ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Της φοιτήτριας Αργυρής Μπούκα ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σύμβουλος καθηγητής: πρωτ. Θεόδωρος Ζήσης Θεσσαλονίκη 2010

2 ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ 2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ Της φοιτήτριας Αργυρής Μπούκα ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σύμβουλος καθηγητής: πρωτ. Θεόδωρος Ζήσης Θεσσαλονίκη

4 Στον σύζυγο μου π.απόστολο και στα παιδιά μου Γιώργο και Βασιλική 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η απόκτηση των υλικών αγαθών αποτελεί ύψιστο στόχο του σημερινού ανθρώπου. Η καταναλωτική κοινωνία, στην οποία ζεί, προβάλλει συνεχώς ως πρότυπο ευτυχίας τις πλασματικές ανάγκες και την πολυτελή εμφάνιση. Ο άνθρωπος εμπλέκεται και υποδουλώνεται, όσο ποτέ άλλοτε, στο ατέρμονο κυνήγι της ύλης παραμένοντας ωστόσο κενός από ουσιαστική χαρά. Όσο περισσότερο εγκλωβίζεται στην απατηλότητα της ύλης τόσο μεγαλώνει το κενό αυτό μέσα του. Ο λόγος του Χρυσοστόμου, που χαρακτηρίζεται από διαχρονική επικαιρότητα, δίνει διέξοδο σ αυτόν τον φαύλο κύκλο και απαντά στις αναζητήσεις του σύγχρονου ανθρώπου. Η εργασία αυτή αποτέλεσε για μένα μια σπουδαία αφορμή για να προσεγγίσω τις πατερικές πηγές και να εντρυφήσω στον πλούτο της χρυσοστομικής γραφίδας. Γι αυτό και ευχαριστώ ιδιαίτερα τον σύμβουλο καθηγητή μου π. Θεόδωρο Ζήση, που εμπνεύστηκε και μου ανέθεσε το θέμα. Μου προσέφερε μ αυτόν τον τρόπο την δυνατότητα να αποκομίσω γνωστικά και πνευματικά οφέλη. Ευχαριστώ ακόμη την οικογένεια μου για την συμπαράσταση και την ανοχή που επέδειξε κατά την πολύωρη ενασχόληση μου με την εργασία. Τέλος ευχαριστώ θερμά τον π. Χρήστο Σεϊταρίδη καθώς και τους Stravko και Sara Peno για την πολύτιμη βοήθεια τους. Θεσσαλονίκη, Ιούνιος

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ Πρόλογος... 4 Περιεχόμενα... 5 Συντομογραφίες... 7 Εισαγωγή... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1. Πολυτέλεια και ολιγάρκεια στην χριστιανική γραμματεία α. Παλαιοδιαθηκικές και Καινοδιαθηκικές βάσεις της διδασκαλίας του Χρυσοστόμου β. Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών Οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής του ι. Χρυσοστόμου ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Πολυτέλεια και ολιγάρκεια στη ζωή του Ιωάννου Χρυσοστόμου 1. Η μοναστική διαβίωση Διάκονος και πρεσβύτερος στην Αντιόχεια Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Τα έτη της εξορίας

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η πολυτέλεια και οι εκδηλώσεις της 1. Η εν τw kόσμw τρυφή και η αληθινή έννοια αυτής Εξωτερικός και εσωτερικός καλλωπισμός Φιλαργυρία και πλεονεξία(αίτια-συνέπειες-θεραπεία) Πλούτος και ιδιοκτησία Το κοινωνικό πρόβλημα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ Η αρετή της ολιγάρκειας 1. Η κένωση και ακτημοσύνη του Χριστού ως πρότυπο χριστιανικής ζωής Εκούσια και ακούσια πενία α. Λόγοι εξάσκησης της ολιγάρκειας β. Ακούσια πενία και η αντιμετώπιση αυτής Η νηστεία ως έκφραση ολιγαρκείας και ο σκοπός αυτής Ελεημοσύνη\η θυσιαστική διάσταση της ολιγάρκειας α. Η ελεημοσύνη ως σκοπός της ολιγάρκειας και η αξία της β.ο τρόπος και η κατεύθυνση της ελεημοσύνης Η εσχατολογική προοπτική της εν ολιγαρκεία βιοτής και η έννοια της αληθινής ιδιοκτησίας ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 1. ΣΕΙΡΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ EΠΕ Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, Ιωάννου Χρυσοστόμου έργα, 1-38, Θεσσαλονίκη PG J.P.Migne, Patrologiae Cursus completus, series graeca, 1-161, Paris ΠΗΓΩΝ Παλλάδιος Παλλάδιος Ελενουπόλεως, Διάλογος περί βίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, PG 47 Συμεών Μεταφραστού Συμεών Λογοθέτη και Μεταφραστού, Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Ιωάννου αρχιεπισκόπου Κων/πόλεως του Χρυσοστόμου, PG ΜΕΛΕΤΩΝ Δ. Χατζηιωάννου Δ. Χατζηιωάννου, Αι κοσμοθεωρητικαί απόψεις του Χρυσοστόμου εν σχέσει προς τας αντιλήψεις των ιστορικών του σοσιαλισμού M. Beer, R. Pohlmann και άλλων, Αθήνα Π. Χρήστου Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Δ, έκδ. Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη Χρυσ. Παπαδόπουλος Χρυσ. Παπαδόπουλος, Εισαγωγικά, PG ΛΟΙΠΕΣ βλ. βλέπε κ.εξ. και εξής όπ.π. όπου παραπάνω πρβλ. παράβαλε σ.-σσ. σελίδα -σελίδες 8

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Χρυσόστομος ανέπτυξε την διδασκαλία του περί πολυτέλειας και ολιγάρκειας σε μια εποχή που, όπως θα δούμε διακατεχόταν από κοινωνική και ηθική αναλγησία. Οι πλούσιοι ζούσαν σε βάρος των φτωχών τάξεων καθώς αυτές εξαθλιώνονταν από τις βαριές φορολογίες και την πολιτική υπέρ των οικονομικά ισχυρών. Επιπλέον η πολυτελής εμφάνιση των πλουσίων, ο καλλωπισμός και ο επιδεικτικός τρόπος ζωής τους αποτελούσε πρόκληση μπροστά στην ένδεια των γεωργικών και εργατικών τάξεων, που μόλις και μετά βίας εξασφάλιζαν τα προς το ζήν. Η απάτη της ύλης είχε διεισδύσει και στον εκκλησιαστικό χώρο φέρνοντας ως αποτέλεσμα την εκκοσμίκευση του χριστιανισμού. Σ αυτό συνετέλεσε η αθρόα είσοδος των εθνικών στην εκκλησία χωρίς επαρκή προπαρασκευή, έτσι ώστε να παρατηρηθεί διάσταση μεταξύ πίστεως και ζωής, δόγματος και ήθους 1.Μελετώντας όλα τα παραπάνω, διαπιστώνει κανείς ότι η παρακμή και η διαφθορά αποτελούν ένα φαινόμενο τόσο παλιό όσο και η ανθρωπότητα παρόλο που οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Δ.Μπαλάνο,αντιπαραβάλλουν πάντοτε με πολύ οδύνη την σύγχρονη τους εποχή προς τα καλά περασμένα χρόνια 2. Απέναντι λοιπόν σ αυτές τις δυνάμεις εκκοσμίκευσης της εκκλησίας και υποταγής του ανθρώπου στην ύλη όρθωσε το πνευματικό του ανάστημα ο Χρυσόστομος, ο μεγαλύτερος, όπως παρατηρεί ο π. Θεόδωρος Ζήσης, μεταρρυθμιστής των ηθών της εποχής του και της μετ αυτόν περιόδου 3. Σήμερα 16 αιώνες μετά ο λόγος του παραμένει επίκαιρος καθώς η κοινωνική διαφοροποίηση και η προβολή της εκκοσμίκευσης είναι ίδια. Η διαφορά είναι, ότι παρουσιάζουν μια πιο εκσυγχρονισμένη εικόνα ανάλογη και με την κακώς νοουμένη ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Το χρήμα παραμένει το επίκεντρο και η κύρια αιτία όλων των κακών που συμβαίνουν στον πλανήτη μας, από 1 Bλ. π. Θ. ΖΗΣΗ, Η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου, Θεσσαλονίκη 1997, σσ Βλ. Δ. ΜΠΑΛΑΝΟΥ, «Η πολυτέλεια κατά τους χρόνους των πατέρων της εκκλησίας», Νέα Σιών, τόμ.17, Ιεροσόλυμα 1922, σ Bλ.π. Θ. ΖΗΣΗ, Η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου, Θεσσαλονίκη 1997, σ

10 τους πολέμους μέχρι και την περιβαλλοντική καταστροφή. Οι κερδοσκοπικές εταιρείες κινούν παγκοσμίως τα νήματα των εξελίξεων στις διάφορες χώρες έχοντας την δύναμη να δημιουργούν τεχνητές οικονομικές κρίσεις προκειμένου να ενισχύονται τα κέρδη των πλουσίων και να μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα σ αυτούς και τους φτωχούς. Ταυτόχρονα έχουν καταφέρει να υποδουλώσουν τον σύγχρονο άνθρωπο στην ύλη δημιουργώντας του πλασματικές ανάγκες και προβάλλοντας τες με την τεράστια δύναμη της διαφήμισης. Έτσι η τάση προς πολυτέλεια έχει εξαπλωθεί σε όλες τις κοινωνικές τάξεις σε αντίθεση με το παρελθόν κατά το οποίο αυτή περιοριζόταν μόνο στους πλουσιότερους 4. Η ύλη παρουσιάζεται ως αγαθό σε τέτοιο σημείο, ώστε η απόκτηση της να θεωρείται ασυνείδητα προϋπόθεση σεβασμού από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Σ αυτήν την παγίδα έχει περιπέσει και η σύγχρονη εκκλησία καθώς παρατηρείται στους κύκλους της να χαίρουν ιδιαίτερης εκτιμήσεως οι ευκατάστατοι. Πολλοί εκκλησιαστικοί άρχοντες φερόμενοι από ένα κοσμικό και ιδιοτελές πνεύμα προτιμούν την συναναστροφή με τους οικονομικά εύρωστους και πολιτικά ισχυρούς παραθεωρώντας τους φτωχούς και αδύναμους και απέχοντας μ αυτόν τον τρόπο κατά πολύ από το ασκητικό πρότυπο του ιεράρχη Χρυσοστόμου. Μέσα σε όλη αυτήν την κατάσταση η αρετή της ολιγάρκειας φαντάζει αδύναμη και ανούσια. Η διδασκαλία του ι. πατρός έρχεται να αναδείξει την αξία της και την ελευθερία που αυτή προσφέρει στον άνθρωπο. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μας τους έλληνες καθώς η χώρα μας διέρχεται μια δύσκολη περίοδο. Η μερική απώλεια της εθνικής κυριαρχίας δημιούργησε συνθήκες οικονομικής κατοχής και άφησε μετέωρο τον σύγχρονο έλληνα ανάμεσα στην υποδούλωση του στην ύλη και στη δυσκολία του πλέον να εξασφαλίσει τα αναγκαία. Μολονότι η κρίση αυτή εμφανίζεται μόνο ως οικονομική, τα βαθύτερα αίτια της είναι πνευματικά, όπως επισημαίνουν πρόσωπα του εκκλησιαστικού αλλά και του ευρύτερου χώρου της διανόησης. Έτσι 4 Βλ. Δ. ΜΠΑΛΑΝΟΥ,ό.π., σ

11 καθίσταται σαφές, ότι η παρουσίαση της χρυσοστομικής διδασκαλίας έχει να δώσει απαντήσεις και διεξόδους στο όλο ζήτημα. Κατά την επεξεργασία του θέματος κρίναμε σκόπιμο να ξεκινήσουμε με την αγιογραφική του θεμελίωση καθώς και με το πώς βίωσε την ολιγάρκεια ο ι. πατήρ και πώς αντιστάθηκε στο κοσμικό πνεύμα της εποχής του φθάνοντας στο σημείο να γίνει θύμα του. Εν συνεχεία ασχοληθήκαμε με τις ποικίλες εκδηλώσεις της πολυτέλειας και τις αρνητικές διαστάσεις της, με το άν αποτελεί ο πλούτος αγαθό ή κακό, με την έννοια της ιδιοκτησίας και με τις θεολογικές θέσεις για το κοινωνικό πρόβλημα. Στο τελευταίο κεφάλαιο αναπτύξαμε τα περί της ολιγάρκειας, την αναγκαιότητα της εξάσκησης της, τον αληθινό σκοπό της, που είναι η ελεημοσύνη, και την σύνδεση της με την σωτηριολογία και την εσχατολογία της εκκλησίας. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1. Πολυτέλεια και ολιγάρκεια στην χριστιανική γραμματεία. α. Παλαιοδιαθηκικές και Καινοδιαθηκικές βάσεις της διδασκαλίας του Χρυσοστόμου. Η σοβαρότητα και η σημασία για την ζωή των πιστών της ολιγάρκειας και των αρνητικών συνεπειών της πολυτέλειας εκφράσθηκε στην Αγ. Γραφή ποικιλοτρόπως. Η μνεία των αγιογραφικών αυτών αναφορών θα μας δώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος μια και σ αυτές κυρίως στηρίζεται ο Χρυσόστομος για να αναπτύξει την ερμηνεία του. Οι πρώτες επιτιμήσεις της πολυτέλειας και της τρυφής και η διαπίστωση, ότι αυτές οδηγούν στην απομάκρυνση βρίσκονται στην Π.Δ. και συγκεκριμένα στους προφήτες. Ο Ιεζεκιήλ τονίζει, ότι η τρυφή ήταν η αιτία, που οδήγησε στην αμαρτία τους Σοδομίτες. «Πlh.n tou/to to. avno,mhma Sodo,mwn( evn u`perhfani,a kai. evn plhsmonh/ a;rtwn evn euvqhni,aij evspata,lwn» 5. Αλλά και ο Αμώς ελέγχει όσους ζούν μέσα στην πολυτέλεια και τις απολαύσεις θεωρώντας τις ως μόνιμες και όχι ως παροδικές. «`Wj e`stw/ta evlogi,santo kai. ouvc w`j feu,gonta» 6. Τον λόγο για τον οποίο αποδοκιμάζεται η πολυτέλεια τον βρίσκουμε διατυπωμένο στο Δευτερονόμιο και είναι η λήθη του Θεού: «`Elipa,nqh kai. evpacu,nqh kai. evplatu,nqh kai. avpela,ktisen o` hvgaphme,noj» 7. Η πνευματική τύφλωση και η υποδούλωση, που επιφέρει ο πλούτος τονίζεται στο βιβλίο της Σοφίας Σειράχ: «)))xe,nia ga.r kai. dw/ra( 5 Ιεζ. 16, Αμώς 6, Δευτ. 32,

13 evktufloi/ ovfqalmou.j sofw/n kai. w`j fimo.j evn sto,mati avpotre,pei evlegmou.j» 8. Γι αυτό και ο ψαλμωδός συμβουλεύει : «Mh. fobou/( o[tan plouth,sh a;nqrwpoj( h; o[tan plhqunqh/ h` do,xa auvtou/» 9, διότι εκτός από τις παραπάνω συνέπειες ζούν και σε βάρος των φτωχών, όπως καυτηριάζει ο Μαλαχίας: «ouvk eivshne,gkate ta. evpide,kata avll, h` a`rpagh, tou/ ptwcou/ evn toi/j oi;koij u`mw/n» 10. Η θεϊκή καταδίκη της πλεονεξίας διαφαίνεται και από το γεγονός του θαυμαστού επισιτισμού του Ισραηλιτικού λαού στην έρημο, όπου μετά την πτώση του μάννα εξ ουρανού, κάποιοι θέλησαν να μαζέψουν περισσότερο από το αναγκαίο με αποτέλεσμα αυτό να σκουληκιάσει 11. Βέβαια εκτός από τις παραπάνω κατηγορίες πλουσίων υπάρχει και ο πλούτος χωρίς αμαρτία 12. Στις σελίδες της Γενέσεως διαγράφεται η μορφή του Αβραάμ ως πρότυπο ανθρώπου, που έκανε καλή χρήση του πλούτου. Ζούσε λιτά και ταπεινά φιλοξενώντας και υπηρετώντας ο ίδιος με την γυναίκα του Σάρρα τους άγνωστους περαστικούς, που περνούσαν από την σκηνή του 13. Στην καλή διαχείριση του πλούτου βοηθάει σύμφωνα με την Σοφία Σειράχ η ενθύμηση της πενίας κατά τον καιρό της αφθονίας 14. Έτσι ο άνθρωπός αφ ενός είναι προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει την ξαφνική φτώχεια που μπορεί να επέλθει και αφ ετέρου μπορεί πιό εύκολα να βοηθάει τους φτωχούς. Αυτό εφάρμοζε έμπρακτα και ο πολύπαθος Ιώβ, ο οποίος κατά τον καιρό της ευημερίας του αποτελούσε στήριγμα για τους φτωχούς 15 και η θύρα του ήταν πάντα ανοικτή για τους ξένους 16. Υπάρχουν και άλλες πολλές προτροπές στην Π.Δ. για ελεημοσύνη. Μάλιστα διευκρινίζεται, ότι δεν εισακούονται από τον Θεό οι προσευχές αυτών που δεν ελεούν τους 8 Σοφ. Σειράχ 20, Ψαλμ. 48, Μαλ. 3, Βλ. Έξ. 16, Bλ. Σοφ. Σειράχ 13, Bλ. εις το «evgw. Ku,rioj o` Qeo.j evpoi,hsa fw/j kai. sko,toj», PG 56, 147. Πρβλ. Γεν. 18, Bλ. Σοφ. Σειράχ 18, 25: Ϙ«Mnh,sqhti kairo,n limou/ evn kairw/ plhsmonh/j( ptwcei,an kai. e;ndeian evn h`me,ra plou,tou». 15 Bλ. Ιώβ 31, Bλ. Ιώβ 31,

14 φτωχούς 17. «;Oj avpofra,sei ta. w=ta auvtou/ tou/ mh. avkou/sai ptwcou/(th/j deh,sewj auvtou/ ouvk eivsakou,setai o` Qeo.j» 18. Αυτή λοιπόν είναι σε γενικές γραμμές η διδασκαλία περί πολυτέλειας και ολιγάρκειας κατά την εποχή της μερικής αποκάλυψης. Με την έλευση του Χριστού, ο κόσμος εισήλθε στην εποχή της πλήρους αποκάλυψης. Το παράδειγμα της ακτημοσύνης, που προέβαλε ο Χριστός ανέβασε τον πνευματικό πήχυ πιο ψηλά. Έτσι, αν στην εποχή της Π.Δ. υπήρχαν παραδείγματα αυτάρκειας και αυταπάρνησης (Αβραάμ, Ιώβ, Ελισσαίος κ.α.), πολύ περισσότερο απαιτείται στην νέα εποχή οι χριστιανοί να αποτελούν πρότυπα ολιγάρκειας. Ο Χριστός τόνισε πως απαραίτητη προϋπόθεση, για να γίνει κανείς άξιος μαθητής Του, είναι η απάρνηση των υπαρχόντων 19 και κατ επέκτασιν και των χρημάτων\ αυτό το αιτιολογεί λέγοντας: «ouv du,nasqe Qew/ douleu,ein kai. mamwna/» 20. Δεν γίνεται να συνυπάρξει ο πιστός με δύο κυρίους που ζητούν εκ διαμέτρου αντίθετα πράγματα μεταξύ τους. Άλλωστε «o[pou o` qhsauro..j tou/ avnqrw,pou( evkei/ kai. h` kardi,a auvtou/ϸ» 21. Άν λοιπόν ο θησαυρός είναι υλικός, η καρδιά του ανθρώπου και η αγάπη του μένει στα παρόντα πράγματα. Άν όμως ο θησαυρός είναι πνευματικός, η αγάπη απευθύνεται στον Θεό. Γι αυτό και ο Ιησούς διαβεβαίωσε, πως είναι πολύ δύσκολο να εισέλθουν οι πλούσιοι στην ουράνια βασιλεία. «Euvkopw,tero,n evsti ka,mhlon dia, truph,matoj rvafi,doj dielqei/n h; plou,sion eivj th.n basilei,an tou/ Qeou/ eivselqei/n» 22. Τόνισε ακόμη την παροδικότητα και την φθαρτότητα του πλούτου με την προτροπή «mh. qhsauri,zetai evpi. th/j gh/j( o[pou sh.j kai. brw/sij avfani,zei kai. o[pou kle,ptai dioru,ssousi kai. kle,ptousi» 23. Αλλά και ο απόστολος των εθνών Παύλος προτρέπει τους πιστούς να νεκρώσουν τις γήινες επιθυμίες τους 24 και τις γυναίκες 17 Bλ. Ψαλμ. 40, 2 και Εκκλ. 4, 1 18 Παροιμ. 21, Bλ. Λουκ. 14, Ματθ. 6, Ματθ. 6, Ματθ. 19, Ματθ. 6, Bλ. Κολ. 3, 5. 14

15 ειδικά να αποφεύγουν τον καλλωπισμό. «Mh. evn ple,gmasin( h; crusw/ ( h; margari,taij( h; i`matismw/ polutelei/ e`auta,j kosmei/n( avlλ,o[ pre,pei gunaixi.n evpaggelome,naj qeose,beian( di,e;rgwn avgaqw/n» 25. Με τα αγαθά έργα εννοεί την περιφρόνηση των χρημάτων, την γενναιοδωρία προς τους φτωχούς και την επιθυμία των μελλοντικών αγαθών. Τονίζεται ακόμη, ότι ο πλούτος εμπεριέχει πολλούς πνευματικούς κινδύνους: «e;contej de. diatrofe.j kai. skepa,smata( tou,toij avrkesqhso,meqa\ oi` de. boulo,menoi ploutei/n evmpi,ptousin eivj peirasmo.n kai. pagi,da kai. evpiqumi,aj polla.j avnonh,touj kai. blabera,j( ai[tinej buqi,zousi tou.j avnqrw,pouj eivj o;leqron kai. avpw,leian» 26. Η απώλεια στην οποία οδηγεί ο πλούτος είναι, ότι συνήθως μετατρέπει τους ανθρώπους σε άρπαγες και πλεονέκτες, κάτι που ταυτίζεται με την ειδωλολατρεία 27 και γίνεται η αιτία του αποκλεισμού τους από την βασιλεία του Θεού 28. β. Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών Στο βιβλίο των Πράξεων περιγράφεται ο θαυμαστός τρόπος ζωής των πρώτων χριστιανών. Συγκεντρώνονταν με ομόνοια και ομοψυχία για να τελέσουν την θ. ευχαριστία και να ακούσουν την διδασκαλία των αποστόλων. Είχαν τα πάντα κοινά και κανείς δεν θεωρούσε κάτι από τα υπάρχοντα του ως δικό του. Έτσι, δεν υπήρχαν ανάμεσα τους φτωχοί, αλλά όλοι είχαν τα απαραίτητα. Όσοι είχαν χωράφια ή σπίτια τα πουλούσαν και έδιναν το αντίτιμο στους αποστόλους, οι οποίοι το μοίραζαν σε όλους ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός 29. Ο Χρυσόστομος σχολιάζει, ότι η ζωή αυτή ήταν ισάξια της αγγελικής πολιτείας 30, διότι έλειπε από αυτήν παντελώς η έννοια της ιδιοκτησίας, 25 Α Τιμ. 2, Α Τιμ. 6, Bλ. Κολ. 3, Bλ. Α Κορ. 6, Bλ. Πράξ. 4, Bλ. Εις Πράξ., ομ. Ζ, PG 60,

16 «to. evmo.n kai. to. so.n», που εισήγαγαν στην οικουμένη απείρους πολέμους 31. Η αιτία της ομόνοιας και της αγάπης, που τους συνέδεε ήταν η περιφρόνηση των χρημάτων 32. Η δε αγάπη με την σειρά της είναι αυτή που επέφερε την ακτημοσύνη 33. Και αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό, διότι το μοντέλο της κοινοκτημοσύνης και της ισότητας δεν φέρνει από μόνο του την αγάπη, την κοινωνική συνοχή και την ειρήνη, κάτι που αποδείχθηκε στις χώρες του λεγομένου υπαρκτού σοσιαλισμού. Το γεγονός, ότι σ αυτές τις χώρες δεν επετεύχθη η ομόνοια και η συνοχή της πρώτης εκκλησίας, καταδεικνύει την μεγάλη διαφορά του κομμουνισμού από τον χριστιανισμό και ότι ο τελευταίος δεν ήταν αποτέλεσμα πολιτικοοικονομικής κίνησης 34. Την κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών την γέννησε η αρετή τους, η πίστη τους στην Ανάσταση του Χριστού και η εσχατολογική προοπτική της ζωής τους. Ο Χρυσόστομος τους παραλληλίζει με αυτούς που, όταν καλούνται σε μεγάλα αξιώματα και πρόκειται να κατοικήσουν στις πιο σημαντικές πόλεις, αφού πουλήσουν μια για πάντα την περιουσία τους, ύστερα μετακινούνται. Κατά ανάλογο τρόπο οι χριστιανοί κλήθηκαν στην ουράνια μητρόπολη και έχοντας πεποίθηση ότι αυτή είναι η αληθινή πατρίδα τους, αφού πούλησαν την περιουσία τους, την έστειλαν εκεί με τα χέρια των αποστόλων. Έτσι το κατόρθωμα τους ήταν διπλό. Και την φτώχεια διόρθωναν και την περιουσία τους την έκαναν μεγαλύτερη και ασφαλέστερη μεταφέροντας την στον ουρανό 35. Μια ακόμη σημαντική παράμετρος του θέματος που εξετάζουμε, είναι ότι στην πρωτοχριστιανική κοινωνία η φτώχεια είχε εξαφανισθεί. Και αυτό οφειλόταν στην ενότητα και στο «h=n auvtoi/j a[panta koina.» 36. Κατά τον Χρυσόστομο η φτώχεια δημιουργείται στις κοινωνίες από την διάσπαση και τον κατακερματισμό των ανθρώπων. 31 Bλ. στο «πρέπει να υπάρχουν και αιρέσεις», PG 51, Bλ. όπ. π. 33 Bλ. Εις Πράξ., ομ. ΙΑ, PG 60, Bλ. Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, Αι κοσμοθεωρητικαί απόψεις του Χρυσοστόμου εν σχέσει προς τας αντιλήψεις των ιστορικών του σοσιαλισμού M. Beer, R. Pohlmann και άλλων (στο εξής θα αναφέρεται ως Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ), σ Bλ. στο «πρέπει να υπάρχουν και αιρέσεις», PG 51, Πράξ. 4,

17 Αυτό καταδεικνύεται και από το απλό παράδειγμα ενός σπιτιού, όπου υπάρχουν 10 παιδιά και οι γονείς διατρέφονται από κοινού σε ένα σπίτι και ξοδεύουν λιγότερα απ ότι εάν είχαν διασπασθεί και χρειάζονταν 10 σπίτια, 10 τραπέζια και άλλα τόσα έσοδα. «`H ga.r diai,resij avei. evlla,ttwsin evmpoiei/( h` de. o`mo,noia kai. sumfwni,a au;xhsin» 37. Δεν υπήρχαν λοιπόν ταξικές διαφοροποιήσεις, πλούσιοι και φτωχοί. Όλοι παραιτούνταν από την κυριότητα των χρημάτων τους και τα αναμίγνυαν με τα των άλλων. Μ αυτόν τον τρόπο δεν φαίνονταν αυτοί που προηγουμένως ήταν πλούσιοι 38. Το γεγονός ότι εμπιστεύονταν τα χρήματα στους αποστόλους για να τα μοιράσουν, συντελούσε αφ ενός στο να μην υπερηφανεύονται οι πλούσιοι 39 και αφ ετέρου στο να μην αισθάνονται μειονεκτικά οι φτωχοί 40. Είναι επίσης αξιοσημείωτο, ότι πρόσφεραν τα χρήματα με χαρά έχοντας την πεποίθηση,ότι ευεργετούσαν τον εαυτό τους, διότι τα αγαθά, που λάμβαναν ήταν πολύ μεγαλύτερα. Και αυτά ήταν, ότι δεν υπήρχε μεταξύ τους φθόνος, κακολογία και εγωισμός 41. Όλη αυτή η κατάσταση και η έλλειψη φτώχειας επιδαψίλευε στους χριστιανούς πλούσια την χάρη του Θεού 42. Συνεπώς η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανών, η οποία διασώζεται σήμερα στα μοναστήρια, οφειλόταν σε πνευματικά αίτια και διαφοροποιείτο από τα κοινωνικά συστήματα. Η κοινή ζωή τους ήταν απόρροια της αρετής και της βαθιάς πίστης στην Ανάσταση του Χριστού και είχε ως κέντρο την θεία ευχαριστία, που είναι η εικόνα και η προτύπωση της βασιλείας των ουρανών. 37 Εις Πράξ. ομ. ΙΑ, PG 60, Bλ. στο «πρέπει να υπάρχουν και αιρέσεις», PG 51, Bλ. Εις Πράξ.. ομ. ΙΑ, PG 60, Bλ. Εις Πραξ. ομ. Ζ, PG 60, Bλ. όπ. π. 42 Bλ. Εις Πραξ., ομ. ΙΑ, PG 60,

18 2. Οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής του Χρυσοστόμου. Η περίοδος του Δ αι., κατά την οποία έζησε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, βρισκόταν στο μεταίχμιο δυο αντίθετων κόσμων, του εθνικού και του χριστιανικομεσαιωνικού και αποτέλεσε μετάβαση από τον πρώτο στον δεύτερο. Με τις πολιτικές ενέργειες του Διοκλητιανού και του Μ. Κωνσταντίνου γενικεύθηκε η ρωμαι?κή διοικητική οργάνωση, καταλύθηκαν τα αρχαία πολιτεύματα των ελεύθερων πόλεων και καθιερώθηκε ο δεσποτισμός. Ο Μ. Κωνσταντίνος συνδύασε το είδος της απολυταρχικής αυτής εξουσίας με την έννοια του θείου δικαίου δημιουργώντας μια μορφή καισαροπαπισμού, την οποία ενίσχυε με τους εξωτερικούς τύπους των εθιμοτυπιών και της πολυτέλειας των αυτοκρατορικών ανακτόρων. Γενικότερα η ιστορική αυτή περίοδος χαρακτηρίζεται από την κακή οικονομική κατάσταση, την άνιση κατανομή του πλούτου και τις ως εκ τούτου έντονες κοινωνικές διαφορές, την υπερβολική πολυτέλεια αφ ενός και την κοινωνική απαθλίωση αφ ετέρου 43. Όσον αφορά την οικονομική πολιτική, η οποία οδήγησε στην αποσύνθεση της κοινωνίας, αξίζει να σημειώσουμε, ότι αυτή στηρίχθηκε στα σαθρά οικονομικά θεμέλια του Γ αι. Ήδη από τότε παρατηρήθηκε νομισματική σύγχυση και διακυμάνσεις του νομίσματος, που οδήγησαν στο να απολέσει αυτό την αξία του. Οι δε προσπάθειες νομισματικής σταθεροποίησης, που έγιναν κατά τον αιώνα που εξετάζουμε (Δ αι.) κυρίως με αύξηση των τιμών, αντί να βελτιώσουν τις βιοτικές συνθήκες και την γενικότερη οικονομία οδήγησαν στην εξαθλίωση, ειδικά των λαι?κών τάξεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε, ότι ο Μ. Κωνσταντίνος επέβαλε σκληρές διατάξεις στους γεωργούς και τους κατέστησε δούλους της γής (θεωρούνταν δηλαδή μέρος της περιουσίας) αναγκάζοντας τους υποχρεωτικά να την καλλιεργούν και ενισχύοντας μ αυτόν τον τρόπο τους γαιοκτήμονες. Επιπλέον επέβαλε το λεγόμενο «χρυσάργυρον», φόρο επιτηδεύματος και κεφαλικό, για την καταβολή 43 Bλ. Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, σ

19 του οποίου ήταν όλοι υποχρεωμένοι 44. Αλλά και ο Θεοδόσιος ασκούσε σκληρή φορολογική πολιτική, η οποία κάποια στιγμή οδήγησε στην μεγάλη επανάσταση των Αντιοχέων το 387 μ.χ. Η είσπραξη των φόρων γινόταν με απάνθρωπα και βάρβαρα μέσα με μαστιγώσεις, βασανισμούς, δημεύσεις περιουσιών και θανατώσεις. Πολλοί, αδυνατώντας να καταβάλλουν τους φόρους, αναγκάζονταν να πουλήσουν τα ίδια τους τα παιδιά 45 (ένα έθιμο το οποίο είχε καταργηθεί και επανέφερε σε ισχύ ο Μ. Κωνσταντίνος 46 ). Τα εκ των φορολογιών έσοδα του κρατικού ταμείου απορροφώνταν κυρίως από τις δαπάνες του παλατιού, της αυτοκρατορικής αυλής και από τους μεγάλους μισθούς της διοικητικής υπηρεσίας. Επιπλέον η συντήρηση του στρατού καθώς και οι πόλεμοι και οι επαναστάσεις συντελούσαν στην επιβολή νέων φόρων 47. Απ όλα αυτά είναι φανερό, ότι η κοινωνική πολιτική στερούνταν βασικού ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Η κατάσταση των οικονομικά αδυνάτων επιδεινωνόταν από την φαυλότητα των αρχόντων, οι οποίοι ήταν ως επί το πλείστον άρπαγες και ασκούσαν αδικίες σε βάρος των υπηκόων 48. Ο Χρυσόστομος αναφέρει γι αυτούς :«tou.j plei,stouj kai. lhstw/n kai. avndrofo,nwn kai. moicw/n kai. tumbwru,cwn mei.zona a`marta,nontaj avpo, tou/ mh. kalw/j kecrh/sqai th / avrch/ \ kai. ga.r kai. kle,ptousin evkei,nwn avnaiscunto,teron(kai. sfa,ttousi ivtamw,teron kai. avselgai,nousi pollw/ paranomw,teron kai. dioru,ttousin ouv toi/con e[na avlla, ouvsi,aj kai. oivki,aj avpei,rouj avpo. th/j evxousi,aj pollh.n th.n euvkoli,an e;contej» 49. Για να ενισχύουν την πλεονεξία τους παρείχαν τα αξιώματα όχι στους ικανούς αλλά στους «χορηγούντας χρυσίον». Επέτρεπαν επίσης την εξαγορά των δημοσίων λειτουργημάτων και την δωροδοκία των κρατικών οργάνων 50. Μ αυτόν τον τρόπο πρόσφεραν ισχύ στους οικονομικά δυνατούς και απέβαιναν πραγματικοί εκμεταλευτές του λαού. Η εξαγορά των αρχών δεν άφησε ανεπηρέαστη και την 44 Bλ. όπ. π., σ Bλ. όπ. π., σ Bλ. όπ. π., σ Bλ. όπ. π., σ Bλ. όπ. π., σ Εις Ματθ., ομ. ΝΗ, PG 58, Bλ. Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, σ

20 δικαιοσύνη. Οι δικαστές χρηματίζονταν για να τηρούν μεροληπτική στάση υπέρ των ισχυρών 51. Έτσι οι πλούσιοι, ασύδοτα και ανεξέλεγκτα, προέβαιναν σε διάφορες αθέμιτες ενέργειες προκειμένου να αυξήσουν όσο γινόταν περισσότερο τα κέρδη τους. Μεταξύ άλλων απέκρυπταν τα τρόφιμα (σίτο, έλαιο κ.α.) προσποιούμενοι έλλειψη αυτών για να τα διαθέτουν κρυφά σ αυτούς που είχαν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη 52. Παράλληλα με την «μαύρη αγορά» αναπτύχθηκε σε ευρεία κλίμακα και η τοκογλυφία, η οποία σύμφωνα με πληροφορία του Χρυσοστόμου έφθανε να αναβιβάζει το ποσοστό του τόκου έως και 50% 53. Το τοκίζειν εισχώρησε και στους εκκλησιαστικούς κύκλους, όπως εξάγεται από τον ΙΖ κανόνα της εν Νικαία συνόδου,δια του οποίου επιβαλλόταν η ποινή της καθαίρεσης στους τοκίζοντες κληρικούς 54. Ο εκβιασμός και η αναλγησία των τοκογλύφων βάρυνε κυρίως τις εργατικές και γεωργικές τάξεις, οι οποίες στερούνταν πλήρως της κρατικής φροντίδας. Εργαζόμενοι εξαντλητικά ημέρα και νύχτα μόλις που κατάφερναν να εξοικονομήσουν την καθημερινή τροφή παραμένοντας οφειλέτες στους υπέρογκους φόρους και στην εξόφληση των τόκων. Συνοπτικά θα λέγαμε ότι σ αυτήν την εποχή οι κοινωνικές αντιθέσεις ήταν πολύ έντονες. Από την μιά η οικονομική εξαθλίωση λόγω των φορολογικών πιέσεων και των δυσμενών όρων εργασίας και από την άλλη ο αθέμιτος πλουτισμός, η τοκογλυφία και η επίδειξη δύναμης, πλούτου και πολυτέλειας 55. Η τάση αυτή της πολυτέλειας και της επίδειξης των πλουσίων ήταν πολύ ανεπτυγμένη την εποχή εκείνη. Σύμφωνα με πληροφορίες 51 Εις πλούσιον και Λάζαρον, λόγ. Δ, PG 48, 1011: «oi` me.n ga.r dikastai. kai. u`po. crhma,twn diafqei,rontai kai. kolakei,aij caunou/ntai( kai. dιά. fo,bon kaqupokri,nontai kai. polla. e[tera evsti ta. lumaino,mena th.n ovrqh.n evkei,nwn yh/fon». 52 Bλ. Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, σ Εις Ματθ., ομ. ΞΑ, PG 58, 592: «kaina. de. kai. ge,nh to,kwn evpinoou/si kai. ouvde. toi/j no,moij nenomisme,na kai. daneisma,twn grammatei,a pollh/j ge,monta th/j avra/j suntiqe,asi\ ouvde. ga.r e`katosth.n tou/ panto.j( avlla. to. h[misu tou/ panto.j avpaitei/n bia,zontai». 54 Bλ. ΡΑΛΛΗ-ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα θείων και ιερών κανόνων, Αθήνα 1852, 1859, τ. 2. σ. 151: «evpeidh. polloi. evn tw/ kano,ni evxetazo,menoi( th.n pleonexi,an kai. aivscroke,rdeian diw,kontej( evpela,qonto tou/ qei,ou gra,mmatoj le,gontojç to. avrgu,rion auvtou/ ouvk e;dwken evpi. to,kw Ϸ kai. danei,zontej e`katosta.j avpaitou/sin))) eiv ti.j eu`reuei,h meta. to.n o[ron tou/ton to,kouj lamba,nwn)))kaqaireuh,setai tou klh,rou». 55 Bλ. Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, σ

21 του Χρυσοστόμου οι άνδρες φορούσαν ενδύματα, που κοσμούνταν με χρυσό και πολύτιμους λίθους, την αξία των οποίων ο ιεράρχης υπολόγιζε σε 100 χρυσίνους (χρυσά νομίσματα) 56. Ακόμη φορούσαν υποδήματα ραμμένα με μεταξωτά νήματα 57. Οι δε γυναίκες φορούσαν και αυτές μεταξωτά και πολυτελή ενδύματα και στολίζονταν με χρυσά κοσμήματα και περιδέραια από μαργαριτάρια και από άλλους πολύτιμους λίθους 58. Επίσης οι πλούσιοι κατασκεύαζαν σπίτια μεγάλα με πολυτελείς διακοσμήσεις. Στην Αντιόχεια υπήρχαν τριώροφες και τετραόροφες μαρμάρινες οικίες με εξωτερικά αγάλματα, με μαρμάρινες στοές,με επίχρυσα κιονόκρανα 59, με εσωτερικούς χρυσούς ορόφους, με μουσιώματα στο έδαφος 60, με λαμπτήρες, που κρέμονταν από χρυσές αλυσίδες, με πλήθος χρυσά και αργυρά σκεύη και κρεβάτια χρυσοποίκιλτα και από ελεφαντόδοντο 61. Η έντονη αυτή αντίθεση με την αθλιότητα των συνθηκών ζωής των οικονομικά ασθενεστέρων ενισχυόταν και από τις επιδεικτικά πολυτελείς πομπές, που προηγούνταν της εξόδου των πλουσίων ανδρών και γυναικών. Αυτοί επέβαιναν σε άμαξες χρυσές ή επάργυρες, τις οποίες οδηγούσαν άλογα στολισμένα και καλλωπισμένα με χρυσά κοσμήματα και συνοδεύονταν από πολλούς δούλους και οικέτες, που φορούσαν περίχρυσα ενδύματα 62. Στο μέσον αυτών των αντιθέσεων υπήρξε η ανθρωπιστική εκδήλωση του σπουδαίου φιλανθρωπικού έργου της εκκλησίας. Η προσφορά της αποτέλεσε ανεκτίμητη κοινωνική συμβολή καθώς ελάμβανε μέριμνα για μεγάλο αριθμό φτωχών 63. Επίσης μέσα σε εκείνη την ηθική παραλυσία διέλαμψε η πνευματική φυσιογνωμία του Ιωάννου Χρυσοστόμου, ο οποίος με τον καυστικό του λόγο καταδίκαζε τον διεφθαρμένο πλούτο και την απανθρωπιά. 56 Bλ. όπ. π., σ Bλ. Εις Ματθ. ομ. ΜΘ, PG 58, Bλ. Περί παρθενίας, PG 48, Bλ.Προς Ρωμ., ομ. ΙΔ, PG 60, 540. Πρβλ. Ομ. εις το «μη φοβού όταν πλουτήση άνθρωπος»,και περι φιλοξενίας PG 55, 512, ομ.εις τους αγίους μάρτυρας, PG 50, 652 και εις το «ασπάσασθε Πρίσκιλλαν και Ακύλαν»,λόγ.Α,PG 51, Bλ. Εις Ματθ., PG 58, Bλ. Eij to Mh. fobou/( o[tan plouth,sh a;nqrwpoj( PG 55, Bλ. Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, σ Bλ. Eἰj ta.j Pra,xeij tw/n VAposto,lwn( PG 60, 97, όπου μόνο στην Κωνσταντινούπολη οι φτωχοί ορίζονται από τον Χρυσόστομο σε 5 μυριάδες. 21

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ 1. Η μοναστική διαβίωση Καθώς εντρυφούμε στην περί πολυτέλειας και ολιγάρκειας διδασκαλία του Χρυσοστόμου, αξίζει να ενσκύψουμε στην ζωή του, γιατί θα διαπιστώσουμε, ότι σ αυτήν οι λόγοι του έβρισκαν πλήρη εφαρμογή. Ϸ«VAnh.r ga.r evkei/noj ouv mo,non eι=ce glw/ttan lusitelh/ toi/j avkou,ousin( avlla. kai. to.n bi,on ple,on toi/j mimoume,noij evpwfelh/» 64. Η αναφορά μας στον βίο του θα εστιασθεί στην λιτότητα, την ολιγάρκεια, την ασκητικότητα που χαρακτήριζε την καθημερινότητα του, καθώς και στον υπ αυτού έλεγχο της πολυτέλειας των πλουσίων και των αδικιών τους και στην έμπρακτη υπεράσπιση των φτωχών αδικουμένων. Η στάση του δε αυτή έμελλε να θρέψει το μίσος των εχθρών του και να προετοιμάσει το έδαφος για την μετέπειτα καταδίωξη του. Είναι καλό, πριν μιλήσουμε για την αναχώρηση του από τον κόσμο, να σημειώσουμε, ότι «evk paido.j me.n ou-n e;ti to. lito.n filh,saj kai. a;tufon( pa,shj avpei,ceto blakei,aj kai. peritto,thtoj( ou;te plh/qoj avkolouqw/n eivj th.n diatribh.n evpago,menoj( ou;te i[ppw th.n porei,an avnu,ein paradeco,menoj)))» 65. Παρόλο που προερχόταν από επιφανή και πλούσια οικογένεια της Αντιόχειας, εντούτοις καταφρονούσε την επίδειξη του πλούτου και απείχε από οτιδήποτε θεωρούσε περιττό. Στο τριακοστό περίπου έτος της ηλικίας του, αφού ολοκλήρωσε τις ρητορικές, φιλοσοφικές και θεολογικές του σπουδές και αφού προεχειρίσθη αναγνώστης, εξέφρασε τον πόθο του να καταφύγει σε μοναστήρι. Η απόφαση του αναβλήθηκε εξ αιτίας της παράκλησης της χήρας μητέρας του να μην την αφήσει έρημη και 64 ΣΥΜΕΩΝ ΛΟΓΟΘΕΤΗ και Μεταφραστού, Βίος και πολιτεία του εν αγίοις πατρός ημών Ιωάννου αρχιεπισκόπου Κων/πόλεως του Χρυσοστόμου (στο εξής θα αναφέρεται ως Συμεών Μεταφραστής), PG 114, 1045A. 65 Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1048C. 22

23 απροστάτευτη 66. Εντούτοις έμεινε στον κόσμο σαν ξένος προς τον κόσμο υποβάλλοντας τον εαυτό του σε αυστηρές ασκήσεις 67. Αφού λοιπόν γηροκόμησε την μητέρα του μέχρι τέλους, «)))th.n tw/n gone,wn o[lhn ouvsi,an peritth.n ou-san( trich/ diairei/\ kai. prw/ta me.n penh,twn e;ndeian tw/ χrusw/ qerapeu,ei\ o[sai de. tw/n evkklhsiw/n evtu,gcanon spani,zousai keimhli,wn( to.n a;rguron auvtoi/j diane,mei\ tw/n de. avkinh,twn o[ti per h=n tw/ dhmosi,w fe,rwn avpoklhroi/( th.n avpragmosu,nhn e`autw/ peripoiou,menoj(kai. o;clon panto.j forolo,gou diadidra,skwn) Ei=ta kai. tou.j oivke,taj th/j doulei,aj avnei.j( kai. ta.j pro.j to. zh/ n avforma.j parasco,menoj( to. ka,lliston pa,ntwn e`autw/ suneth,rhse( to. mhde.n e;cein kai. to. luqh/nai panto.j desmou/ tw/ paro,nti ko,smw sunapto,ntoj kai. Θeo.n avnti. pa,ntwn plouth/sai( to. maka,rion o;ntwj kth/ma kai. avnafai,reton» 68. Στο γεγονός αυτό της διανομής της περιουσίας του θαυμάζει κανείς όχι μόνο την απόφαση του να ελευθερωθεί από τον πλούτο και από κάθε δεσμό με τον κόσμο, αλλά και την περισσή φροντίδα του να ανακουφίσει και να βοηθήσει και τους φτωχούς και τους δούλους αλλά και τις εκκλησίες, που δεν είχαν τα απαραίτητα σκεύη. Δεν θέλησε δηλ. να μοιραστεί η περιουσία του εική και ως έτυχε μόνο και μόνο για να απαλλαγεί από αυτήν. Και μ αυτήν του την στάση έδειξε, ότι ο σκοπός της ολιγάρκειας είναι η διακονία και η πολυπλεύρως εκφραζομένη αγάπη προς τον πλησίον. Έπειτα προσέρχεται σε ένα από τα μοναστήρια της Αντιόχειας, που βρίσκονταν μακριά από την πόλη, πάνω στα βουνά. Εκεί μονάζει επί 4 χρόνια κοντά στον σύριο γέροντα Ησύχιο, του οποίου την αρετή και αναστροφή ποθούσε να μιμηθεί. Πληροφορίες για την ζωή που περνούσε εκεί μπορούμε να εξάγουμε από τα συγγράμματα του. Βρισκόμαστε στην πρώιμη φάση της ανάπτυξης της μοναστικής ζωής, που έμοιαζε περισσότερο με την οργάνωση που υπάρχει σήμερα στις σκήτες παρά στα κοινόβια. Τα κελλιά των μοναχών ονομάζονταν καλύβαι, οικίσκοι και σκηναί και ήταν χωρισμένα μεταξύ τους 66 Bλ.Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1056 B-1057 D. 67 Bλ. ΧΡΥΣ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, PG 47, Εισαγωγικά έκδ. Αθηνών, (στο εξής θα αναφέρεται ως Χρυσ. Παπαδόπουλος), σ. ιβ. 68 Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1057 D. 23

24 αλλά όχι απομακρυσμένα. 69 Στην διάρκεια της ημέρας ανάμεσα στις πολύωρες προσευχές οι μοναχοί διέθεταν τον χρόνο τους άλλοι σε χειρονακτικές εργασίες άλλοι στην αντιγραφή των χειρογράφων και στην μελέτη των Γραφών και άλλοι στην περιποίηση των ξένων και των ασθενών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι oι τράπεζες των μοναχών ήταν πλήρεις δαιτυμόνων πτωχών και αναπήρων 70. Από αυτό συμπεραίνουμε, ότι εξ αρχής ο ασκητισμός δεν ήταν άσχετος προς την κοινωνία αλλά αποτελούσε μια εν αυταπαρνήσει διακονία υπέρ της σωτηρίας του πλησίον 71. Η κοινωνική αυτή διάσταση της ασκητικής ζωής διαφαίνεται και στα έργα του Χρυσοστόμου, ο οποίος συνέχισε στο μοναστήρι να εκπονεί συγγράμματα, πράγμα που κατεξοχήν αποτελεί μια κοινωφελή δραστηριότητα. Εκεί συνέγραψε μεταξύ άλλων τους περίφημους λόγους περί ιερωσύνης καθώς και λόγους υπέρ του μοναχικού βίου με αφορμή τον διωγμό των μοναχών υπο του αυτοκράτορος Ουάλη (376 μ. Χ.), που στην Αντιόχεια είχε λάβει ευρείες διαστάσεις 72. Η παρέμβαση αυτή του αγίου δείχνει, ότι δεν ήταν αδιάφορος προς τα εν τη κοινωνία τεκταινόμενα και αποτελεί το προοίμιο της μετέπειτα πορείας του, που χαρακτηριζόταν από την αναπλαστική δράση του υπέρ του πλησίον. Όσον αφορά την λιτότητα και την σκληραγωγία, που ασκούσε στο σώμα του ο άγιος, πληροφορούμαστε, ότι οι μοναχοί εκείνης της εποχής ενδύονταν μια ομοιόμορφη μαύρη στολή από τρίχες καμήλου ή γίδας ή από δέρμα και ήταν όλοι ανυπόδητοι 73. Κατά τους μοναστηριακούς νόμους ενδυόμενοι τον σάκκο κοιμόντουσαν επί σποδού ή απλώς κατά γής 74. Έτρωγαν μια φορά την ημέρα, η δε τροφή τους αποτελούνταν από αλάτι και ψωμί, στο οποίο κάποιοι πρόσθεταν και λάδι. Οι ασθενέστεροι ελάμβαναν και λαχανικά και όσπρια. Μέσα σ αυτήν την ασκητικότητα αναπτύχθηκαν οι αρετές του αγίου, που είχαν σαν αποτέλεσμα την απόκτηση πολλών χαρισμάτων 69 Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, όπ. π., σ. ις. 70 Bλ. Lόγος πρός Δημήτριον μονάζοντα περί κατανύξεως, PG 47, Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, σ. κ. 72 Bλ. όπ. π., σ. ιθ. 73 Bλ. ~Omili,ai, PG 49, Bλ. Λόγος περί μετανοίας A,( PG 49,

25 ακόμη και θεραπείας ασθενών. Ο Συμεών ο Μεταφραστής διασώζει 5 από τα θαύματα, που επιτέλεσε ο Χρυσόστομος στο μοναστήρι. Από αυτά θα αναφέρουμε 3 χαρακτηριστικά του τρόπου, που ο άγιος επιτελούσε την θεραπεία. Ένας περιφανής και πλούσιος Αντιοχέας έπασχε από φοβερές ημικρανίες σε σημείο να βγάλει το μάτι του από τον πόνο. Ο Χρυσόστομος με φιλάνθρωπο τρόπο τον προέτρεψε να απέχει από τις μέχρι τώρα δραστηριότητες του (διότι ζούσε βίο πολυτελή) και από τα μοχθηρά του έργα και να δοθεί στον Χριστό με όλη του την ψυχή για να λάβει την θεραπεία. Ο ασθενής ομολόγησε ότι πιστεύει και υποσχέθηκε να αλλάξει την ζωή του. Φιλώντας τα χέρια του Ιωάννη το κεφάλι του άγγιξε τα ρούχα του και η ίαση επήλθε αυτόματα 75. Ο Αρχέλαος ήταν ένας από τους πρώτους άρχοντες της Αντιόχειας. Κάποια στιγμή εμφανίστηκε σ αυτόν λέπρα. Απελπισμένος, επειδή δεν μπορούσε να βρεί θεραπεία από τους γιατρούς, απευθύνθηκε προς τον Χρυσόστομο αιτούμενος ίαση. Και εδώ ο Ιωάννης σύστησε στον πάσχοντα να απέχει απο τις πονηρές του πράξεις και να διορθώσει «τα προημαρτημένα». Αφού έλαβε την υπόσχεση διέταξε να λουσθεί ο ασθενής στο όνομα του Χριστού με νερό. Ακολούθησε η κάθαρση της λέπρας και η απερίγραπτη χαρά του θεραπευμένου, ο οποίος εμπράκτως έδειξε την μετάνοια του και αμέσως έσπευσε να διαμοιράσει τα υπάρχοντα του στους φτωχούς και στους έχοντας ανάγκη. Και αφού συνειδητοποίησε, ότι ο παρόν βίος είναι φθειρόμενος και πρόσκαιρος, έγινε μέλος της μοναστικής κοινότητας 76. Μια άλλη γυναίκα από την Αντιόχεια, που ονομαζόταν Χριστίνα, έπασχε επί 7 χρόνια από αιμοραγία. Ο σύζυγος της προσήλθε στον άγιο προκειμένου να ζητήσει την θεραπεία της. Και αυτή την φορά ο Χρυσόστομος έκανε διάγνωση της αιτίας της ασθένειας της γυναικός, που έγκειτο στην σκληροκαρδία της απέναντι στις δούλες. Συνέστησε προσευχή, εγκράτεια και πλούσια προσφορά προς τους φτωχούς, για να 75 Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1065 Α Β. 76 Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1065 D C. 25

26 έλθει η ίαση. Συμμορφούμενη η γυναίκα προς τις υποδείξεις, έλαβε αυτόματα και την θεραπεία. 77 Είναι αξιοπρόσεκτο σ αυτές τις διηγήσεις, ότι ο Ιωάννης συνέδεε τις σωματικές ασθένειες με την πλεονεξία, την φιλαργυρία και την σκληροκαρδία. Παρατηρούμε ότι με την σωματική ίαση που επιτελούσε, προξενούσε και την θεραπεία της ψυχής. Όντας αυτός πρότυπο πενίας, φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης οδηγούσε τους θεραπευμένους στην περιφρόνηση της φθαρτής ζωής και στην προσπάθεια ευαρεστήσεως του δημιουργού 78. Έτσι λοιπόν κατέστη περιφανής και περιβόητος όχι μόνο για τις ιάσεις του αλλά και για τους λόγους του 79. Αυτός όμως προτιμώντας την αφάνεια και την τελειότερη άσκηση αναχώρησε στην έρημο σε κάποιο σπήλαιο. Διατρίβοντας εκεί επι 2 χρόνια «a;upnoj diete,lei to. plei/ston» εντρυφώντας στις Γραφές 80. Η σκληραγωγία αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να προσβληθεί από νεφρική ασθένεια, οπότε αναγκάστηκε να επιστρέψει στην εκκλησία της Αντιόχειας. Και τούτο ήταν, σύμφωνα με τον βιογράφο του Παλλάδιο Ελενουπόλεως, έργο της πρόνοιας του Θεού, που για το συμφέρον της εκκλησίας τον έδιωξε απο τα σπήλαια, για να υπηρετήσει με την αποστολική διακονία Bλ.Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1068 D-1069 B. 78 Bλ.Συμεών Μεταφραστής, PG 14, 1068 Β : «pa,ntej de. w[sper eivj avrχe,tupon e[n( to.n VIwa,nnou bi,on avpe,blepon». 79 Bλ.Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1072 Α. 80 Bλ. ΠΑΛΛΑΔΙΟΥ ΕΛΕΝΟΥΠΟΛΕΩΣ (στο εξής θα αναφέρεται ως Παλλάδιος), Διάλογος περί βίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, PG 47, Bλ. όπ. π. 26

27 2. Διάκονος και πρεσβύτερος στην Αντιόχεια. Λίγο καιρό μετά την επιστροφή του από την έρημο, το 381 μ. Χ. χειροτονείται διάκονος υπό του Μελετίου Αντιοχείας. Ως διάκονος είχε ευρύτατα καθήκοντα. Βοηθούσε τον επίσκοπο στην θ. ευχαριστία τηρώντας την τάξη, αλλά είχε και την επιμέλεια των φτωχών διεξάγοντας το φιλανθρωπικό έργο της εκκλησίας. Η ενασχόληση του με τους φτωχούς κατέστη γι αυτόν νέα σχολή, στην οποία μελέτησε την κοινωνία και εισήχθη στην σκληρή πραγματικότητα της ζωής βλέποντας την κακία σε όλη της την λαμπρότητα 82. Εκτός από αυτόν τον τομέα επιδόθηκε στο διδασκαλικό έργο συγγράφοντας πραγματείες 83. Μετά από 5 χρόνια χειροτονείται πρεσβύτερος υπό του αρχιεπισκόπου Φλαβιανού 84. Αφορμή για την χειροτονία ήταν το όραμα ενός αγγέλου, που εμφανίστηκε ταυτόχρονα στον Φλαβιανό και στον Ιωάννη και που τον καλούσε σε χειροτονία ονομάζοντας τον σκεύος εκλογής 85. O Συμεών ο Μεταφραστής μας περιγράφει την μεγάλη λύπη των μοναχών και την δυσκολία τους να αποχωριστούν τον άγιο πατέρα τους, αλλά και την μεγάλη χαρά του λαού της Αντιόχειας, που τον υποδέχτηκε στην χειροτονία του. Έτσι λοιπόν άρχισε το ιερατικό του στάδιο ο Χρυσόστομος στην Αντιόχεια, η οποία αριθμούσε αυτήν την εποχή κατοίκους μαζί με τους δούλους, τα παιδιά και τους ξένους. Ο εκκλησιαστικός βίος ταλανιζόταν από εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες. Οι εθνικοί αλλά και οι Ιουδαίοι παρενέβαλαν εμπόδια στην πρόοδο του χριστιανικού έργου ασκώντας επίδραση στις συνήθειες των χριστιανών και μεταφέροντας δεισιδαιμονίες και προλήψεις 86. Αλλά και εκ των έσω 82 Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, σ. κγ. 83 Bλ. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος. Δ, έκδ. Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1978 (στο εξής θα αναφέρεται ως Π. Χρήστου), σ Bλ. όπ. π., σ Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1073A. Πρβλ. ΛΕΟΝΤΟΣ ΣΟΦΟΥ, Λόγος εγκωμιαστικός εις τον μέγαν του Θεού αρχιερέα και κοινόν της οικουμένης λιμένα Ιωάννην τον Χρυσόστομον, PG 107, 244 B-C. 86 Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, σ. λζ κ.εξ. 27

28 οι αιρετικοί αρειανοί, ανόμιοι και απολλιναριστές καθώς και οι αποσχισμένοι υπό τον Παυλίνο δημιουργούσαν προβλήματα με την δράση τους. Ο Ιωάννης χρησιμοποιώντας ως όπλο του τον λόγο του αντιμετώπισε όλες αυτές τις καταστάσεις, κηρύττοντας στους ναούς της πόλης κάθε Κυριακή και Παρασκευή, τις δε σαρακοστές και διακαινησίμους κάθε μέρα. Είναι χαρακτηριστικό, ότι «ο μεγαλύτερος όγκος των ομιλιών του προέρχεται από την περίοδο αυτή» 87 κατά την οποία και ονομάστηκε Χρυσόστομος υπό των φιλολόγων της Αντιόχειας 88. Εκτός από την διδασκαλία οργάνωσε την φιλανθρωπία. Στους χρόνους του η εκκλησία της Αντιόχειας έτρεφε καταγεγραμμένες χήρες και παρθένες και μεγάλο αριθμό ορφανών. Ακόμη περιέθαλπε πολυάριθμους ξένους, ασθενείς και φυλακισμένους 89. Ο Ιωάννης έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην επίσκεψη των ασθενών, τους οποίους και θεράπευε έχοντας το προαναφερθέν χάρισμα της ιάσεως. Μάλιστα διασώζεται διήγηση κατά την οποία θεράπευσε έναν ετοιμοθάνατο νεαρό και οι γονείς από ευγνωμοσύνη πρόσφεραν στον άγιο «i`kano.n crusi,on», όμως δεν δέχθηκε ούτε το ελάχιστο από τα χρήματα εφαρμόζοντας για μια ακόμη φορά την αφιλαργυρία και την ολιγάρκεια στην ζωή του. 90 Τέλος το ενδιαφέρον του για το ποίμνιο του δεν περιοριζόταν μόνο στους τομείς, που άπτονταν εκκλησιαστικών ζητημάτων αλλά αποκαλυπτόταν και στις δυσκολίες, που αυτό περνούσε και εκφραζόταν με έμπρακτη συμπαράσταση. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή του στην επανάσταση, που ξέσπασε στην Αντιόχεια, όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος επέβαλε νέους φόρους (387 μ. Χ.). Ο λαός αντέδρασε βίαια και μαζικά προκαλώντας την μήνη του αυτοκράτορα. Ακολούθησαν συλλήψεις, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών. Ο Χρυσόστομος ως αληθινός ποιμένας όχι μόνο στήριζε με τον λόγο του και παρηγορούσε τον λαό αλλά και μετερχόταν τρόπους δυναμικούς για να τον προστατεύσει. Δεν δίστασε να προτάξει τον εαυτό του μαζί με 87 Π. Χρήστου, σ Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1076 C. 89 Bλ. Π. Χρήστου, σ Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1077Β. 28

29 τους υπόλοιπους ιερείς της Αντιόχειας κλείνοντας τις θύρες του δικαστηρίου, στο οποίο έμελλε να εισέλθουν οι δικαστές και να αποφασίσουν την θανατική καταδίκη των συλληφθέντων 91. Αυτή λοιπόν ήταν συνοπτικά η δράση του ως πρεσβυτέρου, κατά την 12ετή παραμονή του στην Αντιόχεια, όπου κατάφερε να «avposemnu,nei to. evkei/se i`eratei/on tou/ bi,ou th/ avkribei,ᾳ( tou.j me.n a`li,zwn th/ swfrosu,nh(tou.j de. fwti,zwn th/ didaskali,a( tou.j de. poti,zwn toi/j tou/ pneu,matoj na,masin» Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Η φήμη του Χρυσοστόμου είχε διαβεί τα όρια της Συρίας και ενώ όλοι ανέμεναν να διαδεχθεί στην Αντιόχεια τον Φλαβιανό, επήλθαν αναπάντεχες εξελίξεις 93. Όταν πέθανε ο Κων/πόλεως Νεκτάριος εμφανίστηκαν πολλοί διεκδικητές του θρόνου, οι οποίοι προσπάθησαν με διάφορα μέσα να πετύχουν τον σκοπό τους. Άλλοι χτυπώντας τις πόρτες των ανακτόρων, άλλοι δωροδωκόντας και άλλοι ικετεύοντας ακόμα και τους πιστούς 94. Ο πανίσχυρος όμως πρωθυπουργός της βασιλεύουσας Ευτρόπιος έπεισε τον αυτοκράτορα Αρκάδιο, ότι καταλληλότερος για την θέση αυτή ήταν ο Χρυσόστομος. Έτσι ο Αρκάδιος απέστειλε γράμμα προς τον Φλαβιανό γνωστοποιώντας τις προθέσεις του. Η πρώτη αντίδραση του Ιωάννη ήταν αρνητική λέγοντας ότι είναι ανάξιος να βαστάξει το βάρος μιας τόσο μεγάλης αρχής. Αλλά και ο λαός της Αντιόχειας δεν ήταν διατεθειμένος να χάσει τον μεγάλο ρήτορα, γι αυτό και διακήρυττε αποφασισμένος: «th.n kefalh.n pro,teron avfairh,sontai h[ evkei/non e`ko,ntwn h`mw/n lh,yontai» 95. Προκειμένου λοιπόν να καμφθούν οι αντιδράσεις του λαού ο Ευτρόπιος διέταξε τον διοικητή της Αντιόχειας να παραπλανήσει τον Χρυσόστομο μεταφέροντας τον έξω της πόλεως και να τον οδηγήσει δια ξηράς και 91 Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, σ. κζ κ.εε. 92 Παλλάδιος, όπ. π., PG 47, Bλ. Π. Χρήστου, σ Bλ. Παλλάδιος, σ. 96, Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1084 Β C. 29

30 θαλάσσης στην Κων/πολη 96. Ο υποψήφιος πληροφορήθηκε τις προθέσεις των αρχόντων καθ οδόν και δεν έφερε αντίρρηση. Την ίδια ώρα στην Πόλη αυτοκράτορας και λαός του προετοίμαζαν λαμπρή υποδοχή 97. Είχε συγκεντρωθεί δε και ικανός αριθμός επισκόπων για να τελέσει την χειροτονία του. Μ αυτόν λοιπόν τον τρόπο, ακουσίως, ανέλαβε το 398 μ. Χ. τον θρόνο της Κων/πόλεως, με άκρα ταπεινοφροσύνη και πλήρη συναίσθηση ότι τώρα όφειλε να υπερέχει στην αρετή και όχι στα αξιώματα: «to.n a;rconta tw/n avrcome,nwn ouvk evn tai/j timai/j u`pere,cein dei/ avll Ϸ,evn tai/j avretai/jϸ» 98. Και ακριβώς δια της αρετής του κατόρθωσε να επιβληθεί με μεγάλο κύρος στο ποίμνιο του. Όπως προείδαμε, λόγω των υπερβολικών ασκήσεων στην έρημο η υγεία του είχε κλονισθεί ανεπανόρθωτα με αποτέλεσμα το στομάχι του να μην μπορεί να χωνέψει παρά μόνο μερικά είδη κρέατος και αυτά σε ελάχιστη ποσότητα 99. Για τον λόγο αυτό η τροφή του ήταν λιτή όπως μας πληροφορεί ο βιογράφος του Παλλάδιος: «lh,qhn evla,mbane tw/n brwma,twn( paratei,nwn e[wj e`spe,raj tou/to me.n tai/j evkklhsiastikai/j diaspw,menoj fronti,si( tou/to de. tai/j pneumatikai/j perispw,menoj qewri,aij\ hvgwni,zeto ga.r mhde.n avporei/n tw/n qei,wn grafw/n( filei/ de. pwj ta. toiau/ta h ; th.n avsiti,an h; th.n koufositi,anϸ» 100. Ετσι θεωρώντας σπουδαιότερο απο κάθε άλλη ασχολία το να πρόσκειται στην προσευχή και στην προσοχή και επιθυμώντας να διατηρήσει στον εαυτό του το «avproswpo,lhpton kai. avskanda,listonϸϸϸ»προτιμούσε την μοναχοφαγία και απέφευγε τις προσκλήσεις σε γεύματα ακόμη και του αυτοκράτορα 101. Η μοναχική αυτή λιτότητα δεν ταίριαζε στο καινούριο περιβάλλον μιας κοινωνίας διεφθαρμένης, όπου ακόμα και κάποιοι κληρικοί συνήθιζαν να περνούν την μέρα τους παρασιτώντας σε 96 Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1085 Β. Πρβλ. Π. Χρήστου, όπ. π., σ. 237 και Χρυσ. Παπαδόπουλου, PG 47, σ. νθ. 97 Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1085 Β-C. 98 Χρυσ. Παπαδόπουλος, Εισαγωγικά, PG 47, σ. ξα. 99 Bλ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος ως αρχιεπίσκοπος Κων/πόλεως, εκδ. αδελφ. θεολόγων Ζωή, Αθήνα 1932, σ Παλλάδιος, PG 47, Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1100 B D. 30

31 πολυτελή τραπέζια και δη αυτοκρατορικά 102. Έπομένως οι συνήθειες του θεωρήθηκαν ως έμμεσος έλεγχος των δικών τους συνηθειών και δημιούργησαν τις αφορμές να κατηγορηθεί ως ακοινώνητος 103. Επιπλέον λαβές για κατηγορία δόθηκαν, όταν μέσω των ομιλίων του άρχισε να κατακεραυνώνει ευθέως την απληστία του κλήρου και την εξ αυτής προερχομένη αδικία 104. Η γαστριμαργία των ιερωμένων και η μαλθακή και πολυτελής ζωή τους γεννούσαν σ αυτούς την φιλαργυρία. Έτσι, όταν τα νόμιμα εκκλησιαστικά τυχερά δεν έφθαναν για να ικανοποιήσουν τις σαρκικές τους έξεις έκαναν κατάχρηση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Έφθαναν ακόμη και στην υφαρπαγή των δωρεών, των κληροδοτημάτων για τις οικογένειες και των ελεημοσυνών. Ιδίως το τελευταίο ισοδυναμούσε κατα τον Χρυσόστομο με κλοπή και ήταν ασυγχώρητο, γι αυτό συμβούλευε τους πλουσίους να διανέμουν μόνοι τους τις ελεημοσύνες χωρίς να τις διαβιβάζουν στα χέρια των κληρικών. Με τις ομιλίες του στιγμάτιζε τις πράξεις αυτές των κληρικών προτρέποντας τους να επιδιώκουν την άκρα λιτότητα και ολιγάρκεια 105. Στην προσπάθεια του για την ανακάθαρση του κλήρου προστέθηκε και η καταδίκη της «επικίνδυνης και σκανδαλώδους συνήθειας» 106 των μετα μοναχών συνεισάκτων παρθένων. Για το θέμα αυτό συνέγραψε δύο δοκίμια, στα οποία εκτός των άλλων τόνισε, ότι η συνοίκηση αυτή δεν ταιριάζει με τον ασκητικό χαρακτήρα του μοναχού. Αποδίδοντας ο Χρυσόστομος μεγάλη αξία στην προσωπικότητα του ανθρώπου «όση δεν είχε αυτή συναντήσει κατά τους προηγούμενους χρόνους της αυτοκρατορίας» 107 επέδειξε έμπρακτη συμπάθεια προς τους φτωχούς και δυστυχείς. Την λιτότητα που διέκρινε τον βίο του θέλησε να την εισαγάγει και στο πατριαρχείο, απομακρύνοντας απ αυτό τα πολυτελή έπιπλα, σκεύη και 102 Bλ. Παλλάδιος, PG 47, Bλ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος ως αρχιεπίσκοπος Κων/πόλεως, όπ. π., σ Παλλάδιος, όπ. π. :«a;rcetai kata. th/j avdiki,aj( katastre,fwn th.n mhtro,polin tw/n kakw/n th.n pleonexi,an eivj oivkodomh.n th/j dikaiosu,nhj». 105 Bλ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος ως αρχιεπίσκοπος Κων/πόλεως, όπ. π., σ Bλ. Π. Χρήστου, σ Bλ. όπ. π. 31

32 παραπετάσματα. Ο προκάτοχος του Νεκτάριος είχε αγοράσει πολυτελέστατα μάρμαρα για την επίστρωση του ναού της αγ. Αναστασίας, τα οποία ο Χρυσόστομος πούλησε υπέρ του νοσοκομείου και των πτωχών θεωρώντας τα περιττά 108. Ακόμη έχτισε περισσότερα νοσοκομεία και διόρισε ως προi?σταμένους δύο ευλαβείς πρεσβυτέρους καθώς και γιατρούς και μαγείρους και άλλο προσωπικό για να φροντίζουν όχι μόνο τους ασθενείς αλλά και τους ξένους που σύχναζαν στην πόλη 109. Προσέθεσε επίσης και γηροκομεία και πτωχοκομεία και οργάνωσε κατά συστηματικό τρόπο το έργο της κοινωνικής πρόνοιας, του οποίου την επιστασία ανέθεσε στις διακόνισσες με προi?σταμένη την αριστοκράτισσα Ολυμπιάδα. Οι διακόνισσες ήταν χήρες πλούσιες και φτωχές, που είχαν τεθεί στην υπηρεσία των εκκλησιών και προu?πήρχαν ως θεσμός. Ο Χρυσόστομος προέβη σε καλύτερη ρύθμιση του θεσμού αυτού φροντίζοντας και οικονομώντας «φιλοθέως» τα περί αυτών. Στις νεότερες απο αυτές,οι οποίες ήταν «pro.j h`dona.j euvperi,treptoiϸ» ορίζει να έλθουν σε δεύτερο γάμο, επειδή «be,ltion ei-nai h`ghsa,menoj to. evn tw/ avsfalei/ tapeino,teron tou/ mh. cwri.j fo,bwn u`yhlo,teron». Τις δε μεγαλύτερες σε ηλικία απο 60 ετών και άνω προέτρεψε να επιδοθούν στις προσευχές και στις νηστείες και να απέχουν απο κάθε είδους πολυτέλεια προκειμένου να αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στο εκκλησιαστικό έργο 110. Συγχρόνως μερίμνησε για την προφύλαξη των πιστών απο τους αιρετικούς παίρνοντας κατ αρχάς πρωτοβουλία για λειτουργικές παρεμβάσεις. Σε αντιπερισπασμό προς τις επιδεικτικές λιτανείες των αρειανών, οι οποίες ήλκυαν τους απλούς πιστούς, εισήγαγε την χρήση ύμνων και όρισε λιτανείες. Στην συνέχεια έκανε μία επιτομή της λειτουργίας του Μ. Βασιλείου, η οποία φαινόταν κουραστική στους πιστούς και προσπάθησε μ αυτούς τους τρόπους να αναζωπυρώσει το θρησκευτικό συναίσθημα Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, σ. ξα -ξβ. 109 Bλ. Παλλάδιος, PG 47, Bλ. Συμεών Μεταφραστής, PG 114, 1097 C-D. 111 Bλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, σ. ξβ. 32