Νυφιάτικα έθιµα στο Mικρό χωριό της Τήλου

Transcript

1 Νυφιάτικα έθιµα στο Mικρό χωριό της Τήλου Αφού τελείωναν το στόλισµα των προικιών της νύµφης, κρεµούσαν από την άλλη µεριά του κρεβατιού, στο έξω µέρος, το ρουχισµό που είχε φέρει ο γαµπρός στο µπαούλο του, ενώ οι τραγουδίστριες είχαν και γι 'αυτό να πουν κάποιο τραγούδι: Ωσάν τα ρονχα τον γαµπρού, τοσ' όµορφα δεν είδα παντού όπου κι αν γύρισα, παντού όπου κι αν πήγα... Στόλιζαν έπειτα το ράφι, που βρισκόταν στον πίσω τοίχο του σπιτιού, απέναντι από την είσοδο, τοποθετώντας σ'αυτό κειµήλια πιατικά, που µεταβιβάζονταν από γενιά σε γενιά, ενώ παράλληλα στο εµπρός µέρος του, ώστε να κρέµονται πετσέτες και µαντήλια, διπλωµένες σε σχήµα µεγάλου Λ, που την κορυφή τους συγκρατούσε το πιάτο, πάνω στο ράφι. Στο µεταξύ οι τραγουδίστριες τραγουδούσαν: Στολίστε και τα πιάτα της, πουναι πάλι µ αξία η µάνα της τα φύλαγε να το βρει η Μαρία... Τελευταία στόλιζαν το µεγάλο καθρέφτη, που βρισκότανε τοποθετηµένος στον τοίχο, κάτω από το ράφι και ακριβώς αντίκρυ από την πόρτα, ώστε να φαίνεται στο δρόµο. Στο πάνω µέρος και πάνω από τη κορνίζα του, τοποθετούσαν ένα τηλιακό µαντήλι, που ανάλογα µε τις παραστάσεις που είχε το κέντηµα του, λεγόταν «Γλάστρες» ή «Φουρνεφτάκια» ή «ίπλα Κλαδί», είς τρόπον ώστε. οι δυο άκρες του µαντηλιού, που ήταν κεντηµένες, να πέφτουν η µια από τη δεξιά και η άλλη από την αριστερή πλευρά του καθρέφτη. Αν πεις για τον καθρέφτην της, ειν' καθαρό κρυστάλλι για να θωρεί τ αντρόγυνο τα όµορφα τον κάλλη. Με το στόλισµα τον καθρέφτη, τελείωναν και τα στολίδια.

2 Αµέσως έπειτα πρόσφεραν σε όλους τους παρευρισκόµενους ποτά. Τα όργανα άρχιζαν να παίζουν χορευτικούς σκοπούς και το γλέντι να φουντώνει. Πρώτος χορός µε τον οποίον άρχιζαν ήταν η λεγόµενη «Μαντινάδα» που την χορεύανε ζευγάρια, ζευγάρια. Ο γαµπρός µε τη νύµφη, οι συµπέθεροι µε τις συµπεθέρες τους και άλλοι µε συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα. Ο χορός συνεχιζόταν µε «Σούστα», «Συρτό» και άλλους Ελληνικούς χορούς, µέχρι και πέρα από τα µεσάνυχτα, οπότε όλοι αποχωρούσαν και έµενε µόνον ο γαµπρός στο νυµφοστόλι για να κοιµηθεί στο στρωµένο νυµφικό κρεβάτι για πρώτη φορά µόνος, ή µε τη συντροφιά κάποιου δικού του, ή κάποιου φίλου του. Σηκωνόντουσαν κατόπιν όλοι από το τραπέζι, ο παπάς πλησίαζε τους νεόνυµφους, τους χαιρετούσε µε χειραψία, έκαναν το ίδιο και οι υπόλοιποι και αποχωρούσαν όλοι µαζί. Οι σερβιτόροι τότε έπαιρναν τα άδεια πιάτα και τα ποτήρια από το τραπέζι και τα έδιναν να πλυθούν. Αυτοί έπειτα ετοίµαζαν το δεύτερο τραπέζι, για να καθίσουν να φάνε τα όργανα και οι γλεντηστάδες. Μόλις το τακτοποιούσαν, πήγαινε καµωµένος να τους προσκαλέσει, γιατί βρισκόντουσαν συγκεντρωµένοι σε κάποιο καφενείο του χωριού, αγκαζαρισµένο εκ των προτέρων από το γαµπρό, όπου είχαν αρχίσει το γλέντι. Μόλις τους καλούσαν, σηκωνόντουσαν αµέσως και πήγαιναν σπίτι του γάµου. Κάθιζαν στο τραπέζι, όπου τους σέρβιραν αµέσως και µόλις τελείωναν το φαγητό τους, τα όργανα άρχιζαν να παίζουν σκοπούς του γάµου και οι γλεντηστάδες να λένε διάφορα τραγούδια, για να παινέσουν τους νεόνυµφους ή αν εκφράσουν τις ευχές τους όπως τα παρακάτω: Γαµπρέ τη νύφη να αγαπάς να µην την εµαλώνεις σαν περδικούλα πλουµιστή να την εκαµαρώνεις... Από το τραπέζι η παρέα µε τα όργανα, αφού χαιρετούσε το αντρόγυνο, πήγαινε κατευθείαν στο Πλατύ της Εκκλησίας, όπου είχαν ήδη συγκετρωθεί πολλές κοπέλες και γυναίκες του χωριού και χόρευαν µόνες τραγουδώντας. Έφερναν αµέσως καθίσµατα να καθίσουν οι οργανοπαίχτες και τα τοποθετούσαν στο κέντρο της πλατείας. Κάθιζαν λοιπόν αµέσως τα όργανα και άρχιζαν να παίζουν, ο χορός στηνότανε κανονικά, το γλέντι φούντωνε και κρατούσε µέχρι και πέρα από τα µεσάνυχτα. Έβγαιναν και γύριζαν µέσα στο χωριό να καλέσουν όλους τους κατοίκους, γερούς και παιδιά, να τους φέρουν στο τραπέζι, να φάνε και να πιούνε να χαιρετήσουν και να ευχηθούν τους νεόνυµφους. Έπρεπε όλοι να προσκληθούν και πρόσεχαν µη τους διαφύγει κάποιος και δεν έλθει στο τραπέζι, γιατί όλοι ήσαν γνωστοί µεταξύ τους. Από το τραπέζι, κατά κανόνα πήγαιναν στο Πλατύ, να παρακολουθήσουν το χορό και τα τραγούδια, έστω και αν για διάφορους λόγους δεν µπορούσαν να µετάσχουν στο γλέντι. Οι γριούλες καθισµένες ένα γύρω στις πεζούλες παρακολουθούσαν κι αυτές κρατώντας τα φαναράκια τους στο χέρι, που θα τ' άναβαν, όταν σκοτείνιαζε κι θα τις βοηθούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους και ασφαλώς θα αναπολούσαν τα νιάτα τους και το δικό τους γλέντι και θα τα κουβέντιαζαν µεταξύ τους. Όταν οι οργανοπαίχτες ύστερα από αρκετή ώρα κουραζόντουσαν κι ήθελαν να ξεκουραστούν λίγο και να καπνίσουν, γύριζαν το σκοπό. Τότε έπιαναν όλες οι κοπέλες και χόρευαν και οι τραγουδίστριες άρχιζαν τα παινέµατα. Οι κοπέλες µοιραζόντουσαν σε δύο τµήµατα, όπως και οι τραγουδίστριες. Αυτές αυτοσχεδίαζαν κάποιο τραγούδι και το έλεγαν και τη ώρα που οι κοπέλες του απέναντι τµήµατος το επαναλάµβαναν, οι άλλες τραγουδίστριες ψιθύριζαν στις διπλανές του τα λόγια του επόµενου τραγουδιού που θα έλεγαν µετά το τέλος του προηγούµενου, αυτές πάλι στις επόµενες του

3 τµήµατος τους και έτσι ήξεραν όλες τα λόγια του τραγουδιού που θα τραγουδούσαν, όταν θα ερχόταν η σειρά τους για να τραγουδήσουν. Το κάθε τραγούδι λεγόταν µοιρασµένο σε τέσσερα τµήµατα και το κάθε ένα j επαναλαµβανόταν διπλές φορές από το κάθε τµήµα των γυναικών του χορού ώστε να δίδεται ο χρόνος στις τραγουδίστρες να το σχεδιάσουν το επόµενο τρα- Τ γουδί που θα έλεγαν και να µεταβιβάσουν τα λόγια οτην οµάδα το ώστε να τα ξέρουν, όταν θα 'ρχόταν η ώρα να τα τραγουδήσουν. Τα πιο συνηθισµένα τραγούδια που έλεγαν, εκτός από εκείνα που αυτοσχε- \ δίαζαν, ήταν τα παρακάτω: Έλα καλή µου όρεξη, τώρα το βράδυ βράδυ για να παινώ το ανδρόγυνο που δεν έχει ψεγάδι... Και συνέχιζαν µε πολλά άλλα αυτοσχέδια τραγούδια, µέχρι να ξαναρχίσουν και πάλιν τα όργανα να παίζουν, όποτε σταµατούσαν τα τραγούδια και ξανα-φούντωνε η «Σούστα». Γύρω στα µεσάνυχτα, οι, νεόνυµφοι αποσύρονταν για ύπνο, αλλά το γλέντι εξακολουθούσε, µέχρις ότου κάποιοι από τους γλεντηστόνες ή τους θεατές κου-ρασµε'νοι ή νυσταγµε'νοι αποχωρούσαν και ο χορός σταµατούσε. Έµενεν όµως µαζί µε τα όργανα µερικοί φανατικοί γλεντηστάδες και συγγενείς των νεόνυµφων, που αποχωρούσαν από το Πλατύ µαζί µε τα όργανα, όχι όµο^ς για ύπνο, αλλά για να πάνε στο πατρικό σπίτι του γαµπρού ή της νύµφης, ανάλογα µε το που τους καλούσαν. Εκεί εύρισκαν ετοιµασµένο τραπέζι µε φαγητό και ποτά, όπου κάθιζαν και κρατούσαν το γλέντι µε'χρι το πρωί. Αυτοί ήταν οι «ξηµερωµένοι» που ξεχώριζαν από τους άλλους γλεντηστάδες που ξαναγύριζαν στο γλέντι το πρωί, γιατί είχαν δεµένα στο πέτο του σακακιού τους δεµένα µε κλωστή, ειδικά κουλουράκια σε σχήµα πουλιών, ζώων κτλ. Φτιαγµένα αποκλειστικά γι'αυτό το σκοπό και τους τα πρόσφεραν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Τις αυγές οι νεώτεροι από την παρέα αυτή, πήγαιναν σε όλα τα συγγενικά σπίτια των νεόνυµφων, για να πάρουν από τα κοτέτσια τους ένα κόκορα ή µια κότα. Το προϊόν της εξόρµησης τους αυτής, παρέδιδαν κατόπιν στους µαγείρους του γάµου, για να φτιάξουν µια νοστιµότατη και τονωτική σούπα, που την σέρβιραν πρωί - πρωί στους ξηµερωµένους. Αφού έτρωγαν την σούπα τους και ε'βαζαν σαν γνώρισµα στο σκούφο τους ένα φτερό από τις κότες, ξεκινούσαν όλοι µαζί, µε τα όργανα, για το σπίτι των νεόνυµφων, να τους ξυπνήσουν. Στο δρόµο τραγουδούσαν σε ειδικό για την περίπτωση σκοπό, τραγούδια που κάθε στίχο του επαναλάµβαναν διπλεές φορές, ώστε να τους δοθεί χρόνος να φτάσουν έξω από το σπίτι των νεόνυµφων, άλλως οι αποστάσεις µεταξύ των σπιτιών είναι µικρές, γιατί και το χωριό δεν είναι µεγάλο. Στερεότυπο τραγούδι στην περίπτωση αυτή ήταν: Σήµερον η παρέα µας, εβγήκεν εις την βόρτα και πάει να ρίξει ντονφεκιές στον νιόγαµπρον την πόρτα. Με το τε'λος του τραγουδιού, η παρε'α κανόνιζε να βρίσκεται ε'ξω από το σπίτι των νεόνυµφων και οι νέοι µε τα ντουφέκια τους έριχναν αρκετές ντουφεκιές στον αέρα, ενώ η παρέα µε τα όργανα, συνέχιζαν να τραγουδούν τον ίδιο σκοπό: Για ξύπνα, ξυπνά νιε αητε, τίναξε τα φτερά σου και ξύπνα και την πέρδικα, που'χεις στην αγκαλιά σον Για ξύπνα, ξνπνα νιόννµφη κι έβγα να µας κεράσεις να σου φχηθουµε και εµείς, να 'ζήσεις να γεράσεις.

4 Επειδή όπως είπαµε και παραπάνω, κάθε στίχος του τραγουδιού επαναλαµβανότανε διπλε'ς φορές, οι νεόνυµφοι εύρισκαν χρόνο να ξυπνήσουν, να σηκωθούν από το κρεβάτι τους, να ντυθούν, να ετοιµαστούν και ανοίγοντας την πόρτα τους, να παρουσιασθούν, ο γαµπρός µε το µπουκάλι το ποτό και ποτήρια στο χέρι και η νύµφη µε δύο πιάτα γεµάτα µεζεδάκια. Κι ενώ οι νεόνυµφοι κερνούσαν την παρέα ξαφνικά ξεπετάγεται ανάµεσα του ένας γενίτσαρος, που προσπαθεί να αρπάξει τη νύµφη. Ο γενίτσαρος αυτός ήταν ένας από τους νέους της παρε'ας, που έβαζε µια φουστανε'λλα, ε'να σαρίκι-" στο κεφάλι και ένα ξύλινο σπαθί στη µέση. Οι τουφεκοφόροι όµως της παρέας,, έτρεχαν αµέσως να υπερασπιστούν τη νύµφη και να καταδιώξουν τον γενίτσα:^ ρο. Αυτός τότε τρεπόταν εις φυγήν ενώ οι νέοι της παρέας τον τουφεκοβολούσαν και τρέχοντας, έβγαινε έξω από το χωριό κι έφτανε σε ένα από τα αλώνια που βρίσκονται στις ανατολικές παρυφές του χωριού, προκαθορισµένο βέβαια, όπου έπεφτε, χτυπηµένος τάχα, θανάσιµα. Έτρεχαν τότε αµέσως οι διώκτες του, τον ανασήκωναν, του αφαιρούσαν το σαρίκι και το σπαθί και πιασµένοι όλοι µαζί από τους ώµους, έστηναν το χορό µέσα στο αλώνι, τραγουδώντας το τραγούδι «πέρα στους πέρα κάµπους». Μέχρι να τελειώσει το τραγούδι και ο χορός, κατάφταναν και τα όργανα µε την υπόλοιπη παρέα και έπειτα σιγά, σιγά άρχιζαν να καταφθάνουν και οι υπόλοιποι του χωριού. Με το τέλος του παραπάνω χορού και την άφιξη του κόσµου, άρχιζε τώρα µια άλλη διαδικασία. Έπρεπε τώρα να σφάξουν και να ετοιµάσουν για το ψήσιµο στα κάρβουνα τα ζώα που οι κουµπάροι έφεραν, αφού τα είχαν τάξει την προγούµενη στην εκκλησία, όταν τους σήκωσαν, στο χορό του Ησαΐα και τώρα τα είχαν φέρει και τα παράδωσαν. Αν όµως τέτοιο τάξιµο δεν είχε γίνει από τους κουµπάρους, τότε έφερναν ζώα, οι γονείς των νεόνυµφων. Τα ξύλα για τη φωτιά τα µάζευαν από τα γύρω δέντρα, η τα έφερναν άλλοι από το χωριό, άναβαν φωτιά και µόλις γινόταν η θράκα, έκοβαν το κρέας σε κοµµάτια, τα έβαζαν να ψηθούν στα κάρβουνα, για να τα χρησιµοποιήσουν σαν µεζέ µε το πιοτό. Στο αναµεταξύ, οι υπόλοιποι της παρέας, µαζί µε εκείνους που κατάφταναν όλο ε'να από το χωριό, συνέχιζαν το χορό και τραγούδια. Το απόγευµα κατέβαιναν στ' αλώνια τα νιόπαντρα ζευγάρια, οι αρραβωνιασµένοι µε τα ποτά στα ποτήρια και οι νέες πιάτα µε λουκουµάδες, αφράτα αµύγδαλα και άλλους µεζέδες, για να κεράσουν όλους του παρευρισκόµενους, πέρα για πέρα άντρες και γυναίκες. Στ' αλώνια κατέβαιναν φυσικά και οι νεόνυµφοι και το γλέντι συνεχιζόταν όλη µέρα µε εναλλαγή χορού και τραγουδιών µε παινέµατα για το ανδρόγυνο όπως την προηγούµενη στο πλατύ της εκκλησίας. Αργά το απόγευµα, γινόντουσαν οι «Καµάρες». Η λύρα άρχιζε να παίζει τον ειδικό σκοπό των καµάρων, οι τραγουδίστριες πλησίαζαν και την συνόδευαν τραγουδώντας το τραγούδι «του αντρειωµένου Μάρκου». Ο γαµπρός έβγαζε τότε από τη τσέπη του ένα µεταξωτό µαντήλι κι κρατώντας την µια άκρη, έδινε την άλλη στη νύµφη και µαζί άρχιζαν να προχωρούν στη µέση του κτήµατος, ακολουθώντας το ρυθµό του τραγουδιού και της λύρας. Πίσο από το ανδρόγυνο, έπαιρναν αµέσως θέση οι κουµπάροι και οι άλλοι συγγενείς τους, όλοι κατά ζεύγη και µε τα µαντήλια στο χέρι, όπως το ανδρόγυνο και στη συνέχεια, όσοι από τους παρόντες το επιθυµούσαν. Όταν ο γαµπρός και η νύφη, προχωρώντας έφταναν σε ένα ορισµένο σηµείο τον κτήµατος, έκαναν µεταβολή, έσκυβαν αµέσως και περνούσαν σκυφτοί κάτω από τα µαντήλια των άλλων ζευγαριών που τοςυ ακολουθούσαν. Το ίδιο έκαναν και τα άλλα ζευγάρια και έτσι εσχηµατίζετο ένα είδος στοάς, στην οποία οι µισοί βάδιζαν όρθιοι προς τα οπίσω, περνώντας κάτω από τα απλωµένα µαντήλια των ορθίων. Η λύρα µε τις τραγουδίστριες βάδιζαν στα πλάγια στον ρυθµό του σκοπού, ακολουθώντας παράλληλα την κατεύθυνση που είχε κάθε φορά το ανδρόγυνο.

5 Όταν οι νεόνυµφοι, σκυφτοί έφταναν στην άκρη της Καµάρας, σηκώνονταν όρθιοι, έκαναν και πάλι µεταβολή, άπλωναν ξανά τα µαντήλια τους και προχωρούσαν εµπρός, για να περάσουν από κάτω οι άλλοι που προχωρούσαν από την αντίθετη κατεύθυνση και να κάµουν στροφή, όταν έφθαναν και πάλι στην άκρη και να περνούν και πάλι σκυφτοί κάτω από τα µαντήλια των άλλων που προχωρούσαν όρθιοι. Αυτό επαναλαµβανόταν πολλές φορές, µέχρι να τελειώσει το τραγούδι που είναι το παρακάτω, άγνωστον όµως πως επεκράτησε να λέγεται στους γάµους. Τώρα θέλω να αρχινίξω τέλεια παλληκαριά για τον αντρειωµένο Μαρκουπού σκότωσαν τον πασά µε τρακόσια παλληκάρια, αποφασίζει να χαθεί τους Σκοδριάνους να χαλάσει ίσως και εκδικηθεί... Κατά τα διαδροµή µέχρι το σπίτι του αντρόγυνου, οι τραγουδίστριες τραγουδούσαν τραγούδια του γάµου χαι άλλοι χόρευαν τη µαντινάδα, προχωρώντας. Φθάνοντας στο σπίτι του γάµου, έβρισκαν τον γαµπρό και τη νύµφη να τους περιµένουν στην εξώπορτα, µε ποτό και µεζέδες, για να κεράσουν τον κόσµο. Η ψεύτικη νύµφη όµως, δεν ήθελε να πλησιάσει και να µπει στο σπίτι, έκανε την ντροπαλή και τη συνεσταλµένη, µε κωµικά καµώµατα στα πειράγµατα του ψεύτικου γαµπρού και ξετυλίγονταν σκηνές, που έκαναν όλους να ξεκαρδίζονται στα γέλια. Στο τέλος ο γαµπρός χώριζε στο ψεύτικο αντρόγυνο, κάποια αναµνηστικά δωράκια και αφού όλοι έπαιρναν το κέρασµά τους, τραβούσαν και πάλι για το πλατύ της εκκλησίας, όπου συνε'χιζαν το γλέντι, για όσο χρόνο ακόµα θα µπορούσαν να αντέξουν. Η Τρίτη µέρα από το γάµο, λεγόταν «των Μαγείρου». Καλούσαν και πάλι τα όργανα στο σπίτι των νεόνυµφων, όπου συγκεντρώνονταν όλοι οι συγγενείς τους, οι κουµπάροι τους και όσοι άλλοι πρωτοστάτησαν τις προηγούµενες µέρες στην εξυπηρέτηση των καλεσµένων, δηλαδή οι µάγειροι, οι σερβιτόροι, οι λατζιέρες κλπ. που απασχοληµένοι καθώς ήτανε µε την εξυπηρέτηση των καλεσµένων, δεν µπόρεσαν να διασκεδάσουν και αυτοί κατά την διάρκεια των προηγούµενων ηµερών στο γάµο. Έπρεπε λοιπόν να γίνει'τώρα ένα άλλο γλέντι, για να τιµήσουν όλους αυτούς που κοπίασαν, χωρίς να βρουν το χρόνο να διασκεδάσουν, Στρωνόταν λοιπόν την τρίτη µέρα τραπέζι στο σπίτι των νεόνυµφων, όπου όλοι αυτοί, αλλά και άλλοι φίλοι, έτρωγαν, έπιναν, τραγουδούσαν και χόρευαν όσο ήθελαν, µέχρι αργά. Αλλά και τις επόµενες ηµέρες, µέχρι την εποµένη Κυριακή, οι νέες κοπέλες του χωρίου, συγκεντρώνονταν το βράδυ στο σπίτι των νεόνυµφων και χόρευαν και τραγουδούσαν, µόνες, χωρίς όργανα. Οκτώ µέρες µετά τον γάµο, δηλαδή την εποµένη Κυριακή, γινόταν ο «Αντίγαµος». Το πρωί οι νεόνυµφοι πήγαιναν στην εκκλησία να παρακολουθήσουν την θεία λειτουργία και να παραδώσουν στους επιτρόπους τις λαµπάδες του γάµου τους, που τις είχαν φυλαγµένες στο εικονοστάσι του σπιτιού τους από την ηµέρα του γάµου. Αυτοί τότε τις άναβαν µπροστά στις εικόνες του Χριστού, άναβαν του γαµπρού και της Παναγίας, της νύµφης. Γυρνώντας σπίτι τους µετά την απόλυση της εκκλησίας, καλούσαν εκεί πάλι συγγενείς και φίλους, τους κουµπάρους τους, τα όργανα και ξεφάντωναν µε χορούς και τραγούδια. Το γλέντι τους αυτό µπορούσε να κρατήσει και ως πέρα από τα µεσάνυχτα όπως γινόταν συνήθως, ανάλογα µε τη διάθεση τους.