Γενικό Λύκειο Παραλίας Πατρών Τάξη Α Σχολικό έτος ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ

Transcript

1 Γενικό Λύκειο Παραλίας Πατρών Τάξη Α Σχολικό έτος ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΠΑΤΡΩΝ 2012

2 Ερευνητική ομάδα: 1. Αβραμοπούλου Ακριβή-Αλεξάνδρα 2. Βασιλόπουλος Γιώργος 3. Βούλγαρη Βαρβάρα 4. Γερολυμάτος Χριστόφορος 5. Γεωργόπουλος Ηλίας 6. Γιαννακόπουλος Θεόδωρος 7. Δαγκόγλου Αγγελική 8. Δημητρόπουλος Δημήτρης 9. Δημητρόπουλος Χρήστος 10. Δημόπουλος Νικόλαος 11. Ζαχαράκης Μάριος 12. Κανελλακόπουλος Σταύρος 13. Κανελλόπουλος Γιώργος 14. Καραμανή Μαρία 15. Καραχανίδη Μαρίνα 16. Κατσαϊτη Σοφία-Αγάπη 17. Κωνσταντινάκος Παντελής 18. Πανταλέοντος Γιώργος 19. Φωτόπουλος Ζαχαρίας Υπεύθυνοι καθηγητές: Θεοδωρόπουλος Ιωάννης Φωτιάδης Θεοφάνης - 2 -

3 Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα τους υπεύθυνους καθηγητές μας, τον κ. Θεοδωρόπουλο και τον κ. Φωτιάδη για την καθοδήγηση και την αμέριστη βοήθειά τους στην εκπόνηση της εργασίας μας, καθώς επίσης όλους τους συμμαθητές μας που συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια, βοηθώντας μας έτσι να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα πάνω στο θέμα με το οποίο ασχοληθήκαμε

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...σελίδα 5 Εισαγωγή...//... 7 Κυρίως θέμα...// Ορισμός και μορφές βίας...// α. Ορισμός της βίας...// β. Μορφές βίας...// Ενδοσχολική βία...// α. Ορισμός και μορφές ενδοσχολικής βίας...// β. Το φαινόμενο της βίας στο ελληνικό σχολείο...// Η βία στο σχολείο μας...// α. Τα ευρήματα της έρευνας μας...// β. Βασικά συμπεράσματα της έρευνας μας...// Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας...// Επίλογος...// Βιβλιογραφία...// Παράρτημα...//

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παγκόσμια κοινότητα σε όλα τα επίπεδα ζει σ' ένα συγκρουσιακό περιβάλλον, συμπεριφέρεται με επιθετικότητα και βία. Η σχολική κοινότητα δεν μένει ανεπηρέαστη απ αυτή τη γενικότερη κατάσταση και αναπαράγει την ευρύτερη κοινωνική και οικογενειακή βία στο χώρο της. Η παρούσα εργασία γίνεται με σκοπό εμείς οι μαθητές να διερευνήσουμε, μέσω της μεθόδου της βιβλιογραφικής και ερευνητικής ανασκόπησης, το πρόβλημα της παραβατικότητας των νέων και πιο συγκεκριμένα της σχολικής βίας. Σκοπός μας είναι μέσω αυτής της προσπάθειας να ενημερωθούμε για τις μορφές που εμφανίζεται η ενδοσχολική βία και να εξετάσουμε την ύπαρξη και τη συχνότητα αυτού του φαινόμενου στο άμεσο καθημερινό περιβάλλον μας, το σχολείο. Οι στόχοι που έχουμε θέσει είναι, να γνωρίσουμε και να αναδείξουμε το πρόβλημα στην πραγματική διάσταση που εμφανίζεται στο χώρο μας, να δώσουμε την ευκαιρία στους συμμαθητές μας να εκφράσουν τα προσωπικά τους βιώματα, να ευαισθητοποιήσουμε και να κινητοποιήσουμε πέρα από τους εαυτούς μας και τους συμμαθητές μας κάθε εμπλεκόμενη πλευρά, έτσι ώστε να περιορίσουμε την εμφάνιση τέτοιων συμπεριφορών στο σχολείο μας. Τα ερευνητικά ερωτήματα που έχουμε θέσει είναι: Υπάρχει και σε ποια έκταση πρόβλημα ενδοσχολικής βίας στο σχολείο μας; Με ποιες μορφές αυτή εκδηλώνεται και τι συνέπειες έχει; Η μέθοδος που έχουμε επιλέξει να χρησιμοποιήσουμε είναι η έρευνα πεδίου. Η τεχνική που ακολουθούμε είναι η σύνταξη ερωτηματολογίου, που περιέχει 14 ερωτήσεις κλειστού τύπου και 1 ερώτηση ανοιχτού τύπου. Τα ερωτηματολόγια έχουν απαντήσει εκατό συνολικά συμμαθητές μας από το λύκειο και το γυμνάσιο. Έντυπο του ερωτηματολογίου εμπεριέχεται στο παράρτημα της εργασίας. Η συγκέντρωση των απαντήσεων των ερωτηματολογίων έχει γίνει σε αρχείο excel, αντίγραφο του οποίου εμπεριέχεται επίσης στο παράρτημα

6 Η ερευνητική ομάδα εργάζεται σε τέσσερις υποομάδες, καθεμιά εκ των οποίων αναλαμβάνει να επεξεργαστεί από μια ενότητα της εργασίας. Επίσης κάθε υποομάδα αναλαμβάνει να επεξεργαστεί έναν αριθμό ερωτήσεων του ερωτηματολογίου και να εξάγει τα συμπεράσματά της. Τα συμπεράσματα τα οποία βγαίνουν από αυτή την ερευνητική εργασία είναι ότι γενικά στην Ελλάδα το πρόβλημα της ενδοσχολικής βίας παρουσιάζεται σε μικρότερο βαθμό απ ότι διεθνώς, εμφανίζει όμως αυξητική τάση. Ειδικά στο σχολείο μας εμφανίζονται σποραδικά περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, ήπιας συγκριτικά μορφής, χωρίς να επιφέρουν ιδιαίτερες συνέπειες στα θύματα. Σαν πρόβλημα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με εφησυχασμό αλλά αντίθετα με συντονισμό και ενεργοποίηση όλων των εμπλεκόμενων πλευρών

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα με το οποίο ασχολείται η παρούσα ερευνητική εργασία είναι το πρόβλημα της ενδοσχολικής βίας - του σχολικού εκφοβισμού ή bulling κατά τη διεθνή ορολογία. Είναι ένα σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα που στο επίκεντρό του έχει εμάς τους νέους. Το πρόβλημα εκδηλώνεται σ ένα χώρο, το σχολείο, ο οποίος για τον καθένα μας αποτελεί το δεύτερο σπίτι του. Από την άλλη πλευρά, κατά γενική ομολογία, υπάρχει έλλειμμα ενημέρωσης και κυρίως συντονισμένης δράσης για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Όλα τα παραπάνω κρίνονται ικανά για να μας δελεάσουν να ασχοληθούμε με το θέμα Η ερευνητική εργασία δομείται σε τέσσερες ενότητες (υποθέματα). Στην πρώτη ενότητα γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης του γενικότερου προβλήματος της βίας, οριοθετώντας την έννοια και τις μορφές της βίας. Αποφεύγοντας να αναλωθούμε σε άσκοπες κατηγοριοποιήσεις, θελήσαμε πρωτίστως να παρουσιάσουμε όσο το δυνατό περισσότερες μορφές με τις οποίες αυτή εμφανίζεται. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζουμε πρόβλημα της ενδοσχολικής βίας. Αρχικά ορίζουμε την έννοια και κάνουμε εκτενή αναφορά στις μορφές με τις οποίες αυτή εκδηλώνεται. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε στοιχεία για την έκταση και τα χαρακτηριστικά στοιχεία του σχολικού εκφοβισμού στο ελληνικό σχολείο. Κάνουμε χρήση εδώ πληθώρας στοιχείων και συμπερασμάτων της πανελλαδικής έρευνας του ΕΠΙΨΥ του έτους Στην τρίτη ενότητα εκθέτουμε το πρόβλημα της ενδοσχολικής βίας στο σχολείο μας. Παρουσιάζουμε τα ερωτήματα στα οποία επιζητεί απαντήσεις η έρευνά μας. Την διαδικασία που ακολουθήσαμε σχετικά με τη σύνταξη, τη συμπλήρωση και την συγκέντρωση των απαντήσεων των ερωτηματολογίων. Τέλος τα ευρήματα της έρευνας και τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτή. Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα της εργασίας μας, παρουσιάζουμε τις συνέπειες της ενδοσχολικής βίας τόσο στα θύματα όσο και στους - 7 -

8 θύτες. Κλείνοντας το θέμα, παραθέτουμε μερικές προτάσεις σχετικά με το τι πρέπει να γίνει για την αντιμετώπιση του όλου προβλήματος

9 ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ 1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ 1α. Ορισμός της βίας Η βία διεισδύει στην καθημερινότητά μας με αυξανόμενη ένταση. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από το μεγαλύτερο βαθμό προόδου, η βία ορθώνεται ως αδυσώπητη απειλή. Πράξεις βίας εκδηλώνονται καθημερινά και παντού. Ποικίλουν ως προς τη μορφή, την ένταση και την έκταση, αλλά και τις αιτίες που τις προκαλούν. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δεν υπάρχει καθολικός ορισμός της. Συνήθως ως βία ορίζεται η χρήση της φυσικής δύναμης ή της πίεσης - απειλής εναντίον ενός μεμονωμένου ατόμου ή κατά μιας ομάδας που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο, στον τραυματισμό ή στη γένεση ψυχολογικών διαταραχών (World Health Organization, 1999, p.2). Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1985 ορίζεται ως εξής : " Βία υπάρχει σε κάθε πράξη ή παράλειψη η οποία βλάπτει τη ζωή, τη φυσική ή ψυχολογική ακεραιότητα ή την ελευθερία ενός προσώπου η οποία βλάπτει σοβαρά την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του ". Σύμφωνα με την κα Κ. Σπινέλλη «Η βία είναι μια πολυσήμαντη έννοια. Θα μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει, μεταξύ άλλων, μια νομική, μια ιατρική και μια κοινωνιολογική έννοια. Κατά την νομική έννοια, η οποία επηρέασε και άλλες έννοιες, βία είναι κάθε πράξη, παράλειψη ή και απειλή βίας η οποία εξαναγκάζει τρίτα πρόσωπα σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή για την οποία το θύμα ή τα θύματα δεν έχουν υποχρέωση». (βλ. Σπινέλλη Καλλιόπη: «Θύματα βίας: εντός και εκτός της οικογένειας εντός και εκτός συνόρων») Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού ή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση (Harvard EDC, 1996)

10 Οι λόγοι που οδηγούν στην άσκηση βίας είναι πολλοί και διαφέρουν ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ατόμων, την ιστορική συγκυρία, την παιδεία και τον πολιτισμό. Στους πιο σημαντικούς παράγοντες περιλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η ελλιπής καλλιέργεια, οι καθ έξιν βίαιες συμπεριφορές που ενισχύονται από το περιβάλλον, η ανεπαρκής γονική υποστήριξη και επιρροή, οι άδικες τιμωρίες και η κακοποίηση των παιδιών, οι ελλιπώς αναπτυγμένες επικοινωνιακές ικανότητες, η φτώχεια, η εκμετάλλευση, η αδικία, ο υπερπληθυσμός, η επιρροή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και οι κοινωνικές νόρμες. 1β. Μορφές Βίας Όσο αφορά τον χαρακτηρισμό αλλά και την ονομασία των μορφών βίας μπορεί να συναντήσει κανείς μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των μελετητών του θέματος. Εμείς προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε όσες το δυνατόν περισσότερες μορφές κατατάσσοντας τες σε δύο μεγάλες κατηγορίες. 1. Σωματική βία και κακοποίηση Από ένα χαστούκι μέχρι τη βαριά σωματική βλάβη. Συμπεριλαμβάνει καθετί που προξενεί πόνο, τραυματισμό, ακρωτηριασμό ή που έχει πρόθεση να προκαλέσει σωματική βλάβη. Εδώ ακόμα συγκαταλέγεται ο βιασμός και κάθε άλλη βίαιη και καταπιεστική συμπεριφορά προς το σώμα όπως χτυπήματα, καψίματα, σπρωξίματα, χρήση όπλου, φυσικός περιορισμός, παρεμπόδιση κάλυψης βασικών αναγκών (πχ. τροφή, φάρμακα, ύπνος...). Σωματική κακοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμό και κάκωση - διαφορετικής σοβαρότητας - που δεν οφείλεται σε ατύχημα. Η κάκωση μπορεί να είναι μια ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα - δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Μερικά από τα συνηθέστερα σωματικά τραύματα είναι: Οι μώλωπες κυρίως γύρω από τα μάτια, γύρω ή κάτω από τα αυτιά, μέσα και γύρω από το στόμα. Κηλίδες αίματος στα μάτια

11 Σημάδια από δυνατό σφίξιμο στους βραχίονες ή στο στήθος. Σημάδια από δάγκωμα. Εγκαύματα σοβαρά ή ελαφρά. Τραύματα λόγω βύθισης σε νερό. Εγκαύματα από τσιγάρα. Τραύματα οστών και κλειδώσεων. Εσωτερικά τραύματα. Τραύματα από τράνταγμα. Δηλητηρίαση. 2. Ψυχολογική βία H ψυχολογική κακοποίηση περιλαμβάνει πράξεις, παραλείψεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν συστηματική απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, ταπείνωση, αποθάρρυνση, παραμέληση, διαρκές κριτικάρισμα, υποτίμηση και κοροϊδίες (εαυτού, οικογένειας, φίλων, παρελθόντος..) - προσπάθειες εξευτελισμού, ψέματα, υπονόμευση της αυτοεκτίμησης. Αυτή η μορφή βίας, είναι δύσκολο να εντοπισθεί και να διαγνωσθεί από τους ειδικούς, γιατί απαιτεί ικανό χρονικό διάστημα για να αναπτυχθεί καλή επικοινωνία και σχέση εμπιστοσύνης με το θύμα. Στην προσπάθειά τους να οριοθετήσουν εννοιολογικά την ψυχολογική βία, κάποιοι αναλυτές αναφέρουν τις παρακάτω περιπτώσεις άλλοτε σαν εκφάνσεις της ψυχολογικής βίας και άλλοτε σαν ξεχωριστές μορφές βίας. Τέτοιες είναι: Η συναισθηματική βία, που κάποιοι αναλυτές την θεωρούν σαν μια παρεμφερή μορφή της ψυχολογικής βίας. Παραδέχονται βεβαίως πως τα όρια των δύο αυτών συγχέονται. Σαν συναισθηματική βία χαρακτηρίζουν την καταπίεση και τους εξαναγκασμούς που εκμεταλλεύονται την ψυχολογική και συναισθηματική μας εξάρτηση, πιθανώς με απειλές κι εκβιασμούς και συχνά σε συνδυασμό με στέρηση-απομόνωση. Η λεκτική βία, δηλαδή οι φωνές, οι βρισιές, οι εξευτελισμοί, οι απειλές και η τρομοκράτηση (με στόχο το ίδιο το θύμα ή και οικείους του) αποτελεί τμήμα της ψυχολογικής και συναισθηματικής βίας. Οι απειλές, οι εκφοβισμοί, οι εκβιασμοί, δηλαδή οι απειλές βίας ή πρόκλησης κάθε είδους κακού στον ίδιο τον απειλούμενο είτε στους

12 οικείους του, απειλές για καταγγελίες στις αρχές, αναφορές, δημοσιοποιήσεις ή διαδόσεις στοιχείων, δεδομένων ή γεγονότων, που θα θέσουν σε κίνδυνο κάτι σημαντικό για το θύμα ή μπορεί να κοστίσουν στο θύμα. Η στέρηση και ο περιορισμός, βασικών δικαιωμάτων όπως ο περιορισμός της ελευθερίας, ο έλεγχος της επικοινωνίας με φίλους και συγγενείς, οι περιορισμοί της κοινωνικότητας. Ελεγχος της πρόσβασης σε πληροφόρηση, της συμμετοχής σε ομάδες κι οργανώσεις, κλείδωμα σε περιορισμένο χώρο, περιορισμός της κινητικότητας, παρακολούθηση τηλεφώνων, κλπ. Ο εξαναγκασμός σε κάθε πράξη ή απραξία του θύματος, παρά τη θέληση του. Συχνά επιβάλλεται με εκφρασμένες ή μη απειλές κι εκβιασμούς και με κάθε άλλο είδος βίας και καταπίεσης. Τις περισσότερες φορές οι "απαγορεύσεις" δεν δηλώνονται ρητά, αλλά επιβάλλονται με "τιμωρίες" κάθε φορά που παραβαίνουμε τους υποτιθέμενους "κανόνες" του θύτη, τους οποίους "οφείλουμε" να γνωρίζουμε. Πολύ συχνά μάλιστα γίνεται προσπάθεια να θεωρηθούν "αυτονόητοι" οι κανόνες συμπεριφοράς που θέλει να επιβάλει ο θύτης, σε μεμονωμένα άτομα, είτε γενικά σε κοινωνικές ομάδες. Η σεξουαλική βία και παρενόχληση. Η επιβολή σεξουαλικής πράξης ή συμπεριφορών ενάντια στη θέληση του θύματος, πίεση για σεξουαλικές συμπεριφορές που μας κάνουν να νοιώθουμε άσχημα. Οι φθορές και οι καταστροφές περιουσιακών στοιχείων, προσωπικών αντικειμένων μικρής είτε μεγάλης αξίας, ακόμα και αντικειμένων συναισθηματικής μόνο αξίας. Συνήθως γίνεται με βίαιο τρόπο που να τρομοκρατεί όσο γίνεται περισσότερο το θύμα. Μία άλλη διάκριση της βίας (βλ. Φωτεινής Χατζάρα «Ενδοσχολική βία και η στάση σχολείου και οικογένειας») είναι αυτή μεταξύ προσωπικής και δομικής κοινωνικής βίας (εκμετάλλευση, αδικία και ανισότητα)

13 2. ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ Από τα εγκλήματα σε βάρος ανηλίκων που λαμβάνουν χώρα εκτός της οικογένειας είναι και η συχνά αναφερόμενη στις μέρες μας ενδοσχολική ή σχολική βία. Η σχολική βία αποτελεί παθογένεια της εποχής και συνδυαζόμενη με την εμπορία και χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών μέσα στα σχολεία καθιστά το περιβάλλον του μαθητή ιδιαζόντως επικίνδυνο. Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο προσοχής, συζήτησης και μελέτης και στην Ελλάδα. Θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβλημα σύμφωνα με το αποτέλεσμα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας. 2α. Ορισμός και μορφές ενδοσχολικής βίας Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το φαινόμενο είναι: εδνοσχολική βία, εκφοβισμός και θυματοποίηση. Η σχολική βία εμφανίζεται κυρίως, με τη μορφή του σχολικού εκφοβισμού (bullying), ο οποίος περιλαμβάνει τη λεκτική, τη σωματική, την ψυχολογική, τη σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και το βανδαλισμό. Ορίζουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά. Οι παραπάνω πράξεις αποσκοπούν στην επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές εντός και εκτός του σχολείου. Όταν μιλάμε για βία λοιπόν δεν εννοούμε μόνο τη σωματική (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές), αλλά και τη ψυχολογική και λεκτική βία (κοροϊδία, σαρκασμό, χειρονομίες, συκοφαντίες, γελοιοποίηση, φραστικές επιθέσεις, όπως βρισιές, προσβολές και απειλές), μορφές που κάποιες φορές είναι πιο επιβλαβείς για το παιδί από τη σωματική, εφόσον επηρεάζουν έντονα την ψυχοσύνθεσή του και τα σημάδια τους αργούν να επουλωθούν βασανίζοντας και προκαλώντας έναν μόνιμο φόβο στο θύμα

14 Το φαινόμενο λοιπόν συχνά ξεφεύγει από τα όρια ενός απλού καβγά στο σχολείο, του σωματικού ή λεκτικού εκφοβισμού. Γι αυτό και οι ειδικοί θεωρούν εξίσου σκληρές τις παρακάτω μορφές ενδοσχολικής βίας: τον έμμεσο εκφοβισμό, όπως είναι η διάδοση μιας ψευδούς φήμης, το σεξουαλικό εκφοβισμό, (ανεπιθύμητο άγγιγμα, προσβλητικά μηνύματα, λεκτική παρενόχληση), τον τεχνολογικό εκφοβισμό, μέσω του κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτύου (κακόβουλα sms, κλήσεις, , chat με απειλητικό περιεχόμενο) το ρατσιστικό εκφοβισμό. Τις ρατσιστικές συμπεριφορές απέναντι σε παιδιά με ειδικές ανάγκες ή παιδιά από άλλη χώρα, ή λόγω της εμφάνισής τους. Είναι μια ακόμα μορφή βίας στο σχολείο, που προκαλεί ψυχολογικά προβλήματα στα παιδιά αυτά, που πολλές φορές τα οδηγούν σε ακραίες συμπεριφορές (π.χ. αυτοκτονίες). Απομονώνονται από το κοινωνικό σύνολο, αποκλείονται από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες. Το "κάδρο" της ενδοσχολικής βίας συμπληρώνεται από την κλοπή ή την καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, τον εξαναγκασμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό, τον βανδαλισμό κατά των σχολικών κτιρίων, εγκαταστάσεων και άλλου σχολικού εξοπλισμού και τέλος από τις ομάδες των ισχυρών που ασκούν βία σε πιο αδύναμα άτομα, με σκοπό να αναδειχθούν και να επιβληθούν στους άλλους

15 2β. Το φαινόμενο της βίας στο ελληνικό σχολείο Κάποτε τα περιστατικά βίας και παραβατικότητας των ανηλίκων αποτελούσαν κάτι τελείως άγνωστο για την ελληνική πραγματικότητα. Οι ανησυχίες των γονέων περιορίζονταν μόνο στην επίδοση των παιδιών τους στα μαθήματα και ο χώρος του σχολείου ήταν για αυτά εξίσου ασφαλής με το σπίτι τους. Οι οικονομικές ανισότητες, οι καινούριες μορφές ψυχαγωγίας των παιδιών, ο έκδηλος ρατσισμός, η έλλειψη του απαραίτητου χρόνου των γονέων και τα λάθος πρότυπα είναι κάποιες από τις αιτίες που ευνοούν παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών και δημιουργούν αυτό το πολυδιάστατο πρόβλημα που μέχρι πρότινος ήταν σχεδόν ανύπαρκτο στην Ελλάδα. «Η θλιβερή περίπτωση του φόνου του Αλεξ, μαθητή σε σχολείο της Βέροιας και στη συνέχεια η άλλη, των βιασμών του κοριτσιού του σχολείου της Αμαρύνθου, υπήρξαν το έναυσμα σοβαρών ανησυχιών για το τι συμβαίνει και πού μπορούν να φθάσουν τα πράγματα» αναφέρει η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου - Μαραγκοπούλου. «Δεν είχαμε ως τότε συνείδηση οι Έλληνες μελετητές πόσο διαδεδομένο και σοβαρό πρόβλημα αποτελούσε και στη χώρα μας η οργανωμένη ομαδική ενδοσχολική βία και επιθετικότητα». Η ελληνική κοινωνία συγκλονίστηκε στο άκουσμα τις απίστευτης αγριότητας που επέδειξε ο νεαρός σπουδαστής στη σχολή του ΟΑΕΔ στο Ρέντη, που γεμάτος οργή επεχείρησε να δολοφονήσει τους συμμαθητές του και μετά με ασύλληπτη αποφασιστικότητα αφαίρεσε με όπλο τη ζωή του σαν να μην την άντεχε άλλο. Από πού άντλησε όλο αυτό το μίσος, τι τον ώθησε να το κάνει και γιατί αντιμετώπισε τη ζωή του με τόση απαισιοδοξία; Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε Γυμνάσια, Λύκεια αλλά πλέον και σε Δημοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει πολλές οικογένειες κυρίως των μεγάλων πόλεων

16 Γρονθοκοπήματα, απειλές με αιχμηρά αντικείμενα, ξεκαθάρισμα λογαριασμών με ραντεβού σε κάποια γειτονιά και γελοιοποίηση συνεσταλμένων παιδιών, είναι κάποια μόνο από τα περιστατικά που συμβαίνουν καθημερινά στον ελληνικό σχολικό χώρο και προκαλούν το φόβο παιδιών και γονέων. Σαν συνέπεια των πολλαπλών περιστατικών όπως τα παραπάνω, τα τελευταία χρόνια άρχισαν να γίνονται πιο πολλές και πιο εμπεριστατωμένες μελέτες στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ενεργοποιήθηκαν διάφοροι φορείς και υπηρεσίες, προβλήθηκαν αρκετά από τα ΜΜΕ, δημοσιεύθηκαν στατιστικά στοιχεία και συμπεράσματα ερευνών. Μια από τις πιο πρόσφατες έρευνες πραγματοποίησε το 2010 το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ). Στην έρευνα του 2010 συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών εφηβικής ηλικίας (ΣΤ' Δημοτικού, Β' Γυμνασίου και Α' Λυκείου) από 306 σχολικές μονάδες. Οι μαθητές απάντησαν σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν μέσα στις τάξεις τους. Από την έρευνα αυτή παρουσιάζουμε τα κύρια ευρήματα της: Ποσοστό 8,5% των εφήβων αναφέρουν ότι υφίστανται σχολικό εκφοβισμό (bullying) τουλάχιστον 2 με 3 φορές το μήνα, ενώ 1 στους 6 (15,8%) ότι εκφοβίζουν οι ίδιοι άλλους με την ίδια συχνότητα. Οι μαθητές που εκφοβίζουν άλλους είναι κυρίως αγόρια ενώ εκείνοι που υφίστανται εκφοβισμό είναι τόσο αγόρια όσο και κορίτσια. Το 2010 σε σύγκριση με το 2002, διαπιστώνεται σημαντική αύξηση στο ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν ότι έχουν υπάρξει θύτες εκφοβισμού (15,8% και 9,1%, αντίστοιχα) ενώ το ποσοστό μαθητών που έχουν υπάρξει θύματα εκφοβισμού μένει αμετάβλητο. Οι τρόποι εκφοβισμού που αναφέρονται συχνότερα από τους εφήβους είναι, κατά σειρά, τα λεκτικά πειράγματα, τα πειράγματα/χειρονομίες σεξουαλικού περιεχομένου, η διάδοση φημών και συκοφαντιών και τα πειράγματα/ενοχλήσεις μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και κινητού τηλεφώνου. Ένα στα 4 αγόρια (23,9%) αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια του τελευταίου χρόνου ήρθε στα χέρια με κάποιον ή κάποιους άλλους τουλάχιστον 3 φορές. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα κορίτσια είναι σημαντικά χαμηλότερο (8,3%)

17 Ο μαθητής που εκφοβίζεται είναι συχνά μικρότερης σωματικής διάπλασης, δύναμης ή ηλικίας και δεν έχει προκαλέσει το μαθητή-θύτη, ο οποίος με τη σειρά του επιθυμεί συνειδητά να βλάψει το μαθητή-θύμα. Ο εκφοβισμός παίρνει διαφορετικές μορφές, οι οποίες συχνά διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο και την ηλικία του εφήβου. Έτσι, ο μαθητής-θύτης μπορεί να εκφοβίσει το μαθητήθύμα λεκτικά (με άσχημες προσφωνήσεις, υποτιμητικά σχόλια), συναισθηματικά (με διάδοση φημών και συκοφαντιών, με σκόπιμο αποκλεισμό από δραστηριότητες) και σωματικά (με χρήση βίας). Οι θύτες και τα θύματα Για να διερευνηθούν οι πιθανοί παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στο να υποστεί ή να διαπράξει κάποιος έφηβος εκφοβισμό, η ερευνητές εστιάζουν τόσο στα ατομικά χαρακτηριστικά του εφήβου όσο και στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον του. Από σχετικές μελέτες προκύπτει ότι οι έφηβοι θύματα εκφοβισμού είναι πιθανότερο να είναι ανασφαλείς, αγχώδεις και να έχουν λιγότερους φίλους από τους συνομηλίκους τους. Από την άλλη, οι έφηβοι θύτες είναι πιθανότερο να υφίστανται κακομεταχείριση από μέλη της οικογένειάς τους και να έχουν υπάρξει παρόντες σε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Διαπιστώνεται επίσης πως έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση, θετική εικόνα για την εξωτερική τους εμφάνιση και συχνά είναι πολύ δημοφιλείς μεταξύ των συνομηλίκων τους. Ειδικότερα από την μελέτη προκύπτει ότι: Οι έφηβοι που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό οικονομικό επίπεδο υφίστανται εκφοβισμό σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με εκείνους που προέρχονται από οικογένειες μεσαίου ή ανώτερου οικονομικού επιπέδου. Δεν βρέθηκε συσχέτιση μεταξύ του εκφοβισμού και της εθνικότητας των εφήβων. Οι έφηβοι που υφίστανται εκφοβισμό αναφέρουν σε υψηλότερα ποσοστά ότι έχουν κακή υγεία και ότι είναι δυσαρεστημένοι από την εξωτερική τους εμφάνιση, συγκριτικά με τους εφήβους που δεν υφίστανται εκφοβισμό

18 Τόσο οι μαθητές-θύτες εκφοβισμού όσο και οι μαθητές-θύματα εμφανίζουν συμπτώματα ψυχολογικών διαταραχών σε υψηλότερο ποσοστό από τους υπόλοιπους εφήβους. Οι μαθητές-θύτες εκφοβισμού και λιγότερο τα θύματα αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τους υπόλοιπους μαθητές ότι δεν τους αρέσει το σχολείο. Επίσης, οι θύτες αναφέρουν ότι απουσιάζουν συχνά από αυτό και τα θύματα ότι δεν έχουν καλές σχέσεις με τους συμμαθητές τους. Οι μαθητές-θύματα εκφοβισμού αναφέρουν ότι έχουν δύσκολη επικοινωνία με τους γονείς τους σε υψηλότερο ποσοστό, συγκριτικά με τους συνομηλίκους τους και οι μαθητές-θύτες αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι έχουν αυστηρούς - αυταρχικούς γονείς. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση του φαινόμενου του εκφοβισμού μεταξύ εφήβων-μαθητών αποκτά μεγάλη σημασία καθώς οι συνέπειές του μπορεί να είναι εξαιρετικά σοβαρές, τόσο για τα θύματα όσο και για τους θύτες. Όπως επιβεβαιώνεται λοιπόν και από αυτή την έρευνα η σχολική βία είναι μια μορφή κοινωνικού ελλείμματος που αντανακλά την κοινωνική ανισότητα, τον αποκλεισμό και τη ματαίωση των ατομικών προσδοκιών. Η σχολική βία συσχετίζεται άμεσα με την εγκληματικότητα στην ευρύτερη κοινωνία και είναι δείκτης της ανοχής της. Για το λόγο αυτό, η εξάλειψή της συνδέεται με την προστασία των θεσμών και των αξιών του κοινωνικού πλαισίου

19 3. Η ΒΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΣ Έπειτα από όσα μάθαμε γενικότερα για το θέμα της βίας και για τις μορφές της, αλλά και για το ειδικότερο πρόβλημα της ενδοσχολικής βίας ή του σχολικού εκφοβισμού όπως αυτή εμφανίζεται και αφού τέλος πληροφορηθήκαμε για την έκταση του όλου προβλήματος πανελλαδικά, θελήσαμε να εξακριβώσουμε σε ποιο βαθμό παρουσιάζεται αυτό το πρόβλημα στο χώρο του σχολείου μας. Ξεκινήσαμε, έχοντας σαν κανόνα ότι η εικόνα του σχολείου μας που θα παρουσιάσουμε σ αυτήν την ερευνητική εργασία θα είναι η πραγματική, χωρίς αλλοιώσεις και υποκειμενισμούς. Θα είναι δηλαδή αυτή που καθημερινά ζουν και αντιλαμβάνονται οι συμμαθητές μας. Γι αυτό το σκοπό λοιπόν αφού θέσαμε τα ερευνητικά ερωτήματα για τα οποία ζητούσαμε τη γνώμη των συμμαθητών μας, συντάξαμε ένα ερωτηματολόγιο δεκαπέντε ερωτήσεων και ζητήσαμε να το απαντήσουν συμμαθητές μας από το λύκειο και από το γυμνάσιο που στεγάζεται στο ίδιο με μας κτίριο. Απευθυνθήκαμε σε τρία τμήματα του λυκείου (ένα από κάθε τάξη) και σε δύο τμήματα του γυμνασίου. Συγκεντρώσαμε εκατό συνολικά απαντημένα ερωτηματολόγια. Εβδομήντα από το λύκειο και τριάντα από το γυμνάσιο. Καταγράψαμε τις απαντήσεις και πήραμε τα αποτελέσματα σε απόλυτους αριθμούς αλλά και ποσοστιαία. Για την εξαγωγή των συμπερασμάτων ανατέθηκε σε κάθε μία από τις τέσσερες ερευνητικές ομάδες ένας συγκεκριμένος αριθμός ερωτημάτων. Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε παραθέτουμε στη συνέχεια, αφού πρώτα παρουσιάσουμε τα ερευνητικά ερωτήματα που είχαμε εξαρχής θέσει και τα οποία είναι τα εξής: Αν όντως οι μαθητές αντιλαμβάνονται και θεωρούν την ενδοσχολική βία σαν μία μορφή βίας; Αν υπήρξαν οι ίδιοι θύματα ή μάρτυρες επεισοδίων ενδοσχολικής βίας; Αν έστω πληροφορήθηκαν από άλλους συμμαθητές τους για κάποιο τέτοιο επεισόδιο; Εάν υπήρξαν επεισόδια ενδοσχολικής βίας, τι μορφής ήσαν;

20 Ποια μορφή βίας θεωρούν οι μαθητές πιο σκληρή; Πως ένοιωσε κάποιος μετά τη συμμετοχή του σε ένα επεισόδιο ενδοσχολικής βίας; Πως αντιδρά κάποιος στον οποίο ασκείται βία; Και σε ποιόν απευθύνεται; Αν υπάρχουν αρμόδιοι φορείς που μπορεί να απευθυνθεί κάποιος στον οποίο ασκείται ενδοσχολική βία; Τι είδους μέτρα παίρνουν αυτοί οι φορείς; Ποιες είναι οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας στην ψυχολογία του θύματος; Αν βίαια περιστατικά λειτουργούν ανασταλτικά στην εκπλήρωση των καθημερινών ασχολιών του θύματος; Εάν τέλος οι μαθητές είναι ενημερωμένοι πάνω σε θέματα ενδοσχολικής βίας και αν αυτό έχει γίνει μέσω κάποιας σχολικής εκδήλωσης; 3α. Τα ευρήματα της έρευνας μας Με βάση τις απαντήσεις που έδωσαν οι συμμαθητές μας στο ερωτηματολόγιο, μπορούμε να βγάλουμε τα εξής συμπεράσματα: Στο ερώτημα, αν η ενδοσχολική βία είναι μορφή βίας, η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών απάντησε θετικά (95%), όπως άλλωστε είναι κοινά αποδεκτό. Στο αν όμως υπάρχει ενδοσχολική βία στο σχολείο μας περίπου έξι στα δέκα παιδιά το υποστήριξαν (58%), ενώ το (39%) θεωρούν πώς δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα. Περίπου δύο στους δέκα μαθητές (21%) δηλώνουν πως έχουν πέσει θύματα ενδοσχολικής βίας, ποσοστό σαφώς μικρότερο από το αντίστοιχο της έρευνας του ΕΚΚΕ που ήταν 36% - [Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΚΕ (βλ. «Ελευθεροτυπία», 26/4/2011), 63% των μαθητών του Δημοτικού, 51% του Γυμνασίου και 36% του Λυκείου δηλώνουν ότι έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας (κυρίως λεκτική]). Από τους μαθητές που έχουν πέσει θύμα βίας, οι περισσότεροι δηλώνουν ότι ο θύτης ήταν κάποιος συμμαθητής τους, ακολουθούν όσοι λένε πως αυτός ήταν κάποιος καθηγητής ή καθηγήτριά τους και τέλος όσοι έχουν υπάρξει θύματα βίας από κάποιο εξωσχολικό άτομο. Έξι στους δέκα μαθητές δηλώνουν ότι έχουν γίνει μάρτυρες σε περιστατικό βίας (61%), ποσοστό που είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από

21 το (53%) της έρευνας του ΕΚΚΕ [Στην έρευνα του ΕΚΚΕ οι μαθητές ανέφεραν ότι έχουν βιώσει εκδηλώσεις βίας και ως αμέτοχοι θεατές: Το μισό (53%) έχουν δει παιδιά να απειλούν κάποιον άλλο στο σχολείο]. Παρατηρούμε λοιπόν ότι όσοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει ενδοσχολική βία στο σχολείο μας (58%), είναι περίπου και όσοι έχουν γίνει μάρτυρες τέτοιων επεισοδίων (61%). Αν συγκρίνουμε τα παραπάνω, με το ποσοστό όσων δηλώνουν πως έχουν πληροφορηθεί από τρίτους για φαινόμενα βίας στο σχολείο (70%), τότε οδηγούμαστε στο λογικό - αλλά όχι και τόσο ασφαλές συμπέρασμα πως οι μαθητές εκτιμούν το κατά πόσο ένα επεισόδιο είναι βίαιο, με βάση την προσωπική τους αντίληψη και όχι από τις διηγήσεις των συμμαθητών τους. Στην ερώτηση «σε ποια μορφή βίας συμμετείχες» υπήρχε η δυνατότητα στο ερωτηματολόγιο να επιλεγούν έως και τέσσερες μορφές βίας. Τα αποτελέσματα ανά μορφή ήταν: σεξουαλική παρενόχληση (3%), ξυλοδαρμός (17%), υποβιβασμός από καθηγητή (26%) και λεκτική/ψυχολογική βία (50%). Το στατιστικό δείγμα, αποτελούμενο από εκατό μαθητές του σχολείου μας, συντάσσεται σε συντριπτική πλειοψηφία (84%) με την γενική άποψη που λέει πως η ψυχολογική βία είναι πιο σκληρή μορφή βίας από την σωματική. Στην επόμενη ερώτηση, σχετικά με το αν κάποιος που συμμετείχε σε ένα βίαιο επεισόδιο, στη συνέχεια το μετάνιωσε ή ικανοποιήθηκε, το αποτέλεσμα ήταν: ένιωσαν μετανιωμένοι το (51%) και ικανοποιήθηκε μόνο το (24%). Από εδώ μπορούμε να συμπεράνουμε πως οι βίαιες συμπεριφορές που εκδηλώνονται στο χώρο του σχολείου μας είναι συνήθως στιγμιαία βίαια ξεσπάσματα, εκτόνωση της όλης βίας που ο καθένας μας κουβαλάει μέσα του και βρήκε τη στιγμή και την αφορμή να την αποβάλει. Δεν είναι παγιωμένες συμπεριφορές συγκεκριμένων ατόμων και μπορούν να προκληθούν όχι για κάποιον ιδιαίτερα σοβαρό λόγο. Όταν οι μισοί μαθητές δηλώνουν ότι μετά το μετάνιωσαν, αυτό δείχνει ότι θα μπορούσαν κάλλιστα πολλά απ αυτά τα γεγονότα να μην έχουν συμβεί. Όσο αφορά την βασική αρχή που λέει ότι η βία φέρνει βία, για τους μισούς περίπου μαθητές ισχύει. Έτσι (46%) απ αυτούς στους οποίους ασκήθηκε βία, αντιδρούν με βία, ενώ άλλο ένα (43%) χωρίς. Έχει ενδιαφέρον ακόμη να δούμε που απευθύνεται το θύμα ενός βίαιου επεισοδίου. Στις απαντήσεις που λάβαμε το (16%) δηλώνει ότι δεν απευθύνθηκε πουθενά, το (19%) σε φίλους, το (13%) απευθύνθηκε στους γονείς του, το (6%) προσέφυγε σε υπεύθυνους φορείς και τέλος μόνο (4%) στον διευθυντή του σχολείου

22 Αν από το τελευταίο θέλαμε να βγάλουμε ένα συμπέρασμα, αυτό θα ήταν ότι κατά την εκτίμηση των μαθητών, το σχολείο είναι ή έσχατη για αυτούς λύση στην προσπάθειά τους να βρουν συμπαράσταση μετά από ένα βίαιο επεισόδιο που έχουν υποστεί. Αυτό δυστυχώς δεν είναι καθόλου κολακευτικό για το ίδιο το θεσμό του σχολείου, τη στιγμή μάλιστα που τρεις στους τέσσερις μαθητές (75%) δεν θεωρεί ότι υπάρχουν υπεύθυνοι φορείς στην περιοχή του που να μπορεί να απευθυνθεί σε μια τέτοια ανάγκη. Όταν ζητήσαμε από τους ερωτώμενους - σε ερώτηση ανοιχτής απάντησης - να μας δηλώσουν ποια μέτρα έλαβαν αυτοί οι φορείς, αν και μόνο το (28%) συμπλήρωσε αυτή την απάντηση, κάποιοι λίγοι αριθμητικά δήλωσαν κανένα, ενώ οι υπόλοιποι πιστεύουν ότι οι φορείς προσπάθησαν να παρέμβουν. Οι ενέργειες που έκαναν ήταν να ενημερώσουν τους γονείς, να τιμωρήσουν τους θύτες, να υποστηρίξουν ψυχολογικά τα θύματα με τη βοήθεια διαλόγων και διάφορων συμβουλών. Όσο αφορά τις επιπτώσεις του φαινόμενου της βίας στην ψυχολογία των μαθητών, σε ποσοστό (40%) απάντησαν πως το περιστατικό βίας είχε μέτριες επιπτώσεις στην ψυχολογία τους, σε ποσοστό (23%) ότι δεν τους πείραξε καθόλου, ενώ σε ποσοστό (19%) απάντησαν πως το περιστατικό είχε ολέθριες συνέπειες στην ψυχολογία τους. Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως περιστατικά ενδοσχολικής βίας δεν δημιουργούν σταθερές και ανεπανόρθωτες βλάβες, αλλά περιοδικές. Οι ερωτώμενοι τέλος κλήθηκαν να απαντήσουν αν τους είχε τύχει να παρατήσουν κάποιες ασχολίες τους λόγω περιστατικού βίας που τους έχει ασκηθεί. Σε ποσοστό (20%) απάντησαν πως τους έχει συμβεί, ενώ (80%) πως δεν τους έχει συμβεί. Επομένως, βγάζουμε το συμπέρασμα πως το να παρατήσει κανείς τις ασχολίες του δεν είναι συχνό φαινόμενο, εφόσον το περιστατικό που έχει προηγηθεί δεν ήταν και τόσο σοβαρό. Ένας στους πέντε μαθητές (20%) έχει με κάποιο οργανωμένο τρόπο - ημερίδα, σεμινάριο ενημερωθεί για την ενδοσχολική βία. Αυτό πάντως δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας οργανωμένης δραστηριότητας του σχολείου, γιατί όπως μαρτυράει το (72%) των απαντήσεων τέτοιου είδους εκδηλώσεις δεν έχει φιλοξενήσει το σχολείο μας

23 3β. Βασικά συμπεράσματα της έρευνας μας Σχετικά με τα ερευνητικά ερωτήματα που είχαμε θέσει, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι: Οι μαθητές, όντως αντιλαμβάνονται και θεωρούν την ενδοσχολική βία σαν μία μορφή βίας. Το πρόβλημα της βίας στο σχολείο μας υπάρχει σε μικρότερο βαθμό σε σύγκριση με τον πανελλαδικό μέσο όρο. Η κύρια μορφή βίας στο σχολείο μας είναι η λεκτική - ψυχολογική, την οποία προκαλεί συνήθως κάποιος συμμαθητής του θύματος. Η μορφή αυτή εκτιμιέται σαν την πλέον σκληρή μορφή βίας. Οι μαθητές αργότερα συνήθως μετανιώνουν για τη συμμετοχή τους σε ένα βίαιο επεισόδιο, αν και αυτοί με τη σειρά τους αντέδρασαν βίαια όταν προκλήθηκαν. Τα θύματα της βίας απευθύνονται πρωτίστως σε φίλους και στους γονείς τους και όχι σε κάποιο φορέα ή το σχολείο. Έχουν σε μικρό βαθμό ενημερωθεί πάνω στο θέμα της ενδοσχολικής βίας και πιστεύουν ότι αυτό πρέπει να γίνει οργανωμένα από τα θεσμικά όργανα της κοινωνίας

24 4. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι αυτό η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σ ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο πρέπει να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία. Με βάση τις έρευνες που έχουν γίνει, ξέρουμε πως τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού και βίας είναι δυνατόν να νιώσουν έντονο άγχος, να παρουσιάσουν συμπτώματα κατάθλιψης και συναισθήματα ανασφάλειας, καθώς επίσης να έχουν φοβίες και να παρουσιάσουν σχολική άρνηση. Επιπλέον, λόγω φόβου να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες, ψυχολογικά προβλήματα, σε σχολική αποτυχία. Είναι ήσυχα και ευαίσθητα, εσωστρεφή και μοναχικά και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση με αποτέλεσμα να υπερασπίζονται δύσκολα τον εαυτό τους. Επιπλέον, πολλές έρευνες έχουν συνδέσει τον εκφοβισμό με την εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων από την πλευρά των θυμάτων, όπως πονοκέφαλο, πόνο στο στομάχι και διαταραχές του ύπνου. Διαχρονικές μελέτες εξετάζουν τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει ο σχολικός εκφοβισμός στην ενήλικη ζωή των θυμάτων. Διαπιστώνεται πως εκείνοι που έχουν υποστεί εκφοβισμό κατά την εφηβική τους ηλικία είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν ως ενήλικες ψυχοκοινωνικά προβλήματα, κατάθλιψη και να έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισμό, είναι πιθανόν να εμφανίσουν χαμηλή σχολική επίδοση και συμπτώματα κατάθλιψης. Αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, διακόπτοντας τη σχολική φοίτηση. Επίσης, ίσως εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και αργότερα ως ενήλικες να έχουν αντικοινωνική συμπεριφορά, πιθανόν σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Χαρακτηριστικά των παιδιών θυτών είναι η επιθετικότητα και η υπερβολική ενεργητικότητα. Αυτά τα παιδιά δηλαδή, είναι ικανά να ξεφύγουν από δύσκολες καταστάσεις. Επιπλέον, δεν έχουν ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους. Τέλος, είναι επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και αντικοινωνικές συμπεριφορές

25 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η άσκηση βίας δεν είναι καινούριο φαινόμενο στις ανθρώπινες κοινωνίες. Υπήρχε πάντοτε και συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα. Τα τελευταία χρόνια όμως έχει αυξηθεί ο προβληματισμός και η ανησυχία του κόσμου γύρω από αυτό το ζήτημα. Η διαφορά έγκειται στο ότι σήμερα η βία είναι λιγότερο ανεκτή και από τα θύματα, αλλά και από την κοινωνία γενικότερα. Ή τουλάχιστον από τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας. Γι αυτό και ακούμε να γίνεται σήμερα περισσότερος λόγος για την βία στα σχολεία. Το κοινωνικό φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας και κατ επέκταση της νεανικής αντικοινωνικής συμπεριφοράς, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις στη διεθνή πραγματικότητα. Στην Ελλάδα το πρόβλημα δεν έχει πάρει ίσως τόσο μεγάλες διαστάσεις, αποτελεί όμως ένα ανησυχητικό φαινόμενο με πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στο σχολικό χώρο και στην ευρύτερη κοινωνία. Μπορεί να δημιουργήσει αρνητικό κλίμα στο σχολείο και να επηρεάσει άμεσα τη διαδικασία της μάθησης. Μαθητές και εκπαιδευτικοί μπαίνουν άλλοτε στη θέση του θύματος και άλλοτε στη θέση του θύτη, γιατί πολλές φορές η άσκηση βίας ξυπνάει την αντίδραση και την εκδικητική συμπεριφορά προκειμένου το θύμα να προφυλαχτεί και να σταματήσει το βασανιστήριο που υπόκειται, με αποτέλεσμα η βία να προκαλεί τη βία και αυτός ο φαύλος κύκλος να εντείνει το πρόβλημα εις βάρος κυρίως των παιδιών. Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας αποσιωπούνται γιατί θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Γενικά, παρατηρείται έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση και σχετική άγνοια για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος, καθώς οι γονείς μιλούν ελάχιστα για το πρόβλημα με τα παιδιά τους, οι μαθητές-θύματα συχνά αντιδρούν με απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες και τέλος οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη τις συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού. Η ενδοσχολική βία και εκφοβισμός έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη σωματική και ψυχική υγεία όσο και στην ψυχοκοινωνική

26 ανάπτυξη του παιδιού. Οι συνέπειες στρέφονται τόσο κατά του θύματος (μαθησιακές δυσκολίες, άγχος, ανασφάλειες, φοβίες, κατάθλιψη, έλλειψη αυτοεκτίμησης κ.ά.), όσο και κατά του θύτη (διακοπή σχολικής φοίτησης, κατάθλιψη, τάσεις φυγής κ.ά.). Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες και είναι δυνατόν τα θύματα να εμφανίζουν ψυχοκοινωνικά προβλήματα και στην ενήλικη ζωή τους. Για τη συντονισμένη αντιμετώπιση του προβλήματος της ενδοσχολικής βίας, είναι αναγκαία η δημιουργία κοινωνικών, συμβουλευτικών και ψυχολογικών υπηρεσιών με σκοπό την πρόληψη της. Σημαντική είναι η συνεργασία με τους γονείς και την τοπική κοινότητα, για την οργάνωση ομάδων αυτοβοήθειας και τη διεξαγωγή ενημερωτικών συναντήσεων. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενημερωθούν στη διαχείριση συναισθηματικών, ψυχικών και κοινωνικών συγκρούσεων, που λαμβάνουν χώρα στη σχολική αίθουσα και στην ευρύτερη κοινωνία, ώστε να μπορούν να εφαρμόσουν προγράμματα για την κοινωνική ένταξη των μαθητών και την πρόληψη της σχολικής βίας

27 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΑ ΜΕΛΕΤΕΣ: Σπινέλλη Καλλιόπη: «Θύματα βίας: εντός και εκτός της οικογένειας εντός και εκτός συνόρων») Παπάνης Ευστράτιος: «Σχολική βία: Φαινόμενο της εποχής».2008 Χατζάρα Φωτεινή: «Ενδοσχολική βία και η στάση σχολείου και οικογένειας» ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ:

28 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 1. Πιστεύεις ότι η ενδοσχολική βία είναι μια μορφή βιας? ΝΑΙ ΟΧΙ 2. Πιστεύεις ότι υπάρχει ενδοσχολική βία στο σχολείο σας? ΝΑΙ ΟΧΙ 3.Έχεις υπάρξει ποτέ θύμα ενδοσχολικής βίας? ΝΑΙ ΟΧΙ α)από κάποιο συμμαθητής σας β)από κάποιο καθηγητή/καθηγήτρια γ)από εξωσχολικό άτομο 4.Έχεις γίνει ποτέ μάρτυρας σε περιστατικό βίας? ΝΑΙ ΟΧΙ 5.Έχεις πληροφορηθεί από άλλους για φαινόμενα βίας στο σχολείο σας? ΝΑΙ ΟΧΙ 6.Σε ποια μορφή βίας συμμετείχες? α)σεξουαλική παρενόχληση β)ξυλοδαρμός γ)υποβιβασμός από καθηγητή δ)λεκτική/ψυχολογική βία 7.Ποιά μορφή βίας είναι πιο σκληρή? α)σωματική β)ψυχολογική 8.Σε περίπτωση που συμμετείχες σε φαινόμενο ενδοσχολικής βίας, ύστερα: α)το μετάνιωσες β)ικανοποιήθηκες

29 9.Αν σου ασκήθηκε βία, αντέδρασες με βία ΝΑΙ ΟΧΙ ή απευθύνθηκες κάπου α)σε φίλους σου β)στον διευθυντή γ)στους γονείς σου δ)σε υπεύθυνους φορείς ε)πουθενά 10.Υπάρχουν υπεύθυνοι φορείς στην περιοχή σου που μπορείς να απευθυνθείς σε περίπτωση που σου ασκήθηκε ενδοσχολική βία? ΝΑΙ ΟΧΙ 11.Ποιά μέτρα έλαβαν οι φορείς αυτοί? Τι επιπτώσεις είχε αυτό στην ψυχολογία σου? α)ολέθριες β)μέτριες γ)δεν με πείραξε καθόλου 13.Σου έχει τύχει να παρατήσεις κάποιες ασχολίες σου λόγω περιστατικού βίας που σου έχει ασκηθεί? ΝΑΙ ΟΧΙ 14.Παρακολουθήσατε ποτέ μία ημερίδα, ένα σεμινάριο για την ενδοσχολική βία? ΝΑΙ ΟΧΙ 15.Το σχολείο σας έχει φιλοξενήσει τέτοιου είδους εκδηλώσεις? α)ναι β)όχι γ)κάποιες φορές

30 ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΩΤΗΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΛΟΓΙΟΥ 1ο 2ο 3ο 4ο 5ο 6ο 7ο 8ο 9ο 10ο ΣΥΝΟΛΑ ΝΑΙ ΟΧΙ 1 5 ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ Α 1 13 Β 8 Γ 4 ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ Α 3 Β Γ Δ Α Β Α Β 1 24 ΝΑΙ 1 46 ΟΧΙ Α 1 19 Β 4 Γ Δ 6 Ε 1 16 ΝΑΙ 1 18 ΟΧΙ ΑΠΑΝΤΗΘΗΚΕ 1 28 ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΘΗΚΕ Α Β Γ ΝΑΙ 1 15 ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ Α 1 10 Β Γ