Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα τελευταία 40 χρόνια περίπου ήταν πολύ. ενδιαφέροντα για αυτό που σήμερα αποκαλούμε οικονομικά της ανάπτυξης.

Transcript

1 Οικονομικά της Ανάπτυξης: Μια εισαγωγή Εισαγωγή- Τι είναι «Οικονομικά της Ανάπτυξης» Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τα τελευταία 40 χρόνια περίπου ήταν πολύ ενδιαφέροντα για αυτό που σήμερα αποκαλούμε οικονομικά της ανάπτυξης. Με τον όρο αυτό ουσιαστικά εννοούμε την ανάλυση του πως λειτουργεί ένα οικονομικό σύστημα. Σήμερα, το εξειδικεύουμε αναλύοντας την οικονομική λειτουργία ενός κράτους, ή μιας ένωσης κρατών όπως π.χ. η ΕΕ. Αναλύουμε δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο το οικονομικό σύστημα μιας χώρας δομείται, τις επιλογές που κάνει, π.χ. ισχυρό παρεμβατικό κράτος ή ισχυρός ιδιωτικός τομέας, τη δυνατότητα του να αφουγκράζεται γρήγορα και αποτελεσματικά τις εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, ή την αδυναμία του αυτή και τις συνέπειες των επιλογών αυτών στους κατοίκους. Με τον όρο ανάπτυξη συνεπώς επικεντρωνόμαστε στις κοινωνικές αλλαγές, οι οποίες αναπόφευκτα συμπεριλαμβάνουν και τις πολιτικές εξελίξεις. Ανέκαθεν η πολιτική και η οικονομία διαπλέκονταν μεταξύ τους. Έχει προ πολλού αναγνωρισθεί ότι τα οικονομικά συμφέροντα επηρεάζουν τη διαμόρφωση της πολιτικής. Οι αγορές δεν υπάρχουν σε ένα κενό, απομονωμένες από την υπόλοιπη δραστηριότητα, αλλά διαμορφώνονται από το εκάστοτε πολιτικό σύστημα που βρίσκεται στην εξουσία. Έτσι πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε το κοινό πολιτικό και οικονομικό ισοζύγιο (ή ισορροπία δυνάμεων). Κύρια χαρακτηριστικά των τελευταίων αυτών 40 ετών είναι: 1) η σημαντική ανάπτυξη των χωρών της Ασίας, 1

2 2) η πτώση των πρώην κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη και η όχι τόσο επιτυχημένη, στην πλειοψηφία των χωρών αυτών, μετάβαση σε καπιταλιστικό καθεστώς, 3) η στασιμότητα των χωρών της Αφρικής και φυσικά 4) η επέκταση και εμβάθυνση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης με τα υπέρ και τα κατά της. Η όποια κινητικότητα παρατηρείται στην ανάπτυξη έχει ως αφετηρία την αλλαγή, η οποία πραγματοποιείται από εξωγενής παράγοντες, όπως: Η τεχνολογία και οι νέες εμπορικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται Οι νέες ιδέες που εισέρχονται στο υπάρχων «σύστημα» από την έκθεση των ανθρώπων και κοινωνιών στον υπόλοιπο κόσμο: για παράδειγμα, η μεταβολή της οικονομικής πολιτικής της Κίνας, προς μια περισσότερο οικονομία της αγοράς με Κινεζικά χαρακτηριστικά, έχει ως μία από τις αφετηρίες της, στην παρατήρηση των οικονομικών επιτυχιών των γειτόνων της (βλ. Νότια Κορέα, Ταϊβάν). Από τα παραπάνω το κεντρικό ερώτημα που τίθεται από την ανάπτυξη είναι συστημικό: Πως μπορούμε να αλλάξουμε την οργάνωση μιας κοινωνίας (συμπεριλαμβανομένου και της οικονομικής της οργάνωσης) με τρόπους που θα αυξήσουν την έκθεση της σε νέες ιδέες και θα διευκολυνθούν έτσι οι αλλαγές που θα οδηγήσουν σε αύξηση της ευεξίας της πλειοψηφίας των πολιτών που την απαρτίζουν. 2

3 Κλειδί, συνεπώς, στην κατανόηση των οικονομικών της ανάπτυξης είναι η συγκριτική ανάλυση των οικονομικών συστημάτων. Σήμερα η κύρια πρόκληση των Οικονομικών της Ανάπτυξης είναι να κατανοήσουμε τα μαθήματα των προηγούμενων δεκαετιών. Πως κάποιες χώρες, κυρίως στην Ασία, κατάφεραν να έχουν μια επιτυχία μεγαλύτερη από αυτή που περίμεναν οι οικονομολόγοι; Ένα κύριο σημείο της ανάλυσης αυτής είναι ο ρόλος του κράτους σε σχέση με το ρόλο της αγοράς. Ξανασχεδιάζοντας το ρόλου του Κράτους μετά την πτώση του Βερολίνου και την κρίση του 2008 Δύο ήταν τα σημαντικά γεγονότα που άλλαξαν την αντίληψη των κοινωνιών και κυβερνήσεων ως προς το ρόλο που πρέπει να έχει το κράτος στην ανάπτυξη. Το πρώτο γεγονός ήταν η πτώση του τοίχους του Βερολίνου και η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ευρώπη. Το δεύτερο γεγονός ήταν η χρηματοοικονομική κρίση του 2008 όπου εκδηλώθηκε καταρχήν στην Ανατολική Ασία και ήταν το αποτέλεσμα δύο σημαντικών παραγόντων: 1) της ακραίας απελευθέρωσης των κεφαλαιακών αγορών (αφαιρώντας οποιοδήποτε περιορισμό στην κίνηση των κεφαλαίων από και προς το εξωτερικό) και 3

4 2) της απορρύθμισης των κανονισμών λειτουργίας των χρηματοοικονομικών αγορών Οι πολιτικές αυτές είχαν ως αφετηρία τον αμερικανικό χρηματοοικονομικό τομέα. Ήταν όμως μια σχέση με αμοιβαίο όφελος, τόσο από πλευράς των αμερικανικών χρηματοοικονομικών εταιρειών, όσο και των χωρών της Ασίας που χρειάζονταν νέα κεφάλαια. Η κρίση του φαίνεται να σηματοδότησε το τέλος της απεριόριστης ελευθερίας και εμπιστοσύνης στις αγορές που ήταν η κυρίαρχη ιδεολογία των ανεπτυγμένων χωρών. Σύμφωνα με αυτή την ιδεολογία, πολύ απλοϊκά, οι αγορές που λειτουργούσαν μόνες τους και χωρίς έλεγχο ήταν οι πιο σταθερές και αποτελεσματικές και αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος για να υπάρξει ανάπτυξη και ευημερία σε μια κοινωνία. Η άποψη αυτή συμπυκνώνεται κάτω από την επικεφαλίδα «Συναίνεση της Ουάσιγκτον- the Washington Consensus»- John Williamson, Ο όρος «Συναίνεση της Ουάσινγκτον» (Washington Consensus) παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον John Williamson, οικονομολόγο του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών, ενός διεθνούς οικονομικού think tank με έδρα την Ουάσινγκτον και χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να συμπεριλάβει δέκα πλαίσια πολιτικών προτάσεων που αφορούσαν την ανάκαμψη των χωρών της Λατινικής Αμερικής από τις χρηματοοικονομικές κρίσεις της δεκαετίας του 1980: Δημοσιονομική πειθαρχία 4

5 Ανακατεύθυνση δημόσιων εξόδων από τις επιδοτήσεις προς την εκπαίδευση, υγεία και υποδομές Φορολογική μεταρρύθμιση Χαμηλά επιτόκια, διαμορφωμένα από την αγορά Ανταγωνιστικές συναλλαγματικές ισοτιμίες Απελευθέρωση του εμπορίου: απελευθέρωση των εισαγωγών Απελευθέρωση των ΑΞΕ Ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων Απορρύθμιση Νομική εξασφάλιση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων Ουσιαστικά αυτό που η «Συναίνεση της Ουάσιγκτον- the Washington Consensus» πρέσβευε ήταν ότι το κράτος έπρεπε να φύγει τελείως από τη μέση, και τη θέση του να πάρουν οι αγορές που θα «λύσουν» το πρόβλημα της οικονομίας. Στην πραγματικότητα όμως αυτό που βλέπουμε είναι ότι σε χώρες όπου πράγματι ο ρόλος του Κράτους είναι πολύ περιορισμένος συχνά δεν τα έχουν καταφέρει πολύ καλά στην οικονομία. Πολλές παραμένουν εγκλωβισμένες στην φτώχεια, με λίγη προοπτική ανάπτυξης. Άρα το ερώτημα που τίθεται είναι πια είναι η σωστή ισορροπία μεταξύ κράτους και αγορών στη διαδικασία της ανάπτυξης; Τι θα πρέπει μία κυβέρνηση να κάνει και τι δεν θα πρέπει; 5

6 Αυτό που έχει εξακριβωθεί σήμερα είναι ότι οι αναπτυγμένες χώρες είναι διαφορετικές από τις αναπτυσσόμενες. Η ανάπτυξη δεν είναι απλά αποτέλεσμα της συσσώρευσης κεφαλαίου. Και οι κυβερνήσεις πρέπει να παίξουν κεντρικό ρόλο στη μετάβαση μιας αναπτυσσόμενης χώρας σε αναπτυγμένη. Παρατηρώντας την πορεία των χωρών τα τελευταία 30 χρόνια διαπιστώνουμε ότι ο ρόλος του κράτους είναι πολύ πιο σημαντικός από ότι πιστευόταν παλιότερα. Οι κυβερνήσεις έχουν παίξει κεντρικό ρόλο σε πολλές επιτυχημένες πορείες χωρών προς την ανάπτυξη, στην πραγματικότητα σχεδόν σε όλες αν όχι όλες. Από την άλλη βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τόσο σε αναπτυσσόμενες όσο και σε αναπτυγμένες χώρες έχουμε πολλά παραδείγματα αποτυχημένων κυβερνητικών πολιτικών. Περίληψη των νέων αντιλήψεων σχετικά με το ρόλο του Κράτους Γνώση: Ενδογενής τεχνολογία Με τον όρο γνώση στη σημερινή εποχή εννοούμε την κατανόηση της τεχνολογικής προόδου. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έχουμε αρχίσει να κατανοούμε ότι ένα κύριο στοιχείο που διαχωρίζει τις αναπτυσσόμενες από τις αναπτυγμένες χώρες είναι η γνώση. Οι επιτυχημένες χώρες, όπως η Κίνα για παράδειγμα, έχουν κάνει πολλά για να κλείσουν αυτό το κενό. 6

7 Και σε αυτή την προσπάθεια το Κράτος παίζει κεντρικό ρόλο, τόσο στην απόκτηση και προώθηση της τεχνολογίας όσο και στην ενίσχυση της εκπαίδευσης, δημιουργώντας ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων ικανών να απορροφήσουν τη νέα γνώση και να τη διοχετεύσουν στην οικονομία τους. Σήμερα, θεωρείται πλέον δεδομένο ότι η γνώση, με τη μορφή της κατανόησης των νέων τεχνολογιών, παίζει κεντρικό ρόλο στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Όμως μεγάλο μέρος της ικανότητας απόκτησης γνώσης είναι θεσμικό. Πως οργανώνουμε μια σύγχρονη κοινωνία; Πως κυβερνούμε πολύπλοκες πόλεις; Πως διαμορφώνουμε πολύπλοκους οργανισμούς; Για τις αναπτυσσόμενες χώρες η παραγωγή βιομηχανικών αγαθών θεωρείται καίριας σημασίας για την απόκτηση της γνώσης. Στη Νότια Κορέα για παράδειγμα εάν δεν είχε υπάρξει κρατική παρέμβαση, μέσω του προστατευτισμού, αμέσως μετά τον Κορεατικό πόλεμο, το παραγωγικό της πρότυπο θα είχε εδραιωθεί γύρω από εκεί όπου διάθετε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα και αυτό ήταν η αγροτική παραγωγή. Αλλά η Νότια Κορέα αναγνώρισε ότι αυτό, δηλαδή η αγροτική παραγωγή, δεν συνιστά δρόμο για την ανάπτυξη. Έτσι μέσω των εμπορικών και βιομηχανικών πολιτικών της, που αναπτύχθηκαν μέσω ισχυρών κυβερνητικών παρεμβάσεων, δημιούργησε την επιτυχημένη σύγχρονη Νότια Κορέα. 7

8 Ο ρόλος του κράτους στο ασιατικό θαύμα ανάπτυξη: Γενικά μπορούμε να πούμε ότι το κράτος έπαιξε κεντρικό ρόλο. Όμως την ίδια στιγμή οι αγορές (δηλαδή ο ιδιωτικός τομέας) ήταν το ίδιο σημαντικές. Αλλά το κράτος διοικούσε τις αγορές παίζοντας καταλυτικό ρόλο στον τρόπο λειτουργίας τους. Εκκίνηση για τους πολιτικούς αυτής της πολιτικής προσέγγισης ήταν η άποψη που είχαν διαμορφώσει, μέσα από παραδείγματα άλλων χωρών, ότι οι αγορές έχουν περιορισμούς και ατέλειες. Διαπίστωσαν ότι οι αγορές από μόνες τους δεν φέρνουν την πολυπόθητη γρήγορη ανάπτυξη, αλλά αυτό δεν το κάνει ούτε το σοβιετικό μοντέλο ανάπτυξης. Ένας τέτοιος περιορισμός θεωρούταν η διαπίστωση τους ότι οι ιδιώτες δεν θα παρείχαν αρκετά κεφάλαια για μακροπρόθεσμές επενδύσεις. Ως εκ τούτου οι κυβερνήσεις παρενέβησαν παρέχοντας αυτά τα κεφάλαια. Αλλά το έκαναν αυτό με εμπορικούς όρους, δηλαδή επικεντρώθηκαν στο να διορθώσουν αυτή την αποτυχία του ιδιωτικού τομέα και όχι να κάνουν μαζικές μεταφορές κεφαλαίων από το δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα. Οι παρεμβάσεις αυτές επικεντρώθηκαν κυρίως σε δύο τομείς: στην τεχνολογία και στην εκπαίδευση. Άρα πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι αυτό που δίνει προοπτικές ανάπτυξης δεν είναι η αφθονία χρυσού και η αύξηση των χρηματοοικονομικών 8

9 μεγεθών, αλλά η ενίσχυση της γνωσιακής ικανότητας μιας κοινωνίας και η διοχέτευση αυτής της γνώσης στους κρατικούς θεσμούς. Συνεπώς, η προώθηση της μάθησης, με την ευρεία έννοια, αποτελεί έναν από τους κεντρικούς ρόλους που οφείλει να παίξει το κράτος. Συμπερασματικά, στο επίκεντρο της επιτυχίας των χωρών της Ανατολικής Ασίας ήταν η μάθηση, η οποία διευκολύνθηκε από 1) την εκπαίδευση, 2) τη μεταφορά τεχνολογίας και 3) τη βιομηχανοποίηση. Ας πούμε όμως και ένα αντίθετο παράδειγμα, μη πετυχημένης ανάπτυξης. Θα αναφερθούμε στην περίπτωση της μετάβασης των πρώην κομμουνιστικών χωρών της ανατολικής Ευρώπης προς τον καπιταλισμό και την ελεύθερη αγορά. Αρχικά θεωρήθηκε ότι απλά με την αντικατάσταση της πολιτικής κεντρικού σχεδιασμού με αυτή των αγορών και τα κίνητρα που αυτές παρέχουν για την απόκτηση ιδιωτικής περιουσίας οι χώρες αυτές θα είχαν αυτόματα μεγάλη ανάπτυξη. Οι υπερασπιστές αυτής της πολιτικής πίστευαν ότι οι 1) γρήγορες ιδιωτικοποιήσεις, 2) η γρήγορη μακρο- οικονομική προσαρμογή, και 9

10 3) η πλήρης απελευθέρωση του εμπορίου και των αγορών θα έθεταν το πλαίσιο για να κάνει η ελεύθερη αγορά το θαύμα της. Παρόλα αυτά τα εισοδήματα έπεσαν δραματικά και μαζί με αυτά και τα μακροοικονομικά στοιχεία των χωρών αυτών, με πρώτο το ΑΕΠ τους, ακολουθούμενα από τα δημογραφικά στοιχεία που άρχισαν να δείχνουν σημαντική μείωση του προσδοκώμενου ορίου ζωής. Άλλοι υποστήριξαν ότι μια πετυχημένη οικονομία της αγοράς μπορούσε να βασιστεί μόνο σε μια καλή υποδομή θεσμών. Η απαξίωση των θεσμών και η έλλειψη εμπιστοσύνης στο νόμο, στοιχεία από τα οποία αυτές οι χώρες ξεκινούσαν θα αποδεικνύονταν κύριο μειονέκτημα για την περαιτέρω εξέλιξη τους. Αυτό που ουσιαστικά έγινε ήταν οι ελίτ των χωρών αυτών να απαιτούν την υιοθέτηση μιας εταιρικής διακυβέρνησης και νομικών δομών που θα ευνοούσαν αυτές τις ελίτ σε βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας. Αυτό όμως θα είχε ως συνέπεια, όπως και έγινε τελικά, να απαξιωθεί η εμπιστοσύνη στην κοινωνία και την πίστη στην οικονομία της αγοράς. Βέβαια υπήρξαν και κανά δύο επιτυχημένες περιπτώσεις. Η Πολωνία για παράδειγμα, υιοθέτησε μια σταδιακή προσέγγιση στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένου και των ιδιωτικοποιήσεων κατάφερε να έχει από το 1989 έως και το 2013 μέση ανάπτυξη 3,3%. 10

11 Γενικά οι χώρες που εντάχθηκαν στην ΕΕ, και που είχαν ως προαπαιτούμενο να υιοθετήσουν το ευρωπαϊκό κεκτημένο θεσμικό και νομικό πλαίσιο βοηθήθηκαν σημαντικά στο να επιτύχουν. Μια απλοϊκή διχοτόμηση Πλέον περνάμε σε μια εποχή όπου αντί να προσπαθούμε να βρούμε ποιους ρόλους θα αναλάβει το κράτος και ποιους η αγορά στο δρόμο για την ανάπτυξη, εδραιώνεται η αντίληψη ότι ο ρόλος τους μπορεί να είναι συμπληρωματικός, δηλαδή τόσο το κράτος, όσο και η αγορά μπορούν να εμπλέκονται στον ίδιο τομέα, π.χ. εκπαίδευση, αλλά με διαφορετικούς ρόλους ο καθένας. Φυσικά αυτό αποτελεί μια απλοϊκή διχοτόμηση. Και αυτό επειδή οι επιτυχημένες οικονομίες επιδεικνύουν, αυτό που λέμε, θεσμική δημιουργικότητα. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ ένας από τους πιο πετυχημένους θεσμούς είναι τα μη κερδοσκοπικά τους πανεπιστήμια. Αυτά δεν είναι ούτε κρατικά, ούτε ιδιωτικά κερδοσκοπικά ινστιτούτα. Οι αγορές δεν υπάρχουν σε κενό Ένας από τους λόγους που οι υποστηριχτές της ακραίας ελευθερίας δράσης των αγορών έχουν άδικο είναι ότι οι αγορές δεν λειτουργούν σε ένα κενό. Αντίθετα λειτουργούν σε ένα πλαίσιο όπου υπάρχουν κανόνες και νομοθεσία που επηρεάζουν όχι μόνο πως αυτές λειτουργούν, αλλά επίσης και ποιος στο τέλος απολαμβάνει τα οφέλη της λειτουργίας τους. Για παράδειγμα, διαφορετικοί κανόνες και νομοθεσία μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα περισσότερο ή λιγότερο ανταγωνισμό, φανερές ή κρυφές κρατικές επιδοτήσεις, περισσότερο ή λιγότερο διαφάνεια. 11

12 Για αυτό και σήμερα η ατζέντα περιλαμβάνει το ξαναγράψιμο αυτών των κανόνων και νομοθεσιών με τρόπο που να προωθείται γρηγορότερα και πιο ισότιμα η ανάπτυξη. Η λεπτομέρεια έχει σημασία: λεπτομέρειες που αφορούν τη διαφάνεια, τη δομή των φόρων, την εταιρική διακυβέρνηση, τα συνδικάτα, τον ανταγωνισμό, τη χρεωκοπία των επιχειρήσεων, τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος, τον κανονισμό λειτουργίας των κεντρικών τραπεζών. Βελτιώνοντας το δημόσιο τομέα Οι κυβερνήσεις και οι κρατικοί οργανισμοί μπορούν να μάθουν να εκτελούν τα καθήκοντα τους καλύτερα, όπως οι ιδιωτικές εταιρείες. Μία από τις αποτυχίες των υπερμάχων της ακραίας ελευθερίας των αγορών είναι ότι προσπαθώντας να περιορίσουν τα όρια λειτουργίας και τον σκοπό των δραστηριοτήτων του κράτους, ουσιαστικά υπονόμευαν τη δυνατότητα του κράτους να μάθει να εκτελεί σωστά τις κρίσιμες λειτουργίες που έπρεπε να εκτελεί. Εκείνο όμως που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι όλη η κοινωνία μπορεί να επωφεληθεί εάν επιτευχθεί η δυνατότητα μιας κυβέρνησης να λειτουργεί καλά. Οι επιτυχημένες κοινωνίες έχουν βρει θεσμικά όργανα που τουλάχιστον μερικώς λύνουν αυτό το πρόβλημα: 1) think- tanks που επικεντρώνονται στη δημόσια πολιτική, 2) ενεργά μέσα μαζικής ενημέρωσης που ελέγχουν τις ενέργειες της κυβέρνησης και διαχέουν την πληροφορία, 12

13 3) νομικά πλαίσια που προστατεύουν τα δικαιώματα των ανθρώπων επί του κράτους και καθιστούν τους δημόσιους λειτουργούς υπεύθυνους και φυσικά 4) μία ενεργή κοινωνία που πιέζει για το δημόσιο συμφέρον. Αυτά τα ινστιτούτα όμως πρέπει πολλές φορές να μεγαλώσουν μέσω δημόσιας χρηματοδότησης. Συμπεράσματα Οι βασικές επιδιώξεις των οικονομικών της ανάπτυξης είναι οι εξής: 1. Βελτίωση των συνθηκών ζωής- συμπεριλαμβανομένου και της βελτίωσης των παροχών υγείας και εκπαίδευσης- και όχι απλά βελτίωση του ΑΕΠ. 2. Βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία συμπεριλαμβάνει τη διατήρηση των φυσικών πόρων και ενός υγειούς φυσικού περιβάλλοντος. 3. Ισότιμη ανάπτυξη η οποία εξασφαλίζει ότι όλα τα μέρη μιας κοινωνίας, όχι μόνο αυτά που βρίσκονται στην κορυφή, απολαμβάνουν τους καρπούς της ανάπτυξης. 4. Και τέλος, δημοκρατική ανάπτυξη, στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν με ποικίλους τρόπους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους. Όμως για την επίτευξη των παραπάνω επιδιώξεων υπάρχουν πολλά ανεπίλυτα ζητήματα: 13

14 1. Το επίπεδο της δραστηριότητας του κράτους, τοπικού, περιφερειακού, εθνικού, και παγκόσμιου. Το έθνος κράτος είναι το κέντρο της δράσης, αλλά πρέπει να λαμβάνουμε πλέον υπόψη ότι εντός πολλών χωρών υπάρχει σημαντική δραστήρια συζήτηση αποκέντρωσης των εξουσιών. Επιπλέον, με την εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης πολλοί κανόνες και νόμοι πλέον τίθενται από διεθνείς οργανισμούς και συμφωνίες. 2. Δεύτερο σημαντικό ζήτημα έχει να κάνει με τη βελτίωση της απόδοσης του δημόσιου τομέα. 3. Τρίτο σημαντικό ζήτημα έχει να κάνει με τις συνθήκες και τους λόγους της διαφορετικής απόδοσης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Παρά την προκατάληψη που υπάρχει ότι ο δημόσιος τομέας είναι λιγότερο αποτελεσματικός από τον ιδιωτικό, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου αυτό δεν είναι αλήθεια. 14