ISSN: X. ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΟΜΟΣ 2 1ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 3 ΣΤΙΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

Transcript

1 ISSN: X ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΟΜΟΣ 2 1ου ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 3 ΣΤΙΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014

2 Το περιοδικό Αθλητική Επιστήμη και Ένοπλες Δυνάμεις εκδίδεται σε ηλεκτρονική μορφή, αρχικά κάθε τέσσερις μήνες, από τον Τομέα Φυσικής και Πολιτισμικής Αγωγής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Περιεχόμενο και πεδία του περιοδικού: Στο περιοδικό δημοσιεύονται επιστημονικά άρθρα (πρωτότυπα και μεταφρασμένα), περιλήψεις ερευνητικών εργασιών, κείμενα, εφαρμοσμένες προτάσεις και πληροφορίες που εμπίπτουν στο γνωστικό πεδίο της αθλητικής έρευνας και εφαρμογής με στόχο την ευρωστία και τη μεγιστοποίηση της σωματικής απόδοσης στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων. Σε ποιους απευθύνεται: Τα περιεχόμενα του περιοδικού, απευθύνονται στο προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας με στόχο την ενημέρωση σχετικά με τα πορίσματα της αθλητικής επιστήμης στο χώρο αυτό, τη διάθεση εξατομικευμένων πληροφοριών σχετικά με θέματα επιστήμης φυσικής αγωγής, ευρωστίας και απόδοσης και προτάσεις οδηγιών και πρακτικών για τη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας και αποδοτικότητας της επιχειρησιακής ικανότητας. Τρόποι Επικοινωνίας: Για οποιοδήποτε θέμα που αφορά το περιεχόμενο του περιοδικού ή πιθανές ερωτήσεις σε θέματα που σας απασχολούν και είναι σχετικά με τους στόχους του περιοδικού μπορείτε να αποστείλετε έντυπη επιστολή στην παρακάτω διεύθυνση: Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Γραμματεία Κοσμητείας Τομέας Φυσικής και Πολιτισμικής Αγωγής ΒΣΤ902 Βάρη Αττικής ή εναλλακτικά με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ) σε οποιαδήποτε από τις παρακάτω διευθύνσεις: ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΔΟΣΗΣ Δημητρίου Ανδρέας Καθηγητής, Κοσμήτορας ΣΣΕ Παξινός Θρασύβουλος Καθηγητής ΣΣΕ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Κάρδαρης Διονύσιος Διευθυντής Τομέα Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής ΣΣΕ Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών Παξινός Θρασύβουλος Καθηγητής Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής ΣΣΕ Χαβενετίδης Κωνσταντίνος Αναπληρωτής Καθηγητής Φυσικής Αγωγής ΣΣΕ Θρασύβουλος Παξινός: Διονύσιος Κάρδαρης: Κωνσταντίνος Χαβενετίδης:

3

4 Περιεχόμενα Τελικό Πρόγραμμα Συνεδρίου Αθλητικής Επιστήμης στις Ένοπλες Δυνάμεις - Ολιστική Ευρωστία - Μαχητική Ικανότητα... 7 ΚΥΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ - Η Σοφία του Σώματος: Ιστιοπλοώντας σε Νέες Ακτές, Κλεισούρας Βασίλειος - Καθηγητής Εργοφυσιολογίας, Πανεπιστήμια Αθηνών & McGill ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Αθλητικές Κακώσεις κατά τη Διάρκεια της Βασικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης: Δεδομένα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων: Χαβενετίδης Κωνσταντίνος Πρόκληση και Αντιμετώπιση της Κόπωσης σε Θερμό Περιβάλλον: Γελαδάς Νικόλαος Η Επίδραση της Μειωμένης Θερμιδικής Πρόσληψης στο Επιχειρησιακό Περιβάλλον στη Σωματική Απόδοση του Μαχητή: Σμπώκος Εμμανουήλ Παρουσίαση Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη Κινησιολογία στις Ένοπλες Δυνάμεις» (Military Fitness and Wellbeing): Κουτεντάκης Ιωάννης ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Η Επίδραση του Ποσοστού Σωματικού Λίπους στην Αντοχή και στη Δύναμη των Νεοεισαχθέντων Ναυτικών Δοκίμων: Α. Βανταράκης, Κ. Καρακατσάνης, Ν. Βέζος Επίδραση Φυσιολογικής Κόπωσης και Μεταφερόμενου Πρόσθετου Βάρους σε Κινητικά Χαρακτηριστικά της Βάδισης: Α. Παππάς, Σ. Νταλαπέρα, Π. Μηλιώτης, Ρ. Κουλουμπή, Ν. Γελαδάς, Κ. Μπουντόλος Διερεύνηση της Απόδοσης στο Στίβο Εμποδίων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων: Γδοντέλη Κρινάνθη Φυσική Κατάσταση Ευελπίδων: Επίδοση στο Μίλι: Παλαιοθοδώρου Δήμητρα Αθλητική Επιστήμη και Ένοπλες Δυνάμεις // Τόμος 2, Τεύχος 3, Οκτώβριος Ιανουάριος

5 Επίδραση της Κόπωσης με Μεταφερόμενο Πρόσθετο Βάρος στην Ισχύ και το Ρυθμό Ανάπτυξης της Δύναμης των Κάτω Άκρων: Α. Παππάς, Σ. Νταλαπέρα, Π. Μηλιώτης, Ρ. Κουλουμπή, Ν. Γελαδάς, Κ. Μπουντόλος Αξιολόγηση Φυσικής Κατάστασης: Θ. Μπασματζόγλου, Μ. Κιάφας Ανάλυση των επιδόσεων στους Αγώνες Κλασικού Αθλητισμού των Ανωτάτων Στρατιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων: Νανάκης Αντώνιος, Χαβενετίδης Κωνσταντίνος Στατιστική Μελέτη των Επιδόσεων των Ευελπίδων στις Έλξεις σε Μονόζυγο κατά την Περίοδο , Φραγκιαδάκης Γεώργιος ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Επιστημονικές Μέθοδοι Αξιολόγησης της Αποτελεσματικότητας της Οργάνωσης της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής: Κοντοδημάκη Βασιλική Θεωρία «Εκπαίδευσης Ενηλίκων» και Στρατιωτική Εκπαίδευση: Προσεγγίσεις και Προβληματισμοί: Χασάναγας Νικόλαος, Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Η Γέννηση Του Οργανωμένου Στρατιωτικού Αθλητισμού Στην Ελλάδα - 1 η Ιουνίου 1948: Αθηνόδωρος Ι. Μοσχόπουλος Ευάγγελος Αλμπανίδης, Αθανάσιος Αναστασίου, Παναγιώτης Αντωνίου Η Σπουδαιότητα του Mentoring στη Στρατιωτική Εκπαίδευση: Κοσματόπουλος Α Η Αποτελεσματικότητα της Οργάνωσης / Προγραμματισμού της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής ως προς το Βιωματικό Στόχο: Κοντοδημάκη Βασιλική ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΤΗΤΩΝ Φυσιολογικές και Βιο-Κινητικές Επιδράσεις κατά τη Μεταφορά Φορτίου: Κουναλάκης Στυλιανός Βιο-Κινητική Προσέγγιση της Υπόδησης του Μαχητή: Επιχειρησιακές Απαιτήσεις και Ενδείξεις Κακώσεων: Μπίσσας Αθανάσιος Διαφορές σε Παραμέτρους Φυσικής Κατάστασης μεταξύ των δύο Φύλων κατά τη Διάρκεια Στρατιωτικής Εκπαίδευσης: Παξινός Θρασύβουλος Αθλητική Επιστήμη και Ένοπλες Δυνάμεις // Τόμος 2, Τεύχος 3, Οκτώβριος 2014 Ιανουάριος 2015

6 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Η Συμβολή της Άσκησης στη Διαχείριση του Άγχους και της Κατάθλιψης: Θεοδωράκης Ιωάννης Σωματική Σύσταση και Μαχητική Ικανότητα: Ποια η Αλληλεπίδρασή τους?: Σπάρταλη Ιωάννα Μυοσκελετικές Κακώσεις από Καταπόνηση στις Ένοπλες Δυνάμεις: Παξινός Οδυσσέας. 73 Προπόνηση Δύναμης του Μαχητή: Ο Συνδυασμός της με την Αερόβια Άσκηση: Καρατζαφέρη Χριστίνα Αθλητική Επιστήμη και Ένοπλες Δυνάμεις // Τόμος 2, Τεύχος 3, Οκτώβριος Ιανουάριος

7 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ oemi.congress.2014@gmail.com ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2014 ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΑΛΕΞ. ΞΗΡΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ ΒΑΡΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΤΕΛΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟΜΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ

8 8 Εκ μέρους της Ομάδας Κεντρικού Σχεδιασμού και Οργάνωσης του Συνεδρίου, είμαι στην ευχάριστη θέση να σας προσκαλέσω στις εργασίες του 1 ου Συνεδρίου Αθλητικής Επιστήμης στις Ένοπλες Δυνάμεις με τίτλο "Ολιστική Ευρωστία - Μαχητική Ικανότητα (ΟΕ-ΜΙ)". Οι Ένοπλες Δυνάμεις διεθνώς έρχονται αντιμέτωπες με τις επιπτώσεις της μείωσης του επιπέδου φυσικής κατάστασης και της συνεχώς αυξανόμενης παχυσαρκίας των νέων. Παραδοσιακά, η φυσική κατάσταση και η διατήρηση της υγείας είναι δύο παράμετροι οι οποίες τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής στο περιβάλλον των Ενόπλων Δυνάμεων. Και τούτο διότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι επιβαρύνσεις που δέχεται ο μαχητής τόσο κατά την εκπαίδευση όσο και κατά την ανάπτυξή του σε αποστολές, δεν διαφέρουν σημαντικά από αυτές που δέχεται ένας αθλητής υψηλού επιπέδου. Επιπλέον όμως της φυσιολογικής επιβάρυνσης, ο μαχητής πρέπει να ανταπεξέλθει και σε άλλες μορφές επιβάρυνσης όπως ψυχολογική, πνευματική, περιβαλλοντική, κοινωνική κ.λπ. Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ως Ανώτατο Στρατιωτικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα που προσφέρει Ακαδημαϊκή και Στρατιωτική Εκπαίδευση στους μελλοντικούς Ηγήτορες του στρατεύματος, θεώρησε υποχρέωσή της να ξεκινήσει στη χώρα μας μία προσπάθεια επιστημονικής διερεύνησης θεμάτων που άπτονται τόσο της Ευρωστίας όσο και της Μαχητικής Ικανότητας τόσο των Μονίμων Στελεχών όσο και των υπηρετούντων στις Ένοπλες Δυνάμεις. Ο χώρος των Ενόπλων Δυνάμεων παραδοσιακά ήταν και παραμένει ένα ενδιαφέρον ερευνητικό πεδίο της Αθλητικής Επιστήμης σε πολλές χώρες. Ωστόσο, στη χώρα μας η συνεργασία των Αθλητικών Επιστημόνων με στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων βρίσκεται σε αρκετά πρώιμο στάδιο και στηρίζεται κυρίως σε προσωπικές συνεργασίες. Σκοπός του συγκεκριμένου συνεδρίου είναι να φέρει σε επαφή τα δύο μέρη με τελικό στόχο την αμοιβαία ανταλλαγή επιστημονικών δεδομένων και απόψεων προς όφελος και των δύο πλευρών.

9 Στο πρώτο αυτό Συνέδριο του είδους του στη χώρα μας, καταξιωμένοι Αθλητικοί Επιστήμονες κλήθηκαν να αναπτύξουν μία πλούσια και αρκετά διευρυμένη θεματολογία έτσι ώστε αρχικά να καλυφθούν ευρύτερες περιοχές ενδιαφέροντος. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι η προσπάθεια αυτή θα τύχει αποδοχής τόσο από το Στρατιωτικό όσο και από τον Ακαδημαϊκό χώρο και θα είναι η αρχή μίας ουσιαστικής συνεργασίας προς όφελος των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας μας. 9 Θα χαρούμε ιδιαίτερα να σας δεχθούμε στις εγκαταστάσεις της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Με Ιδιαίτερη Εκτίμηση Θρασύβουλος Σ. Παξινός Καθηγητής Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής Πρόεδρος του Συνεδρίου

10 10 Επίτιμος Οργανωτική Επιτροπή Αντιστράτηγος Νικόλαος Δεβετζής Α' Υπαρχηγός Γενικού Επιτελείου Στρατού Υποστράτηγος Χρήστος Καρυώτης Διοικητής Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Καθηγητής Ανδρέας Δημητρίου Κοσμήτορας Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Μέλη Ομάδας Κεντρικού Σχεδιασμού και Οργάνωσης Θρασύβουλος Σ. Παξινός Καθηγητής Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής Διονύσιος Κάρδαρης Αναπληρωτής Καθηγητής, Διευθυντής Τομέα Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Κωνσταντίνος Χαβενετίδης Αναπληρωτής Καθηγητής Μέλη Επιστημονικής Συμβουλευτικής Ομάδας ΣΣΕ Κάρδαρης Διονύσιος Χαβενετίδης Κων/νος Κοντοδημάκη Βασιλική Νανάκης Αντώνιος Κωστούλας Ιωάννης Δουβής Ανδρέας Κανιαδάκης Αντώνιος Ζησιμάτος Διονύσιος Μαυραγάνης Δημήτριος Γκαναβίας Παναγιώτης Πλατσάς Γεώργιος Τρίγκας Δημήτριος Καραμαρούδης Αριστοτέλης Καραγιάννης Αναστάσιος Μουίκης Γεράσιμος Κρεμαστιώτης Παναγιώτης

11 Πρόγραμμα Συνεδρίου ΤΕΤΑΡΤΗ > 15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Κεντρικό Αμφιθέατρο "Αλέξανδρος Ξηρός" Προσέλευση - Εγγραφή Συνέδρων Προσφωνήσεις Κήρυξη Έναρξης Εργασιών Συνεδρίου Η Ταυτότητα του Συνεδρίου Θρασύβουλος Σ. Παξινός, Καθηγητής Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής ΣΣΕ Κύρια Ομιλία: Η Σοφία του Σώματος: Ιστιοπλοώντας σε Νέες Ακτές Βασίλης Κλεισούρας, Ομότιμος Καθηγητής Εργοφυσιολογίας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Αθηνών 11 10:45-11:00 Διάλειμμα Θεματική Ενότητα: Επιχειρησιακό Περιβάλλον και Υγεία του Μαχητή Κεντρικό Αμφιθέατρο "Αλέξανδρος Ξηρός" Προεδρείο: Γελαδάς Νικόλαος, Καθηγητής Εργοφυσιολογίας, Κοσμήτορας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Αθηνών - Τσουγανάτος Αθανάσιος, Ταξίαρχος, Διευθυντής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης ΣΣΕ Αθλητικές Κακώσεις κατά τη Διάρκεια Βασικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης: Δεδομένα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Χαβενετίδης Κωνσταντίνος, Αναπλ. Καθηγητής Φυσικής Αγωγής ΣΣΕ Πρόκληση και Αντιμετώπιση της Κόπωσης σε Θερμό Περιβάλλον Γελαδάς Νικόλαος, Καθηγητής, Κοσμήτορας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Αθηνών Η Επίδραση της Μειωμένης Θερμιδικής Πρόσληψης στο Επιχειρησιακό Περιβάλλον στη Σωματική Απόδοση του Μαχητή Σμπώκος Εμμανουήλ, PhD, Συμβασιούχος καθ. ΣΣΕ Παρουσίαση Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών "Εφαρμοσμένη Κινησιολογία στις Ένοπλες Δυνάμεις". Κουτεντάκης Ιωάννης, Καθηγητής Εργοφυσιολογίας, Κοσμήτορας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ερωτήσεις - Συζήτηση Διάλειμμα

12 Ελεύθερες Ανακοινώσεις - Θεματική Ενότητα Ι Κεντρικό Αμφιθέατρο "Αλέξανδρος Ξηρός" Προεδρείο: Μπουντόλος Κωνσταντίνος, Καθηγητής Αθλητικής Βιομηχανικής ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Αθηνών - Τσιπίδης Δημήτριος, Συνταγματάρχης, Διοικητής Συντάγματος Ευελπίδων Η Επίδραση του Ποσοστού Σωματικού Λίπους στην Αντοχή και στη Δύναμη των Νεοεισαχθέντων Ναυτικών Δοκίμων Α. Βανταράκης, Κ. Καρακατσάνης, Ν. Βέζος Επίδραση Φυσιολογικής Κόπωσης και Μεταφερόμενου Πρόσθετου Βάρους σε Κινηματικά Χαρακτηριστικά Βάδισης Α. Παππάς, Σ. Νταλαπέρα, Π. Μηλιώτης, Ρ. Κουλουμπή, Ν. Γελαδάς, Κ. Μπουντόλος Διερεύνηση της Απόδοσης στο Στίβο Εμποδίων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Γδοντέλη Κρινάνθη Φυσική Κατάσταση Ευελπίδων: Επίδοση στο Μίλι Παλαιοθοδώρου Δήμητρα Επίδραση της Κόπωσης με Μεταφερόμενο Πρόσθετο Βάρος στην Ισχύ και το Ρυθμό Ανάπτυξης της Δύναμης των Κάτω Άκρων Α. Παππάς, Σ. Νταλαπέρα, Π. Μηλιώτης, Ρ. Κουλουμπή, Ν. Γελαδάς, Κ. Μπουντόλος Αξιολόγηση Φυσικής Κατάστασης Θ. Μπασματζόγλου, Μ. Κιάφας Ανάλυση των Επιδόσεων στους Αγώνες Κλασικού Αθλητισμού των Ανωτάτων Στρατιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Α. Νανάκης, Κ. Χαβενετίδης Στατιστική Μελέτη των Επιδόσεων των Ευελπίδων στις Έλξεις σε Μονόζυγο κατά την Περίοδο Γ. Φραγκιαδάκης Ερωτήσεις - Συζήτηση Διάλειμμα 12

13 Ελεύθερες Ανακοινώσεις - Θεματική Ενότητα ΙΙ Κεντρικό Αμφιθέατρο "Αλέξανδρος Ξηρός" Προεδρείο: Κάρδαρης Διονύσιος, Αναπλ. Καθηγητής Ελλ. Παραδ. Χορών, Διευθυντής Τομέα Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής ΣΣΕ - Γαβρίλης Ευάγγελος, Συνταγματάρχης, Διευθυντής ΔΜ ΣΣΕ Επιστημονικές Μέθοδοι Αξιολόγησης της Αποτελεσματικότητας της Οργάνωσης της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής Κοντοδημάκη Βασιλική Θεωρία "Εκπαίδευσης Ενηλίκων" και Στρατιωτική Εκπαίδευση: Προσεγγίσεις και Προβληματισμοί Χασάναγας Νικόλαος, Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Η Γέννηση του Οργανωμένου Στρατιωτικού Αθλητισμού στην Ελλάδα - 1 η Ιουνίου 1948 Μοσχόπουλος Αθηνόδωρος Η Άθληση στο Δίκαιο του Πολέμου Μυλωνόπουλος Δ., Μοίρα Π Η Σπουδαιότητα του Mentoring στη Στρατιωτική Εκπαίδευση Κοσματόπουλος Α., Γαργαλιάνος Δ Η Αποτελεσματικότητα της Οργάνωσης/Προγραμματισμού της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής ως προς το Βιωματικό Στόχο Κοντοδημάκη Βασιλική Ερωτήσεις - Συζήτηση 13

14 ΠΕΜΠΤΗ > 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Θεματική Ενότητα: Βιολογικό και Βιο-Κινητικό Πλαίσιο Ενδεικτικών Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων Κεντρικό Αμφιθέατρο "Αλέξανδρος Ξηρός" Προεδρείο: Αθανασόπουλος Σπυρίδων, Καθηγητής Αθλητικής Φυσικοθεραπείας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Αθηνών - Λέτσιος Γεώργιος, Ταξίαρχος, Υποδιοικητής ΣΣΕ Φυσιολογικές και Βιο-Κινητικές Επιδράσεις κατά τη Μεταφορά Φορτίου Κουναλάκης Στυλιανός, PhD Βιο-Κινητική Προσέγγιση της Υπόδησης του Μαχητή: Επιχειρησιακές Απαιτήσεις και Ενδείξεις Κακώσεων Μπίσσας Αθανάσιος, Αναπληρωτής Καθηγητής Αθλητικής Βιομηχανικής Leeds Metropolitan University, UK Διαφορές σε Παραμέτρους Φυσικής Κατάστασης μεταξύ των δύο Φύλων κατά τη Διάρκεια Στρατιωτικής Εκπαίδευσης Παξινός Θρασύβουλος, Καθηγητής Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής ΣΣΕ Ερωτήσεις - Συζήτηση Διάλειμμα Θεματική Ενότητα: Σωματική Καταπόνηση και Προσαρμογές Κεντρικό Αμφιθέατρο "Αλέξανδρος Ξηρός" Προεδρείο: Κουτεντάκης Ιωάννης, Καθηγητής Εργοφυσιολογίας, Κοσμήτορας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας - Φραγκουλόπουλος Εμμανουήλ, Συνταγματάρχης, Διευθυντής ΓΕΕΠ/ΣΣΕ Η Συμβολή της Άσκησης στη Διαχείριση του Άγχους και της Κατάθλιψης Θεοδωράκης Ιωάννης, Καθηγητής Αθλητικής Ψυχολογίας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Σωματική Σύσταση και Μαχητική Ικανότητα: Ποια η Αλληλεπίδρασή τους? Σπάρταλη Ιωάννα, PhD, Συμβασιούχος καθ. ΣΣΕ Μυοσκελετικές Κακώσεις από Καταπόνηση στις Ένοπλες Δυνάμεις Παξινός Οδυσσέας, Σμήναρχος, Ορθοπεδικός Χειρουργός, ΓΕΑ/ΔΥΓ Προπόνηση Δύναμης του Μαχητή: Ο Συνδυασμός της με την Αερόβια Άσκηση Καρατζαφέρη Χριστίνα, Επίκουρος Καθηγήτρια Φυσιολογίας της Άσκησης ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ερωτήσεις - Συζήτηση Συμπεράσματα - Κλείσιμο Συνεδρίου

15 ΚΥΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ - ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 10:00-10:45 ΚΥΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ Η Σοφία του Σώματος: Ιστιοπλοώντας σε Νέες Ακτές Βασίλης Κλεισούρας - Καθηγητής Εργοφυσιολογίας Πανεπιστήμια Αθηνών & McGill Σκοπός μου είναι καταρχήν να καταδείξω ότι βιολογικές παράμετροι θέτουν ένα φυσιολογικό όριο στην υψηλή αθλητική απόδοση. Στη συνέχεια να αναδείξω ότι η αθλητική απόδοση βρίσκεται υπό έντονο γενετικό έλεγχο. Τρίτο, να επισημάνω ότι το γενετικό δυναμικό είναι εν δυνάμει προδιάθεση που εκφράζεται με επίπονη και μακροχρόνια προπόνηση. Βασιζόμενος δε σε πρόσφατες έρευνες, όπου χρησιμοποιούνται απεικονιστικές μέθοδοι διερεύνησης του εγκεφάλου να τονίσω τον καταλυτικό ρόλο που παίζει ο ανθρώπινος νους στην επίτευξη υψηλής αθλητικής απόδοσης. Θα ισχυριστώ ως επιμύθιο ότι το πνεύμα του ανθρώπου είναι τουλάχιστο τόσο σημαντικό, όσο κα η φυσιολογία του. Η απόδοση ενός αθλητή αποτελεί κάτι περισσότερο, πολύ περισσότερο από το άθροισμα των γονιδίων του, και ότι η δύναμη της ψυχής θέτει τα όρια στο ανθρώπινο σώμα. Ι. Φυσιολογικό Όριο Κατά τη δεκαετία του 1960 η έμφαση στην αθλητική έρευνα άρχισε να μετατοπίζεται από το οργανικό / συστημικό, στο κυτταρικό και μοριακό στάδιο. Και τέλος στο γονιδιακό στάδιο όπου βρισκόμαστε σήμερα. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην βιοτεχνολογική πρόοδο, που συνέβαλε αποφασιστικά στην επινόηση νέων ερευνητικών εργαλείων. Ένα τέτοιο εργαλείο που επέφερε ραγδαία εξέλιξη και επαναστατικοποίησε την Αθλητική Επιστήμη ήταν η μυϊκή βιοψία. Η μυϊκή βιοψία συνίσταται στην αποκοπή και αφαίρεση, με ειδική βελόνη ενός απειροελάχιστου δείγματος μυϊκού ιστού, που το αναλύουμε για να δούμε :Ποιά είναι η σύσταση του μυός, ποιές μυϊκές ίνες επιστρατεύονται κατά την άσκηση και πότε, τι καύσιμα χρησιμοποιούνται κατά τη μυϊκή προσπάθεια και τι προσαρμογές γίνονται στα κύτταρα με την προπόνηση Έτσι μπορέσαμε να διεισδύσουμε στον ενδότερο, αθέατο κόσμο του οργανισμού, και να κατανοήσουμε: Τα βιολογικά γνωρίσματα & ικανότητες που θέτουν ένα φυσιολογικό όριο στην υψηλή αθλητική απόδοση Πόσο και μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να πιέσουμε τον εαυτό μας Γιατί μερικοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά ταχείς, δυνατοί και επιδέξιοι Τι είναι εκείνο που ξεχωρίζει τους ολυμπιακούς αθλητές από εμάς Έτσι ανοίξαμε πανιά για νέες, άγνωρες και απρόσιτες ακτές και να κατανοήσουμε καλύτερα τη σοφία του σώματος κατά τη μυϊκή προσπάθεια. Όντως, μια νέα, συναρπαστική εποχή ανέτειλε για την αθλητική επιστήμη. Τύχη αγαθή για όσους από εμάς παραβρέθηκαν στη γένεση της. Θεμελιώθηκε για πρώτη φορά ότι οι μυϊκές ίνες σχετίζονται με την απόδοση Ταχείας συστολής γλυκολυτικές, υπερισχύουν σε αθλητές ταχύτητας Βραδείας συστολής- οξυδωτικές, επικρατούν σε αθλητές αντοχής, και Ταχείας συστολής οξυδωτικές, χαρακτηρίζουν αθλητές ημιαντοχής. 15

16 ΚΥΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ Παρά τις αμφιλεγόμενες απόψεις, που κατά καιρούς διατυπώθηκαν, τα πειραματικά δεδομένα συγκλίνουν στο γεγονός, ότι με την κατάλληλη προπόνηση μπορεί να μετασχηματιστεί ο ένας τύπος ινών σε άλλον. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί σε πολύ μικρό βαθμό. Επίσης, με βιοψίες αποκαλύφτηκε ότι οι μυϊκές ίνες επιστρατεύονται με τάξη, ανάλογα με την ένταση της άσκησης. Έτσι σε άσκηση ήπιας έντασης, επιστρατεύονται μόνο αργές ίνες, μέτριας έντασης, αργές & ενδιάμεσες μαζί, ενώ σε έντονη άσκηση, επιστρατεύονται και οι τρεις τύποι ινών. Οι πρακτικές εφαρμογές, της νομοτελειακής αυτής επιστράτευσης των μυϊκών ινών, στον σχεδιασμό προπονητικών προγραμμάτων είναι ευνόητες. Χρησιμοποιώντας την παραδοσιακή μέθοδο Εργοσπιρομέτρησης γνωρίζαμε από χρόνια τη σχετική συμμετοχή των ενεργειακών μηχανισμών κατά τη μυϊκή προσπάθεια. Ο αερόβιος μηχανισμός κυριαρχεί σε υπομέγιστες παρατεταμένες προσπάθειες, ενώ ο αναερόβιος σε υπερμέγιστες βραχύβιες μυϊκές προσπάθειες. Παίρνοντας μυϊκές βιοψίες μετά από υπερμέγιστες βραχύβιες προσπάθειες και μετρώντας μεταβολίτες στους μυς, αναθεωρήσαμε την παλιά κυρίαρχη άποψη σύμφωνα με την οποία σε ταχύτητες η ενέργεια προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από αναερόβιες πηγές. Γνωρίζουμε σήμερα ότι συμμετέχει και ο αερόβιος μηχανισμός. Η απαιτούμενη ενέργεια προέρχεται περίπου κατά 50% από τον Γαλακτικό μηχανισμό 40% από τον Αγαλακτικό (Φωσφοκρεατίνη & Τριφωσφορική Αδενοσίνη) και 10% από Αερόβιες πηγές. Ακόμα, μυϊκές βιοψίες έδειξαν ότι η Απόδοση σε αγωνίσματα αντοχής εξαρτάται από τα αποθέματα μυϊκού γλυκογόνου. Όσο πιο έντονη είναι η προσπάθεια τόσο πιο γρήγορα εξαντλούνται τα αποθέματα γλυκογόνου. Η εξάντληση των αποθεμάτων γλυκογόνου συμπίπτει με την αδυναμία συνέχισης της προσπάθειας. Η συγκέντρωση του μυϊκού γλυκογόνου επηρεάζεται και από τη Διατροφή. Για παράδειγμα. αθλητές που διατρέφονται με 70% υδατάνθρακες μετά από μία 2ωρη προπόνηση, διατηρούν υψηλά επίπεδα μυϊκού γλυκογόνου. Αντίθετα, αθλητές που διατρέφονται με 40% υδατάνθρακες μειώνουν δραστικά την περιεκτικότητα των μυών τους σε γλυκογόνο. Σε σημείο μάλιστα, που καθιστά τη συνέχιση της προπόνησης αδύνατη. Όταν οι πηγές γλυκογόνου στους μυς στερεύουν, οι συνέπειες στην αθλητική απόδοση είναι καταστροφικές. ΙΙ. Γενετική Επίδραση Οι περισσότεροι φαινότυποι δηλ. τα ιδιαίτερα γνωρίσματα που σχετίζονται με την υψηλή απόδοση, παρουσιάζουν ομαλή κατανομή στον πληθυσμό. Η σχετική ισχύs του γονότυπου και του περιβάλλοντος στους φαινότυπους αυτούς της απόδοσης μπορεί να διαχωριστεί με δύο γενετικές στρατηγικές : Άμεσα Μετρώντας τον γονότυπο με αναλύσεις Μοριακής Γενετικής και Έμμεσα Δίχως τη μέτρηση του γονότυπου με μεθόδους Ποσοτικής Γενετικής. Μία ισχυρή μέθοδος της Ποσοτικής Γενετικής Ανάλυσης είναι το Μοντέλο των διδύμων, που βασίζεται στη σύγκριση φαινοτυπικών ομοιοτήτων μεταξύ ΜΖ & ΔΖ διδύμων αδελφών. Τα ΜΖ δίδυμα αδέλφια μοιράζονται όλο το πυρηνικό DNA. Ενώ τα ΔZ μόνο το 50%. Με βάση τις ενδοζευγικές διαφορές υπολογίζουμε τον Δείκτη κληρονομησιμότητας, που εκφράζει το βαθμό γενετικής συμβολής.όσο πιο πολύ ο δείκτης αυτός προσεγγίζει τη μονάδα, τόσο μεγαλύτερη αναμένεται να είναι η γενετική επίδραση. Αναδείξαμε τη σπουδαιότητα του μοντέλου αυτού στην Αθλητική Επιστήμη στις αρχές της δεκαετίας του 70, με μια σειρά ερευνών. Κατ αρχάς μετρήσαμε τη Μέγιστη Πρόσληψη Οξυγόνου σε ΜΖ & ΔΖ. Η Μέγιστη Πρόσληψη Οξυγόνου είναι ταυτόσημη της αερόβιας ικανότητας και της αντοχής και αποτελεί το σημαντικότερο κριτήριο βιολογικής αξίας ενός ατόμου. Με βάση τα ευρήματα υπολογίσαμε την κληρονομησιμότητα της αερόβιας ικανότητας, και βρήκαμε ότι ήταν πολύ υψηλή (93%).Σε μια επακόλουθη έρευνα, όπου ξανα-μετρήσαμε τη VO 2 max, σε διάφορες ηλικίες & στα δύο φύλα, επιβεβαιώσαμε ότι οι 16

17 ΚΥΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ενδοζευγικές διαφορές ήταν ασήμαντες ( & μέσα στο πειραματικό λάθος) για τους γνησιοδιδύμους, σημαντικές για τους ψευδοδιδύμους σε όλες τις ηλικίες. Με βάση τα αρχικές αυτές μελέτες συμπεράναμε, ότι οι διατομικές διαφορές στην αερόβια ικανότητα οφείλονται σχεδόν αποκλειστικά στον γονότυπο. Εκτός από την Αερόβια ικανότητα υψηλή κληρονομησιμότητα έχει βρεθεί για όλους σχεδόν τους προσδιοριστικούς παράγοντες της Αθλητικής Απόδοσης, όπως : Μορφολογικά χαρακτηριστικά, Λειτουργικές ικανότητες, Κινητικές δεξιότητες, Γνωρίσματα προσωπικότητας, και Νοητικές ικανότητες. Ακόμα και ο βαθμός προσαρμοστικότητας στην προπόνηση φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά από τον γονότυπο του ατόμου. Πρόσφατα στο Εργαστήριο Εργοφυσιολογίας του Πανεπιστημίου μας εκπονώντας τη διδακτορική της διατριβή η Τζούλια Μισιτζή και συνεργαζόμενη με το Εργαστήριο λειτουργίας του Ανθρωπίνου Εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο Wurzburg χρησιμοποίησε την απεικονιστική μέθοδο Διακρανικής Μαγνητικής Διέγερσης σε διδύμους και βρήκε ότι και η πλαστικότητα του κινητικού φλοιού του εγκεφάλου προκαθορίζεται γενετικά κατά 68%. Αλλά και η διεγερσιμότητα του κινητικού φλοιού φαίνεται να επηρεάζεται από τον γονότυπο και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό. Όλες σχεδόν οι έρευνες συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η γενετική επίδραση δεν είναι μόνο σημαντική, αλλά είναι και ουσιώδης. Οι προδρομικές έρευνες με διδύμους προετοίμασαν το έδαφος και άνοιξαν τον δρόμο στη Μοριακή Γενετική για την αναζήτηση και την ταυτοποίηση γονιδίων. Είναι αλήθεια ότι είμαστε ακόμη στην αρχή. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας, προτού αρχίσουμε να κατανοούμε ποιά γονίδια εμπλέκονται στην εκδήλωση της Αθλητικής Απόδοσης,που αποτελεί προφανώς πολυγονιδιακό φαινόμενο. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι κάποια γονίδια σχετίζονται με την αθλητική απόδοση. Για παράδειγμα :Το γονίδιο alpha actinin 3 που χαρακτηρίζει μυϊκές ίνες ταχείας συστολής - εμφανίζεται τρεις φορές συχνότερα σε αθλητές ταχύτητας & ισχύος, απ ό,τι σε άλλους αθλητές. Το γονίδιο του Μετατρεπτικού Ενζύμου της Αγγειοτασίνης απαντάται σε δύο εναλλακτικές μορφές. Ο αλληλόμορφος ΙΙ, υπερισχύει σε αθλητές αντοχής. Ο αλληλόμορφος DD, επικρατεί σε αθλητές ταχύτητας. Μετάλλαξη του γονιδίου που σταματά την παραγωγή μυοστατίνης προκαλεί υπερβολική μυική μάζα, όπως παρατηρείται για παράδειγμα σε αθλητές άρσης βαρών. ΙΙΙ. Προπονητική Επίδραση Το γενετικό δυναμικό δεν είναι παθητική πιθανότητα, αλλά εν δυνάμει προδιάθεση, που πραγματοποιείται με επίπονη και μακρά προπόνηση. Τα γονίδια δεν λειτουργούν στο κενό. Για να εκφραστούν χρειάζονται περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Η μετατροπή του γονότυπου σε φαινότυπο παίρνει χρόνο. Η πραγμάτωση του γενετικού υλικού δεν γίνεται στιγμιαία. Δεν αναδύεται ούτως ειπείν - όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Διός, μ ένα σφυροκόπημα του Ηφαίστου. Δεν είναι μια τόσο απλή ή τόσο γρήγορη διεργασία. Πλήθος ερευνών έχουν τεκμηριώσει τις προσαρμογές που γίνονται στον οργανισμό, ως αποτέλεσμα εξειδικευμένων προπονητικών ερεθισμάτων και τη σπουδαιότητά τους στην αθλητική απόδοση. Προσαρμογές οι οποίες εκφράζονται με χρόνιες και σταθερές μεταβολές στη δομή και τη λειτουργία των μυϊκών κυττάρων, που τα καθιστούν ικανά να απαντούν σε ενεργειακές απαιτήσεις με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και να αποδίδουν περισσότερο. IV.Ο Ανθρώπινος Νους Aποκαλυπτική είναι η περίπτωση ενός ζεύγους γνησιο-διδύμων αδελφών. Ολυμπιακοί αθλητές αμφότεροι στα 20 χιλιόμετρα βάδην, Είχαν προπονηθεί πανομοιότυπα με τον μεγαλύτερο αδελφό τους και είχαν ζήσει ομοιόμορφο τρόπο ζωής από τη γέννησή τους. Με 17

18 ΚΥΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ βάση την επικρατούσα θεωρία και κυρίαρχη αντίληψη αναμέναμε να έχουν παρόμοια απόδοση. Οι αθλητικές τους όμως διακρίσεις και επιδόσεις ήταν σαφώς διαφορετικές. Ο ένας ήταν τρις-ολυμπιονίκης, (χρυσό στους Ολυμπιακούς του Los Angeles και αργυρό στους επόμενους δύο Ολυμπιάδες), ενώ ο δίδυμος αδελφός του, και αυτός ολυμπιακού επιπέδου, αλλά υστερούσε αισθητά. Εξονυχιστικές μετρήσεις αποκάλυψαν ότι οι ενδοζευγικές τους διαφορές σε Βιολογικές παραμέτρους που σχετίζονται με την αντοχή όπως VO 2 max, αναερόβιο κατώφλι, ενεργειακή οικονομία ήσαν ανεπαίσθητες. Σε γνωρίσματα όμως προσωπικότητας - όπως έλεγχος θυμού και αγωνιστικότητα - οι διαφορές ήσαν ευρείες & σημαντικές. Αυτό το εκπληκτικό παράδειγμα ενδοζευγικών διαφορών στην απόδοση - κατά τ άλλα - γνησιοδιδύμων αδελφών, που επαληθεύτηκε και σ άλλες περιπτώσεις επίσης διδύμων αθλητών Ολυμπιακού επιπέδου, επιβεβαιώνει ότι :τα γονίδια και το περιβάλλον, ο γονότυπος και η προπόνηση από μόνα τους δεν αρκούν να κατακτήσει ένας αθλητής Ολυμπιακή νίκη. Προφανώς οι ολυμπιονίκες διαφέρουν στην προσωπικότητα και το μυαλό, από τους μη ολυμπιονίκες αθλητές,όχι λόγω των γονιδίων τους ή επειδή έχουν εκτεθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Αλλά επειδή τα χαρακτηριστικά αυτά προσωπικότητα και μυαλό που έχουν την έδρα τους στον εγκέφαλο, διαμορφώνονται από επιγενετικές επιδράσεις. Ο εγκέφαλος που διακρίνεται για την πλαστικότητά του βρίσκεται υπό την επήρεια επιγενετικών μεταβολών. Οι επιγενετικές επιδράσεις αναφέρονται σε κληρονομήσιμες μεταβολές στο DNA που δεν καθορίζονται από τον γενετικό κώδικα, αλλά από μηχανισμούς όπως Μεθυλίωση DNA & Τροποποίηση ιστόνης. Στη μεθυλίωση DNA μια Μεθυλική ομάδα - ένας επιγενετικός παράγοντας που βρίσκεται σε μερικές διατροφικές πηγές επικολλάται στο DNA & δραστηριοποιεί ή καταστέλλει γονίδια. Ο μηχανισμός τροποποίηση ιστόνης δρα ως εξής : Οι ιστόνες είναι πρωτεΐνες που γύρω τους περιτυλίγεται το DNA για συμπίεση και ρύθμιση των γονιδίων. Η πρόσδεση επιγενετικού παράγοντα στην «ουρά» της ιστόνης μεταβάλλει την έκταση στην οποία το DNA είναι τυλιγμένο γύρω από ιστόνες, καθώς και τη διαθεσιμότητα γονιδίων στο DNA που πρόκειται να δραστηριοποιηθούν. Όταν το DNA είναι απρόσιτο, τα γονίδια σε αυτό παραμένουν ανενεργά. Αντίθετα, όταν το DNA είναι προσβάσιμο, τα γονίδια γίνονται ενεργά Έτσι, επιγενετικοί παράγοντες καθορίζουν ποιά γονίδια θα εκφραστούν και γίνονται ο κύριος ρυθμιστής της γονιδιακής δραστηριότητας. Επιγενετικοί παράγοντες μπορεί να είναι αφενός χημικές ουσίες και αφετέρου σήματα από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον. Σήματα από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον ενεργοποιούν ενδοκυτταρικά μονοπάτια που αναδιαμορφώνουν το «επιγονιδίωμα», και οδηγούν σε αλλαγές στην έκφραση των γονιδίων που ρυθμίζουν τη νοητική λειτουργία. Ισχυρίζομαι ότι επιγενετικοί παράγοντες σμιλεύουν το DNA προκαλώντας έτσι νοητικές, συναισθηματικές & συμπεριφορικές μεταβολές, που ενδυναμώνουν τον αθλητή να σπάσει τους όποιους φραγμούς, και ξεπερνώντας τον εαυτό του να φτάσει στην υπέρτατη απόδοση. Αρχίζει να διαφαίνεται ότι τα όρια της απόδοσης δεν βρίσκονται στην ύλη καθεαυτή, αλλά στις αλληλεπιδράσεις των νευρωνικών κυκλωμάτων και στη διεγερσιμότητα του εγκεφάλου. Με αυτή την προοπτική, ο νους πρέπει νάναι ένα είδος δυναμικής διεργασίας, που δεν εδράζεται τόσο στη νευρολογική ουσία του φλοιού, αλλά μάλλον επιπλέει πάνω από αυτήν, ανεξάρτητα από αυτήν. Με άλλα λόγια ο ανθρώπινος νους μπορεί να πάει «πέρα από την παρεχόμενη πληροφόρηση». Πηγαίνοντας όμως πέρα από την πληροφόρηση των αισθήσεων συνεπάγεται, αφενός ότι ο νους πηγαίνει πέρα από τα γονίδια, και αφετέρου ότι υπάρχει κάποια επιγενετική λειτουργία. Επιγενετική λειτουργία η οποία έχει να κάνει με την εκδηλούμενη συμπεριφορά υπέρβασης των αποδεκτών φραγμών της απόδοσης Διαφαίνεται λοιπόν, ότι η αθλητική απόδοση είναι το αμάλγαμα, η συνύφανση των γονιδίων, της προπόνησης, των κοινωνικών και ψυχολογικών επιδράσεων. 18

19 ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ :00-13:00 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Αθλητικές Κακώσεις κατά τη Διάρκεια της Βασικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης: Δεδομένα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων Χαβενετίδης Κωνσταντίνος Αναπληρωτής Καθηγητής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Oι νέοι και οι νέες κατά την εισαγωγή τους στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (ΣΣΕ) δεν εντάσσονται αυτόματα στην 1 η τάξη των Ευελπίδων παρά μόνο όταν αποπερατώσουν επιτυχώς τη Βασική Στρατιωτική Εκπαίδευση (ΒΣΕ). Η ΒΣΕ είναι μια περίοδος ταχύρυθμης προσαρμογής στη στρατιωτική ζωή κατά την οποία γίνεται εκμάθηση των βασικών στρατιωτικών δεξιοτήτων που θα πρέπει να κατέχει ένας Ανώτατος Αξιωματικός του στρατού. Η χρονική της διάρκεια κυμαίνεται από 5 έως και 8 εβδομάδες και χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα απαιτητική καθώς περιλαμβάνει υπέρμετρη αύξηση των σωματικών απαιτήσεων των εκπαιδευομένων, μια κατάσταση την οποία δεν είχαν αντιμετωπίσει τα τελευταία έτη της προετοιμασίας τους για τις Πανελλαδικές εξετάσεις. Το αποτέλεσμα είναι η εμφάνιση μιας σειράς από τραυματισμούς οι οποίοι σχετίζονται τόσο με μυοσκελετικά περιστατικά (μύες, τένοντες, σύνδεσμοι) όσο και με κακώσεις μαλακών ιστών (εκδορές, εγκαύματα) ή/και άλλες ασθένειες (κήλες, αλλεργίες, κύστες). Ως παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση μυοσκελετικών τραυματισμών κατά τη διάρκεια της ΒΣΕ αναφέρονται ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Οι ενδογενείς περιλαμβάνουν το σχήμα της ποδικής καμάρας, το ιστορικό προηγούμενων τραυματισμών, τη γωνία των γονάτων, τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας-κατάστασης, την οστική μάζα, το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα και το κάπνισμα (1). Οι εξωγενείς περιλαμβάνουν τη δρομική απόσταση, τη δρομική ταχύτητα, τα παπούτσια, το έδαφος και την ένταση του ανέμου (2). Η βιβλιογραφία (3) αναφέρει την ύπαρξη σημαντικών διαφορών στο ποσοστό εμφάνισης τραυματισμών μεταξύ των ΗΠΑ σε σχέση με Ευρωπαϊκές χώρες (6-10% σε σύγκριση με 12-28%). Πολλοί παράγοντες ενδέχεται να διαμορφώνουν αυτές τις διαφορές όπως η κοινωνική και οικονομική κατάσταση των εκπαιδευόμενων αλλά τα ανθρωπομετρικά τους χαρακτηριστικά (4). Αλλά και μεταξύ Ευρωπαϊκών χωρών εμφανίζονται διαφορές στο ποσοστό εμφάνισης τραυματισμών [Νορβηγία (12%) Αυστρία (20%)] λόγω ετερόμορφου σχεδιασμού στη διάρκεια και στο είδος των ασκήσεων που χρησιμοποιούνται στη ΒΣΕ από χώρα σε χώρα (5). Όσο αφορά την Ελλάδα και γενικότερα τη Νοτιανατολική Ευρώπη υπάρχει απουσία ερευνών σχετικά με τους τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της ΒΣΕ. Πρόσφατα, δημοσιεύτηκαν δύο έρευνες σχετικές με το είδος, τη συχνότητα και τους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης μυοσκελετικών τραυματισμών κατά τη διάρκεια της ΒΣΕ (6, 7) στο έγκριτο περιοδικό Μilitary Medicine το οποίο και αποτελεί έκδοση του Οργανισμού Στρατιωτικών Χειρουργών των ΗΠΑ Κατά τη διάρκεια της πρώτης έρευνας πραγματοποιήθηκε καταγραφή από γιατρούς όλων των εκπαιδευομένων (n=233) που παρουσίασαν έστω για μία φορά μυοσκελετικούς τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της ΒΣΕ. Στη συνέχεια αυτοί οι τραυματισμοί κατηγοριοποιήθηκαν βάση κριτηρίων της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (8) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και ταξινομήθηκαν βάση της σοβαρότητας τους σε 4 επίπεδα (1 ο επίπεδοσυμμετοχή στη ΒΣΕ με περιορισμούς, 2 ο επίπεδο-συμμετοχή με απόκλιση δραστηριοτήτων, 3 ο επίπεδο-μη-συμμετοχή στη ΒΣΕ και 4 ο επίπεδο-μεταφορά στο

20 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 28% των εκπαιδευομένων τραυματίστηκαν έστω για μία φορά κατά τη διάρκεια της ΒΣΕ (σύνολο τραυματισμών 191 περιπτώσεις) με συνέπεια να χαθούν συνολικά 285 ημέρες εκπαίδευσης οι οποίες αντιστοιχούσαν σε απώλεια 1.2 ημέρας ανά εκπαιδευόμενο. Επίσης, τα 2/3 των τραυματισμών εμφανίστηκαν τις δύο πρώτες εβδομάδες με περιορισμένη συχνότητα σοβαρών τραυματισμοί που απαίτησαν μεταφορά σε νοσοκομείο (4 ο επίπεδο σοβαρότητας) καθώς και με πλήρη απουσία καταγμάτων. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων με κριτήριο την ανατομική θέση έδειξε ότι το άκρο πόδι εμφάνισε τη μεγαλύτερη συχνότητα τραυματισμών (38%) ενώ χαμηλότερα ποσοστά αφορούσαν τον κορμό (17%), το γόνατο (15%), το πόδι (12%), το ισχίο/μηρό (9%), τον πήχη/χέρι (6%) και τον ώμο/αγκώνα (3%). Όσο αφορά το είδος των τραυματισμών, τα διαστρέμματα και οι θλάσεις αφορούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων (47% και 27% αντίστοιχα) ενώ λίγες περιπτώσεις αφορούσαν αρθρίτιδες (11%), τενοντίτιδες (9%) και κακώσεις πέλματος (6%). Όσο αφορά την αντιμετώπιση, η χρήση περίδεσης και κρυοθεραπείας αποτέλεσαν τα βασικά μέσα αντιμετώπισης των τραυματισμών (67%). Τα παραπάνω αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι το ποσοστό τραυματισμών στη ΣΣΕ είναι ελαφρώς υψηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό άλλων στρατιωτικών σχολών στην Κεντρική Ευρώπη (ΣΣΕ 28% έναντι 20%-24%) αλλά σημαντικά υψηλότερο σε σχέση με τις Σκανδιναβικές χώρες και τις ΗΠΑ (ΣΣΕ 28% έναντι 6%-12%). Αντίθετα, η μέση διάρκεια αποχής από τη ΒΣΕ (ημέρες ανά εκπαιδευόμενο) λόγω μυοσκελετικών τραυματισμών είναι στα ίδια επίπεδα με εκείνη στις στρατιωτικές σχολές των ΗΠΑ. Στη δεύτερη έρευνα συμμετείχαν επιπλέον 20 γυναίκες εκπαιδευόμενοι, έτσι ώστε να ελεγχθεί αν το φύλο, μαζί με την ηλικία, το επίπεδο παχυσαρκίας (προσδιοριζόμενο μέσω ποσοστού λίπους και μέσω Δείκτη Μάζας Σώματος), την εθνικότητα, την αθλητική εμπειρία και τη σειρά εισαγωγής, μπορούσαν να προβλέψουν την εμφάνιση μυοσκελετικών τραυματισμών. Oι μεταβλητές φύλο, ηλικία, ποσοστό λίπους και εθνικότητα αναδείχθηκαν σημαντικές στην πρόβλεψη μυοσκελετικών τραυματισμών (επιτυχία μοντέλου 95%). Οι εκπαιδευόμενοι που είχαν υψηλό ποσοστό λίπους είχαν 1.2 περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν μυοσκελετικούς τραυματισμούς σε σχέση με εκείνους που είχαν χαμηλό. Οι εκπαιδευόμενοι Ελληνικής εθνικότητας είχαν 5 φορές παραπάνω πιθανότητες να εμφανίσουν χρόνιους μυοσκελετικούς τραυματισμούς. H ηλικία, εθνικότητα και το ποσοστό λίπους προέβλεψαν και το είδος του τραυματισμού (χρόνιο, οξύ). Η ηλικία ήταν ένας σημαντικός παράγοντας και πιθανόν να συνδέεται με το χαμηλότερο ρυθμό αποκατάστασης που έχουν οι μεγαλύτεροι εκπαιδευόμενοι σε σχέση με τους νεότερους. To φύλο ήταν επίσης ένας σημαντικός παράγοντας αλλά δεν μπόρεσε να προβλέψει το είδος των τραυματισμών και πιθανόν να συνδέεται με τη χαμηλότερη φυσική κατάσταση των γυναικών σε σχέση με τους άνδρες. Η εθνικότητα παρουσίασε την υψηλότερη προβλεψιμότητα ειδικά των χρόνιων τραυματισμών και αυτό πιθανόν οφείλεται στη συμμετοχή των αλλοδαπών σε προπαρασκευαστικό πρόγραμμα στη ΣΣΕ ή/και στην εξοικείωση τους με στρατιωτικές δραστηριότητες ως υπαξιωματικοί στις χώρες τους. Το επίπεδο παχυσαρκίας (προσδιοριζόμενο μέσω λιπομέτρησης και όχι μέσω ΔΜΣ) ήταν η μόνη παράμετρος που μπόρεσε να προβλέψει τόσο τους οξείς όσο και τους χρόνιους τραυματισμούς. Οι εκπαιδευόμενοι με πολύ υψηλό ποσοστό λίπους παρουσίαζαν σχεδόν αποκλειστικά χρόνιους τραυματισμούς και πιθανόν αυτό το φαινόμενο να συνδέεται με τη μικρότερη ανθεκτικότητα των ιστών (τένοντες, μύες, σύνδεσμοι) του σώματος στις επαναλαμβανόμενες επιβαρύνσεις κατά τη ΒΣΕ. Τέλος, η εμπειρία αθλητικής δραστηριότητας δεν προέβλεψε την εμφάνιση τραυματισμών πιθανότατα λόγω συμμετοχής των εκπαιδευμένων σε αθλήματα (κολύμβηση, αντισφαίριση, ξιφασκία) που δεν σχετίζονταν με τις δραστηριότητες της ΒΣΕ. 20

21 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Υπάρχουν μια σειρά από παράγοντες οι οποίοι μπορεί να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αυξημένη συχνότητα μυοσκελετικών τραυματισμών στο παρόν δείγμα στρατιωτικού πληθυσμού. Μερικοί από αυτούς είναι: α) Ο υψηλός χιλιομετρικός όγκος (144 χλμ αντί του προτεινόμενου από τη βιβλιογραφία των 40 χλμ) (2), β) τα χαμηλά επίπεδα μυϊκής αντοχής (9) των εκπαιδευομένων λόγω διαφορετικών απαιτήσεων του αναλυτικού προγράμματος φυσικής αγωγής στα σχολεία, γ) τα χαμηλά επίπεδα νευρομυϊκής προσαρμογής (10) των εκπαιδευομένων λόγω έλλειψης εμπειρίας σε παρόμοιες κινητικές δραστηριότητες, δ) η μικρή περίοδος ΒΣΕ που οδήγησε στην απότομη αύξηση των απαιτήσεων και στη συχνή χρήση δραστηριοτήτων υψηλής έντασης, ε) η έλλειψη πολυμορφίας λόγω της ιδιαιτερότητας του προγράμματος της ΒΣΕ (αυστηρά τυποποιημένο, επίπονο), ζ) τα χαμηλά επίπεδα φυσικής κατάστασης των εκπαιδευομένων, λόγω θεσμοθέτησης από την Πολιτεία χαμηλών ορίων εισαγωγής (16-17 για τα 100μ, 3.60 για το μήκος, για τα 1000μ) και η) η αυξημένη ψυχολογική πίεση-έλλειψη ύπνου. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στη ΣΣΕ παρά το γεγονός ότι εμπεριείχαν μια σειρά από περιορισμούς όπως απουσία αρχικής αξιολόγησης-ταξινόμησης των εκπαιδευομένων ανά επίπεδο φυσικής κατάστασης και έλλειψη καταγραφής των μυοσκελετικών τραυματισμών ανά δραστηριότητα της ΒΣΕ, εν τούτοις αποτελούν την πρώτη προσπάθεια καταγραφής και ανάλυσης των μυοσκελετικών τραυματισμών σε στρατιωτικό πληθυσμό κατά τη ΒΣΕ. Tα πορίσματα τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν έτσι ώστε να θεσπιστούν αυστηρότερα σωματομετρικά κριτήρια ή/και όρια σωματικής απόδοσης εισαγωγής στη ΣΣΕ ή/και να ιδρυθούν Στρατιωτικά Λύκεια ως προθάλαμος για την εξοικείωση με τα κινητικά πρότυπα διαφόρων στρατιωτικών δραστηριοτήτων. Επιπρόσθετα, η αξιολόγηση της αρχικής φυσικής κατάστασης των εκπαιδευομένων θα μπορούσε να οδηγήσει στον εντοπισμό εκείνων που υστερούν σημαντικά έτσι ώστε να ενταχτούν σε ένα ταχύρρυθμο πρόγραμμα βελτίωσης της φυσικής τους κατάστασης πριν την εφαρμογή της ΒΣΕ. Μελλοντικές έρευνες θα πρέπει να εστιάσουν στην καταγραφή ημερήσιας χιλιομετρικής απόστασης ή/και θερμιδικής δαπάνης, στην ενσωμάτωση ενός εναλλακτικού προγράμματος εκγύμνασης (για μικρό αριθμό εκπαιδευομένων) και σύγκριση του με το παραδοσιακό πρόγραμμα και στην αναζήτηση στοιχείων κατά τη διάρκεια της θεραπείας-αποκατάστασης στο 401 ΓΣΝΑ (είδος - διάρκεια- κόστος). Επιπρόσθετα, ιδιαίτερα χρήσιμο θα αποτελούσε η ανάλυση εξωγενών παραγόντων κινδύνου όπως τα παπούτσια, τα ρούχα, οι επίδεσμοι προφύλαξης και το έδαφος) έτσι ώστε να ερευνηθεί όλο το φάσμα των παραγόντων κινδύνου εμφάνισης μυοσκελετικών τραυματισμών στη ΒΣΕ με απώτερο σκοπό τη δραστική μείωση τους. Βιβλιογραφία 1. Knapik JJ, Sharp MA, Canham-Chervak M, Hauret K, Patton JF, Jones BH: Risk factors for training-related injuries among men and women in Basic Combat Training, Med Sci Sports Exerc 2001; 33: Knapik JJ, Scott SJ, Sharp MA, Hauret KG, Darakjy S, Rieger WR, Palkoska FA, VanCamp SE, Jones, BH: The basis for prescribed ability group run speeds and distances in US Army basic combat training, Mil Med 2006; 171: Jones BH, Cowan DN, Tomlinson JP, Robinson JR, Polly DW, Frykman PN: Epidemiology of injuries associated with physical training among young men in the Army, Med Sci Sports Exerc 1993; 25: Ross J, Woodward AJ: Risk factors for injury during basic military training: Is there a social element to injury pathogenesis? J Occup Med 1994; 36(10):

22 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ 5. Blacker SD, Wilkinson DM, Bilzon JL, Rayson MP: Risk factors for training injuries among British Army recruits, Mil Med 2008; 173: HavenetidisK, Paxinos T : Risk factors for musculoskeletal injuries among Greek Army officer cadets undergoing basic combat training. Mil Med 2011 ; 176(10): HavenetidisK, Kardaris D, PaxinosT : Profiles of musculoskeletal injuries among Greek Army officer cadets during Basic Combat Training, Mil Med 2011(3): International Classification of Disease Clinical Handbook: 9th Revision. Washington D.C., U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Health Care Financing Administration, Jones BH, Knapik JJ: Physical training and exercise-related injuries. Surveillance, research and injury prevention in military populations, Sports Med Hootman JM, Macera CA, Ainsworth BE, Addy CL, Martin M, Blair SN: Epidemiology of musculoskeletal injuries among sedentary and physically active adults, Med Sci Sports Exerc 2002; 34(5):

23 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Πρόκληση και Αντιμετώπιση της Κόπωσης σε Θερμό Περιβάλλον Γελαδάς Νίκος, Καθηγητής Εργοφυσιολογίας Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Περίληψη Παρουσίασης: Η επιτυχία μιας στρατιωτικής επιχείρησης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες κυριότερος από τους οποίους είναι ο άνθρωπος. Η ανθρώπινη απόδοση με τη σειρά της εξαρτάται από την επιλογή, την εκπαίδευση και τη ψυχοσωματική κατάσταση του στρατιώτη η οποία επηρεάζεται από τη φυσική του κατάσταση και το περιβάλλον. Συγκεκριμένα, το στρατιωτικό προσωπικό μπορεί να κληθεί να επιτελέσει έργο είτε με μεγάλη ένταση είτε με μεγάλη επιδεξιότητα σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες όπως είναι ο βυθός της θάλασσας, το υψόμετρο, το κρύο και η ζέστη. Η παρούσα ανασκόπηση διαπραγματεύεται τους παράγοντες οι οποίοι προκαλούν συμπτώματα κόπωσης όταν καταγράφονται θερμοκρασίες άνω των 30 0 C και υγρασίες άνω του 75% μέγιστης σχετικής. Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος μπορεί να θεωρηθεί αντίξοη ακόμα και γύρω στους 25 0 C από τη στιγμή κατά την οποία ο στρατιώτης φέρει συνήθως οπλισμό και εφόδια και φορά προστατευτική, όσον αφορά τον πιθανό τραυματισμό, στολή η οποία πολλές φορές αντενδείκνυται από θερμορυθμιστικής άποψης. Εκτός από την υψηλή θερμοκρασία και υγρασία του περιβάλλοντος και τη βαριά και αδιαπέραστη στον ιδρώτα στολή άλλοι παράγοντες οι οποίοι προκαλούν σωματική και πνευματική κόπωση είναι η ένταση της άσκησης, η υψηλή θερμοκρασία και υγρασία του δέρματος, η ταχυκαρδία, η υψηλή θερμοκρασία πυρήνα σώματος (υπερθερμία), η κακή φυσική κατάσταση, η έλλειψη εγκλιματισμού, η αφυδάτωση και πιθανόν το γενετικό υπόβαθρο του στρατιώτη. Οι παράγοντες αυτοί δεν συμβάλλουν μόνο στη μείωση της απόδοσης του ανθρώπου αλλά απειλούν το στρατιώτη με θερμικές κακώσεις όπως είναι οι θερμικές κράμπες, η υπονατριαιμία, το ηλιακό έγκαυμα, η θερμική εξάντληση, η θερμική λιποθυμία, η ασκησιογενής κατάρρευση κ.α. Μόνο στον αμερικάνικο στρατό, όπου η τήρηση αναλυτικών στοιχείων της υγείας και ευρωστίας του στρατιωτικού προσωπικού καταγράφεται πάντα με μεγάλη λεπτομέρεια, έχουν πρόσφατα αναφερθεί 5246 νοσηλείες στρατιωτικών με θερμοπληξία, 37 από τις οποίες είχαν θανατηφόρο αποτέλεσμα. Η εκδήλωση όλων αυτών των ανεπιθύμητων καταστάσεων μπορεί να προληφθεί ή να μετριασθεί με την εφαρμογή κανόνων, τεχνικών και στρατηγικών όπως, για παράδειγμα είναι: η εκτέλεση επιχειρήσεων σε κατάλληλη από άποψης θερμικού φορτίου ώρα και μέρα, η υιοθέτηση έξυπνου ρουχισμού υψηλής τεχνολογίας, η ψύξη του σώματος πριν κατά τη διάρκεια και στα ενδιάμεσα επιχειρησιακά διαστήματα, η λήψη κατάλληλης τροφής, η αναπλήρωση υγρών, η βελτίωση της φυσικής κατάστασης και η βελτίωση της θερμικής ανοχής και αντοχής μέσω φυσικού και τεχνικού εγκλιματισμού. Βιβλιογραφία Nybo L., Rasmusen P., Sawka MN. Performance in the heat: physiologiacal factors of importance for hyperthermia induced fatigue, Compr Physiol, , Pandolf KB, Francesconi R, Sawka MN, Cymerman A, Hoyt RW, Young AJ, Zambraski EJ. United States Army Research Institute of Environmental Medicine: War fighter research focusing on the past 25 years. Adv Physiol Educ ,

24 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Η Επίδραση της Μειωμένης Θερμιδικής Πρόσληψης στο Επιχειρησιακό Περιβάλλον στη Σωματική Απόδοση του Μαχητή Σμπώκος Εμμανουήλ, MSc. Ph.D Συμβασιούχος Καθηγητής Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Η διατροφική ευρωστία είναι μια απαραίτητη συνιστώσα στην καθημερινότητα του στρατεύσιμου, ενώ η κακή διατροφή επηρεάζει αρνητικά την ετοιμότητα αποστολής του και προκαλεί μια σειρά άλλων διαταραχών στην υγεία του. Το πρότυπο του διατροφής του στρατεύσιμου είναι ένα περίπλοκο θέμα και αρκετά σημαντικό για την συνολική προστασία και προαγωγή της υγείας του. Η στρατιωτική εκπαίδευση είναι ένας χώρος, στον οποίο η διατροφή έχει εξέχουσα ρόλο. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση στον χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων σχετικά με τον ρόλο της στην διατήρηση ή μη της σωματικής απόδοσης του στρατιώτη στο επιχειρησιακό περιβάλλον. Η Στρατιωτική Αναφορά Διαιτητικής Πρόσληψης (ΣΑΔΠ) αποτελείται από σύνολο οδηγιών που έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες του στρατιωτικού προσωπικού (π.χ. υψηλότερη ενεργειακή δαπάνη και/ή αυξημένη εφίδρωση ή όταν υπάρχει περιορισμός των μερίδων στο επιχειρησιακό περιβάλλον). Η μερίδα θα πρέπει να περιέχει τουλάχιστον kcal, εκ των οποίων τα g να είναι πρωτεΐνη και τουλάχιστον τα 100 g υδατάνθρακες, σε καθημερινή βάση. Αυτή η χαμηλά ενεργειακά διατροφική πρόσληψη θερμίδων, ωστόσο δεν συνίσταται για την επιβίωση του ατόμου για περισσότερο από 10 συνεχόμενες ημέρες. Η διαιτητική πρόσληψη υδατανθράκων, περίπου g, (από τα οποία το 1/3 είναι ηπατικό και τα 2/3 μυϊκό γλυκογόνο) είναι ικανή ποσότητα ώστε να προκαλέσει οξείδωση (καύση) και το άτομο να μπορεί να ανταποκριθεί στις καθημερινές ενεργειακές απαιτήσεις κατά την διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η καύση των υδατανθράκων παρέχει ανά λίτρο προσλαμβανόμενου οξυγόνου, κατά μέσο όρο, 8,6% περισσότερη ενέργεια από ότι η οξείδωση των ελεύθερων λιπαρών οξέων. Ωστόσο, η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής ως υποκατάστατα των υδατανθράκων δεν εμφάνισαν επιπλέον πλεονεκτήματα καθώς η χρήση μιας ισορροπημένης διατροφής θεωρήθηκε πιο αποτελεσματική. Μελετώντας τις ενεργειακές απαιτήσεις τόσο στο στρατιωτικό επιχειρησιακό περιβάλλον όσο και στο περιβάλλον εκπαίδευσης έχει αποδειχθεί ότι αυτές ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό από δραστηριότητα σε δραστηριότητα. Μια από τις πιο σημαντικές μεταβλητές για την εκτίμηση αυτών των απαιτήσεων είναι η Μάζα Σώματος (ΜΣ), εξαιτίας του αριθμού των ενεργών μεταβολικών ιστών, καθώς και της μάζας που πρέπει να μετακινηθεί μέσα στο χώρο σε οποιαδήποτε στρατιωτική δραστηριότητα. Οι ενεργειακές απαιτήσεις είναι παρόμοιες στους άνδρες και τις γυναίκες εάν υπολογίζεται με βάση την ΜΣ. Αυτό τονίζεται σε μελέτες που συμμετείχαν άτομα και των δύο φύλων, και ασκούσαν την ίδια δραστηριότητα, είτε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, σχετικά χαμηλών απαιτήσεων, είτε σε επιχειρήσεις υψηλών απαιτήσεων σε στρεσογόνο και ιδιαιτέρα υψηλού κινδύνου περιβάλλον. Ειδικότερα σε μελέτες που έγιναν σε Νορβηγούς Καταδρομείς κατά την διάρκεια εκπαίδευσης μιας εβδομάδας, χωρίς οργανωμένο ύπνο, (<1 ώρα/ημέρα) και χωρίς τροφή, απέδειξαν ότι οι γυναίκες ήταν πιο αποτελεσματικές στον μεταβολισμό του λίπους σε καθεστώς σχεδόν λιμοκτονίας, μια φαινομενική επίπτωση που σχετίζεται με τα οιστρογόνα. Εξαιτίας των μεγαλύτερων αποθεμάτων των αποθηκών λίπους που έχουν οι γυναίκες σε 24

25 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ σύγκριση με τους φυσιολογικούς άντρες θα είχαν πλεονέκτημα επιβίωσης έναντι των αντρών κατά την διάρκεια περιορισμένης πρόσληψης ενέργειας. Η επαρκής ενεργειακή πρόσληψη έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα σημαντική για μια σταθερή στρατιωτική απόδοση στους άνδρες, καταρρίπτοντας την άποψη ότι οι στρατιώτες καταρρέουν με την παρατεταμένη συνεχόμενη άσκηση. Για του λόγου το αληθές όταν Νορβηγικές Ειδικές Δυνάμεις μελετήθηκαν κατά την διάρκεια ενός μακρινού επίπονου οδοιπορικού 3000 χιλιομέτρων νότια και βόρεια της Γροιλανδίας και βρέθηκε ότι με ενεργειακά συμπληρώματα διατροφής περίπου 6000 Kcal/day, οι ενεργειακές αποθήκες του σώματος και η απόδοση διατηρήθηκαν σε υψηλό επίπεδο, σε αντίθεση με τους Καταδρομείς που είχαν υψηλή φυσική δραστηριότητα αλλά ανεπαρκή ενεργειακή πρόσληψη. Επιπρόσθετα, η έντονη στρατιωτική δραστηριότητα καθώς και τα μεγάλα ενεργειακά ελλείμματα ( kcal/day) περισσότερο από 54 ώρες, δεν επηρέασαν την κατανάλωση ενέργειας ή τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας σε άντρες και γυναίκες Πεζοναύτες. Μια ανασκόπηση της επίδρασης του περιορισμού της ενέργειας στην στρατιωτική απόδοση, που έχει γίνει, δείχνει ότι οι στρατιώτες μπορούν να διατηρήσουν μια φυσιολογική ικανότητα εργασίας με σύντομες περιόδους περιορισμού των τροφίμων (<10 ημέρες). Οι «μελέτες πείνας» της Minnesota που διεξήχθησαν κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου έδειξαν ότι η απώλεια ενέργειας που ισοδυναμεί με λιγότερο από το 10% της απώλειας σωματικού βάρους δεν επηρεάζει αρνητικά τη σωματική απόδοση. Αλλά και πιο πρόσφατες μελέτες που έγιναν με στρατιωτικά σενάρια περιορισμού των τροφίμων αποκάλυψαν ότι ο περιορισμός ενεργειακής πρόσληψης και υδατανθράκων από την διατροφή για ένα χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 30 ημερών το οποίο εφαρμόστηκε με καθημερινή ελαφριά προς μέτριας έντασης σωματική άσκηση δεν παρουσίασε σημαντική μείωση στην σωματική απόδοση. Αντίθετα, όταν η χαμηλή κατανάλωση θερμίδων παραταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα (8 εβδομάδες) δημιουργεί συνεχή απώλεια σωματικού βάρους και επηρεάζει σημαντικά την σωματική απόδοση, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με υψηλοτέρα επίπεδα των ενεργειακών δαπανών (κατά την διάρκεια εκπαίδευσης Αμερικανών Καταδρομέων) έχουν συσχετιστεί με σημαντική μείωση της ικανότητας της σωματικής απόδοσης. Οι ικανότητες που φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερα είναι η μυϊκή δύναμη και η αερόβια ικανότητα. Είναι δύσκολο να βγουν ασφαλή συμπεράσματα από την συσχέτιση μεταξύ ενεργειακού ελλείμματος και απόδοσης εξαιτίας των διαφορετικών πειραματικών συνθηκών και των δοκιμασιών των φυσικών ικανοτήτων που χρησιμοποιούνται σε διαφορετικές μελέτες. Η χειροδυναμομέτρηση, ως δοκιμασία, φαίνεται να εφαρμόζεται πολύ συχνά σε στρατιωτικές δοκιμασίες ενώ άλλες δοκιμασίες όπως η μέγιστη άρση βάρους, το επιτόπιο άλμα, η ισομετρική έκταση τετρακέφαλου μηριαίου, καθώς και η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου φαίνεται να είναι περισσότερο ευαίσθητοι παράγοντες πρόβλεψης της μειωμένης απόδοσης. Μελλοντικές μελέτες σχετικά με τον ρόλο της διατροφής στην διατήρηση της υγείας του στρατιώτη πρέπει να επικεντρωθούν και να κατευθυνθούν σε μια καλύτερη κατανόηση της επίδρασης της ενεργειακής πρόσληψης και την σύνθεσης των μακροθρεπτικών συστατικών για την διατήρηση της άλιπης μάζας σώματος, μειώνοντας ταυτόχρονα την ευαισθησία σε ασθένειες και σε τραυματισμούς καθώς και επιταχύνοντας την ανάρρωση κατά την διάρκεια αλλά και μετά από συνεχόμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Βιβλιογραφία Askew, E,W. (1994). Nutritional enhancement of soldier performance at the US Army Research Institute of Environmental Medicine, Food components to enhance performance, Washington DC: National Academy Press, pp

26 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Askew E. W, Munro I, Sharp M.A, Siegel S, Popper R, Rose M, Hoyt RW, Martin J. W, Reynolds K, Lieberman H. R, Engell D, Shaw C. p (1987b). Nutritional status and physical and mental performance of special operations soldiers consuming the ration, lightweight, or the meal, ready-to-eat military field ration during a 30-day field training exercise. T7-87. Natick, MA: United States Army Research Institute of Environmental Medicine. Bennett T, Bathalon G, Armstrong D, Martin B, Coll R, Beck R, Barkdull T, O Brien K, Deuster P.A. (2001). Effect of creatine on performance of military relevant tasks and soldier health. Military Medicine, 11, Crowdy J. P, Haisman M. F, McGavock H. (1971). The effects of a restricted food intake on the performance of hard and prolonged physical work. 2/71. Alexandria, VA: Army Personnel Research establishment. Daws H. J, Lowry T. A, Waring L. K, Calhoun P.P, Schwenneker W.K, Canham J.E (1979). The relationship of diet to the performance of the combat soldier. Minimal calorie intake during combat patrols in a hot humid environment. LAIR Report 76. Presidio of San Francisco, CA, Letterman Army Institute of Research. Henschel A, Taylor H. L, Keys A. (1954). Performance capacity in acute starvation with hard work. Journal of Applied Physiology, 6, Hodgdon J. A, Hesslink R. L, hackney A. C, Vickers R. R, Hilbert R. P. (1991). Norwegian military filed exercises in the arctic: Cognitive and physical performance. Arctic Medical Research, 50, Jacobs I, Van Loon D, Pasut L, Pope J, Bell D. (1989). Physical performance and carbohydrate consumption in CF Commandos during a 5-day field trial. TR 89-RR-48, ADA North York, Ont., Canada: Defense and Civil Institute of Environmental Medicine Montain S J, Young A. (2003). Diet and physical performance. Appetite,40, Moore R J, Friendl K. E, Kramer T. R, Martinez-Lopez L. E, Hoyot R W, Tulley et al. (1992). Changes in soldier nutritional status and immune function during the Ranger training course. T Natick, MA: US Army Research Institute of Environmental Medicine. 26

27 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη Κινησιολογία στις Ένοπλες Δυνάμεις» (Military Fitness and Wellbeing) Δρ Γιάννης Κουτεντάκης Καθηγητής Εργοφυσιολογίας Κοσμήτορας Σχολής Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Διευθυντής του ΠΜΣ «Εφαρμοσμένη Κινησιολογία στις Ένοπλες Δυνάμεις» Ένα καινοτόμο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών (ΠΜΣ) λειτουργεί για πρώτη φορά στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο τρέχον ακαδημαϊκό έτος Ονομάζεται Εφαρμοσμένη Κινησιολογία στις Ένοπλες Δυνάμεις (Military Fitness and Wellbeing) και αφορά στη σωματική επάρκεια και βελτίωση της ποιότητας ζωής στις Ένοπλες Δυνάμεις. Είναι ίσως το μοναδικό στο είδος του ΠΜΣ που προσφέρεται από πανεπιστημιακό ίδρυμα σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με την έγκριτη διεθνή βιβλιογραφία, η φυσική (σωματική) κατάσταση χωρίζεται στο κομμάτι που σχετίζεται με τις κινητικές δεξιότητες και σε εκείνο που αφορά την υγεία και ευρωστία. Για τις Ένοπλες Δυνάμεις, το δεύτερο αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της επιχειρησιακής επιτυχίας, καθότι αφορά ένα σημαντικό συντελεστή της στρατιωτικής ετοιμότητας που είναι η γενική φυσική (σωματική) κατάσταση των εμπλεκομένων. Επίσης, η ολοκληρωμένη φυσική κατάσταση αποτελεί προϋπόθεση για αποφυγή τραυματισμών και γενικότερων προβλημάτων υγείας. Με δεδομένο τις αυξημένες επαγγελματικές απαιτήσεις (ασύμμετρες απειλές, διαχείριση κρίσεων, συμμετοχή σε διεθνείς συμμαχίες, κλπ) η σωματική και πνευματική επάρκεια αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα ένστολων στελεχών. Το εν λόγω ΠΜΣ δίνει έμφαση στην κριτική ανάλυση των επιστημονικών πρακτικών που χρησιμοποιούνται διεθνώς προκειμένου οι απόφοιτοι να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του σύγχρονου επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Το συγκεκριμένο Πρόγραμμα του ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αποσκοπεί στην παραγωγή καταρτισμένων ένστολων στελεχών με ηγετικά χαρακτηριστικά για να παράσχουν αποτελεσματική συμβουλευτική σε θέματα σωματικής επάρκειας και εφαρμοσμένης ψυχολογίας για την προαγωγή της υγείας και ευρωστίας. Επίσης αποσκοπεί στην ανάπτυξη της κριτικής ανάλυσης της βιβλιογραφίας, στην παραγωγή έρευνας που σχετίζεται με τους ένστολους, αλλά και στη συνεργασία με ερευνητικούς, παραγωγικούς και κοινωνικούς φορείς της χώρας μας και του εξωτερικού. Τέλος, το Πρόγραμμα στοχεύει στην διαμόρφωση ενός πλαισίου συνεργασίας με Πανεπιστήμια του εξωτερικού, στην ενίσχυση της κινητικότητας φοιτητών και διδακτικού προσωπικού, καθώς και στην προσέλκυση φοιτητών και διδακτικού προσωπικού από το εξωτερικό. Χωρίς να αποκλείει αποφοίτους άλλων επιστημονικών περιοχών, το εν λόγω ΠΜΣ έχει ως στόχο να εφοδιάσει ηγέτες των ενόπλων δυνάμεων με ειδικές γνώσεις σχετικές με την μεγιστοποίηση της επιχειρησιακής ικανότητας του ένστολου προσωπικού. Οι Μεταπτυχιακοί φοιτητές θα πρέπει να παρακολουθήσουν μαθήματα για τουλάχιστο 2 εξάμηνα (μεταπτυχιακό με διατριβή) ή για 3 εξάμηνα (μεταπτυχιακό χωρίς διατριβή). Τα μαθήματα θα γίνονται, για κάθε εξάμηνο, σε 4 πενθήμερα μπλοκ μαθημάτων και σεμιναρίων. Κάθε χρόνο θα δίνονται δύο υποτροφίες στους φοιτητές με τα περισσότερα μόρια εισαγωγής καθώς επίσης και σε δύο άτομα που θα αποφοιτήσουν με τη μεγαλύτερη 27

28 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΗ βαθμολογία. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε το Ευελπιστούμε ότι οι ενδιαφερόμενοι θα αποκτήσουν όλες τις απαιτούμενες δεξιότητες από τη συμμετοχή σας στο ΠΜΣ μέσα σε ένα απλό, φιλικό και ταυτόχρονα προκλητικό μαθησιακό περιβάλλον. 28

29 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Επίδραση Φυσιολογικής Κόπωσης και Μεταφερόμενου Πρόσθετου Βάρους σε Κινητικά Χαρακτηριστικά της Βάδισης Α. Παππάς 1, Σ. Νταλαπέρα 2, Π. Μηλιώτης 2, Ρ. Κουλουμπή 2, Ν. Γελαδάς 2, Κ. Μπουντόλος 1 1 Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εργαστήριο Αθλητικής Βιο-Μηχανικής, 2 Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εργαστήριο Εργοφυσιολογίας-Εργομετρίας apappas@phed.uoa.gr Εισαγωγή: Η μεταφορά φορτίου και η κόπωση είναι δύο σημαντικοί παράγοντες που επιβαρύνουν το μυοσκελετικό σύστημα ατόμων που ασχολούνται με τη συστηματική εκγύμναση ή υποχρεούνται να εκτελέσουν ανάλογες δράσεις στο εργασιακό τους περιβάλλον. Η επίδραση του μεταφερόμενου βάρους και η κόπωση σε κινηματικά χαρακτηριστικά της βάδισης φαίνεται να απασχολεί ερευνητές (Qu et al, 2011) με ευρήματα που υπογραμμίζουν την επίδραση αυτή στο εύρος κίνησης των ισχίων, γονάτων και κορμού. Επίσης, το περιεχόμενο του πρωτοκόλλου της κόπωσης μπορεί να δώσει σημαντικές διαφορές στις εδαφικές δυνάμεις αντίδρασης κατά τη βάδιση (Wang et al, 2012), όπως και κατά τη διαπέραση εμποδίου. Σκοπός της μελέτης ήταν να εξεταστεί η επίδραση της κόπωσης με πρόσθετο μεταφερόμενο βάρος σε κινητικά χαρακτηριστικά της βάδισης και ειδικότερα στις εδαφικές δυνάμεις αντίδρασης και τις αντίστοιχες χρονικές διάρκειες επίτευξης αυτών. Μέθοδος: Οκτώ (8) νεαρά υγιή άτομα ηλικίας 20,15±0,15 χρόνων, σωματικού αναστήματος 184,2±5,4 cm, σωματικής μάζας 75,8±6,8 kg και μέσης VO 2max 41,9±6,7 ml/kg/min, δέχτηκαν πρόσθετο βάρος (αθλητικό γιλέκο 10 kg) ήτοι το 13,2% της σωματικής τους μάζας και εκτέλεσαν δρομικό πρωτόκολλο κόπωσης 16,5±5,9 min σε δαπεδοεργόμετρο, το οποίο επέφερε μέση ΚΣ κατά τον τερματισμό 184±6,7 π/min, κλίμακα αντιλαμβανόμενης κόπωσης κατά τον τερματισμό σε κεντρικό επίπεδο 18±1,6 και σε τοπικό 18±1,0. Πριν και αμέσως μετά την εκτέλεση του πρωτοκόλλου κόπωσης εκτέλεσαν 2 προσπάθειες βάδισης σε συνθήκες: Α) χωρίς βάρος και χωρίς εμπόδιο, Β) με βάρος και χωρίς εμπόδιο και Γ) με βάρος και διερχόμενοι από εμπόδιο 20cm, πάνω από την επιφάνεια ηλεκτρονικού δυναμοδαπέδου Kistler 9286ΑΑ (500 Hz) και λογισμικό ανάλυσης Bioware v3.2.6, για την καταγραφή και ανάδειξη 12 κινητικών παραμέτρων της βάδισης, μετά από σχετικοποίησή τους ως προς το βάρος του συστήματος σώμα πρόσθετο βάρος: χρόνος στήριξης, μέγιστη κατακόρυφη (Fz impact ) και προσθοπίσθια δύναμη κατά την αρχική επαφή του ποδιού, μέγιστη κατακόρυφη (Fz propulsive /BS) και προσθοπίσθια δύναμη προώθησης, εύρος της πλάγιας δύναμης κατά τη στήριξη, κατακόρυφη και πλάγια ώθηση (ImpulseX/BS), ελάχιστη κατακόρυφη δύναμη μεταξύ των 2 κορυφών της κατά τη στήριξη (Fzmin/BS), καθώς και τους χρόνους επίτευξης των δυνάμεων αυτών ως ποσοστό του συνολικού χρόνου στήριξης (%t impulse ). Η ανάλυση έγινε με ANOVA 2 x 3 και σημαντικότητα p<0,05 (SPSS, ver.21) με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις και στους δύο παράγοντες και post hoc test με διόρθωση Bonferroni μεταξύ των 3 συνθηκών. Αποτελέσματα & Συζήτηση: Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι 3 συνθήκες εκτέλεσης της βάδισης διέφεραν σημαντικά (p=0,000 0,003), σε όλα τα κινητικά χαρακτηριστικά, εκτός της Fzmin/BS (p=0,076), της ImpulseX/BS (p=0,533) και της Fz propulsive /BS (p=0,366), με τις παραμέτρους να παρουσιάζουν αύξηση ως προς τις τιμές τους μεταξύ της συνθήκης Γ και των άλλων δύο, εκτός του %t_fz impact, το οποίο και μειώνεται κατά 15,85% (p=0,001), ευρήματα που συμφωνούν με άλλες πηγές (Begg et al, 1998; Birrell et al, 2007; Wang et al, 2012). Το δρομικό πρωτόκολλο κόπωσης φαίνεται να επιδρά μόνον στην ώθηση του ποδιού στήριξης ως προς τον πλάγιο 30

30 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι άξονα (ImpulseX/BS), μέγεθος το οποίο αυξάνεται με την κόπωση κατά 16,84%, F(1,7)=5.93, p=0,045. Το στοιχείο αυτό δείχνει πως τα άτομα εμφανίζουν μια τάση αστάθειας του σώματος μετά την κόπωση, γεγονός που εμφανίζεται σε απόκλιση του σώματος, με έμφαση την απαγωγή κατά την επαφή του ποδιού στήριξης. Συμπέρασμα: Η αξιολόγηση της βάδισης με διαφορετικές συνθήκες από τον συνηθισμένη (δηλ. με φορτίο μεγαλύτερο του 10% του σωματικού βάρους και εμποδίου) έδειξε σημαντική διαφοροποίηση σε κρίσιμα μηχανικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα κατά τη διαπέραση εμποδίου. Η δρομική κόπωση, που επήλθε σε χρονικό διάστημα 16,5 min, φαίνεται να μην επηρεάζει σημαντικά το μηχανισμό της βάδισης στις διάφορες συνθήκες, εκτός της πλάγιας απόκλισης του σώματος. Είναι ανάγκη να σχεδιαστεί και να αξιολογηθεί ως προς της επιπτώσεις του στη βάδιση ένα διαφορετικό πρωτόκολλο κόπωσης σε πιο προσομοιωμένες συνθήκες επιβάρυνσης εκτός της δρομικής, που να περιλαμβάνει κι άλλες κινητικές δραστηριότητες όπως άλματα, πτώσεις, ισορροπίες και εναλλαγές της επιτάχυνσης των μελών του σώματος. Βιβλιογραφία 1. Begg, P. et al., Gait and Posture, 7: , Birrell, S., et al., Gait & Posture, 26: , Qu, X. & Yeo, J., Journal of Biomechanics, 44: , Wang, et al., Military Medicine, 177: ,

31 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Διερεύνηση της Απόδοσης στο Στίβο Εμποδίων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Κρινάνθη Γδοντέλη, PhD Συμβασιούχος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Εισαγωγή: Η διέλευση του στίβου εμποδίων απαιτεί αερόβια και αναερόβια ισχύ, μυϊκή δύναμη και αντοχή, ευλυγισία, ισορροπία, συντονισμό, στρατηγική, καθώς και ανεπτυγμένες ψυχικές δεξιότητες όπως ιδανική αυτοπεποίθηση, προσοχή και αυτοσυγκέντρωση (Παξινός & Παξινός, 2014). Στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ο στίβος εμποδίων διδάσκεται και εξετάζεται στα πλαίσια του μαθήματος της Γενικής Φυσικής Αγωγής στην τρίτη και τέταρτη τάξη φοίτησης, τόσο σε επίπεδο τεχνικής για την ορθή διέλευση των εμποδίων, όσο και σε επίπεδο τακτικής και γενικής φυσικής κατάστασης. Η επίδοση στο στίβο εμποδίων καταλαμβάνει το 30% της βαθμολογίας των ευελπίδων στη Φυσική Αγωγή στις αντίστοιχες τάξεις, καταδεικνύοντας τη σημασία του στην εκπαίδευση στις Ένοπλες Δυνάμεις. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνήσει τα επίπεδα απόδοσης, καθώς και τις τυχόν διαφοροποιήσεις στις επιδόσεις α) ανάμεσα στα τέσσερα διαδοχικά εξάμηνα (πέμπτο, έκτο, έβδομο και όγδοο), β) μεταξύ της τρίτης και τέταρτης τάξης, δεδομένου ότι στην τρίτη τάξη εξετάζονται με αθλητική περιβολή, ενώ στη τετάρτη με στολή παραλλαγής, γ) ανάμεσα στα δύο φύλα και τέλος δ) ανάμεσα στους ευέλπιδες που συμμετείχαν στην προετοιμασία μέσω του μαθήματος της Γενικής Φυσικής Αγωγής και σε αυτούς που ήταν μέλη των αθλητικών ομάδων (Ειδικός Αθλητισμός) και δεν έλαβαν την ανάλογη εκπαίδευση. Μέθοδος: Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν όλοι οι ευέλπιδες (Ν=233, 208 άνδρες και 25 γυναίκες) της τάξης Μετρήθηκε η επίδοσή τους στα τέσσερα διαδοχικά εξάμηνα των δύο τελευταίων ετών φοίτησης. Στα δύο πρώτα εξάμηνα οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν με αθλητική περιβολή και στα δύο τελευταία με στολή παραλλαγής. Από το σύνολο των 233 ευελπίδων, οι 192 συμμετείχαν στο μάθημα της Γενικής Φυσικής Αγωγής, ενώ οι 41 ανήκαν στον Ειδικό Αθλητισμό. Οι ευέλπιδες που συμμετείχαν στη Γενική Φυσική Αγωγή έκαναν μια εβδομαδιαία προπόνηση στο στίβο εμποδίων. Εκτός από την περιγραφική στατιστική, έγιναν αναλύσεις t-test για να διερευνηθούν τυχόν διαφοροποιήσεις στις επιδόσεις μεταξύ των τεσσάρων εξαμήνων και μεταξύ τρίτης και τετάρτης τάξης, καθώς και μονομεταβλητή ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) για τη διερεύνηση διαφοροποιήσεων στην επίδοση μεταξύ των δύο φύλων και μεταξύ Γενικού και Ειδικού Αθλητισμού. Αποτελέσματα: Από τη στατιστική ανάλυση προκύπτει ότι υπάρχει πτώση των επιδόσεων καθώς προχωράμε από το τρίτο προς το τέταρτο έτος φοίτησης, όπου παρατηρείται στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ πέμπτου και έβδομου, πέμπτου και όγδοου εξαμήνου, καθώς και μεταξύ έκτου και έβδομου και έκτου και όγδοου εξαμήνου. Επίσης παρατηρείται στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στις επιδόσεις της τρίτης στο σύνολο και της τετάρτης τάξης, όπου στην τρίτη τάξη οι επιδόσεις είναι υψηλότερες. Αναφορικά με τις διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, οι επιδόσεις στη μονομεταβλητή ανάλυση διακύμανσης φάνηκαν να είναι στατιστικά σημαντικά καλύτερες αυτές των ανδρών στο σύνολο των τεσσάρων εξαμήνων. Τέλος, στη μονομεταβλητή ανάλυση διακύμανσης φάνηκε ότι οι επιδόσεις των ευελπίδων που συμμετείχαν στο μάθημα της Γενικής Φυσικής Αγωγής ήταν σε όλα τα εξάμηνα υψηλότερη από αυτή των ευελπίδων του Ειδικού Αθλητισμού, με στατιστικά σημαντική διαφορά μόνο στο έβδομο εξάμηνο. Συζήτηση: Από τα παραπάνω αποτελέσματα προκύπτει ότι η επίδοση στο στίβο μάχης είναι σε γενικές γραμμές υψηλή και κινείται 32

32 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι πτωτικά καθώς προχωράμε προς το τέλος της φοίτησης. Το γεγονός αυτό μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από το μεγαλύτερο φόρτο εργασίας της διοικούσας τάξης. Η διαφοροποίηση μεταξύ των δύο τάξεων πιθανά να οφείλεται στο γεγονός ότι η στολή παραλλαγής και τα άρβυλα κάνουν δυσχερέστερη τόσο τη διέλευση των εμποδίων όσο και το ενδιάμεσο τρέξιμο ανάμεσα στα εμπόδια. Επί πλέον θα πρέπει να επισημανθεί ότι η βαθμολογία, που προκύπτει βάση του χρόνου επίδοσης, διαφοροποιείται ανάμεσα στο τρίτο και τέταρτο έτος φοίτησης λόγω ένδυσης και υπόδησης. Η διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα ήταν αναμενόμενη και σύμφωνη με τη βιβλιογραφία (Mullins, 2012). Τέλος η διαφοροποίηση ανάμεσα στους ευέλπιδες του Γενικού και Ειδικού Αθλητισμού δείχνει ότι η εξειδικευμένη προπόνηση τεχνικής και τακτικής βελτιώνει την επίδοση στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Τα αποτελέσματα δείχνουν συνολικά ότι η εξειδικευμένη προπόνηση που αναπτύσσει όλες τις παραμέτρους που είναι απαραίτητες για μια καλή επίδοση στο στίβο εμποδίων είναι αναγκαία. Βιβλιογραφία 1. Mullins, N. (2012). Obstacle Course Challenges: History, Popularity, Performance Demands, Effective Training, and Course Design. Journal of Exercise Physiology online, 15(2), Παξινός, Θ. & Παξινός, Σ. (2014). Στίβος Εμποδίων: Ο Ιδανικότερος Τρόπος Άσκησης του Μαχητή. Αθλητική Επιστήμη και Ένοπλες Δυνάμεις, 2(1),

33 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Φυσική Κατάσταση Ευελπίδων: Επίδοση στο Μίλι Δήμητρα Παλαιοθοδώρου Συμβασιούχος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Εισαγωγή: Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (ΣΣΕ) περιλαμβάνει τη Στρατιωτική και Ακαδημαϊκή εκπαίδευση. Καθοριστικό ρόλο στη σταδιοδρομία του εύελπι παίζει η Φυσική Αγωγή τόσο κατά τη διάρκεια φοίτησης στη σχολή όσο και μετά, ως ανθυπολοχαγού. Το πρόγραμμα της Φυσικής Αγωγής περιλαμβάνει σωματική άσκηση τέσσερις φορές την εβδομάδα, κυρίως σε αντικείμενα που εξετάζονται στο τέλος κάθε εξαμήνου. Το μίλι (1600μ) αποτελεί ένα από αυτά και απεικονίζει τη φυσική κατάσταση του εύελπι (Hoffman, 2006, p.76). Έχει αποδειχθεί ότι το επίπεδο φυσικής κατάστασης των ευελπίδων είναι πάνω από το επίπεδο των συνομήλικών τους, με βάση νόρμες που έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με την ηλικία και το φύλο (Ηavenetidis & Paxinos, 2013; Thomas, Lumpp, Schreiber, & Keith, 2004). Περιορισμένη έρευνα έχει διεξαχθεί στην εξέλιξη της φυσικής κατάστασης των ευελπίδων κατά την διάρκεια της φοίτησης τους στη σχολή. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνηθεί η επίδραση του ετήσιου προγράμματος Φυσικής Αγωγής των ευελπίδων στην επίδοσή τους στο μίλι στα οκτώ εξάμηνα φοίτησης. Μέθοδος: Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν οι 251 ευέλπιδες (198 = άνδρες, 24 = γυναίκες, και 29 = αλλοδαποί) έτους εισαγωγής Οι οκτώ επιδόσεις τους στο μίλι συλλέχτηκαν κατά τη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου κάθε ακαδημαϊκού έτους από τους υπεύθυνους καθηγητές των εκάστοτε τάξεων. Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν στατιστικώς σημαντικές διαφορές στην επίδοση στο μίλι μεταξύ των οκτώ εξαμήνων (Wilks λ = 0.447, F = 30.77, p = 0.000). Οι καλύτερες επιδόσεις σημειώθηκαν στο 5 ο εξάμηνο φοίτησης με μέση επίδοση τα 5 και 58 (m άνδρες = 5.54, m γυναίκες = 6.49, και m αλλοδαποί = 5.50), ενώ στο 8 ο εξάμηνο παρουσιάστηκαν οι υψηλότεροι χρόνοι με μέση επίδοση τα 6 και 23 (m άνδρες = 6,17, m γυναίκες = 7.32, και m αλλοδαποί = 6.18). Συζήτηση: Το πρόγραμμα της Φυσικής Αγωγής επιφέρει σταδιακή βελτίωση της φυσικής κατάστασης των ευελπίδων, με τις μέσες επιδόσεις τους στο μίλι (m 1-8 = ) να κυμαίνονται μεταξύ του 92% και 78% της βαθμολογίας τους στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Οι επιδόσεις στο μίλι παρουσίασαν τη μορφή του ανεστραμμένου U, όπου στα άκρα (1 ο και 8 ο εξάμηνο) παρατηρήθηκαν οι χειρότεροι χρόνοι και στο κέντρο οι καλύτεροι, με τον βέλτιστο χρόνο να σημειώνεται στο 5 ο εξάμηνο. Άτομα με χαμηλότερη φυσική κατάσταση, όπως είναι οι γυναίκες παρουσίασαν μεγαλύτερη βελτίωση μεταξύ των εξαμήνων (42 ), σε αντίθεση με τους άνδρες που είχαν καλύτερο επίπεδο φυσικής κατάστασης και παρουσίασαν μικρότερη βελτίωση στις επιδόσεις τους (24 ). Για το λόγο αυτό στην προετοιμασία του ετήσιου προγράμματος Φυσικής Αγωγής θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται το επίπεδο φυσικής κατάστασης των ευελπίδων, ώστε να δημιουργούνται περισσότερο ομοιογενή τμήματα προς εκγύμναση. 34

34 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Επίδραση της Κόπωσης με Μεταφερόμενο Πρόσθετο Βάρος στην Ισχύ και το Ρυθμό Ανάπτυξης της Δύναμης των Κάτω Άκρων Α. Παππάς 1, Σ. Νταλαπέρα 2, Π. Μηλιώτης 2, Ρ. Κουλουμπή 2, Ν. Γελαδάς 2, Κ. Μπουντόλος 1 1 Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εργαστήριο Αθλητικής Βιο-Μηχανικής, 2 Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εργαστήριο Εργοφυσιολογίας-Εργομετρίας apappas@phed.uoa.gr Εισαγωγή: Η ισχύς των κάτω άκρων, όπως αυτή εκφράζεται μέσω της εκτέλεσης κάθετων αλμάτων ή και ισομετρικών δράσεων αποτελεί ένα από τα συνήθη κριτήρια αξιολόγησης της απόδοσης (Wilhelm, 2013). Η επίδραση του παράγοντα της φυσιολογικής κόπωσης σ αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα σημαντική ειδικά σε δυναμικές δοκιμασίες. Σκοπός της μελέτης ήταν να εξεταστεί η επίδραση της κόπωσης με πρόσθετο μεταφερόμενο βάρος σε χαρακτηριστικά ισχύος-αλτικότητας και ρυθμού ανάπτυξης της δύναμης των κάτω άκρων. Μέθοδος: Οκτώ (8) νεαρά υγιή άτομα ηλικίας 20,15±0,15 χρόνων, σωματικού αναστήματος 184,2±5,4 cm, σωματικής μάζας 75,8±6,8 kg και μέσης VO 2max 41,9±6,7 ml/kg/min, δέχτηκαν πρόσθετο βάρος (αθλητικό γιλέκο 10 kg) ήτοι το 13,2% της σωματικής τους μάζας και εκτέλεσαν δρομικό πρωτόκολλο κόπωσης 16,5±5,9 min σε δαπεδοεργόμετρο, το οποίο επέφερε μέση ΚΣ κατά τον τερματισμό 184±6,7 π/min, κλίμακα αντιλαμβανόμενης κόπωσης κατά τον τερματισμό σε κεντρικό επίπεδο 18±1,6 και σε τοπικό 18±1,0. Πριν και αμέσως μετά την εκτέλεση του πρωτοκόλλου κόπωσης εκτέλεσαν από 3 προσπάθειες κατακόρυφου άλματος χωρίς αντιθετική κίνηση (SJ) με επιπλέον βάρος 13,2% του σωματικού τους βάρους: α) χωρίς κόπωση και β) με κόπωση, πάνω σε επιφάνεια Ηλεκτρονικού Δυναμοδαπέδου Kistler 9286ΑΑ (500Hz) για την καταγραφή και ανάλυση κινητικών παραμέτρων του κατακόρυφου άλματος, όπως το ύψος του άλματος, η ισχύς, η ταχύτητα απογείωσης κ.ά. Οι αναλύσεις των αλμάτων πραγματοποιήθηκαν με το λογισμικό Bioware v Επίσης, μετρήθηκε το ισχυρό πόδι (αριστερό) σε ισομετρική κάμψη και έκταση του γονάτου σε γωνία 40 0 ως προς το ανατομικό μηδέν με το Cybex II+ συνδεδεμένο με πλατφόρμα της BIOPAC Systems, Inc. (1000Hz). Η ανάλυση της ισομετρικής αξιολόγησης έγινε με το λογισμικό AcqKnowledge Software, v για τις παραμέτρους: μέγιστη ροπή δύναμης εκτεινόντων καμπτήρων, και οι αντίστοιχες τιμές σε 100 & 200 ms, καθώς και για το ρυθμό ανάπτυξης ισομετρικής ροπής (RTD).. Η στατιστική ανάλυση έγινε με t-test εξαρτημένων δειγμάτων και σημαντικότητα p <.05 (SPSS, ver. 21). Αποτελέσματα & Συζήτηση: Τα αποτελέσματα, σε σχέση με την εκτέλεση των κάθετων αλμάτων, έδειξαν επίδραση της κόπωσης στον προσθοπίσθιο άξονα, κατά τη φάση της ώθησης, με αύξηση της μέγιστης πρόσθιας δύναμης κατά 18,84% (182,88±38,11 Ν) έναντι (225,33±65,84 Ν), p=0,019 και αύξηση της διακύμανσης της προσθοπίσθιας δύναμης κατά 18,34% (278,38±90,34 Ν) έναντι (340,9±122,1 Ν), p=0,019, χωρίς όμως να επηρεαστεί η ισχύς των κάτω άκρων κατά το άλμα (ύψος άλματος, κατακόρυφες δυνάμεις αντίδρασης κτλ.). Σε ό,τι αφορά την ισομετρική αξιολόγηση τα αποτελέσματα έδειξαν μείωση του RTD κατά την κάμψη του γονάτου μετά το πρωτόκολλο κόπωσης κατά 18,37% (157,52±53,34 Νm/s) έναντι (128,59±51,63 Nm/s), p=0,048 και κατά την έκταση 38,54% (244,76±128 Nm/s) έναντι (150,42±57,75 Nm/s), p=0,045. Όπως φαίνεται, η επίτευξη κόπωσης μέσα σε χρονικό διάστημα 17 min δεν επηρεάζει σημαντικά την ισχύ των κάτω άκρων κατά το κάθετο άλμα χωρίς προδιάταση, αλλά μερικώς, μια πλευρά της τεχνικής εκτέλεσής του. Αντιθέτως, η κόπωση είναι ικανή να μειώσει σε ένα βαθμό τον RTD κατά την έκταση και κάμψη του 35

35 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι γονάτου, χωρίς όμως να επηρεάσει σημαντικά τη μέγιστη παραγόμενη ισομετρική ροπή. Συμπέρασμα: Το δρομικό πρωτόκολλο κόπωσης όπως εφαρμόστηκε, δείχνει αδυναμία να επηρεάσει την ισχύ των κάτω άκρων σε αλτικές προσπάθειες. Αυτό ενδεχομένως οφείλεται στη μη ύπαρξη προσομοιωμένης εκτέλεσης αλμάτων-ωθήσεων-πτώσεων και άλλων αντίστοιχων κινητικών δράσεων, που ενδεχομένως να μετέβαλλαν την κόπωση των περιφερικών μυϊκών ομάδων των κάτω άκρων. Επιπροσθέτως, το συγκεκριμένο πρωτόκολλο κόπωσης δείχνει την επίδρασή του στη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης της δύναμης των εκτεινόντων καμπτήρων σε ισομετρική δράση του γονάτου. Τέλος, το γεγονός της μείωσης του RTD, χωρίς να επηρεάζεται η αλτική ικανότητα, είναι σε συμφωνία με προηγούμενες έρευνες (De Ruiter, 2007; Wilhelm, 2013). Βιβλιογραφία 1. De Ruiter, C. et al., MEDICINE & SCIENCE IN SPORTS & EXERCISE, , Wilhelm, E. et al., Isokinetics and Exercise Science, 21: ,

36 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Αξιολόγηση Φυσικής Κατάστασης Θ. Μπασματζόγλου, Φοιτήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Μ. Κιάφας Φοιτητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Εισαγωγή: Η αξιολόγηση της φυσικής κατάστασης χρησιμεύει για να σχηματιστεί μια ολοκληρωμένη και βασισμένη σε αντικειμενικά κριτήρια (δείκτης μάζας σώματος, ηλικία, βάρος, δύναμη, VO2max κλπ) εικόνα για την φυσική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένας αθλητής ή ένας ελεύθερα ασκούμενος την συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Επίσης, με επαναλαμβανόμενες μετρήσεις μελετάται η πρόοδος του και αξιολογείται η μέθοδος προπόνησης που χρησιμοποιεί. Σκοπός: Η παρουσίαση και επεξήγηση διάφορων μεθόδων αξιολόγησης της φυσικής κατάστασης που αφορούν σε αθλούμενους, ελεύθερα ασκούμενους και σε μονάδες ειδικών δυνάμεων. Μέθοδος Ανασκόπησης: Βιβλιογραφική αναζήτηση σε μηχανές αναζήτησης όπως google scholar, pubmed, scopus, web of science και άλλες, χρησιμοποιώντας λέξεις-φράσεις κλειδιά όπως αξιολόγηση φυσικής κατάστασης, τεστ φυσικής κατάστασης, σωματομετρικές μετρήσεις, αντοχή, ταχύτητα, μυϊκή απόδοση και άλλα. Δεν χρησιμοποιήθηκε κανένας χρονικός περιορισμός κατά την αναζήτηση και η ελληνική γλώσσα αποτέλεσε βασικό κριτήριο επιλογής των άρθρων. Αποτελέσματα: Για την σωστή και ολοκληρωμένη αξιολόγηση της φυσικής κατάστασης ενός ατόμου απαιτείται ένας μεγάλος αριθμός δοκιμασιών και μετρήσεων. Συμπεράσματα: Τα σωματομετρικά χαρακτηριστικά και οι εργομετρικές δοκιμασίες χρησιμεύουν για να καθορίσουν τις ανάγκες του ασκούμενου, ειδικά ενός αρχάριου ή αγύμναστου ή και του μη υγιή. Με τα αποτελέσματα των παραπάνω μετρήσεων διαπιστώνεται εάν οι στόχοι του ενδιαφερόμενου έχουν επιτευχθεί ή όχι και με βάση αυτά καθοδηγείται η προπονητική διαδικασία. 37

37 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Ανάλυση των επιδόσεων στους Αγώνες Κλασικού Αθλητισμού των Ανωτάτων Στρατιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Νανάκης Αντώνιος, MSc, Χαβενετίδης Κωνσταντίνος, MSc., PhD. Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Εισαγωγή: Η συμμετοχή των σπουδαστών των Στρατιωτικών Σχολών στους αγώνες των Ανωτάτων Στρατιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΣΕΙ), αποβλέπουν όχι μόνο στην ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων τους αλλά και στην ανάπτυξη, απαραίτητων για το στρατό, χαρακτηριστικών όπως η πειθαρχία, η συνεργασία, η αυτοπεποίθηση και το θάρρος. Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να αναλύσει την πορεία των επιδόσεων στα αγωνίσματα στίβου κατά τη διάρκεια των αγώνων των ΑΣΕΙ σε βάθος χρόνου Μέθοδος : Πραγματοποιήθηκε καταγραφή [(προσωπικό αρχείο και αρχείο ΑΣΑΕΔ)] και ανάλυση των αποτελεσμάτων όλων των αγωνισμάτων του στίβου για τους άνδρες (6 δρομικά, 3 ριπτικά και 3 αλτικά αγωνίσματα) και τις γυναίκες (3 δρομικά, 1 ριπτικό και 2 αλτικά αγωνίσματα) σε βάθος δεκαετίας. Υπολογίστηκαν οι μέσες τιμές ανά έτος ανά αγώνισμα τόσο για τους οκτώ τελικούς χρόνους όσο και για τους χρόνους που αφορούσαν τους τρεις πρώτους νικητές. Οι τιμές αυτές συγκρίθηκαν ανά έτος και ανά δρομικό αγώνισμα για τον προσδιορισμό της τάσης των επιδόσεων μέσω Ανάλυσης Παλινδρόμησης. Αποτελέσματα : Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι υπήρχε στατιστικά σημαντική τάση για βελτίωση σε βάθος χρόνου στα περισσότερα δρομικά αγωνίσματα ταχύτητας όπως τα 100μ ανδρών (F=5.74, p<0.05), 200μ ανδρών (F=4.46, p<0.05), 100μ γυναικών (F=9.29, p<0.01), 200μ γυναικών (F=10.92, p<0.01). Στα αγωνίσματα αντοχής δεν εμφανίστηκε στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση των επιδόσεων παρά μόνο για τα 800μ γυναικών (F=4.42, p<0.05). Όσο αναφορά τα αγωνίσματα των αλμάτων δεν εμφανίστηκε μία στατιστικά σημαντική τάση για βελτίωση ή μείωση των επιδόσεων παρά μόνο για το άλμα σε μήκος και το άλμα σε ύψος γυναικών όπου υπήρξε μία τάση βελτίωσης της απόδοσης από χρονιά σε χρονιά σχεδόν στατιστικά σημαντική (F=2.80, p=0.09 και F=2.50, p=0.13 αντίστοιχα). Τέλος τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες οι επιδόσεις στα ριπτικά αγωνίσματα (σφαιροβολίαακοντισμός - δισκοβολία και σφαιροβολία αντίστοιχα) διατηρήθηκαν στα ίδια επίπεδα. Συμπεράσματα : Τα παρόντα αποτελέσματα αναδεικνύουν την ανοδική τάση των επιδόσεων, στα αγωνίσματα ταχύτητας, των σπουδαστών των ΑΣΕΙ στους Παραγωγικούς Αγώνες Στίβου. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες παρουσίασαν σημαντική βελτίωση της απόδοσης τους σε βάθος χρόνου και στο δρομικό αγώνισμα της αντοχής (800μ). Όσο αφορά τη στασιμότητα στα ριπτικά αγωνίσματα, ενδέχεται να οφείλεται στην έλλειψη (λόγω εντατικού ακαδημαϊκού προγράμματος) επαρκούς τεχνικής προετοιμασίας, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική στην επίδοση των εν λόγω αγωνισμάτων. 38

38 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Στατιστική Μελέτη των Επιδόσεων των Ευελπίδων στις Έλξεις σε Μονόζυγο κατά την Περίοδο Γεώργιος Φραγκιαδάκης, PhD Συμβασιούχος Καθηγητής Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Εισαγωγή: Οι έλξεις σε μονόζυγο είναι μία βασική άσκηση στρατιωτικής φυσικής προετοιμασίας με στόχο τη βελτίωση της σωματικής αντοχής του Εύελπι. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να εξετάσει τη βελτίωση της επίδοσης (δηλαδή του αριθμού) στις έλξεις σε μονόζυγο των Ευελπίδων στη διάρκεια της τετραετούς φοίτησης τους, επομένως να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα του προπονητικού προγράμματος, και να συγκρίνει τις επιδόσεις στις έλξεις σε μονόζυγο των Ευελπίδων της ίδιας τάξης για τα έτη , ελέγχοντας την εξέλιξη τους διαχρονικά. Μέθοδος: Κατά τη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου σε χρονικό ορίζοντα 5 ακαδημαϊκών ετών (από το ως και το ) καταγράφηκαν οι επιδόσεις του συνόλου των Ευελπίδων (άνδρες και γυναίκες) και των τεσσάρων τάξεων στις έλξεις σε μονόζυγο (αριθμός). Χρησιμοποιήθηκαν περιγραφικά μέσα για την παρουσίαση των δεδομένων. Διενεργήθηκαν απαραμετρικοί έλεγχοι σύγκρισης μέσων όρων όπως επίσης και έλεγχοι συσχετίσεων. Αποτελέσματα: Για το ακαδημαϊκό έτος , οι μέσοι όροι (τυπικές αποκλίσεις) στις επιδόσεις των αντρών Ευελπίδων στις έλξεις σε μονόζυγο για την 1 η, 2 η, 3 η και 4 η τάξη ήταν 7.6 (5.5), 12.6 (5.3), 14.5 (4.9) και 14.2 (5.4) αντίστοιχα. Για το ακ. έτος ήταν 9.0 (5.7), 12.0 (5.7), 13.9 (5.1) και 15.0 (5.0) αντίστοιχα. Για το ακ. έτος ήταν 8.4 (5.4), 14.8 (4.6), 15.6 (3.9) και 14.6 (5.0). Για το ακ. έτος ήταν 10.2 (5.1), 14.5 (4.6), 15.5 (4.1) και 15.8 (4.0) αντίστοιχα. Τέλος, για το ακ. έτος ήταν 10.1 (5.2), 14.8 (4.6), 15.4 (4.4) και 15.9 (3.7) αντίστοιχα. Όσον αφορά τις γυναίκες Ευέλπιδες, για το ακ. έτος οι μέσοι όροι (τυπικές αποκλίσεις) στις επιδόσεις στις έλξεις σε μονόζυγο είναι για την 1 η, 2 η, 3 η και 4 η τάξη ήταν 0.4 (1.5), 1.2 (1.9), 0.7 (1.6) και 3.3 (2.4) αντίστοιχα. Για το ακ. έτος ήταν 0.7 (1.3), 0.9 (3.8), 2.0 (2.8) και 0.9 (1.9) αντίστοιχα. Για το ακ. έτος ήταν 0.5 (0.9), 2.9 (2.4), 3.2 (4.9) και 3.7 (4.3) αντίστοιχα. Για το ακ. έτος ήταν 1.7 (2.8), 2.0 (3.0), 3.9 (3.2) και 4.6 (6.2) αντίστοιχα. Τέλος για το ακ. έτος ήταν 0.5 (1.2), 2.9 (4.0), 3.7 (4.8) και 4.9 (3.2) αντίστοιχα. Χρησιμοποιώντας ελέγχους Friedman για συσχετισμένα δείγματα παρατηρείται στατιστικά σημαντική βελτίωση στην επίδοση στις έλξεις των ανδρών Ευελπίδων (τιμές ranks statistics κυμαινόμενες από -1.4 έως -0.2, p-values<0.05), με ρυθμό αύξησης που βαίνει μειούμενος (φθίνει) κατά τη διάρκεια της τετραετούς φοίτησης τους. Το ίδιο προκύπτει και για τις γυναίκες Ευέλπιδες (τιμές ranks statistics κυμαινόμενες από -2.5 έως - 0.2), p-values<0.05), χωρίς όμως ο ρυθμός αύξησης να ακολουθεί ένα σταθερό μοτίβο. Χρησιμοποιώντας ελέγχους διαμέσου και Kruskal-Wallis (τιμές test statistics κυμαινόμενες από 14 έως 28, p-values<0.01), τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστικά σημαντική βελτίωση στην επίδοση στις έλξεις σε μονόζυγο των Ευελπίδων (και ανδρών και γυναικών) της ίδιας τάξης εξετάζοντας διαχρονικά τα έτη Συζήτηση: Στην παρούσα μελέτη διαπιστώθηκε κατά κύριο λόγο η αποτελεσματικότητα του προπονητικού προγράμματος που ακολουθείται για την βελτίωση των επιδόσεων των Ευελπίδων στις έλξεις σε μονόζυγο, καθώς και η εξέλιξη των επιδόσεων τους διαχρονικά. 39

39 ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ :00-17:20 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Επιστημονικές Μέθοδοι Αξιολόγησης της Αποτελεσματικότητας της Οργάνωσης της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής Β. Κοντοδημάκη, PhD ΕΕΔΙΠ Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Με την εργασία αυτή επιδιώκεται να περιγραφούν οι απαραίτητες επιστημονικές διαδικασίες και μέθοδοι έγκυρης αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της οργάνωσης/προγραμματισμού της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής (ΣΦΑ), ως αυτοτελές εκπαιδευτικό έργο, αλλά και ως μια από τις βασικές αποστολές του Στρατού Ξηράς. ΜΕΘΟΔΟΣ: Η μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν η βιβλιογραφική ανασκόπηση πηγών σχετικών με την (α) εκπαιδευτική αξιολόγηση ή αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου/προγραμματισμού (Καραγεώργος, 2002; Δημητρόπουλος, 2004; Μαυρόπουλος, 2004), (β) τη μεθοδολογία στην αθλητική επιστήμη (Thomas et al., 2003) καθώς και (γ) το στρατιωτικό πλαίσιο (συνθήκες - δόγμα) στο οποίο οργανώνεται η ΣΦΑ (Kontodimaki et al, 2009). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της οργάνωσης του εκπαιδευτικού έργου παρουσιάζονται διάφορες θεωρίες, εκ των οποίων συστήνεται η στοχοκεντρική σε συνδυασμό με το σχέδιο δράσης των «5W» περιγραφικών ερωτημάτων. Το εκπαιδευτικό έργο (αποστολή) της ΣΦΑ αναλύεται σύμφωνα με τους σκοπούς και τους στόχους της (ΑΝΣΚ), σε συνδυασμό με την επιλογή κατάλληλων κριτηρίων περιγραφής των συνθηκών οργάνωσής της. Για τη συλλογή δεδομένων, προερχόμενα από μια μεγάλη στρατιωτική Διοικητική Μονάδα, ή Μ. Σχηματισμό, η δημοσκοπική μέθοδος παρουσιάζει πλεονεκτήματα διότι: (α) έχει άμεση πρακτική εφαρμογή κυρίως σε ερευνητικά ζητήματα διοίκησης/προγραμματισμού, (β) περιγράφει τις υφιστάμενες συνθήκες, χωρίς η ερευνητική διαδικασία να τις επηρεάζει, και (γ) εντοπίζει τις ανάγκες αναδιάρθρωσης του προγραμματισμού. Η μέθοδος αυτή αποσκοπεί στη μελέτη πρακτικών και απόψεων που ισχύουν σε έναν μεγάλο και ανομοιογενή πληθυσμό, όταν τα στοιχεία δεν είναι διαθέσιμα ή καταγεγραμμένα, οπότε απαιτείται η συλλογή τους από τις προσωπικές καταθέσεις των ερωτώμενων. Απαραίτητο είναι να ακολουθείται μια αυστηρά προσχεδιασμένη διαδικασία, για τη διασφάλιση της μεθόδου και των αποτελεσμάτων της, διακρινόμενη σε τρία στάδια: (α) Σχεδιασμός της αξιολόγησης, (β) Συλλογή δεδομένων και (γ) Ανάλυση αξιολόγηση των δεδομένων. Καθοριστικό παράγοντα αποτελεί η ορθή επιλογή του ερευνητικού δείγματος (σε αναλογία με το σύνολο του πληθυσμού που λαμβάνει μέρος στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΣΦΑ) καθώς και η διασφάλιση της εθελοντικής και ανώνυμης συμμετοχής του στην έρευνα. Οι τεχνικές-εργαλεία συλλογής δεδομένων της δημοσκοπικής έρευνας είναι κυρίως δυο: το ερωτηματολόγιο ή και η συνέντευξη. Η χρήση ή κατασκευή κατάλληλων εργαλείων είναι καθοριστική για την εγκυρότητα, αξιοπιστία και αντικειμενικότητα της έρευνας. ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Για τη διασφάλιση ενός αξιόπιστου σχεδίου αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της οργάνωσης/προγραμματισμού της ΣΦΑ κρίθηκε απαραίτητη η επιλογή ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου σχεδίου δράσης. Η στοχο-κεντρική θεωρία, που θέτει ως κριτήρια τους σκοπούς-στόχους (ΑΝΣΚ) του εκπαιδευτικού προγράμματος της ΣΦΑ, φαίνεται να ταιριάζει καλύτερα στο στρατιωτικό δόγμα. Οι αδυναμίες όμως που παρουσιάζει, ως ολοκληρωμένο σύστημα αξιολόγησης, καλύπτονται όταν συνδυάζεται με ερωτήματα περιγραφής των συνθηκών («5W») της οργάνωσης και εφαρμογής των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ΣΦΑ (Γραμματικόπουλος, 2006). Η αξιολόγηση των 40

40 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ προαναφερθέντων κριτηρίων (ΑΝΣΚ και «5W») υλοποιείται ως προς τρία ερωτήματα: α) τη συμβολή τους στην αποτελεσματικότητα της οργάνωσης της ΣΦΑ, β) τη συχνότητα χρήσης (εφαρμογής) τους κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων ΣΦΑ και γ) την επάρκεια καταλληλότητά τους για την αποτελεσματικότητα της οργάνωσης της ΣΦΑ (Kontodimaki et al., 2009b). Με την ολοκλήρωση κατάλληλης στατιστικής επεξεργασίας προκύπτουν απαντήσεις ως προς τη σύγκληση του σχεδιασμού της οργάνωσης της ΣΦΑ (πριν την εφαρμογή - στάδιο προετοιμασίας), σε σχέση με το στάδιο της εφαρμογής του προγραμματισμού της ΣΦΑ (χρήση κατά τη φάση της εκτέλεσης υλοποίησης) και σε σχέση με την αντιλαμβανόμενη απόδοσή τους (επάρκεια) μετά την ολοκλήρωση των προγραμμάτων της ΣΦΑ. Αναλόγως των συγκλήσεων ή αποκλίσεων, κάθε «ερευνώμενο στοιχείο» προγραμματισμού (ΑΝΣΚ και «5W») κρίνεται είτε ως ικανοποιητικό, είτε ως μη ικανοποιητικό, όποτε η διοίκηση (ή ο φορέας έρευνας ή ο ερευνητής) θα πρέπει αναλόγως να προχωρεί σε επανασχεδιασμό της οργάνωσης της ΣΦΑ. Η έγκυρη αξιολόγηση της οργάνωσης της ΣΦΑ οφείλει να κινείται σε ένα αυστηρά προκαθορισμένο επιστημονικό ερευνητικό σχέδιο, μέσω του οποίου να γίνεται η επιλογή και εφαρμογή αξιόπιστων μεθόδων συλλογής κριτηρίων και ερευνητικών δεδομένων με τη χρήση έγκυρων εργαλείων και στατιστικών υπολογισμών για τη διασφάλιση των αποτελεσμάτων της. Βιβλιογραφία 1. Καραγεώργος, Δ. (2002). Μεθοδολογία της έρευνας στις επιστήμες της αγωγής. Αθήνα: Σαββάλας. 2. Δημητρόπουλος, Ε. (2004). Εκπαιδευτική αξιολόγηση. Η αξιολόγηση της εκπαίδευσης και του εκπαιδευτικού έργου. Αθήνα: εκδ. Γρηγόρη. 3. Μαυρόπουλος, Α. (2004). Στοιχεία διδακτικής μεθοδολογίας. Βασικές αρχές για την επιτυχία μιας διδασκαλίας. Αθήνα: Σαββάλας. 4. Thomas, J., & Nelson, J. (2003). Μέθοδοι έρευνας στη Φυσική Δραστηριότητα, (Κ. Καρτερολιώτης, επιμ. μετφρ.). Αθήνα: Πασχαλίδης 5. Kontodimaki, V., Mountakis, C., & Dimitriou, A. (2009a). The organization and management of physical education in the Greek Army In section: Sports Management in: Oral & Poster Presentations of the 17th International Congress of Physical Education & Sport on 22-24/5/2009. Democritus University of Thrace. Greece: Komotini. 6. Γραμματικόπουλος, Β. (2006). Εκπαιδευτική Αξιολόγηση: Μοντέλα Αξιολόγησης Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό, 4(2), Kontodimaki, V., Mountakis, C., & Dimitriou, A. (2009b). Development of a questionnaire to investigate the management of physical education in the Greek Army In section: Sports Management in: Oral & Poster Presentations of the 17th International Congress of Physical Education & Sport on 22-24/5/2009. Democritus University of Thrace. Greece: Komotini. 41

41 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Θεωρία «Εκπαίδευσης Ενηλίκων» και Στρατιωτική Εκπαίδευση: Προσεγγίσεις και Προβληματισμοί Νικόλαος Χασάναγας, Δρ. Κοινωνιολογίας Αλεξάνδρα Μπεκιάρη, Επίκουρος Καθ. ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Στη θεωρία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, ως «ενήλικοι» εκπαιδευόμενοι θεωρούνται όχι απλά όσοι έχουν συμπληρώσει τα 18 τους χρόνια αλλά όσοι έχουν εγκαταλείψει τη μάθηση ως κύρια απασχόληση και έχουν περάσει στη φάση των «αυτόνομων επιλογών», και έχουν αποκτήσει δικές τους απόψεις, εμπειρία, στερεότυπα, αξίωση για αυτοδιαχείριση κάθε περαιτέρω μάθησης. Αυτά κ.α. χαρακτηριστικά των «ενηλίκων εκπαιδευομένων» καθιστούν αναγκαία την εφαρμογή ιδιαίτερων μεθόδων προκειμένου να βρει πραγματική αποδοχή ένας εκπαιδευτής απέναντι σε αν τέτοιο κοινό. Δεδομένου ότι η υπηρεσία στο στρατό (είτε για κληρωτούς είτε για μονίμους) εμπεριέχει μια διαρκή φυσική και διανοητική εκπαίδευση δύναται να τεθεί το ερώτημα ποιοι θεωρούνται ως «ενήλικοι εκπαιδευόμενοι» στις ένοπλες δυνάμεις. Όσοι έχουν τελειώσει στρατιωτικές σχολές; Κληρωτοί ή μόνιμοι αυξημένης ηλικίας; Όσοι έχουν περάσει επί μακρού εκπαιδευτικά/επιμορφωτικά προγράμματα, ΑΔΙΣΠΟ, ή άλλες σπουδές; Όσοι έχουν εμπειρία διοίκησης (λχ διοικητές μονάδων, υπεύθυνοι αξιωματικοί επιτελικών γραφείων); Όσοι έχουν μεστή οργανωτική εμπειρία από συμμετοχή σε ασκήσεις; Από διοργάνωση και εκτέλεση ασκήσεων; Ή μήπως όσοι έχουν εμπειρία από δύσκολες πραγματικές καταστάσεις (πχ αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, εμπόλεμες καταστάσεις κλπ). Τι μέθοδοι εκπαίδευσης μπορούν να εφαρμοστούν στους «ενήλικες εκπαιδευόμενους» των ενόπλων δυνάμεων ώστε να αριστοποιηθεί η εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα; Μια ανάπτυξη και συστηματοποίηση προβληματισμών με βάση προσεγγίσεις και μοντέλα/ θεωρίες «εκπαίδευσης ενηλίκων» αποτελεί τον στόχο αυτής της εργασίας. Λέξεις-κλειδιά: «Ανδραγωγική», τύποι εκπαίδευσης, ένοπλες δυνάμεις, φυσική αγωγή, αποτελεσματικότητα. 42

42 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Η Γέννηση Του Οργανωμένου Στρατιωτικού Αθλητισμού Στην Ελλάδα - 1 η Ιουνίου 1948 Ίλαρχος Αθηνόδωρος Ι. Μοσχόπουλος, M.Sc., (α) Δρ. Ευάγγελος Αλμπανίδης, Αν. Καθηγητής, (α) Δρ. Αθανάσιος Αναστασίου, Αν. Καθηγητής, (β) Δρ. Παναγιώτης Αντωνίου, Αν. Καθηγητής (α) (α) ΤΕΦΑΑ- Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (β) ΤΕΦΑΑ- Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Εισαγωγή: Αναντίρρητα, η έλλειψη εμπεριστατωμένης επιστημονικής έρευνας και μελέτης της ιστορίας της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού στην Ελλάδα δημιουργεί ένα βιβλιογραφικό κενό. Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι να αποκαλύψει στοιχεία και δεδομένα που αφορούν στο ξεκίνημα του οργανωμένου στρατιωτικού αθλητισμού των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, μέσα από πρωτοεμφανιζόμενο αρχειακό υλικό του Ανωτάτου Συμβουλίου Αθλητισμού Ενόπλων Δυνάμεων (Α.Σ.Α.Ε.Δ.), το οποίο με το ιδρυτικό του νομοθέτημα είχε την επωνυμία Ανωτέρα Συντονιστική Επιτροπή Αθλητισμού Ενόπλων Δυνάμεων (Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ.), και ταυτόχρονη τεκμηρίωση των δεδομένων του αρχείου από τον Τύπο της εποχής, θέτοντας κατ αυτό τον τρόπο τη βάση για περεταίρω διερεύνηση του υπόψη θέματος. Μέθοδος: Κατόπιν προσωπικής έρευνας και υπηρεσιακών επαφών με την στρατιωτική ηγεσία και τις αρμόδιες υπηρεσίες των Ενόπλων Δυνάμεων, βρέθηκε, αρχικά, τον Αύγουστο του 2012, το Αρχείο Δραστηριοτήτων που τηρούσαν οι κατά καιρούς Γενικοί Γραμματείς της Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ., σε μορφή 190 φύλλων φωτοτυπιών από έγγραφα γραφομηχανής. Συν τοις άλλοις, τον Δεκέμβριο του 2012, βρέθηκαν στην Κεντρική Γραμματεία του Γ.Ε.ΕΘ.Α., σε μορφή μικροφίλμ, όλες οι διαταγές του Γ.Ε.ΕΘ.Α. της περιόδου , που αφορούσαν τις δραστηριότητες της Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ. και του Α.Σ.Α.Ε.Δ. Με την απόκτηση του αρχείου της αθλητικής εφημερίδας «ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ» από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και με τη χρήση της διαδικτυακής σελίδας e- fimeris.nlg.gr της Εθνικής Βιβλιοθήκης κατέστη δυνατή η καταγραφή των σημαντικών ιστορικών γεγονότων που αναφέρονται στην παρούσα εργασία. Επίσης, βρέθηκε και συλλέχτηκε αρχειακό υλικό που είχε διασωθεί από τις πλημμύρες του Αποτελέσματα: Στο αρχείο αυτό αναφέρονται όλες οι αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και οι επιτελικές και οργανωτικές ενέργειες της Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ. για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων αυτών από την περίοδο 1948 έως και το Αναφέρονται, επίσης, σχόλια των κατά καιρούς διατελεσάντων Γενικών Γραμματέων επί των διαφόρων αγώνων, δίνοντας έτσι σαφή και πλήρη κατά το δυνατόν εικόνα για τις συνθήκες τέλεσης των διαφόρων διοργανώσεων, τα αντικειμενικά οργανωτικά προβλήματα που ανέκυπταν πριν και κατά τη διοργάνωσή τους. Συζήτηση: Από την μελέτη και τη διασταύρωση του αρχειακού υλικού προέκυψαν μεταξύ άλλων και τα εξής: α) η ημερομηνία ίδρυσης της Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ., η οποία είναι η 1 η Ιουνίου 1948, β) η αποστολή και οι σκοποί της Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ., γ) οι οργανωτικές δομές και η λειτουργία της και, δ) οι χρονικές περίοδοι του οργανωμένου στρατιωτικού αθλητισμού των ελληνικών Ε.Δ. Λέξεις - Κλειδιά: Α.Σ.Ε.Α.Ε.Δ., Α.Σ.Α.Ε.Δ., οργανωμένος στρατιωτικός αθλητισμός. 43

43 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Η Σπουδαιότητα του Mentoring στη Στρατιωτική Εκπαίδευση Κοσματόπουλος Α. Τμήμα Οργάνωσης & Διαχείρισης Αθλητισμού Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Γαργαλιάνος Δ. ΤΕΦΑΑ, ΔΠΘ Εισαγωγή: Η έννοια του «μέντορα» πρωτοεμφανίζεται στην «Οδύσσεια», όπου ο Όμηρος χαρακτηρίζει έτσι τον έμπιστο καθοδηγητή και προστάτη του νεαρού Τηλέμαχου. Στη σύγχρονη εποχή, ο όρος «μέντορας» υιοθετήθηκε στα μέσα του 18 ου αιώνα για να υποδηλώνει παραπλήσιες πρακτικές. Κοινό σημείο αναφοράς των επικρατέστερων ορισμών του mentoring είναι η υποστήριξη και η καθοδήγηση του εκπαιδευόμενου (mentee) από τον μέντορα (mentor) (Jones, Harris, & Miles, 2009). Η αποτελεσματικότητα του mentoring αναδεικνύεται από μία σειρά ερευνών και πρακτικών εφαρμογών σχετικά με την καθοδήγηση πρώην φυλακισμένων και την επανένταξή τους στην κοινωνία, την εκπαίδευση, τις επιχειρήσεις και την ιατρική περίθαλψη. Έρευνες σε νέους προπονητές κατέδειξαν ότι ένα δομημένο και επίσημο πρόγραμμα mentoring θεωρήθηκε ως ο πιο σημαντικός παράγοντας στην εξέλιξή τους. Σκοπός: Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει τη σπουδαιότητα του mentoring στις Ένοπλες Δυνάμεις ως εργαλείο μεγιστοποίησης της προσπάθειας και της αποφασιστικότητας του μαχητή τόσο κατά την εκπαίδευσή του, όσο και κατά την εκτέλεση της αποστολής του. Μεθοδολογία: Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν αυτή της ανασκόπησης της υπάρχουσας διεθνούς βιβλιογραφίας από ένα ευρύτερο φάσμα δράσεων, καθώς παρουσιάζονται αρκετά σημεία σύζευξης στους τομείς της θεωρητικής εκπαίδευσης, της σωματικής προετοιμασίας, της ψυχολογικής υποστήριξης και της αποκατάστασης μετά από στρεσογόνες εμπειρίες. Αποτελέσματα: Σε έρευνα των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ διαπιστώθηκε ότι: α) είναι αναγκαίο ο αξιωματικός να καθοδηγεί και να ενθαρρύνει τους νέους στρατιώτες, β) υπάρχει διαφορά μεταξύ του ηγέτη και του μέντορα, αλλά, παράλληλα, και γ) ενδεχόμενα να προκύψει αρνητική εξέλιξη όταν ο μέντορας προσπαθήσει να επιβληθεί σε μία ομάδα που αποτελείται από ασύμβατα μεταξύ τους μέλη (Anderson-Ashcaft, 2002). Μία έρευνα σε αξιωματικούς του Στρατού των ΗΠΑ αποκάλυψε ότι αν και πολλοί από αυτούς επιζητούσαν την υποστήριξη του mentoring, δεν ήθελαν η διαδικασία να καθορίζεται μέσω επίσημων προγραμμάτων. Τέλος, έχει αναφερθεί ότι στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία πρόγραμμα mentoring για την αντιμετώπιση μετατραυματικών προβλημάτων (Johnson & Andersen, 2010). Συζήτηση Συμπεράσματα: Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας συνηγορούν στο ότι είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται το mentoring ως εργαλείο αμφίδρομης μάθησης και επικοινωνίας, εκπαίδευσης, επιλεκτικής καθοδήγησης, έμπνευσης και ενθάρρυνσης. Η αποτελεσματικότητα στην εφαρμογή του mentoring εξαρτάται από τη συμβατότητα και τον αμοιβαίο σεβασμό των εμπλεκόμενων μελών, τη θέλησή τους να συνεργαστούν και κυρίως την φυσιογνωμία του μέντορα. Βιβλιογραφία 1. Anderson-Ashcaft, M. (2002). Mentoring perceptions in the military. Strategy Research Project. Carlisle Barracks, Pennsylvania, USA: U.S. Army War College. 44

44 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ 2. Johnson, W. B., & Andersen, G. R. (2010). Formal mentoring in the U.S. military. Research Evidence, Lingering Questions, and Recommendations. Naval War College Review, 63(2), Jones, R. L., Harris, R., & Miles, A. (2009). Mentoring in sport coaching: a review of the literature. Physical Education and Sport Pedagogy, 14(3),

45 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Η Αποτελεσματικότητα της Οργάνωσης / Προγραμματισμού της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής ως προς το Βιωματικό Στόχο Βασιλική Κοντοδημάκη, PhD ΕΕΔΙΠ Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο Βιωματικός αποτελεί έναν από τους 5 εκπαιδευτικούς στόχους της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής (ΣΦΑ) όπως αυτή οργανώνεται ως αυτοτελές εκπαιδευτικό έργο στις Μονάδες του Ελληνικού Στρατού Ξηράς (ΣΞ). Το περιεχόμενο της ΣΦΑ στο πλαίσιο οργάνωσης/προγραμματισμού της στις Μονάδες του ΣΞ περιλαμβάνει 21 αντικείμενα που διακρίνονται στα: αντικείμενα Βασικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης (ΒΣΕ), αντικείμενα Φυσικής Αγωγής Μάχης (ΦΑΜ) και αντικείμενα Συντήρησης (ΣΥΝΤ) της ΣΦΑ (Κοντοδημάκη, 2013). Με την παρούσα εργασία αξιολογήθηκε η αποτελεσματικότητα της οργάνωσης/προγραμματισμού της Σ.Φ.Α. ως προς 2 ερωτήματα: (1) κατά πόσο τα παραπάνω αντικείμενα συμβάλουν στην επίτευξη του Βιωματικού στόχου με την απόκτηση αθλητικής συνήθειας (χόμπι) των στελεχών ΣΞ και (2) κατά πόσο τα αντικείμενα που συμβάλουν περισσότερο, χρησιμοποιούνται εξίσου συχνά και κρίνονται αναλόγως επαρκή, για την επίτευξη του στόχου. ΜΕΘΟΔΟΣ: Στην έρευνα μετείχαν εθελοντές, εν ενεργεία Μόνιμα Στρατιωτικά Στελέχη που υπηρετούσαν στις Μονάδες των 4 Μειζόνων Σχηματισμών (αντιπροσωπευτικό δείγμα στρωματοποιημένης, αναλογικής ποσόστωσης). Η συλλογή των δεδομένων έγινε με δημοσκοπική μέθοδο και τη χρήση ελεγμένου (έγκυρου και αξιόπιστου) ερωτηματολογίου των Kontodimaki, Mountakis, Travlos, & Stergioulas (2012) με 5βάθμια κλίμακα τύπου likert. Για να απαντηθούν τα ερωτήματα της έρευνας: (1) Όλα τα αντικείμενα ΣΦΑ τέθηκαν υπό το ερώτημα πόσο είναι απαραίτητα/συμβάλλουν στην επίτευξη της απόκτησης χόμπι, μέσα από τον προγραμματισμό εκπαίδευσης της ΣΦΑ. Υπολογίστηκαν οι μέσες τιμές (Μ) και τυπικές αποκλίσεις (±SD) του συνόλου των αντικειμένων και (2) Τα αντικείμενα ΣΥΝΤ της ΣΦΑ που παρουσίασαν τους υψηλότερους δείκτες συμβολής, εξετάσθηκαν επίσης ως προς το πόσο συχνά χρησιμοποιούνται και πόσο επαρκή κρίνονται για την επίτευξη του Βιωματικού στόχου. Για να ελεγχθεί αν συμβαδίζουν οι μετρήσεις συμβολής, συχνότητας χρήσης και επάρκειας των αντικείμενων ΣΥΝΤ χρησιμοποιήθηκε το t-test κατά ζεύγη δειγμάτων. Η στατιστική σημαντικότητα, που τέθηκε στο p 0.05, ερευνήθηκε με το τεστ ανάλυσης της διακύμανσης επαναλαμβανομένων μετρήσεων. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS 17 v. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Από τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων της έρευνας προέκυψε ότι: (1) τα αντικείμενα που συμβάλουν περισσότερο στην επίτευξη του Βιωματικού στόχου είναι οι «αθλοπαιδιές» (3.67±1.31) και η «ατομική γύμναση» (3.55±1.30). Ακλούθησαν η «προθέρμανση» (3.49±1.33), η «αποθεραπεία-χαλάρωση» (3.46±1.30), η «κολύμβηση» (3.31±1.45), το «τρέξιμο» (3.31±1.23), η «ενδυνάμωση με βάρη» (Μ=3.21±1.36) οι «αθλητικές-διαγωνιστικές συναντήσεις» (3.20±1.37), οι «κάμψεις» (3.16±1.24), οι «έλξεις» (3.10±1.26), οι «διπλώσεις» (3.13±1.26) και η «πάλη-πολεμικές τέχνες» (3.03±1.44). Τα λοιπά αντικείμενα παρουσίασαν μικρότερη συμβολή: «στατικές ασκήσεις ενδυνάμωσης ευκαμψίας» (2.98±1.30), «στίβος ενδυνάμωσης» (2.74±1.29), «στίβος εμποδίων» (2.64±1.32), «αναρρίχηση επί κάλω» (2.56±1.33), «πορεία με φόρτο» (2.45±1.33), «ρίψη χειροβομβίδας» (2.34±1.32), η «μεταφορά τραυματία» (2.34±1.31) και η «οπλασκία» (2.27±1.33). Και (2) στατιστικά σημαντικές διαφορές παρατηρήθηκαν μεταξύ των 46

46 ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ συσχετίσεων ως προς (α) τη συμβολή, (β) τη συχνότητα χρήσης και (γ) την επάρκεια των αντικειμένων ΣΥΝΤ της ΣΦΑ: «αθλοπαιδιές» (α) t(2863)=40.58, (β) t(2863)=24.81, (γ) t(2863)=21.66, «αθλητικές-διαγωνιστικές συναντήσεις» (α) t(2863)=32.75, (β) t(2863)= , (γ) t(2863)= και «ατομική γύμναση» (α) t(2863)=45.98, (β) t(2863)=-28.03, (γ) t(2863)= ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Τα αντικείμενα ΣΥΝΤ και ΒΣΕ κυριάρχησαν ως προς τη συμβολή τους στην επίτευξη του Βιωματικού στόχου, πιθανότατα επειδή δίνεται ελευθερία επιλογής και εξάσκησης σε αυτά ακόμη και εκτός στρατοπέδου. Για το λόγο αυτό, τα αντικείμενα ΦΑΜ δεν προβλήθηκαν ως συμβάλλοντα στην ανάπτυξη της αθλητικής συνήθειας (χόμπι). Παρόλα αυτά, οι στατιστικά σημαντικές διαφορές που παρατηρήθηκαν στις συσχετιζόμενες τιμές των αντικειμένων ΣΥΝΤ της ΣΦΑ έδειξαν αρνητική συνάφεια και επομένως δεν φάνηκε να ικανοποιείται ο στόχος επαρκώς. Συμπεραίνεται ότι, η επιλογή και εφαρμογή κατάλληλων αντικειμένων και προγραμματισμού ΣΦΑ, μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία θετικών στάσεων των στελεχών απέναντι στην άσκηση με απώτερο σκοπό την υιοθέτηση κινητικών συνηθειών (χόμπι). Όσο καλλιεργείται η απόκτηση χόμπι, τόσο πιθανότερο είναι τα στρατιωτικά στελέχη να ασκούνται στη ΣΦΑ, με τα αναμενόμενα για την υγεία και φυσική ετοιμότητά τους αποτελέσματα (θεωρία προσχεδιασμένης συμπεριφοράς) (Theodorakis, 1994; Θεοδωράκης & Χασάνδρα, 2006). Βιβλιογραφία 1. Κοντοδημάκη, Β. (2013). Παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματική οργάνωση της Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής. Αθλητική Επιστήμη και Ένοπλες Δυνάμεις, τ. 1 (2), σ Kontodimaki, V., Mountakis, C., Travlos, A. K., & Stergioulas, A. (2012). The investigation of the efficiency of the organization of physical training in Greek Army. Biology of exercise, v. 8 (1), p.p Theodorakis, Y. (1994). Planned behavior, attitude strength, role identity and the prediction of exercise behavior. The Sport Psychologist, v.8, p Θεοδωράκης, Ι. & Χασάνδρα, Μ. (2006). Σχεδιασμός Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας. Θεσσαλονίκη: εκδ. Χριστοδουλίδη. 47

47 ΠΕΜΠΤΗ 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ :00-10:40 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Φυσιολογικές και Βιο-Κινητικές Επιδράσεις κατά τη Μεταφορά Φορτίου Κουναλάκης Στυλιανός, PhD Εργοφυσιολόγος Το φορτίο που μεταφέρουν οι μάχιμοι σε μια αποστολή, μπορεί να αναδειχθεί σε κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας ή αποτυχίας της. Από το 1895 μέχρι και το 1987, οι συστάσεις για την μεταφορά φορτίου ήταν από 18 έως 32 κιλά, ή το 30-40% του σωματικού βάρους. Το 1987 το φορτίο χωρίστηκε σε δύο κατηγορίες: αυτό για καταστάσεις άμεσης σύγκρουσης που ήταν 22 κιλά ή το 30% του σωματικού βάρους και σε φορτίο για παρατεταμένη επιχείρηση, βάρους 33 κιλών ή το 45% του σωματικού βάρους. Η τεχνολογική εξέλιξη υπολογίζεται ότι μείωσε το βάρος των διαφόρων μεταφερόμενων εξαρτημάτων κατά 4-5%. Παρόλα αυτά, το πραγματικό φορτίο που οι μάχιμοι μεταφέρουν είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από τις συστάσεις των διαφόρων οργανισμών, περίπου 10 κιλά παραπάνω (Dean 2004). Η απόδοση, όπως αυτή προσδιορίζεται από την δυνατότητα ολοκλήρωσης μιας πορείας όσο τον δυνατόν γρηγορότερα και από την ικανότητα επίτευξης ζωτικής σημασίας χειρισμών κατά τη διάρκεια ή στο τέλος αυτής της πορείας, μειώνεται δραματικά με την ανάλογη αύξηση του φορτίου που μεταφέρεται (Carlton and Orr, 2014). Σε ότι αφορά την ολοκλήρωση μιας πορείας σε μικρό χρόνο, έρευνες έχουν αναδείξει τη σημαντική αύξηση του χρόνου ολοκλήρωσης μιας πορείας από τα 3.2 έως και τα 20 χιλιόμετρα, με την παράλληλη αύξηση του φορτίου από τα 14 έως και τα 61 κιλά, τόσο σε άνδρες, όσο και σε γυναίκες (ΝΑΤΟ TR-HFM-080, 2009). Ακόμα, οι διάφορες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια εμπλοκής σε μάχη, φαίνεται να επηρεάζονται αισθητά ανάλογα με το φορτίο που μεταφέρεται. Συγκεκριμένα, μειώνεται η ικανότητα στόχευσης κατά 26-33% από την αύξηση του τρέμουλου λόγω κόπωσης (Knapik et al. 1990) και η ικανότητα ρίψης χειροβομβίδας κατά 9%, λόγω πόνου στον ώμο (Harper et al. 1997). Επίσης, αυξάνεται ο χρόνος του περάσματος του στίβου εμποδίων κατά 4.5% ανά κιλό επιπλέον μεταφερόμενου βάρους (Knapik and Raynolds 2012). Σημαντική είναι και η μείωση της απόδοσης σε συγκεκριμένες φυσικές δραστηριότητες που συναντώνται σε καταστάσεις μάχης, όπως η μέγιστη ταχύτητα για μικρή απόσταση, το άλμα σε μήκος, οι επιδέξιες κινήσεις, η ανάβαση σε κλίμακα και ο χρόνος αντίδρασης (Ricciardi et al. 2007). Τέλος, σε καταστάσεις προσομοίωσης μάχης διάρκειας 1 έως 5 ημερών, και με φορτίο 24 έως 43 κιλά, η δύναμη των μυών του κορμού και των κάτω άκρων μειώνεται κατά 8-10% (Knapik et al. 1990, Grenier et al. 2012). Τα φυσικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά που φαίνεται να συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη μεταφορά φορτίου είναι η καλή αερόβια ικανότητα (Knapik et al., 1990, Grenier et al. 2012), η αυξημένη μυϊκή μάζα και το μειωμένο ποσοστό σωματικού λίπους (Koerhuis et al. 2009), η ισομετρική και ισοκινητική δύναμη των μυών του κορμού (Knapik et al., 1990), η δύναμη των καμπτήρων και εκτεινόντων στην άρθρωση του γόνατος και η δύναμη των πελματιαίων καμπτήρων (Mello et al., 1988). Χρησιμοποιώντας πολυπαραγοντικά μοντέλα, οι ερευνητές ανέδειξαν ότι η αερόβια ικανότητα, η σωματική σύσταση και η μυϊκή δύναμη και αντοχή εξηγούν την μεγαλύτερη διασπορά που παρατηρείται για την ικανότητα μεταφοράς φορτίου (Bilzon et al. 2001, Williams et al. 2006). 48

48 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Πέραν των φυσικών-φυσιολογικών, βιομηχανικοί - βιοκινητικοί παράγοντες όπως ο τύπος και κατανομή του φορτίου, ο τύπος του σάκου, η θέση του όπλου, ο τύπος και η κατασκευή του προστατευτικού γιλέκου και οι ρυθμιστές θέσης φορτίου, φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο. Το φορτίο μεταφέρεται οικονομικότερα από τον κορμό, και κατά προτίμηση με μονό ή διπλό σάκο (Data and Ramanathan 1971). Ο διπλός σάκος δεν αναγκάζει το μαχητή να σκύβει τόσο πολύ μπροστά και επομένως μειώνονται οι δυνάμεις για να κρατηθεί ο κορμός σε όρθια θέση. Επιπλέον, ο μαχητής έχει κάποιο εξοπλισμό διαθέσιμο μπροστά του (για παράδειγμα είναι πολύ χρήσιμο για τους γιατρούς όταν παρέχουν βοήθεια). Τα μειονεκτήματα της μεταφοράς μέρους του μεταφερόμενου βάρους μπροστά είναι η μειωμένη ορατότητα, το μειωμένο μήκος διασκελισμού (που σημαίνει αύξηση των ενεργειακών απαιτήσεων) η ευκολότερη κόπωση των αναπνευστικών μυών και μειωμένη δυνατότητα αποβολής θερμότητας (Legg 1985, Harman et al. 1992, Shiffman et al.2006, Faghy et al. 2014). Το πλαίσιο μεταφοράς βάρους και οι εντατήρες στη μέση μειώνουν την πίεση στους ώμους και τη δυσφορία σε λαιμό και μέση και μεταφέρουν τις δυνάμεις από το φορτίο ψηλότερα στο σώμα, μειώνοντας την ενεργειακή δαπάνη. Άλλες μελέτες πάλι, προτείνουν ισομερή κατανομή των δυνάμεων του φορτίου, γιατί με τη μεταφορά των δυνάμεων ψηλά, αυξάνεται η προσπάθεια για την συγκράτηση του κορμού σε κάθετη θέση, ιδιαίτερα σε ανώμαλο έδαφος και σε ψηλά άτομα (Lafiandra and Harman 2004). Η διαδοχική ρύθμιση των εντατήρων, θεωρητικά μπορεί να αποφορτίσει προσωρινά τους ώμους, αλλά το μέρος που δέχεται τη πίεση υποφέρει περισσότερο. Η ζώνη στο στέρνο μεταφέρει το φορτίο προς το εσωτερικό του σώματος, με αποτέλεσμα την καλύτερη κατανομή του βάρους σε ώμους και ισχία. Το όπλο μεταφέρει το κέντρο βάρους του σώματος μπροστά με αποτέλεσμα την αύξηση των δυνάμεων εδαφικής πρόσκρουσης (περίπου κατά 5%) την συνολική επιβράδυνση της πορείας κατά 1% και την παράλληλη αύξηση των πλάγιων μετατοπίσεων της βάδισης κατά 12%. Η μεταφορά του βάρους μπροστά συνδέεται περισσότερο με τις κινήσεις των χεριών και λιγότερο με το βάρος του όπλου καθαυτό (Birrel et al. 2007, Birrel and Haslam 2008). Τέλος, το βάρος και ο τύπος του γιλέκου αυξάνουν τις ενεργειακές απαιτήσεις, το θερμικό φορτίο και τον πόνο και μειώνουν την κινητικότητα του μαχητή (Caldwell et al. 2011). Η μειωμένη δύναμη και καρδιοαναπνευστική αντοχή που εμφανίζουν οι γυναίκες και που οφείλεται στα φυσικά τους χαρακτηριστικά (κυρίως η μικρότερη μυϊκή μάζα και το αυξημένο ποσοστό σωματικού λίπους), τις φέρνει σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με τους άνδρες. Συγκεκριμένα, ενώ παρουσιάζουν παρόμοια ενεργοποίηση μυών και κινηματική κατά τη βάδιση, η σχετική προσπάθεια που καταβάλλουν είναι μεγαλύτερη (Knapik and Reynolds 2010), με αποτέλεσμα να υστερούν σημαντικά. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη επανασχεδιασμού του εξοπλισμού, ο οποίος κατά βάση έχει σχεδιαστεί για άνδρες (ΝΑΤΟ TR-HFM-080, 2009). Το έδαφος μπορεί να αυξήσει σημαντικά τις ενεργειακές απαιτήσεις των μαχητών και να μειώσει την απόδοσή τους. Το επιπλέον φορτίο λειτουργεί πολλαπλασιαστικά. Για παράδειγμα, η ενεργειακή απαίτηση κατά τη βάδιση σε αμμώδες έδαφος με φορτίο μπορεί να αυξηθεί και κατά 100% συγκριτικά με το αν το περπάτημα γίνεται σε ομαλό δρόμο με το ίδιο φορτίο (Knapik and Reynolds 2010). Ο ρουχισμός, επίσης μπορεί να επιβαρύνει 1-3% το μεταβολικό κόστος του μαχητή ανά επιπλέον κιλό στο σώμα του (Dorman and Havenith 2009). Η επίδραση του είδους του ρουχισμού φαίνεται ότι είναι καταλυτική στο υγρό στοιχείο (Kounalakis et al. 2014). 49

49 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Η μεταφορά του φορτίου μπορεί να πραγματοποιηθεί και με τροχήλατα μέσα, μηχανοκίνητα ή μη. Τα μη μηχανοκίνητα τροχήλατα μπορούν να μεταφέρουν κιλά, κατά 54% γρηγορότερα (δεμένα στη ζώνη μέσης). Για τη μεταφορά βάρους 50 κιλών και την κάλυψη 3.2 χιλιομέτρων, η ενέργεια που καταναλώνεται είναι κατά 88% λιγότερη. Βέβαια χρησιμοποιούνται κυρίως σε επίπεδο έδαφος, είναι σχετικά θορυβώδη και δίνουν στόχο. Ανάμεσα σε άλλα υπό ανάπτυξη τεχνολογικά μέσα διευκόλυνσης της μεταφοράς φορτίου είναι οι εξω-σκελετοί και τετράποδα μηχανοκίνητα οχήματα (Mooney et al. 2014). H μείωση των αρνητικών επιδράσεων του φορτίου σε μια αποστολή μπορεί να επιτευχθεί με την καλύτερη κατανομή του στο σώμα, την βελτίωση των τρόπων μεταφοράς του, με τεχνικές για την αποφυγή των τραυματισμών και με την κατάλληλη προπόνηση (Knapik and Reynolds 2010). Σε ότι αφορά την προπόνηση, φαίνεται ότι η συνδυαστική ενδυνάμωση των μυών του κορμού και των κάτω άκρων και οι ασκήσεις αύξησης της καρδιοαναπνευστικής αντοχής βελτιώνουν σημαντικά τη δυνατότητα μεταφοράς του φορτίου. Μάλιστα, όταν η μία τουλάχιστον προπόνηση την εβδομάδα προσομοιάζει αυτήν της δραστηριότητας (μεταφορά φορτίο με προοδευτικά αυξανόμενο βάρος), η βελτίωση είναι μεγαλύτερη (Knapik et al. 2012). Συνοψίζοντας, φαίνεται ότι παρά την τεχνολογική εξέλιξη, τα προβλήματα μεταφοράς φορτίου είναι υπαρκτά. Το μεταφερόμενο φορτίο επηρεάζει σημαντικά την απόδοση στις στρατιωτικές δραστηριότητες. Οι αιτίες που διαμορφώνουν την δυνατότητα μεταφοράς φορτίου εντοπίζονται στα φυσικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά των μάχιμων αλλά και σε βιοκινητικούς βιομηχανικούς παράγοντες. Το φύλο, το έδαφος και ο ρουχισμός παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Υπάρχουν αρκετές προσεγγίσεις μείωσης των αρνητικών επιδράσεων του φορτίου σε μια αποστολή, μεταξύ άλλων - και σε κυρίαρχο ρόλο - η προπόνηση. Βιβλιογραφία Bilzon JLJ, Allsopp AJ, Tipton MJ. Assessment of physical fitness for occupations encompassing load-carriage tasks. Occup Med. 2001;51: Birrell SA, Haslam RA. The influence of rifle carriage on the kinetics of human gait. Ergonomics. 2008;51: Birrell SA, Hooper RH, Haslam RA. The effect of military load carriage on ground reaction forces. Gait Posture. 2007;26: Caldwell JN, Engelen L, van der Henst C, Patterson MJ, Taylor NA. The interaction of body armor, low-intensity exercise, and hot-humid conditions on physiological strain and cognitive function. Mil Med 2011; 176: Carlton SD, Orr RM. The impact of occupational load carriage on carrier cost and mechanical work of walking during load carriage in soldiers. Med Sci Sports Exerc Jun;44(6): Datta SR, Ramanathan NL. Ergonomic comparison of seven modes of carrying loads on the horizontal plane. Ergonomics Mar;14(2): Dean CE. The Modern Warrior s Combat Load. Dismounted Operations in Afghanistan, April May Ft Leavenworth, Kan: Army Center for Lessons Learned; Dorman LE, Havenith G. The effects of protective clothing on energy consumption during different activities. Eur J App Physiol 2009; 105: Faghy MA, Brown PI. Thoracic load carriage-induced respiratory muscle fatigue. Eur J Appl Physiol May;114(5):

50 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Grenier JG, Peyrot N, Castells J, Oullion R, Messonnier L, Morin JB. Energy mobility: a critical review of the literature. Int J Occup Saf Ergon. 2014;20(1): Harper W, Knapik JJ, depontbriand R. An Investigation of Female Load Carriage Capability. Aberdeen Proving Ground, Md: US Army Research Laboratory; Technical Report ARL-TR Johnson RF, Knapik JJ, Merullo DJ. Symptoms during load carrying: effects of mass and load distribution during a 20-km road march. Prec Mot Skills. 1995; 81: Knapik and Reynolds. Load Carriage in Military Operations, Borden Institute Monograph Series, Knapik J, Bahrke M, Staab J, Reynolds K, Vogel J, O Connor J. Frequency of Loaded Road March Training and Performance on a Loaded Road March. Natick, Mass: US Army Research Institute of Environmental Medicine; Knapik JJ, Harman EA, Steelman RA, Graham BS. A systematic review of the effects of physical training on load carriage performance. J Strength and Cond Res; 2012; 26: Koerhuis CL, Veenstra BJ, van Dijk JJ, Delleman NJ. Predicting marching capacity while carrying extremely heavy loads. Mil Med Dec;174(12): Kounalakis SN, Kostoulas I, Havenetidis K, Giossos I, Paxinos T. Cadets' swimming and running performance with and without a combat uniform. Aviat Space Environ Med Jan;85(1): Lafiandra M, Harman E. The distribution of forces between the upper and lower back during load carriage. Med Sci Sports Exerc Mar;36(3): Legg SJ, Mahanty A. Comparison of five modes of carrying a load close to the trunk. Ergonomics Dec;28(12): Mello RP, Damokosh AI, Reynolds KL, Witt CE, Vogel JA. The Physiological Determinants of Load Bearing Performance at Different March Distances. Natick, Mass: US Army Research Institute of Environmental Medicine; Technical Report T15/88. Mooney LM, Rouse EJ, Herr HM. Autonomous exoskeleton reduces metabolic cost of human walking during load carriage. J Neuroeng Rehabil May 9;11:80. ΝΑΤΟ TR-HFM-080 Optimizing Operational Physical Fitness, Ricciardi R, Deuster PA, Talbot LA. Metabolic demands of body armor on physical perfornance in simulated conditions. Mil Med. 2007;173: Shiffman JM, Bensel CK, Hasselquist L, Gregorczyk KN, Piscitelle L. Effects of carried weight on random motion and traditional measures of postural sway. Appl Ergon. 2006; 37: Williams AG, Rayson MP. Can simple anthropometric and physical performance tests track training-induced changes in load carriage ability? Mil Med. 2006;171:

51 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Βιο-Κινητική Προσέγγιση της Υπόδησης του Μαχητή: Επιχειρησιακές Απαιτήσεις και Ενδείξεις Κακώσεων Δρ. Αθανάσιος Μπίσσας Leeds Beckett University, Ληντς, Ηνωμένο Βασίλειο Οι δραστηριότητες του μαχητή σε περίοδο ειρήνης αλλά κι αυτές κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων περιλαμβάνουν μια πληθώρα κινήσεων, οι οποίες απαιτούν από το σώμα μέσω των κάτω άκρων, τη δημιουργία ισχυρών δεσμών με το έδαφος όσο και με άλλες επιφάνειες. Ο μαχητής περνάει πολλές ώρες καθημερινά βαδίζοντας και περπατώντας, ενώ επίσης ξοδεύει μεγάλα διαστήματα σε πιο πολύπλοκες κινήσεις και δεξιότητες που έχουν στοιχεία εκρηκτικότητας, ισορροπίας, δύναμης και μεταφοράς φορτίων. Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν μέσα σε ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών συνθηκών και πάνω σε διαφορετικά είδη επιφανειών τα οποία περισσότερο δυσχεραίνουν παρά διευκολύνουν την εκτέλεση των όποιων κινήσεων. Επιπρόσθέτα, κατά τη διάρκεια της μάχης το άμεσο περιβάλλον και η επιφάνεια στήριξης μπορούν να περιλάβουν ακραία θερμικά στοιχεία αέριας και υγρής μορφής, τα όποια έχουν τη δυνατότητα να βλάψουν άμεσα ιστούς του σώματος του μαχητή. Όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω, η επιλογή υπόδησης του μαχητή είναι ένας παράγοντας ζωτικής σημασίας που επηρεάζει άμεσα την αλληλεπίδραση του με το περιβάλλον που κινείται. Το ιδανικό θα ήταν να υπήρχε μια συλλογή ειδών υπόδησης που να επιτρέπει την κατάλληλη επιλογή για κάθε διαφορετική δραστηριότητα. Κάτι τέτοιο όμως, δεν θα ήταν πρακτικό και θα δημιουργούσε πολλά λειτουργικά προβλήματα. Επομένως, η χρησιμοποίηση ενός μόνο είδους υπόδησης, η οποία θα μπορεί να ανταποκρίνεται σχετικά καλά σε αρκετές από τις φυσικές δραστηριότητες και τις απαιτήσεις της μάχης, είναι η προσέγγιση, η οποία έχει υιοθετηθεί από την γέννηση του μοντέρνου στρατού παγκοσμίως. Η στρατιωτική μπότα λοιπόν είναι το είδος υπόδησης που καλείται να προσφέρει τα απαιτούμενα υποστηρικτικά στοιχεία στον μαχητή, κατά τη διάρκεια της καθημερινότητας του. Η μπότα αυτή αποδίδει καλά σε δραστηριότητες, που για παράδειγμα απαιτούν σταθερή βάση στήριξης και καλή πρόσφυση, ενώ μάλλον υστερεί σε δραστηριότητες που περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενα φορτία προσκρούσεων, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια του βαδίσματος, τρεξίματος αλλά και σε φάσεις που απαιτούν βίαιες προσγειώσεις στα κάτω άκρα. Κατά τη διάρκεια κινήσεων που περιλαμβάνουν προσκρούσεις με το έδαφος, όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, τα κάτω άκρα καλούνται να αντισταθούν σε εξωτερικές δυνάμεις προερχόμενες από το έδαφος, οι οποίες φέρουν τιμές που ξεπερνούν κατά πολύ το σωματικό βάρος (50-500kg+) και εφαρμόζονται πάνω στο πέλμα σε υψηλούς ρυθμούς και ελάχιστους χρόνους, οι οποίοι είναι αρκετά μικρότεροι από τους χρόνους που χρειάζονται οι μύες για να ξεκινήσουν τη μηχανική συστολή τους (<75ms). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παθητική απορρόφηση μεγάλων εξωτερικών φορτίων από άλλους ιστούς, όπως τα οστά, που δεν έχουν την ικανότητα της «ενεργητικής» απορρόφησης των μυών, η οποία είναι αρκετά πιο διαχειρίσιμη από το μυοσκελετικό σύστημα. Συνεχής καταπόνηση των μυοσκελετικών ιστών από υψηλά τέτοια φορτία, δύναται να προκαλέσει κακώσεις στους ιστούς (συμπεριλαμβανομένων και των μυών λόγω κόπωσης) όχι μόνο της περιοχής του ποδιού, αλλά και ανωτέρων μελών, μιας και το σώμα είναι μια μηχανική αλυσίδα 52

52 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ μελών συνδεδεμένων με αρθρώσεις και επομένως τα επιβαρυντικά φορτία μπορούν να «ταξιδεύουν» ελεύθερα μεταξύ των μελών του σώματος. Το είδος της υπόδησης μπορεί να παίξει βασικό ρόλο στην διαχείριση παθητικών φορτιών, αν μέσω του πάχους και του υλικού της σόλας το υπόδημα μπορεί να προσφέρει ένα μηχανισμό απόσβεσης των κραδασμών λόγω της κρούσης με το έδαφος. Αυτός ο μηχανισμός απόσβεσης προσπαθεί α) να απορροφήσει μέρος του φορτίου, και β) να καθυστερήσει τη μεταφορά των φορτίων από τη σόλα του υποδήματος στους ιστούς, έτσι, ώστε οι μύες να έχουν ενεργοποιηθεί πλήρως για να «αντιμετωπίσουν» τα σημαντικά αυτά φορτία. Η βιβλιογραφία, επιστημονική και μη, που ασχολείται με την καταγραφή και την αιτιολογία των μυοσκελετικών τραυματισμών σε στρατιωτικούς πληθυσμούς (ειδικά σε νεοσύλλεκτους) είναι εκτεταμένη και ξεκινά από τα τέλη του 19 ου αιώνα. Το φάσμα των τραυματισμών περιλαμβάνει όλα σχεδόν τα είδη κακώσεων των οστικών και μαλακών ιστών των κάτω άκρων. Μια ενδελεχής εξέταση της βιβλιογραφίας φανερώνει μια μεγάλη λίστα με ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες συσχετισμένους, επιδημιολογικά, με μυοσκελετικούς τραυματισμούς από τους οποίους ένας είναι, η στρατιωτική υπόδηση. Ειδικότερα, μεγαλό μέρος της παγκόσμιας βιβλιογραφίας ασχολείται με κατάγματα κόπωσης σε στρατιωτικούς πληθυσμούς και όπως και οι πιο γενικές μελέτες αναδεικνύει την στρατιωτική υπόδηση σαν έναν από τους εξωγενείς παράγοντες ανάμεσα στην πληθώρα όλων των άλλων παραγόντων, χωρίς όμως να μπορεί να απομονώσει το βαθμό επίδρασης της υπόδησης από τους άλλους παράγοντες. Επιδημιολογικά λοιπόν, είναι δύσκολο να αποδοθεί καθαρά ο βαθμός ευθύνης που πιθανόν αναλογεί στην στρατιωτική υπόδηση σε σχέση με μυοσκελετικούς τραυματισμούς κάτω άκρων. Ωστόσο, στρατοί και επιστήμονες χωρών του ΝΑΤΟ, της Βρετανικής Κοινοπολιτείας αλλά και του Ισραήλ, με προεξέχοντα αυτόν των ΗΠΑ, ερευνούν συστηματικά για περίπου 40 χρόνια τώρα τη συσχέτιση της στρατιωτικής μπότας με τα περιστατικά μυοσκελετικών τραυματισμών. Μιας και είναι εξαιρετικά δύσκολο έως και απίθανο να διαπιστωθεί εργαστηριακά μια σχέση αιτίου-αιτιατού (μπότες τραυματισμοί), οι έρευνες μέχρι τώρα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: σε παρεμβατικές-μη εργαστηριακές (στρατιωτικοί πληθυσμοί ομαδοποιούνται σε δείγματα δοκιμαζόμενων που φορούν διάφορα είδη υπόδησης, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών μποτών, κατά τη διάρκεια εκπαίδευσης) και σε εργαστηριακές, οι οποίες είτε δοκιμάζουν διάφορα είδη μποτών σε σύγκριση με άλλη (μη στρατιωτική υπόδηση) μέσω τεστ αντοχής υλικών, είτε συλλέγουν εμβιομηχανικά δεδομένα κατά τη διάρκεια τεχνητών συνθηκών, όπου δοκιμαζόμενοι εκτελούν βασικές κινήσεις (βάδισμα, τρέξιμο, άλματα) στο εργαστήριο με διάφορα είδη υπόδησης. Περιληπτικά, ο μικρός αριθμός των παρεμβατικών-μη εργαστηριακών ερευνών, οι μεθοδολογικές τους αδυναμίες καθώς και τα δεδομένα που παράχθηκαν, δεν επιτρέπουν ασφαλή συμπεράσματα μιας και σε γενικές γραμμές, οι τραυματισμοί σε είδος και ποσότητα δεν άλλαξαν για ομάδες μαχητών που δεν χρησιμοποίησαν την κλασική στρατιωτική μπότα κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης τους. Σε σχέση με τα εργαστηριακά πειράματα, οι έρευνες που επικεντρώθηκαν σε τεστ αντοχής υλικών έδειξαν, οτι οι κλασικές στρατιωτικές μπότες υστερούν σε σχέση με εξελιγμένες μπότες και άλλα μη στρατιωτικά παπούτσια (π.χ. παπούτσια βαδίσματος/τρεξίματος) σε δείκτες όπως: μέγιστη πίεση κρούσης, χρόνος απόσβεσης, ελαστικότητα κρούσης, επιστροφή ενέργειας και ευκαμψία. Οι μόνοι δείκτες όπου οι μπότες συναγωνίστηκαν τα άλλα παπούτσια ήταν η πρόσφυση και ο βαθμός σταθερότητας/ισορροπίας. Τα εργαστηριακά πειράματα με δοκιμαζόμενους που ακολούθησαν, επιβεβαίωσαν σε γενικές γραμμές τα παραπάνω στοιχεία μιας και οι δυνάμεις και τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά που μετρήθηκαν στο πέλμα των 53

53 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ στρατιωτικών μποτών κατά τη διάρκεια βαδίσματος, τρεξίματος και προσγειώσεων από μικρά ύψη, ήταν μεγαλύτερα σε σχέση με τα άλλα είδη υπόδησης που χρησιμοποιήθηκαν. Επιπλέον, κάποιες έρευνες μέτρησαν ενδοστικές δυνάμεις στην κνήμη αλλά και την επιβάρυνση των μεταταρσίων και κατέληξαν πως η χρησιμοποίηση των στρατιωτικών μποτών επιβαρύνει τις παραπάνω κατασκευές. Σε σχέση με τις κινήσεις της υπαστραγαλικής άρθρωσης κατά το βάδισμα/τρέξιμο και την ομαλή μετάβαση από τον υπτιασμό στον πρηνισμό, που επιτρέπει μια καλύτερη απόσβεση των εξωτερικών φορτίων και μικρότερη επιβάρυνση της κνήμης και άλλων βιολογικών υλικών των κάτω άκρων, οι έρευνες με δοκιμαζόμενους δεν προσέφεραν οριστικά συμπεράσματα. Συμπερασματικά και λαμβάνοντας επίσης υπ οψιν κάποιες δοκιμασίες που μέτρησαν δείκτες αθλητικής επίδοσης, οι εργαστηριακές έρευνες με ή χωρίς δοκιμαζόμενους, ανέδειξαν μια σειρά μειονεκτημάτων των κλασικών στρατιωτικών μποτών σε σχέση με άλλα είδη υπόδησης, τα οποία είναι σχεδιασμένα ειδικά για βάδισμα, τρέξιμο και κινήσεις που απαιτούν βίαιες προσκρούσεις με το έδαφος. Τελευταία, ένα σημαντικό μέρος της βιβλιογραφίας ασχολείται με την ταυτόχρονη χρησιμοποίηση ανατομικών πάτων και ορθωτικών πελμάτων με τη στρατιωτική μπότα ως ένας μηχανισμός που α) θα προσφέρει επιπρόσθετη ικανότητα απόσβεσης εξωτερικών (επιβαρυντικών) φορτίων, και β) θα επιτρέψει την ομαλότερη κίνηση της υπαστραγαλικής άρθρωσης με σκοπό να μετριάσει την πίεση στα μετατάρσια, αλλά και να αποτρέψει την μεταφορά επιβαρυντικών φορτίων στην κνήμη και σε άλλες μυοσκελετικές κατασκευές των κάτω άκρων. Όπως και στις έρευνες που συνέκριναν στρατιωτικές μπότες με άλλα είδη υπόδησης, έτσι και σε αυτή την ερευνητική περιοχή, οι έρευνες είναι χωρισμένες σε παρεμβατικές-μη εργαστηριακές και σε εργαστηριακές, οι οποίες χρησιμοποίησαν δοκιμαζόμενους κατά τη διάρκεια κυρίως βαδίσματος και τρεξίματος. Οι παρεμβατικές έρευνες σε μεγάλα δείγματα στρατιωτικού πληθυσμού κατέγραψαν σχεδόν όλες τα περιστατικά και την συχνότητα τραυματισμών για μια περίοδο τριών μηνών σε ομάδες μαχητών, που χρησιμοποίησαν αποκλειστικά διαφορετικούς συνδυασμούς υπόδησης. Είναι φανερό πως οι προαναφερόμενες έρευνες δεν επιτρέπουν ασφαλή συμπεράσματα ως προς την ευεργετική επίδραση των επιπρόσθετων πελμάτων μιας και τα ευρήματα των μισών ερευνών (ευεργετική επίδραση), αντικρούουν τα ευρήματατα των υπόλοιπων (καμμιά διαφορά), χωρίς πάντως να γίνεται ποτέ αναφορά σε επιβαρύνση περαιτέρω των κάτω άκρων, όταν χρησιμοποιούνται τα πέλματα. Από την άλλη όμως, σχεδόν όλες οι εμβιομηχανικές μετρήσεις με δοκιμαζόμενους έχουν δείξει, ότι η χρησιμοποίηση διαφόρων ειδών ανατομικών πάτων ή ορθωτικών πελμάτων, ακόμα και μετά από 100 χιλιόμετρα χρήσης, μειώνει τις τιμές δεικτών μέγιστης δύναμης και πίεσης στο πέλμα, πράγμα που θεωρητικά μπορεί να συμβάλλει στη μείωση τραυματισμών. Σε σχέση με τις κινήσεις της υπαστραγαλικής άρθρωσης δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία προς κάποια κατεύθυνση, ενώ επίσης δεν προκύπτει καθαρά από τις έρευνες αυτές κάποια συγκεκριμένη τεχνολογία κατασκευής πελμάτων η οποία είναι ανώτερη από άλλες ανταγωνιστικές. Συμπερασματικά, οι στρατιωτικές μπότες μπορεί να μην αντεπεξέρχονται επιτυχώς στην αντιμετώπιση των επαναλαμβανόμενων κραδασμών που προκύπτουν κατά την πρόσκρουση στο έδαφος καθώς ο μαχητής βαδίζει, τρέχει ή εκτελεί άλλες κινήσεις που περιέχουν βίαιες προσγειώσεις. Ωστόσο, επιδημιολογικά και μέσω παρεμβατικών-μη εργαστηριακών μελετών δεν έχει προκύψει μια ισχυρή άμεση συσχέτιση μεταξύ των στρατιωτικών μποτών και συγκεκριμένων τραυματισμών. Εργαστηριακά όμως, υπάρχει ικανός αριθμός μελετών που προτείνει άλλα είδη υπόδησης πιο κατάλληλα για τις παραπάνω δραστηριότητες. Η χρησιμοποίηση ανατομικών πάτων και ορθοπεδικών πελμάτων μαζί με τις μπότες φαίνεται, ότι έχει κάποια ευεργετικά αποτελέσματα, τα οποία 54

54 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ όμως δεν παρατηρούνται καθολικά, όταν γίνεται κλινική καταγραφή τραυματισμών. Σίγουρα υπάρχει ανάγκη για συνεχόμενη έρευνα (που θα είναι πιο αυστηρή και συστηματική από την έως τώρα) και για σχεδίαση μιας πιο ευέλικτης στρατιωτικής υπόδησης, ενώ η χρησιμοποίηση μιας γκάμας υπόδησης κατά τη διάρκεια μακρών περιόδων στρατιωτικής εκπαίδευσης, όπως και η προσθήκη ανατομικών πελμάτων σε ειδικές περιπτώσεις, κρίνονται μέτρα που αξίζουν περαιτέρω εξέταση. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Baxter, K.L., Ribeiro, D.C., Milosavlievic, S. (2012) Do Orthotics Work as an Injury Prevention Strategy for the Military? Systematic Review. Physical Therapy Reviews, 17(4), pp: Baxter, M.L., Baycroft, C., Baxter, G.D. (2011) Lower Limb Injuries in Soldiers: Feasibility of Reduction Through Implementation of a Novel Orthotic Screening Protocol. Military Medicine, 176(3), pp: Bensel, C.K. (1976) The Effects of Tropical and Leather Combat Boots on Lower Extremity Disorders Among US Marine Corps Recruits. Technical Report: CEMEL, United States Army. Dixon, S.J. (2007) Influence of a Commercially Available Orthotic Device on Rearfoot Eversion and Vertical Ground Reaction Force when Running in Military Footwear. Military Medicine, 172(4), pp: Dixon, S.J., Waterworth, C., Smith, C.V. and House, C.M. (2003) Biomechanical Analysis of Running in Military Boots with New and Degraded Insoles. Medicine & Science in Sports & Exercise, 35(3), pp: Ekenman, I., Milgrom, C., Finestone, A., Begin, M., Olin, C., Arndt, T. and Burr, D. (2002) The Role of Biomechanical Shoe Orthoses in Tibial Stress Fracture Prevention. The American Journal of Sports Medicine, 30(6), pp: Garcia, J.E., Grabhorn, L.L., Franklin, K.J. (1987) Factors Associated with Stress Fractures in Military Recruits. Military Medicine, 152(1), pp: Gardner, J.R., L.I., Dziados, J.E., Jones, B.H., Brundage, J.F., Harris, J.M., Sullivan, R. and Gill, P. (1988) Prevention of Lower Extremity Stress Fractures: A Controlled Trial of a Shock Absorbent Insole. American Journal of Public Health, 78(12), pp: Hamill, J.& Bensel, C.K. (1996) Biomechanical Analysis of Military Boots: Phase III Recommendations for the Design of Future Military Boots. Technical Report: NATICK/TR-96/013, United States Army. Harman, E., Frykman, P., Pandorf, C., LaFiandra, M., Smith, T., Mello, R., Patton, J., Bensel,.C. and Obusek, J. (1999) A Comparison of 2 Current-Issue Army Boots, 5 Prototype Military Boots and 5 Commercial Hiking Boots: Performance, Efficiency, Biomechanics, Comfort and Injury. Technical Report: T00-3, U.S. Army: Research Institute of Environmental Medicine. Havenetidis, K., Kardaris, D., Paxinos, T. (2011) Profiles of Musculoskeletal Injuries Among Army Officer Cadets During Basic Combat Training. Military Medicine, 176(3), pp: Hinz, P., Henningsen, A., Matthes, G., Jäger, B., Ekkernkamp, A., Rosenbaum, D. (2008) Analysis of Pressure Distribution Below the Metatarsals with Different Insoles in Combat Boots of the German Army for Prevention of March Fractures. Gait & Posture, 27, pp:

55 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ House, C.M., Dixon, S.J., Allsopp, A.J. (2004) User Trial and Insulation Tests to Determine whether Shock-Absorbing Insoles are Suitable for Use by Military Recruits during Training. Military Medicine, 169(7), pp: Jennings, B.M., Yoder, L.H., Heiner, S.L., Loan, L.A., Bingham, M.O. (2008) Soldiers with Musculoskeletal Injuries. Journal of Nursing Scholarship, 40(3), pp: Jones, B.H. (1983) Overuse Injuries of the Lower Extremities Associated with Marching, Jogging, and Running: A Review. Military Medicine: 148(10), pp: Jones, B.H. & Knapik, J.J. (1999) Physical Training and Exercise-Related Injuries Surveillance, Research and Injury Prevention in Military Populations. Sports Medicine, 27(2), pp: Jones, B.H., Thacker, S.B., Gilchrist, J., Kimsey, C.D. and Sosin, D.M. (2002) Prevention of Lower Extremity Stress Fractures in Athletes and Soldiers: A Systematic Review. Epidemiologic Reviews, 24(2), pp: Larsen, K., Wedich, F., Leboeuf-Yde, C., (2002) Can Custom-Made Biomechanics Shoe Orthoses Prevent Problems in the Back and Lower Extremities? A Randomised, Controlled Intervention Trial of 146 Military Conscripts. Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics, 25(5), pp: Mattila, V.M., Sillanpää, J., Salo, T., Laine, H-J., Mäenpää, H., Pihlajamäki, H. (2011) Can Orthotic Insoles Prevent Lower Limb Overuse Injuries? A Randomized-Controlled Trial of 228 Subjects. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 21, pp: Milgrom, C., Finestone, A., Lubovsky, O., Sin, D. and Lahad, A. (2005) A Controlled Randomised Study of the Effect of Training with Orthoses on the Incidence of Weight Bearing Induced Back Pain Among Infantry Recruits. Spine, 30(3), pp: Newell, N., Masouros, S.D., Pullen, A.D., Bull, A.M.J. (2012) The comparative behaviour of two combat boots under impact. Injury Prevention, 18, pp: Paisis, P., Hanley, B., Havenetidis, K., Bissas, A. (2013) Cypriot and Greek Army Military Boot Cushioning:Ground Reaction Forces and Subjective Responses. Military Medicine, 178 (4), :e Schulze, C., Linder, T., Schulz, K., Finze, S., Kundt, G. (2011) The Influence in Air Force Soldiers Through Wearing Certain Types of Army-Issue Footwear on Muscle Activity in the Lower Extremities. The Open Orthopaedics Journal, 5, pp: Schwellnus, M.P., Jordaan, G. & Noakes, T.D. (1990) Prevention of Common Overuse Injuries by the Use of Shock Absorbing Insoles. The American Journal of Sports Medicine, 18(6), pp: Sinclair, J. & Taylor, P.J. (2014) The Influence of New Military Athletic Footwear on the Kinetics and Kinematics of Running in Relation to Army Boots. Journal of Strength and Conditioning Research, Publish Ahead of Print DOI: /JSC

56 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Διαφορές σε Παραμέτρους Φυσικής Κατάστασης μεταξύ των δύο Φύλων κατά τη Διάρκεια Στρατιωτικής Εκπαίδευσης Θρασύβουλος Σωκ. Παξινός Εργοφυσιολόγος Καθηγητής Στρατιωτικής Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Η ομαλή ενσωμάτωση γυναικών σε μάχιμες ειδικότητες, που για πολλά χρόνια ήταν "ανδροκρατούμενες", έχει αποτελέσει σοβαρό θέμα διερεύνησης στους κόλπους των Ενόπλων Δυνάμεων παγκοσμίως (Unwin C. et. al., 2002). Οι επιφυλάξεις που διατυπώνονται σχετίζονται με τις φυσιολογικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και πως αυτές μπορούν να επηρεάσουν αφ' ενός μεν το επίπεδο υγείας και αφ' ετέρου την αποτελεσματικότητα της στρατιωτικής εκπαίδευσης των γυναικών. Οι Αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν αναπροσαρμόσει τις πολιτικές τους σχετικά με τις αποδεκτές ειδικότητες και ρόλους των γυναικών στον επαγγελματικό αυτό χώρο, έτσι ώστε να καλύψουν τον αυξημένο αριθμό γυναικών που προσέρχονται προς κατάταξη. Σε μία περίοδο 30 ετών, το ποσοστό των γυναικών στον Αμερικάνικο Στρατό αυξήθηκε από το 1.6% το 1972 στο 15% το 2001 (Elspeth C.R., 2001; McNeary A.M. and Lomenick T.S., 2000) και η τάση αυτή φαίνεται να ξεπερνά το 20% στο εγγύς μέλλον. Αντίστοιχα, στο Ισραήλ όπου η στράτευση είναι υποχρεωτική τόσο για τους άνδρες όσο και τις γυναίκες, η συμμετοχή των γυναικών στο σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων ανέρχεται στο 30%. Στη χώρα μας, σχετικά πρόσφατα καταργήθηκε ο αποκλεισμός των γυναικών από μάχιμες ειδικότητες (π.χ. Όπλα στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, Ιπτάμενοι στη Σχολή Ικάρων κ.λπ.). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος , το ποσοστό των γυναικών που εισήχθησαν στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ανέρχεται στο 20%. Πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν, ειδικά για άτομα που υπηρετούν σε Ένοπλες Δυνάμεις, ότι οι γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες έχουν (Παξινός Θ., 2010): 1. 8% χαμηλότερο ανάστημα 2. 20% μικρότερο σωματικό βάρος 3. 25%-30% περισσότερο λιπώδη ιστό 4. 40%-45% λιγότερη άλιπη μυϊκή μάζα 5. 30% μικρότερη εγκάρσια διατομή μυών 6. 30% μικρότερη ζωτική χωρητικότητα πνευμόνων 7. 25% χαμηλότερη καρδιακή παροχή 8. 25%-30% χαμηλότερη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου 9. 20% αργότερο χρόνο στο δρόμο 2 μιλίων %-50% χαμηλότερη μυϊκή δύναμη %-50% χαμηλότερη ικανότητα άρσης φορτίων Στο στρατιωτικό περιβάλλον, τουλάχιστον δύο χαρακτηριστικά σωματικής απόδοσης πρέπει να διαχωριστούν και να μελετηθούν σχετικά με τις διαφορετικές σωματικές 57

57 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ικανότητες των δύο φύλων: 1. Σωματική απόδοση που απαιτεί μυϊκή δύναμη και 2. Σωματική απόδοση που απαιτεί καρδιοαναπνευστική αντοχή. Όσον αφορά την παράμετρο της μυϊκής δύναμης, η σπουδαιότητα των διαφορών μεταξύ των δύο φύλων αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού εμπλέκεται σε διάφορες βασικές στρατιωτικές δραστηριότητες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για δραστηριότητες διάσωσης, η δύναμη της χειρολαβής χαρακτηρίζεται ως ο κρισιμότερος παράγοντας (Leyk D. et. al., 2006a, Leyk D. et. al., 2007). Οι Leyk και συν. (Leyk D. et. al., 2006b) εξέτασαν 2000 συνομήλικους άνδρες και γυναίκες ως προς τη μέγιστη δύναμη χειρολαβής. Το 90% των γυναικών εμφάνισαν μέγιστη δύναμη χειρολαβής χαμηλότερη από το 95% των ανδρών. Επιπλέον για δραστηριότητες άρσης και μεταφοράς υλικών ισχύουν αντίστοιχες διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, ο αμερικανικός στρατός, έχει θέσει όριο μέγιστου φορτίου που θα σηκώσει ένας στρατιώτης. Το όριο αυτό καθορίζεται στα 40.0 kg για άρση από έναν άνδρα στρατιώτη, με τη χρήση δύο χεριών και μετακίνηση από το έδαφος στο ύψος της μέσης του. Το όριο μειώνεται (20 kg) αν την άρση πραγματοποιεί γυναίκα. Το όριο για άρση από το έδαφος και μεταφορά 10 μέτρων ή λιγότερο και τοποθέτηση πάλι στο έδαφος είναι 37.0 kg για άνδρα και 19 kg για γυναίκα. Σε αντίθεση με τις δραστηριότητες που απαιτούν μυϊκή δύναμη, γυναίκες που ακολουθούν συστηματική αερόβια προπόνηση, εύκολα μπορούν να αποδώσουν καλύτερα σε αερόβιες προσπάθειες σε σχέση με μέτρια προπονημένους άνδρες (Drinkwater, B.L., 1973). Ο καθημερινός τρόπος ζωής καθώς και η βιολογική διακύμανση των ατόμων πιθανό να είναι καλύτεροι προγνωστικοί παράγοντες της αερόβιας ικανότητας από το φύλο. Συμπερασματικά φαίνεται ότι οι σχετικές ποσοστιαίες προσαρμογές στη σωματική απόδοση εξαρτώνται λιγότερο από το φύλο και περισσότερο από τα χαρακτηριστικά της άσκησης (αρχικό επίπεδο, επιβάρυνση, προπονητικός όγκος, σχέση άσκησης / αποκατάστασης). Ωστόσο, ακόμη και αν οι σχετικές προσαρμογές των δύο φύλων φαίνονται να είναι ίδιες (Drinkwater, B.L., 1984), η απόλυτη βελτίωση, ιδιαίτερα στην παράμετρο της δύναμης, δεν μπορεί να συγκριθεί. Επιπλέον των παραμέτρων απόδοσης, οι διαφορές σε βασικά ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά μεταξύ των δύο φύλων ενδιαφέρουν το στρατιωτικό περιβάλλον. Οι μετρήσεις αυτές είναι απαραίτητες για τη σχεδίαση και εξέλιξη του στρατιωτικού εξοπλισμού. Πολλές φορές στο στρατιωτικό περιβάλλον είναι σημαντικές συγκεκριμένες ανθρωπομετρικές απαιτήσεις για την επιλογή του κατάλληλου προσωπικού (Friedl, K.E., 1992; Hodgdon, J.A., 1992). Οι ανθρωπομετρήσεις προσφέρουν σημαντικά δεδομένα από εργονομικής άποψης ενώ παράλληλα δίνουν μία γενική εικόνα της φυσικής κατάστασης. Ορισμένα εργασιακά περιβάλλοντα στο στρατιωτικό χώρο (π.χ. πιλοτήριο αεροσκάφους ή άρματος) απαιτούν συγκεκριμένα ανθρωπομετρικά κριτήρια προεπιλογής (π.χ. ανάστημα, ανάστημα από καθιστή θέση, άνοιγμα χεριών, μήκος ποδιού κ.λπ.) επειδή το "εργασιακό περιβάλλον" είναι τυποποιημένο. Η είσοδος αρρένων και θηλέων ευελπίδων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων προσφέρεται ως ένας ιδανικός χώρος μελέτης του θέματος αφού και τα δύο φύλα ακολουθούν τόσο την ίδια Βασική Στρατιωτική Εκπαίδευση όσο και την εξειδικευμένη στρατιωτική εκπαίδευση σε όλα τα έτη των σπουδών τους εντός της σχολής. Από δεδομένα που διατηρεί ο Τομέας Φυσικής και Πολιτισμικής Αγωγής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, ενδεικτικά αναφέρονται οι μέσες τιμές σε βασικές ανθρωπομετρικές και φυσιολογικές παραμέτρους κατά την είσοδο πρωτοετών Ευελπίδων στη Σχολή καθώς και η ποσοστιαία διαφορά μεταξύ αρρένων (αναφέρονται πρώτοι) και θηλέων πρωτοετών ευελπίδων (%Δ). Οι διαφορές έχουν ως ακολούθως: ανάστημα σε εκατοστά έναντι (%Δ -6.6), σωματικό βάρος σε κιλά 72.8 έναντι 64.7 (%Δ -11.1), ποσοστό σωματικού 58

58 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ λίπους 13.8 έναντι 23.0 (%Δ 66.6), ζωτική χωρητικότητα πνευμόνων (FVC) σε λίτρα 4.5 έναντι 3.4 (%Δ -32.6), δυναμικά εκπνεόμενος όγκος αέρα σε ένα δευτερόλεπτο (FEV 1 ) σε λίτρα ανά δευτερόλεπτο 3.5 έναντι 2.6 (%Δ -30.7) και τέλος ο Δείκτης Μάζας Σώματος 24.0 έναντι 24.0 (υπενθυμίζεται ότι υπάρχει περιορισμός στο εύρος Δείκτη Μάζας Σώματος για τους υποψηφίους των Ανωτάτων Στρατιωτικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων). Επιπλέον, οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων σε βασικές φυσιολογικές παραμέτρους έχουν ως ακολούθως: μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO 2 max) σε ml/kg/min 49.6 έναντι 42.2 (%Δ -17.4), δύναμη χειρολαβής επιδέξιου χεριού σε Kg 40.2 έναντι 25.6 (%Δ -57.1), δύναμη χειρολαβής μη επιδέξιου χεριού σε Kg 39.3 έναντι 24.9 (%Δ -57.6), ευκαμψία (όπως αξιολογήθηκε με την τροποποιημένη δοκιμασία Sit and Reach) σε εκατοστά 35.4 έναντι 43.6 (%Δ 18.7), επιτόπιο άλμα από σταθερή αρχική θέση και χωρίς αιώρηση χεριών σε εκατοστά 28.9 έναντι 21.3 (%Δ -35.9), επιτόπιο άλμα με εισαγωγική κίνηση και χωρίς αιώρηση χεριών σε εκατοστά 27.5 έναντι 24.3 (%Δ -13.1), επιτόπιο άλμα με εισαγωγική κίνηση και ελεύθερη αιώρηση χεριών σε εκατοστά 34.8 έναντι 29.1 (%Δ -19.8) ενώ δεν παρουσιάστηκε καμία διαφορά στη μυϊκή αντοχή άνω άκρων και θώρακα (όπως αξιολογήθηκε με τη δοκιμασία επαναλαμβανόμενων πιέσεων πάγκων μέχρι εξάντλησης, επιβάρυνση 36 kg για τους άρρενες και 16 kg για τις θήλεις). Μία ομάδα 60 πρωτοετών Ευελπίδων (43 άρρενες και 17 θήλεις) αξιολογήθηκε πριν και μετά την εφαρμογή προγράμματος φυσικής κατάστασης διάρκειας 12 εβδομάδων με σκοπό να αξιολογηθούν τόσο η αποτελεσματικότητά του όσο και οι πιθανές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων (Havenetidis K. et. al., 2006). Το πρόγραμμα περιελάμβανε γυμναστικές ασκήσεις, ασκήσεις δύναμης (με τη χρήση του σωματικού βάρους) καθώς και ασκήσεις αντοχής (τρέξιμο και κολύμβηση) διάρκειας 90 λεπτών, με συχνότητα 3 φορές την εβδομάδα ενώ άρρενες και θήλεις Ευέλπιδες ασκούνταν από κοινού. Αξιολογήθηκαν ο δυναμικά εκπνεόμενος όγκος αέρα σε ένα δευτερόλεπτο (FEV 1 ), το ποσοστό σωματικού λίπους (BF, με τη μέθοδο της βιοηλεκτρικής αγωγιμότητας, η δύναμη χειρολαβής του επιδέξιου χεριού (DOM, με τη χρήση χειροδυναμομέτρου) καθώς και του μη επιδέξιου χεριού (NDOM), η μυϊκή αντοχή των άνω άκρων και του θώρακα (BPET, με τη χρήση της δοκιμασίας επαναλαμβανόμενων πιέσεων πάγκου), η ευκαμψία (SRT, όπως αξιολογήθηκε με την τροποποιημένη δοκιμασία Sit and Reach), η μυϊκή ισχύς των κάτω άκρων με ένα συνδυασμό τριών τύπων επιτόπιων αλμάτων (SJ - επιτόπιο άλμα από σταθερή αρχική θέση χωρίς αιώρηση χεριών, CMJ - επιτόπιο άλμα με εισαγωγική κίνηση και χωρίς αιώρηση χεριών, CMJA - επιτόπιο άλμα με εισαγωγική κίνηση και αιώρηση χεριών) και τέλος η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO 2 max, με την χρήση της δοκιμασίας παλίνδρομου τρεξίματος). Οι άρρενες Ευέλπιδες παρουσίασαν βελτίωση σε όλες τις παραμέτρους που αξιολογήθηκαν: ειδικότερα FEV 1 6.1% (p<0.01), BF 24.8% (p<0.001), DOM 6.2% (p<0.01), NDOM 3.4% (p<0.05), BPET 28.2% (p<0.001), SRT 52.6% (p<0.05), SJ 5.3% (p<0.01), CMJ 8.7% (p<0.001), CMJA 9.1% (p<0.001) και VO 2 max 8.9% (p<0.001). Οι θήλεις ευέλπιδες εμφάνισαν στατιστικά σημαντικές προσαρμογές σε τέσσερεις από τις δέκα παραμέτρους που αξιολογήθηκαν: ειδικότερα BF 14.1% (p<0.001), BPET 15.4% (p<0.05), SJ 10.2% (p<0.05) και VO 2 max 6.3% (p<0.001). Συμπερασματικά, φαίνεται ότι λαμβάνοντας υπόψη τις ανθρωπομετρικές και φυσιολογικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, οι γυναίκες, όταν βρίσκονται σε μικτές διμοιρίες, καταβάλουν σημαντικά υψηλότερη προσπάθεια (υπολογίζεται περίπου στο 33%, Greeves J., 2014) σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους σε δραστηριότητες που περιλαμβάνονται τόσο σε προγράμματα Βασικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης όσο και σε ένα φάσμα επιχειρησιακών δραστηριοτήτων γεγονός που αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα τραυματισμού. Η εκπαίδευση γυναικών σε αμιγείς ομάδες θηλέων καθώς και η επέκταση 59

59 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ του χρονικού διαστήματος Βασικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης, έτσι ώστε να μειωθεί το "καρδιοαναπνευστικό φορτίο" και να υπάρξει χρονική δυνατότητα ομαλότερης προσαρμογής, μπορούν να μειώσουν την πιθανότητα μυοσκελετικού τραυματισμού, η οποία όμως, σε κάθε περίπτωση, παραμένει διπλάσια σε σχέση με τους άνδρες. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι οι γυναίκες μπορούν να εμφανίσουν σημαντικές προπονητικές προσαρμογές τόσο στην αερόβια ικανότητα όσο και στη μυϊκή δύναμη με ειδική στοχευμένη εκπαίδευση με αποτέλεσμα να μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη διαφορά τους από τους άνδρες συναδέλφους τους. Τα στοχευμένα αυτά προγράμματα μπορούν να δώσουν βραχυπρόθεσμες λύσεις ως προς την ενσωμάτωση των γυναικών σε μάχιμες ειδικότητες, ωστόσο οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση τους σε υψηλές φυσιολογικές και μεταβολικές καταπονήσεις, τόσο κατά τις εκπαιδευτικές όσο και τις επιχειρησιακές συνθήκες, απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Drinkwater, B.L. (1973): Physiological responses of women to exercise, Exerc Sport Sci Rev, 1: Drinkwater, B.L. (1984): Women and exercise: Physiological aspects, Exerc Sport Sci Rev, 28: Elspeth C.R. (2001): Issues for military women deployment: an overview, Mil. Med.; 166: Friedel K.E. (1992): Body composition and military performance: Origins of the army standards. In Body Composition and Physical Performance, pp 31-55, National Academy Press, Washington, DC. Greeves J. (2014): (Abstract) Physiological implications, performance assessment and risk mitigation strategies for women in combat-centric occupations, Final Program of 3rd International Congress on Soldiers' Physical Performance, p. 160, August 18-21, Boston, USA. Havenetidis K., Paxinos T. and kardaris D. (2006): The efficacy of a general physical conditioning program on Greek cadet's performance capacity, Proceedings of the 11 th Annual Congress of ECSS, p. 530, July 5-8, Lausanne, Switzerland. Hodgdon J.A. (1992): Body composition in the military service: Standards and methods,. In Body Composition and Physical Performance, pp 57-70, National Academy Press, Washington, DC. Leyk D., Erley O., Ridder D., Leurs M. et. al. (2006a): Age-related changes in endurance performance, Int J Sports Med (DOI /s published online). Leyk D., Rohde U., Erley O., Gorges W., Wunderlich M., Ruther T. and Essfeld D. (2006b): Recovery of hand grip strength and hand steadiness after maximal manual stretcher carriage, Eur J Appl Physiol, 96: Leyk D., Rohde U., Erley O., Gorges W., Essfeld D., Erren T.C. and Piekarski C. (2007): Maximal manual stretcher carriage: performance and recovery of male and female ambulance workers, Ergonomics, 50(5): McNeary A.M. and Lomenick T.S. (2000): Military duty: risk factor for preterm labor? A review, Mil. Med.; 165: Παξινός Θ. (2010): Φυσική Αγωγή Μάχης: Θεωρία και Εφαρμογή, Εκδόσεις Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, σελ. 201, Βάρη Αττικής. 60

60 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ & ΒΙΟ-ΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Unwin C., Hotopf M., Hull l. Ismail K., David A. and Wessely S. (2002): Women in the Persian gulf: lack of gender differences in long-term health effects of service in United Kingdom armed forces in 1991 Persian gulf war, Mil. Med.; 167:

61 ΠΕΜΠΤΗ 16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ :00-13:30 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Η Συμβολή της Άσκησης στη Διαχείριση του Άγχους και της Κατάθλιψης Θεοδωράκης Γιάννης Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ang=el Η εργασία αυτή εστιάζεται στις σχέσεις της άσκησης με το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη, και στους τρόπους μέσω των οποίων επιλέγονται και οργανώνονται προγράμματα, φυσικές δραστηριότητες και κατάλληλες μορφές άσκησης για τους πληθυσμούς αυτούς. Με βάση τις ερευνητικές εργασίες στο θέμα αυτό, η άσκηση έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στην ελάττωση του στρες, του άγχους και της κατάθλιψης, σ ένα μεγάλο φάσμα κλινικών και μη κλινικών περιπτώσεων και θεωρείται το ίδιο αποτελεσματική με ψυχοθεραπευτικές ή φαρμακευτικές μεθόδους. Η άσκηση για άτομα με έντονο στρες, άγχος ή κατάθλιψη, πρέπει να προκαλεί ευχαρίστηση και να σχετίζεται με θετικές αλλαγές στη διάθεση. Οι πιο κατάλληλες μορφές άσκησης και φυσικών δραστηριοτήτων για το σκοπό αυτό, είναι αυτές που προκαλούν ρυθμική διαφραγματική αναπνοή, περιλαμβάνουν ελάχιστο ανταγωνισμό, είναι ελεγχόμενες και προβλέψιμες δραστηριότητες και περιέχουν ρυθμικές επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Οι σχετικές έρευνες και οι μετα-αναλύσεις καταδεικνύουν τις ευεργετικές επιδράσεις της άσκησης στα άτομα με κατάθλιψη. Ίσως, μερικά ψυχολογικά προβλήματα, όπως αυτά που σχετίζονται με την κατάθλιψη να χρειάζονται μια εσωτερική ενεργοποίηση από τα άτομα, για να μετριασθούν. Η άσκηση και η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες προσφέρουν αυτή την ενεργοποίηση. Από τη στιγμή που θα αρχίσουν να γυμνάζονται, επικοινωνούν με άλλους, ενεργοποιούνται πνευματικά και σωματικά, αντιλαμβάνονται αλλαγές στο σώμα τους και τη διάθεσή τους, και νιώθουν καλύτερα. Η άσκηση λειτουργεί ως μηχανισμός αυτοενεργοποίησης, για να ξεφύγουν τα άτομα από τη λύπη, την απογοήτευση, την κακή διάθεση και την αδυναμία τους να βρουν ευχαρίστηση στη ζωή. Η εποικοδομητική εμπειρία της φυσικής άσκησης αυξάνει την αυτοεκτίμηση και την αποτελεσματικότητα, και σε συνδυασμό με τις ψυχοβιολογικές προσαρμογές, προάγουν άμεσα την βελτίωση της διάθεσης βοηθούν τα άτομα και βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής τους. Η μεγαλύτερη δυσκολία, βέβαια, για τα άτομα με κατάθλιψη, είναι να πεισθούν για την αξία της άσκησης. Τα προγράμματα άσκησης και οι κατάλληλες φυσικές δραστηριότητες από μόνα τους δεν αρκούν για να βοηθήσουν τις κατηγορίες αυτών των πληθυσμών. Απαιτείται προς τούτο, ένας συνολικότερος χειρισμός, με κατάλληλες ψυχολογικές τεχνικές και στρατηγικές αυτοβοήθειας, αυτοενεργοποίησης, αυτοελέγχου, αυτορρύθμισης ή τεχνικές παρακίνησης, όπως αυτές αναλύονται σε σχετικό βιβλίο (Θεοδωράκης, 2010). Ο εργασιακός χώρος των ενόπλων δυνάμεων, εξ ορισμού είναι χώρος υψηλών απαιτήσεων και ευθύνης και αναγκαστικών συνθηκών παραγωγής στρες, έντασης και άγχους. Η συστηματική συμμετοχή των στελεχών του σε αθλητικές δραστηριότητες και προγράμματα άσκησης είναι αναγκαία όχι μόνο για τη σωματική τους ευρωστία και την υγεία, αλλά και για την ψυχική τους υγεία και ποιότητα ζωής. Ορισμοί Όταν σ ένα άτομο εμφανίζεται ξαφνικά ένα πρόβλημα ή μια ενοχλητική σκέψη ή όταν νιώθει ότι απειλείται, τότε οι διανοητικές και οι σωματικές του λειτουργίες τίθενται σε κατάσταση συναγερμού και ετοιμάζονται να αντιδράσουν σε αυτή την απειλή. Μια 62

62 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ σειρά από συμπτώματα εμφανίζονται τότε: γρήγοροι χτύποι της καρδιάς, σφίξιμο των μυών, γρήγορη αναπνοή και ιδρώτας. Το άτομο δε σκέφτεται ορθολογικά, δεν αντιδρά ψύχραιμα, συνήθως κάνει λανθασμένες επιλογές, καταναλώνει πολύ περισσότερη ενέργεια για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, αποδίδει λιγότερο από όσο πραγματικά μπορεί σε ότι κάνει εκείνη τη στιγμή, κουράζεται πολύ γρηγορότερα κλπ. Η απόδοσή του στην περίπτωση αυτή είναι συνήθως πιο μειωμένη, και σε σωματικές, και σε διανοητικές εργασίες. Επιπλέον, όλες αυτές οι αντιδράσεις του σώματος σε στρεσογόνα ερεθίσματα δεν είναι μόνο ενοχλητικές, αλλά στις περιπτώσεις που επιμένουν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ή επαναλαμβάνονται συχνά, οδηγούν και σε προβλήματα της υγείας. Στρες είναι η διαδικασία με την οποία μια φόρτιση εισβάλλει στο άτομο. Είναι μια ανισορροπία στο φυσιολογικό σύστημα, το οποίο ενεργοποιεί φυσιολογικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις, για να επαναφέρει την ισορροπία. Άγχος είναι η συναισθηματική αντίδραση σε μια αντιλαμβανόμενη απειλή. Χαρακτηρίζεται από αισθήματα έντασης, νευρικότητα, φόβο, δυσάρεστες σκέψεις και ανησυχίες, όπως, επίσης, και από φυσιολογικές αλλαγές (Buckworth & Dishman, 2002). Η κατάλληλη άσκηση ελαττώνει την ένταση, το θυμό, την επιθετικότητα, και, επίσης, οδηγεί σε έλεγχο του σφυγμού της ηρεμίας, του όγκου του παλμού, της διαστολικής και συστολικής πίεσης. Λειτουργεί επίσης ως μηχανισμός απόσπασης της προσοχής από δυσάρεστες σκέψεις της καθημερινής ζωής. Έτσι η ώρα της άσκησης, είναι η ώρα που το άτομο θα διακόψει τη ροή της σκέψης του, όταν αυτή στροβιλίζεται στα ατελείωτα, καθημερινά προβλήματα που δεν βρίσκει εύκολα λύσεις. Κατά μια άλλη άποψη, η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα στα σπορ, φέρνει το άτομο κάθε φορά αντιμέτωπο με δύσκολες καταστάσεις και δραστηριότητες, τις οποίες πρέπει να διαχειρισθεί ή να αντιμετωπίσει. Το άτομο μέσα από τη διαδικασία αυτή, διαρκώς ψάχνει λύσεις. Αξιολογεί διαφορετικά κάθε φορά το στρεσογόνο γεγονός και όσο πιο συχνά το βιώνει, τόσο πιο πολύ μειώνει τη σπουδαιότητά του. Στην πραγματικότητα, είναι ένα στρεσογόνο γεγονός όχι σοβαρό, αλλά παιγνιώδες, με καθαρά συμβολικά χαρακτηριστικά. Σταδιακά το άτομο βγαίνει κερδισμένο από τη διαδικασία αυτή, καθώς ανακαλύπτει λύσεις, ενδυναμώνεται και μαθαίνει να διαχειρίζεται καλύτερα τα στρεσογόνα γεγονότα. Οι μετα-αναλυτικές εργασίες δείχνουν ότι γενικά η άσκηση έχει σημαντικά αποτελέσματα στη μείωση του άγχους, σε όλες τις κατηγορίες των ατόμων. Δεν υπάρχουν διαφορές ως προς το φύλο, την ηλικία, το επίπεδο της φυσικής κατάστασης, το επίπεδο του άγχους, ούτε ανάμεσα σε υγιείς και ασθενείς. Μερικές φορές η μείωση του άγχους είναι πιο έντονη στα άτομα με έντονες διαταραχές άγχους από ό,τι στον τυπικό πληθυσμό (Landers & Arent, 2007). Σήμερα, η άσκηση θεωρείται το ίδιο αποτελεσματική με ψυχοθεραπευτικές ή φαρμακευτικές μεθόδους θεραπείας του άγχους και μερικές φορές έχει καλύτερα αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί, εναλλακτικά ή συμπληρωματικά, με τις θεραπευτικές αυτές μεθόδους (Wipfli, et al., 2008). Ειδικότερα για το άγχος, η άσκηση έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στην ελάττωση του χαρακτηριστικού άγχους σ ένα μεγάλο φάσμα κλινικών και μη κλινικών περιπτώσεων. Μετα-ανάλυση έδειξε ότι υπήρχε μεγάλη ελάττωση στο άγχος όσων συμμετείχαν σε ομάδες άσκησης, συγκριτικά με όσους ήταν στις ομάδες ελέγχου. Επίσης, όσοι συμμετείχαν σε ομάδες άσκησης είχαν μεγαλύτερη μείωση στο άγχος, συγκριτικά με όσους συμμετείχαν σε ομάδες που ακολουθούσαν άλλες μεθόδους για τη μείωσή του, μεταξύ των οποίων και φαρμακευτικές μεθόδους. Τα αποτελέσματα καταλήγουν ότι η άσκηση αποτελεί πολύ καλή μέθοδο για τη μείωση των επιπέδων του άγχους (Wipfli, et al., 2008). Γενικώς, παρεμβατικά προγράμματα άσκησης συμβάλλουν στη μείωση του άγχους. Μακροχρόνια, η άσκηση συμβάλλει σε ένα νεανικό τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από υψηλή ενεργητικότητα, σθεναρότητα και ικανοποίηση από τη συμμετοχή σε ευχάριστες 63

63 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ δραστηριότητες. Η άσκηση και η καλή φυσική κατάσταση προστατεύει και ελαττώνει την πιθανότητα ασθενειών που σχετίζονται με υψηλά επίπεδα καθημερινού στρες. Ο αριθμός των ασθενειών και των φυσιολογικών δεικτών που σχετίζονται με το στρες και μπορούν να τροποποιηθούν μέσω της άσκησης είναι μεγάλος: η αρτηριοσκλήρυνση, η καρδιαγγειακή ικανότητα αντίδρασης στο ψυχολογικό στρες, η στεφανιαία καρδιακή ασθένεια, τα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης, ο καρδιακός σφυγμός ηρεμίας, η πίεση του αίματος, ο έλεγχος του βάρους, ο περιορισμός του λίπους, η μυϊκή δύναμη, η αντοχή, η ευλυγισία, η διάρκεια της ίδιας της ζωής. Τέλος, αναλύσεις από την πλευρά των νευροβιολογικών επιστημών, καταλήγουν ότι η συστηματική συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες μετριάζει την ενεργοποίηση των νευροβιολογικών μηχανισμών πρόκλησης του στρες (Dishman et al., 2006). Επίσης, άτομα που γυμνάζονται ανταποκρίνονται καλύτερα στην αντιμετώπιση στρεσογόνων ερεθισμάτων, από αυτά που δεν γυμνάζονται. Παρομοίως, όσο καλύτερη είναι η φυσική τους κατάσταση, τόσο καλύτερα διαχειρίζονται διάφορες στρεσογόνες καταστάσεις. Οι σχετικές έρευνες δείχνουν τη σημαντική επίδραση της άσκησης στη μείωση των συμπτωμάτων του άγχους για όλες τις κατηγορίες πληθυσμών, ανδρών και γυναικών, γυμνασμένων και αγύμναστων, υγειών και ασθενών, νέων και ηλικιωμένων. Επίσης, όσο μεγαλύτερη η χρονική διάρκεια των προγραμμάτων άσκησης, τόσο καλύτερα τα αποτελέσματα. Συνιστώμενες μορφές άσκησης Το περπάτημα, το τζόκινγκ, η άσκηση σε γυμναστήρια, αλλά και η άσκησης με όργανα και αντιστάσεις μπορούν πολύ καλά να εφαρμοσθούν για άτομα με έντονο στρες ή άγχος. Προτεραιότητα έχουν όλες οι μορφές άσκησης μη ανταγωνιστικού χαρακτήρα στις οποίες μπορεί να ελέγχει κανείς την ένταση και το ρυθμό. Η άσκηση για άτομα με έντονο στρες ή άγχος πρέπει ως προτεραιότητα να θέτει τις παρακάτω αρχές: να προκαλεί ευχαρίστηση και να σχετίζεται με θετικές αλλαγές στη διάθεση. Για να το πετύχει αυτό, πρέπει και οι ασκήσεις και οι φυσικές δραστηριότητες να περιέχουν τα εξής χαρακτηριστικά: να προκαλούν ρυθμική διαφραγματική αναπνοή, να περιλαμβάνουν ελάχιστο ανταγωνισμό, να είναι ελεγχόμενες και προβλέψιμες δραστηριότητες και να περιέχουν ρυθμικές επαναλαμβανόμενες κινήσεις (Weinberg & Gould, 1999). Η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες υψηλού ρίσκου και σε συναγωνιστικά αθλήματα ανεβάζει τα επίπεδα του στρες. Ταυτόχρονα, όμως, περιορίζει τη βαρεμάρα και την απάθεια. Κάποιες μικρές κατηγορίες ατόμων αναζητούν, μέσα από δραστηριότητες υψηλού ρίσκου, κορυφαίες εμπειρίες, γιατί από εκεί πραγματικά αντλούν ευχαρίστηση. Γενικά όμως, η πολύωρη καθημερινή και έντονη άσκηση (όπως στον πρωταθλητισμό) και οι δραστηριότητες υψηλού ρίσκου (αναρρίχηση, ράφτινγκ) δεν ενδείκνυνται για τη μείωση του στρες. Γενικά, τα ανταγωνιστικά σπορ, η άσκηση σε μορφή προπονήσεων, η συμμετοχή σε αγώνες με σκοπό τη νίκη, το κυνήγι επιδόσεων, η προπόνηση και ο έντονος ανταγωνισμός των αγώνων κάτω από το βλέμμα του προπονητή και των φιλάθλων, μάλλον, αυξάνουν το στρες παρά βοηθούν στη μείωσή του. Ακόμα και τότε όμως, αυτή όμως η αύξηση του στρες είναι προσωρινή και διαρκεί συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, όσο διαρκούν οι έντονες αυτές καταστάσεις. Συνοπτικά: Η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στην ελάττωση του χαρακτηριστικού άγχους σε ένα μεγάλο φάσμα κλινικών και μη κλινικών περιπτώσεων. Και η αερόβια και η αναερόβια μορφή άσκησης είναι αποτελεσματικές στον περιορισμό του άγχους, όπως επίσης και η άσκηση με όργανα και αντιστάσεις (Landers & Arent, 2007). 64

64 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Προγράμματα άσκησης 3 με 4 φορές την εβδομάδα που διαρκούν 30 έως 60 λεπτά, έχουν θετικά αποτελέσματα στη ρύθμιση του άγχους, αν και προγράμματα 60 έως 90 λεπτών, έχουν ακόμα καλύτερα (Wipfli, et al., 2008). Όσο πιο συχνά ασκούνται τα άτομα, όσο πιο πολύ καλή φυσική κατάσταση έχουν, τόσο καλύτερα αντιδρούν, έχουν γρηγορότερη αποκατάσταση της καρδιακής συχνότητας μετά τους στρεσογόνους παράγοντες και χαμηλότερα επίπεδα περιστασιακού άγχους. Η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συμπληρωματική τεχνική, για την ισχυροποίηση της αποτελεσματικότητας των γνωστικών και συμπεριφορικών ψυχολογικών μεθόδων, οι οποίες χρησιμοποιούνται για τη ρύθμιση του άγχους και του στρες και σε κλινικούς και σε μη κλινικούς πληθυσμούς. Προτεινόμενα προγράμματα άσκησης 1. Το πρόγραμμα άσκησης ξεκινάει με 30 λεπτά άσκηση μέσης έντασης με την πιο απλή δραστηριότητα που είναι το γρήγορο περπάτημα, 3 φορές την εβδομάδα τον πρώτο μήνα. Σταδιακά, ο στόχος είναι να φτάσει το άτομο, τις 5 φορές την εβδομάδα, τουλάχιστο για 150 λεπτά την εβδομάδα σε 4-6 μήνες. 2. Στους επόμενους μήνες το πρόγραμμα μπορεί να φτάσει τις 4 με 5 φορές την εβδομάδα από 1 ώρα κάθε φορά ή περίπου 250 λεπτά συνολικά. Στη φάση αυτή κάποιο μέρος του προγράμματος μπορεί να περιλαμβάνει χαλαρό τζόκινγκ, του οποίο ο ρυθμός σταδιακά μπορεί να αυξάνει. 3. Για άτομα ηλικίας χρονών, και σχετικά γυμνασμένα, μπορεί να συστήσει κανείς και αερόβια και αναερόβια άσκηση. Και η αερόβια και η αναερόβια μορφή άσκησης είναι αποτελεσματικές στον περιορισμό του άγχους, όπως επίσης και η άσκηση με όργανα και αντιστάσεις. 4. Προγράμματα άσκησης σε γυμναστήρια, 3 με 4 φορές την εβδομάδα που διαρκούν 30 έως 60 λεπτά, έχουν θετικά αποτελέσματα στη ρύθμιση του άγχους, ενώ προγράμματα 60 έως 90 λεπτών, έχουν ακόμα καλύτερα. 5. Σε προγράμματα άσκησης σε γυμναστήρια με όργανα, ή βάρη, ενσωματώστε ασκήσεις μεσαίας έντασης, 7 σετ των 10 επαναλήψεων στο 50% RM, την πρώτη εβδομάδα και αυξήστε ανάλογα με την πρόοδο σταδιακά. Άσκηση και κατάθλιψη Η σωματική άσκηση ή η συμμετοχή σε σπορ και φυσικές δραστηριότητες, σε άτομα με κατάθλιψη, είναι μια πρόταση πολύ εύκολη, αλλά και πολύ δύσκολη. Ως θεραπευτική πρόταση για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης αν και είναι απλή, φυσιολογική και ανέξοδη στην εφαρμογή της, ταυτόχρονα παρουσιάζει και δυσκολίες εξαιτίας της μεγάλης εσωτερικής προσπάθειας που απαιτείται από τους ασθενείς και την κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού. Η άσκηση απαιτεί προσπάθεια, διαρκή προγραμματισμό, κούραση και συστηματική αφοσίωση. Δεν είναι ένα χάπι που μπορεί να πάρει ο ασθενής γρήγορα και εύκολα. Η κατάθλιψη θεωρείται ως η συχνότερα παρατηρούμενη ψυχική διαταραχή διάθεσης, και ορίζεται ως μια συναισθηματική κατάσταση έντονης και επίμονης λύπης. Διακρίνεται από επεισόδια λύπης ή ήπιας θλίψης που, πολλές φορές, παρατηρούνται σε όλα τα άτομα έως μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας επίμονης και διαρκούς κακής διάθεσης, απελπισίας και ανικανότητας να βρουν οποιαδήποτε ευχαρίστηση (Mutrie, 2000). Οι επιδράσεις της άσκησης Παρεμβατικά προγράμματα τα οποία περιλαμβάνουν φυσικές δραστηριότητες, λειτουργούν αποτελεσματικά στη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, ιδιαίτερα όταν περιλαμβάνουν δραστηριότητες χαμηλής ή μεσαίας έντασης, ασκήσεις ευκινησίας και 65

65 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ασκήσεις με όργανα και αντιστάσεις. Ικανός αριθμός ερευνών και μετα-αναλύσεων τεκμηριώνει, πλέον, τις ευεργετικές επιδράσεις της άσκησης σε άτομα με κατάθλιψη. Οι εργασίες δείχνουν ότι γενικά η άσκηση έχει σημαντικά αποτελέσματα στη μείωση της κατάθλιψης, σε όλες τις κατηγορίες των ατόμων (ανδρών και γυναικών, γυμνασμένων και αγύμναστων, υγειών και ασθενών, νέων και ενηλίκων, ατόμων με χαμηλό και ατόμων με υψηλό επίπεδο κατάθλιψης). Η αλλαγή της διάθεσης, και η μείωση του στρες των ατόμων με κατάθλιψη, είναι εμφανής με το τέλος ενός προγράμματος άσκησης, και αυτό ισχύει για όλες της μορφές άσκησης που θα επιλέξει κανείς και για όλες τις ηλικίες (Biddle & Mutrie, 2008). Τα πιο συχνά προγράμματα για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης περιλαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή ή και ψυχοθεραπευτικές τεχνικές, όπως είναι η τροποποίηση της γνωστικής συμπεριφοράς. Σήμερα όμως, η άσκηση προτείνεται είτε σε συνδυασμό με φαρμακοθεραπεία, είτε ως εναλλακτική της φαρμακοθεραπείας για άτομα με κατάθλιψη. Όλο και πιο συχνά τελευταία, στις ήπιες ή λιγότερο ήπιες μορφές κατάθλιψης συστήνεται να αποφεύγεται η φαρμακευτική αγωγή και να προτάσσεται ως πρώτη επιλογή ή συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτικό μέσο της φαρμακευτικής αγωγής. Οι μηχανισμοί των ψυχολογικών οφελών από την άσκηση στα άτομα με κατάθλιψη δεν είναι σαφείς ακόμα. Η άσκηση αλλάζει τη διάθεση των καταθλιπτικών ατόμων, μέσω της ρύθμισης του άγχους, της βελτίωσης της αυτοεκτίμησης και της εικόνας του σώματος και της ανόδου της αυτοπεποίθησης. Επίσης, μέσω της άσκησης, αλλάζει ή ρυθμίζεται καλύτερα μια σειρά φυσιολογικών μηχανισμών στα άτομα με κατάθλιψη. Οι αλλαγές αυτές έρχονται από την έκκριση των ενδορφινών, τις αυξομειώσεις στη θερμοκρασία του σώματος, τις αλλαγές στους νευροδιαβιβαστές, κτλ. (Landers & Arent, 2007). Συνοπτικά: Και η αερόβια και η αναερόβια άσκηση μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της κατάθλιψης και υπάρχουν αρκετές αποδείξεις για αυτό. Η μέτριας έντασης άσκηση φαίνεται να είναι αποτελεσματικότερη για την παραμονή στην άσκηση. Τα υψηλότερα επίπεδα έντασης δε συμβάλλουν απαραίτητα σε καλύτερο αποτέλεσμα. Και η άσκηση με αντιστάσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία μέτριας και έντονης κατάθλιψης. Η άσκηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως θεραπευτική μέθοδος για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης (Biddle & Mutrie, 2008). Υπάρχει ανάγκη συνδυασμού της άσκησης με άλλες μορφές θεραπείας, όπως είναι οι ομάδες συζήτησης, οι ομάδες αυτο-βοήθειας ή άλλες γνωστικές θεραπείες. Ο ρόλος των γυμναστών, των ψυχολόγων και των ψυχιάτρων θα πρέπει να είναι συντονισμένος και να περιλαμβάνει την ενίσχυση του ρόλου της άσκησης και της παραμονής σ αυτήν. Προτεινόμενα προγράμματα άσκησης 1. Οργανώστε ένα πρόγραμμα αερόβιας άσκησης, σε γυμναστήριο, τζόκινγκ, γρήγορο περπάτημα κλπ. Σχεδιάστε το για τρεις φορές την εβδομάδα, από 45 έως 60 λεπτά τουλάχιστο για 10 εβδομάδες. Εναλλακτικά, πρόγραμμα με 30 λεπτά μέτριας άσκησης, 5 φορές την εβδομάδα. 1. Υποδείξτε ένα πρόγραμμα έντονου περπατήματος ή χαλαρού τζόκινγκ, μεσαίας ή χαμηλής έντασης, ορίζοντας τον πιο απλό στόχο, τα 150 λεπτά την εβδομάδα. Μετά από 2-3 μήνες σχεδιάστε μέσα από ένα πρόγραμμα στόχων την αύξηση αυτού του χρόνου άσκησης σε 240 περίπου λεπτά 66

66 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Επίλογος Τα άτομα με προβλήματα στρες, άγχους και κατάθλιψης, μπορούν σταδιακά να ενσωματώνουν την άσκησης στην καθημερινή τους ζωής, ξεκινώντας από το απλό περπάτημα, συνεχίζοντας με το τζόκινγκ, την άσκηση σε γυμναστήριο, το κολύμπι, ή γενικότερα δραστηριότητες αναψυχής ή κατά προτεραιότητα κινητικές δραστηριότητες ρυθμικά επαναλαμβανόμενες και μη ανταγωνιστικές. Καλό είναι να επιλέγουν, δραστηριότητες στις οποίες να μπορούν οι ίδιοι μόνοι τους να ρυθμίζουν εύκολα την ένταση, το σφυγμό, το βαθμό της κόπωσης κλπ. Ίσως, μερικά ψυχολογικά προβλήματα, όπως αυτά που σχετίζονται με την κατάθλιψη να χρειάζονται την ενεργοποίηση μιας ψυχοφυσικής εποικοδομητικής εμπειρίας από τα άτομα, για να μετριασθούν. Η άσκηση και η συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες προσφέρουν αυτή την ενεργοποίηση. Από τη στιγμή που θα αρχίσουν να γυμνάζονται, επικοινωνούν με άλλους, ενεργοποιούνται πνευματικά και σωματικά, αντιλαμβάνονται αλλαγές στο σώμα τους και τη διάθεσή τους. Η άσκηση να λειτουργεί περισσότερο ως μηχανισμός αυτοενεργοποίησης, για να ξεφύγουν τα άτομα από τη λύπη, την απογοήτευση, την κακή διάθεση και την αδυναμία τους να βρουν ευχαρίστηση στη ζωή. Για όλα τα παραπάνω, είναι αναγκαίο να χρησιμοποιεί κανείς κατάλληλες ψυχολογικές τεχνικές. Η νοερή απεικόνιση, η θετική σκέψη, οι τεχνικές μυϊκής έντασης-χαλάρωσης, η προοδευτική χαλάρωση, οι διαφραγματικές αναπνοές, οι στόχοι, η σωστή διαχείριση χρόνου, είναι τεχνικές χρήσιμες για το σκοπό αυτό. Περισσότερα για το θέμα βλέπε στη σχετική βιβλιογραφία (Θεοδωράκης, 2010). Βιβλιογραφία Το υλικό του άρθρου αυτού αντλήθηκε από προηγούμενες εργασίες του συγγραφέα. Βλέπε σχετικά: Θεοδωράκης, Γ. (2010). Άσκηση, ψυχική υγεία και ποιότητα ζωής. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Γ., Ζουρμπάνος, N., Χατζηγεωργιάδης, A., & Δημητρακόπoυλος, Σ. (2013). Άσκηση και κατάθλιψη. Στο Β. Γεροδήμος επιμέλεια), Η άσκηση ως μέσο πρόληψης και αποκατάστασης χρόνιων παθήσεων. (pp )] Θεοδωράκης, Γ., Ζουρμπάνος, N., Χατζηγεωργιάδης, A., & Δημητρακόπoυλος, Σ. & Κρομίδας, Χ. (2013). Άσκηση, στρες και άγχος. (Β. Γεροδήμος επιμέλεια), Η άσκηση ως μέσο πρόληψης και αποκατάστασης χρόνιων παθήσεων (pp )] Άλλες πηγές Biddle, S. J. H., & Mutrie, N. (2008). Psychology of physical activity: determinants, well-being, and interventions (2nd Eds ed.). London: Routledge. Buckworth, J., & Dishman, R. (2002). Exercise Psychology. Champaign, IL: Human Kinetics. Landers, D., & Arent, S. (2007). Physical activity and mental health. In G. Tenenbaum & R. Eclund (Eds.), Handbook of sport psychology (pp ). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. Morres, I., & Callaghan, P. (2011, March). Advances in the treatment of depression through physical exercise; a pragmatic randomized controlled trial in women living with depression. Paper presented at the Proceeding of the 4th Congress of Women s Mental Health, International Association of Women s Mental Health, Madrid, Spain. 67

67 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Mutrie, N. (2000). The relationship between physical activity and clinically defined depression. In S. Biddle, K. Fox & S. Boutcher (Eds.), Physical activity and psychological well-being (pp ). London: Routledge. Weinberg, R., & Gould, D. (1999). Foundations of sport and exercise psychology (2nd Eds ed.). Champaign, IL: Human Kinetics. Wipfli, B. M., Rethorst, C. D., & Landers, D. M. (2008). The anxiolytic effects of exercise: a meta-analysis of randomized trials and dose-response analysis. J Sport Exerc Psychol, 30(4),

68 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Σωματική Σύσταση και Μαχητική Ικανότητα: Ποια η Αλληλεπίδρασή τους? Σπάρταλη Ιωάννα, MSc., PhD. Συμβασιούχος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής Τομέας Φυσικής & Πολιτισμικής Αγωγής Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Μια κοινή πρόκληση στις αναπτυγμένες χώρες είναι η επιταχυνόμενη μείωση της σωματικής δραστηριότητας στην καθημερινή ζωή. Στους ενήλικες τόσο η κακή φυσική κατάσταση όσο και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας συνδέονται με τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα, και οι περισσότερες αναλύσεις έχουν δείξει μείωση τουλάχιστον κατά 50% της θνησιμότητας μεταξύ των ατόμων με πολύ καλή φυσική κατάσταση σε σύγκριση με άτομα που έχουν κακή φυσική κατάσταση [1]. Ο καθιστικός τρόπος ζωής, σε συνδυασμό με την εύκολη πρόσβαση σε τρόφιμα (συμπεριλαμβανομένων των ανθυγιεινών ταχυφαγείων), έχουν οδηγήσει στην αύξηση του παραπανίσιου σωματικού βάρους των ανθρώπων. Οι υγειονομικές αρχές έχουν επισημάνει με ανησυχία ότι μπορεί να αντιμετωπίζουμε μια δραματική αύξηση στην εξάπλωση διαταραχών που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής όπως ο διαβήτης [2], το μεταβολικό σύνδρομο [3], η αρτηριακή υπέρταση, και η οστεοαρθρίτιδα [4] μεταξύ των ενηλίκων. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, έρευνες με ανησυχητικά ευρήματα αύξησαν την ενημέρωση σχετικά με την άνοδο της παχυσαρκίας και της φυσικής φθοράς μεταξύ των εφήβων [5]. Τόσο το υπερβολικό βάρος όσο και η κακή φυσική κατάσταση έχουν συσχετιστεί με αρνητικές εκβάσεις της υγείας σε μεγαλύτερες ηλικίες, και μια ισχυρή σχέση έχει υποδηλωθεί μεταξύ της σύστασης του σώματος και της φυσικής κατάστασης. Η σχέση μεταξύ του μεγέθους και της σύσταση του σώματος και της απόδοσης των σωματικά απαιτητικών στρατιωτικών θέσεων εργασίας έχει συζητηθεί από τους ερευνητές. Είναι εύλογο να θεωρηθεί ότι η σύσταση του σώματος μπορεί να επηρεάσει τις στρατιωτικές επιδόσεις. Σύμφωνα με τον Friedler [6], οι σημερινοί στρατιώτες είναι βαρύτεροι από ότι πριν, αντανακλώντας τόσο αυξημένους μυς όσο και λίπος. Η υψηλή επικράτηση των υπέρβαρων και παχύσαρκων νεοσύλλεκτων στρατιωτών και του γενικότερου πληθυσμού στο σύνολό του, απαιτεί την κατανόηση των επιπτώσεων στην υγεία από τη σύσταση του σώματος και τη σχετιζόμενη νοσηρότητα. Αρκετές μελέτες έχουν εξετάσει την επίδραση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ, σε κιλά/ανάστημα 2 ) και την ιατρική κατάσταση είτε στην πρόωρη απαλλαγή από το στρατό [7], ή στο επίπεδο φυσικής κατάστασης των ατόμων [8] ή στον κίνδυνο για τραυματισμό [9,10 ], σε μια μεγάλη ομάδα ενεργών στρατιωτών. Και τα αποτελέσματα συμφώνησαν ότι η κατάταξη ΔΜΣ και η πιστοποίηση ιατρικής κατάστασης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόωρη απαλλαγή και μπορούν να παρέχουν ένα πολύτιμο εργαλείο για την πορεία της φυσικής κατάστασης, τη διατροφή και την παρέμβαση στην πρόληψη τραυματισμών. Οι Harman και Frykman-Scott [11] δήλωσαν ότι η άρση και η μεταφορά είναι τα πιο κοινά στρατιωτικά καθήκοντα: τυπικά στρατιωτικά καθήκοντα ανύψωσης περιλαμβάνουν τη φόρτωση βλημάτων πυροβολικού, το ανέβασμα και κατέβασμα προμηθειών από τα φορτηγά, την μετακίνηση κατασκευαστικού εξοπλισμού, και τη συναρμολόγηση ή την αποσυναρμολόγηση βαρύ εξοπλισμού. Οι περισσότερες ανυψώσεις περιλαμβάνουν την άρση ενός αντικειμένου από το έδαφος έως το ύψος ανάμεσα από την μέση και τους ώμους. Η μεταφορά συνήθως συνδέεται με την ανύψωση. Ένας στρατιώτης γενικά αναμένεται να σηκώσει αντικείμενα που ζυγίζουν έως 50 κιλά με το ένα χέρι, τα βαρύτερα αντικείμενα σηκώνονται από περισσότερα από ένα άτομα. Σε βαριές εργασίες ανύψωσης, 69

69 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 40 έως 90 κιλά, αντικείμενα μπορεί να ανυψωθούν και μεταφερθούν έως και 180 μέτρα από ένα μόνο άτομο. Συσκευασίες άνω των 45 κιλών και άλλα βαριά φορτία μπορεί να ανυψωθούν και να μεταφερθούν για αρκετά μίλια. Βρέθηκε μια υψηλότερη συσχέτιση μεταξύ της απόδοσης μεταφοράς φορτίου και της άλιπης μάζας σώματος από ότι μεταξύ της μεταφοράς φορτίου και του ποσοστού σωματικού λίπους. Με βάση τα αποτελέσματά τους, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι είναι πιο σημαντική η κατάταξη με βάση την άλιπη μάζα σώματος από ότι με το σωματικό λίπος. Το μεγαλύτερο σωματικό βάρος (και λίπος) επηρεάζει αρνητικά την απόδοση στην αντοχή με δύο τρόπους: (1) το σωματικό βάρος εμφανίζεται στον παρονομαστή της εξίσωσης της πρόσληψης οξυγόνου (VO 2) όπου το μεγαλύτερο βάρος σχετίζεται με χαμηλότερη VO 2max, και (2) το μεγαλύτερο σωματικό βάρος αυξάνει το κόστος ενέργειας (και την απαιτούμενη VO 2 ) που συνδέεται με οποιοδήποτε επίπεδο δραστηριότητας. Ως εκ τούτου, το ποσοστό της VO 2max που απαιτείται από οποιοδήποτε επίπεδο δραστηριότητας είναι υψηλότερο σε βαρύτερα (και παχύτερα) άτομα, διότι το κόστος ενέργειας αυξάνεται και η VO 2max μειώνεται. Εφόσον μια μέτρηση της φυσικής αντοχής αποτελεί ένδειξη και της φυσικής κατάστασης και του σωματικού βάρους, ο ΔΜΣ συμβάλει λίγο σε ένα μοντέλο για την πρόβλεψη τραυματισμών που περιλαμβάνει τη φυσική κατάσταση. Σύμφωνα με μελέτες που πραγματοποιήθηκαν στο Fort Jackson και Fort Leonard Wood στη δεκαετία του 1980 και του 1990 [12,13], δεν υπάρχουν συστηματικές σχέσεις μεταξύ τραυματισμού και ΔΜΣ ή τραυματισμού και σωματικού λίπους σε στρατιωτικούς. Σε μία μελέτη, το υψηλότερο ποσοστό τραυματισμών βρέθηκε στα χαμηλά και υψηλά τεταρτημόρια ΔΜΣ, σε μια άλλη μελέτη υπήρχε μόνο μικρή διακύμανση σε όλα τα τεταρτημόρια, και σε μια τρίτη μελέτη τα ποσοστά τραυματισμών στα τρία ανώτερα τεταρτημόρια δεν ήταν σημαντικά διαφορετικά από το ένα στο άλλο (38 έως 42 τοις εκατό). Αυτά τα μοτίβα ήταν παρόμοια για άνδρες και γυναίκες, αν και οι δείκτες τραυματισμών για τις γυναίκες ήταν διπλάσιοι των δεικτών για τους άνδρες. Μια μελέτη, στο πλαίσιο της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων που διεξήχθη από τους Havenetidis et al [14], δείχνει σαφώς μια ισχυρή επίδραση αυτών των ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών στην απόδοση των Ευελπίδων. Η σχέση μεταξύ των δύο αυτών μεταβλητών (ΔΜΣ και Σωματικού Λίπους) έχει μεγάλη σημασία για όλες τις στρατιωτικές υπηρεσίες, δεδομένου ότι όλοι έχουν αναπτύξει ειδικές προδιαγραφές και κατατάσσουν τους αξιωματικούς τους σύμφωνα με αυτές κάθε χρόνο. Ωστόσο, λόγω του μεγάλου αριθμού του στρατιωτικού προσωπικού που χρειάζεται να αξιολογηθεί σε τέτοιες έρευνες, όλες οι προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται, πρέπει να εξισορροπήσουν την πρακτικότητα με την αξιοπιστία της μέτρησης, και αυτό αποτελεί τον μεγαλύτερο περιορισμό τους. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), έχει γίνει η τυπική παράμετρος που χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη της σωματικής σύστασης, όταν το μόνο που είναι γνωστό είναι το βάρος και το ανάστημα του δοκιμαζόμενου. Παρά το γεγονός ότι οι περιορισμοί του ΔΜΣ ως προγνωστικός δείκτης της σωματικής σύστασης είναι καλά αναγνωρισμένες [15], έχει γίνει ευρέως αποδεκτός λόγω της απλότητάς του. Ωστόσο, ο ΔΜΣ έχει περιορισμούς, τείνει να έχει υψηλή προσδιοριστικότητα, αλλά χαμηλή και μεταβλητή ευαισθησία. Επιπλέον, η αξιοπιστία του ΔΜΣ σε διαφορετικά δείγματα από διαφορετική ηλικία, φυλή και φύλο δεν έχει αξιολογηθεί [16]. Οι σχέσεις παλινδρόμησης που χρησιμοποιούνται σήμερα για την πρόβλεψη του σωματικού λίπους από το ΔΜΣ βασίζονται σε απλές εμπειρικές εφαρμογές των δεδομένων, και υποθέτουν ότι ο ΔΜΣ και το ποσοστό του Σωματικού Λίπους είναι ανεξάρτητα από το φύλο και την ηλικία, γεγονός που δεν ισχύει πάντα [17]. Εάν η κατάταξη των ατόμων βασίζεται αποκλειστικά στο ΔΜΣ τους, είναι μια μέτρια μόνο πρόβλεψη του σωματικού λίπους και για αυτό το λόγο είναι χρήσιμο να μετριέται και το ποσοστό του σωματικού λίπους από μόνο του. 70

70 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Οι στρατιωτικές υπηρεσίες απαιτούν κάθε χρόνο από τα μέλη τους να κάνουν σωματικές εξετάσεις και να διατηρούν μια συγκεκριμένη σύσταση σώματος, προκειμένου να παραμένουν υγιείς και να είναι σε θέση να ολοκληρώνουν απαιτητικές σωματικά εργασίες. Έτσι, για αυτόν τον πληθυσμό η εξέταση του ΔΜΣ και του σωματικού λίπους είναι απαραίτητη για να καθοριστεί κατ 'αρχάς μια κατάταξη για την κατάστασή τους, και δεύτερον, για να τους βοηθήσει, έχοντας αυτές τις πληροφορίες, να επιτύχουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες στο πλαίσιο των στρατιωτικών υποχρεώσεών τους. Μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων [18], εξέτασε την σχέση μεταξύ της σωματικής σύστασης των Ευελπιδων και της απόδοσής τους σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ο σκοπός της μελέτης αυτής ήταν διττός: α) να συγκρίνει την ακρίβεια του ΔΜΣ και του ποσοστού του Σωματικού Λίπους ως δείκτες κατάταξης της κατάστασης της φυσικής κατάστασης των Ευελπίδων, και β) την αξιολόγηση αυτών των δύο δεικτών ως προγνωστικών παραγόντων του επιπέδου φυσικής κατάστασης των Ευελπίδων σε συγκεκριμένες δραστηριότητες επίδοσης. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα αυτή προσπάθησε να εξετάσει τα πλεονεκτήματα ή τα μειονεκτήματα των Ευελπίδων με συγκεκριμένη σύσταση σώματος έναντι των συναδέρφων τους και να δει κατά πόσο αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να προβλέψουν την επίδοσή τους σε συγκεκριμένες δοκιμασίες. Ανθρωπομετρικές μετρήσεις και οι επιδόσεις σε συγκεκριμένες δοκιμασίες μελετήθηκαν σε 868 άρρενες Ευέλπιδες από όλες τις τάξεις της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Τα αποτελέσματα με βάσει τον λόγο των πιθανοτήτων (odds ratio) έδειξαν ότι οι Ευέλπιδες που ανήκαν σε ομάδες με χαμηλό ΔΜΣ και ποσοστό Σωματικού Λίπους, είχαν πλεονέκτημα στην απόδοσή τους στις δοκιμασίες. Το ποσοστό του Σωματικού Λίπους φάνηκε να είναι εγκυρότερος δείκτης πρόβλεψης από τον ΔΜΣ και ο λόγος των πιθανοτήτων (odds ratio) για τις δοκιμασίες, έδειξε μια ενδιαφέρουσα συσχέτιση ανάμεσα στο ποσοστό Σωματικού Λίπους των Ευελπιδων και την δυνατότητα πρόβλεψης της επίδοσής τους σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, στοιχείο που θα μπορούσε να βοηθήσει την βελτίωση της επίδοσής τους γενικότερα. Βιβλιογραφία [1] Bovet P, Auguste R, Burdette H. Strong inverse association between physical fitness and overweight in adolescents: a large school-based survey. International Journal of Behavioural Nutrition and Physical Activity 2007; 4:24. [2] Santilla M, Kyrolainen H, Vasankari T, et al. Physical fitness profiles in young Finnish men during the years Med. Sci. Sports Exerc. 2006;38: [3] Mikkola IS, Keinanen-Kiukaanniemi M, Laakso T, et al. Metabolic syndrome in connection with BMI in young Finnish male adults. Diabetes Res. Clin. Pract. 2007;76: [4] Janssen I, Mark AE. Separate and combined influence of body mass index and waist circumference on arthritis and knee osteoarthritis. Int. J. Obes. (Lond.) 2006;30: [5] Mattila V., Tallroth K, Marttinen M, Pihlajamäki H. Body Composition by DEXA and Its Association with Physical Fitness in 140 Conscripts. Med. Sci. Sports Exerc. 2007; 39(No. 12): [6] Fiedler ER, Oltmanss TF, Turkheimer E. Traits associated with personality disorders and adjustment to military life: Predictive validity of self and peer reports. Military Medicine 2004; 169: [7] Packnett ER, Niebuhr DW, Bedno SA, Cowan DN. Body mass index, medical qualification status, and discharge during the first year of US Army service. Am J Clin Nutr, 2011; 1: ajcn

71 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ [8] Riley DJ, Wingard D, Morton D, Nichols JF, Ming J, Shaffer R, Macera CA. Use of self - assessed fitness and exercise parameters to predict objective fitness. Medicine & Science in Sport & Exercise 2005; [9] Finestone A, Milgrom C, Evans R, Yanovich R, Constantini N, Moran DS. Overuse injuries in female infantry recruits during low-intensity basic training. Medicine & Science in Sport & Exercise 2008; [10] Jones BH, Darakjy S, Knapik FF. Aerobic fitness, body mass index and risk of injury during Army basic combat training. Medicine and Science in Sports and Exercise2004; 36: S308. [11] Harman EA, Frykman-Scott PN. The relationship of body size and composition to the performance of physically demanding military tasks. In Institute of Medicine, Body composition and physical performance: Applications for the military services, Committee on Military Nutrition Research, B.M. Marriott and J. Grumstrup-Scott (Eds.) Washington, DC: National Academy Press (pp ) [12] Jones B., Bovee MW, Harris JM III, Cowan DN. Intrinsic risk factors for exercise-related injuries among male and female army trainees. American Journal of Sports Medicine1993; 21: [13] Jones BH, Bovee MW, Knapik JJ. Associations among body composition, physical fitness, and injury in men and women army trainees. In Institute of Medicine, Body composition and physical performance: Applications for the military services, Committee on Military Nutrition Research, B.M. Marriott and J. Grumstrup-Scott (Eds.) Washington, DC: National Academy Press, (pp ). [14] Havenetidis K, Kardaris D, Paxinos T. Relationship between military physical fitness tests and selected anthropometric measures, Proceedings of the 11th International Congress of Sport Kinetics September 25-27; Halkidiki, GREECE; [15] Prentice AM, Jebb SA. Beyond body mass index. Obes Rev 2001; 2(3): [16] Sood A, Sundararaj P, Sharma S, Kurpad A, Muthayya S. BMI and Body Fat Percent: Affluent Adolescent Girls in Bangalore City. Indian Pediatrics, 2007;44: [17] Jackson AS, Stanford PR, Gagnon J, Rankinen T, Leon AS, Rao DC, Skinner JS, Bouchard C, Wilmore JH. The effect of sex, age and race on estimating percentage body fat from body mass index: The Heritage Family Study. Int. Jour. of Obes.2002; 26: [18] Spartali I, Havenetidis K, Kostoulas I, Paxinos T. Body Fat Percentage and Body Mass Index as Predictors of Cadets Physical Performance. The Open Sport Science Journal. 2014;7:

72 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Μυοσκελετικές Κακώσεις από Καταπόνηση στις Ένοπλες Δυνάμεις Δρ. Οδυσσέας Παξινός Σμήναρχος Ορθοπεδικός Επιτελής Διεύθυνσης Υγειονομικού ΓΕΑ Ιατρός Ανώτατου Συμβουλίου Αθλητισμού Ενόπλων Δυνάμεων Περίληψη Παρουσίασης: Από το 1855 που περιγράφηκε για πρώτη φορά κάκωση του άκρου ποδός από καταπόνηση σε Πρώσσους στρατιώτες μέχρι και σήμερα, τα περισσότερα άρθρα για κακώσεις από καταπόνηση προέρχονται από το χώρο της Στρατιωτικής Ιατρικής. Τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκε το ενδιαφέρον και για τις κακώσεις από καταπόνηση σε αθλητές, ιδιαίτερα μετά την περιγραφή της Τριάδος των Θηλέων Αθλητών και την κατανόηση του μηχανισμού της οστεοπόρωσης. Τα τελευταία χρόνια η όσμωση της επιστημονικής γνώσης μεταξύ αθλητιατρικής και στρατιωτικής ιατρικής είναι συνεχής. Είναι πλέον αποδεκτό διεθνώς ότι οι στρατιώτες θα πρέπει να γυμνάζονται και να διατηρούν υψηλά επίπεδα φυσικής κατάστασης κατά παρόμοιο τρόπο με τους αθλητές που ετοιμάζονται για αγώνες. Τυπικές στρατιωτικές αθλητικές δραστηριότητες αφορούν βάδιση αποστάσεων, τρέξιμο, κολύμβηση, άλματα, άρση και μεταφορά βάρους, αναρρίχηση και πολεμικές τέχνες. Αποτέλεσμα της σκληρής εκπαίδευσης και του αυξημένου ρυθμού καταπόνησης είναι οι διάφορες κακώσεις είτε οξείες όπως κατάγματα, εξαρθρήματα και συνδεσμικές κακώσεις, είτε χρόνιες όπως τα κατάγματα από κόπωση, το σύνδρομο διαμερίσματος και οι διάφορες τενοντίτιδες. Τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός των κακώσεων έχει αυξηθεί με αρνητική επίδραση τόσο στο αξιόμαχο όσο και στην ένταση της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ο περιορισμός των κακώσεων από καταπόνηση στο στράτευμα απαιτεί μία συστηματική προσέγγιση αντίστοιχη με αυτή που κάνει το κέντρο ελέγχου νοσημάτων σε μία επιδημία. Τα ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν είναι: 1) αν υπάρχει πρόβλημα, 2) τι προκαλεί αυτό το πρόβλημα, 3) τι το προλαμβάνει, 4) ποιός θα πρέπει να ενημερωθεί και τι θα πρέπει να κάνει, 5) πόσο αποτελεσματικά είναι τα μέτρα που εφαρμόστηκαν. Ακολουθώντας μία τέτοια πρακτική και κάνοντας μία σύνθεση της τεκμηρίωσης που υπάρχει διαθέσιμη από την βιβλιογραφία υπάρχουν έξι βασικά μέτρα που απευθύνονται στην στρατιωτική ηγεσία τα οποία μπορεί να μειώσουν σημαντικά τις κακώσεις στο στράτευμα. 1) αποφυγή υπερβολικής καταπόνησης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί κάνοντας δοκιμασίες αξιολόγησης φυσικής κατάστασης και διαχωρίζοντας τους στρατιώτες με χαμηλές επιδόσεις από αυτούς με υψηλές. Ακολούθως το πρόγραμμα στρατιωτικής εκπαίδευσης τροποποιείται ώστε προοδευτικά να φτάσουν οι δύο ομάδες στα απαιτούμενα επίπεδα. Ειδικά για τους νεοσύλλεκτους αυτό σημαίνει προοδευτική αύξηση του όγκου της αθλητικής και στρατιωτικής σωματικής καταπόνησης ιδιαίτερα όσον αφορά τις αποστάσεις βάδισης και τρεξίματος. 2) Πραγματοποίηση ασκήσεων νευρομυϊκής συναρμογής, αντίδρασης και ισορροπίας. 3) Χρήση οδοντικών ναρθήκων (πχ πυγμαχίας) στις ασκήσεις πολεμικών τεχνών. 4) Χρήση ημιάκαμπτων ναρθήκων ποδοκνημικής σε επικίνδυνες δραστηριότητες όπως η αναρρίχηση και η πτώση με αλεξίπτωτο καθώς και σε αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. 5) Επαρκής ενυδάτωση και ενεργειακή αποκατάσταση μέσα σε μία ώρα μετά το πέρας της άσκησης. Ειδικότερα συστήνεται η κατανάλωση γραμμαρίων πρωτεΐνης και

73 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ γραμμαρίων υδατανθράκων. Το φρέσκο γάλα είναι ένα άριστο ποτό για μετά την άσκηση. 6) Χρήση συνθετικών καλτσών σε άμεση επαφή με το δέρμα. Η χρήση των βαμβακερών ή μάλλινων πάνω από αυτές οδηγεί σε 55% μείωση των φυσαλίδων και των βλαβών του δέρματος από πορείες μεγάλων αποστάσεων. 74

74 ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ Προπόνηση Δύναμης του Μαχητή: Ο Συνδυασμός της με την Αερόβια Άσκηση Χ. Καρατζαφέρη Επίκουρος Καθηγήτρια Φυσιολογίας της Άσκησης Ερευνητική Ομάδα Φυσιολογίας & Μηχανικής του Μυός Σχολή Επιστήμης Φ.Α. και Αθλητισμού Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Περίληψη Παρουσίασης: Αν και το μοντέρνο πεδίο μάχης θεωρείται αναερόβιο (anaerobic battlefield) υπάρχουν σημαντικές απαιτήσεις που απαιτούν σωματική αντοχή. Υπάρχει μεγάλη εξειδίκευση ρόλων στους διάφορους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων γεγονός που απαιτεί εξατομίκευση της προπόνησης για την σωστή υποστήριξη ρόλων. Όμως, ιστορικά, και ακόμη και σήμερα, τα προγράμματα βελτίωσης και διατήρησης της σωματικής απόδοσης στις Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούνται σε μεγάλο μέρος από ασκήσεις προπόνησης αντοχής και γενικής δύναμης. Εν μέρει αυτό οφείλεται στην ευκολία της εφαρμογής αυτών των προγραμμάτων και της ευκολίας του σχεδιασμού άσκησης για μεγάλο αριθμό στρατιωτών κατά τη διάρκεια μιας περιόδου προετοιμασίας. Επιπρόσθετα, συχνά τέτοια προγράμματα άσκησης υλοποιούνται με στόχο την επιτυχία σε συγκεκριμένες δοκιμασίες σωματικής αντοχής, και όχι με γνώμονα τις πραγματικές λειτουργικές απαιτήσεις σε πεδίο μάχης. Οι κλασσικοί τρόποι προπόνησης αθλητών, σε μεγάλο βαθμό δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις απόδοσης ενός σύγχρονου μαχητή. Από την άλλη, το μοντέρνο στράτευμα καλείται να αντιμετωπίσει την επιδημία του καρδιομεταβολικού συνδρόμου, αλλά και να ανταποκριθεί στους χωροχρονικούς περιορισμούς που επιβάλλει μια συνολικά αποδοτική λειτουργία. Επομένως, τίθεται το δίλημμα στον γυμναστή/εκπαιδευτή εάν και κατά πόσο μπορεί να συνδυαστεί η προπόνηση δύναμης με την αερόβια άσκηση. Με βάση την σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία θα δοθούν ορισμοί και θα περιγραφούν οι προσαρμογές σε αμιγή ή συνδυαστικά προπονητικά ερεθίσματα. Θα συζητηθούν πιθανές παρενέργειες και προβλήματα (όπως ο υπαρκτός κίνδυνος της υπερκαταπόνησης ή χρόνιας κόπωσης). Τέλος θα αναφερθούν πιθανές προπονητικές προσεγγίσεις. Παραμένει εμφανής η ανάγκη για συστηματική έρευνα στην εφαρμοσμένη κινησιολογία η οποία θα καθοδηγήσει την επιστημονική υποστήριξη των Ενόπλων Δυνάμεων. 75

75 Το ηλεκτρονικό Περιοδικό του Τομέα Φυσικής και Πολιτισμικής Αγωγής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων ISSN: X