ΑΡΕΤΗ - ΗΘΙΚΗ. αειν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων. Όμηρος (Ιλιάς Ζ 208) γηράσκω δ αεί πολλά διδασκόμενος.

Transcript

1 ΑΡΕΤΗ - ΗΘΙΚΗ αειν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων Όμηρος (Ιλιάς Ζ 208) γηράσκω δ αεί πολλά διδασκόμενος 1 / 55

2 Σόλων (απόσπ. 22, 7) Μπροστά στην αρετή, οι αθάνατοι θεοί έβαλαν τον ιδρώτα. Ο δε δρόμος προς αυτήν είναι μακρύς και ανηφορικός και στην αρχή κακοτράχαλος. Όταν πλησιάζεις όμως προς το τέλος, από κει πια γίνεται εύκολος Ησίοδος ( Έργα και Ημ ) Αφαίρεσε την αρετή από κάποιον, και τότε σε όλα του θα είναι ασήμαντος. Στα δώρα από ιδιοτέλεια, στους κόπους από μαλθακότητα, στους θεούς από δεισιδαιμονία, στους αρίστους από φθόνο, στους άνδρες από φόβο, στις γυναίκες από φιληδονία. Πλούταρχος ( Ηθικά, 337 C ) Μια μόνο μορφή της αρετής υπάρχει, άπειρες όμως της κακίας Πλάτων ( Πολιτεία 445 C ) Η αρετή είναι κάτι που εξαρτάται από την δική μας θέληση το ίδιο και η κακία Αριστοτέλης ( Ηθ. Νικομ. 1113, b, 6-7) Να ξέρεις πως για την απόκτηση της αρετής, πιο πολύ βοηθούν τα κοπιαστικά παρά τα ευχάριστα 2 / 55

3 Πυθαγόρας ( Ανθ. Στοβ. Α, 26) Μην κάνετε στους άλλους εκείνα τα οποία εσείς θυμώνετε όταν σας τα κάνουν άλλοι Ισοκράτης (Νικοκλής, 6) Να προτιμάς να είσαι φτωχός και δίκαιος παρά πλούσιος και άδικος Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 38) Να μην ζηλεύεις κανέναν από εκείνους που πλουτίζουν άδικα, αλλά να αναγνωρίζεις εκείνους που ζημιώθηκαν από το πάθος τους για την δικαιοσύνη Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 39) Να προτιμάς την ζημιά παρά το αισχρό κέρδος Χίλων (ένας από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας) Διογ. Λαετριος, Βίοι φιλοσόφων, Ι, 70) Να ασκείς την δικαιοσύνη και με έργα και με λόγια Πυθαγόρας (Χρυσά έπη, 1-5, Diehl) Να είσαι φιλόπονος και στα έργα, όχι μόνο στα λόγια Μένανδρος (Γν. μον. 177) Όταν ευτυχείς να μην υπερηφανεύεσαι και όταν βρίσκεσαι σε δυσκολία να μην ταπεινώνεσαι Κλεόβουλος (Διογ. Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων, Ι, 93) 3 / 55

4 Δεν πρέπει να φροντίζουμε να ζούμε μόνο, αλλά και να ζούμε έντιμα Πλάτων (Κρίτων, 48 Β) Από αυτά που σου έδωσε ο Θεός, απ αυτά δώσε και σε αυτούς που έχουν ανάγκη Φωκυλίδης (Γνώμαι, 29, Diehl) Να συμπεριφέρεσαι στους γονείς σου με τον ίδιο τρόπο που θα ήθελες να συμπεριφέρονται σε σένα τα παιδιά σου Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 14) Όταν ευεργετηθείς να το φυλάς στην μνήμη σου, όταν ευεργετείς να το λησμονείς Μένανδρος (Γν. μον. 700) Κάποιος ρώτησε τον Σωκράτη ποιο επάγγελμα νομίζει ότι είναι το καλύτερο, και εκείνος απάντησε «αυτό που πράττει το καλό για το σύνολο» Ξενοφώντας (Απομν. Γ, ΙΧ, 14) Ο έρωτας της ψυχής είναι κατά πολύ ανώτερος του σώματος Ξενοφώντας (Συμπόσιο, VIII, 12) Να ντρέπεσαι τον εαυτό σου και τότε δεν θα ντραπείς άλλον Θεόφραστός ( Ανθ. Στοβ. ΛΑ, 10) Κανέναν θησαυρό δεν θα αφήσεις στα παιδιά σου καλύτερο από την ντροπή, η οποία ακολουθεί τους έντιμους ανθρώπους 4 / 55

5 Θεογνίς (Ελεγ. 1161, West) Εκείνοι που φθονούν είναι πιο δυστυχισμένοι από τους υπόλοιπους, γιατί εκτός από τις δικές τους συμφορές λυπούνται και για τα καλά των άλλων Θεόφραστος (Ανθ. Στοβ. ΛΗ, 43) Ο φθονερός γίνεται εχθρός του εαυτού του, διότι διακατέχεται από λύπες που προκαλεί από μόνος του Μένανδρος (Αβ. Απόσπ. 70, Meineke) Δεν πρέπει να νοιαζόμαστε τόσο πολύ για το τι θα πει ο κόσμος για εμάς, αλλά εκείνος που έχει καλή γνώση για τα δίκαια και τα άδικα Πλάτων (Κρίτων, 48 Α) Προτιμώ να ενεργώ τίμια (και ας αποτυγχάνω) παρά να επιτυγχάνω δόλια Σοφοκλής (Φιλοκτήτης 94-95) Ο Έμπιστος άνθρωπος είναι αντάξιος χρυσού και αργύρου Θεογνίς (Ελεγεία 77-78, West) Όταν κάποιος έδωσε κοκόρια στον Κλεομένη του Κλεόμβροτου, λέγοντας του ότι πεθαίνουν καθώς μάχονται στην μάχη για την νίκη, αυτός αποκρίθηκε: δώσε μου καλύτερα από εκείνα που τα σκοτώνουν, διότι είναι ανώτερα από τούτα Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 224 C) 5 / 55

6 Ανδρείος δεν είναι μόνον αυτός που επικρατεί επί των εχθρών της πατρίδος, αλλά και αυτός που κουμαντάρει τα πάθη Δημόκριτος απόσπ. 214 (Diels - Krinz) αυτά που δεν είναι άξια να τα πράττεις δεν είναι άξια ούτε να τα αναφέρεις Ισοκράτης, προς Δημόνικον 15 6 / 55

7 Η ευχαρίστηση προερχόμενη από ανήθικη ηδονή ποτέ δεν διαρκεί πολύ. Μετά έρχονται τα αντίθετα Ευριπίδης απόσπ. 362, 23 Μην ελπίζεις ότι κάνοντας κάτι αισχρό θα κρυφτείς από τους άλλους. Κιαν όμως τους άλλους ξεγελάσεις την συνείδηση σου δεν θα μπορέσεις να γελάσεις Ισοκράτης, Προς Δημόνικο 16 7 / 55

8 ΠΑΙΔΕΙΑ-ΜΟΡΦΩΣΗ Η μόρφωση δεν προέρχεται από την πολυμάθεια που πιθανόν να έχει, αλλά κατά πόσον έχει απαλλαγεί από τα πάθη του (σημείωση: Οι αρχαίοι, το να έχει διαβάσει κανείς πολλά βιβλία και να έχει πχ πάρει χαρτί πανεπιστημίου το ονομάζανε «πολυμάθεια». Μόρφωση ονομάζανε την διαδικασία που υποβάλανε τον εαυτό τους κάποιοι που από την κατάσταση της αμορφωσιάς να γίνουν Μορφωμένοι, δηλ να μορφοποιήσουν τον πνευματικό εαυτό τους από ζώο σε άνθρωπο) Πυθαγόρας ( I. Stobei, Florilegium, T. Gaisford, Oxonii, 1822, Appendix, σελ 43) Η πολυμάθεια δεν οξύνει την διανόηση Ηράκλειτος, Ι 160, 3 (Diels - Kranz) Πολλοί ενώ έχουν πολλές γνώσεις, δεν έχουν μυαλό Δημόκριτος (Απόσπ. 64, Diels) 8 / 55

9 Σοφός δεν είναι αυτός που ξέρει πολλά, αλλά αυτός που ξέρει τα χρήσιμα Αισχύλος (Ανθ. Στοβ. Γ, 1) Οι βάσεις της αρετής βρίσκονται στην φύση. Η καλλιέργεια της όμως είναι έργο παιδείας. Η φύση χωρίς μάθηση είναι τυφλή. (σχετικό: Ο Σωκράτης στην Πολιτεία μας λέει ότι αν ένας άνθρωπος από την φύση του είναι καλός και γεννηθεί σε κακό περιβάλλον θα γίνει και αυτός το ίδιο κακός, άρα» ουδείς εκών κακός» κακός γίνεται λόγω της άγνοιας του, αν μπορούσε να δει και να κατανοήσει τα μεγάλα νοήματα, θα έβλεπε ότι η κακία είναι και άγνοια και κενή και ανόητη) Πλούταρχος ( Ηθικά, 2 Α, 2Β) Ο Αριστοτέλης ρωτήθηκε σε τι διαφέρουν οι μορφωμένοι από τους αμόρφωτους και εκείνος απάντησε «σε ότι και οι ζωντανοί από τους πεθαμένους» Διογ. Λαέρτιος ( Βίοι φιλοσόφων, V, 19) Όσοι παραμελούν την μόρφωσή τους, ξεχνούν ότι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην σκέπτονται ορθά Ισοκράτης (Περί Ειρήνης, 32) Το να μην γνωρίζει κανείς τίποτα, δεν είναι ποτέ τόσο φοβερό και τόσο κακό, ενώ αντίθετα, η μεγάλη πείρα και η πολυμάθεια (αυτό που λέμε σήμερα μόρφωση όπως είπαμε πριν) όταν δεν συνοδεύεται από την καλλιέργεια της ψυχής είναι επικίνδυνη Πλάτων (Νόμοι, 819 Α) Η πολυμάθεια δεν είναι τίποτα αν δεν υπάρχει λογική Μένανδρος (Γν. μον. 557 Meineke) Το να υπενθυμίζει κανείς τις ευεργεσίες του και να τις διαδίδει είναι το ίδιο με το 9 / 55

10 να βρίζει(=ασέβεια) Δημοσθένης (Περί του Στεφάνου, 269) Αυτός που ευεργετήθηκε πρέπει να θυμάται την ευεργεσία σε όλη του την ζωή, ενώ αυτός που ευεργέτησε ευθύς αμέσως να την λησμονεί Δημοσθένης (Περί του Στεφάνου, 269) Τα παιδιά πρέπει να προτρέπονται στις ενάρετες πράξεις με συμβουλές, μα προς θεού ποτέ με ξύλο και κακοποίηση. Οι έπαινοι για το ορθόν και η επίπληξη για το κακό είναι ωφελιμότεροι από την κακομεταχείριση. Αν καμία φορά αυθαδιάζουν, με επιπλήξεις να ντρέπονται για τα σφάλματα τους και μετά πάλι να ενθαρρύνουμε Πλούταρχος (Ηθικά, 8 F 9 A) Η σωστή ανατροφή είναι κεφαλαιώδης αρχή της παιδείας Πλάτων (Νόμοι, 643 C) Ο εμπνευσμένος Πλάτων πολύ σωστά συμβουλεύει να μην διηγούμαστε στα παιδάκια οποιαδήποτε παραμύθια(ψεύτικες ιστορίες που δεν έχουν ηθικές αξίες), για να μην γεμίζουν από νωρίς τις ψυχές τους με ανοησίες και διεφθαρμένες έννοιες Πλούταρχος ( Ηθικά, 3 F) Οι ματαιόδοξοι άνθρωποι τιμούν και θαυμάζουν όσους έχουν πολλά χρήματα, δύναμη και ας είναι φαύλοι, ενώ περιφρονούν τους αξιόλογους όταν μάθουν ότι δεν είναι πλούσιοι Ευσέβιος (Ανθ. Στοβ. Δ, 105) Είναι προτιμότερο να ζητάς να αποκτήσεις θησαυρούς σοφίας παρά από χρυσό και 10 / 55

11 άργυρο Ξενοφών (Απομν. Δ, Π, 9) Εκείνοι που ίδρυσαν τα μυστήρια (Ελευσίνια κτλ) δεν ήσαν άνθρωποι φαύλοι, αλλά ήθελαν από παλιά να μας μάθουν, ότι όποιος πάει στον Άδη αμύητος και ακατήχητος, η θέση του είναι στον βόρβορο, ενώ αυτός που θα εξαγνιστεί και κατηχηθεί θα συγκατοικήσει με τους θεούς Πλάτων (Φαίδων, 69 C) Όταν ρωτήθηκε ο Τηλεκλός ο Λακεδαιμόνιος, γιατί στην πόλη του οι νεότεροι έχουν την συνήθεια να σηκώνονται με σεβασμό μπροστά στους πρεσβύτερους αυτός απάντησε: Αν τιμούν έτσι ανθρώπους που δεν τους είναι τίποτα, σκέψου τι τιμή θα δίνουν στους γονείς τους Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 232 Β) Οι Πυθαγόρειοι έλεγαν ότι οι γονείς πρέπει να λαμβάνουν την μέγιστη πρόνοια για τους μελλοντικούς τους απογόνους. Να κάνουν παιδιά εφόσον πρώτα έχουν ζήσει ήδη σε σωφροσύνη, και κατά την διάρκεια της κυοφορίας να συνεχίσουν να ζουν με σωφροσύνη, να τηρούν κανόνες υγείας, χωρίς υπερβολικές τροφές, κακές έξεις και μέθη, γιατί πίστευαν ότι από μια ιδιοσυγκρασία φαύλη, δυσαρμονική και ταραγμένη τα σπέρματα γίνονταν άθλια. (σημείωση: πρόσφατες έρευνες της επιστήμης, η ψυχική ζωή του ζεύγους και ιδιαίτερα της εγκυμονούσας αφήνει ανεξίτηλα εκτυπώματα στο κυοφορούμενο έμβρυο, διότι επηρεάζεται η υγεία, η ψυχική ισορροπία, και ο χαρακτήρας στην μετέπειτα ζωή του. Οι Πρόγονοι μας ακόμα και εδώ είχαν γνώση αυτών και υπήρξαν και εδώ πρωτοπόροι.) / 55

12 ΑΛΗΘΕΙΑ Είναι γνώρισμα του ελευθέρου ανθρώπου η αλήθεια Μένανδρος (Γν. μον. 162 Meineke) Αποκαλύπτει την αλήθεια ο χρόνος Μένανδρος (Γν. μον.11, Meineke) Δεν με ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων παρά μόνο η αλήθεια Αστυδάμαντας (Αλκμέων, απόσπ. 1, Nauck) Σε όλη σου την ζωή να σέβεσαι την αλήθεια τόσο πολύ, ώστε τα λόγια σου να είναι πιο αξιόπιστα από τους όρκους των άλλων. Ισοκράτης (Προς Νικοκλέα, 22) Οι ψεύτες το μόνο κέρδος που έχουν είναι να μην τους πιστεύουν ακόμα και όταν λένε αλήθεια Αίσωπος (Μύθοι, 226) Ο άνδρας πρέπει να φροντίζει να μην προσπαθεί να πείσει ότι είναι καλός αλλά να είναι, και στον οίκο του και στην κοινωνία 12 / 55

13 Πλάτων, Γοργίας 527 Β όταν αποσιωπάς την αλήθεια είναι σαν να θάβεις τον χρυσό Πυθαγόρας Οι Φιλόσοφοι είναι του όντος και της αλήθειας εραστές 13 / 55

14 Σωκράτης - Πλάτωνος Πολιτεία [501d] ΔΙΚΑΙΟΝ-ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Όταν ρώτησαν τον Αγησίλαο (Βασιλιά Λακεδαιμόνιων) ποια από τις δύο αρετές είναι καλύτερη, η ανδρεία ή η δικαιοσύνη, είπε πως η ανδρεία δεν χρησιμεύει σε τίποτε, αν δεν συνοδεύεται από δικαιοσύνη. Αν όλοι γίνονταν δίκαιοι, δεν θα χρειάζονταν πια η ανδρεία Πλούταρχος ( αποφθέγματα Λακωνικά, 213 C ) Κάθε επιστήμη, όταν χωρίζεται από την δικαιοσύνη και την αρετή, είναι πανουργία και όχι σοφία Πλάτων (Μενέξενος, 246Ε, 247 Α) Ο δίκαιος είναι καλός και σοφός, ενώ ο άδικος αμαθής και κακός 14 / 55

15 Πλάτων (Πολιτεία, 350D) Μην βγάζεις απόφαση καμία αν δεν ακούσεις τον λόγο και των δυο πλευρών Πλάτων (Δημόδοκος, 383 α) Η δικαιοσύνη είναι το μεγαλύτερο αγαθό για την ίδια την ψυχή Πλάτων (Πολιτεία, 612 Β) Δίκαιος άνθρωπος δεν αυτός που δεν αδικεί, αλλά αυτός που μπορεί να αδικήσει και δεν αδικεί Φιλήμονας (Ανθ. Στοβ. Θ, 22) Είναι δύσκολο και πολύ αξιέπαινο να περάσει κανείς την ζωή του δίκαια, ενώ έχει μεγάλη ευχέρεια να αδικεί Πλάτων (Γοργίας, 526 Α) (Σχετικό: Στην πολιτεία του Πλάτωνος αναφέρεται επίσης από τον Γλαύκωνα και από τον Αδείμαντο ότι δεν είναι καλός αυτός που δεν πράττει αδικίες από δειλία και φόβο, διότι αν του έδιναν ισχύ θα έκανε τα ίδια με τους άλλους, αλλά αυτός που έχει την ισχύ αλλά πράττει ενάρετα.) Ό άνθρωπος χαρακτηρίζεται αξιόλογος ή όχι, κρινόμενος όχι μόνο από τις πράξεις του αλλά και από τις προθέσεις του Δημόκριτος (Απόσπ. 68, Diels) Προτιμότερο είναι να ελευθερώσουμε έναν ένοχο παρά να καταστρέψουμε έναν αθώο, διότι το μεν πρώτο είναι σφάλμα το δε δεύτερο ασέβεια Αντιφώντας (Ανθ. Στοβ. Μς, 19) 15 / 55

16 Ποτέ μην αφήσεις αμαθείς ανθρώπους να κρίνουν Φωκυλίδης (Γνώμαι, 86) Εκείνος που θέλει να γίνει άριστος, δεν πρέπει να αγαπά περισσότερο τον εαυτό του, ούτε τα δικά του, αλλά τα δίκαια Πλάτων (Νόμοι, 732 Α) Ο άνθρωπος που είναι κατώτερος χρημάτων, δεν είναι ποτέ δυνατόν να είναι δίκαιος Δημόκριτος (Απόσπ. 50, Diels) Μπροστά στο δίκαιο να μην βάζεις σε ανώτερη μοίρα ούτε τα παιδιά σου, ούτε την ζωή σου, ούτε τίποτα άλλο Πλάτων (Κρίτων, 54 Β) Ευχάριστη είναι η ζωή όλων μας όταν επικρατεί δικαιοσύνη και ισότητα Σόλων (Διογ. Λαερτίου Βίοι Φιλοσόφων, 1, 67) Πρέπει να βοηθάμε όσο μπορούμε αυτούς που αδικούνται και να μην αδιαφορούμε Δημόκριτος (Ανθ. Στοβ. Μς, 43) Οι τρείς αιτίες που κάνουν τον άνθρωπο να αδικεί είναι η φιληδονία, η πλεονεξία και η φιλοδοξία Κεινίας (Πυθαγορείου, Ανθ. Στοβ. Α, 66) 16 / 55

17 Αν ήταν ανάγκη να αδικώ ή να αδικούμαι, θα προτιμούσα να αδικούμαι παρά να αδικώ Πλάτων (Γοργίας, 469 C) Η αδικία είναι το δεύτερο από όλα τα κακά κατά το μέγεθος. Αυτό που πράγματι είναι το πρώτο και το μεγαλύτερο είναι να μην τιμωρείται αυτός που αδικεί Πλάτων (Γοργίας, 469 C) Τα πιο μεγάλα αδικήματα γίνονται από τις υπερβολικές επιθυμίες και όχι για την απόκτηση των αναγκαίων Αριστοτέλης (Πολιτικά, 1267 α) Όποιος, ενώ είναι άδικος, έχει την ικανότητα να πείθει χρησιμοποιώντας σωστά λόγια, αξίζει μεγαλύτερη τιμωρία, γιατί με τα όμορφα λόγια σκεπάζει το άδικο και κάνει πανούργες πράξεις Ευριπίδης (Μήδεια, ) Από όλους τους ανθρώπους, οι πιο κακοί και άξιοι της μεγαλύτερης τιμωρίας είναι εκείνοι που ενώ είναι οι ίδιοι ένοχοι, τολμούν και κατηγορούν γι αυτά άλλους Ισοκράτης (Περί Αντιδόδεως, 14) Δεν πρέπει διόλου να υποχωρούμε στους κακούς, αλλά να αντιδρούμε Μένανδρος (Ανθ. Στοβ. ΜΔ, 3) Δεν είναι οι όρκοι που κάνουν τον άνθρωπο αξιόπιστο αλλά ο άνθρωπος τους όρκους Αισχύλος (Ανθ. Στοβ. ΚΖ, 2) 17 / 55

18 Ο Αναξανδρίδας γιος του Λέοντος από την Σπάρτη, είπε προς εκείνον που δυσφορούσε για την απόφαση που τον εξόριζε από την πόλη: Μην σκιάζεσαι που εξορίζεσαι από την πόλη, αλλά που εξορίζεσαι από την δικαιοσύνη Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 216 F) Ο Αναξίλας προς εκείνον που απορούσε γιατί οι έφοροι δεν σηκώνονται μπροστά στους βασιλείς και δεν παραχωρούν την θέση τους, παρόλο που διορίζονται από αυτούς είπε: Για τον ίδιο λόγο για τον οποίο είναι και έφοροι (για να τσεκάρουν τους βασιλιάδες ότι πράττουν ορθά ως προς την Σπάρτη και τους Σπαρτιάτες, οπότε δεν είναι και γλείφτες τους) Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 217 C) Ο Λέων ο γιος του Ευκρατίδα ρωτήθηκε σε ποια πόλη θα έπρεπε να ζει κανείς με ασφάλεια είπε: Εκεί που δεν αποκτούν ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα από όσο χρειάζονται οι πολίτες, και το δίκαιο είναι ισχυρό και το άδικο αδύναμο Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 224 F) Δίκαιος δεν είναι αυτός που δεν αδικεί, αλλά αυτούς που έχει την δύναμη να αδικήσει και δεν το κάνει Φιλήμον, αδήλων απόσπ. 10 [Meineke) 18 / 55

19 Αν πράττεις δίκαια, έχεις συμμάχους τους θεούς Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι 126 μην καταδικάζεις πριν ακούσεις και τις δύο απόψεις 19 / 55

20 Φωκυλίδης, Γνώμαι ΦΡΟΝΗΣΗ Ο γιατρός Μενεκράτης, αφού κατάφερε να γιατρέψει ασθενείς που ήταν σε απελπιστική κατάσταση, κάποιος/οι τον αποκάλεσαν Δία και αυτός υιοθέτησε την προσωνυμία αυτή και τόλμησε να στείλει γράμμα στον Αγησίλαο αρχίζοντας το γράμμα ως εξής: Ο Μενεκράτης Δίας, στον Αγησίλαο Βασιλιά των Λακεδαιμόνιων εύχεται χαρά Ο Αγησίλαος χωρίς να διαβάσει παρακάτω απάντησε: Ο Βασιλιάς Αγησίλαος στον γιατρό Μενεκράτη εύχεται υγεία... Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 213 Α) Τα άσπρα μαλλιά δεν κάνουν την φρόνηση Μένανδρος (Ανθ. Στοβ. ΝΒ, 10) Eίναι καλύτερα να σκέπτεσαι πριν παρά να μετανιώνεις μετά Δημόκριτος (Αποσπ. 67 Deils) Ο φρόνιμος άνθρωπος δεν πρέπει να μετανοεί, αλλά να προνοεί Επίχαρμος (αποσπ. 41 Diels) 20 / 55

21 Η ζωή που συνδυάζει την χαρά με την φρόνηση είναι η ανώτερη Πλάτων (Φίληβος 27 D) Όταν σκέπτεσαι, να έχεις τα περασμένα σαν παράδειγμα για τα μέλλοντα Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 34) Το χειρότερο από τα περασμένα, μπορεί να γίνει ωφελιμότερο για τα μέλλοντα Δημοσθένης (Κατά φιλίππου, Γ, 5) Κάτι που πρόκειται να πεις να το εξετάζεις προηγουμένως, γιατί σε πολλούς η γλώσσα τρέχει πριν από την σκέψη Ισοκράτης (Προς Δημόνικο 41) Όσες από τις επιθυμίες μας όταν εκπληρώνονται μας κάνουν καλό (στην ψυχή) να τις ικανοποιούμε, όσες κάνουν κακό να τις αποφεύγουμε Πλάτων (Γοργίας, 503 D) Οι άνθρωποι προσεύχονται στους θεούς και ζητούν υγεία, ενώ ξεχνούν ότι αυτήν την δυνατότητα περνάει και από το χέρι τους. Από έλλειψη εγκράτειας, κάνουν τα αντίθετα από αυτά που πρέπει, προδίδουν μόνοι τους την υγεία τους. Δημόκριτος (Ανθ. Στοβ. ΙΗ, 31) Τα αίτια των συμφορών αλλού πρέπει να τα αναζητάμε και όχι στον Θεό Πλάτων (Πολιτεία, 379 C) 21 / 55

22 Οι άνθρωποι έχουν συμφορές, τις οποίες οι ίδιοι τις δημιουργούν στους εαυτούς τους Πυθαγόρας (Χρυσά Έπη, 54) Η διαρκής και επίμονη ενασχόληση με την αρετή και η τακτοποίηση του βίου με σύνεση, προσφέρει πάντοτε τις πιο αληθινές και σταθερές απολαύσεις Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 46) Η επιδίωξη κάθε είδους ευχαρίστησης και με κάθε τρόπο γενικά, είναι ανόητο. Αλλά και η αποφυγή από κάθε είδους ευχαρίστησης με κάθε τρόπο είναι αφύσικο Πλούταρχος (Ηθικά, 158 Ε) Εγκρατής στις απολαύσεις δεν είναι αυτός που απέχει, αλλά αυτός που ενώ τις γεύεται δεν παρεκτρέπεται Αρίστιππος (Ανθ. Στοβ. ΙΖ, 18) Η ψυχαγωγία, όταν συνοδεύεται από την άσκηση του ορθού(καλού), είναι το καλύτερο, όταν.όμως δεν συνοδεύεται από αυτό είναι το χειρότερο Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 16-17) Μην κρίνεις ποτέ από τα λόγια τον Σοφό ή τον χρηστό άνθρωπο, τον τρόπο που ζει να εξετάζεις. Φιλήμονας (Αβεβ. Αποσπ. 40c, Meineke) Είναι το ίδιο επικίνδυνο να δώσεις μαχαίρι σε τρελό και δύναμη στον κακό Ιάμβλιχος (Ανθ. Στοβ. Β, 40) 22 / 55

23 Η λογική είναι το μοναδικό φάρμακο στην λύπη Μένανδρος (Γν. μον. 315) Τους ανόητους τους απαλλάσσει από την λύπη ο χρόνος, τους μυαλωμένους η λογική Επίκουρος (Παρθ. Του Κατζ.) Κανέναν μην κακολογήσεις για την δυστυχία του, γιατί της τύχης τα γυρίσματα είναι κοινά για όλους και το μέλλον αόρατο Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 29 ) Δεν μπορείς να ξέρεις καλά, προτού πεθάνει κάποιος αν η ζωή του ήταν όσια ή κακή Σοφοκλής (Τραχίνιαι, 2-3) Δεν αξίζει από την εξωτερική εμφάνιση ούτε να συμπαθούμε ούτε να αντιπαθούμε κανέναν, αλλά από τα έργα του. Λυσίας (Υπερ Μαντιθέου, 19) Ένας άνθρωπος κάνει κακό στον εαυτό του όταν κάνει κακό στον άλλον Αριστοτέλης (Ρητ. Τέχνη, 1409 b, 28) Η σιγή είναι στολίδι δια τάς γυναίκας 23 / 55

24 Σοφοκλής (Αίας 293) Καλή σύζυγος είναι εκείνη που είναι υπάκουος του ανδρός και όχι εκείνη που εξουσιάζει τόν άνδρα, αυτή είναι μέγα κακόν Φιλήμων (αβήλων, απόσπ. 44) 24 / 55

25 Όλοι είμαστε στο να νουθετούμε τους άλλους σοφοί (ειρωνικό), αλλά όταν οι ίδιοι σφάλουμε δεν το βλέπουμε Ευριπίδης απόσπ Μην κάνετε στους άλλους ότι σας εξοργίζει όταν το παθαίνετε από τους άλλους Ισοκράτης, Νικοκλής / 55

26 Ο πραγματικός χαρακτήρ του Ανδρός, όταν έχει εξουσία φαίνεται Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια V 1, 16 Να έρχεσαι εις γάμον με πρόσωπο της ίδιας σειράς, αλλιώς δεν αποκτάς συγγενείς αλλά αφεντικά 26 / 55

27 Κλεόβουλος, Ι 63, 9-10 (Diels - Kranz) Μην λετε λίγα με πολλά λόγια, αλλά πολλά με λίγα λόγια Πυθαγόρας, Στοβαίος, Ανθολογία 35, / 55

28 ΜΕΤΡΟ Μηδέν Άγαν = μην υπερβάλεις (γραμμένο στον πρόναο του Απόλλωνα στους Δελφούς) Χίλων (διογ. Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων Ι, 41) Μέτρον Άριστον = Το μέτρο είναι άριστον Πυθαγόρας (Χρυσά έπη, 38, Diehl) Εάν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο (σ.σ: χρυσό Φ) τότε εκείνα που είναι ευχάριστα θα γίνουν δυσάρεστα Δημόκριτος (Ανθ. Στοβ. ΙΖ, 39) Τα υπερβολικά δεν μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους ευτυχισμένους Ευριπίδης (Μήδεια, ) Είναι γνώρισμα παιδιού και όχι ανδρός οι επιθυμίες χωρίς μέτρο Δημόκριτος (Απόσπ. 70, Diels) Καμιά αρετή δεν αρμόζει σε άνθρωπο που κυριαρχείται από τις σωματικές ηδονές Ξενοφώντας (Απομν. Δ, V, 11) 28 / 55

29 Δεν υπάρχει μεγαλύτερο κακό από την αναρχία Σοφοκλής, Αντιγόνη 672 όλα γίνονται δύσκολα όταν κανείς απομακρύνεται από την φύση του και προσπαθεί να κάνει πράγματα που δεν του ταιριάζουν Σοφοκλής, Φιλοκτ / 55

30 ΦΙΛΙΑ Μόνο των ενάρετων ανθρώπων η φιλία είναι αδιάβλητη Αριστοτέλης (Ηθικ. Νικομ α, 22-23) Η συμφωνία αντιλήψεων δημιουργεί φιλίες Δημόκριτος (Απόσπ. 186 Diels) Σε λίγους ανθρώπους είναι φυσικό να εκτιμούν τους φίλους τους που ευτυχούν, και δεν τους φθονούν Αισχύλος (Αγαμέμνων, ) Να είσαι ο ίδιος στους φίλους σου και όταν δυστυχούν μα και όταν ευτυχούν Περίανδρος (Διογ. Λαέρτ. Βίοι Φιλοσόφων 1, 98) Από τους φίλους σου να θεωρείς ειλικρινείς, όχι μόνο αυτούς που λυπούνται για την συμφορά σου, αλλά κυρίως αυτούς που χαίρονται με την επιτυχία και την χαρά σου Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 26) 30 / 55

31 Οι κακοί άνθρωποι τιμούν τους φίλους μόνο όταν είναι παρόντες, ενώ οι ενάρετοι και όταν βρίσκονται και μακριά. Τις φιλικές σχέσεις των κακών αρκεί λόγος χρόνος για να τις διαλύσει, ενώ τις φιλίες των ενάρετων δεν είναι ικανή ολόκληρη η ζωή να τις σβήσει Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 1) Ο ενάρετος μόνο με τον ενάρετο δημιουργεί φιλίες. Ο κακός ούτε με τον ενάρετο ούτε με τον ανήθικο έχει πραγματικές φιλίες Πλάτων (Λύσις, 214D) Ο χρόνος δοκιμάζει τους φίλους, όπως η φωτιά το χρυσάφι Μένανδρος (Γν. μον. 276) Τις συμφορές των φίλων να τις θεωρείς δικές σου Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι / 55

32 Πριν κάνεις κάποιον φίλο, να εξετάσεις πως φέρθηκε στους φίλους του ως τώρα Ισοκράτης, Προς Δημόνικο ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟΣ - ΑΥΤΟΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗ Τι κακό έκανα; Τι καλό πρόσφερα; Τι καθήκον είχα να κάνω και δεν το έκανα; (Καθημερινά ερωτήματα Πυθαγορείων) Χρυσά Έπη, 42 Σημείωση: από τον Πυθαγόρα το έχουν αντιγράψει οι πρόσκοποι. Δεν είναι κακό που το αντέγραψαν, κακό είναι ότι δεν αναφέρουν ότι το αντέγραψαν από αυτόν Η μεταμέλεια για αισχρές πράξεις είναι η σωτηρία της ζωής Δημόκριτος (Αποσπ. 43, Diels) 32 / 55

33 Να ελέγχεις τα δικά σου λάθη παρά τα ξένα Δημόκριτος (Ανθ. Στοβ. ΙΓ, 26) Ή να λες κάτι καλύτερο (ωφέλιμο) από την σιωπή ή να σωπαίνεις Ευριπίδης (Ανθ. Στοβ. ΛΔ7 ΛΔ8) Δυο περιστάσεις να θεωρείς κατάλληλες για να μιλάς, ή για όσα γνωρίζεις πολύ καλά, ή για όσα είναι ανάγκη να μιλήσεις, διότι μόνο σε αυτές τις δυο περιστάσεις η ομιλία είναι ωφελιμότερη από την σιωπή Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 41) Για τους συνετούς είναι αρκετά αυτά που είναι αναγκαία Ευριπίδης (Φόνισαι, 554) Κανένας άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος αν δεν μπορεί να επιβάλλεται στον εαυτό του Πυθαγόρας (Ανθ. Στοβ. ΣΤ, 51) Δεν είναι σωστό να νοιώθει φόβο ο άνθρωπος, χωρίς να τον ελέγχει με το λογικό του Ευριπίδη (Τρωάδες, ) Η μεγάλη αγάπη που μπορεί κάποιος να έχει στον εαυτό του, είναι σε κάθε περίπτωση η αιτία για όλα τα σφάλματα που κάνει ο κάθε άνθρωπος Πλάτων (Νόμοι, 731 Ε) 33 / 55

34 Προς εκείνον που εξέφρασε τον θαυμασμό για την απλότητα των ρούχων και της τροφής του ίδιου (Αγησιλάου Βασιλιά Λακεδαιμόνιων) είπε: Μ αυτό τον τρόπο ζωής, ξένε, εξαγοράζουμε την ελευθερίας μας Πλούταρχος (Λακωνικά αποφθέγματα, 210 Α, 10) Η γλώσσα πληγώνει πιο βαθιά από ότι το ξίφος, διότι το ένα πληγώνει το σώμα, ενώ το άλλο την ψυχή Πυθαγόρας προπέτεια πολλοίς εστίν αιτία κακών Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι / 55

35 ΠΛΟΥΤΟΣ - ΦΙΛΑΡΓΥΡΙΑ Όσο πιο δίκαιος είναι κάποιος τόσο λιγότερο πλούτο έχει Μένανδρος (Γν. μον. 52) Ο Πλούτος είναι υπηρέτης περισσότερο της κακίας παρά της αρετής Ισοκράτης (Προς Δημόνικο, 6) Οι πάρα πολύ πλούσιοι δεν είναι ενάρετοι, και εφόσον δεν είναι ενάρετοι δεν μπορεί να είναι και ευτυχισμένοι Πλάτων (Νόμοι, 743 C) Είναι κακό να πλουτίζεις χωρίς να ξέρεις να κάνεις τίποτε άλλο Όμηρος (Πλουτάρχου Ηθικά, 20D) Ο πλούτος είναι σκέπασμα πολλών κακών Μένανδρος (Βοιωτία, απόσπ. 90, Meineke) 35 / 55

36 Οι Ερινύες με το πέρασμα του χρόνου, με ένα αναποδογύρισμα της τύχης, τιμωρούν αυτόν που καλοπερνά με άδικες πράξεις Αισχύλος (Αγαμέμνων, ) Μπορείς να έχεις πολλά πλούτη και να ζεις βασιλικά. Αν όμως σου λείπει η χαρά, τα άλλα τα βλέπω σαν σκιά καπνού και τίποτα άλλο Σοφοκλής (Αντιγόνη, ) Την φτώχεια και τον πλούτο οι άνθρωποι τα έχουν στην ψυχή τους και όχι στα υπάρχοντα τους Ξενοφών (Συμπόσιο, IV, 34) Όταν έχεις πλούτο άπλωσε το χέρι και στους φτωχούς Φωκυλίδης (Γνώμαι, 28) Κακό είναι, κι ενώ υπάρχουν άφθονα χρήματα, από φιλαργυρία να μην ευεργετούμε τους ανθρώπους Ευριπίδης (Ανθ. Στοβ. Ις, 5) Το κέρδος να το θεωρείς ως όφελος μόνο αν είναι δίκαιο Μένανδρος (Γνω. Μον. 503) Η άδικη απόκτηση χρημάτων, να πιστεύετε ότι δεν θα γεννήσει μόνο πλούτο, αλλά και κίνδυνο Ισοκράτης (Νικοκλής, 50) 36 / 55

37 Κάποιος λοιδορούσε τον Βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη του Αναξανδριδεως, αποκαλώντας τον τραχύ, αυτός απάντησε λέγοντας : καλύτερα τραχύς παρά άδικος, εσύ ωστόσο είσαι φιλοχρήματος παρόλο που έχεις μεγάλη περιουσία Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 223 F) ο δε πλούτος μας παραλαμβάνει όλους βλέποντας και σαν κακός ιατρός μας κάνει τυφλούς Αντιφάνης, άδηλων, απόσπ. 61 Α, Β (Meineke) Όπως από νεκρό μην απαιτείς να μιλήσει, έτσι και από φιλάργυρο να μην ζητάς χάρη 37 / 55

38 Σωκράτης, Στοβαίος, Ανθολόγιο 10, 55 (Wachsmyth - Hense) είναι προτιμότερο να αφήσεις στα παιδιά καλή φήμη παρά μέγα πλούτο Ισοκράτης, προς Νικοκλέα / 55

39 ΠΟΛΙΤΙΚΗ Όταν ρωτήθηκε ο Αγησίλαος (Βασιλιάς Λακεδαιμόνιων) πως κάποιος θα μπορούσε να αποκτήσει καλύτερη φήμη ανάμεσα στους ανθρώπους απάντησε: Αν λέει τους καλύτερους λόγους και αν πράττει με ακόμα καλύτερες πράξεις Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 213 C) Σε κάποιον που επαινούσε έναν ρήτορα για την ικανότητα του να μεγαλοποιεί τα ασήμαντα πράγματα που έλεγε, απάντησε ο Αγησίλαος: Μα ούτε θεωρώ σπουδαίο τον τσαγκάρη, που βάζει σε μικρό πόδι μεγάλα παπούτσια Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 208, C 6) Άριστα διοικείται η πόλη, στην οποία ενάρετοι άνθρωποι τιμούνται, και αντίθετα οι κακοί παραμερίζονται Σόλων (Ανθ. Στοβ. ΜΓ, 76) Τα κράτη τότε καταστρέφονται, όταν δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τους σπουδαίους από τους ασήμαντους Αντισθένης ( Διογ. Λαερτ. Βίοι Φιλοσόφων, Φιλ. VI, 5) Το ήθος των αρχόντων είναι όμοιο με το ήθος των αρχόμενων Ισοκράτης (Προς Νικοκλέα, 31) Ο Σωκράτης όταν ρωτήθηκε πια πόλη διοικείται παράνομα είπε: «η πόλη στην οποία οι άρχοντες τοποθετούνται από φατρίες» 39 / 55

40 Σωκράτης (Ανθ. Στοβ. Γ, 81) Η δημαγωγία δεν ταιριάζει σε ανθρώπους καλλιεργημένους αλλά σε αμαθείς και κακοήθεις Αριστοφάνης (Ιππείς, ) Όταν σε μια πόλη εκτιμούνται ο πλούτος και η δύναμη, η αρετή και οι χρηστοί άνθρωποι περιφρονούνται Πλάτων (Πολιτεία, 550 Ε 551 Α) Ο αμόρφωτος λαός πολύ συχνά υποδουλώνεται σε άρχοντες Σόλων (Ελεγ. Απόσπ. 9, 3, West) Όταν τιμάς τους ανθρώπους τους κάνεις πιο δυνατούς Βίων (Ανθ. Στοβ. ΜΓ, 8) Άριστη δημοκρατία είναι αυτή που δεν έχει ούτε βαθύπλουτους ούτε φτωχούς πολίτες Θαλής (Πλουτάρχου, Ηθ. 154 Ε) Συνήθεια έχει γίνει στους τυράννους, να νοιώθουν ευχαρίστηση με τους κόπους και τις δυστυχίες που προκαλούν στους άλλους Ισοκράτης (Περί Ειρήνης, 91) Το καθήκον των αρχόντων είναι να κάνουν με τις φροντίδες τους πιο ευτυχείς τους πολίτες 40 / 55

41 Ισοκράτης (Περί Ειρήνης, 91) Ο πραγματικός άρχοντας δεν είναι φτιαγμένος από την φύση να αποβλέπει στο δικό τους συμφέρον αλλά στο συμφέρον των συμπολιτών. Πλάτων (Πολιτεία, 347D) Δεν είναι ποτέ δυνατόν να έχουν υψηλό και γενναίο φρόνημα αυτοί που κάνουν ταπεινές και φαύλες πράξεις, γιατί οποιεσδήποτε είναι οι πράξεις τους είναι και τα φρονήματα τους. Δημοσθένης (Ολυνθιακός Γ, 32) Όταν ρωτήσανε τον Αγασικλή, Βασιλιά των Λακεδαιμονίων, πως μπορεί κάποιος να κυβερνά με ασφάλεια, χωρίς να έχει σωματοφύλακες απάντησε: Αν κυβερνάει τους πολίτες όπως οι πατέρες τους γιους. Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 208 Β 4) Ο Αλκαμένης, γιος του Τηλέκλου από την Σπάρτη, όταν τον ρώτησε κάποιος πως θα μπορούσε να διατηρήσει κανείς με τον καλύτερο τρόπο την βασιλεία απάντησε: Αν δεν δίνει μεγάλη σημασία στο κέρδος Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 216 Ε 4) Όταν ρωτήθηκε ο Παυσανίας ο γιος του Πλειστώνακτου γιατί δεν επιτρέπετε στην Σπάρτη να αλλάζουν νόμους και παραμένουν οι παλιοί απάντησε: Επειδή οι νόμοι πρέπει να διαφεντεύουν τους ανθρώπους και όχι οι άνθρωποι τους νόμους Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 230 F) 41 / 55

42 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Είναι ορθόν να χαρακτηρίσουμε την φιλοσοφία ως επιστήμη της αλήθειας Αριστοτέλης (Μετά τα φυσικά 993 b, 21-22) Η αγάπη προς την γνώση και την φιλοσοφία είναι το ίδιο Πλάτων (Πολιτεία, 376 Β) Οι φιλόσοφοι είναι οι κυνηγοί της αλήθειας Πυθαγόρας (Διογ. Λαερτ. Βίοι Φιλος. VIII, 8) Όπως δεν ωφελεί η ιατρική αν δεν νικάει τις αρρώστιες, έτσι και η φιλοσοφία αν δεν αποβάλει την κακία από την ψυχή Πυθαγόρας (Ανθ. Στοβ. ΠΒ, 6) Μια δειλή και υποταγμένη φύση, καμία σχέση δεν έχει με την αληθινή φιλοσοφία Πλάτων (Πολιτεία, 486 Β) Δεν γνωρίζουμε την αλήθεια αν δεν έχουμε γνώση της αιτίας Αριστοτέλης (Μετά τα φυσικά, 993, b, 25-26) 42 / 55

43 Αν αφαιρέσουμε τους αριθμούς από την ανθρώπινη φύση, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να γίνουμε λογικά όντα Πλάτων (Επινομίς, 997 c) Αν οι τιμωρίες έρχονταν άμεσα, πολλοί από φόβο και όχι από σωφροσύνη θα τιμούσαν τα χρηστά και τους θεούς, τώρα όμως που δεν επιβάλλεται αμέσως, οι άνθρωποι φανερώνουν τον πραγματικό τους χαρακτήρα (σημείωση: για τον ίδιο λόγο δεν βλέπουμε και τον Θεό) Θεόδεκτος (Τραγ. Αδ. Απ. 8, Nauck) Ανδρός χαρακτήρ εκ λόγου γνωρίζεται Μένανδρος, απόσπ. 66 (Koerte) / 55

44 ΌΧΛΟΣ όχλος ασταθμητότατον πράγμα των απάντων και ασυνετώτατον [ο όχλος είναι το πιο αστάθμητο και το πιο ασύνετο πράγμα] Δημοσθένης 19, / 55

45 ισχυρον όχλος εστίν, ουκ έχει δε νουν [ο όχλος έχει δύναμη αλλά δεν έχει μυαλό] Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι 265 Δεινόν οι πολλοί, κακούργους όταν εχωσι προστάτας 45 / 55

46 [Καταστροφικός ο όχλος όταν παρασύρεται από δημαγωγούς] Ευριπίδης, Ορέστης 772 Μέγας δεν πλευρά βους. υπό σμικράς όμως μάστιγος ορθός εις οδόν πορεύεται [Μπορεί το βόδι να είναι μεγαλόσωμο, μα με ένα μικρό ραβδί το οδηγούμε εκεί που θέλουμε] 46 / 55

47 Σοφοκλής, Αίας ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΡΗΣΕΙΣ Γνώθι σαυτόν = Δες ( γνώρισε) τον εαυτό σου (Επιγραφή στον πρόναο του Απόλλωνα στους Δελφούς) Χίλων (ένας από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας) Πλάτων Πρωταγόρας, 343 Β Όταν ερωτήθηκε ο Θαλής ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα είπε «Το να κατορθώσεις να δεις (γνωρίσεις) τον εαυτό σου Θαλής (ένας από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας) Διογ. Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων, Ι, 36 Μηδέν Άγαν = μην υπερβάλεις (γραμμένο στον πρόναο του Απόλλωνα στους Δελφούς) Χίλων (Διογ. Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων Ι, 41) Αρχή ήμισυ παντός = η κάθε αρχή είναι το μισό του όλου Πυθαγόρας (Ιάμβλιχος, Πυθαγόρα Βίος, 162) 47 / 55

48 Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού = Το να πέφτει κάποιος στο ίδιο λάθος δύο φορές δεν είναι γνώρισμα σοφού άνδρα Μένανδρος (Γν. μον. 121) Νους ορά και νους ακούει = Ο Νους βλέπει και ο νους ακούει Επίχαρμος (αποσπ. 249, Kaibel) Ω ξειν αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήιδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι = Ω ξένε, ανήγγειλε στους Λακεδαιμονείς, ότι εκεί είμαστε θαμμένοι, πιστοί στις εντολές τους. Επίγραμμα σε αυτούς που έπεσαν στις Θερμοπύλες) Σιμωνίδης (Απόσπ. 91, Diehl) Τους κόλακες να τους απομακρύνεις ως τους πιο επικίνδυνους και από τους εχθρούς σου Πυθαγόρας (Ανθ. Στοβ. ΙΔ, 18) Είναι προτιμότερο να πέσεις σε κόρακες παρά σε κόλακες, γιατί τα μεν κόλακες τρώνε τις σάρκες, ενώ οι κόλακες τις ψυχές των ανθρώπων Αντισθένης (Ανθ. Στοβ. ΙΔ, 17) Κανένας δεν κατηγορεί τους εκ γενετής δύσμορφους, αλλά εκείνους που κατάντησαν έτσι εξ αιτίας της έλλειψης γυμναστικής και της παραμέλησης των σωμάτων τους. Αριστοτέλης (Ηθ. Νικομ α, 28-30) Όποιος έχει το πόδι του έξω από την φωτιά, εύκολο είναι να δίνει συμβουλές 48 / 55

49 Αισχύλος (Πρ. Δεσμ ) Όποιος φοβάται, γίνεται δούλος χωρίς να το αντιληφθεί Αντισθένης (Ανθ. Στοβ. Η, 14) Αυτοί που προδίδουν, δεν τους μισούν μόνο τα θύματά τους αλλά και από αυτούς ακόμα περισσότερο αυτοί που ωφελημένοι από την προδοσία Αίσωπος (Μύθοι, 205) Το πιο αξιόλογο δεν είναι να μετράει κανείς με την ποσότητα αλλά με την ποιότητα Αίσωπος (Μύθοι, 167) Τίποτα το παράφορο, ή το σχετικό με την ακολασία, δεν πρέπει να πλησιάζει τον πραγματικό έρωτα Πλάτων (Πολιτεία, 403 Α) Το ξίφος πληγώνει το σώμα, τον δε νου τα λόγια Μένανδρος (Γν. μον. 393) Να διατηρώ καθαρό και άσπιλο τον βίο μου και την τέχνη μου (τμήμα του όρκου του Ιπποκράτη) Ιπποκράτης (Όρκος, 21-22) Ο ύπουλος άνθρωπος είναι κρυμμένη παγίδα Μένανδρος (Γω. Μον. 587) 49 / 55

50 Τα ιερά στους ιερούς Ιπποκράτης (Νόμος, V) Όταν ο Άγις ο Λακεδαιμόνιος ρωτήθηκε πως μπορεί να μένει κανείς ελεύθερος είπε καταφρονώντας τον θάνατο Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 216 C ) Κάποιος ρώτησε τον Δημάρατο (Βασιλιά της Σπάρτης που πήγε στους Πέρσες), γιατί θεωρούν άτιμους αυτούς που πετούν την ασπίδα τους και όχι αυτούς που πετούν τις περικεφαλαίες και τους θώρακες, και αυτός απάντησε: Γιατί τις περικεφαλαίες και τους θώρακες τους φορούν για δική τους προστασία, ενώ την ασπίδα την κρατούν για να υπερασπίσουν την απο κοινού παράταξη Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά, 220 Α) Γι αυτό μας κατηγορείς όλους, ώστε κοιτάζοντας να απολογηθούμε να μην έχουμε καιρό και μυαλό να δούμε και να μιλήσουμε για τα δικά σου. Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 223 D) Όταν κάποιος από τους πολίτες είπε ότι ο βασιλιάς πρέπει να είναι πράος, απάντησε ο Κλεομένης (Λακεδαίμων Βασιλιάς) ότι πρέπει να είναι αλλά μέχρις του να μην τον περιφρονούν Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 223 D) Όταν κάποιος σοφιστής ανέπτυσσε λόγο μακρύ για την ανδρεία, γέλασε ο Κλεομένης (Λακεδαίμων Βασιλιάς). Ο σοφιστής τον ρώτησε γιατί γέλασε την ώρα που κάποιος μιλάει για ανδρεία μολονότι είναι βασιλιάς. Ο Κλεομένης απάντησε: το ίδιο θα έκανα αν μιλούσε για ανδρεία ένα χελιδόνι, αν μιλούσε όμως ένας αετός θα υπήρχε λόγος να καθίσω και να ακούσω Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 223 D) 50 / 55

51 Κάποτε οι Θηβαίοι ζήτησαν την συμβουλή του Λυκούργου (ο κορυφαίος Σπαρτιάτης νομοθέτης) περί τις ιερές τελετές και το πένθος που τηρούν προς τιμήν της Λευκοθέας, και αυτός συμβούλεψε: Αν την θεωρείτε θεά να μην την θρηνείτε, αν την θεωρείτε άνθρωπο να μην της κάνετε ιερές τελετές σαν να ήταν θεά. Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 228 Ε) Στην Σαμοθράκη, όταν ζήτησε χρησμό ο Λύσανδρος ο Λακεδαιμόνιος, ο ιερέας του ζήτησε να πει την πιο άνομη πράξη που έχει κάνει. Ο Λύσανδρος τον ρώτησε: Αυτό πρέπει να το κάνω επειδή το ζητάς εσύ ή οι θεοί; επειδή το ζητούν οι θεοί απαντά ο ιερέας, τότε εσύ κάνε μου την χάρη να φύγεις από εδώ και θα το πω στους θεούς αν με ρωτήσουν απάντησε ο Λύσανδρος Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 229 D) Ένας Λάκωνας είχε εκτεθεί προς πώληση ως δούλος, κάποιος λοιπόν τον ρώτησε: Αν σε αγοράσω θα είσαι χρήσιμος; και εκείνος του απάντησε: Ακόμη και αν δεν με αγοράσεις Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 234 Β) Όταν κάποιος έβριζε τον Λύσανδρο αυτός του είπε: λέγε κι άλλα, άθλιε ξένε, και μην παραλείψεις τίποτα, αν με αυτό μπορείς να αδειάσεις την ψυχή σου απο τα κακά, με τα οποία φαίνεται είσαι γεμάτος Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 229 Ε) Καθώς ορισμένοι θαύμαζαν στα λάφυρα, που προέρχονταν από τους βαρβάρους, την πολυτέλεια της ενδυμασίας, είπε ο Παυσανίας ο γιος του Κλεόμβροτου (Αντιβασιλέας στην θέση του Πλειστάρχου, ανήλικου γιου του Λεωνίδα) : θα ήταν καλύτερο γι αυτούς να είναι οι ίδιοι άνθρωποι με αξία, παρά να έχουν στην κατοχή τους πράγματα μεγαλύτερης αξίας από τους ίδιους Πλούταρχος (αποφθέγματα Λακωνικά 230 Ε) Μετά από την νίκη στις Πλαταιές επί των Μήδων, διέταξε ο Παυσανίας γιος του 51 / 55

52 Κλεόμβροτου, να παραθέσουν το ήδη έτοιμο δείπνο των Περσών. Καθώς το δείπνο διακρινόταν για την υπερβολική πολυτέλεια του είπε: Μα τους θεούς, πολύ λιχούδης πρέπει να είναι ο Πέρσης που ενώ έχει τόσα ήρθε να πάρει το δικό μας ψωμί το κρίθινο Πλούταρχος (αποφθέγματα Λακωνικά 230 Ε) Ένας επαίτης ζήτησε ελεημοσύνη από έναν Λάκωνα ο οποίος του είπε: Αν σου δώσω, θα ζητιανεύεις ακόμα περισσότερο. Για την κατάσταση σου αυτή εκτός από σένα είναι υπαίτιος και αυτός που σου έδωσε πρώτος ελεημοσύνη Πλούταρχος (Αποφθέγματα Λακωνικά 235 Ε) Όρκους εγώ γυναικός είς ύδωρ γράφω Σοφοκλής (απόσπ. 742) 52 / 55

53 αρχή ήμισυ παντός Αριστοτέλης (Ηθικά Νικομάχεια 1098 b 7) Η τέχνη την φύση μιμείται 53 / 55

54 Αριστοτέλης (Φυσικά ΙΙ 194α, 21) Δρυός πεσούσης πάς ανήρ ξυλεύεται (όταν κάποιος δυστυχήσει και γίνει αδύναμος, όλοι προσπαθούν να τον εκμεταλλευτούν) Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι / 55

55 Είναι ανόητος όποιος θεωρεί γελοίο οτιδήποτε άλλο εκτός από το κακό Σωκράτης - Πλάτωνος Πολιτεία 452e 55 / 55