναζήτησης καθολικών και απόλυτων αξιών. Όλο το έργο του διέπεται από µια ανθρωπιστική σκέψη, µε ένα όραµα και ευαισθησία που ξεπερνά τη δική του πατρίδα και αγκαλιάζει όλους τους λαούς. Μέσα από τους διάλογους του έργου του "Η Παλιοκατάσταση" αναδεικνύει µε τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο συµπεριφορές και αγκυλώσεις που υπήρχαν στην πατρίδα του. Αγκυλώσεις που µε καυστικό χιούµορ ξεπερνά και δείχνει τον ουµανιστικό δρόµο, µε τον οποίο θα πρέπει να ξεπερνιούνται τα όποια προβλήµατα δηµιουργούνται στους λαούς. Ο Κάρατζιτς γεννηµένος στο Μαυροβούνιο. Οι γονείς του αγρότες, ο πατέρας του πολέµησε τους ναζί, αλλά και τους φασίστες στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο και φυλακίσθηκε. Το 1960 φεύγει για το Σεράγεβο, όπου σπουδάζει ιατρική. Παράλληλα γράφει ποίηση εµπνευσµένη από την σέρβικη παράδοση. Με την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισµού το 1990 ίδρυσε το Σερβικό ηµοκρατικό Κόµµα. Μετά από τον τριετή πόλεµο και την συµφωνία του Ντέϊτον, µε τη διαµεσολάβηση του ειδικού απεσταλ- µένου Χόλµπουργκ, ο λαός της Βοσνίας πίστεψε ότι οι περιπέτειες τελείωσαν και οτι η ειρήνη θα τους ενώσει. υστυχώς όµως ο αµερικανικός παράγοντας πιεζόµενος από την οικονοµική ελίτ, άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο που ονοµάστηκε «στέρηση των ηγετών των Σερβοβόσνιων». Ο Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς, ο Ράντοβαν Κάρατζιτς, ο στρατηγός Μλάντιτς και αρκετά στελέχη καταδικάζονται ως οι µοναδικοί πρωταγωνιστές για εγκλήµατα πολέµου

7 και καταζητούνται από το ιεθνές δικαστήριο Εγκληµάτων Πολέµου. Η σύλληψη του Μιλόσεβιτς πραγµατοποιείται µε την υπόσχεση ότι η Σερβία θα ξεκινήσει διαπραγµατεύσεις για την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι που δήλωσε ο τότε πρωθυπουργός Τζίτζιτς. Για δεκατρία χρόνια ο λαός της Βοσνίας µην πιστεύοντας ότι οι ηγέτες του έχουν αυτού του είδους ευθύνες, τους προστάτευε. Όταν τα πράγµατα για την ένταξη και την οικονοµική ανάπτυξη της χώρας περνούσαν και πάλι µέσα από τους δρόµους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Αµερικανικού κεφαλαίου, ο Ράντοβαν Κάρατζιτς παραδόθηκε από τις αρχές στους διώκτες του. Εδώ αξίζει να σηµειωθεί ότι για µια από τις πιο µεγάλες συκοφαντίες, που ήταν η "Σφαγή στην Σρεµπρένιτσα", το ιεθνές ικαστήριο µετά από δεκατέσσερα χρόνια ( ) αθώωσε την Σερβία. Θυµίζω ότι για την «γενοκτονία» των Σέρβων σε βάρος των Μουσουλµάνων είχε κατηγορηθεί ως κατ εξοχή υπεύθυνος ο Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς που πέθανε στις φυλακές του ιεθνούς ικαστηρίου. Ο Κάρατζιτς είχε σαν όνειρο την ανεξαρτησία του λαού του και αρνήθηκε τα κελεύσµατα υπακοής του αυτοκράτορα και της οικονοµικής ελίτ, να υποταχθεί ο λαός του στην νέα τάξη πραγµάτων.. Αυτή τη στάση και θέση να µην ενταχθεί στη παγκοσµιοποίηση δεν του την συγχώρεσε η οικονοµική ελίτ, γιατί δεν ήθελε να υπάρχουν αρνητές στα σχέδια της. Ο Κάρατζιτς δεν δέχθηκε να παίξει κανένα ρόλο σε βάρος του λαού του, αντιστάθηκε µε όλες του τις δυνάµεις, έδειξε ότι υπάρχουν πολιτικοί που δεν είναι υποταχτικοί, αλλά µπορούν να αντισταθούν ανεξάρτητα του κόστους, όπως λέει στο βιβλίο του αυτό. ιαβάζοντας αυτό το βιβλίο επιστρέφει και η δική 9

8 µας µνήµη πίσω, από το 1944 και µετά, µε τις παρεµβάσεις των Άγγλων αποικιοκρατών και στη συνέχεια των Αµερικάνων, στην ίδια µας τη χώρα. Η Σερβία παρέδωσε τον Ράντοβαν Κάρατζιτς στο ιεθνές ικαστήριο της Χάγης, ή «ικαστήριο» των πολιτικών σκοπιµοτήτων, εκτελώντας τις εντολές αυτών που διέλυσαν την Γιουγκοσλαβία, καθότι είναι γνωστό οτι οι Γερµανοί πρώτοι έθεσαν σε εκτέλεση το σχέδιο διάλυσης της, βγάζοντας από τα µπαούλα τους τα σχέδια που είχε ο Χίτλερ για την Γιουγκοσλαβία και γενικά για τα Βαλκάνια. Σχετικά µε τις κατηγορίες κατά των Σέρβων για «εγκλήµατα πολέµου» έχουµε αφιερώσει αρκετές σελίδες στο περιοδικό µας «Συνεργασία των Λαών» και για την ειδική µεταχείριση (αθώωση) των Κροατών και των Μουσουλµάνων της Βοσνίας για τα εγκλήµατα που διέπραξαν σε βάρος των Σέρβων!!! Την ίδια µεταχείριση έτυχαν και οι ηγέτες των UCK-Κοσσοβάρων για τα εγκλήµατα που διέπραξαν σε βάρος των Σέρβων!!! Τέλος εύχοµαι ολόψυχα για τον Ράντοβαν Κάρατζιτς, πατριώτη, αγωνιστή, δηµιουργό της Σέρβικης ηµοκρατίας της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, το «ιεθνές ικαστήριο» της Χάγης να τον απαλλάξει από τις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν σε βάρος του από την Κάρλα ντελ Πόντε, αµέσως µετά την έξοδό της από την επίσκεψη στον Λευκό Οίκο των ΗΠΑ. Παναγιώτης Μιχαλακάκος Εκδότης Περιοδικού «Συνεργασία των Λαών» 10

9 ΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΑΝΤΟΒΑΝ ΚΑΡΑΤΖΙΤΣ Χρήστος Η. Χαλαζιάς Από το ένα µέρος ήταν το καθήκον µου. Από το άλλο µέρος ήταν η τιµή µου. να βρίσκοµαι ανάµεσα σε πατριώτες. Αισθανόµουν ντροπή να προδώσω το φίλο µου. Κικέρων «Επιστολές βιβλίο 9 τοµ. Β» Για προσωπικότητες πολυδιάστατες και πολύπλευρες όπως αυτή του Ράντοβαν Κάρατζιτς δεν είναι εύκολο να γράψεις. Έχει τόσες πτυχές η δράση του, είναι τόσο πλούσιο και πολυποίκιλο το έργο του, τόσα πολλά τα ενδιαφέροντα του, οι στόχοι και οι προβληµατισµοί του, που διστάζεις. Φοβάσαι µην παραλείψεις κάτι το σηµαντικό, το καίριο, από τα τόσα πολλά που συγκροτούν αυτήν την ανήσυχη πολιτική και πνευµατική προσωπικότητα της εποχής µας. Γενικά, ένα άνθρωπο που ζει, κινείται και προσφέρει τόσα σ όλους τους τοµείς, δεν είναι εύκολο να τον καθηλώσεις µε µερικές φράσεις 11

10 12 σε ένα χαρτί και να πεις αυτή είναι η δράση του και η δηµιουργία του. Αν µάλιστα πιστεύεις στις αλήθειες του Πιραντέλο, υποψιάζεσαι πως ο άνθρωπος που προσεγγίζεις µε σεβασµό σου ξέφυγε. Εσύ είδες µόνο την µια του πλευρά, ή καλύτερα, σ' εσένα φάνηκε µε µια διαφορετική όψη από τις πολλές που, µε αυτές, τον είδαν οι άλλοι. Το δίδαγµα απ αυτές τις πιραντελλικές αληθές στην περίπτωση µας ειδικότερα, είναι νοµίζω ετούτο: «Η ιχνηλασία στο χώρο της εσωτερικής µας ζωής και της ψυχής δεν είναι πάντοτε µια εύκολη περιπέτεια. Όταν µάλιστα συµβαίνει η ψυχική ζωή του υπό διερεύνηση προσώπου όχι µόνο να ναι πολυκύµαντη, πλούσια και πολύπλοκη αλλά και να εξακτιδώνεται σε µύριες πνευµατικές, υλικές και επιστηµονικές δραστηριότητες. «Μην πιστέψεις πως είσαι καταδικασµένος και πως δεν υπάρχει σωτηρία σου / Μην πιστέψεις πως η χλόη είναι πράσινη µόνο απ τη Χηµεία και από την αναπνοή της / γιατί και η δικιά σου θέληση έχει κάποιο λόγο» (1). Ακριβώς αυτό συµβαίνει µε τον Ράντοβαν Κάρατζιτς. Η προσφορά στην περιοχή του πνεύµατος, µιας πολλαπλής προσωπικότητας µε επιστηµονικό κύρος σαν του Ράντοβαν Κάρατζιτς, δεν είναι πράγµα απλό. Και γίνεται ακόµα πιο περίπλοκο, όταν µεσολαβούν γεγονότα που εκπορεύονται από τις συγκυριακές καταστάσεις. Ο Ράντοβαν Κάρατζιτς είναι ένας δηµιουργός που δύσκολα µπορείς να τον κατατάξεις σ ένα ορισµένο κλάδο του γραπτού λόγου, έχει απλώσει τον στοχασµό του και έχει συλλάβει µε τις ευαίσθητες κεραίες του την αίσθηση σ ένα ευρύτατο φάσµα του επιστητού, µέσα στο οποίο κινείται, µε µια εκπληκτική άνεση και ευχέρεια. Με πρώτη του αγάπη, την ποίηση και την πρόκληση

11 του στην ουµανιστική φιλοσοφία, που στέκεται το κύριο και πρωταρχικό του µέληµα και σ' αυτό το βιβλίο, στο οποίο µε χιούµορ αποδίδει ένα ιδιαίτερο και ιδιάζον βάρος για τη δηµιουργία του πνευµατικού περιγύρου στον οποίο κινείται και απέκτησε ένα ολόκληρο κύκλο ενδιαφερόντων, που δεν τον απασχολούν µόνο ως στοχαστή αλλά και ως µελετητή. Με γνώµονα την ουµανιστική σκέψη θέλει και πετυχαίνει να διεισδύσει στα άδυτά της και να την ερµηνεύσει µε τη γνωστή µεθοδικότητα και επιστηµοσύνη που ιδιαίτερα τον διακρίνει. Η αφετηρία της σκέψης του είναι στενά προσκολληµένη στα ανθρωπιστικά ιδεώδη: «να αναζωογονήσουµε/ την πανάρχαια εστία/ να στρώσουµε/ των πρόβειων δερµάτων την αγάπη/και των παιδιών το παιχνίδι», (2) γιατί πιστεύει πως η αναγωγή σε φιλοσοφικές απόψεις υποχρεώνει το πνεύµα να συµπορεύεται µε τα ιδεώδη του ελεύθερου ανθρώπου. Σ' όλη την δηµιουργική του δράση µέχρι σήµερα δεν ξεχνά την πατρίδα του θυµάται πάντα τους συµπολίτες του, καταγράφει τις αγωνίες και τους αγώνες τους. Οι σκέψεις του δεν έχουν - πρέπει να ξεκαθαρίσουµε για να αποφύγουµε κάθε παρεξήγηση -καµιά µα καµιά απολύτως σχέση µε ότι θα µπορούσε να αποκληθεί «εθνικιστική ιδεολογία». «Η Βοσνία δεν είναι: Ούτε του αβίδ, ούτε του Καίσαρα, ούτε του Σπαχή, η Βοσνία είναι και των Σέρβων και των Κροατών και των Μουσουλµάνων». Η σκέψη του έχει εκείνο το στοιχείο της καθολικότητας, που επιτρέπει την κατάταξη του στοχαστή ανάµεσα στα πνεύµατα που έχουν κερδίσει µε το εύρος και την έκταση της διανοητικής τους εµβέλειας µια θέση αδιαµφισβήτητη, χωρίς µικρόχαρους προσδιορισµούς και άσκοπες εξειδικεύσεις στο στοχαστικό στε- 13

12 14 ρέωµα. Εµπεριέχουν όµως τα δηµιουργήµατα του, την έκφραση τόπων και ανθρώπων που αποπνέουν λεβεντιά. Λεβεντιά που είναι συνυφασµένη µε την έννοια της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της αποδούλωσης, που αποτελούν µόνιµα και επίµονα αιτήµατα και επιδιώξεις του Κάρατζιτς. Ο Κάρατζιτς δεν είναι µόνο πολιτικός και απλός άνθρωπος που ήρθε στη γη απλά για να περάσει, αλλά γεννηµένος να αγωνίζεται. Μια αγωνιστικότητα γεµάτη πάθος για τον άνθρωπο και την πατρίδα του. Το έργο αυτό εµπερικλείει την µυστηριακή ουσία της άγρυπνης συνείδησης, την δραµατική οδύνη του σήµερα και το φως για µια καλύτερη κοινωνία. Όταν διαβάζεις την «Παλιοκατάσταση» επικοινωνείς δηµιουργικά µε την ελεύθερη και ανυπότακτη συνείδηση του ανήσυχου ανθρώπου. «Μπορεί, αλλά µόλις γίνει ηγέτης, δεν πρέπει να παραµένει χαζός. Σ αυτό τα σηµείο παρουσιάζοµαι εγώ, και οι όµοιοι µου, κατάλαβες. Leader - Makers! Αυτοί οι οποίοι φτιάχνουν τον ηγέτη, κατάλαβες, και τον συντηρούν και κινούνται στην σκιά κατάλαβες... Εεε στο τέλος θα δηµιουργήσω τον ηγέτη και τον υποψήφιό µου, ακόµα και αν τον φτιάχνω...» Στις σελίδες αυτού του βιβλίου µε χιούµορ απ' άκρη σε άκρη φυσάει ο καθαρός αέρας του ελεύθερου στοχαστή και έχει ασυνήθιστη ένταση εναντίον των κοινωνικών ειδώλων. Συνήθως οι πατρίδες στήνουν βάθρα και ονοµάζουν κεντρικούς δρόµους, για να τιµήσουν τους πνευµατικούς τους ανθρώπους. Ο Ράντοβαν Κάρατζιτς, έστησε αυτός σε δύσκολους δρόµους και δύσβατους καιρούς το δικό του βάθρο για να τιµήσει και να υµνήσει την πατρίδα του. Το βάθρο του ακατάληπτου λόγου, της

13 άδολης, της µεγαλόπνευστης, της αυστηρής, της κρυστάλλινης σκέψης. Προσπάθησα, να σκιαγραφήσω την πνευµατική προσωπικότητα του πολύπλευρου δηµιουργού να είµαι συνοπτικός, όσο η περίπτωση και ο χώρος επιτρέπει. Στην προσέγγιση αυτή δεν είναι δυνατόν παρά να έµειναν πάµπολλα κενά. Άν η απεικόνιση της πνευµατικής φυσιογνωµίας, όπως αποδόθηκε είναι ελλιπής, αυτό βέβαια δεν οφείλεται στον τιµώµενο, αλλά στις δικές µου περιορισµένες ικανότητες, Και ζητώ την επιείκεια σας για την αµυδρή ίσως απαρίθµηση των επιτευγµάτων µιας εξαίρετης προσωπικότητας (για όσους τον γνώρισαν από κοντά), που για µια ολοκληρωµένη αποτίµηση της θα πρέπει να καταβληθεί επίπονη προσπάθεια και να αναλωθεί µεγάλη ποσότητα µελάνης και αρκετός χρόνος. Όλα αυτά όµως, πιστεύω πως από τ' άλλο µέρος, δεν δικαιολογούν τη σιωπή, που πολλοί αντιµετωπίζουν, αυτήν την προσφορά του. Μπροστά σε ένα δηµιουργό όπως ο Κάρατζιτς, όταν έρχεται από µια µη αλλοτριω- µένη εποχή σε µια καταναλωτική κοινωνία, διασταυρώνονται τόσες αλλοπρόσαλλες και ύποπτες συγκυρίες,σαν αυτή που ζούµε σήµερα, ο πνευµατικός άνθρωπος είναι υποχρεωµένος να πάρει θέση. Η άγνοια και η αδιαφορία δεν συγχωρείται, όταν τα περισσότερα χρόνια σου ασχολείσαι µε τα κοινά ως παιδαγωγός ή επιστήµονας. Επιβάλλεται να βγεις από την αδράνεια και την ουδετερότητα. 1 Από την ποιητική συλλογή «Εξ αποµνηµονεύτων χρόνων» εκδόσεις Ελληνικά γράµµατα από το ποίηµα "Μην Πιστέψεις» 2 Το ίδιο από το ποίηµα «Αυτοί επέστρεψαν» 15

14

15 Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΡΑΝΤΟΒΑΝ ΚΑΡΑΤΖΙΤΣ Μήπως είναι καλό να παρουσιαστώ µε αυτό το ελαφρύ-κωµικό έργο ενώπιον των Ελλήνων; Χάρηκα παρά πολύ και ένιωσα τιµή που οι µεγάλοι µας φίλοι οι Έλληνες έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν το σατυρικό µου κοµµάτι «Σιτοβάτσια» - «Παλιοκατάσταση». Το έργο γράφτηκε αµέσως µετά την εγκαθίδρυση της ειρήνης στην Βοσνία και Ερζεγοβίνη και αιτία για την συγγραφή του ήταν η συµπεριφορά των παγκόσµιων Γκαουλάιτερ απέναντι µας, απέναντι στον πολιτισµό και την παράδοση µας, απέναντι στο αίσθηµά µας για δικαιοσύνη και ελευθερία. Πίστευα ότι υπερβάλλω, οδηγώντας την κατάσταση στο παράλογο, όπως άλλωστε συµβαίνει στην κωµική λογοτεχνία. Στο µεταξύ, εκείνο που στην πραγµατικότητα µας συνέβη αργότερα, ξεπέρασε τις υπερβολές µου. Ο βαθµός του παραλόγου, τον οποίο επέδειξε η δύναµη που µας «έσπρωχνε την ηµοκρατία», ήταν µεγαλύτερος από κάθε δική µας υπερβολή. Έτσι, κωµικά και παράδοξα, θα µπορούσε να φαίνεται πως η 17

16 18 Σιτοβάτσια (Παλιοκατάσταση) υπερασπίζεται την δική µας πλευρά, µας παρηγορεί και κάνει κάπως υποφερτές τις «επιχειρήσεις», που έκαναν πάνω στον ζωντανό ιστό του πολιτισµού µας. Λυπηρή είναι η αλήθεια ότι, τα Βαλκάνια και οι λαοί των Βαλκανίων, συχνά πίνουν το πρώτο, πικρό ποτήρι, εκείνου που στην συνέχεια πίνει και ο υπόλοιπος κόσµος. Ο δικός µας δοξασµένος αδερφός, Ρήγας Φεραίος, δεν θα µας πίστευε αν του λέγαµε ότι και από την ύση µπορούν να επέλθουν συµφορές, ίδιες µε εκείνες που είδε να έρχονται από την Ανατολή. Η µήπως υπάρχει διαφορά µεταξύ των ισχυρών, των αφεντάδων αυτού του κόσµου; Η διαφορά είναι, όπως φαίνεται, µόνο στο όνοµα και καθόλου στην ουσία. Όµως τι άλλο µπορούµε να κάνουµε, όταν εξαντλήσουµε όλα τα µέσα άµυνας, εκτός από το να «γελάσου- µε λίγο µε την δυστυχία µας», όπως λένε στο Μαυροβούνιο. Μαυροβούνιο το οποίο ακολουθεί πολλές µορφές και αρχές της Αρχαίας Ελλάδας, από το περιβάλλον, τον ήλιο, την θάλασσα και τον ουρανό, µέχρι την ηθική και το επικό τραγούδι. Αλλά τολµώ µήπως να χαρώ που παρουσιάζοµαι στην ελληνική γλώσσα µε µια κωµωδία, γλώσσα στην οποία γεννήθηκε η πλέον υψηλή µορφή λογοτεχνικού παιχνιδιού - η τραγωδία; Φυσικά θα έπρεπε να χαίροµαι, επειδή, αν ακολουθούσα αυτή την λογική, δεν θα µπορούσα να παραβγώ µπροστά στους Έλληνες σε τίποτε. Γιατί η Ελλάδα είναι η κοιτίδα των πάντων που έχει αυτός ο γήινος πολιτισµός. Ίσως το ίδιο να συµβαίνει και µε την κωµωδία.

17 Παρότι δεν κυριαρχεί στην λογοτεχνία της Αρχαίας Ελλάδας, ίσως ο σπόρος της κωµωδίας, η ακριβέστερα οχλαγωγίας και αταξίας, να βρίσκεται κρυµµένος σε µια άλλη ελληνική εφεύρεση, στην ηµοκρατία! Μπορούµε να δούµε ότι και η δηµοκρατία µπορεί πολύ ωραία να παιχτεί σαν κωµωδία η ακόµη σαν ξεκαρδιστική κωµωδία σαν το απόλυτο µπέρδεµα, µόνο αν ο κεντρικός σκηνοθέτης είναι ικανός, κακός, διεφθαρµένος και αν έχει τάσεις για επικίνδυνα αστεία, και αν οι ηθοποιοί θεατές είναι πεινασµένοι και χωρίς κάθε ελπίδα. Μήπως δεν βλέπουµε ότι αυτή τη στιγµή παίζεται µια µέγα-κωµωδία, µε µεγάλες προοπτικές για τραγικό τέλος, τόσο του ιδίου του θεάτρου όσο και των ηθοποιών θεατών. Οτιδήποτε σε αυτό το κόσµο και να συµβεί, πάντοτε έχουµε την ευκαιρία να επιστρέψουµε στις κοιτίδες µας και να αρχίσουµε τα πάντα από την αρχή, µην εγκαταλείποντας εκείνα τα ιδανικά µε τα οποία κτίστηκε ο πολιτισµός µας. Και στις δικές µας αρχές βρίσκεται η Ελλάδα. Από εκεί σε εµάς τους Σέρβους (και σε ολόκληρο τον κόσµο) έφτανε µόνο εκείνο, το καλύτερο, τόσο από την αρχαία, όσο και από την εποχή του Κυρίου ( Βυζαντινή), µέχρι και σήµερα. Εάν λοιπόν αυτός ο κόσµος φτάσει στο αδιέξοδο τέλος του, πάντοτε θα µπορεί να θυµηθεί τους Έλληνες και να υπολογίζει στην Ελλάδα, όπως οι Σέρβοι µέχρι σήµερα έκαναν. Και µέχρι τότε λοιπόν, ας "γελάσουµε λίγο µε την δυστυχία µας». Με αγάπη και εκτίµηση, ο δικός σας Ράντοβαν Κάρατζιτς Χάγη, Χειµώνας / Άνοιξη

18 Πρόσωπα, υποψήφιος ηγέτης ΜΑΪΣΤΌΡΟΒΙΤΣ, leadermaker ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ, σερβιτόρος ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ -, αντιπρόσωπος της διεθνούς κοινότητας ΜΙΡΖΑ, ο όποιος δεν φαίνεται, βρίσκεται πίσω από την αυλαία και από κει δίνει σηµειώσεις στο Έντουαρν 20

19 Σκηνή πρώτη (Προσκήνιο, αυλαία κλεισµένη. Το προσκήνιο παριστάνει τον κήπο ενός καφενείου. Μερικά φτωχά τραπέζια, µε καρέκλες. Στην αυλαία, θα κρεµαστεί αργότερα ο χάρτης της Σερβικής ηµοκρατίας της Βοσνίας και της ευρείας Οµοσπονδίας της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης. Σε µία άκρη του τραπεζιού κάθεται ο Μαϊστόροβιτς, καλοντυµένος, µε δύο βαλίτσες, µια µεγαλύτερη και την άλλη, η οποία είναι σαν χαρτοφύλακας. Από τη µια στιγµή στην άλλη, τεντώνεται, βάζει τους αγκώνες στα γόνατα και το πρόσωπο στα χέρια του. Αναστενάζει. Στο ίδιο τραπέζι, στην άλλη άκρη, κάθεται ο Ραντόϊτσα, ντυµένος πιο φτωχά, παραµεληµένος, µε µια µεγάλη βαλίτσα δίπλα του.) (Αναστενάζει, κρατώντας το κεφάλι του στα χέρια, µε τους αγκώνες στα γόνατα) Πω, πωωω. Πω. Μαϊστόροβιτς, να τα µας! Σ' εκµεταλλεύθηκαν, σαν νταβατζής την πρωτάρα. Σαν νταβατζής την πρωτάρα. 21

20 (Επαναλαµβάνει, σαν να µιλάει µε τον εαυτό του). Για το Θεό, εάν είναι σαν νταβατζής µε πρωτάρα, δεν είναι καλά. Καθόλου καλά. Μα, ίσως είναι το γραφτό µου. Άι στο διάβολο γραφτό µου. Μα γιατί δεν είναι γραφτό και στους άλλους έτσι; Και τώρα, εσύ Μαϊστόροβιτς, έξω, φύγε απ όλες τις κοµπίνες. Πρέπει λέει, για το καλό του λαού (Κάνει γκριµάτσες). Ότι και να πεις, ο λαός έχει δίκαιο, ο λαός δεν κάνει λάθη, ο λαός αυτό, ο λαός εκείνο και, Μαϊστόροβιτς, για σένα δεν έχει θέση. Το παρατραβήξανε. Ο λαός είναι σοφός µόνο στα ανέκδοτα. Κατά τα άλλα κάνει λάθη, τροµερά λάθη. Και όταν ψηφίζει, εεεεε τότε κάνει αλάνθαστα λάθη! Βέβαια, δεν ψηφίζει ο λαός, αλλά ο καθένας ξεχωριστά, και αυτοί οι ξεχωριστοί κάνουν λάθη. Και ο λαός είναι γεµάτος από ξεχωριστούς. Όλοι στην σειρά, από ξεχωριστό σε ξεχωριστό, ένα λάθος µετά το άλλο. Μα δεν µπορείς να εµπιστευτείς το λαό. Είναι σαν την πουτάνα. Τον κολακεύεις, τον κολακεύεις, µα αυτός γυρνάει και σταυρώνει αλλού. Ε, και οι δικοί µου! Τώρα, δεν τους κάνω, παρ ότι τους τα έδωσα όλα, και το αίµα... Τι; του ποιανού; Το δικό µου αίµα το ρουφήσανε το περισσότερο ήταν δικό µου. Και τώρα, αι σικτήρ έξω. Μα ούτε την µπε- µπέκα, δεν τολµούσα να έχω, µόνο για χατίρι τους... Ούτε εγώ δεν τολµούσα, αλλά όχι λόγω του κοινού, αλλά λόγω της γυναίκας µου... 22

21 (Πρώτη φορά δίνει σηµασία στον Ραντόϊτσα, σαν να τον πρωτοείδε, κάνει µούτρα και παραξενεύεται) Ποιάς γυναίκας; Της ανάποδης γυναίκας. Και της δικής µου γυναικούλας. Μόνο η δική µου γυναίκα είναι στραβή και ανάποδη. Μήπως µου µιλάτε; Όχι. Εσείς µιλάτε σ εµένα. Εγώ κάθοµαι ήσυχα και πίνω το ποτό µου, και εσείς ενοχλείτε το κοινό, δηλαδή, εµένα. Εγώ σας µιλάω; Ούτε διάνοια. Εγώ µιλάω µε τον εαυτό µου. Και γενικώς. Και ποιος είσαι εσύ, τέλος πάντων; Τέλος πάντων, γενικώς - είµαι ένα τίποτα. Ούτε ειδικός δεν είµαι, ούτε κάτι καλύτερο. Και συ; Εεεε, αν θα µπορούσα να σου πω πώς κι εγώ είµαι ένα τίποτα... Ούτε καν ξέρεις πόσο τυχερός είσαι όταν είσαι ένα τίποτα. Γιατί αν ήσουνα µόνο για µια µέρα κάποιος, δεν θα µπορούσες να αντέχεις µετά να είσαι ένα τίποτα. 23

22 24 Α ναι; Και εσύ, υποτίθεται, ήσουν κάτι, και τώρα... Και τώρα, ξαφνικά, πρέπει να µαι ένα τίποτα. Και πέφτω γιατί άλλοι έκαναν τα λάθη. Και έπεσες από πολύ ψηλά, ή...; Προς Θεού, από πολύ ψηλά. Και, τι ήσουνα εσύ; Ήµουνα ο Θεός επί της γης. (Κάνει τον σταυρό του) Θεέ συγχώρεσέ µε! Ήµουν τα πάντα. Μόνο που δεν φαινό- µουνα, ήµουν τα πάντα πίσω από τη σκηνή. Αυτοί, οι οποίοι φαίνονταν, δεν ήξεραν να πουν λαλιά χωρίς εµέ... Όλες τις κινήσεις τους, τις σκέφτηκα εγώ... χωρίς εµένα θα ήταν... Μα, να µην σου τα λέω. Και τώρα, ξαφνικά, εντελώς καινούργια κατάσταση. Τι πίνεις; Θα πιω αυτό που θα πληρώσεις. Και πώς σε λένε, πέρα από "Θεό επί της γης "; Εγώ είµαι ο Μαϊστόροβιτς.

23 Και είσαι ο µάστορας σε τι; εν καταλαβαίνω, τι σε τι; Στα µαστορέµατά σου, σε τι είσαι µάστορας; Στα πάντα φίλε! Εγώ είµαι, ΕΚΕΙΝΟΣ, ο Μαϊστόροβιτς, ο διάσηµος. Καλέ µου Μαϊστόροβιτς, εγώ δεν σε άκουσα ποτέ. Θα µε ακούσεις, θα µε ακούσεις, αν δεν µε έχεις ήδη ακουστά. Πώς τον λένε εδώ τον σερβιτόρο; Απλά φωνάζεις: Γκαρσόν! Μόνο όµως αν έχεις λεφτά. εν έχω πρόβληµα µε τα λεφτά. Πώς τον λένε; Και να σου πω πώς µε τα φράγκα δεν έχω πρόβληµα. Τι µου λες! Άριστα! Εγώ πάντως πάντοτε έχω προβλή- µατα µε τα λεφτά και ποτέ µε τους σερβιτόρους. Ορέ Μάϊκοβιτς, θα µπορούσαµε να κάνουµε παρέα συχνά. Για να δω; 25

24 ΜΑΪΣΤΌΡΟΒΙΤΣ Με λένε Μαϊστόροβιτς, όχι Μάϊκοβιτς. Τι θες να δεις; Αυτά τα λεφτά, µε τα οποία δεν έχεις προβλήµατα. Να τα, άνοιξε αυτό το βαλιτζάκι. (Ανοίγει τον χαρτοφύλακα, που ήταν γεµάτος χρήµατα, και µένει µε το στόµα ανοιχτό) Θέε µου! Έλα εδώ Ντόµπριτσα! Ποιος είναι ο Ντόµπριτσα τώρα; Ο σερβιτόρος, τον λένε Ντόµπριτσα. Και, ρώτα µε ό,τι θες, για όσο καιρό θα έχουµε αυτά.. Σιγά, δεν πρέπει να τα ξοδέψω όλα στα καφενεία. Έχω άλλα σχέδια µε αυτά. (Κλείνει τον χαρτοφύλακα, απογοητευµένος) Ε τότε, δεν ξέρω πώς τον λένε το σερβιτόρο. Εντάξει, ηρέµησε, έχουµε και για κάνα καφεδάκι... δηλαδή και για ποτάκι και για ουισκάκι... 26

25 (Εµφανίζεται ο Ντόµπριτσα, ο σερβιτόρος, περπατάει κουνιστά και φέρνει καφέ και ποτό). ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Ααα, καλώς τον παιδαρά! Ααα, τι οµορφούλης είστε σήµερα, κύριε Ραντόϊτσα. Πως µου είστε σήµερα κάπως, κάπως, κάπως... Ντόµπριτσα, µην ταλαιπωρείσαι παιδί µου. Σήµερα είµαι κάπως... στις κακές µου, µόνο που σου είναι λίγο άβολο να µου το πεις, έτσι, αυτό δεν είναι; Και αυτός ο κύριος φαίνεται κάπως. Και, να βλεπες όµως αυτό το τενεκέ, εε τότε θα τον έβρισκες "κάπως ακόµη πιό ιδιαίτερο"... ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, πώς χάρηκα τόοοοοσο... Εντάξει, εντάξει, 'ρε Ντόµπριτσα! Μπορείς να φύγεις τώρα, και ξαναέλα λίγο αργότερα. Θα έχουµε κάποια παλιοκατάσταση εδώ και πρέπει να την εκτιµήσουµε. Έλα, Ντόµπριτσα, ξύσε µε λίγο στο µούσι, πρέπει να εξετάσουµε µια παλιοκατάσταση σου ειπα. ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ (Τον ξύνει και τον γαργαλάει κάτω από το πηγούνι του) Και, θα µπορέσω κι εγώ να µείνω λιγάκι περισσότερο; Θα µπορέσεις, Ντόµπριτσα, θα µπορέσεις. Εξαρτάται πάντως από την κατάσταση. 27

26 ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ (Φεύγοντας) Αχ, πόσο χαίροµαι που θα έχουµε παλιοκατάσταση! Τι σχέση έχει η παλιοκατάσταση µαζί σου; Και δεν την λέµε παλιοκατάσταση αλλά σκέτο κατάσταση, και πάλι δεν έχει καµία σχέση µαζί σου. ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Πωωω, πως γουστάρω, όταν έχουµε παλιοκατάσταση. Την νιώθω µέσα στον αέρα. Καταλαβαίνετε ηλεκτρισµένη ατµόσφαιρα ρε παίδαρε. Όλοι σοβαρεύονται κάπωωως, και όλα φαίνονται σπουδαία, τόσο σπουδαίααααα... Ε βέβαια, το έχω παρατηρήσει και εγώ! Μα προς Θεού, χωρίς κάποια ιδιαιτερότητα, χωρίς κάποια ιδιαίτερη κατάσταση, είµαστε απόλυτο µηδενικό! Και όταν έχουµε κάποια κατάσταση, το οποιοδήποτε καφενείο, ακόµα και αυτή η παλιότρυπα, µε συγχωρείς Ντόµπριτσα, γίνεται ιστορικό. Ο καφές ιστορικός! Το ποτό επίσης ιστορικό! Η σούπα έστω και ξινή, επίσης γίνεται ιστορική. Για το Θεό, µε καταλαβαίνεις; Και οι γυναίκες! Τις καθησυχάζει η παλιοκατάσταση, δεν κουνιούνται καν. Μόνο περιµένουν να δουν τι θα γίνει παρακάτω. Οι σωστές γυναίκες, κατάλαβες; Η παλιοκατάσταση, αδελφέ, δεν αστειεύεται! (Στον Ντόµπριτσα, ο οποίος περιµένει) Άστο εσύ Ντόµπριτσα, δεν έχεις ιδέα τι θα πει παλιοκατάσταση, µόνο φέρε µας τα ποτά! 28

27 Μην υποτιµάς τον Ντόµπριτσα, αυτός πάντα µυρίζεται την παλιοκατάσταση. Άντε, µίλα µου Μάϊκοβιτς! Με λένε Μαϊστόροβιτς. Κοίτα να δεις. Η κατάσταση άλλαξε. Έρχονται οι εκλογές, ξέρεις; Και τώρα, κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει. Μα τι µου λες! Έρχονται οι εκλογές; Ούτε καν κατάλαβα πως έχουν φύγει.έχω την εντύπωση πως βρίσκονται συνέχεια εδώ, και έχω πάψει να τους δίνω σηµασία. Σωστά τα λες, βρίσκονται συνέχεια εδώ, αλλά και συνέχεια πλησιάζουν ξέρεις. Έχει δηµιουργηθεί µία εντελώς καινούργια κατάσταση. Πρέπει να βρεθεί ο καινούργιος υποψήφιος. Ο δικός µας δεν µπορεί να υποβάλει υποψηφιότητα και ο δικός τους δεν µπορεί να νικήσει. Τώρα, οι δικοί µας ψάχνουν να βρουν κάποιον καινούργιο, κι έχουµε τρέξιµο. Ο καθένας από µας έχει το δικό του φαβορί, κατάλαβες; Και, πού ναι το πρόβληµα, δηλαδή; Τώρα ο καθένας µας ψάχνει τον δικό του υποψήφιο, οπότε και εγώ κάνω το ίδιο. Ήµουνα και εγώ µε έναν υποψήφιο, αλλά µε έδιωξαν από όλους τους συνδυα- 29

28 30 σµούς, λόγω αυτής της άθλιας βαλιτζούλας. Νοµίζουν ότι θα σωθούν, εάν θυσιάσουν εµένα. Συµβαίνει και αυτό! Σαν στο σκάκι: Θυσιάζεται ο ιππότης, ή το άλογο του για να σώσει τον βασιλιά. Όχι και άλογο ρε, σε παρακαλώ! Ας πούµε τουλάχιστον επίσκοπος για παράδειγµα. Εντάξει κύριε επίσκοπε. Σ έδιωξαν και απ το διαµέρισµά σου; Όχι από κει! Γιατί να µε διώξουν από το διαµέρισµα; Mε απέκλεισαν απ όλα τα σχετικά. Και αυτή τη βαλιτζούλα, σου την άφησαν; Μα δεν θα µου άφηναν ούτε ένα φράγκο. Την έβαλα έγκαιρα στην άκρη! Μπορούν να εµφανιστούν κάθε στιγµή να µου την αρπάξουν! Γιατί τότε παραπονιέσαι; Κοίτα εµένα: µ έδιωξαν και από το σπίτι, και από όλους τους συνδυασµούς. Ενώ εσύ κράτησες το διαµέρισµα! Και την βαλίτζα αυτή, µε τόσα λεφτά. Και τι λεφτά, λεφτάρες ρε!

29 Χαζέ! Αυτά δεν είναι τίποτα σε σύγκριση µ' αυτά που έµειναν µέσα! Έµειναν πολλά; Αααααααααχ! Αααααχ! Ααααχ! Μη ρωτάς καθόλου! Θα επιλέξουν κάποιον φλώρο, αρχάριο και άσχετο, και οι άλλοι θα µας τα πάρουν όλα µπροστά απ τα µάτια µας. Αλλά, και εκείνοι της αντιπολίτευσης παιδεύονται! εν έχουν ενιαίο υποψήφιο! Όσον αφορά τους ξένους, µέχρι τώρα δεν βρέθηκε ούτε ένας ζωντανός Σέρβος που να τους αρέσει. Εµένα, δεν µου έχει αποµείνει και τίποτα... Πώς έτσι; Και αυτή η βαλιτζάρα και τα λεφτά; Αυτά δεν είναι τίποτα αν δεν έχεις εξουσία! Αυτά εξαφανίζονται σιγά - σιγά! εν µου έχει αποµείνει τίποτα άλλο παρά να βρω κι εγώ το δικό µου άλογο κούρσας... Σε µας, στα άλογα κανένας δεν δοξάστηκε. Ίσως βέβαια µόνο το άλογο παίρνει κάποια δόξα, δοξάζεται, αλλά για τον ιδιοκτήτη και τον ιππέα, για αυτούς κανείς δεν δίνει δεκάρα. εν καταλαβαίνεις! Πρέπει να βρω στα κρυφά τον υποψή- 31

30 φιό µου, και µπαµ, όταν νικήσει, οι άλλοι θα ξαφνιαστούν όταν µάθουν ποιος είναι ο κύριος µάστορας πίσω απ' την αυλαία! Κανείς δεν θα ξέρει ποιός τον έφερε! Εγώ θα τους τον επιβάλω και θα τους ξεγελάσω, καταλαβαίνεις; Και τώρα, για σκέψου την εικόνα: πρώτη µέρα, ορκωµοσία, (χειρονοµεί στον αέρα, σαν να κάνει σχήµα πύλης θριάµβου) και όλοι σπρώχνονται να είναι κοντά, όταν ξαφνικά, ως κεραυνός εν αιθρία, ο καινούργιος πρόεδρος περικυκλώνεται από τους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Και αριστερά, δίπλα του, αφήνει µια µυστηριώδη θέση, κενή... Για την γυναίκα του... Όχι για την γυναίκα! Η γυναίκα θα πάει απ την δεξιά. Στην αριστερή του πλευρά, µια θέση... Κανείς δεν θα ξέρει για ποιόν! Και τότε, µπαµ, ο κύριος leader-maker παρουσιάζεται! Εγώ. Εγώ, αδελφέ. Γιατί δεν υποβάλλεις εσύ υποψηφιότητα, και χαλαρά να γίνεις και πρόεδρος; Ο Μάϊκοβιτς, ο πρόεδρος, απλά! Με λένε Μαϊστόροβιτς. Ε, θα το έκανα ευχαρίστως, αλλά θα µε έκαναν κιµά! Απ όλες τις πλευρές θα µου έβαζαν τις φωνές. Θα έλεγαν: Είσαι τελειωµένος, αδειασµένος... (Αγγίζει τον χαρτοφύλακα) Εσύ όµως είσαι µακρυά απ το να πεις αδειασµένος... 32

31 εν γίνεται, δεν γίνεται. Μάταια σκεφτόµαστε κάτι τέτοιο. Αν και θα ήταν ωραίο... Και όταν το σκέφτεσαι, η καρδιά σου αναπηδάει... (Κουνάει το κεφάλι αρνητικά) Άσκοπο είναι... Πρέπει να βρω τον υποψήφιο µου. Έπεισα αυτούς από την διεθνή κοινότητα να µου δώσουν καιρό, για να κατέβω στο λαό, και να βρω έναν χρυσό Σέρβο... εν έχω πολύ χρόνο και η αστυνοµία µε ακολουθεί για να µου αρπάξει αυτό. Όµως, αν βρω τον υποψήφιό µου εγκαίρως, θα µαι καλά. Βρες τον Μάϊκοβιτς! Και πώς πρέπει να ναι αυτός ο υποψήφιος; Πρέπει να είναι τύπου ηγέτη, κατάλαβες... δεν µπορώ να στο εξηγήσω, αλλά πρέπει ο λαός να αντιληφτεί ότι έχει κάτι ξεχωριστό... αυτό το κάτι...απερίγραπτο... αλλά να είναι αυτό το κάτι... "Αυτό το κάτι, αυτό το κάτι". Τι είναι αυτό; Αχ, αν µπορούσε κανείς να το περιγράψει, να µπορούσε και να το υποδυθεί, δηλαδή, κάθε χαζός θα µπορούσε να προσποιηθεί και τελικά να γίνει ηγέτης... Για πες µου, ο χαζός δεν µπορεί να γίνει ηγέτης; 33

32 Μπορεί, αλλά µόλις γίνει ηγέτης, δεν πρέπει να παρα- µείνει χαζός. Σ αυτό το σηµείο παρουσιάζοµαι εγώ, και οι όµοιοι µου, κατάλαβες. Leader-makers! Αυτοί οι οποίοι φτιάχνουν τον ηγέτη, κατάλαβες και τον συντηρούν και κινούνται στην σκιά, κατάλαβες... (χειρονοµεί) Εεε στο τέλος θα δηµιουργήσω τον ηγέτη και τον υποψήφιό µου, ακόµα και αν τον φτιάξω... Από λάσπη... Όχι από λάσπη. εν κάνει. Αφήνει ίχνη. Από πηλό. Ακόµα και αν τον φτιάξω από πηλό... Πάλι δεν κάνει... Θα είναι µαλακός. εν θα είναι µαλακός, καθόλου µαλακός! Για µένα θα είναι µαλακός σαν βαµβάκι γι αυτούς θα ναι σκληρός. Αυτός, ο δικός µου θα είναι από ψηµένο πηλό, καταλαβαίνεις; Θα είναι πλίν-θι-νος! Για να µην του κάνουν τίποτα ούτε βροχές, ούτε η ξηρασία... Χα! Θα είναι πολύ καλός αυτός! εν θα σπαταλάει λεφτά, δεν θα τρώει, δεν θα ρεύεται... 34

33 Έτσι µπράβο. εν θα έχει κανέναν δικό του. Χωρίς φίλους, χωρίς συγγενείς, χωρίς... Θα είναι µόνο δικός σου... Μόοονο δικός µου... εν θα έχει κανέναν εκτός από εµένα! Άγνωστος άνθρωπος, κατάλαβες; εν θα ναι δικός µας κι αφού δεν θα είναι δικός µας δεν θα µπορεί να τον βλάψει κανείς. Εµείς τους δικούς µας τους κατεδαφίζουµε αµέσως, κατάλαβες; Ψάχνουµε να µάθουµε τι κάνουν τα παιδιά τους, τι γουστάρει γυναίκα τους... Για µας, ο καλύτερος είναι κάποιος ξένος, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Μα, εµείς ρε σκοτώσαµε τόσους καλούς βασιλιάδες και άρχοντες. Ξέρεις γιατί τους σκοτώσαµε; Επειδή ήτανε δικοί µας! Αν θα ήτανε ξένοι, δεν θα τους πειράζαµε καν. (Μιλάει αργά, σαν να προφητεύει) Αα, δεν είναι καλό αυτοοό, για τον Θεό, σκοτώνουµε τους βασιλιάδες! Ο Θεός θυµωωώνει, δεν είναι καλό! Μα, άσε τους βασιλιάδες τώρα. Συµφωνώ πως δεν είναι καλό. Όµως, τι να κάνω εγώ τώρα; Πρέπει να βρω κάποιον, τον οποίον δεν τον ξέρει κανείς, και για τον οποίον κανείς δεν µπορεί να τον συκοφαντήσει για τίποτα. Καταλαβαίνεις, πρέπει να βρω τον άνθρωπο, για τον οποίο ούτε το παραµικρό ψέµα δε θα µπορεί να σταθεί. Να είναι η έκπληξη! Πλή-ρης έκ-πλη-ξη! 35

34 Προς Θεού, έτσι όπως τον περίγραψες, δύσκολα θα βρεις κάτι τέτοιο. Αυτός µου µοιάζει κάπωωως Κανείς δεν µε ξέρει, ούτε θέλει να µε ξέρει. Έτσι είµαι ακριβώς, µόνο που δεν είµαι πήλινος. Ούτε σε µένα δεν στέκουν τα ψέµατα. Έλα, προσπάθησε να πεις κάτι για µένα. Ας πούµε, κοίτα αυτόν τον γυναικά! Πω πωω, ας το ρε!. Ή, κοίτα αυτόν τον παραλή, κατάκλεψε, δεν ξέρει τι έχει. Ή κοίτα αυτόν τον καλοπερασάκια, που παίζει τον καηµένο. εν είναι καηµένος, το παίζει για να καλύψει τα ίχνη του. Μα, για µένα κανείς δεν θα σε πίστευε ακόµα και αν του έλεγες ότι είµαι ζωντανός. Μα τι µου λες; Έτσι είναι, και χειρότερα. Όταν η γυναίκα και η πεθερά µου µε έδιωξαν από το σπίτι, δεν µπόρεσαν να βρουν ούτε µια καλή δικαιολογία για να το κάνουν. Την ρωτάω, σε απατώ; Αυτή απαντάει: Εσύ να απατάς γυναίκα; Μην παραµιλάς, καλέ µου. ηλαδή, πίνω; Κι αυτή απαντάει: Εσύ να πίνεις! Το ποτό είναι για τα παλικάρια, άσε µε, φύγε. Εσύ ρουφάς πού και πού κάποιο κοκτέιλ που δεν µοιάζει καν µε ποτό. Την ρωτάω: Μήπως είµαι τζογαδόρος; Εσύ τζογαδόρος! Και ο τζόγος για παλικάρια είναι. Και για ποιό λόγο τότε, ρωτάω; Άκου, για ποιό λόγο; λέει η γυναίκα µου. Εσύ είσαι ο λόγος, χρειάζεσαι άλλο λόγο; Εσύ, εσύ είσαι ο λόγος. Μα, κάνω κάτι που δεν πρέπει να το κάνω, ρωτάω την γυναίκα και την πεθερά µου; εν κάνεις ούτε αυτό 36

35 που πρέπει, ούτε αυτό που δεν πρέπει. Μην ψάξεις για λόγους, ψάξε µόνο για διαµέρισµα. Ο λόγος είσαι εσύ, τελείωσε η συζήτηση. Να το λοιπόν Μαϊστόροβιτς! ηλαδή, βρες κάποιον που να µου µοιάζει! Και, σε διώξανε; Ναι, αλλά τους σούφρωσα από τον τοίχο την φωτογραφία του αγαπηµένου µας Κάρολου. (Του δείχνει την φωτογραφία) Του Κάρολου; Και ποιός είναι αυτός; εν έχω ιδέα! Πάντα είχαµε κάποιον "αγαπηµένο µας Κάρολο" στον τοίχο. Γιατί κουνιέσαι συνεχώς; Μα, οι προθεσµίες µου λήγουν σύντοµα, και η αστυνο- µία µπορεί µε την κάθε στιγµή που περνάει... 'Όµως, αν έχω τον υποψήφιό, δεν θα µπορούσαν να µου κάνουν τίποτα. εν έχω άλλη επιλογή, παρά να πάρω εσένα. Εµένα;! Άστο, δεν µου πάει. Εγώ είµαι ένα τίποτα. Μα, δεν είσαι και τόσο κακόµοιρος; 37

36 εν είµαι και τόσο; Είµαι ακόµη χειρότερος. Ένας ανάξιος είµαι, Αυτό είµαι! Αν ήµουνα κάτι η γυναίκα µου, όχι µόνο δεν θα µε χώριζε, αλλά δεν θα είχε παντρευτεί καν τον εαυτό µου. Και πρόεδρος, πώς θα µπορούσα εγώ να είµαι πρόεδρος; εν είµαι ικανός εγώ για κάτι τέτοιο. ΜΑΪΣΤOΡΟΒΙΤΣ (Απεγνωσµένα) Ε, αυτό το ακούω για πρώτη φορά. Είσαι ρε, και ξέρεις γιατί; Γιατί είσαι ο µόνος άνθρωπος σ αυτή τη χώρα, που νοµίζει ότι δεν αξίζει για πρόεδρος του κράτους. Περίµενε, σε παρακαλώ, να σηµειώσω την ηµεροµηνία γιατί το γεγονός αυτό, το θεωρώ ιστορικό. Υπάρχει κάποιος που νοµίζει ότι δεν αξίζει για πρόεδρος. Υπάρχει κά-ποι-ος... Περίµενε, περίµενε, στάσου, Μαϊστόροβιτς! Περίµενε, Μαϊστόροβιτς! Μην σηµειώσεις τίποτα. Θέλω να είµαι ειλικρινής... Μα, γιατί να είµαι ο µόνος που δεν θα άξιζε για πρόεδρος; εν θέλω να διαφέρω από τους άλλους. ΜΑΪΣΤOΡΟΒΙΤΣ ηλαδή, συµφωνήσαµε... Γιατί µου λες τότε ότι δεν κάνεις για την θέση αυτή; Μα, έτσι χωρίς λόγο. Κάνω τον σεµνό. Αν αξίζουν τόσοι, γιατί να µην αξίζω κι εγώ. Όµως, κοίτα µε πώς είµαι, παραµεληµένος, και αυτό.. 38

37 ΜΑΪΣΤOΡΟΒΙΤΣ Ε, θα το φτιάξουµε αυτό. Να δω! (Παίρνει το χέρι του, κοιτάζει τα νύχια του, κατσουφιάζει). Έχεις δίκιο, δεν γίνεται έτσι. Αλλά, µόλις σε καθαρίσουµε, θα λάµψεις, δεν θα γνωρίζεις τον εαυτό σου. (Κοιτάζει τα µάτια και τα δόντια του, όπως κάνει ο γιατρός, µετά κοιτάζει τα ρούχα του, και κατσουφιάζει πάλι, σαν να του βρωµούσαν). Όλα αυτά µπορούν να τακτοποιηθούν, σου λέω, θα είσαι σαν καινούργιος. Μόνο, για να δούµε πώς πας µε τα άλλα. Μα τον Θεό, φοβάµαι ότι στην επόµενη δοκιµή σου δεν θα περάσω. Αυτό που βλέπεις - είδες. Όλα τα άλλα πάνε χειρότερα. Η να πω, δεν πάνε καθόλου, εάν µε ρωτάς. ΜΑΪΣΤOΡΟΒΙΤΣ Περίµενε, περίµενε, θα τα εκτιµήσουµε εµείς αυτά. Μόνο απάντησε µου ειλικρινά ό,τι σε ρωτάω. (Βγάζει ένα µπλοκ και ετοιµάζεται να σηµειώσει) Παιδιά έχεις; Έχω... δηλαδή... δεν έχω... µαααα... και έχω και δεν έχω. ΜΑΪΣΤOΡΟΒΙΤΣ Έτσι µπράβο! Αυτό είναι ότι πρέπει! Να τα έχεις, και πάλι σαν να µην τα έχεις, κατάλαβες; εν θα µας βολεύει ένας υποψήφιος χωρίς παιδιά, αλλά τα παιδιά µπορούν να είναι µεγάλο πρόβληµα. Πολύ µεγάλο πρόβλη- µα! Πρέπει να είναι χαµηλών τόνων, κανείς να µην πάρει χαµπάρι ότι υπάρχουν. Αλλιώς, η αντιπολίτευση αµέσως θα βάλει φωνές... Τα παιδιά του κάνουν αυτά, τα 39

38 παιδιά του τα είδαµε εκεί και εκεί, τα παιδιά του γουστάρουν εκείνο... Ξέρεις ρε, οτι ο µεγάλος πρωθυπουργός πριν το δεύτερο πόλεµο, ο Πάσιτς, πέθανε από τη θλίψη του, αφού ο βασιλιάς δέχτηκε κάποιο κουτσο- µπολιό για τον γιό του; Πρέπει να είναι αόρατα τα παιδιά σου, ξέρεις...να είναι εδώ, όµως να µην φαίνονται πουθενά... Τώρα, εξήγησέ µου, πώς γίνεται να έχεις και να µην έχεις παιδιά; Στο κάτω κάτω έχω. Γεννήθηκαν κάποια παιδιά. Όµως, φαίνεται ότι δεν τα έκανα όλα εγώ, ολόκληρα. Είσαι τρελός; Πώς, δεν τα έκανες ολόκληρα; Ή έκανες παιδιά ή δεν τα έκανες! Μα, έκανα κάτι, αλλά φαίνεται ότι δεν τα έκανα όλα εγώ. Από πού το ξέρεις; Μου το είπε η γυναίκα µου. Μια φορά, όταν ήταν έξαλλη. Είπε: δεν κάνεις για τίποτα! Και απαντώ: Είµαι! Τουλάχιστον είµαι µάστορας στο κρεβάτι! Χα, λέει αυτή: στο κρεβάτι το γαϊδούρι είναι µεγαλοµάστορας, εσύ όµως ούτε τσιράκι του δεν µπορείς να είσαι! Και αυτό, µόνο του κάνει τα γαϊδαράκια του, δεν τον βοηθάει κανείς! Και εγώ µόνος µου έκανα τα δικά µου παιδιά, της απαντώ! 40

39 Έχεε, καθένας από µας, µόνος τα κάνει! Υποθέτω, έτσι δεν είναι... Έτσι, έτσι νόµιζα κι γώ. εν µπορούσες, λέει αυτή, ούτε ένα ολόκληρο παιδί να κάνεις! Πώς δεν ήµουν ικανός; Την ρωτάω κι αυτή απαντάει: Όταν πήγες φαντάρος, έµεινα πίσω, έγκυος, αλλά άφησες το παιδί ηµιτελές! Της το είπε µια δική µας µάγισσα. Και της βρήκε κάποιον µάστορα, κάποιον οικοδόµο ο οποίος έχτιζε κάποια σπίτια εκεί κοντά, για να της τελειώσει το παιδί αυτό. Μου φαίνεται ότι αυτή, το κάθε παιδί µας το ολοκλήρωσε κάπου αλλού. Αµάν ρε! Της βρήκαν τον µάστορα! Αυτό θα µπορούσε να µας χαλάσει τα πάντα. εν πιστεύω να χαλάσει τίποτα, αφού µέχρι τώρα όλα ήταν µια χαρά. Νοµίζω ότι αυτός ήτανε κάποιος καλός µάστορας. Τα παιδιά βγήκαν ωραία. Θα µπορούσε να χαλάσει το επιχείρηµα µου, καταλαβαίνεις; Όµως, αν δεν το αναφέρεις σε κανέναν, το θέµα αυτό θα τακτοποιηθεί. Συµφωνήσαµε λοιπόν; Αυτό για τα παιδιά, να µην το ξεστοµίζεις πια. Μην αναφέρεις ποτέ αυτή τη λεπτοµέρεια, κατάλαβες; Έτσι µου λες; 41

40 εν σου λέω απλά, έτσι πρέπει! Πρέπει να προφυλαχθούµε απ την αντιπολίτευση, και όσον αφορά τη διεθνή κοινότητα, δεν ασχολείται µε τέτοια. Αυτή ρωτάει για άλλα πράγµατα. Και τι θα µε ρωτήσει η δασκάλα αυτή; εν είναι δασκάλα, αλλά η «διεθνής κοινότητα». Θα σε εξετάσουν λιγάκι από δηµοκρατία, λιγάκι από τα Ευρωπαϊκά, από τέτοια, τα πιάνεις; Γίνεται χωρίς αυτά; Έλα, βρες κάτι ρε Μαϊστόροβιτς. εν µπορώ, πρέπει να πετύχεις στις εξετάσεις τους και να περάσεις την δική τους επιτροπή. Αυτοί µετράνε τους ψήφους, κατάλαβες; Και τώρα, πας για καθαρισµό και καλλωπισµό. (Ο Ραντόϊτσα µπαίνει αµέσως πίσω από την αυλαία, και ανάλογα µε το τρόπο µε τον οποίο κουνιέται η αυλαία, φαίνεται ότι ντύνεται. Εν τω µεταξύ τον τακτοποιούν, τον ντύνουν, τον µακιγιάρουν, για να ναι "για καλλιστεία". Μοιάζει λίγο µε τον αρλεκίνο, µε τα έντονα κάτασπρα και κατακόκκινα µάγουλα και µε το κραγιόν στα χείλη του) 42

41 Σκηνή δεύτερη (Ο Ραντόϊτσα κάθεται ακίνητος στο τραπέζι, κοιτάζει τον εαυτό του µε περιέργεια, πιάνει το καινούργιο του κοστούµι. Ο Μαϊστόροβιτς, γράφει, αθροίζει, κάθε λίγο και λιγάκι ρίχνει µια µατιά στην τσάντα µε τα χρήµατα, και στο τετράδιο µπροστά του. Κάποιος χτυπάει στην πόρτα, και αυτοί πετάγονται) Λες να είναι αστυνοµικοί ; Μήπως η γυναίκα µου!; Ή ο Έντυ!; (Μπαίνει ο Ντόµπριτσα) ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Καλοί µου, καληµέρα σααας! Ήρθα και πάλι. 43

42 (Αγενώς) Ααα, καληµέρα. Στο διάβολο να πας, µας τρόµαξες! Τι θες; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααx, εγώ, τίποτα. Έτσι, ήρθα... Να δω πώς πάει η παλιοκατάσταση. εν έχουµε ακόµα τέτοια κατάσταση. ΜΑΪΣΤΌΡΟΒΙΤΣ εν θα µας αποχαιρετήσεις µε ένα "Αααχ, φεύγω, γεια σας"; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, θα σας το πω αυτό αν το θέλετε, αλλά λυπάµαι να το κάνω, γιατί τότε θα έπρεπε να φύγω. Μην λυπάσαι, σε παρακαλώ πολύ! Φτάνει να πεις ένα "γεια σας". Ή καλύτερα, ένα "Αααχ, γεια σας". ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, λυπάµαι να χάσω την ευκαιρία να δω την παλιοκατάσταση που σκαρώνετε. Μα, πες µου ρε, είσαι µήπως "αδελφή"; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, τι είναι αυτό το "αδελφή"; 44

43 εν ξέρεις; Αυτό είναι κάπως..., έτσι σαν εσένα, ο χαρούµενος άνθρωπος, στο περίπου..., ο οποίος γουστάρει τους άνδρες. ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, µου αρέσουν κι οι άντρες... ( ιάλειµµα) κι οι γυναίκες ( ιάλειµµα) και τα παιδιά. Και τα παιδιά ρε, κακόµοιρε...; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, και τα πρόβατα... Και τα πρόβατα...; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, και τα άλογα... Και τα άλογα...; ηλαδή, τρελός είσαι; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, δεν είµαι. Με ρωτήσατε ήδη αυτό πιο πριν. Μου αρέσει, µου αρέσει... Τι σου αρέσει ακόµα, κολασµένε; 45

44 ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Μου αρέσει ο βράχος. Ο βράχος; Πώς έτσι; Ο βράχος; Θεούλη µου! Βράχος, άνθρωποι, άλογα, πρόβατα; Καηµένε Ντόµπριτσα, εσύ δεν κάνεις καµία διάκριση; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, υπάρχει διαφορά! Με τους ανθρώπους µιλάς και το άλογο το καβαλάς. εν γίνεται αντιστρόφως. εν µπορείς να µιλάς µε το άλογο και να καβαλάς τον άνθρωπο. Άλλο πράγµα όταν βρεθείς πάνω σ ένα βράχο, άλλο όταν ο βράχος πέσει επάνω σου. Ή όταν βρεθείς πάνω σε άλογο, δεν συγκρίνεται µε το όταν το άλογο είναι πάνω σου. Αααχ, τι ωραία διαφορά που είναι. Ο βράχος να είναι πάνω µου! Το άλογο να είναι πάνω µου; Είσαι µεθυσµένος; Και γιατί κακαρίζεις σαν κλώσσα; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, γιατί είναι τόσοοοο ωραίο... Τι είναι ωραίο, στο διάβολο; Πες µου, να ενθουσιαστώ κι εγώ; Εγώ τα βλέπω σχεδόν όλα µαύρα, κι εσύ χοροπηδάς απ την χαρά. Φύγε, σε παρακαλώ, πήγαινε κάπου αλλού και γίνε κάτι άλλο. 46

45 ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, ανυποµονώ να γίνω κάτι άλλο, όµως δεν ξέρω τι. Τι είσαι εσύ, Ντόµπριτσα; Είσαι Σέρβος; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, ναι, είιιιµαι. Μα, γιατί τόσο "αααχ", παραπονιέσαι για κάτι; Και γιατί είσαι Σέρβος; Σε παρακαλώ πολύ, γίνε κάτι άλλο. ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, και τι να γίνω; Να σου πω, γίνε ο εαυτός µου. Εγώ πάω µε αυτόν τον κύριο, τον "επίσκοπο" της σκακιέρας για καινούργια κατάσταση, κι εσύ γίνε γαµπρός στην πεθερά µου! Έτσι όπως είσαι, θα της αρέσεις... Και της γυναίκας σου, θα της αρέσει. Και της γυναίκας σου...; Όχι στη γυναίκα µου! Στη γυναίκα µου δεν µπορεί να της αρέσει κανένα ζωντανό πλάσµα. Ίσως κάποιο σκυλάκι, αλλά ένας ζωντανός άνθρωπος, όχι! Πριν φύγεις, Ντόµπριτσα, πες µου κάτι. Θα νικήσω; 47

46 ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Και τι παίζετε; Κάποιο παιχνίδι; Πάρτο από 'δω, σε παρακαλώ! Για µένα είναι ζήτηµα ζωής ή θανάτου, και αυτός πνίγεται απ τον ενθουσιασµό! Ε, πες µου, Ντόµπριτσα, µήπως βλέπεις µέσα µου κάτι ασυνήθιστο, κάτι µεγάλο; Κάτι που δείχνει ότι εγώ θα µπορούσα, ας να πούµε, µια µέρα να γίνω κάτι πολύ σπουδαίο; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ Αααχ, καλέ, δεν βλέπω. Τι παράξενο, πάντα έβλεπαν κάτι ασυνήθιστο µέσα µου. Ποιός, ποιός; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ (Επαναλαµβάνει αυτόµατα) Ποιός, ποιός; Φύγε 'ρε Ντόµπριτσα, σε παρακαλώ πολύ! (Ο Ντόµπριτσα φεύγει). Ποιός είδε µέσα σου αυτό το κάτι; 48

47 Μόλις τώρα σκέφτηκα αν αυτό µπορεί να είναι σηµαντικό, και αν µπορεί να µε βοηθήσει. Από τα παιδικά µου χρόνια ήµουν δραστήριος, ξέρεις. Νοµίζω, θα µπορούσε να µαζευτεί κάτι, κάτι το οποίο µε το "ράψε κόψε" θα µπορούσε να µπει σε βιογραφικό, ή κάτι τέτοιο. Κοίτα, σου έχω ήδη εξηγήσει ότι το βιογραφικό µπορεί να γίνει µεγάλο πρόβληµα! Αλλά, για να δούµε, µήπως έχεις κάτι που µπορεί να χρησιµοποιηθεί. Για λέγε! ηλαδή, ακόµα και τότε, όταν µετά το παγκόσµιο πόλε- µο παρουσιάστηκε η κρίση της Τεργέστης ήµουν στη σωστή γραµµή, κι όχι µόνο αυτό, αλλά έπεισα κι όλους γύρω µου να µε ακολουθήσουν. Μα, τι µου λες! Όταν παρουσιάστηκε η κρίση αυτή, εσύ ήσουνα πολύ µικρός, ακόµα φορούσες πάνες. Αυτό είναι! Το ζήτηµα της πάνας είναι! Η κατάσταση έβραζε τότε πάρα πολύ. Για το Θεό, όλοι θέλανε να πάνε για πόλεµο! Ξέρεις, ο πατέρας µου δεν σήκωσε λόγο στο σπίτι µας, κατάλαβες, αλλά η µάνα µου όµως, ήταν σωστή και σκληρή της κοµουνιστικής νεολαίας, δηλαδή του ΣΚΟΪ όπως το λέγανε τότε. Άλλαξε µέχρι και τ όνοµα της, και ονοµάστηκε Σκόϊκα, ξέρεις πριν ήταν απλή, συνηθισµένη Στόϊκα. Βλέπεις, άλλαξε µόνο ένα γράµµα λόγω της παλιοκατάστασης. 49

48 Ήθελε και εµάς τους άλλους να µας µετονοµάσει όλους: Εεε, µεγάλη ιστορία, να µην σε κουράσω. Εµένα, ήθελε να µε βαφτίσει Σταλίνκο και µετά Τεργέστικο, λόγω της Τεργέστης. Μετά πάλι, λόγω της κατάστασης, που τα χαλάσαµε µε τον Στάλιν, ξαναέγινε Στόϊκα. Το παλιό «Τ» αποδείχτηκε καλύτερο από το καινούργιο «Κ»! Παλιοκατάσταση! Μα προς Θεού; Κατά την γνώµη µου, καλύτερα να µην αναφέρεις πια αυτή τη ιστορία, µπορεί να µας βλάψει σοβαρά! Περίµενε, να σου την πω όλη, να δεις ότι όλα βγήκανε καλά. Ετοιµάστηκαν οι δικοί µας, όλοι θέλουν να πάνε για πόλεµο. Από το Βελιγράδι παραγγέλθηκε να κάνου- µε πορείες και να φωνάζουµε: "την Ζωή µας δίνουµε, την Τεργέστη όχι", "Η Τεργέστη, η Γκόριτσα κι η Ριέκα, θα είναι δικές µας για πάντα", φαίνεται ότι θα παίξου- µε ξύλο µε τους Ιταλούς! Ξαφνικά, ακούστηκε από κάπου το τραγούδι: "Σύντροφε Τίτο, φώναξε µας, θα πετάξουµε σαν πουλιά, σαν αετοί, πάνω από την Γκόριτσα και την Τεργέστη". Εεε, εκεί ο λαός µας τρελάθηκε. Ήθελαν όλοι να πάνε να πολεµήσουν. Η µάνα µου, η φανατική του ΣΚΟΪ, έτρεξε πρώτη! Ξαφνικά όµως µας δίνουν άλλη διαταγή από το Βελιγράδι, να µην πάµε πουθενά! Τι πόλεµος - άκου ανοησία, θα λάβουν πολιτικά µέτρα είπαν! Εεεε, όχι ρε! Ποιος ρωτάει πια το Βελιγράδι; Οξύνθηκαν τα πνεύµατα, καταλαβαίνεις, παρουσιάστηκε καινούργια παλιοκατάσταση! Τι µας νοιάζει το Βελι- 50

49 γράδι, πάµε να πατήσουµε τους Ιταλούς! Ε, εκεί, έπαιξα εγώ τον πρώτο µου ιστορικό ρόλο! Φώναξα, όσο πιο δυνατά µπορούσα: Όοοοοχιιιι! Εκείνη την στιγµή, όλοι µου έδωσαν σηµασία. Μα τον Θεό, δεν µου είχαν αλλάξει σχεδόν µια εβδοµάδα πάνα, δεν το επέτρεπε η παλιοκατάσταση, εν προλάβαιναν! Μόλις δε αποφάσισαν να µε αλλάξουν, ξαφνιάστηκαν µε το θέαµα! Ε, βέβαια, έχεις να δεις πράγµατα και θαύµατα όταν δεν έχεις αλλάξει µωρό µια εβδοµάδα! Γεµάτες πάνες! Αυτό έχεις να δεις! Έχεις δίκιο. Αλλά πάλι, έχεις και άδικο! Γιατί, αυτές δεν ήταν απλές πάνες, ήταν οι δικές µου πάνες! Τίποτα το συνηθισµένο, όλα παράξενα! Εκεί βρέθηκε και µια γριά µάγισσα και µάντισσα, ξέρεις... Ξέρω, εκείνη που βρήκε τον µάστορα για την γυναίκα σου... Όχι εκείνη, εκείνη είναι µικρότερη, είναι η κόρη της γριάς! Εµείς έχουµε αυτή την παράδοση. Ξέρεις, σ' εκείνη την οικογένεια όλες οι γυναίκες είναι µάγισσες και µάντισσες. Μην µου λες! Τι τυχερός ήσουνα που έζησε αυτή στο χωριό σου. Αλλά σε παρακαλώ, µην µου την αναφέρεις πια! 51

50 Μα, δεν την αναφέρω εγώ, εσύ το κάνεις! Εγώ την µικρότερη την έχω ξεχάσει εντελώς, µόλις µου είπες ότι µπορεί να µας βλάψει. Εεε, πόσα ποτά ήπια για να την ξεχάσω, και µόλις µου είπες ότι µπορεί να µας εµποδίσει ν' αναλάβουµε την εξουσία, την ξέχασα αµέσως, σαν να µην υπήρχε ποτέ! Αλλά, άκου για την άλλη, για την γριά... είναι η µητέρα της, ξέρεις... Εντάξει, λέγε, αλλά µόνο αν είναι σύντοµο και έξυπνο. Και τότε, αυτή η γριά, ρίχνει µια µατιά στις πάνες µου. Συγκράτησε όλο το ενθουσιασµό τους, έριξε µια µατιά στις πάνες µου, και είπε, "Άστα! εν είναι καλό!" Τι δεν είναι καλό; εν θα γίνει πόλεµος µε τους Ιταλούς! Φωνάξτε και κραυγάστε όσο θέλετε, αλλά ο πόλεµος δεν θα γίνει! Από πού το ξέρεις, την ρωτάνε. Το βλέπω, λέει, το γράφει σε αυτές της πάνες. Ήξερε να διαβάζει τις πάνες µου όπως το φλιτζάνι του καφέ. "Τι λες;", την ρωτάνε απογοητευµένα όλοι. Έτσι λέει, δεν θα γίνει. Είναι σαφέστατο. Αναφέρεται σ' εµένα και στην δική µου, ας πούµε, επίδραση στις πάνες. Έτσι, εγώ απέτρεψα το κακό! Ακόµα και όταν ήµουν µικρό παιδί για µένα η ειρήνη ήταν θέµα αδιαπραγ- µάτευτο! Ίσως γελοιοποιηθήκαµε µε το θέµα της Τεργέστης και της Γκόριτσας. Η Ριέκα πράγµατι έµεινε δική µας, και δεν ξέρω πόσο συνεισέφερα στο κατόρθωµα αυτό. Λυπάµαι όµως για την Τεργέστη και την Γκόριτσα. 'Όλο νόµιζα ότι η γριά έκανε κάποιο τυχαίο λάθος. 52

51 Άκου, η ιστορία σου, είναι πράγµατι συγκινητική και διδακτική, αλλά σε παρακαλώ, να µην την βάλουµε στη βιογραφία. Και τι µας νοιάζει τώρα; Αν είχαµε σκοτωθεί τότε για την Τεργέστη, την Γκόριτσα και την Ριέκα "που θα ήταν δικές µας για πάντα", τώρα θα ανήκαν στην Σλοβενία και στην Κροατία, και τότε που θα ήταν το δικό µας συµφέρον; Καλά τα έκανε λοιπόν η γριά, όµως καλύτερα να µην το αναφέρουµε. εν τα έκανε η γριά, εγώ τα έκανα, και η γριά τα ερµήνευσε. Αλλά, δεν έχω τελειώσει. Έλα, πες µου, αλλά µόνο εάν είναι κάτι το σηµαντικό. Ε, βέβαια είναι σηµατικό. Αµέ! Πώς να µην είναι, αφού είχε σχέση µε τον Στάλιν! Τότε ο δικός µας ο Τίτο δεν τα πήγαινε καλά µε τον Στάλιν. Εµένα ήθελαν να µε ονοµάσουν Στάλινκο, αλλά δεν τους το επέτρεψα. Έκλαιγα τόσο πολύ, που αναγκάστηκαν να το αναβάλουν. Μια µέρα λοιπόν, όλοι οι δικοί µας έφτιαξαν µια µεγάαααλη κατάσταση και έγραψαν τα ονόµατα τους σ αυτήν όσων υποστήριζαν τον Στάλιν. Και πάλι µε ξέχασαν, για µια, δύο εβδοµάδες περίπου. Εγώ φώναζα "Όοοοχι" και πάλι "Όοοοχι", µέχρι να µου δώσει σηµασία εκείνη η γριά και να ρίξει µια µατιά στις πάνες µου. Αχ, αυτό τα άλλαξε όλα. Η γριά έµεινε άφωνη. Λέει, είδε ότι είναι επικίνδυνα τα πράγµατα, πιο επικίνδυνα δεν γίνεται! Μετά, χρησιµοποίησε ακόµα και την κατά- 53

52 σταση εκείνη µε τα ονόµατα, για να µε βάλει σε τάξη, κατάλαβες; Άρπαξε µέχρι και την φωτογραφία του Στάλιν, και αυτή τη χρησιµοποίησε για να µε σκουπίσει. Όµως, εκείνη την στιγµή, εισέβαλαν οι πράκτορες της µυστικής αστυνοµίας στην πόρτα. Κάποιος τους πληροφόρησε ότι κάποιοι υπογράφουν υπέρ του Στάλιν σε µια λίστα, και, µπαµ, ήρθαν κατευθείαν στην πόρτα. Εκεί βρίσκουν τους µισούς από εκείνους που υπέγραψαν την κατάσταση. Τώρα και αυτοί χεστήκανε πάνω τους από το φόβο. Οι πράκτορες της µυστικής άρχισαν να ρωτάνε, που ναι η λίστα, που ναι η φωτογραφία του Στάλιν και τα τοιαύτα. Να δεις λοιπόν πώς, µόνο η γριά τα κατάφερε, κι αυτό γιατί ασχολήθηκε µαζί µου. Πήρε τον λόγο λοιπόν και άρχισε να λέει: "Ορίστε, λέει, νάτη η κατάσταση µε τα ονόµατα, πάρτε και τη φωτογραφία". Εκείνη την στιγµή εγώ έσκασα στα γέλια, βλέπεις, µου είχε σκουπίσει τον ποπό η γριά, και χαιρόµουνα. Ξεσπάσανε στα γέλια και οι πράκτορες, βλέποντας χεσµένη τη κατάσταση και τη φωτογραφία του Στάλιν. Σκάσανε και οι υπόλοιποι. Έτσι, όλο το χωριό έσκασε στα γέλια. Από τότε γελάµε συνέχεια. Άκου: Σου υπόσχοµαι ότι δεν θα ξεχάσω ποτέ την ιστορία σου, αλλά να µου υποσχεθείς κι εσύ να µην την αναφέρεις ποτέ πια! Σε κανέναν! Έγινε; Έγινε ρε, όσον αφορά εµένα µείνε ήσυχος. Αν δεν θέλεις να την εκµεταλλευτείς στην εκστρατεία, δεν µε νοιάζει. Να ξέρεις, όµως, ότι µέσα µου υπάρχει "αυτό 54

53 το κάτι", που ψάχνεις να βρεις σε ένα ηγέτη. Συµφωνείς; Φυσικά νοµίζω ότι συµφωνείς, δεν χρειάζεται καν να σε ξαναρωτήσω. Μήπως έχεις κάτι αργότερα, δηλαδή σαν ώριµος άνθρωπος, ήσουν µήπως ποτέ εναντίον της εξουσίας... Ήµουν, συνέχεια ήµουν εναντίον της εξουσίας. Και τι έκανες; ( είχνει ένα χαλαρό κούνηµα του χεριού, σαν να περιφρονούσε κάποιον) Κουνούσα χαλαρά το χέρι µου. Μόνο αυτό; ηλαδή, δεν µπορώ να γράψω ότι ήσουνα αντάρτης ή αντικοµουνιστής, τέτοια πράγµατα... Ήµουν και αντάρτης και αντικοµουνιστής. Όλα αυτά ήµουνα. Αλλά δεν τους το έδειχνα ποτέ. Ποιός έξυπνος άνθρωπος θα έπαιζε µε την οχιά...ειδικά όταν το κτήνος κοιµόταν...; Εάν ήσουν τόσο "ώριµος άνθρωπος", θα ήταν σαν να έλεγες: "Είµαι ώριµος για το Ξερονήσι", και τα λοιπά, και τα λοιπά. Ό, τι κι έκαναν αυτοί λοιπόν, εγώ µόνο κουνούσα το χέρι µου και έπινα τα ποτά µου. 55

54 Ε, τους έκανες µεγάλη ζηµιά! Παραδείγµατος χάριν, εισάγουν µια οικονοµική µεταρρύθµιση. Εγώ έρχοµαι στο καφενείο και εκεί η παλιοκατάσταση. Όλοι συζητάνε και πίνουν. Κι εγώ µόνο κουνάω το χέρι µου και λέω: "Αχ, αυτοί κι οι µεταρρυθµίσεις τους." Ορίστε, ρώτα τον Ντόµπριτσα! Ντό- µπριτσα, για έλα εδώ! ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ (Έρχεται) Αααχ, ήρθα! Ντόµπριτσα, για πες µας, πώς κουνούσα το χέρι µου, περιφρονώντας και αυτούς και τις µεταρρυθµίσεις τους; ΝΤΟΜΠΡΙΤΣΑ (Τον µιµείται) Αχ, αυτοί κι οι µεταρρυθµίσεις τους! Πόσες χαµένες µεταρρυθµίσεις είχανε εκείνοι; Καµιά δεκαριά; Στο είπα! Κι εγώ, σε κάθε χαµένη µεταρρύθµισή τους, και µάλιστα και πριν αποτύχει, απαντούσα µε τα κουνήµατα του χεριού µου τουλάχιστον καµιά δεκαριά φορές! ηλαδή, κούνησα το χέρι µου τουλάχιστον εκατό φορές λέγοντας: "Αχ, αυτοί κι οι µεταρρυθµίσεις τους". Πολύ καλά, Ντόµπριτσα, µπορείς να φύγεις τώρα. Νοµίζω ότι πρέπει να το υπολογίσουµε κι αυτό. 56