Қоғамдық-саяси, құқықтық газет БАС МҰҒАЛІМ ЕЛБАСЫНЫҢ ТАПСЫРМАСЫН ТҮСІНБЕЙТІН СИЯҚТЫ

Transcript

1 Қоғамдық-саяси, құқықтық газет Ақпарат ЭКС-МИНИСТР ПРЕЗИДЕНТ КЕҢЕСШІСІ БОЛДЫ Экс-министр Владимир Школьник Нұрсұл тан Назарбаевтың штаттан тыс кеңес шісі болып тағайындалды. Бұл туралы халықаралық «Еуразия» жобасы дөңгелек үстел ба ры сында айтылған. Жиын Энергетика министрі Қанат Бозымбаевтың төрағалығымен өтті. Отырысқа «ҚазЭнерджи» қауымдастығы төрағасының орынбасары Ұзақбай Қарабалин, президент кеңесшісі Владимир Школьник, «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқарма төрағасы Сауат Мыңбаев қатысты. Дөңгелек үстел басына жиналушыларға мұнай өндіретін ком паниялардың өкілдеріне геологиялық зерт теулердің нәтижелері таныстырылды. К.ӘКІМБЕК ТИМУР ҚҰЛЫБАЕВ АОК ВИЦЕ-ПРЕЗИДЕНТТІГІНЕ ТАҒАЙЫНДАЛДЫ ҚР Ұлттық олимпиада комитетінің президенті Тимур Құлыбаев Азия олимпиадалық кеңесінің вице-президенті болып тағайын далды. Азия олимпиадалық кеңесі Халықаралық олимпиада комитеті таныған бес ұлттық олимпиадалық комитеттің құрлықтық қауым дастығына кіреді. Бүгінде оның құрамына Азия ның 45 мемлекеті еніп Ұйым АОК-ке мүше елдердің Олимпиада қозғалыстарын басқарып, жұмысын үйлестіреді. Тұрақты түрде қысқы және жазғы Азия ойындарын төрт жыл сайын өткізіп тұрады. Т.СМАҒҰЛ АҢДАТПА БАС МҰҒАЛІМ ЕЛБАСЫНЫҢ ТАПСЫРМАСЫН ТҮСІНБЕЙТІН СИЯҚТЫ Бүгінгінің бас тақырыбы 3-бет БАНКТЕР КАПИТАЛДЫҢ КӨЛЕҢКЕЛІ АЙНАЛЫМҒА КЕТУІНЕ ЖОЛ АШУДА САЛАНЫ ЖҮЙЕСІЗ БАСҚАРУ ҚАЗБА БАЙЛЫҚТЫ ИЕСІЗ ҚАЛДЫРУМЕН ТЕҢ 8-бет НОТАРИАЛДЫҚ КЕЛІСІМ ТАРАПТАР МҮДДЕСІН ҚОРҒАЙДЫ Парламент Мәжілісінде «Қазақстан Респуб ликасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтық заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңының жобасы таныс тырыл ды. Онда Әділет вице-министрі Зәу реш Бай молдина: «Ерлі-зайыптылардың бір ге тұрғанда жиған мүлкі бөлінген кезде нота риалдық куәландыруы болуы тиіс. Мұны дұрыс шешім деп есептейміз. Қазіргі уақытта заң бірге жиған мүлікті бөлуде жолдасының келісімін қарастырады. Енді бұл келісімді қалай куәландыру керек? Жазбаша қолхат жеткіліксіз. Қойылған қолдың түпнұсқалығын тексеру дұрыс емес. Ерлі-зайыптының бірінің келісімін куәландыру олардың бірінің ұйғарымымен жүзеге асырылуы тиіс. Осындай жағдайда даулы мәселелер азаяды. Себебі, нотариалдық келісім азаматтық құқықбұзушылықтан қорғау және одан сақтандыру үшін қажет. Осылайша, тараптардың бірінің мүддесін қорғау көзделеді» деді. А.ҚҰРМАНҒАЛИ Жер Анамыз қаншама қазба байлықты құшағына алып жатыр? Ол қазаққа берілген баға жетпес қазына. Қазақстанның жер қойнауында Менделеев кестесіндегі 99 элемент бар деп кеудені кере сөйлейтініміз сондықтан. Мақтанған дұрысақ. Бірақ, одан да абзалы, соны ұстағанның нда, тістегеннің аузында кетірмей тиімді, дұрыс пайдалану екені даусыз. Ал, қазба байлықтарымызды игілімізге пайдаланудың тетігі оны тиімді басқаруда. Жалпы, жерасты байлықтарымыздың жұмбақ күйі жатқаны көп. Тіпті, «Тау кен саласында біз өткен ғасырдың шы жылдарында, соғыстан кейінгі жылдар ішінде академик Қаныш Сәтбаев барлаған ресурстар қорын пайдаланып келеміз», деп Серік Ахметовтің Үкімет басшылығында отырған тұста шетін мәселе көтергені есте. Олай дейтіні, кеңес заманынан қалған кен орындары тозуға айналса, тәуелсіздік алғалы жаңа қазба байлық көздерінің ашылғаны жоққа тән. Мұны толық көлемде атқаруға «Қазгеология» АҚ ның шама шарқы жете бермесе керек. Қала берді, аталмыш ауқымды жұмыстарды атқаруды үйлестіру, басқару комитетке жүктелген. Мұны айтып отырғанымыз, жақында Мәжіліс депутаты Галина Баймаханова Премьер министр Кәрім Мәсімовке депутаттық сауал жолдады. Қазақстанның геологиялық саласы қазіргі халық аралық талаптарға сай келмейтінін және мемлекеттің тікелей қамқорлығына зәру екенін еске сала келе ол Геология министрлігін құру керектігін айтқан. «Жер қойнауын геологиялық зерттеуге ҚР Инвестициялар және даму министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану жөніндегі комитеті жетекшілік етіп келеді. Алайда, жерасты сулары мен кең таралған пайдалы қазбалар жергілікті атқарушы органдарға бағындырылған. (Соңы 3-бетте) Баспасөз 2016 Мінбер БІЛІКТІЛІК КОМИССИЯСЫ БІЛІМІ МЕН ҚАБІЛЕТІ МЫҚТЫ ҮМІТКЕРЛЕРГЕ БАСЫМДЫҚ БЕРЕДІ Сәті түскен сұхбат Құрметті оқырман! және «Юридическая газета», «Заң», «Фемида», «Нормативтік құқықтық актілер бюллетені» басылым дарына жазылу басталғанын естеріңізге салғымыз келеді. Төл басылым да рыңыздан қол үзіп қалмаңыздар! Біздің басылымдарға «Қазпошта» АҚ бө лім ше лері, «Қазпресс» ЖШС дүң гір шек тері және Алматы қаласын дағы «Дауыс» жүйесі ар қы лы жазы лу ла ры ңызға болады. Жазылу индекстері: Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев жариялаған бес иниституттық реформа ны жүзеге асыру бағытында қабылданған жүз қадам шеңберінде еліміздегі сот жүйесін жетілдіруге қатысты біраз шаралар іске асырылды. Сол шаралардың бірі рес публикамыздағы судьялыққа үміткерлерді сот кадрына іріктеуге қатысты. Қандай мемлекеттік орган болмасын оның жұмысы сол мемлекеттік қызметті атқаратын кадрларға байланысты. Кеңес дәуірінде айтылатын «кадрлар бәрін шешеді» деген сөз бүгінде өзінің мәнін жоғалта қойған жоқ. Биліктің бір саласы болып табылатын сот билігі де кадрларға байланысты мәселеден тыс қала алмайды. Білікті, моральдық, адамгершілік қасиеттерді бойына сіңірген иманды, әділетті судья ғана сот билігінің мәртебесін көтеріп, сотқа деген қоғам мүшелерінің сенімін арттырары сөзсіз. Сондықтан сот қадрларын іріктеу бүгінгі қоғамда өзінің ма ңыздылығымен ел назарын аударып Сот кадрларына деген бүгінгі талап өте жоғары. Осыған орай, бұрында сот кадрларын іріктеу мен айналысып келе жатқан Жоғары сот кеңесі қайта құрылды. Бұл Кеңес біріншіден, Қазақстан Республи ка сы Президентінің соттарды қа лып тастыру жөніндегі конс ти туциялық өкілеттіктерін іске асыратын болса, екіншіден, судьялардың тәуелсіздігі мен оларға ешкімнің тиіспеу кепілдігін қамтамасыз ету мақсатында жұмыс істейтін автономиялы мемлекеттік мекеме болып табылады. (Соңы 4-бетте) Бақтыбай ШЕЛПЕКОВ, ҚР Парламенті Сенатының депутаты: «КЕЗ КЕЛГЕН АҚШАЛЫ АДАМ ЖЕРГЕ ИЕЛІК ЕТЕ АЛМАЙДЫ» (Соңы 5-бетте) жеке тұлғалар үшін заңды тұлғалар үшін «Юридическая газета» жеке тұлғалар үшін заңды тұлғалар үшін «Заң» журналы «Фемида» «НҚАБ» Ойталқы ГЕОЛОГИЯ МИНИСТРЛІГІН ҚАЙТА ҚҰРУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР МА? Геология саласын дамыту бүгінгі күннің өзекті мәселесі деуге болады. Мамандар бұл тұрғыда арнайы министрлік құрылуы қажет деген пікірде. Саланы дамыту жолында қандай қадамдарға баруымыз керек? Ақылбек ЖҮНІСОВ, Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ Геологиялық түсіру, пайдалы қазба кен орындарын іздеу мен барлау кафедрасының меңгерушісі, геология-минералогия ғ.к., профессор: Барлық мәселе маманға байланысты. Геологтар даярлайтын негізгі оқу орны Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ екені белгілі. Біздің материалдық-техникалық базамыз білікті кәсіби мамандар даярлауға үлкен мүмкіндік береді. Бізде маман даярлауда бір проблема бар. Орденбек МАЗБАЕВ, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ-нің профессоры, география ғылымының докторы: Қазақстанның жер қойнауы тұнған байлық. Олар Кеңес Одағы кезінде жоспарлы түрде зерттелді. Арнайы Геология министрлігі жұмыс істеді. Экспедиция жағдайында барлық қазба орындары анықталды. (Соңы 3-бетте)

2 2 ҚҰҚЫҚ ҚОҒАМ 3 Пайым ҚАДАҒАЛАУ ҚАУІПСІЗДІКТІ САҚТАУҒА КӨМЕКТЕСЕДІ Сот ғимаратының табалдырығын алғаш аттаған адам ең алдымен өзін қабылдайтын сот мамандары мен кеңсе қызметкерлерінің ықылас, ілтипатына қарап құрылым жұмысын бағалайды. Азаматтардың үшінші билікке деген бастапқы пікірі, пайымы осы сәттен бастау алатынын ешқашан естен шығармауымыз керек. Міне, сондықтан да, біз кеңсе қызметкерлері сот жұмысының айнасы екендігін үнемі түсіндіріп, олардың өзін-өзі ұстауына, біліктілігін көтеруіне ерекше мән береміз. Қазір құқығының жоғарылығын көрсету үшін кез келген жерден қате іздеп, кінәрат табуға тырысатын азаматтар аз емес. Тіпті сот процесіне кірер алдында жүргізілетін тексеруге де шамданатындар бар. Ал, мұндай тексеру азаматтарды қорлау үшін, не болмаса құқығын шектеу үшін жасалмайды. Сот отырысына суық қару алып кіріп өзгелерді қорқытуға, өз дегенін істетуге тырысатын жандардың болатынын өмірдің өзі көрсетіп Қауіпсіздік шаралары сондай оқыс оқиғалардың алдын алу мақсатында қолға алынып Қаруды айтпағанның өзінде, кейбір азаматтардың ұялы телефонын өзімен бірге жасырып алып кіріп сот отырысының қалыпты өтуіне кедергі жасайтынын да көзіміз көріп жүр. Сыбырлап біреулермен сөйлесіп, шиқылдатып әлденені жазып отыратындар да табылады. Осының өзі азаматтардың құқықтық сауатының кемдігін көрсетсе керек. Әйтпесе, кез келген жан қайда бара жатқанын, қандай ортада отырғанын сезінуі қажет емес пе? Сот сіз күнделікті барып жүрген көп мекеменің бірі емес. Бұл адамның тағдыры шешілетін биік орын. Сондықтан, сот ғимаратының табалдырығын аттаған сәттен бастап әркім өзіне жүктелген жауапкершілікті сезініп, ақ пен қараның анықталуына, әділдіктің қапысыз орнауына нан келгенінше көмегін тигізуі тиіс. Сот ғимаратына тексеріп кіргізіп жатқанымызға түсіністікпен қарайтындар да, шикілік іздеп сотты кінәлайтындар да табылады. Бүгінде сот процестері ашық өтетіндіктен отырысқа қатысуға қызығушылық танытқандардың психологиялық ауытқушылығының бар-жоқтығын тексеру мүмкін емес. Ал, өзінің ісін дұрыс деп ойлайтын кейбір эмоцияға берілгіш адамдар шалт қимылға барып, шатақ шығарып жатады. Одан кез келген адамның зардап шегуі мүмкін. Біздің мақсат сондай қайғылы жағдайлардың алдын алу. Төрелік алаңында тосын жайлардың болмауын қамтамасыз ету біздің басты міндетіміз. Біз соттағы қауіпсіздікті өзіміз сақтай отырып, өзгелердің де жауапкершіліктен аттамауына жол көрсетуіміз керек. Тәртіп осындай қарапайым қағидаларды сақтамаудан басталады. Егер сот отырысы ашық өтеді екен деп қалаған адамның бәрін сот залдарына тексерусіз кіргізе берсек онда бірін-бірі сыйламайтын, тәртіпке бағынбайтын адамдар судья жұмысына кедергі келтірер еді. Мұндай жерде істі сапалы қарап, үкім айту мүмкін бе? Осының бәрі азаматтардың қаперінде жүруі керек. Жалпы, біздегі тағы бір кемшілік, азаматтардың заңдық сауатын жетілдіруі кемшін. Мәселен, сот ғимаратына келгелі отырған адам ондағы тәртіппен, ғимаратта болу шартымен танысуы керек. Қазір бұл соншалықты қиын емес. Өйткені, кез келген соттың сайтын ашып қарасаңыз, онда жадынама жазылған. Ғимараттың көрнекі жеріне де сот залында азаматтардың өзін өзі ұстау тәртібі жазылып, ілінген. Тек сонымен танысса болғаны. Оны білмеудің кесірінен бізде тараптарды, судьяны сөзінің соңына дейін тыңдау керектігі туралы қарапайым талап сақтала бермейді. Сөйлеп тұрған адамның ойын бөлу, айғайлау, доқ көрсету секілді жағымсыз қылықтар да жиі байқалады. Мұндай жандардың бәрін сотқа құрмет көрсетпегені үшін жазаға тартуға болады, әрине. Дегенмен, жазадан қорыққаннан тәртіп сақтау ойынан арылғанымыз жөн. Біз жазаға тартыламыз деп емес, өзімізді сыйлағандықтан тәртіпке бағынатын күнге жетсек деймін. Қадағалау Елмахан ДІЛДАБАЕВ, Алматы қаласы Жетісу аудандық 2 сотының төрағасы ЖАЛА ЖАПҚАНДАРҒА ЖАЗА ҚАТАҢ Еліміз тәуелсіздік алған сәттен бастап төл заңнамаларын жетілдіріп, азаматтардың құқығы мен бостандығын қапысыз қорғауды мақсат етіп келеді. Әрине, күштік құрылымдарда белгілі бір жүйенің болмауы қылмыстың уақытында тіркелмеуіне ықпалын тигізетіні күмән тудырмайды. Себебі, заңсыздықтың дер кезінде есепке алынбауы, әділ шешімін таппауы азаматтардың құқық қорғаушыларға деген сенімін төмендетеді. Яғни, әрбір құқықбұзушылық заңды шешімін табуы үшін оны тіркеуден бастап сотқа жеткізуге дейінгі процесс таза, сапалы, жедел жүргізілуі керек. Міне, мұндай міндеттемелер былтыр қолданысқа енгізілген Қылмыстық кодекс пен Қылмыстық процестік кодексте өз шешімін тапқан. Жаңа кодекстердің қажеттігі, оған қандай өзгерістер мен толықтырулар енгізу керектігі Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Құқықтық саясат тұжырымдамасында нақты көрсетілген. Жаңа Қылмыстық процестік кодекске сай қылмыстық құқықбұзушылық туралы арыздың немесе алғашқы кезек күттірмейтін тергеу амалының тіркелуі сотқа дейінгі өндірістің басталуы болып есептеледі. Мұндай тәртіп Германияда қолданылады. Әлемнің озық отыз елінің қатарына қосылуды мақсат еткендіктен бізге де дамыған мемлекеттердің тәжірибесін пайдалану артықтық етпейді. Бүгінгі талапқа орай қазір барлық арыздар мен хабарламаларды тіркеу үшін бірыңғай электрондық сотқа дейінгі тергеу тізілімі құрылған. Кодекстегі жаңалықтар көпшілік талқысына ұсынылғанда «Біздің еліміз Германия халқы сияқты құқықтық тұрғыдан терең сауатты емес. Хабарламаларды тіркеудегі бұл жаңалық кінәсіз жандардың да айыптылар қатарына қосылуына әкелуі мүмкін» деп күдік айтқан болатын. Міне, осыған орай қазір негізсіз қылмыстық қудалаудан азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғау мақсатында тіркеу алдында арыз иелері міндетті түрде жалған жала жапқаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылатыны туралы ескертіледі. Ол үшін жаңа Қылмыстық кодексте қарастырылған жаза әжептәуір үлкен, яғни, жалған сөйлеп жала жапқандар 10 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Сондай-ақ, иесі көрсетілмеген, домалақ арыздар да тіркелмейді. Бұған қоса, америкалық «Миранда ережесін» тәжірибеге енгізе отырып, енді құқық қорғаушылар тұлғаны ұстау барысында оған адвокат көмегіне жүгініп, ештеңе айтпауға және айтылғанның барлығы өзіне қарсы сотта қолданылуы мүмкін екендігін ауызша ескертуі, түсіндірме беруі міндеттеліп Ілияс КҮМІСБЕКОВ, Алматы қаласы бойынша Құқықтық статистика және арнайы есепке алу басқармасының прокуроры Есеп СОТТАР АЛҒАШҚЫ ТОҚСАННЫҢ ЖҰМЫСЫН ҚОРЫТЫНДЫЛАДЫ МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСТЫҚ СОТЫ Маңғыстау облыстық сотында 2016 жылдың алғашқы тоқсанында атқарылған сот жұмысының қорытындысына арналған кеңейтілген кеңес өткізілді. Төраға міндетін атқарушы Р.Хайруллин кеңесті ашып, есептік мерзімде қылмыстық істер бойынша атқарылған жұмыстарға тоқталып өтті. Жиында азаматтық, әкімшілік істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру туралы алқа төрағасы М.Сабырбаевтың есебі тыңдалды. Сот әдебі жөнінде комиссия төрағасы Н.Тұржанов, БАҚ-пен өзара байланыс жұмысын үйлестіруші-судья А.Молбаева, Судьялар одағының Маңғыстау облыстық филиалының төрағасы М.Кенжалиев, облыстық соттың судьялары Г.Иманғалиева, М.Бисембаев, талдау және жоспарлау бөлімінің басшысы Б.Деменова баяндама жасады жылдың 1-тоқсанында облыс соттарында барлығы 25 судья қылмыстық іс қараған. Олармен 373 тұлғаға қатысты 327 қылмыстық іс (2015 жылы қаралған істердің саны 259 болды, 317 тұлғаға) қаралған. Яғни, істердің саны 26 пайызға өскен. 300 тұлғаға қатысты 260 қылмыстық іс үкім шығарумен (2015ж.-157/189) аяқталған, оның ішінде 1 тұлғаға қатысты ақтау үкімі шығарылған. 56 тұлғаға қатысты 51 іс қысқартылған, бұл істер негізінен ҚК-нің 68-бабы қолданылып, сотталушының жәбірленушімен татуласуына байланысты қысқартылған. «Медиация туралы» заңды қолдану арқылы 30 қылмыстық іс өндіріспен аяқталған. Ал, облыстың аудандық және оған теңестірілген бірінші саты соттарына 2016 жылдың 3 айы ішінде барлығы 5168 (2015 жылы 3551) талап-арыз түскен (2015 жыл 3866) өндіріспен аяқталған, оның 1785 (2015 жылы 154) шешім қабылданған, 83 (2015 жылы 154) сырттай шешім шығарылған. БАҚ-пен өзара байланыс жұмысын үйлестірушісудья А.Молбаева соттардың ақпарат құралдарымен байланысына тоқталды. Маңғыстау облысының жергілікті соттары 2016 жылдың 3 айында бұқаралық ақпарат құралдарында (БАҚ) барлығы 599 (2015 жылы 500) ақпарат жариялаған.бұл өткен жылмен салыстырғанда 99 ақпаратқа көп. Алайда, әлі де болса жұмысты жақсартуға болады. Ол үшін, аудандық (қалалық) соттың төрағалары олардың жұмысы тек сот төрелігін жүзеге асырумен ғана шектеледі деп санамай, бүгінгі күннің талабына сай, бұқаралық ақпарат құралдарымен тығыз байланыс орнатып, халықтың соттарға деген сенімін арттыру мақсатында соттың ауыр жұмысын ашықтық пен жариялылық принциптерін ұстана отырып көрсетуге тиіс. Сондай-ақ, күн тәртібіне сай, судьялардың іс-әрекетіне қатысты мәселелер, Сот әдебі комиссиясының және Судьялар одағы Маңғыстау облыстық филиалының 2016 жылдың 1-тоқсанында атқарған жұмыстары, «Сот кабинеті» мен аудандық және оған теңестірілген соттарының сот төрелігін жүзеге асыру бойынша атқарған жұмысына тәжірибелік көмек көрсету жөніндегі анықтамалары талқыланды. Жұмыс соңында Маңғыстау облыстық соты төрағасының міндетін атқарушы Р.Хайруллин аудандық және оған теңестірілген соттардың төрағалары мен судьяларына бірқатар нақты тапсырмалар берді. Маңғыстау облыстық сотының баспасөз қызметі ЖАМБЫЛ ОБЛЫСТЫҚ СОТЫ Жуалы аудандық сотында Жамбыл облысы соттары ның 2016 жылдың 1 тоқсанында сот төрелігін жүзеге асыру қорытындысы бойынша кеңейтілген кеңес өтті. Жиынды облыстық сот төрағасы Р.Алшынбаев ашты. Ол соттардың жұмысындағы ең басты мәселе сот төрелегін жүзеге асырудың сапасын көтеру, сот процедураларының ашықтығы мен қолжетімділігі туралы, халықтың құқықтық мәдениетін көтеру, судьялар арасында жемқорлыққа қарсы күресті нығайту және соттардың беделін арттыруды насихаттау жұмыстарына, «Сот кабинеті» сервисінің жұмысын жандандыру, сондай-ақ, дауларды шешуде балама тәсілдердің кең көлемде қолданылуы қажеттігіне тоқталды. Жұмыс қорытындысы бойынша Тараз қаласының мамандандырылған әкімшілік соты лайықты 1-орынға ие болды, 2-3-орындарға Жамбыл облысы бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты және мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты табан тіреді. Кеңейтілген жиын барысында облыс соттарымен қылмыстық, азаматтық, әкімшілік істердің қаралу қорытындысы бойынша Жамбыл облыстық сотының алқа төрағалары Н.Абидов пен Ж.Рүстембеков баяндама оқыды. Қылмыстық істер бойынша жаза ретінде салынған айыппұлдарды төлеу мәселесіне ерекше назар бөлінді. Айыппұлдар бойынша сот актілерін орындауға қатысты ықпалды шаралар талқыланды. Облыс бойынша соттар әкімшісінің басшысы Ә.Құлдүйсенов «Сот кабинеті» сервисін, сот процестерінде дыбыс-бейнежазбаларды қолдану мәселелері бойынша баяндама оқыды. Жиынды қорытындылай келе, Рүстем Алшынбаев сот әділдігін жақсарту, судьялар мен кеңсе қызметкерлерінің кәсіби деңгейін арттыру, соттардың ашықтығын қамтамасыз ету бағытында атқарылатын жұмыстар бойынша нақты тапсырмалар берді. Оларды сапалы әрі уақтылы орындау алқа төрағалары мен аудандық және оған теңестірілген соттардың төрағаларына және тиісті құрылым басшыларына жүктелді.кеңестің ресми бөлімі аяқталғаннан кейін Жамбыл облысының сот корпусымен Жуалы аудандық соты ғимаратының маңында ағаш көшеттері отырғызылды. Жамбыл облыстық сотының баспасөз қызметі БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСТЫҚ СОТЫ Батыс Қазақстан облыстық сотында биылғы жылдың алғашқы тоқсанында атқарылған жұмыстар сараланды. Жиынды ашқан сот төрағасы Бек Әметов алдымен кеткен олқылықтарға тоқталды. Мәселен, әкімшілік істерді қараудың сапасы төмендеп кеткен. Бұзылған және өзгертілген қаулылардың үлес саны артып Заң өзгерістеріне байланысты кейбір қылмыстық істердің әкімшілік істер санаттарына жатқызылуына байланысты қылмыстық істер статистикасы өзгергеніне қарамастан, бұл бағыттағы жұмыс сапасының деңгейі де төмен. Мәліметтерге жүгінсек судьялар іс қарағанда ауыр қылмыс тардан гөрі жеңіл қылмыстарды дәрежелеуде көбірек кемшілік жіберіп Азаматтық істер саны азая түскеніне қарамастан сапалық ілгерілеушіліктер байқалмайды. Соттардың қызметіне баға берудің міндетті шарттарының қатарына жататын бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс жалпы алғанда көңіл толтырғанымен, назар аударатын мәселе де жоқ емес. Бірінші тоқсандағы жарық көрген мыңға тарта жарияланымның тек 20-сы ғана Орал қалалық 2 сотына тиесілі болған. Ал, бұл сот облыс соттарындағы барлық азаматтық істердің 65 пайызын қарайды. Бұл соттардың ақпарат құралдарымен жұмыс көрсеткіштерінің біркелкі еместігін көрсетеді. Осыған орай облыстық сот төрағасы соттардың жұмыс көрсеткішін қалыпты арнаға бұру үшін орын алған олқылықтарды жойып, сот жұмысын ырғақты ұйымдастыру бағытында қазірден бастап пәрменді шаралар алудың қажеттігін атап көрсетті. Мұнан кейін сөз алған облыстық соттың азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот алқасының төрағасы Б.Бегалиев есепті кезеңде облыстық сот төрағасы атап көрсеткеніндей, түскен арыздар мен аяқталған азаматтық істердің саны азая түскендігіне тоқталды жылғы бірінші тоқсанда облыс соттарына 615 арыз бен 87 іс түсіп, абсолюттік сандарға шаққанда өткен жылғы осы кезеңмен салыстырғанда 331 арызға азайған. Өткен жылғы бірінші тоқсанмен салыстырғанда қаралып біткен істер саны кеміген. Шешім шығарыла отырып аяқталған істер саны 951-ге немесе 29,2 пайызға азайған. Баяндамашы азаматтық істерді қараудың сапасын жақсарту үшін істерді жеңілдетілген тәртіпте қарауға баса назар аударудың қажеттілігін атап көрсетті. Қылмыстық істер жөніндегі апелляциялық сот алқасы ның төрағасы М.Нағашыбаевтың мәліметінше есепті мерзімде Батыс Қазақстан облыстық соттарының өндірісіне 621 тұлғаға қатысты 483 қылмыстық іс түсіп, облыс соттарының өндірісіне түскен істер өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 172 тұлғаға қатысты 83 қылмыстық іске көбейген. Облыс соттары 526 тұлғаға қатысты 491қылмыстық іс қараған. Соның ішінде, 402 тұлғаға қатысты 342 іс үкім шығарумен аяқталған. 388 тұлғаға қатысты айыптау үкімі, 14 тұлғаға қатысты ақтау үкімі шығарылған. Соттарда өткен жылмен салыстырғанда медиацияны қолдану азайып кеткен. Өткен жылы осы мерзімде 116 қылмыстық іс барысында медиация қолданылса, есептік кезеңде 65 іс медиацияны қолданумен аяқталған. Мұның себебі судьялардың процеске медиаторларды шақыруды қиынсынып, істі қысқартып жіберуге әуестігінен болып Облыстық соттың судьясы, Судья әдебі жөніндегі комиссияның төрағасы Х.Аманқұлов есептік кезеңде судьялар атына шағым тіркелмегендігін баяндағанымен, кеңеске басшылық етуші облыстық сот төрағасы бұл мәселе төңірегінде тоқмейілсуге болмайтындығын айтып, алаңдатарлық нақты фактілерді келтірді. Жиында сөйлеген соттар әкімшісінің міндетін атқарушы Р.Айтмағамбетов «Сот кабинеті» сервистік жүйесінің мүмкіндіктерін пайдалануға, дыбыс-бейнежазба және қызметтік көлікті пайдалану мәселелеріне жанжақты тоқталды. Аманкелді ШАХИН, БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ Бүгінгінің бас тақырыбы САЛАНЫ ЖҮЙЕСІЗ БАСҚАРУ ҚАЗБА БАЙЛЫҚТЫ ИЕСІЗ ҚАЛДЫРУМЕН ТЕҢ Соңы. Басы 1-бетте) Ойталқы Кеңес үкіметінде таза геологтар, геофизиктер, гидрологтар, мұнай-газ геологиясы және бұрғылау бөлек-бөлек дайындалатын. Бес мамандыққа жеке-жеке оқытатынбыз. Оңтайландыруларға байланысты қазір осының барлығын бір мамандыққа біріктірді. «Геология және пайдалы қазба кен орындарын барлау» деп аталады. Мұндай жағдайда сапалы геофизик, сапалы геолог немесе гидролог дайындау мүмкін емес. Оның үстіне қазір бізде 5 жылдық емес, 4 жылдық оқу. Бұлардың барлығында жалпы кәсіби пәндермен, жалпы білім беретін пәндерді оқиды да, 3-курстан бастап әрқайсысы өзінің саласымен кетеді. Сонда бізде оларды оқытуға 3-ақ семестр қалады. Бір семестрі диплом жазуға кетеді. Содан кейін практиканың да мәселесі толық шешілмей Сол себепті, қазір баяғы Кеңес үкіметімен салыстырған деңгейде маман дайындай алмай отырмыз. Жасыратын ештеңе жоқ. Бүгінгі күннің талабына сай маман дайындауды тек қана магистратура аясында іске Уран мен көмірсутекті шикізат нергетика министрлігіне қарайды. азақстанның мұнай-газ саласыың дамуы мен проблемаларына рналған 2015 жылғы парламенттік ыңдаудың қорытындысы бойынша кіметке геология мен геологиялық арлау саласындағы шешімі табылаған бірқатар мәселелерге назар удару ұсынылған болатын. Жер ойнауын мақсатты түрде зерттеу ен аталмыш саланы белсенді түре басқаруға кедергі келтіріп тұрған егізгі фактордың бірі геологияық саланың ведомстволық бытыаңқылығы. Сондықтан, жоғарыда йтылғандарға сүйене отырып, инералды шикізаттардың барық түріне геологиялық барлауды оса алғанда Қазақстан жер қойнаын геологиялық зерттеудің бүкіл роцесін бір мемлекеттік органға оғырландыруды ұсынамыз», ейді депутаттық сауалында Галина аймаханова. Ақпарат саласының Инвестиия лар және даму министрлігіне осақталғаны секілді, рас, кейде зде белгілі бір саланың үш қайаса сорпасы қосылмайтын ведомтвоға телінетіні бар. Мұның соңы, өз басында айтқанымыздай, салаың тиімді басқарылмауына алып еледі. Оның сөзіне сүйенсек, Гелогия министрлігін құрып, құзыетіне экология, қоршаған ортаны орғау, геодезия және картография екілді бір-бірімен өзара сабақтас алаларды берген дұрыс. Осы ретте, есейде Табиғатты пайдалану және кология министрлігі жұмыс жасайынын, оған табиғатты пайдалану аласын бақылау, жер қойнауын айдалану, су шаруашылығы, орман аруашылығы және гидрометеороогия мен қоршаған ортаның моиторингі секілді төрт федералды генттік қарайтынын айта кетейік. алық қалаулысының меңзеп отыраны осы болса керек. Галина Баймаханова жаңа веомство құрудың штат, қаржыандыру сынды машақаттарынан орықпауға шақырыпты. «Бұл таттарды кеңейту мен қосыма бюджеттік қаржыландыруды ажет етпейді. Тек қолда бар карларды және қазіргі жұмыс істеп ұрған құрылым шеңберінде бюдетке салынған қаржыны қайта оптастырып, Геология министрлігі емесе ҚР Үкіметі жанындағы Қазжерқойнауы» ұлттық агенттігі екілді дербес мемлекеттік органға өлсе жеткілікті. Аталмыш мемекеттік органның стратегиялық аңызын ескере отырып, оның анынан ҚР жер қойнауын қорғау әне мониторинг, минералды ресурстар мен қорларды толтыруға бағытталған бюджеттен тыс мақсатты қор құруды ұсынамыз. Қордың қаржысын пайдалы қазбаларды өндіріп жатқан жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы аударымдарынан алуды ұсынамыз», деп көрсетіпті мәжілісмен. Қазіргі уақытта қолданыстағы келісімшарт талабы бойынша олардан алынатын төлемнің 1 пайызы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға және 1 пайызы оқуға, оқытуға аударылады. Галина Баймаханова сол қаржының бір бөлігін, яғни, 0,5 пайызын жер қойнауын геологиялық зерттеуге және қорларды толтыруға пайдалануды ұсынып «Мақсатты қордың қаржысын пайдалану Қазақстан Республикасының жер қойнауы қорларының ережесіне сәйкес арнайы кеңес арқылы жүзеге асуы тиіс. Бұл қадамдар мемлекетке геологиялық саланың даму мәселелерін сапалы шешуіне мүмкіндік берері сөзсіз», деген мәжілісмен мұндай өзгеріс жер қойнауын пайдаланушыларға қосымша жүк артпайтынына, қайта жер қойнауын пайдаланушылардың заңмен бекітілген арнайы төлемдерін әділетті түрде қайта бөлетініне және бюджетті геологияға басы артық шығынданудан құтқаратынына сендіріп бағыпты. Өткенге үңілсек, мемлекеттік басқару механизміндегі көп ерекшелігі әлі күнге естен шықпай тын Кеңес билігі тұсында Геология ми нистрлігі болғаны һәм социалистік республикалардың Геология министрліктері соған бағынғанын көреміз. Үкімет басшысы тарихтан тәлім алып, жаңадан сайланған Мәжіліс депутатының ұсынысын құп ала ма, жоқ па, оны дөп басып айту қиын. Жер қойнауын геологиялық барлау, зерттеу, нәтижесінде табылған қазба байлықты игеру, өндіру, сату, пайдалану, мұның бәрі ұшан-теңіз жұмыс. «Білетінім біреу, білмейтінім тоқсан тоғыз» демекші, Менделеевтің 99 элементі барын білгенімізбен, соның қаншасы барланып, зерттеліп, өндіріліп жатқанынан бейхабармыз. Газ бен мұнайды айтпағанда, титан, цинк, қорғасын, темір, мыс және болат өндірісінде Қазақстан әлемдік нарықтағы жетекші елдермен иық тірестіріп қалған. Бұл білетініміз ғана. Ал, шынында, басқаруды жетілдіріп жаңағы 99 элементтің түгел көзін ашса, қазба байлықпен-ақ ел бюджетінің бүйірін қампайтқан болар едік. Сәкен ОРЫНБАСАРҰЛЫ, Мәселе ГЕОЛОГИЯ МИНИСТРЛІГІН ҚАЙТА ҚҰРУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ БАР МА? Ақылбек ЖҮНІСОВ, Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ Геологиялық түсіру, пайдалы қазба кен орындарын іздеу мен барлау кафедрасының меңгерушісі, геология-минералогия ғ.к., профессор: асыруға мүмкіндігіміз бар. Яғни, магистранттардың саны соңғы 5 жылда 5-6 есе өсті. Кезінде грантқа 5 мамандыққа 5-ақ орын бөлінетін. Және осы грантты Қарағандының техникалық университетіне де, Шығыс Қазақстанға да беретін. Біз биыл 30 магистрант қабылдадық. Бірақ, мұның өзі мәселені шеше алмайды. Ал, министрлік мәселесіне келсек, оны қайта құру кезек күттірмейтін шаруа. Кезінде елдегі геология мәселесін талқылаған тұста Елбасы Н.Назарбаев: «Бізге министрлік болмаса да ірі орталық құру керек шығар. Осы жағын ойластырайық», деп Премьер-министрге тапсырма берген еді. Ол сол бойымен қалды. Министрлік ашылмай, геология саласына бөлінетін қаржыны толық пайдалана аламыз деу қиын. Себебі, комитет біресе Энергетика, біресе Даму министрлігінің құрамына кіреді. Салдарынан қаражатты толық ала алмаудамыз. Геологияны дамытамыз десек, жеке министрлік құру керек. Мен ғана емес, кез келген жанашыр азаматтың айтары осы. Соңғы үш-төрт жылға көз жүгіртсек, реформалармен қоса мектептің оқу бағдарламасына 20-ға тарта пән енгізу ұсынылған екен. Олардың 3-4-еуі оқу бағдарламасына енгізілді де. Мысалы дінтану пәнін енгізуге жастарымыздың әртүрлі діни ағым жетегінде кетіп, адасуы түрткі болған еді. Алайда пән енгізгеннен теріс ықпалға ерген жастар қатары азаймай Есесіне, сабағын тастап, мешітке намаз оқуға кететін жастар саны артқан. Мамандардың пайымдауынша, оның себебі мектептердегі дінтану сабағының тиісті деңгейде жүргізілмеуінде. Өйткені, дінтану пәнін енгізуге алдын ала дайындық жасалған жоқ. Оның соңы пәнді оқытатын маман тапшылығын тудырды. Нәтижесінде көптеген мектептерде дінтану пәнін тарих немесе өзге де пәндердің мұғалімдері қосымша оқытып жүр. Ойлаған нәтижеге қол жеткізе алмауымыздың себебі осында. Демек, оған бөлінген ақша да текке кетіп жатыр. Жаңа министрдің су жаңа, үш тілде білім беру жүйесі де соның кебін кимесе игі. Өйткені, жаңа жүйе алдағы жаңа оқу жылынан бастап кезең-кезеңімен енгізілмек. Жалпы 5 күндік және үш тілде білім беру жүйесі қоғамда қызу талқыланып, ата-аналардың алаңдаушылығын тудырып Өйткені, халық білім саласына жыл сайын жасалатын реформалардан жалыққан. Ал, мұғалімдер қауымын «ағылшын тілін қалай үйренеміз? Үйрене алмасақ жұмыстан босаймыз ба?» деген сауал мазайлайды. Министрдің айтуынша, алаңдауға негіз жоқ. Бас мұғалім онлайн-оқыту бағдарламасы арқылы мұғалімдерге ағылшын тілін үйрететінін айтады. Ол үшін министрлік 5 мың мектепті интернетпен жабдықтауды көздеп отырған көрінеді. Өткен жылы дәл осы министрлік еліміздегі мектептердің 98 пайызы ғаламторға қосылғанын мәлімдеген болатын. Сонда жаңа министрдің «5 мың мектепті ғаламторға қосамыз» дегені қалай? Жарайды, бұл басқа мәселе. Мұғалімдерге ағылшын тілін үйретуге қайта оралайық. Сала басшысының айтуына қарағанда, биыл жазда 73 мың ұстаз қайта оқытылады. Ал, айналдыр ған екі айда мұғалімдер ағылшын тілін үйрене ала ма? Әй, қайдам... Оған қоса мектеп ұстаздарының басым бөлігі жасы 40-тан асқандар екенін ескерсек, олардың тіл үйренетініне ешкім сене қоймас. Сондай-ақ, бас мұғалім Назарбаев зияткерлік мектебінің мұғалімдері жазғы демалыс кезінде волонтерлік негізде қарапайым мектеп ұстаздарына ағылшын тілін үйретуге құлшынып отырғанын жеткізді. Министрдің бұл айтқанына сенгіміз-ақ келеді, бірақ... Мұғалімдердің өз еркімен жазғы демалысын волонтерлікке жұмсайды дегені күмәнді. Бәлкім әдеттегідей оқытушыларға мәжбүрлі міндет жүктелген болар... Сонымен қоса, сала басшысы жаңа жүйені жүзеге асыру үшін педагогикалық оқу орындарында ағылшын тілін білетін ұстаздарды оқытуға күш салынады және «Болашақ» бағдарламасы аясында оқып келген жас мамандар мек тептерге тартылатынын жеткізді. Ал, 200 мың теңге жалақыны місе тұтпайтын «Болашақ» түлектері 50 мың теңгеге мектеп мұғалімі болып жұмыс істей ме? Бұл да күмәнді. Білім саласы басшысының тағы бір айтқаны сабақтарды ағылшын тілінде оқыту ауыл мектептері мен қала мектептерінің білім сапасын теңестіреді. Ал, мұны санаға сыйдыру тіпті мүмкін емес. Керісінше, қала мектептеріне қарағанда материалдық-техникалық базасы әлдеқайда әлсіз ауыл мектептерінің хәлі енді бұрынғыдан да мүшкіл болуы мүмкін. Негізі, мұғалімдердің ағылшынша сөйлеп кететініне министр мырза да сене қоймайтын секілді. Форумда сөйлеген сөзінде ол «орта мектептерде сабақтар бастан-аяқ тек ағылшынша жүруі шарт емес. Ең бастысы, ұғымдық ақпарат ағылшынша болады. Яғни, ұстаз сол ұғымдарды жиірек қолданса болғаны» деді. Ал, министрдің бұл сөзін кім қалай түсінеді, өз еркі. Алматыдағы 159 мектептің директоры, Еңбек Ері Аягүл Миразова Азаттық тілшісіне берген сұхбатында «Бескүндік оқу жақсы. Бірақ, ол үшін мектеп бағдарламасы мен стандартты қайта жасау керек. Бағдарлама өзгерсе, оқулықтарды қайта шығару қажет. Оқулық жазу бір-екі айлық жұмыс емес. Қазіргі оқулықтардың барлығы алты күндік оқу аптасына Орденбек МАЗБАЕВ, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ-нің профессоры, география ғылымының докторы: Өкінішке қарай, тәуелсіздік алғаннан кейін министрлік жабылып, басқа салаға кіріп кетті. Жекешелендіруге байланысты, бүгінде біз кен орындары, т.б. жер қойнауының байлығын халық игілігіне жаратуға немқұрайдылық танытып отырмыз. Сондықтан, Геология министрлігі өзінің жеке ғылыми-зерттеу институтымен қоса ашылуын құптаймын. Әрі осы мәселені көтеріп жүрген азаматтарды есі бар ел жанашырлары ретінде бағалаймын. Себебі, жер қойнауы байлығы тек көмір мен мұнай емес. Бізде бұлардан басқа қажетті Менделеев кестесіндегі барлық элемент бар. Бірақ, бүгінде кей кен орнының байлығы таусылуға жақын. Жезқазған, Текелі секілді моноқалалардың тіршілігі бұрын шахтамен байланысты болатын. Солардағы жер байлығы таусылып, қазір мүшкіл халге түсті. Қазір оларды моноқалалар ретінде сақтап қалуды қарастырып жатырмыз. Туризмді, моноқалаларды дамыту арқылы, халықты жұмыспен қамту мәселесімен айналысып жүрген адамның бірімін мен. Халықтың дәстүрлі іс-әрекеті, атадан балаға берілген шахтерлардың жалғасы үзіліп қалу жағдайында. Геологиялық жерді барлау, кен орындарын қадағалап, зерттеу үшін арнайы министрлік қажет. Министрлікті С оңғы жылдары білім саласы талай реформаны бастан кешті. Министр ауысса, жаңа реформа күтіп отыратын болдық. Тәуелсіздік алғалы 25 жыл болса да аталмыш салада тұрақтылық жоқ. Жиі ауысатын министрлердің өздерімен бірге жаңашылдық ала келуі заңды құбылысқа айналғандай. Білім саласына биыл келген жаңа министр де жай келмеді. Жылы орнына жайғаспай жатып, жаңа министр Үш тілде білім беру жүйесін енгізетінін жеткізді. Бас мұғалімнің пайымдауынша Үш тілде білім беру жүйесі білім сапасын арттыруға септігін тигізетін көрінеді. БАС МҰҒАЛІМ ЕЛБАСЫНЫҢ ТАПСЫРМАСЫН ТҮСІНБЕЙТІН СИЯҚТЫ және мамырдың соңына дейін оқу үшін жасалған» дейді. Яғни, жүйені енгізуде асығыстық жасауға болмайды. Алдымен оқытушылар мен оқулық мәселесін шешіп алып, сонан соң жүйені енгізсек, шалағайлыққа, босқа қаржы шашуға жол бермес едік. Мысалы, Малайзия да математиканы ағылшын тілінде оқытады. Бірақ, біздің математиктер олардан анағұрлым алда. Егер біз жаратылыстану ғылымдарын тек қана ағылшын тілінде өткіземіз десек, онда біз тілден айырылдық деп есептеңіз. Өйткені, сіз домбыра тартасыз, ол маған керек, саған керек, басқа ешкімге керегі жоқ. Тарихыңызды айтасыз, Абылай ханды айтасыз, ол қазаққа ғана керек, басқа ешкімге керегі жоқ. Сондықтан, қазақ бәйгеден озамын десе технократтық елге айналуы керек. Технократтық жүйені рухани байлықпен ұштастырудың жолы бар, ол қиын емес. Оның жарқын мысалы Жапония. Өзінің ойлау жүйесін қалыптастырып, оны ғылымның жаңа технологиясымен ұштастырған. Біздің қазақтарға да келетіні осы. Біздің өлеңімізді, әнімізді, ойлау жүйемізді, психологиямызды, менталитетімізді технологиямен ұштастыру керек. Сонда ғана өркендейміз, әйтпесе құримыз» дейді. Әрине, академиктің алаңдауы орынды. «25 жыл бойы орыс тілімен тайталасып, тұғырына қона алмай келе жатқан қазақ тілінің етегіне енді ағылшын тілі жармасса, тіліміздің болашағы қалай болады?» деген сауал әрбір ұлтжанды азаматтың көкейінде тұрғаны рас. Негізі үш тілді білім жүйесі жайлы Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының 79-шы қадамында айтылған болатын. Онда жоғары сыныптар мен ЖОО-ны кезең-кезеңімен ағылшын тілінде оқытуға көшіру көзделген. Басты мақсат даярланатын кадрлардың бәсекелестік қабілетін арттыру және білім беру секторының экспорттық әлеуетін көтеру. Елбасы аталмыш мәселені егжей-тегжей зерделеуді тапсырғанда, бас-көзсіз реформа жасауды айтпаған болар. Қалдар БЕРДІБЕКҰЛЫ, қысқартып, содан бір пайда көргіміз келеді. Өкінішке қарай, жер қойнауы қазір кризис жағдайында. Экономикалық дағдарыстан шығудың бір жолы туризмді дамыту. Геология саласының мамандарын дайындауда да біраз мәселелер бар. Алдымен солардың шешімін табу керек. Депутаттар, билік басындағылар Аймақтық даму, туризм және гео логия министрліктерін құруға бас тама көтерсе, мен бірінші қолдар едім. Геология саласындағы ардагерлерді тыңдауымыз ке рек. Өйтпесек, Сәтбаев қалдырған мол мұраны шашып аламыз. Мұны кез келген геолог құптайды. Сауалнаманы дайындаған Түймегүл СМАҒҰЛ,

3 4 ТАРАЗЫ СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ 5 Мінбер (Соңы. Басы 1-бетте) Сот жүйесінде тұрақты жұмыс істейтін жергілікті сот судья ларын және жергілікті соттар дың төрағаларын, Жоғарғы Соттың алқа төрағаларын Елба сы өз жарлығымен тағайын дайды. Аталған лауазым иелерін қызметінен босату да тек Елбасының жарлығымен іске асырылады. Жоғарғы Сот тың судьяларын және төраға сын Қазақстан Парла ментінің тағайындауына Елбасы өзі ұсынады. Міне Елбасы ның осы конституциялық өкілеттік терін атқару үшін алдын ала жүргізілетін дайын дық жұмыс тарының бәрін Жоғары сот кеңесі атқарады. Бұл мақала шең берінде біз тек осы Жоғары сот кеңесінің жанынан құрылған біліктілік комиссиясының өкілеттігіне ғана тоқ таламыз. Біліктілік комиссиясы судья лыққа кандидаттардың білім деңгейін және оны практикада қолдану қабілетін айқындау үшін олардан біліктілік емти ханын қабылдауды жүзеге асырады. Біліктілік комиссиясы Жоғары сот кеңесінің жаны нан құрылды. Біліктілік комиссия сының мүшелерін және төрағасын Жоғары сот кеңесі тағайындайды. Кеңес комиссия құрамына оның төрағасын, құқық оқытушыларының, ғалым заңгерлердің арасынан бес маманды, сот жюриі өз құрамынан ротациялық негізде жіберетін үш судьяны, оның ішінде, отставкадағы судьяларды, Бас прокуратураның, Әділет министрлігінің, адвокатураның бір бір өкілін тағайындайды. Жоғары сот кеңесі комиссияның құрамына өзге де жұртшылық өкілдерін тағайындай алады және комиссия құрамына шетелдік сарапшылар да енгізілуі мүмкін. Комиссия төрағасы мен мүшелері оның құрамына екі жыл мерзімге тағайындалады. Бос орын болған жағдайда Комиссияның жаңа мүшесі Комиссияның алдыңғы мүшесі шығып қалған күннен бастап екі айдан кешіктірілмей тағайындалады. Атап көрсететін жағдай, комиссия құрамына ұсынылған адамдардың заңтану саласындағы кәсіби білімі, заң мамандығы бойынша кемінде он жыл жұмыс тәжірибесі және мінсіз беделі болуға тиіс. Комиссияның қызметін қамтамасыз етуді Кеңес аппараты жүзеге асырады. Комиссия білік тілік емтихандарын қабылдау жөніндегі өз отырыстарын қажет тілігіне қарай өткізеді. Бірақ, заңға сәйкес, комиссия өз отырысын жылына төрт реттен кем өткізбеуі керек. Комиссияның біліктілік емтихандарын қабылдау жөнін дегі отырыстары ашық және жариялы түрде өткізіледі. Егер отырыстарға Комиссия мүшелері жалпы санының кемінде үштен екісі қатысса, олар құқықты деп есептеледі. Отырыстың өткізілетін уақы ты мен орны туралы оның мүшелері мен шақырылған адам дарға күнтізбелік он күннен кешіктірілмей хабар беріледі.комиссияда құжатты қабылдау, білік тілік емти ханын тапсыру тәртібі Кеңестің регла ментінде айқындалады. Судьяға үміткер кіршіксіз таза адам болуы қажет. Сол үшін судьялыққа Пікір Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген жылдарға арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасының бір бағыты қылмыстық сот ісінің оңтайлы моделін жасауға негізделген. Осы құжатқа сай күштік құрылым дардың жұмысына серпін беретін бастамалар қолға алынып, елімізде бірталай заңнамалардың жаңа сипатқа ие болғаны белгілі. Әсіресе, азаматтардың құқықтық санасын және заң дық сауаттылығын арттыру мақсатында процессуалдық келісім институтын заңнамалық дамы ту керектігі көпшілік қол дауына ие болған еді. Жалпы, қазақтың кешірімшіл, ымырашыл, ынсапшыл екені ешкімге жасырын емес. Ендеше, процессуалдық келісімнің заңдық сипатқа ие болуын «Иілген мойынды қылыш кеспес», «Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш» қағидасымен өмір сүрген бабаларымыздың ұстанымын жаңғырту деп бағала сақ, қателеспейміз. Әділ ҚҰРЫҚБАЕВ, Жоғары сот кеңесінің мүшесі, Біліктілік комиссиясының төрағасы БІЛІКТІЛІК КОМИССИЯСЫ БІЛІМІ МЕН ҚАБІЛЕТІ МЫҚТЫ ҮМІТКЕРЛЕРГЕ БАСЫМДЫҚ БЕРЕДІ үміткердің қылмыстық не болмаса әкімшілік жауапкершілікке тартылғантартылмағанын осы арнайы тексеру арқылы анықтайды. Бұл тексеруді Жоғары сот кеңесі Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, Бас прокуратураның көмегімен іске асырады. Осындай тексеруден үміткердің туыстары да өтеді. Тексеруден өткеннен кейін ғана үміткерлер біліктілік емтиханын тапсыруға жіберіледі. Соңғы өткізілген тексеру судьялыққа үміткерлердің арасында әлдене ше рет әкімшілік жауапқа тартылғандардың бар екенін анықтады. «Егер үміткер заң талабын орындамай, әкімшілік жауапкершілікке тартыла беретін болса, ол қалай судья бола алады?» деген орынды сұрақ туындайды. Осыған орай, әлденеше рет әкімшілік жауапкершілікке тар тыл ған біраз үміткерлер білік тілік емтиханын тапсыруға жіберілмеді. Болашақта да білік тілік комиссиясы осы бағытта жұмыс істей береді. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде қойылатын талап тарға сай келмеген судьялыққа үміткерлер, қызметтік міндет терін атқару кезінде атына кір келтіретін теріс қылықтары және заң бұзғаны үшін судья лауазымынан, құқық қорғау органдарынан немесе өзге де мемлекеттік қызметтен босатылған адамдар біліктілік емтиханын тапсыруға жіберілмейтінін атап айтуымыз керек. Комиссия білік тілік емтиханын қабылдаудан бас тартқан жағдайда, өтініш берілген күннен бастап бір ай ішінде азаматқа уәжді жауап беруге міндетті. «Қазақстан Республи касының сот жүйесі мен судья ларының мәртебесі туралы» Конституциялық заңына сәйкес, біліктілік емтиханын тапсырудан бұрын кемінде бес жыл тұрақты судья болып жұмыс істеген және қызметтен босатылған күннен бастап төрт жыл Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларында осы мәселелерді қарастыру керектігі кеше ғана сөз болған жоқ. Ескі кодекс дамыған елдердің сапына қосылғалы отырған Қазақстандағы құжаттардың халықаралық талаптарға сай еместігін дәлелдеді. Осылайша, өзге озық елдердің тәжірибесі ескеріле отырып жаңа ішінде судья лауазымына қайтадан орналасуға ниет білдірген адамдар, сонымен қатар, мамандандырылған магис тратурада оқу бітірген адамдар оқуын бітірген күннен бастап төрт жыл бойы босатылады. Біліктілік емтиханын тапсыру нәтижесі емтихан тапсырылған күннен бастап төрт жыл бойы жарамды болады. Біліктілік емтиханын тапсыра алмаған адамдар оларды қайтадан тапсыруға бір жылдан кейін жіберіледі. Емтиханды сәтті тапсырған адамдар туралы ақпарат, сондай ақ, біліктілік емтиханының үлгілік сұрақтары Кеңестің интернетресурсында орналастырылады. Біліктілік емтиханын тапсыру рәсімі үш кезеңді қамтиды: 1)Қазақстан Республи касы ның заңнамасын білуін және оны практикада қолдану қабілетін компьютерлік тестілеу; 2) үміткердің білімін және оны практикада қолдану қабіле тін сот практикасынан нақты жағдайлар ды бейнелейтін емти хан билеттері бойынша тексеру; 3) психологиялық тестілеу. Емтихан билеттеріндегі сұрақ тардың санын Комиссия белгілейді. Біліктілік емтиханы тестілеріне және емтихан билеттеріне енгізілуге жататын сұрақтардың тізбесін әзірлеуді Комиссия ұйымдастырады. Сұрақтардың тізбесі Кеңес отырысында бекі тіле ді. Жоғары сот кеңесінің жаңа құрамында 2016 жылдың 17 ақпанында болған отырысында біліктілік комиссиясының құрамы және төрағасы тағайындалды. Жоғары сот кеңесі біліктілік емтиханының тестілері мен емтихан билеттеріне енгізілуге жататын сұрақтар тізбесін қысқа уақытта дайындап оны кеңес осы отырысында бекітті. Тестің сұрақтары негізінен үміткердің Конституцияны, әкімшілік, қылмыстық және қылмыстық процестік, азаматтық және аза мат тық процестік заңдарын терең білуіне бағытталып дайын далды. Ал, үміткердің білімін ауыз ша ҚАТЕСІН ТҮСІНГЕНДЕРГЕ ЖЕҢІЛДІК БАР Қылмыстық процестік кодекске процессуалдық келісім жасау тетігі енгізілген болатын. Процессуалдық келісім жасау біраз мемлекеттерде қолданылып келе жатыр. АҚШ секілді заңнамасы жетілдірілген мемлекеттерде процессуалдық келісім «кінәсін мойындау туралы мәміле» деп аталады. Бұл мәміле айыпталушының, оның қорғаушысының прокурормен келісімі. Айыпталушы мен прокурор мәмілеге келген жағдайда АҚШ т а қылмыстық істі алқабилер соты емес, судьяның жеке өзі қарайды. Кінәсін мойындау туралы мәмілеге келу АҚШ, Англия, Үнді, Италия, Франция, Эстония, Израиль және Грузия сияқты мемлекеттерде кеңінен қолданылатынын да айта кеткені міз жөн. Енді бізде де сол алдыңғы қатарлы елдердің озық тәжірибесі қолданылып жатыр. Мысалы, былтырғы жылдан бастап қолданысқа енгізілген Қылмыстық процестік кодекстің 615 бабында кінәні мойындау туралы мәміле нысанында процестік келісім жасасу туралы өтініш хатты қарау тәр тібі бекітілген. Құжатта қарастырыл ған өзгеріске сәйкес, күдiктi, айыпталушы, сотталушы қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудiң кез келген сәтiнде сот кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін мәмiле ныса нында кiнәнi мойындау тексеру үшін билеттер жаңа формада дайындалды. Бұрын үміткер ауызша емтихан тапсырғанда негізінен оның теориялық білімін тексерумен шек телді. Енді үміткердің заңдарды теориялық тұрғыдан біліп қана қоймай, заңды белгілі бір қылмыстық оқиғаға, азаматтық талаптарға және әкімшілік әрекеттерге қолдана білуі қажет. Осыған орай, билеттердегі сұрақ тар сот тәжірибесіне алын ған модельдік оқиғаларды талдаудан тұрады. Мұндай тал даулар үміткердің теориялық тұрғыдан заңдарды білуін ғана емес, сонымен қатар, оны талдай, қолдана білу және өз ойын негіздей білу қабілетін тексеруге мүмкіндік береді. Үміткердің білімін тексеру мен ғана шектелмей, оны психологиялық тестіден де өткізудің маңызы зор. Бұл тест судьялыққа үміткердің психикасының тұрақтылығын, әртүрлі жағдайда өзін өзі ұстау және тез арада шешім қабылдау және тағы басқа да қабілетін анықтауға көмектеседі. Егер судья лыққа үміткер біліктілік емти ханын тапсыруға екі рет себепсіз келмей қалса, оның құжат тары өзіне қайтарылады. Тест тапсырудан және ауызша емтихан тапсырудан «жақсы» деген баға алған үміткерлер ғана біліктілік емтиханын тапсырудың келесі кезеңіне жіберіледі. Сондық тан, үміткерлер емтихан тапсыруға жақсы дайындалып келуі, терең білімін көрсетуі керек. Бұл жолғы біліктілік емтиханын қабылдаудың қоры тындылары судьялыққа үміт керлердің көпшілігінің дайын дықсыз келгенін көрсетті. Білік тілік емтиханын тап сыруға келгендердің ішінде 11 үміт кер ғана сынақты «жақсы» және «өте жақсы» деген бағаға тапсырып, психологиялық тестіден өтіп, емтихан тапсырудың келесі кезеңіне жіберілді. Наурыз айының күндері біліктілік комиссиясы өз отырысын өткізіп, судьялыққа үміткерлерден біліктілік емти ханын қабылдады. Егер судья лыққа үміткер біліктілік емти ханын тапсыруға екі рет себепсіз келмей қалса, оның құжат тары өзіне қайтарылады. Тест тапсырудан және ауызша емтихан тапсырудан «жақсы» деген баға алған үміткерлер ғана біліктілік емтиханын тапсырудың келесі кезеңіне жіберіледі. Сондықтан, үміткерлер емтихан тапсыруға жақсы дайындалып келуі, терең білімін көрсетуі керек. Бұл жолғы біліктілік емти ханын қабылдаудың қоры тындылары судьялыққа үміткерлердің көпшілігінің дайындықсыз келгенін көрсетті. Білік тілік емтиханын тап сыруға келген дердің ішінде 11 үміт кер ғана сынақты «жақсы» және «өте жақсы» деген бағаға тапсырып, психологиялық тестіден өтіп, емтихан тапсырудың келесі кезеңіне жіберілді. Бүгінгі күні судьялық оған үміткерлерге біліктілігін тексеруден бөлек басқа талаптар қойып Біліктілік емтиханын ойдағыдай тапсырған адамдар қосымша ақпарат алу және беріліп отырған мәліметтердің анықтығын тексеру мақсатында полиграфологиялық зерттеуден өтеді. Ақпан айында біліктілік емтиханын ойдағыдай тапсырған үміткерлер полиграфологиялық тексеруден өтуге міндетті. Полиграф гректің «көп жазу» деген сөзінен шыққан. Оның синонимі ретінде «детектор лжи» деген сөз қолданылады. Полиграф психофизио логия лық тексеру куәландыру кезіндегі адамның демалуын, жүрегінің соғысы мен жүрек қантамырларының жұмысын, адам тәнінің электрлік толқын дарға көрсететін қарсылығын бір мезгілде синхронды түрде және басқа да физиологиялық өлшемдерді, адамның реакциясын тіркеу арқылы оның берген жауаптарының шындыққа сай екенін көрсететін медициналық датчиктермен жабдықталған құрал. Полиграфологиялық зерттеу адамның психофизио логиялық куәландыру кезінде пайда болатын жекелеген физио ло гиялық реакцияларын осы полиграфтың көмегімен тіркеу ден тұратын сауалнама жүргізу рәсімі. Заң полиграфологиялық зерт теу өткізудің негізгі міндеті ретінде: 1) құқыққа қарсы ниеттерді; 2) мінез құлықтың жасырын бұзылуын, жағымсыз тәуел діліктерді, есірткі, психотроптық заттар және психикалық және физикалық тәуелділік туғызатын өзге де психикаға белсенді әсер ететін заттар тұтынуды; 3) сауалнамалық деректер, кірістері, мүлкі және мүліктік сипаттағы міндеттемелері туралы мәліметтерді жасыруды немесе бұрмалауды, қос азаматтығының болуын, жалған құжаттар пайда лануды; 4) сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтар жасау, құпия немесе қызметтік ақпарат ты бөгде адамдарға беру фактілері нің бұрын болуын; 5) тыйым салынған қоғамдық бірлес тіктермен, қылмыстық және террористік ұйымдармен байланыс жасауды немесе егер бұрын олардың лауазымдық міндеттеріне кірмеген болса, коммерциялық құрылымдарға қатысуды; 6) лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдалануды анықтауды белгілеп Полиграфологиялық зерттеу дің қорытындысы ұсынымдық сипатта болады. Дегенмен, судья лыққа үміткердің әділетті болуы, әр уақытта шындықты ғана алға тартуы, жағымсыз мінез құлықтарының болмауы судья болып тағайындалуға нағыз қажет қасиеттер болған дықтан, оның бойында осындай қасиеттердің бар жоғын анықтауға полиграфологиялық тексеру септі гін тигізеді деп есеп теймін. Полигра фологиялық зерт теу ден өту тәртібін Қазақстан Респуб ликасының Үкіметі айқындайды. туралы процестiк келiсiм жасасу туралы өтiнiш беруге құқылы. Сондай ақ, кодекстің 618 бабына сәйкес, процестік келісім прокурордың және күдіктінің, айыпталушының немесе сотталушының арасында қылмыстық процестің кез келген сатысында жасалатыны айқындалған. Бұл мүмкіндік шалыс басқан азаматтың өз еркімен айыбын мойындап, түзелуіне мүмкіндік беруді көздейді. Сонымен қатар, процестiк келiсiм прокурордың бастамасы бойынша да жасалуы мүмкiн. Мұнда қылмыстық процесті жүргізетін органға да үлкен жауапкершілік жүктеліп Себебі, қылмыстық процесті жүргізген орган қызметкері күдіктіден, айыпталушыдан не қорғаушыдан кінәні мойындау туралы мәміле нысанында процестік келісім жасасу туралы өтінішхатты алып, осы Қылмыстық процестік кодекстің 613 бабында көзделген негіздерді ескере отырып, өтінішхатты қылмыстық іс материалдарымен бірге про курорға жібереді. Және бұл шара үш тәулік ішінде жасалуы шарт. Әрине, қылмыстық процесс кезінде ең алдымен жәбірленушінің моральдық зиян шекпеуіне, құқығының қорғалуына басты назар аударылады. Осыған орай, егер жәбірленуші келісім бермеген жағдайда процестік келісімнің жасалмайтынын жадымызда ұстауымыз керек. Яғни, процестік келісім жасаларда күдіктінің ниетінің болуы аз. Ол үшін алдымен жәбірленушінің пікірі сұралып, егер жәбірленуші келіскен болса, онда оның қылмыспен келтірілген зиянды өтеу мәселесі жөніндегі пікірі ескеріле отырып, прокурор және қорғаушы тарап қисынды мерзімде процестік келісім жасасады. Және бұл келісім жазбаша түрде жазылып, оған қатысушылар қол қояды. Жайық ЖАНБОЛАТОВ, Алматы облысы Қапшағай қалалық сотының судьясы Бүгінде бюджет қаржысының миллиардтап игерілмеуі, мақсатқа сай жұмсалмауы үйреншікті жағдайға айналды. Мұның себебі жайлы қоғамда пікір көп. Осы саланы көптен зерделеп, мәселелерін шешуге атсалысып жүрген заң шығарушы ұйымның өкілі әрі тәжірибелі экономист ретінде сіз қандай уәж айтасыз? Бұл синдромнан қалай құтылуға болады? Мен бес жылдан бері осы заң шығарушы ұйымның жоғарғы палатасында қызмет етіп келе жатырмын. Сенаттың Қаржы және бюджет комитетінің мүшесімін. Сондықтан, бюджет қаржысының игерілуіне қатысты мәселелерге қанықпын. Қазіргі таңда қаржының жұмсалмай қалуы немесе мақсатқа сай игерілмеуі жылдан жылға азайып келеді. Бұған, әрине, Парламент депутаттарының ықпалы аз емес. Он он бес жылдың төңірегінде осы мәселе біздің тарапымыздан жіті қадағаланып, орын алған кемшіліктер үнемі айтылып келеді. Қайта қайта сыналу, жауап беру кімге оңай дейсіз? Сондықтан да, Үкімет мүшелері қаржының дұрыс игерілмеу себептерін жою үшін барынша қызмет жасап жатыр. Жалпы, бюджетті толыққанды игеріп, орындау заңға және Қаржы министрлігіндегі белгіленген тәртіпке байланысты жүзеге асады. Заң тұрғысынан біз, депутаттар, жыл сайын қажетті түзетулерді енгізіп, бюджеттің тиімділігін арттыруға дер кезінде пәрмен беріп отырмыз. Мәселен, Бюджет кодексіне бюджет қаржысының дер кезінде игерілуіне қатысты облыс әкімінің жауапкершілігін енгіздік. Сонымен қатар, құзыр лы орындар үшін де осындай та лап бекітілді. Тағы бір жасалған елеулі түзету бағдарламаларға қатысты жүзеге асты. Бізде бөлінген қаржы бағдарламалардың ішіндегі бірнеше бағыттың кейбірі бойынша игеріліп жатады да, бірқатары бойынша қозғалыссыз қалады немесе тым баяу жұмсалып жатады. Оның да объективті, субъективті себептері бар. Осы жағдайды зерттеп, зерделей келе, біз Бюджет кодексіне қозғаусыз қалған ақшаның басқа бағытқа жұмсалуына мүмкіндік беретін өзгеріс енгіздік. Бұған бұрын заңнамалық негізде шектеу бар еді. Яғни, бөлінген қаржы заң бойынша айқындалған шараға ғана жұмсалатын. Енді жасалған түзетуге сәйкес оның 10 пайызына дейін жергілікті атқару органдары, бағдарлама әкімшілері басқа бағытқа ауыстыра алады. Бұл бюджет қаржысының тиімді игерілуіне едәуір ықпал етіп Сол секілді «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» заңға өзгеріс жасалып, бюджеттік саладағы тексеру мәселесі бір жүйеге келтірілді. Соның арқасында енді бұл шара барысында тек қаржының мақсатқа сай жұмсалуын ғана емес, нәтижелілігін де тексеруге қадам жасалып Яғни, мұнда бағдарламаның тиімділігі, заңға сәйкестілігі қандай деген сұрақтарға нақты мәліметтер негізінде жауап алуға болады. Бұл енді Парламент тарапынан жүзеге асырылып жатқан шаруа. Құзырлы орындар да, байқауымызша, бюджет қаржысының тиімділігін арттыру үшін ішкі тәртіптерін, ережелерін өзгертіп, жаңа талапқа бейімдеп жатыр. Қазіргі таңда осы жасалған жұмыстардың нәтижесі көріне бастады. Министрліктер мен әкімдердің аймақтың жағдайын білмеуі бюджеттің игерілу сапасына кері әсер ететіні жайлы пікір айтылып жүр. Жалпы, біздің шенеуніктердің біліктілігіне, іскерлігіне, ұлтжандылығына қатысты сын көп... «Әкімдер өзі басқарып отырған аймақтың жағдайын білмейді» деген пікірмен келісе алмаймын. Негізі, бұл тұрғыда министрлер мен әкімдер арасындағы байланыстың жоққа тәндігі жөнінде айту орынды болар. Менің байқағаным, министрлер және олардың орынбасарларының аймақтармен байланысы ойдағыдай емес. Бұның қандай себептері бар екенін білмеймін. Бірақ, бұл аймақтардың дамуына, ондағы өзекті мәселелердің шешілуіне елеулі деңгейде кедергісін тигізіп Соған орай, әрбір министрлік әр өңірдің жағдайына сараптамалық түрде қарап, оларға қатысты жүзеге асырылатын шараларды сол аймақтың табиғаты, халқының тығыздығы, өндірістік саласына қатысты айқындап, қабылдауы керек. Мысалы, Оңтүстік Қазақстан облысы мен Шығыс Бақтыбай ШЕЛПЕКОВ, ҚР Парламенті Сенатының депутаты: «КЕЗ КЕЛГЕН АҚШАЛЫ АДАМ ЖЕРГЕ ИЕЛІК ЕТЕ АЛМАЙДЫ» Қазақстан облысының табиғаты екі бөлек қой. Олардың экономикасының бағыты да, өндірістік қуаты мен мүмкіндігі де бөлек. Өкінішке қарай, осы маңызды мәселе ескерілмей, бізде барлық аймақтар мәселесі бір қалыпқа салынып шешіледі. Түйткілді мәселелер осындай теңгерімдік принциптен туындайды. Жалпы, министрліктегілер аймақтармен тығыз байланыста болып, оларға қажетті әдістемелік, ұйымдастырушылық кеңес беріп, қолдау көрсетіп отыруы керек. Мысалы, Елбасымыздың өзі өңірлерді аралап, ондағы халықпен кездеседі ғой. Сол секілді министрлер де бір жыл ішінде облыстарды аралап, олардағы барлық аудандарға болмаса да, шешілмеген мәселелері көп өңірлерге барып, жағдаймен танысып, олқылықтардың себебін зерделеуі керек. Осындай жұмыс бағдарламаларын қабылдап, шешімдер шығаруда, бюджет қаржысын жоспарлауда оң нәтиже берер еді. Біз мұны үнемі айтумен келеміз. Келешекте бұл мәселе ескерілетін шығар деген ойдамыз. Қазақстан өзі кірген бірыңғай экономикалық кеңістіктен не ұтты? Сіз дің кейбір әріптестеріңіз кезінде бұл одақтан Қазақстан кедендік баж салығының 70 пайызын жоғалтатыны жайлы айтып еді. Отандық тауар өндірушілердің тағдырына алаңдаушылық та аз білдірілмеді. Экономист ма ман ретінде осы ынтымақ тастықтың пайдасын не месе зиянын қалай бағам дайсыз? Меніңше, біз қазір нарықтық экономика жағдайында өмір сүріп жатырмыз деп айтқанымызбен, көбіміз оны түсініп, сезінбейтін сияқтымыз. Негізі, нарықтық экономика деген сөз осындай экономикалық одақтастықтарға ену дегенді білдіреді. Мұндай ынтымақтастық, әріптестік болмай, біз нарықтық экономика құра алмаймыз. Себебі, олар бәсекелестік деңгейді қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Біздің халқымыздың білім дәрежесі, іскерлік қабілеті өзге ешбір елден кем емес. Сондықтан, мұндай одақтастықтардан қорықпауымыз керек. Оған барынша бейім болып, кеңінен араласу керек. Бұл бізге өз мүмкіндігімізді саралау, жетілу, шыңдалуға мүмкіндік береді. Әрине, қиындықтар бар. Мысалы, біздің ортақ нарыққа ұсынатын тауарларымыздың сапасы мардымды емес. Соған орай, олардың өтімділігі төмен. Алайда, бұған қарап еңсемізді түсіріп, кейін шегінуге болмайды. Біз экономиканы әртараптандырып, индустриалды инновациялық өндірісті өркендетіп, әлемдік нарықта өз орнымызды ойып тұрып алуымыз керек. Бұдан басқа жол жоқ. Халықтың жағдайын, экономиканы көтереміз десек осы бағытпен жүргеніміз дұрыс. Мұны қазір халық біртіндеп түсініп келеді. Өйткені, әр адамның, отбасының жағдайы қалтасындағы қаржыға байланысты. Қаржы деген нарық. Ал, нарық бар жерде ынтымақтастық, әріптестік болатыны заңды. Өз алдына, жеке дара күн кешу нарықтың заңдылығына қайшы жағдай. Еліміз Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кірді. Бұл әлемдік ынтымақтастықта еліміздің құқығы мен мүдделері қаншалықты қорғалған? Біздің білуімізше, бұл ұйымға тән ортақ талапқа сай біз кейбір салалар: мәселен, ауыл шаруашылығына жасалатын мемлекеттік қолдау деңгейін азайтып, оны ұйым ға мүше өзге елдердегі деңгейге сай етуіміз керек екен. Агроөнеркәсібі төрт аяғы нан тең тұрған елдер үшін мұндай талап шыбын шақ қан құрлы әсер етпес, ал, онсыз да әупірімдеп күн кешіп жатқан біздегі ауыл шаруашылығының жайы не болады деген алаңдаушылық туады көкейде... Жалпы, ұйымға кірудегі мақ саттың өзі еліміздің ауыл шаруашылығының өзекті мәселелерін шешу болатын. Нақтырақ айтар болсақ, ауылшаруа шылық өнімдерінің көлемін көбейтіп, оның әлемдік нарыққа шығуын қамтамасыз ету. Бұл тұрғыда бүгінде Үкімет субсидия, яғни, аграрлық секторға қайтарымсыз көмек қаржы беру арқылы салаға үлкен қолдау жасап Бірақ, осы шараның нәтижесі қандай болмақ? Өкінішке қарай, осы төңіректе ойландыратын мәселелер бар. Бұл біздің ішкі шаруамыз. Жалпы, Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену барысында жасалған келісімшарттар негізінде біздің еліміз үшін біраз жеңілдіктер жасалды. Рас, Дүниежүзілік Сауда Ұйымы өзіне мүше мемлекеттердің бәріне ортақ талап қояды. Қазір біздің шетелге мұнайдан өзге шығаратын тауарымыз жоққа тән болып Негізі, ел қызығатын дүние болса, басқа елдерге шығаруға мүмкіндік бар. Бірақ, оларға апарсақ алым салық сынды төлемдер көлемі артады. Оны қосқан кезде біздің тауарымыз қымбаттап өтпей қалады. Ал, Дүниежүзілік Сауда Ұйымында әр ел осылайша өз қалауын істей алмайды. Онда ешбір мемлекет өз өнімін қалаған бағасымен нарыққа шығармайды. Ұйымның ортақ талабына бағынып, тауардың құнына әсер ететін төлемдерді бір деңгейде белгілейді. Бұл біз секілді тауарларының көлемі және сапасымен мақтана алмайтын елдер үшін алдағы уақытта өндірісін жетілдіріп, дамыту үшін үлкен көмек. Бүгінде «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асырудамыз. Алайда, сарапшылар «еліміздің бүкіл саласын қамтыған осы маңызды міндетті орындауға қазіргі Үкіметтің біліктілігі де, күші де жетпейді, сондықтан, бізге мұны жүзеге асыратын үкіметтік деңгейдегі жаңа құзырлы орын қажет» дейді. Сіздің пікіріңіз қандай? Бүгінде халықтың ең басты үмітіне айналған осы тарихи құжаттың жү зеге асырылуы қалай жүруде? Мен бұл пікірмен келісе алмаймын. «100 нақты қадамға» қатысты заңның бәрі Парламенттен өтті. Оған тағы өзгерістер қажет болса, депутаттар бұл жұмысқа қашанда атсалысуға әзір. Негізі, аталмыш құжаттағы айқындалған міндеттер әр сала бойынша жұмыс істейтін құзырлы орынға тиесілі шаралар. Осы тапсырмаларды орындау арқылы ғана бұл ұйымдардың жұмысы көрінеді. Сондықтан, олардың бұл шараларды орындамауға қақысы да жоқ. Бұл үшін арнайы құзырлы орын құру арқылы қосымша шығынды көбейтеміз. Бұдан өзге түк ұтпаймыз. Заң бойынша бекітілген шаруаларды орындалмай қалады деп айта алмаймын. Ол іске асады. «100 нақты қадамда» түсініксіз, аспаннан алынған ешқандай мәселе жоқ. Барлығы халықтың өмірін жақсарту, экономиканы ілгері дамыту тұрғысында айқындалған міндеттер. Тек кері тартпай, Қазақстан халқын ортақ мақсатқа ұйыстыра білсек болғаны. Біздегі көп бағдарламалар, олардағы басымдықтар болашаққа арналады. Уәде негізінен алдағы бірнеше ондаған жылдың есебімен беріледі... «Ең жақсы күн бүгінгі күн. Өткен күн тарих, ал, болашақ белгісіз» деген тәмсіл бар. Осы тұрғыдан келгенде бүгін қи налып отырып қашпаған сиырдың уызынан дәмету қисынсыз емес пе? Қоғамда бұған да қатысты қыжыл бар... «Қазақта үш күндігін ойламаған әйелден, үш жылдығын ойламаған еркектен без» деген нақыл бар. Бұл тұрғыда қазақтың қай кезеңді меңзегенін білмеймін. Бірақ, бүгінгі таңда аталмыш уақыт алдағы жылды қамтиды. Себебі, қазіргі таңдағы даму деңгейі өте серпінді болып Жалпы, бүкіл әлемдегі бұл үрдіс ерекше қарқынды жүруде. Сондықтан, жоспарды ұзақ уақытқа құрып, оған бағдаршам секілді ұмтылмаса болмайды. Мен «100 нақты қадам» Ұлт жоспары мен Қазақcтан 2030 стратегияларын бағдарлама санатына қосқым келмейді. Өйткені, олар заң секілді құжаттар. Мектептер құрылысын жүргізу, жол салу секілді жұмыстарға бағытталған міндеттер бағдарламаларға топтастырылады. Ал, аталмыш стра тегиялық құжаттар елдің келе шегін, барар биігін, алар асуын айқындайтын күшке ие. Сондықтан, олардың бірнеше ондаған жылдарға бағытталуы заңдылық. Біздің елімізде сырттан инвестор тарту экономикадағы негізгі бағыттардың бірі. Соның арқасында бүгінгі таңда энергоресурстар саласының 70 пайызға жуығында жатжұрттықтардың үлесі басым болып Енді біздің ауыл шаруашылығы саласына Қытайдан инвесторлар келуде. Ал, өзіміз үлгі тұтып отырған батыста «инвестиция оқ атпай отар лаудың бір жолы» деген ұғым бар екен... Дүниежүзілік Сауда Ұйымына ену, бірыңғай экономикалық кеңістік, Еуроодақ сынды әріптестік ынтымақтастықтар және сіз айтып отырған инвестор біртұтас мәселе. Себебі, инвестор қаржы құюшы деген ұғымды білдіреді. Мысалы, өзіңіз қарасаңыз, мемлекеттің даму деңгейін, мүмкіндігін онда тұратын әр адам басына келетін ішкі жалпы өнімнің көлемімен есептейді. Қазақстанның жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнімі 13 мың АҚШ долларына жетіп Осы көрсеткіштің көлемі артқан сайын халықтың жағдайы жақсара түседі. Инвестор келді деген сөз елімізде зауыт, фабрика сынды өндіріс орындары іске қосылып, бизнес дамып, ішкі жалпы өнім көлемі артты деген сөз. Жалпы, тек Қазақстан ғана емес, әлемнің барлық елдері инвестор тартуға мүдделі. Сондықтан, инвесторсыз нарық заманында экономикаға серпін беру мүмкін емес. Оның келуі арқасында өндіріске жаңа технология енеді, өнім көлемі артады, жұмыс орны көбейеді, бюджетке төленетін салық артады. Инвесторлар көп болған сайын елдің даму деңгейі Бұл елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдай жан-жақты зерделеніп қабылданған шешім. Сондықтан, одан келер ешбір зиян жоқ. Өйткені, жер жаппай сатылмайды. Тек егін салып, мал бағып жүргендерге бекітілген алқаптар солардың еншісіне басыбайлы беріледі. Сөйтіп, олар сол жер телімдері үшін өз мойындарына жауапкершілік алады. Игерілмей, пайдаланылмай жатқан жерлер босатылады. Бұл жерде шетелдіктерге жер сату жөнінде шешім жоқ. Олар тек жалға ала алады. Мұның өзінде де жер жатжерліктерге бірден ұсыныла салмайды. Олардың бүкіл мәліметтері, қызмет жолдары зерттеліп, анықталып қана беріледі. Кез келген ақшалы адам жерге иелік ете алмайды. Бұл мүмкіндік сол жерден өнім өндіре алатын, онда елге пайдалы өндіріс аша алатын іскер жандарға ғана туады. Сондықтан, жұртшылықтың алаңдауына еш негіз жоқ. Мұның бәрі жерімізді қорғау, табиғи мүмкіндігін сақтау, пайдасын ел игілігіне жарату мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралар. жоғарылайды. Ол болмаса, өз сорпамызда өзіміз қайнап, экономикадағы әлемдік үдерістен сырт қалып, жаңа технология, озық дүниеден мақұрым болып отырамыз. Дамуды, алға жылжуды мақсат ететін ел барлық байланыстарға, ынтымақтастықтарға ашық болуы керек. Инвестор да осындай тиімді әріптестіктің бір жолы. Осы ретте тағы бір мәселенің шеті шығады. Жалпы, сырттан инвестиция тартудың негізгі мақсаты елдегі қаржы тапшылығын жою екенін айту артық. Бірақ, біздің өзге жұрттың осындай қамқорлығына ділгір болатындай жөніміз жоқ секілді. Елімізден офшорға кетіп жатқан қаржы миллиардтаған доллармен саналады. Жуырда ғана белгілі болған, сонау Панамаға жасырылған мол қаржының арасында да біздің елге тиесілі дәулет аз емес көрінеді... Жалпы, офшорлы аймақтар бүгін пайда болған жоқ. Олар бұрыннан бар, алдағы уақытта да бола береді. Шын мәнінде әлемдегі көптеген елдердің даму тарихы осы офшорлық ай мақтармен тығыз байланысты. Мысалы, Америка, Сингапур, Малайзия елдеріне инвести циялар офшордан келіп, бұл мемлекеттер соның арқасында дамыды. Бұл жерде офшорға кетіп жатқан қаржылар қаншалықты заңды деген мәселе бар. Мұны анықтау тиісті құзырлы орындардың шаруасы. Сондықтан, бұған қатысты мен ештеңе айта алмаймын. Жердің сатылатыны жөніндегі Үкімет шешімі қоғамда үлкен алаңдаушылық тудырып Кез келген ақшалы азаматтың ол мейлі қазақстандық, мей лі шетелдік болсын жер ге иелік етуі көңіліңізге қорқыныш ұялатпай ма? Жер сауып күн көрген қара халықтың жайы не бол мақ? Ойыңызбен бөліссеңіз... Еліміз жерге бай ғой, шүкір. Осы уақытқа дейін оны саудаға түсірмейміз, игеріп пайдаға жаратамыз деп кооперация, жалға беру арқылы халыққа ұсынылып келді. Алайда, бүгінде белгілі болып отырғандай, бұның оң нәтижесі болмады. Жер дұрыс пайдаланылмай немесе оның шағын бөлігі ғана кәдеге жаратылып, қалғаны иесіздіктен тозып кетті. Тіпті, дені игерілмей жатыр. Өзіне тиеселі дүние болмағандықтан, бүлдіріп жатқандар да аз емес. Жерді сатып, оны нақ иесіне беру туралы шешімнің қабылдануына осындай жағдай себеп болып Бұған қатысты заңды Парламенттің қос палатасында қарау кезінде барлық мүдделі ұйым өкілдері, аймақ басшылары қатысып, өз ойларын білдірді. Бұл елдегі әлеуметтік экономикалық жағдай жан жақты зерделеніп қабылданған шешім. Сондықтан, одан келер ешбір зиян жоқ. Өйткені, жер жаппай сатылмайды. Тек егін салып, мал бағып жүргендерге бекітілген алқаптар солардың еншісіне басыбайлы беріледі. Сөйтіп, олар сол жер телімдері үшін өз мойындарына жауапкершілік алады. Игерілмей, пайдаланылмай жатқан жерлер босатылады. Бұл жерде шетелдіктерге жер сату жөнінде шешім жоқ. Олар тек жалға ала алады. Мұның өзінде де жер жатжерліктерге бірден ұсыныла салмайды. Олардың бүкіл мәліметтері, қызмет жолдары зерттеліп, анықталып қана беріледі. Кез келген ақшалы адам жерге иелік ете алмайды. Бұл мүмкіндік сол жерден өнім өндіре алатын, онда елге пайдалы өндіріс аша алатын іскер жандарға ғана туады. Сондықтан, жұртшылықтың алаңдауына еш негіз жоқ. Мұның бәрі жерімізді қорғау, табиғи мүмкіндігін сақтау, пайдасын ел игілігіне жарату мақсатында жүзеге асырылып жатқан шаралар. Әңгімеңізге рақмет. Сұхбаттасқан Айша ҚҰРМАНҒАЛИ,

4 6 НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАРЖЫ МИНИСТРЛІГІ Астана қаласы 2016 жылғы 16 ақпан 67 «Бақылау-кассалық машиналардың мемлекеттік тізілімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2008 жылғы 30 желтоқсандағы 635 бұйрығына толықтырулар енгізу туралы БҰЙЫРАМЫН: 1. «Бақылау-кассалық машиналардың мемлекеттік тізілімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2008 жылғы 30 желтоқсандағы 635 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 5453 болып тіркелген, 2009 жылғы 20 наурызда 42 (1465) газетiнде жарияланған) мынадай толықтырулар енгізілсін: көрсетілген бұйрықпен бекітілген 1-қосымша мынадай мазмұндағы жолдармен толықтырылсын: «173 «ПОРТ DPG-150 ФКZ» 174 «ОКА ПФ KZ online» 175 «ОКА МФ KZ online» 176 «WEBKASSA 1.0» 177 «РАХ D210 NORD OnlineKZ» (1.2 нұсқасы)». 2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті (Д.Е. Ерғожин) заңнамада белгiленген тәртіпте: 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін оны он күнтізбелік күн ішінде мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» құқықтық-ақпараттық жүйесіне, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкінде орналастыру үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпараттық орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына ресми жариялауға жіберілуін; 3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрық алғаш рет ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Қаржы министрі Б.СҰЛТАНОВ Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2016 жылғы 17 наурызда болып тіркелді. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАРЖЫ МИНИСТРЛІГІ Астана қаласы 2016 жылғы 29 қаңтар 40 бұйрық «Ілеспе жүкқұжаттарды ресімдеу, алу, беру, есепке алу, сақтау және ұсыну қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 27 ақпандағы 138 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы БҰЙЫРАМЫН: 1. «Ілеспе жүк құжаттарды ресімдеу, алу, беру, есепке алу, сақтау және ұсыну қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 27 ақпандағы 138 бұйрығына (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 13 сәуірде жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін: көрсетілген бұйрықпен бекітілген, Ілеспе жүкқұжаттарды ресімдеу, алу, беру, есепке алу, сақтау және ұсыну қағидаларда: 1 және 2 тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «1. Осы Қағидалар «Мұнай өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіруді және олардың айналымын мемлекеттік реттеу туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 20 шілдедегі Заңының 8-бабының 6) тармақшасына сәйкес әзірленді және мұнай өнімдерін өндірушілердің, мұнай берушілердің, мұнай өнімдері базасынан мұнай өнімдерін өткізу және (немесе) жөнелту және (немесе) мұнай өнімдерін ішкі тасымалдау бойынша операцияларды жүзеге асыратын тұлғалардың (бұдан әрі Өнім берушілер), сондай-ақ мұнай өнімдерін алатын тұлғалардың (оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде) немесе Өнім берушіге (бұдан әрі Алушылар) мұнай өнімдерін қайтару кезінде Мұнай өнімдеріне ілеспе жүкқұжаттарын (бұдан әрі МІЖ) ресімдеу, алу, беру, есепке алу, сақтау және ұсыну тәртібін белгілейді. 2. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерде мұнай өнімдерін ішкі тасымалдауды қоспағанда, мұнай өнімдерін өткізу және (немесе) жөнелту кезінде, сондай-ақ теміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су және әуе көлігімен тасымалдау жөніндегі әрбір операцияларды жүзеге асыру кезінде осы Қағидалардың 1-қосымшасына сәйкес нысан бойынша МІЖ міндетті түрде ресімделеді. Қазақстан Республикасының аумағынан мұнай өнімдерін экспорттау кезінде МІЖ осы Қағидалардың 9 тармағында көрсетілген тәртіппен Алушының растауына жатпайды.»; 4, 5, 6, 7, 8 және 9-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «4. МІЖ-де мынадай деректер көрсетіледі: 1) МІЖ нөмірі (Бағдарлама автоматты түрде береді); 2) ресімдеу күні және уақыты (Бағдарлама автоматты түрде береді); 3) операцияның коды (Бағдарламаның анықтамасынан алынады); 4) Өнімін берушінің жеке сәйкестендіру нөмірі (бұдан әрі ЖСН), бизнес сәйкестендіру нөмірі (бұдан әрі БСН). Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде толтырылмайды; 5) мұнай Өнімін берушінің атауы, оның заңды мекенжайы және орналасқан (тұрғылықты) жері бойынша мемлекеттік кірістер органының коды (Өнім берушінің ЖСН/БСН енгізу кезінде Бағдарлама автоматты түрде береді), жөнелту мекенжайы (операцияның көрсетілген кодына сәйкес Бағдарламаның көрсетілген тізімінен (болған жағдайда) алынады). Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде Мұнай өнімін берушінің атауын, оның заңды мекенжайын Алушы қолмен толтырады, орналасқан (тұрғылықты) жері бойынша мемлекеттік кірістер органының коды толтырылмайды. Егер Өнім беруші жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебінде тұрмаса, онда мұнай өнімдерінің нақты жөнелту (сату) мекенжайы көрсетіледі (мұнай базаның (ыдыстың) мекенжайы қолмен толтырылады); 6) Өнім беруші жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебінде тұрған жөнелту мекенжайының мемлекеттік кірістер органының коды (Бағдарламаның көрсетілген тізімінен алынады). Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде толтырылмайды. Егер Өнім беруші жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебінде тұрмаса, онда мұнай өнімдерінің жөнелту (сату) мекенжайы бойынша мемлекеттік кірістер органының коды көрсетіледі (Бағдарламаның көрсетілген тізімінен алынады); 7) Өнім берушінің түрі (Бағдарламаның көрсетілген тізімінен алынады); 8) алушының ЖСН/БСН (өнім беруші енгізеді). Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде Алушы енгізеді; 9) мұнай өнімін Алушының атауы, оның заңды мекенжайы (алушының ЖСН/БСН енгізу кезінде Бағдарлама автоматты түрде береді), жеткізу мекенжайы (операцияның көрсетілген кодына сәйкес Бағдарламаның көрсетілген тізімінен (болған жағдайда) алынады). Егер мұнай өнімін Алушы жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебінде тұрмаса, онда мұнай өнімдерінің нақты жеткізу мекенжайы көрсетіледі (мұнай базаның (ыдыстың) мекенжайы қолмен толтырылады); 10) Алушы жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебінде тұрған Алушының жеткізу мекенжайы бойынша мемлекеттік кірістер органының коды (Бағдарламаның көрсетілген тізімінен алынады). Егер мұнай өнімін Алушы жекелеген қызмет түрлерін жүзеге асыратын салық төлеуші ретінде тіркеу есебінде тұрмаса, онда мұнай өнімдерінің нақты жеткізу (алу орны) мекенжайы бойынша мемлекеттік кірістер органының коды көрсетіледі (Бағдарламаның көрсетілген тізімінен алынады); 11) шарттың немесе шарттың қосымшаларының нөмірі; 12) шарт жасалған күн; 13) көліктің түрі (Бағдарламаның көрсетілген тізімінен алынады); 14) тасымалдаушы (жүкті жөнелтуші) туралы мәліметтерде (болған кезде) мұнай өнімін тасымалдауды және (немесе) өткізуді жүзеге асыратын жеке (Т.А.Ә. (ол болған жағдайда), ЖСН) және заңды (атауы, БСН) тұлға туралы деректер көрсетіледі (Өнім беруші енгізеді). Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде Алушы енгізеді; 15) көлік құралы туралы мәліметтерде (Өнім беруші енгізеді, Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде Алушы енгізеді): автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде көлік құралының маркасы, мемлекеттік тіркеу нөмірінің белгісі; теміржол көлігімен тасымалдау кезінде вагонның(дардың) нөмірі(лері) әуе көлігімен тасымалдау кезінде кеменің атауы және борттың тіркелу нөмірі; теңіз немесе ішкі су көлігімен тасымалдау кезінде кеменің атауы, кеме қатынасының теңіз бойынша тіркеу нөмірі; құбыржол тіркелімі арқылы тасымалдау кезінде құбыржолдың атауы көрсетіледі; 16) экспедитор туралы мәліметтерде (болған кезде) экспедитордың, жүргізушінің аты жөні (ол болған жағдайда) көрсетіледі; 17) өткізілетін (жөнелтілетін) мұнай өнімінің жалпы саны (тоннада көрсетіледі); 18) өткізілетін (жөнелтілетін) мұнай өнімінің жалпы құны (теңгеде көрсетіледі); 19) жолдың реттік нөмірі; 20) мұнай өнімінің түрі (болған кезде), атауы, маркасы; 21) дербес сәйкестендіру нөмірі код (бұдан әрі Пин код) (Бағдарламаның Пин кодтар анықтамасынан алынады); 22) ыдыстағы өнім саны (тоннада) (мұнай өнімін құбыр өтпесі бойынша тасымалдаған кезде толтыру үшін міндетті емес); 23) ыдыс саны (данада) (мұнай өнімін құбыр өтпесі бойынша тасымалдаған кезде толтыру үшін міндетті емес); 24) мұнай өнімі санының жиыны (тоннада); 25) тонна үшін өнім бағасы (теңгеде) (мұнай өнімін өндірушілердің мұнай берушіге мұнай өнімдерін беруі (жөнелтуі) кезінде немесе заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшілері арасында, сондай ақ салық салу объектілер және (немесе) салық салумен байланысты объектілер арасында ішкі тасымалдауы кезінде толтыру үшін міндетті емес); 26) өнімінің жалпы құны (теңгеде көрсетіледі); 27) Алушы жазып берген Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктке дейін тасымалдау кезінде, Өнім беруші жазып берген МІЖ нөмір(тек мұнай өнімін қайтарған жағдайда ғана толтырылады); 28) кестедегі жолдың жалпы саны; 29) басшының аты-жөні (ол болған жағдайда); 30) мөр орны; 31) бухгалтердің аты-жөні (ол болған жағдайда); 32) «Жүргізуші» бағанындағы деректер тек қағаз тасығышта толтырылады. Жүргізушінің аты-жөні (ол болған жағдайда), жеке басын куәландыратын құжаттың мәліметтері көрсетіледі. Осы бағанда автокөлікпен жүргізу кезінде ғана толтырылады. 5. МІЖ уәкілетті органның серверіне жіберілгеннен кейін Өнім беруші қағаз тасығышта екі данада басып шығарады (Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдау кезінде Алушы қағаз тасығышта бір данада басып шығарады) және жеке кәсіпкердің мен және мөртабанымен (болған кезде) немесе заңды тұлға басшысының не өзге уәкілетті тұлғаның мен және фирмалық немесе мамандандырылған мөртабанымен (МІЖ үшін) расталады. 6. Тасымалдаушының (жүкті жөнелтушінің, Алушы өкілінің) Т.А.Ә. (ол болған жағдайда), жеке басын куәландыратын құжаттың мәліметтері көрсетілген, қол қойылған қағаз тасығыштағы МІЖ-дің бір данасы Өнім берушіде қалады(қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдауды қоспағанда). 7. МІЖ-дің екінші данасы тасымалдаушыға (жүкті жөнелтушіге, Алушы өкіліне) мұнай өнімін межеленген орынға дейін тасымалдау үшін беріледі(қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдауды қоспағанда). 8. Мұнай өнімін белгіленген орынға дейін жеткізгеннен кейін Мұнай өнімін алушы тасымалдаушыдан МІЖ екінші данасын алады (Қазақстан Республикасы аумағына импортталатын мұнай өнімін алғашқы межелі пунктіне дейін тасымалдауды қоспағанда). 9. МІЖ-ді Алушылар МІЖ және мұнай өнімдерін алғанын растау жолымен электрондық түрде уәкілетті органға ұсынады немесе одан Бағдарламада МІЖ-ді ресімдеген күннен кейін күнтізбелік жиырма бес күн ішінде бас тартылады. Бағдарламада МІЖ-дің растауы, Алушымен мұнай өнімдерін алғаннан кейін және МІЖ де көрсетілген деректермен алшақтық болмаса жүзеге асырылады. Мұнай өнімдерін экспорттау және түпкілікті тұтынушыға өткізу кезінде Бағдарламада Алушының растауы талап етілмейді.»; 12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «12. МІЖ жойылған жағдайда Алушыға (қажет болған кезінде) жолданатын жаңа МІЖ жазып беріледі. Жаңа МІЖ ресімдеу күнін Бағдарлама автоматты түрде береді. Жаңа МІЖ бастапқы МІЖ жойылған күні ресімделеді.»; осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес қағидаларына 1-қосымша жаңа редакцияда жазылсын. 2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті (Д.Е. Ерғожин) заңнамада белгіленген тәртіпте: 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдануын; 3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрық 2016 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға жатады. Қазақстан Республикасының Қаржы министрі Б. СҰЛТАНОВ Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2016 жылғы 29 қаңтардағы 40 бұйрығына қосымша Ілеспе жүкқұжаттарды ресімдеу, алу, беру, есепке алу, сақтау және ұсыну қағидаларына 1-қосымша Нысан 1) ілеспе жүкқұжат 2) Ресімдеу күні және уақыты: 4) Өнім берушінің ЖСН/БСН 5) Өнім берушінің атауы, заңды мекенжайы, орналасқан (тұрғылықты) жері бойынша мемлекеттік кірістер органының коды мен жөнелту мекенжайы 6) жөнелту мекенжайының мемлекеттік кірістер органының коды 7) Өнім берушінің түрі 3) Операцияның коды 8) Алушының ЖСН/БСН 9) Алушының атауы, заңды мекенжайы, жеткізу мекенжайы 10) Алушының жеткізу мекенжайы бойынша мемлекеттік кірістер органының коды: 11) Шарттың (шартқа қосымшаның) нөмірі 12) Шарттың күні 20 ж. 13) Көлік түрі: Авто ТЖ Әуе Теңіз немесе ішкі су Құбыржол 14) Тасымалдаушы туралы мәліметтер 15) Көлік құралы туралы мәліметтер 16) Экспедитор туралы мәліметтер 17) Өткізілетін (түсірілетін) мұнай өнімінің жалпы саны. Барлығы: (тонна) 18) Өткізілетін (түсірілетін) мұнай өнімінің жалпы құны. Барлығы: (теңгеде) 19) 20) Мұнай өнімінің түрі, атауы, маркасы (бар болса) 21) Пинкоды 22) Ыдыстың сыйымдылығы (тоннада) 23) Ыдыстың саны (данада) 24) Санның жиыны (тоннада) 25) Өнімнің құны (теңгеде) 26) Өнімніңжалпы құны (теңгеде) 27) Өнім беруші жазып берген МІЖ нөмірі (мұнай өнімін қайтарған жағдай да МІЖ күшін жою немесе бас тарту) 28) Барлығы: жол 29) Басшының Т.А.Ә. (ол болған жағдайда): 30) МӨ: 31) Бухгалтердің Т.А.Ә. (ол болған жағдайда): 32) Жүргізуші: (Т.А.Ә. (ол болған жағдайда), жеке куәлігінің немесе төлқұжатының сериясы, нөмірі мен берілген күні) Результаты согласования : Нургалиев Д. Б. (Управление администрирования косвенных налогов) - cогласовано без замечаний Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2016 жылғы 4 наурызда болып тіркелді. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАРЖЫ МИНИСТРЛІГІ Астана қаласы 2015 жылғы 25 желтоқсан 687 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ Астана қаласы 2015 жылғы 31 желтоқсан 840 БІРЛЕСКЕН БҰЙРЫҚ Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін, сондай-ақ бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарының, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарының және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақтылы аударылуын мемлекеттік бақылау саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттарын бекіту туралы «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) 625-бабы 4-тармағын және 2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің 141-бабының 3-тармағын іске асыру мақсатында БҰЙЫРАМЫЗ: 1. Қоса беріліп отырған Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін, сондай-ақ бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарының, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарының және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақтылы аударылуын мемлекеттік бақылау саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары бекітілсін. 2. Мыналардың: 1) «Салық заңнамасының, сондай-ақ орындауын бақылау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 16 қыркүйектегі 302 бірлескен бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 7251 болып тіркелген, 2011 жылғы 27 қазанда 157 (2147) газетінде жарияланған); 2) «Салық заңнамасының, сондай-ақ орындауын бақылау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 16 қыркүйектегі 302 бірлескен бұйрығына өзгеріс пен толықтыру енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2012 жылғы 22 қазандағы 466 және Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда министрінің 2012 жылғы 30 қазандағы 297 бірлескен бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 8078 болып тіркелген, 2012 жылғы 20 қарашада 175 (2357) газетінде жарияланған); 3) «Салық заңнамасының, сондай-ақ орындауын бақылау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 16 қыркүйек тегі 302 бірлескен бұйрығына өзгерту енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің орынбасары Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2014 жылғы 31 наурыздағы 144 және Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрінің 2014 жылғы 31 наурыздағы 96/НҚ бірлескен бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 9301 болып тіркелген, 2014 жылғы 10 сәуірде «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жарияланған) күші жойылды деп танылсын. 3. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті (Д.Е. Ерғожин) заңнамамен белгіленген тәртіпте: 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне орналастыру үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдануын; 3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін. 4. Осы бірлескен бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Қаржы министрі Б. СҰЛТАНОВ Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрінің міндетін атқарушы М. ҚҰСАЙЫНОВ «КЕЛІСІЛДІ» Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің төрағасы С. Айтпаева 2015 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Қаржы министрінің 2015 жылғы 25 желтоқсандағы 687 және Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрінің м.а жылғы 31желтоқсандағы 840 бірлескен бұйрығымен бекітілген Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін, сондай-ақ бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарының, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарының және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақтылы аударылуын мемлекеттік бақылау саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары 1. Осы cалық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін, сондай-ақ бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарының, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарының және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақтылы аударылуын мемлекеттік бақылау саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары (бұдан әрі Өлшемшарттар) салық заңнамасын сақтау мәселелері бойынша ішінара тексеру жүргізу үшін салық төлеушілерді іріктеу мақсатында салық төлеушілерді тәуекел дәрежесіне жатқызу үшін «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Кодексінің (Салық кодексі) 625-бабы 4-тармағына және 2015 жылғы 29 қазандағы Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің 141-бабы 3-тармағына сәйкес әзірленді. 2. Осы Өлшемшарттарда мынадай ұғымдар пайдаланылады: 1) тәуекел салық төлеушінің (салық агентінің) мемлекетке нұқсан келтіретін және (немесе) нұқсан келтіруі мүмкін, салық міндеттемесін орындамау және (немесе) толық орындамау ықтималдығы; 2) тәуекелдерді бағалау жүйесі тексерулерді тағайындау мақсатында бақылау және қадағалау органы жүргізетін іс-шаралар кешені; 3) тәуекел дәрежесін бағалаудың объективті өлшемшарттары белгілі бір қызмет саласында тәуекел дәрежесіне байланысты және жеке тексерілетін субъектіге (объектіге) тікелей байланысты емес тексерілетін субъектілерді (объектілерді) іріктеу үшін пайдаланылатын тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары; 4) тәуекел дәрежесін бағалаудың субъективті өлшемшарттары нақты тексерілетін субъектінің (объектінің) қызмет нәтижелеріне байланысты тексерілетін субъектілерді (объектілерді) іріктеу үшін пайдаланылатын тәуекелдер дәрежесін бағалау өлшемшарттары; 5) тексерілетін субъектілер салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеушiлер болып табылатын жеке және заңды тұлғалар және (немесе) заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелері; 6) дифференциалдық көрсеткіш салдарының маңыздылығына байланысты дифференциялануы мүмкін, әрбір өлшемшарт үшін айқындалатын 0-ден 100-ге дейінгі мән. 3. Осы Өлшемшарттарда ішінара тексерулер үшін тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары объективті өлшемшарттары қолданбай субъективті өлшемшарттар арқылы қалыптастырылады. 4. Тәуекел дәрежесін бағалау үшін мынадай ақпарат көздері пайдаланады: 1) тексерілетін субъект, оның ішінде автоматтандырылған жүйелер арқылы ұсынатын есептілік пен мәлiметтердің мониторинг нәтижелерi; 2) алдыңғы тексерулердiң нәтижелері; 3) бақылаудың өзге де нысандарының нәтижелері; 4) уәкiлеттi органдар мен ұйымдар табыс ететін мәлiметтердi талдау нәтижелерi. 5. Тәуекел дәрежесін бағалаудың субъективті өлшемшарттары: 1) тиiстi кезеңге орташа салалық мәннен төмен түзетуге де йін жылдық жиынтық табысына, кедендік төлемдерді қоспа ған да, төленген салықтар мен бюджетке басқа да міндетті тө лемдер сомасының арақатынас коэффициенті. Бұл ретте көрсе тiлген коэффициент талап қою мерзiмiнің өтуі шегінде өткен күнтiзбелiк жылға есептеледi. Орташа салалық мән салық төлеушілер тобының санына техникалық реттеу және метрология саласындағы уәкілетті орган бекіткен, экономикалық қызмет түрлерінің ортақ жіктеуішінің әрбір тобының коэффициенттері сомасының қатынасы ретінде есептеледі; 2) жалған кәсіпорындармен, әрекет етпейтін салық төлеушілермен және олардың тіркелуін, сондай-ақ сот оларды жасау іс жүзінде жұмыстарды орындаусыз, қызметтерді көрсетусіз, тауарларды тиеп жөнелтусіз жүзеге асырылған деп таныған мәмілелерді сот жарамсыз деп таныған салық төлеушілермен операцияларды жүзеге асыру; 3) 0,98 артық түзетуге дейінгі жылдық жиынтық табыс сомасына шегерімдер сомасының арақатынас коэффициенті. Аталған өлшемшарттарды есептеу түзетуге дейінгі жылдық жиынтық табысы еселенген айлық есептік көрсеткішке тең сомадан асатын салық төлеушілер бойынша жүзеге асырылады; 4) салық мiндеттемесiнiң орындалу мәселелері бойынша салықтардың жекелеген түрлерi бойынша кешенді және (немесе) тақырыптық тексерулерде қамтылмаған, төрт жыл және одан ұзақ уақыттағы кезең. Аталған өлшемшарттарды есептеу, Салық кодексінің бабына сәйкес салық салу жүзеге асырылатын салық төлеушiлер бойынша жүзеге асырылады. 6. Талдау мен бағалау кезінде нақты тексерілетін субъектіге (объектіге) қатысты бұрын ескерілген және пайдаланылған субъективті өлшемшарттардың деректері қолданылмайды. 7. Өлшемшарттарды есептеу жарты жылдықтың соңғы айында жылына екі рет жүзеге асырылады. 8. Ықтималтәуекел мен проблеманың маңыздылығына, бұзушылықтардың бірлі-жарымды және жүйелілігіне, ақпараттың әрбір дереккөзі бойынша бұрын қабылданған шешімдерді талдауларға байланысты, дифференциалдық көрсеткіш және өлшемшарттардың маңыздылығына байланысты коэффициент берілетін субъективті өлшемшарттар айқындалады. Әрбір өлшемшарттардың коэффициентін есептеу үшін 1-ден 5-ке дейін басымдық беріледі. Есептеу коэффициенті: К = ПК1/(ПК1 + + ПКn) мұнда, К коэффициент; К1,, Кn өлшемшарт 1,, өлшемшарт n; П басым өлшемшарт; ПК1,,ПКn 1-басымдық өлшемшарты,..., n-басымдық өлшемшарты; n өлшемшарттар саны. Тексерілетін объектінің тәуекел дәрежесінің жалпы көрсеткіші (ΣR) 0-ден 100-ге дейінгі шкала бойынша есептеледі және көрсеткіштерді қосу жолымен айқындалады, мынадай формула бойынша: ΣР = BK*Кa+ BK *Кn мұнда: ΣR тәуекелдәрежесініңжалпы көрсеткіші; BK 10-нан -100-ге дейінгі өлшемшарт бойынша дифференциалдық көрсеткіш; Ка a іске қосылған өлшемшарт коэффициенті; Kn n іске қосылған өлшемшарт коэффициенті; n іске қосылған өлшемшарттардың саны. 9. Қадағалау және бақылау органдары бекіткен құпия (қызметтік) ақпараттарға жататын тәуекел дәрежесін бағалау өлшем шарттары және осы Өлшемшарттардың 5-тармағында көрсе тілген, тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары бойынша тексерілетін субъектінің тәуекел дәрежесінің жалпы көрсеткіші есептеледі. 10. Тәуекел дәрежесінің көрсеткіштері бойынша тексерілетін субъектілер (объектілер) жатқызылады: 1) жоғары тәуекел дәрежесіне тәуекел дәрежесі 25-тен 100- ге дейінгіні қоса алғандағы көрсеткіш кезінде және оған қатысты ішінара тексеру жүргізіледі; 2) жоғары тәуекел дәрежесіне жатқызылмаған тәуекел дәрежесі 0-ден 25-ке дейінгі көрсеткіш кезінде және оған қатысты ішінара тексеру жүргізілмейді. Ішінара тексерулер тәуекел дәрежесінің көрсеткіші неғұрлым жоғары тексерілетін субъектілердің (объектілердің) басымдығына және тексерулерді жүзеге асыратын мемлекеттік кірістер органдарының құрылымдық бөлімшелерінің лауазымдық тұлғаларының штат санына негізделіп әрбір тәуекел бойынша жоғары дәрежеге жатқызылған салық төлеушілерге қатысты тексерулер тағайындалады. 11. Ішінара тексеруге жататын салық төлеушілердің тізімі, жартыжылдыққа қалыптастырылады. 12. Ішінара тексеру жүргізудің еселігі тәуекелдер дәрежесін бағалау өлшемшарттары бойынша алынған мәліметтерді талдау және бағалау нәтижелері бойынша айқындалады және жылына бір реттен жиі болуы мүмкін емес. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2016 жылғы 3 ақпанда болып тіркелді. 7 БАНКРОТТЫҚ Редакторлар кеңесiнiң төрағасы президент Досымбек ӨТЕҒАЛИЕВ Бас редактор Бекжан ӘШІРБАЕВ Бас редактордың орынбасары Айнұр СЕМБАЕВА Жауапты хатшы-дизайнер Нұрбек ХАЛЫМ Нөмiрдiң кезекшi редакторы Түймегүл ИБАШЕВА Астана Алматы Атырау Ақмола Ақ төбе Қызылорда Оңтүс тiк Қазақстан Шығыс Қазақстан Газет бетiндегi жарияланымдардың позициясы мен фактiлерi үшiн редакция жауап бермейдi. Жарнама мен хабарландырулардың маз мұнына жарнама берушi жауап ты. Жарнама берушi нiң жiберген қа телiгiне байланысты талап-тiлектер хабарландыру жарияланған күн нен бастап екi ай мерзiм iшiнде қа былданады. Газеттi есепке қою туралы Г куәлiктi 2012 жылғы 20 ақпанда Қазақстан Респуб лика сының Мәде ниет және ақпарат министрлiгi берген. Газеттiң терiмi мен бет қаттау жұ мыстары «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС компьютерлiк орта лығында жа салды. Алматы облысы, Iле ауданы, Өтеген батыр ауылы, Сейфуллин кө шесi, 2«б», «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС баспаханасында басылып шығарылды. Тел.: факс. 8 (727) , 8 (727) Алматы қаласы Тел: 8(727) , факс: 8 (727) zanreklama@mail.ru Астана қаласы Абай көшесі, 78, 105-кеңсе тел: 8 (7172) Меншiк иесi: «ЗАҢ» МЕДИА-КОРПОРА ЦИЯ» ЖАУАПКЕРШIЛIГI ШЕКТЕУЛI СЕРIКТЕСТIГI Айша Құрманғали, ; Айтақын Бұлғақов, Құралай ҚУАТОВА Қалкөз Жүсiп, Бақыт Жаншаева, Нағымжан Сауяев, Шадияр Мекен бай ұлы, Азамат Қасым, МЕНШIКТI ТIЛШIЛЕР: ЖАРНАМА БӨЛІМІ: «ÞðÑëóæáà» ÆØÑ Êөêøåòàó қ., М.Горьêий êөøåñi, 37, 107-бөлмå. Òåл.: 8 (7162) «Âåðñèÿ-Ïðåññ» ÆØÑ Ïàâлоäàр қ., Åñòàй êөøåñi, 40. Òåл.: 8 (7182) , «Àéäè» ÆØÑ Қàрàғàíäû қ., Æàмбûл êөøåñi, 11. Òåл.: 8 (7112) Қàëèàñқàðîâ Íұðëàí Íұðғèñûíұëû ÆÊ Ïåòроïàâл қ., Ê.Ñүòiøåâ êөøåñi, 58, 30-бөлмå, 3-қàбàò Òåл. 8 (7152) , ұÿлû òåл.: 8 (777) , 8 (701) Ìèõååâà Îëüãà Ñòàíèñëàâîâíà ÆÊ Қоñòàíàй қ., Гоголь êөøåñі, 110, ВÏ 67 (Чåхоâ-Гоголь êөø. қиûлûñû), 8(714-2) , , «Îçàò-1» ÆØÑ Àқòөбå қ., Àлòûíñàриí êөøåñi, 31. Òåл.: 8 (7132) , жәíå Àқòàó қàлàñû ИП «SAPA KZ» Аòûðàу қàëàñû, , zan-at@mail.ru Åðøîâà Ëþäìèëà ÆÊ Øûмêåíò қ., Æåлòоқñàí êөøåñi, 20 б. ÆØÑ «Íàçàð-1 фèðìàñû» ÆØÑ («РУТÀ» ÆÀ) info@nazar1.kz Øûмêåíò қ., Èлÿåâ êөøåñi, 47, à/ж 144. Òåл.: 8 (7252) , «Þðèäè åñêàÿ фèðìà «Êîíñуëüòàíò» ÆØÑ Îрàл қ., Ë.Òолñòой, 28. Òåл.: 8 (7112) «Ðåêëàìà» ÆØÑ Îрàл қ., Äоñмұхàмåäоâ êөøåñі, 43/1. Òåл.: 8 (7112) «Ëèð» ÆØÑ Қоñòàíàй қ., Áàйòұрñûíоâ êөøåñi, 67, 417-ïәòåр. Òåл.: 8 (7162) «Êîìпàíèÿ Æåòå» ÆØÑ Òàлäûқорғàí қ., м-оí Молоäåжíûй 3 үй, 1 ï. Òåл.: 8(7282) , ÆÊ Гàâðèëåíêî И.И. Қоñòàíàй қ., ïр. Àль-Фàрàби 119 үй, êàб.407-à òåл/фàêñ: 8 (7142) «Æàñ Îòàу» ÆÊ Қûäûðбàåâà Í.Í. Қûзûлорäà қ., Әйòåêå би ê-ñі., 27, òåл: , ұÿлû òåл: 8 (777) ; 8 (700) ÆÊ Тàжèбàåâà, Òàрàз қàлàñû Қойêåлäі êөøåñі 158 à, ХҚÎ àóмàғû òåл.: , ИП Íîâîñåëîâà Ïåòроïàâл қàлàñû, Êоíñòиòóциÿ Қàзàқñòàí êөøåñі, 28 үй, 1-қàбàò òåл: (87152) «Вåðñàëü Бèçíåñ» Àòûрàó қàлàñû, Мàхàмбåò êөøåñі, 107-à, 2-êàб., òåл: , , ÆÊ «Ìàðцåфåй», Өñêåмåí қàлàñû, 60 òåл, 8(7232) , ÆÊ «Бàõäàуëåòîâà А.» Àлмàòû қ., Æібåê жолû ê., 55, Àлмà ñàóäà орòàлûғû, 4-қàбàò, 426-íүêòå. Òåл: ardawka_94@mail.ru ЖАРНАМА ҚАБЫЛДАЙТЫН ОРЫНДАР: , Алматы қаласы, Х.Досмұхамедұлы көшесi (бұрынғы Мичурин), 68 «б»-үй. Қабылдау бөлмесi: ; (факс); Астана қаласы, І.Жансүгіров көшесі, 8. тел: факс: 8 (7172) zan@zanmedia.kz аптасына 3 рет сейсенбі, сәрсенбі, жұма күндері жарық көреді. РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ: Жеке таралым дана Апталық таралым дана Тапсырыс 79 Индекс Газет Қазақстан Республикасы бойынша таралады ТАРАТУ Әртүрлі ЖАРНАМА Кездесу Оң қадам Судья студенттер ортасында Оңтүстік Қазақстан облысында «Мүлікті жария ету туралы» заңына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар және осы заңның мүмкіндіктері туралы семинаркеңес өтті. Аймақтағы Мемлекеттік кірістер департаментінің ұйымдастыруымен өткен жиынға облыс әкімінің орынбасары Ербол Садыр, аудан және қала әкімдерінің орынбасарлары, Кәсіпкерлер палатасы, Ұлттық банктің, Әділет департаменті, «Нұр Отан» партиясы филиалының, облыстық қаржы басқармасының мамандары мен «Қазпошта» АҚ, этно-мәдени орталық төрағалары және өңірдегі барлық кәсіпкерлер қатысты. Жиында баяндама жасаған Мемлекеттік кірістер депар таменті нің басшысы А.Үмбетәлиев бүгінде облыста мүлікті жария ету үшін құны 48 млрд 867 млн теңгені құрайтын 5220 өтініш келіп түскенін, олардың 35 млрд 915 млн теңгені құрайтын 4041 өтініштің қанағаттандырылып, мүліктер заңдас тырылғанын айтты. Ал, құжаты толық болмаған 726 өтініш толық тыру үшін кері қайтарылған. Сонымен қатар, облыс бойын- Құқық қорғау саласын жақсарту, күштік құрылымдар жұмысын бір жүйеге түсіру еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бері қолға алынып келеді. Осыған орай, бұл салада қызмет ететін қызметкерлерге қойылатын талап деңгейі де жылдан-жылға өсіп, барлық бастамалар құқық қорғаушылар мен қарапайым азаматтар арасындағы байланысты жандандыруға бағытталып келеді. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев қол қойған «Қазақстан Республикасында құқық қорғау жүйесін одан әрі жаңғыртудың жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» да сол игілікті істі әрі қарай нәтижелі жалғастыруды көздеп Бағдарламаның негізгі мақсаты азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекеттің заңды мүдделерін тиімді қорғауды қамтамасыз ету арқылы құқықтық тәртіп органдарына деген сенім деңгейін арттыру болып табылады. Аталмыш бағдарламада құқық қорғау саласы атқаратын мемлекеттік қызмет түрлері кеңейтілген. Сонымен қатар, көрсетілетін қызметтің жеделдігін, ашықтығын, сапасын арттыру шаралары басшылыққа алынған. Жаңа талаптардың енгізілуіне орай, құқық қорғау қызметінің құқықтық және ұйымдық негіздерін жетілдіру, оның ішінде қылмыстық қуғындау органдарының жұмысын бағалаудың жаңа критерийлерін әзірлеу көзделіп отырғанын да айта кеткеніміз жөн. Бағдарламаны іске асыру екі кезеңге: бірінші жылдарға, екіншісі жылдарға жоспарланған. Бүгінде алғашқы жылдарға жоспарланған меженің негізгі шарттарын орындауға қол жеткізілді. Тұжырымдаманың негізінде қазір күштік құрылымдардың кадрлық құрамын кәсіби мамандардан қалыптастыруға, аттестаттау арқылы кадрларды іріктеуге, тәрбие жұмысын және қызметкерлерді ынталандыруды көздейтін жүйелі шаралардың көмегімен біліктілікті көтеруге қол жеткізілді. Әр саланың тетігін кадр шешетіндіктен, тұжырымдамада ең әуелі мамандарға мән берілуі тегін емес. Өйткені, мықты мамандарды бір ортаға жинаған құрылымның жұмысында кемшілік болмайды. Архат УЗЕХАНОВ, Алматы қаласы ҚСжАЕА басқармасының маманы Қолы бос бала қылмысқа бейім Әл-Фараби бабамыз «Жас жеткіншегіңізді көрсетіңіз, мен сіздің болашағыңызды айтып берейін» деген екен. Осы сөзде терең мағына бар. Өйткені, мемлекеттің ертеңі бүгінгі жастардың тәлім-тәрбиесіне тәуелді. Қазір жасөспірімдер тергеуші, сот, кәсіпкер, банк қызметкері болсам деп армандайды. Ұмтылысына қуаныштымыз, іске сәт! Әрбір адам армандаған биігіне бойында иманы, халқына деген құрметі, ана тіліне деген жанашырлығы болғанда ғана жетеді. Мұхтар Әуезовтің «Ел болам десең бесігіңді түзе» деп тәрбиеге ерекше мән беруі осыдан. Судья ретінде жұмысыма кіріскен сәттен мені ата-ана мен бала арасындағы түсіністіктің жоқтығы қатты алаңдатып жүр. Атаана баласын бақылай алмай отырғаны, білімге, еңбекке баулып, тәрбиелей алмай жатқаны рас. Бүгінгі таңда жастар ауылда, қалада болсын еңбек етуге асықпайды. Ал, бос жүріс қылмысқа итермелейтін бірден-бір себеп. «Иманды адамның ұяты болады». Иә, жастарымыз иманға келіп жатыр, қуаныштымыз, тек олардың бағыты дұрыс болса құба-құп. Бір ғұлама адамзатқа «бір күніңді екіге бөл» деген екен. Онысы біріншісі қоғамға пайда келтір, екіншісі отбасыңды ойла дегені екен. Өкініштісі сол, осы айтқанның бірін орындап, екіншісіне асықпайтындар көп. Кез келген адамда кәсіп болуы керек. Кәсіпсіз адам азғындап тозып бітеді. Осы қағиданы атааналар да жадында ұстаса екен. Жансерік БЕКСЕЙТ, Тараз қалалық сотының судьясы ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ Лоттар саны 1 Лот бойынша сауда-саттықты жүргізу әдісі ағылшын. Қадам 5% Лот 1 Біріктірілген лот: 1. Жер учаскісімен жылы автотұрақ, мекенжайы: Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Оразақ ауыл округі, Оразақ ауылы, 027 учет кварталы, 242 құрылым 2. «INTER AGRO KAZAK MAKINA D.S.» 4-х вальцты диірмен кешені, 1998 жылы, Түркияда шығарылған, SC 2200 «SAS» маркасы. Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Лоттар саны 6 Лот бойынша сауда-саттықты жүргізу әдісі голландтық. Қадам 5% Лот 2 Біріктірілген лот: 1. Жерді пайдалану құқығымен (жалға алу) мүліктік кешеннің ғимараты. Мекенжайы: Қарағанды қаласы, Черемховский көшесі, 8 А үй, 2. Алкогольсіз ішімдік шығаратын құралдар (7 бірлік). 3. К орталық айдау насосы. 4. НШ-100 приводпен насосы. 5. Альфа-Бета кескін ара. Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Төменгі бағасы ,00 теңге. Лот 3 Қарағанды облысы, Бұқар жырау ауданы, Петровка ауылдық округі, Петровка ауылында орналасқан жер учаскесі. Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Төменгі бағасы ,00 теңге. Лот 4 Нысанға қызмет көрсетуге арналған жер телімі («Ишимский» демалыс аймағы), Осакаров ауданы, Қаратомарска/о, Сенокосное ауылы. Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Төменгі бағасы ,00 теңге. Лот 5 Ваз автокөлік, м.н. 401 АЕ 09, 2004 ж.ш. Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Төменгі бағасы ,00 теңге. Лот 6 Mitsubishi Legnum автокөлік, м.н. 715 АВ 16, 1997 ж.ш. (Семей қаласы) Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Төменгі бағасы ,00 теңге. Лот 7 Біріктірілген лот: 1. Жер учаскесісіз жылмымайтын мүлікпен (187 бірлік) офис жаймасы, мекенжайы: Орал қаласы, Құрманғазы көшесі, 168-үй, а пәтер. 2. Жер учаскесімен гараж, мекенжайы: Орал қаласы, Құрманғазы көшесі, 168-үй, н.п. 1. Лоттың бастапқы бағасы ,00 теңге. Төменгі бағасы ,00 теңге. 5. «Ғылыми-өндірістік фирмасы «Данк» ЖШС, мекенжайы: Алматы қ., Мұқанов көш., 211. Алматы қаласының МАЭС ұйғарымымен 2016 жылғы 4 сәуірде /2862, оңалту ісі бойынша іс қозғалды. 10. Жоғалған «Тәртіп» АҚ-ның жылғы жария еткен акциясын шығаруды тіркеу туралы куәлігінің жоғалуына байланысты жарамсыз деп танылсын. 4. Алматы қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының жылғы ұйғарымы бойынша «НарГазИнжиниринг» ЖШС-ін банкрот деп тану туралы азаматтық іс қозғалғаны туралы хабарлаймыз. 8. «Көкшетау Энерго» ЖШС 2016 жылдың 2-ші тоқсанына ЖЖМ сатып алу бойынша 2016 жылдың 6 сәуір 12 сағат 00 минутта өткізілген өткен ашық тендерге қатысқан барлық әлеуетті жеткізушілерге лоттар бойынша тендер қорытындысы туралы хабарлайды: 1 Лот бойынша Бурабай ауданы, Щучинск қ., үшін 2016 жылдың 2-ші тоқсанына ЖЖМ (АИ 80, АИ 92, Дизель отыны (жаздық) сомасы теңге, жеңімпазы болып «Ak Bars» ЖШС танылды. 2 Лот бойынша Еңбекшілдер ауданы үшін 2016 жылдың 2-ші тоқсанына ЖЖМ (АИ 80, АИ 92, Дизель отыны (жаздық), сомасы теңге, жеңімпазы болып ЖК Ф.К. Оздаева танылды. 3 Лот бойынша Степногорск қ., үшін 2016 жылдың 2-ші тоқсанына ЖЖМ (АИ 80, АИ 92, Дизель отыны (жаздық), сомасы теңге, өткізілмеді деп танылды. 4 Лот бойынша Красный Яр а., үшін 2016 жылдың 2-ші тоқсанына ЖЖМ (АИ 80, АИ 96, Дизель отыны (жаздық), сомасы теңге, өткізілмеді деп танылды. «Көкшетау Энерго» ЖШС әкімшілігі. 9. Түзету! Облыстық кәсіпорын басшысы лауазымына байқау жариялау туралы газеттің ж 39 санындағы «Әртүрлі» айдарында жарияланған хабарландыру келесі редакцияда оқылсын: Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: жоғары медициналық білімнің, «Денсаулық сақтауды ұйымдастыру» («Қоғамдық денсаулық сақтау», «Денсаулық сақтау менеджменті») мамандығы бойынша сертификаттың болуы немесе «Қоғамдық денсаулық сақтау» («Денсаулық сақтау менеджменті», «Менеджмент») мамандығы бойынша магистратураның/мамандандырудың және денсаулық сақтауды мемлекеттік басқару органдарында немесе денсаулық сақтау ұйымдарының басшылық лауазымдарында кемінде 2 жыл еңбек өтілінің болуы; немесе жоғары экономикалық білімнің «Қоғамдық денсаулық сақтау» («Денсаулық сақтау менеджменті») мамандығы бойынша магистратураның болуы және денсаулық сақтауды мемлекеттік басқару органдарында немесе денсаулық сақтау ұйымдарының басшылық лауазымдарында кемінде 2 жыл еңбек өтілінің болуы. 11. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі «Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Сот медицинасы орталығы» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорын директорының бос лаузымына конкурс жариялайды. Кәсіпорынның негізгі қызметі арнаулы ғылыми білім құралдарымен қылмыстық, азаматтық істер және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша сот-медициналық сараптаманы ұйымдастыру және жүргізу, сондай-ақ, сот-медициналық сараптама мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асыру болып табылады. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: жоғары (заңгерлік немесе медициналық) білім, кемінде 5 жыл басқарушылық еңбек өтілі бар білікті басқарушы. Комиссия конкурсқа қатысушылармен әңгімелесу өткізу кезінде мемлекеттік кәсіпорын қызметі саласындағы қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін білуін тексереді. Сондай-ақ, тиісті саланың уәкілетті органы (жергілікті атқарушы орган) бекіткен тиісті кәсіпорын басшысының біліктілік талаптары мен лауазымдық нұсқаулығының негізінде конкурсқа қатысушылардың кәсіби білімі анықталады. Конкурсқа қатысуға тілек білдірген адамдар мынадай құжаттарды ұсынуы тиіс: 1) конкурсқа қатысу туралы өтініші; 2) байланыс телефоны мен тұрақты мекенжайы көрсетілген, мемлекеттік және орыс тіліндегі фотосуреті бар түйіндемесі; 3) еркін нысанда жазылған өмірбаяны; 4) білімі туралы құжаттар қосымшасымен бірге, нотариус куәландырған; 5) еңбек кітапшасының, нотариус куәландырған немесе белгіленген тәртіппен расталған көшірмесі; 6) денсаулық жағдайы туралы анықтамасы (086 у); 7) соттылығының бар/жоқ екендігі туралы анықтамасы; 8) жеке куәліктің көшірмесі. Конкурсқа қатысу үшін құжаттар хабарландыру жарияланған күннен бастап 15 күн ішінде келесі мекенжайда қабылданады: Астана қ., Орынбор к. 8, Министрліктер үйі, 937-каб., байланыс тел.: 8 (7172) Әңгімелесудің өткізілетін күні туралы конкурсқа қатысушылар қосымша хабардар етілетін болады. 13. ХАБАРЛАНДЫРУ Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасы шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны басшысы бос лауазымына орналасуға ашық конкурс жариялайды: Кәсіпорынның атауы: «Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасының 3 қалалық емханасы» шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны. Мекенжайы: Қазақстан Республикасы, Қызылорда облысы, индексі , Қызылорда қаласы, Жібек жолы көшесі, 66. Негізгі қызметі: тіркелген халыққа алғашқы медициналық-санитарлық және мамандандырылған медициналық көмек көрсету болып табылады. «Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасының 3 қалалық емханасы» шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының бас дәрігері, дара басшылық негізінде бас дәрігер басқарады, ол жоғарғы денсаулық сақтау органымен тағайындалады. Қызмет атқарған жылдарына байланысты лауазымдық жалақысы теңгеден теңгеге дейін (экологиялық коэффициентті есепке алмағанда). Бас дәрігер міндетіне ұйымдастыру жүйесіне жетік, денсаулық сақтау ұйымдарының басшылық лауазымдарында кемінде 5 жыл еңбек өтілі бар дәрігер тағайындалады. Қызметтік міндеттері: кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiне және мүлкiнiң сақталуына, кәсiпорында сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-әрекеттi ұйымдастыруға дербес жауапты болады. Кәсiпорын қызметiнiң барлық мәселелерiн Қазақстан Республикасының заңнамасымен сәйкес дербес шешедi. Кәсiпорынның атынан сенiмхатсыз әрекет етедi және оның мүдделерiн барлық органдарда бiлдiредi, Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекiтiлген шектерде кәсiпорынның мүлкiне билiк етедi, шарттар және өзге де мәмiлелер жасайды, сенiмхаттар бередi, банктiк шоттар ашады, кәсiпорынның барлық қызметкерлерi үшiн мiндеттi бұйрықтар шығарады және нұсқаулар бередi. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексiне сәйкес, кәсiпорынның қызметкерлерiн жұмысқа қабылдайды және олармен еңбек шарттарын бұзады, көтермелеу шараларын және жаза қолданады. Белгiленген еңбекақы төлеу қоры шегiнде еңбекақы төлеу нысанын, штаттық кестенi, лауазымдық айлықақылардың мөлшерлерiн, сыйлықақы беру және өзге де сыйақы жүйесiн бекiтедi. Өзiнiң орынбасарларын қызметке тағайындау және босату үшiн тиiстi саланың уәкiлеттi органына кандидатуралар ұсынады, өзiнiң орынбасарлары мен кәсiпорынның басқа да басшы қызметкерлерiнiң құзыретiн белгiлейдi. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: - жоғары медициналық білім. Мамандығы бойынша кәсіпорынның бейініне сәйкес саласының басшы лауазымдарында кемінде 5 жыл жұмыс өтілі; - Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiн (Жалпы және ерекше бөлiмдер), «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шiлдедегi Заңын, «Мемлекеттiк мүлік туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 1 мамырдағы Заңын, «Мемлекеттiк құпиялар туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы Заңын, Қазақстан Республикасының осы кәсiпорынның қызметi саласындағы қатынастарды реттейтiн нормативтiк құқықтық актілерін бiлетiндiгi тексерiледi. Сондай-ақ, мемлекеттiк басқару органы бекiткен тиiстi кәсiпорын басшысының бiлiктiлiк талаптары мен лауазымдық нұсқаулығының негiзiнде конкурсқа қатысушылардың кәсiби бiлiмi анықталады. Мемлекеттік кәсiпорындардың басшыларын тағайындау және аттестаттау ережесiне сәйкес өткізіледі. Байқауға қатысқысы келген азаматтар Қызылорда облы сының денсаулық сақтау басқармасына келесі құжаттарды тапсырады: 1) конкурсқа қатысу туралы өтініш; 2) мемлекеттік жөне орыс тілдерінде түйіндеме; 3) еркін нысанда жазылған өмірбаян; 4) білімі туралы құжаттардың көшірмесі; 5) еңбек кітапшасының (ол болған кезде) немесе жеке еңбек шартының көшірмесі, не соңғы жұмыс орнына қабылданғаны және одан босатылғаны туралы бұйрықтардың көшірмесі; 6) денсаулығы туралы белгіленген нысандағы анықтама. Конкурсқа қатысушы өзінің біліміне, жұмыс тәжірибесіне, кәсіби деңгейіне қатысты қосымша ақпаратты (біліктілігін арттыру, ғылыми дәрежелер мен атақтар беру, ғылыми жарияланымдар, осының алдындағы жұмыс орнының басшылығынан кепілдеме және т.с.с.) беруіне болады. Осы қағидалардың талаптарына сәйкес барлық құжаттар дайын болғанда комиссия құжаттар қабылдау аяқталған күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде құжаттар тапсырған тұлғаны конкурсқа қатысуға жіберу туралы шешім қабылдайды. Конкурсқа қатысуға жіберілген тұлғалардың тізімі бекітілгеннен кейін, комиссия конкурсқа қатысушылар ұсынған құжаттарды зерделейді және күнтізбелік 10 күн ішінде конкурсқа қатысушылармен әңгімелесу өткізеді. Конкурс Қызылорда облысының денсаулық сақтау басқармасында Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 27-үй мекенжайы бойынша өтеді. Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттар аталмыш хабарландыру жарияланған мерзімнен бастап 15 күнтізбелік күн аралығында Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 27 үй, 208-кабинет мекенжайы бойынша тапсырылуы тиіс. Анықтама алу үшін телефон: 8-(7242) (3005, 3009, 3042). Аталмыш лауазымға орналасқан азамат үшін көтерме шығындар төленбейді, тұрғын үй және жеңілдіктер ұсынылмайды. 7. Астрахан ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің жанындағы «Комхоз» шаруашылық жүргізу құқығы бар мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынның, БСН , Астрахан ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің жанындағы «Тепловодсервис» шаруашылық жүргізу құқығы бар мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнымен, БСН , қосу жолымен қайта құрылып Астрахан ауданының әкімдігінің жанындағы шаруашылықты жүргізуге құқығы бар «Комхоз» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорын қайта құрылсын. Кредиторлардың талаптары хабарландыруды жария еткен күннен бастап 2 (екі) айдың ішінде қабылданады. 12. «ВАЛЮТ ТРАНЗИТ БАНК» АҚ, тарату комиссиясы 2016 жылы 5 мамырда сағат 11:00- де мүлік сату жөнінен келесі мекенжайлар бойынша сауда-саттық жариялайды: 1 лоттар үшін, ағылшын әдісі бойынша, мекенжайы: Қарағанды қаласы, Бұқар-жырау даңғылы, 51/1-үй, 310-кеңсе. 2, 3, 4, 5, 7 лоттар үшін, голланд әдісі бойынша, мекенжайы: Қарағанды қаласы, Бұқаржырау даңғылы, 51/1 үй, 310-кеңсе. 6 лот үшін, голланд әдісі бойынша, мекенжайы: Семей қаласы, Уәлиханов көшесі, 124-үй. Кепілді жарнасы бастапқы бағаның 5% құрайды, өтінімдерді қабылдау 2016 жылғы 4 мамырда сағат 15:00-де аяқталады: «ВАЛЮТ ТРАНЗИТ БАНК» АҚ, «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі» ММ, Алматы қаласы, ЖБК KZ37125KZTM , БСК NBRKKZKX, БСН , резидент белгісі 1, экономика секторы 4. 1 лот бойынша ағылшын әдісімен сауда-саттық катысушыларынан өтінімдер қабылдау және тіркеу мына мекенжайда жүргізіледі: Қарағанды қаласы, Бұқар-жырау даңғылы, 51/1-үй, 310-кеңсе. 2, 3, 4, 5, 7 лоттар бойынша голландтық әдісімен сауда-саттық қатысушыларынан өтінімдер қабылдау және тіркеу мына мекенжайда жүргізіледі: Қарағанды қаласы, Бұқаржырау даңғылы, 51/1-үй, 310- кеңсе. 6 лот бойынша голландтық әдісімен сауда-саттық қатысушыларынан өтінімдер қабылдау және тіркеу мына мекенжайда жүргізіледі: Семей қаласы, Уәлиханов көшесі, 124-үй; 09 сағат 00 минуттан бастап 18 сағат 00 минутқа дейін күн сайын, демалыс күндерінен (сенбі, жексенбі). Түскі үзіліс 13 сағат 00 минуттан 14 сағат 00 минутқа дейін. Аукционға тіркеу ақпараттың басылып шыққан күнінен бастап сауда-саттық басталардан бұрын бір сағатқа дейін қабылданады. Алынған сату объектілері бойынша төлем төлеу талаптары сатып алынған объектінің төлемі Сатушы мен Сатып алушының арасында жасалған сатып алусату шарты жасалғаннан кейін бес банктік күннен кешіктірілмей жүргізіледі. Сатып алушы шартта көрсетілген соманы Сатушының ағымдағы шотына аударады және оның нақтылығын растайтын тиісті төлем құжатының көшірмесін тапсырады. Сауда-саттыққа қатысушыларды сату объектісімен таныстыру және сауда-саттық ережесімен танысуға ақпараттың басылып шыққан күнінен бастап мына мекенжайдан алуға болады: Қарағанды қаласы, Бұқар-жырау даңғылы, 51/1-үй, тел.: 8 (7212) , , ; Астана қаласы, Желтоқсан көшесі, 21-үй, тел.: 8 (7172) ; Орал қаласы, Құрманғазы көшесі, 168-үй, тел.: 8 (7112) ; Семей қаласы, Уәлиханов көшесі, 124-үй, тел.: 8 (7222) «Хак Заман Консалтинг» ЖШС, БСН , өзінің таратылатынын хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: Қызылорда қаласы, Ғ.Мұратбаев көшесі, 17-үй, 1-кеңсе, ұялы тел.: «Бердіқұлов және компания» ТС (БСН ) өзінің ерікті түрде таратылатыны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап 2 ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: ҚР, ОҚО, Қазығұрт ауданы, Қазығұрт ауылы, Бірлік көшесі, «Атырау қаласы әкімі аппаратының шаруашылық басқармасы» ЖШС 2016 жылдың сәуір айының 1-жұлдызынан бастап мекеменің таратылатынын хабарлайды. Талап-арыздар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап 1 ай мерзім ішінде мына мекенжай бойынша қабылданады: Қазақстан Республикасы, Атырау қаласы, Әйтеке би көшесі, 77 «а». 14. «Офис-Алем» ЖШС, БСН , өзінің ерікті түрде таратылатыны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: ҚР, Атырау қаласы, Жолдасқали Досмұхамбетов көшесі, 12-үй,10-пәтер. ша түрлі ұлт диаспора өкіл дерінің қатысуымен өткен кездесулер мен түсіндіру жұмыс тарының нәтижесінде 10 азамат шет мемлекеттердегі мүлкін және 41 азамат ақша қара жатын жария еткенін атап өтті. Заңда ақшаны жария етудің рәсімдері түбегейлі оңтайландырылған. Енді оны екі тәсілмен заңдастыруға болады. Нақтырақ айтқанда, ақшаны банк шотына салу (аудару) кезінде 10 пайыз жария ету алымын төлемейді және банк шотында тұрған ақша қаражатын кез келген мақсатқа жұмсауға болады. Бұл жеңілдік әсіресе бизнес өкілдеріне өте қолайлы, себебі, жария етілген қаржы ларын өз қалауынша пай далана алады. Сондай-ақ, бүгінгі күнге, банк шотында ақша қара жаты міндетті түрде 5 жыл сақтау шектеуі алынып тасталған, деді А.Үмбетәлиев. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаменті Тараз мемлекеттік университетін де Байзақ аудандық сотының тергеу судьяcы А.Назарқұлов БАҚ өкілдері, оқытушылардың және заң факультеті студенттерінің қатысуымен «Тергеу судьясының құзыреті» тақырыбында семинар өткізді. Іс-шараны ашқан судья аталған тақырып бойынша баяндама жасап, аудан сотының тергеу судьясына үлкен функциялар бөлінгенін және оның іс-әрекеттері мен шешім деріне тергеудің барысы мен нәтижелері байланысты болатынын, бүкіл қылмыстық процесс үшін тер геу судьясының қылмыстық-процес суалдық қызметінің маңызы зор болып табылатынын атап өтті. Іс-шара барысында студенттер судьяға қылмыстық заңнама бойынша қызығушылық туғызған сұрақтарын қойып, толыққанды жауап алды. Байзақ аудандық сотының баспасөз қызметі ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ Көзқарас Оңтүстікте құны 35 миллиард теңгенің мүлкі жария етілген Меже Күштік құрылымдарды кәсіби мамандармен қамту парыз

5 8 ЗАҢ-ТӘПСІР Кеңес БАНКТЕР КАПИТАЛДЫҢ КӨЛЕҢКЕЛІ АЙНАЛЫМҒА КЕТУІНЕ ЖОЛ АШУДА Еліміздің Бас прокуроры Асхат Дауылбаевтың төраға лығы мен заңдылықты, құқықтық тәр тіпті және қылмысқа қарсы кү рес ті қамтамасыз ету жөнін дегі үй лестіру кеңесінің отырысы болып өтті. Онда жалған кәсіпкерлікке қарсы іс қимыл заңдылығының жай күйі, уәкілетті мемлекеттік ор гандардың қабылдап отырған шаралары және олардың өзара іс қимыл жасасу тиімділігі мәселе лері талқыланды. Жиынға үй лес тіру кеңесінің мүшелері, Пре зидент Әкімшілігінің, Премьер министр кеңсесінің жауапты қызметкерлері, Жоғарғы Сот өкілдері, құқық қорғау, арнайы және өзге де орталық атқарушы органдардың жауапты лауазымды тұлғалары қатысты. Отырыс барысында Бас прокурор күн тәртібінің ерекше өзек тілігін атап өтті. Бюджеттік қаражатты ұрлау мен салық төлемінен жалтару мемлекеттің экономикалық негізін едәуір бұза отырып, ұлттық қауіпсіздікке нұқсан келтіруде. Құзыретті органдар заңсыз та быс тың түсу жолдарын анықтау және оларға тосқауыл қою бо йын ша бірізді жұмыстар жүргізу де. Кейінгі бес жылда жал ған кә сіп керлік фактілерін анық таудың тұрақты өсуі байқалуда. Атап айтқанда, 2011 жылы 438 қылмыс, ал, өткен жылы 2626 қылмыс тіркелген. Ағымдағы жылдың екі айы ішінде жалған кәсіпкерлік туралы 628 қылмыстық іс тіркелді, ал, өткен жылдың осындай кезеңінде 261 қылмыстық іс болған еді. Дегенмен, А.Дауылбаев атап өткендей, жүргізіліп отырған жұмыстардың тиімділігіне Мемлекеттік кіріс комитетінің уәкілетті қызметтерінің жеткіліксіз үйлестірілуі мен келісімсіз әрекеті және банк мекемелері тарапынан қаржы Игі іс операцияларына қатысты тиісті бақылаудың болмауы кедергі жасап Қылмысты алдын ала ескертудің тетіктері нашар қолданылады, соның салдарынан заң сыз табысты жылыстатудың қыл мыстық жолдары орын алған соң ғана анықталады. Соңғы бес жылда аяқталған істер бойынша анықталған залалдың сомасы 242 млрд тан астам теңгені құрады. Залалды өтеу болса орташа есеппен 7 пайыздан аспайды, ал, 2015 жылы небәрі 1,2 пайызды құрады. Үйлестіру кеңесінің мүшелері қаржы мониторингі жөніндегі салалық комитеттің күмәнді мәмілелер мен қаржылық операциялар туралы материалдарды жинақтау және талдау бойынша жұмыстарының тиімділігі төмен екенін атап көрсетті. Осылайша құзыретті орган өткен жылы тек жалпы сомасы 2,6 млрд теңгені қолма қол ақшаға айналдырмақ болған 106 күдікті операцияны тоқтатқан, ал, осы кезеңде қылмыстық істердің материалдары бойынша ғана есепшоттардан 136 млрд теңге алынған. Екінші дәрежелі банктердің ішкі бақылау жүйелерінің қызметі де көңіл көншітпейді. Соңғы бес жылдың ішінде кәсіпкерлер 15 триллион теңгені қолма қол ақшаға айналдырған. Бұл ретте екінші дәрежелі 28 банктің 8 і ғана капиталды көлеңкелі айналымға жіберуге қатысты күдікті операциялар жөнінде құзыретті органдарға хабар берген. Бас прокурор экономика саласындағы қылмыстардың үлкен қоғамдық қауіптілігі қаржыны теріс пайдаланудың жолын кесуге және оларды болдырмауға бағытталған кешенді әрі нақты үйлестірілген жұмыстар жүргізуді талап ететінін атап көрсетті. Талқылау қорытындысы бойынша үйлестіру кеңесі Мемлекет тік кіріс комитетіне жалған кә сіп керлік фактілері бойынша тиісті тергеу жұмыстарын қамтама сыз етуге, қаржыны заң сыз қолма қол ақшаға аудару мақсаты бар келісімдерді анықтау туралы мекемеаралық ақпарат алмасу ды жүргізу бағытында шаралар ұйымдастыруға кеңес берді. Сонымен қатар, активтерді шығару мен салықты төлеуден жал тару жолдарын пайдалану кезінде көзге іліккен сенімсіз ұйым дар мен жеке тұлғалардың «қара тізімін» қалыптастыру және актив теріне шектеу қоя отырып олармен қайсыбір қаржы операцияларын жүргізуге тыйым салу құқығын берудің еуропалық тәжірибесін зерделеу ұсынылды. Сондай ақ, тіркелу барысында заң ды кәсіпкерлік қызметті іске асы руға ниеті жоқ тұлғалардың кәсіп орын ашуын тоқтатуға мүм кіндік беретін тәуекелдерді басқару жүйесінің жаңа критерийлерін жасап шығаруға ұсыныс жасалды. Қаржы мониторингі жөніндегі комитетке екінші дәреже лі банктермен жұмысты күшей ту және заң талаптарын бұзған дары үшін жауапкершілікті қатаң дату қажет тілігі туралы нұс қау берілді. Осыған орай, Ұлттық банкке қаржы мониторингін жүргізу ұстанымдарын қайта қарау, клиенттерге тиісті тек серіс жүргізудің тиімді тетіктерін жасау, клиент туралы, соның ішінде қызмет көрсетілетін ком панияның активтері бойынша толық мәліметтердің болуын қарастыратын «Өз клиентіңді біл» деп аталатын халықаралық стандарттарды орындау ұсынылды. Бас прокурор барлық уәкілетті органдардан алға қойылған міндет тердің тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз етуді, заңсыз та быстарды жылыстату тәсілдерін анықтау және жолын кесу бойынша профилактикалық және жедел іс шаралардың нәтижелілігін арттыруды талап етті. Бас прокуратураның баспасөз қызметі ТАРАПТАР СУДЬЯ-МЕДИАТОРЛАРҒА СЕНЕДІ 100 нақты қадамнан тұратын Ұлт жоспары елі мізді ілгері дамытуға, әлемді алаңдатқан қаржы дағда рысынан қиындықсыз алып шығудың тетіктерін жасауға бағытталған. Осы мақсатқа жету үшін қаншама жаңа заңнама қолданысқа енді. Соның бірі Азаматтық процестік кодекс. Азаматтық процестік кодекстің жаңалығы аз емес. Әсіресе, заң наманың жаңа редакциясында тараптарды татуластыруға ерекше мән берілген. Кодекстегі «Дауларды соттан тыс реттеу» деп атала тын жаңа тарау тараптарды бұ рынғыдай тек медиаторлардың ғана емес, судья медиаторлардың, адвокаттардың да келісімге келтіре алатынын дәйектеп Осының өзі кейінгі жылдары күрт көбейген азаматтық даулардың санын азайтып, сот жүктемесін жеңілдетуге мүмкіндік бермек. Кодекс қолданысқа енген төрт айға жуық уақыт ішінде тараптарды татуластыру арқылы аяқталған істер санының өскені байқалады. Бұл қуанарлық жағдай. Өйткені, қос тараптың дауды сотқа де йін апармауы әуелі өздеріне тиімді. Бұл олардың уақытын үнемдеуіне, екінші тараппен ара дағы сыйластықты, татулықты сақтауына ықпалын тигізеді. Екіншіден, бұл сотқа түскен істердің са палы қаралуына айтарлықтай әсер етеді. Себебі, жүктеменің көп тігі істердің терең таразылануына мүмкіндік бермейтіні кімге болсын белгілі. Ал, азаматтық іс тер неғұрлым азайған сайын судья ның да бос уақыты көбейіп, бас қа істерге көбірек көңіл бөледі, қате лік жібермеуіне кепіл болады. Әрі бұл судьялардың өз бетінше ізденуіне, білімін толықтыруына, тәжірибе алмасуына жол ашады. Әсіресе, жаңа заңнаманың мүм кіндігін пайдалануда азамат тардың судья медиа торларға артықшылық беретіні, көбірек сенім артатыны байқалады. Мұны да түсінуге бо лады. Бітімгер шілікке келтіру дәс түрі біздің бабаларымызда бұ рыннан бол ғанымен, кеңестік тәртіп, кеңес тік заңнама азаматтарды тек құзырлы орындарға сенуге үйретті, мәселені арна йы орган дардың көмегімен ғана шешу қажеттігін санаға сіңір ді. Сон дықтан болса керек, қа рапайым халық әлі де болса ме диаторларға көп иек арта қой май ды. Заңнамаларда көр сетілген нәтижеге қол жеткізу үшін бізге әлі де болса татуластыру тетіктерін жан жақты насихаттау керек. Қос тарапты татуластыру енді ме диаторлардың ғана емес, судьяме диаторлардың, адвокаттардың араласуымен шешілетінін жұртшылық ұғынғаны жөн. Қазірдің өзінде судья медиаторлардың көмегіне жүгінетіндер аз емес. Бұл жерде судьяларға артылып отырған жауапкершілік те жоғары. Өйткені, судья сот оты рысы басталмай тұрып татуласу келісімінің негізгі талаптарын түсіндіруі тиіс. Азаматтық процестік кодекске сай, татуласу келісімі бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы соттарда сот кеңесу бөлмесіне кеткенге дейінгі уақытта, сот талқылауының кез келген сатысында, сондай ақ, сот актісінің орындалуы кезінде жасалады. Келісімді жазбаша түрде дайындап, оған тараптар немесе олардың өкілдері қол қояды. Аталмыш құжатта келісімді орындау мерзімі мен тәртібі де міндетті түрде көрсетілуі шарт. Тек осыдан кейін ғана азаматтар өз шарттарын қойып, оған өзара келіскен жағдайда ғана татуласу келісімін сот бекітеді. Жалпы, тараптардан түскен өтінішті қарау нәтижелері бойынша келісімді бекіту және іс бойынша іс жүргізуді тоқтату, не татуласу келісімін бекітуден бас тарту туралы ұйғарымды шығару соттың құзырында. Қазір адвокаттардың белсенділігімен бітімге келген істер көп емес. Деген мен, жаңа заңнаманың жаңалығы әлі талай азаматтарды татуластыруға ықпал етеді деген үміттеміз. А.ЖҰМАБАЕВА, Әуезов аудандық 2 сотының судьясы АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ Сауал сізден, жауап бізден Оқырман сауалдарына заңгер Серік ЖОЛДЫБАЙ жауап береді. * Байланыс телефондары: sultan.ns@mail.ru ТАЛАБЫМДЫ НЕГЕ ҚАЙТАРДЫ? Сотқа күнде арыздана бермейміз. Осы жыл басталғаннан кейін біреуден бермей жүрген алажағымды өндіру үшін Халыққа қызмет көрсету орталығы арқылы жолдаған талап ары зымды сот өзіме қайтарып жіберіпті. Сол кезде ба рып азаматтық іс жүргізу жөнінде жаңа заң қабылданғанын, сотқа арыз беру тәртібінде біраз жаңалықтар болғанын білдім. Осыған орай, сотқа талап арыз берудің қазіргі жай жапсарының қалай екенін білгіміз келеді. Ермек ЕҢСЕГЕНҰЛЫ АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫ 2015 жылы 31 қазанда қабылданып, биылдан бастап қолданысқа енгізілген жаңа Азаматтық процестік кодекстің 148 бабына сәйкес, талап қою арызы жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында бірінші сатыдағы сотқа беріледі. Арызда талап қоюшының заңды мүдделері бұзылуының не бұзылу қаупінің мәні, талап негізделетін мән жайлар, сондай ақ, оның бәрін қуаттайтын дәлелдемелер, егер заңда белгіленсе немесе шартта көзделсе, жауапкердің өзінен талап етудің сотқа дейінгі тәртібін сақтау туралы мәліметтер, егер талап қою бағалауға жатса, талап қоюдың бағасы және өндіріп алынатын немесе дауланатын ақша көлемі, басқа да тиісті мәліметтер көрсетілуі міндетті. Кодекстің 149 бабында көрсетілгеніндей, талап қою арызына жауапкерге, сотқа қатысуға тиісті басқа да тұлғаларға талап арыз бен оған қоса берілген құжаттар көшірмелерінің, мемлекеттік баждың тө ленгенін, дауды сотқа дейін реттеу тәртібінің сақталғанын (егер осы тәртіп заңда белгіленсе не шартта көзделсе) растайтын айғақтар қоса тіркелуге тиісті. Бұрынғы заңда талапкерге негізгі талап арызымен қоса, жауапкерге, үшінші тұлғаларға арналған көшірмелерін де сот кеңсесіне тапсыру ғана жүктелетін. Жаңа заң талап қоюшыны осы құжат тарды соттан бұрын жауапкерге тікелей жөнелтуді міндеттеп Судья талап қою арызы түскен күннен бастап оны соттың іс жүргізуіне қабылдау қабылдамау мәселесін бес жұмыс күні ішінде шешеді. Егер қабылдаса, сот ісін жүргізу тілін көрсете отырып азаматтық іс қозғау туралы ұйғарым шығарады (150 бап). Егер арыз азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарап шешуге жатпаса, сол тараптардың арасындағы нақ сол нысана туралы және нақ сол негіздер жөніндегі дау бойынша шығарылған (тіпті, істі қысқарту жөнінде де), заңды күшіне енген сот, сондай ақ, төрелік (арбитраж) кесімі болса, судья талап қою арызын қабылдаудан бас тартады (151 бап). Ал, судьяның талап арызды арызданушының өзіне қайтаруына кодекстің 152 бабында көзделген негіздер бұдан да көп. Егер талап қоюшы істердің осы санаты үшін заңда белгіленген не тараптардың шартында көзделген дауды сотқа дейін реттеудің тәртібін сақтамаса және осы тәртіпті қолданудың мүмкіндігі жойылмаса, іс осы соттың соттылығына жатпаса, талап арызды жазу мен сотқа тапсырудың заңда міндеттелген талаптары сақталмаса, арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе, арызға қол қоюға өкілеттігі жоқ адам қол қойса, нақ осы немесе басқа соттың, төреліктің іс жүргізуінде сол тараптардың арасында сол нысана және негіздер жөніндегі дау бойынша іс болса, осы дауды төреліктің шешуіне беру туралы тараптар арасында заңға сәйкес келісім жасалса судья талап қою арызын қайтарады. Арызды қайтаруға талап қоюшының өзі берген арызын қайтару туралы мәлімдеуі де себеп бола алады. Бұл арада тапсырған талап арызыңыздың өзіңізге не себепті қайтып айналып келгенін білуіңіздің маңызы зор. Өйткені, судьяның заңда көрсетілген негіздерде талап арызды қабылдаудан бас тартуы мен оны қайтаруының айырмашылығы үлкен. Талап қою арызы сот өндірісіне қабылдаудан 151 бапта санамаланған негіздер бойынша бас тартылған жағдайда дәл сол негіздермен сотқа қайтадан жүгіну ге жол жабылады. Ал, қабылдаудан бас тартылмай жай ғана қайтарылса, одан әрі қарай талап қоюшы арыз жазуда және тапсыруда жіберген кемшіліктерін жойса, сол талаппен сотқа қайта жүгінуге заң жүзінде ешқандай кедергі болмайды. Екі жағдайда да сот ұйғарымы шығарылады. Талап қою арызын қайтару туралы ұйғарым шығарылғанда, егер іс осы соттың қарауына жатпаса, талап қоюшы қандай сотқа жүгінуі керектігі, егер басқадай жетіспеушіліктері болса, азаматтық іс қозғауға кедергі кел тіретін мән жайларды қалай жоюға болатыны көрсетіледі. Бетті дайындаған Камила ӘКІМБЕКҚЫЗЫ,