THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

Transcript

1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΦΩΤΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 19 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE «EUROPE: THE COMEBACK? GREECE: HOW RESILIENT?» ΠΕΜΠΤΗ 14 ΜΑΪΟΥ

2 ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΑ ΦΩΤΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 19 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE «EUROPE: THE COMEBACK? GREECE: HOW RESILIENT?» ΠΕΜΠΤΗ 14 ΜΑΪΟΥ 2015 Κυρίες και κύριοι θα ήθελα να θέσω ένα κεντρικό ερώτημα που έχει να κάνει με το εξής: στις συνθήκες της βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης που διανύει η χώρα σήμερα, το ερώτημα είναι εάν η έρευνα και η γνώση και η καινοτομία μπορούν να αποτελέσουν πυλώνες αντίστασης απέναντι στην πνευματική, την ηθική και υλική υποβάθμιση της κοινωνίας. Αλλά και ακόμη περισσότερο, μπορούν να αποτελέσουν ένα φάρο ελπίδας, ένα φάρο που να δώσει προοπτική για το μέλλον. Η φυσική μου προδιάθεση θα ήταν να απαντήσω θετικά σε αυτό το ερώτημα, αλλά τότε κάτι άλλο έρχεται, ένα άλλο θέμα ανοίγει και αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο. Πως. Με ποιο τρόπο και με ποιες πολιτικές μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτό το φάρο. Σε αυτό θα επικεντρωθώ στα επόμενα λεπτά που έχω στη διάθεσή μου. 1

3 Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τα κύρια χαρακτηριστικά που καθορίζουν το διεθνές τοπίο που αναπτύσσεται η έρευνα σήμερα και αυτά είναι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και η παγκοσμιοποίηση της γνώσης. Και τα δυο αυτά χαρακτηριστικά οδηγούν στην ένταση του ανταγωνισμού. Και αυτό το στοιχείο οδηγεί με τη σειρά του στην αναγκαιότητα για νέες προσεγγίσεις για ένα νέο τρόπο σκέψης όταν διαγράφουμε τις σχετικές πολιτικές. Στο επίκεντρο αυτού του στοιχείου βρίσκεται το περίφημο ευρωπαϊκό παράδοξο. Στην Ευρώπη γίνεται πολύ καλή έρευνα, αλλά η αξιοποίησή της υστερεί. Το παράδοξο αυτό είναι ιδιαίτερα οξυμένο στην περίπτωση της χώρας μας όπου η επιστημονική παραγωγή είναι πολύ καλή κατά μέσο όρο και έχει σημαντική διεθνή εμβέλεια και ανταγωνιστικότητα, θα ήθελα να αναφέρω χαρακτηριστικά ότι η Ελλάδα βρίσκεται στη 18 η θέση όσον αφορά την επιστημονική παραγωγικότητα μεταξύ 186 χωρών, αυτά είναι τελευταία στοιχεία. Από την άλλη όμως καταβαραθρώνεται όσον αφορά τις επιδόσεις της στην καινοτομία και η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα πτωτική κατά τα τελευταία χρόνια. Και αυτό παρά το γεγονός ότι πολλές προσπάθειες έχουν γίνει, πολλά σχήματα έχουν αναπτυχθεί για να κλείσει το χάσμα της καινοτομίας στην Ελλάδα. Επιπλέον η σημερινή κοινωνική και οικονομική κρίση δημιουργεί νέες ιδιαιτερότητες, νέες προκλήσεις και επιβάλλει διαφορετικές προτεραιοποιήσεις και παρεμβάσεις που θα πρέπει να γίνουν σε ολόκληρη την αλυσίδα της καινοτομίας. Ας δούμε πως διαμορφώνεται η αλυσίδα της καινοτομίας στη χώρα. Στο ένα άκρο της υπάρχει η γνώση, ή καλύτερα θα έλεγα το περίφημο τρίγωνο της γνώσης που στις κορυφές του βρίσκονται η παιδεία, ή έρευνα και η καινοτομία. Μεγάλη παρακαταθήκη εδώ είναι το σημαντικότερο κεφάλαιο που διαθέτουμε και αυτό είναι οι άνθρωποι. Το επιστημονικό δυναμικό και ιδιαίτερα οι νέοι επιστήμονες, οι οποίοι διαπρέπουν διεθνώς όπως δείχνουν όλα τα στοιχεία όλοι οι δείκτες της επιστημονικής ποιότητας, είναι ό,τι 2

4 σημαντικότερο έχει η χώρα σήμερα στον τομέα αυτό και σε αυτούς θα πρέπει να στηριχθούμε. Καίριας σημασίας από την άποψη αυτή είναι η αναστροφή του έντονου κλίματος φυγής που παρατηρείται ιδιαίτερα κατά τα τελευταία πέντε χρόνια και είναι το αποτέλεσμα ατελέσφορων πολιτικών που εφαρμόστηκαν. Λέμε όχι στον brain drain αλλά ναι στον brain circulation, να μην είναι μονοσήμαντη η πορεία αλλά να είναι αμφιμονοσήμαντη. Αυτό μπορεί να γίνει μονάχα κάτω από συνθήκες που παρέχουν προοπτικές και το κατάλληλο περιβάλλον για να δραστηριοποιηθούν και να εξελιχθούν οι νέοι επιστήμονες. Ξέρετε, οι ερευνητές γυρνούν πίσω στον τόπο τους εάν έχουν το κατάλληλο περιβάλλον για να κάνουν τη δουλειά τους. Δεν είναι τόσο οι απολαβές, δεν είναι τόσο άλλα στοιχεία, υπάρχει ο νόστος αλλά το περιβάλλον παίζει κεντρικό ρόλο, το επιστημονικό περιβάλλον. Από την άποψη αυτή η άμεση υλοποίηση προγραμμάτων που θα στοχεύουν στην απασχόληση και στην έρευνα νέων επιστημόνων ήδη έχουν δρομολογηθεί και θα ανακοινωθούν πολύ σύντομα και μιλάμε για επιστήμονες που είναι είτε σε μεταπτυχιακό επίπεδο, έχουμε δει ότι από εκεί ξεκινάει η φυγή, είτε σε μεταδιδακτορικό επίπεδο είναι η δεύτερη περίοδος όπου ξεκινά η φυγή επιστημόνων προς το εξωτερικό και ελπίζουμε ότι με αυτά τα προγράμματα αφ' ενός θα κρατήσουμε τους άξιους στη χώρα, αλλά ταυτόχρονα ερευνητικά Κέντρα της χώρας και Πανεπιστήμια θα γίνουν πόλοι έλξης για ταλαντούχους νέους επιστήμονες που έχουν ήδη φύγει. Ας δούμε όμως και τον άλλον, το αδύναμο κρίκο της αλυσίδας της καινοτομίας αυτόν που συνδέεται με τις αιτίες που έχουν οδηγήσει στις παθογένειες τόσων ετών. Στις παθογένειες όσον αφορά την ανάπτυξη υγιούς επιχειρηματικότητας. Σε αυτό τον αδύναμο κρίκο σχεδιάσουμε να εστιάσουμε και εάν θέλαμε επιγραμματικά να πούμε ποια είναι η σύστασή τους θα επέλεγα τρία στοιχεία: Πρώτον την κουλτούρα που επικρατεί. Δεύτερον το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο για την έρευνα και τρίτον τα ανεπαρκή χρηματοδοτικά εργαλεία. Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι παθογένειας αλλά αυτοί πιστεύω είναι οι κύριοι. 3

5 Κατ' αρχήν κυρίαρχη κουλτούρα, οι ιδεοληψίες που λειτουργούν ανασταλτικά, η δαιμονοποίηση του δημόσιου τομέα και η αγιοποίηση του ιδιωτικού και το αντίστροφο. Η ενοχοποίηση της αποτυχίας, η κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα, όλα αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα που έχουν να κάνουν με την επικρατούσα κουλτούρα. Η κουλτούρα πολύ δύσκολα αλλάζει και χρειάζεται βήμα προς βήμα παρεμβάσεις και την υιοθέτηση ανάλογων πρακτικών. Η κινητοποίηση της κοινωνίας, η κατανόηση και προβολή των μηχανισμών που διέπουν τη χρήση ή την κατάχρηση της επιστήμης βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας. Στο δεύτερο, στο θεσμικό και κανονιστικό επίπεδο η πολιτική που διαμορφώνουμε χαρακτηρίζεται από μια λέξη: απλοποίηση. Απλοποίηση είναι το ισχυρό αντίδοτο ενάντια στην γραφειοκρατία και αυτήν επιδιώκουμε. Επιδιώκουμε τη θέσπιση απλών, καθαρών κανόνων που μπορούν να ανταποκριθούν στην ευελιξία που απαιτεί το ερευνητικό έργο, ενώ ταυτόχρονα να διασφαλιστεί το δημόσιο συμφέρον. Εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα. Η πρόκληση δηλαδή εδώ είναι πως αυτοί οι κανόνες θα διασφαλίσουν τη διαφάνεια και το δημόσιο συμφέρον, χωρίς να προκαλούν αγκυλώσεις. Λαμπρό πεδίο δράσης ως προς αυτό είναι η αξιοποίηση των πόρων που προέρχονται από τα διαρθρωτικά Ταμεία, των πόρων του ΕΣΠΑ, όπου εκεί έχει συμβεί στο παρελθόν απίθανα πράγματα. Απλώς θα ήθελα να αναφέρω ότι το κανονιστικό πλαίσιο του ΕΣΠΑ που αφορά την έρευνα, διέπεται από τους ίδιους κανόνες που έχουν να κάνουν με τη χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ μεγάλων δημόσιων έργων. Είναι κάτι, το οποίο πραγματικά δεν μπορεί να λειτουργήσει, κάτι που πρέπει να διορθωθεί και ήδη δουλεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση. Και το τρίτο σημείο, τα χρηματοδοτικά εργαλεία. Ένα παράδειγμα είναι από αυτή την άποψη η δημιουργία ταμείων όπου θα συνδυάζει ένα μίγμα δημόσιων και ιδιωτικών πόρων, δημόσιων πόρων που προέρχονται κατ' εξοχήν από το ΕΣΠΑ και ιδιωτικών πόρων που συνδέονται με χρηματοδοτικά εργαλεία που τελευταία συνεχώς εμφανίζονται και νέα, θα 4

6 ήθελα να αναφερθώ στο περίφημο πακέτο Γιούνκερ, δεν ξέρουμε πως θα λειτουργήσει, αλλά σίγουρα είναι μια τέτοια περίπτωση. Εδώ θα ήθελα να κάνω και μια ανακοίνωση ότι έχει σημασία τι χρηματοδοτούν αυτά τα εργαλεία. Η έρευνα που γίνεται για να καλύψει ανάγκες της αγοράς τη βλέπουμε να χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από ιδιωτικούς πόρους. Αντίθετα η έρευνα που έχει να κάνει με αυτό που λέμε επιστημονική περιέργεια, ή συνδέεται με μια αποστολή η οποία τίθεται από την πολιτεία, εκεί πρέπει να υπάρχει σταθερή και συνεπής χρηματοδότηση από την πλευρά της πολιτείας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι μια πρωτοβουλία που έχουμε σχεδιάσει και θα ανακοινωθεί επίσημα σύντομα εδώ το κάνω ανεπίσημα- και συνδέεται με το εξής θέμα: είναι μια πρωτοβουλία όπως λέμε μια αποστολή, είναι μια πρωτοβουλία από τα πάνω mission. Είναι μια πρωτοβουλία για τον πολιτισμό, την πολιτισμική κληρονομιά, την επιστήμη και την τεχνολογία. Τομείς, όπου η χώρα διαθέτει σαφώς συγκριτικά πλεονεκτήματα. Και με την ίδια λογική ετοιμάζουμε πρωτοβουλίες και σε άλλους τομείς στην αγροτοδιατροφή αλλά και στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, όπου θεωρούμε πραγματικά ότι η χώρα διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα και βρίσκονται ψηλά στον κατάλογο των προτεραιοτήτων. Θα ήθελα να τελειώσω εδώ αναφέροντας ότι αν ήθελα να περιγράψω την πολιτική που σχεδιάζουμε στον τομέα της έρευνας με δυο λόγια θα έλεγα ότι αυτή είναι μια πολιτική ευκαιριών. Διαμορφώνουμε ευκαιρίες και προσπαθούμε να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα περιβάλλοντα που να εμπνέουν, που να δίνουν το έδαφος που χρειάζεται ώστε αυτές οι ευκαιρίες όσοι τις αναλάβουν να τις υλοποιήσουν. Αυτή είναι η πολιτική μας και ελπίζω σε κάποια ευκαιρία να δούμε τους καρπούς όχι στο πολύ απώτερο μέλλον, σχετικά σύντομα. Σας ευχαριστώ. 5