ΣυµβΠληµΘεσ 13/2008 [Προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών](παρατ. Χ. Λαµπάκης)

Transcript

1 ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ 6-7/2009, Ιούνιος-Ιούλιος Β ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ, Ειδικό θέµα: Άδειες κρατουµένων, σ. 698 ΣυµβΠληµΘεσ 13/2008 [Προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών](παρατ. Χ. Λαµπάκης) Πρόεδρος Γ. Μίχου, Εφέτης Μέλη Β. Μουγιάντση, Α. Φράγκου Εισαγγελέας Γ. Νούλης, Εισαγγελικός Πάρεδρος [Εισήγαγε την πρόταση της Αντεισαγγελέα, Κ. Κλιάµπα] Διατάξεις: άρθρα 55 [παρ. 1], 58 [παρ. 1 εδ. β,γ, 2] Ν 2776/1999 Προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών, Διάκριση αδειών σε τακτικές/έκτακτες/εκπαιδευτικές, Αναλογική εφαρµογή διατάξεων Σε αντίθεση µε τις τακτικές άδειες, για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας σε κρατούµενο δεν ορίζεται από το νόµο ως τυπική προϋπόθεση ο προβλεπόµενος από το άρθρο 55 παρ. 1 ΣωφρΚωδ ελάχιστος χρόνος έκτισης της επιβληθείσας ποινής, αφού κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 58 παρ. 1 εδ. γ ΣωφρΚωδ, εκπαιδευτική άδεια δύναται να χορηγηθεί και σε προσωρινώς κρατούµενο µε τη σύµφωνη γνώµη του δικαστικού οργάνου που διέταξε την προσωρινή κράτηση. Η δε παραποµπή του άρθρου 58 παρ. 1 εδ. β στο άρθρο 55 παρ. 1 περ. γ, ως προς τις προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας, δεν πρέπει να ερµηνευθεί ως αναλογική εφαρµογή των εκεί προβλεποµένων τυπικών προϋποθέσεων αναφορικά µε τον ελάχιστο χρόνο έκτισης της επιβληθείσας ποινής, ως επιπλέον τυπικές προϋποθέσεις από αυτές που ορίζονται στο άρθρο 58 παρ. 1 και 2, αλλά ως ρητή παραποµπή µόνο στις ουσιαστικές προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για τη χορήγηση και της εκπαιδευτικής άδειας, µετά από εκτίµηση των εκεί αναφεροµένων στοιχείων. Ενόψει των ανωτέρω, γίνεται δεκτή η υπό κρίση προσφυγή του αιτούντος κρατουµένου για χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας, εφόσον συντρέχουν τόσο οι τυπικές όσο και οι ουσιαστικές προϋποθέσεις χορήγησης αυτής. Ειδικότερα, από την εκτίµηση της προσωπικότητας του προσφεύγοντος, της ατοµικής και επαγγελµατικής του κατάστασης και της εν γένει συµπεριφοράς του καθ' όλη τη διάρκεια της κράτησής του, αφού πρόκειται αδιαµφισβήτητα για κρατούµενο µε χαρακτηριστικά πολύ καλή συµπεριφορά, που επιδεικνύει εξαιρετικό ζήλο και αφοσίωση στην εργασία του, διατηρώντας άριστες σχέσεις µε τους λοιπούς κρατούµενους και το προσωπικό του σωφρονιστικού καταστήµατος, χωρίς να έχει δηµιουργήσει το παραµικρό πρόβληµα, συνάγεται ότι δεν υφίσταται κίνδυνος τελέσεως εγκληµάτων από µέρους του κατά τον χρόνο απουσίας από το σωφρονιστικό κατάστηµα, ούτε κίνδυνος φυγής, ενώ περαιτέρω εκτιµάται µε βεβαιότητα, λαµβανοµένης υπόψη και της ωφέλειας που θα αποκοµίσει ο προσφεύγων από τις σπουδές του για τη µελλοντική του εξέλιξη, ότι τούτος θα χρησιµοποιήσει την εκπαιδευτική άδεια προς τον σκοπό και µόνο της επαγγελµατικής κατάρτισής του (αντιθ. εισαγγ. προτ.). Η µη γενοµένη δεκτή εισαγγελική πρόταση έχει ως εξής: Από τον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα (Ν 2776/1999), ως ισχύει σήµερα, προβλέπονται τριών ειδών άδειες εξόδου σε κρατούµενους: οι τακτικές (άρθρα 55-56), οι έκτακτες (άρθρο 57) και οι εκπαιδευτικές (άρθρο 58). Η τακτική άδεια ειδικότερα χορηγείται σε κρατούµενο που εκτίει ποινή, δηλαδή σε κατάδικο έστω και αν δεν είναι αµετάκλητη η απόφαση µε την οποία του επιβλήθηκε, λόγω του ότι ασκήθηκε ένδικο µέσο κατ' αυτής, εφόσον όµως έχει εκτίσει το ένα πέµπτο αυτής, χωρίς τον ευεργετικό υπολογισµό ηµερών λόγω εργασίας, η δε κράτησή του να έχει διαρκέσει τουλάχιστον τρεις µήνες. Εάν όµως ο κρατούµενος εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης, πρέπει να έχει κρατηθεί, για να δικαιούται τακτική άδεια, τουλάχιστον οκτώ (8) έτη. Απαιτείται επιπλέον το κατά το άρθρο 55 παρ. 2 ΣΚ αρµόδιο όργανο για τη χορήγηση της εκπαιδευτικής άδειας, που είναι το Συµβούλιο το οποίο προβλέπει το άρθρο 70 παρ. 1 ΣΚ, δηλαδή το Τριµελές Πειθαρχικό Συµβούλιο, να εκτιµήσει για τη χορήγηση της άδειας ότι δεν υπάρχει κίνδυνος, εξερχόµενος ο κρατούµενος από τον τόπο κράτησής του, να τελέσει νέα αδικήµατα, ότι συντρέχουν λόγοι που να δικαιολογούν την προσδοκία ότι δεν υπάρχει κίνδυνος φυγής και ότι δεν θα κάνει κακή χρήση της άδειας. Για τη διαπίστωση της τελευταίας αυτής προϋπόθεσης, σύµφωνα µε το ίδιο άρθρο, εκτιµώνται η προσωπικότητα του καταδίκου, η εν γένει συµπεριφορά αυτού µετά την τέλεση της πράξης, κατά τη διάρκεια της κράτησής του, αλλά και κατά τη διάρκεια των αδειών που τυχόν του είχαν προηγουµένως χορηγηθεί. Πρέπει, επίσης, να εκτιµηθεί (από το αρµόδιο για τη χορήγηση της άδειας όργανο) και η ατοµική, επαγγελµατική και κοινωνική κατάσταση αυτού και της οικογένειάς του, οι οικογενειακές του υποχρεώσεις, αλλά και η ωφέλεια που µπορεί να έχει ο κρατούµενος από τη χορήγηση της άδειας Page 1 of 12

2 (ΓνωµΕισΕφΑθ 1/2001 ΠοινΔικ 2001, 612). Επίσης, κατά την παρ. 1 του άρθρου 58 του ΣΚ που αφορά στις εκπαιδευτικές άδειες «Η εκπαιδευτική άδεια χορηγείται για τη φοίτηση κρατουµένων σε σχολές όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης, εφόσον στην περιοχή φοίτησης λειτουργεί αντίστοιχο προς την κατηγορία στην οποία ανήκουν οι ενδιαφερόµενοι κατάστηµα κράτησης. Η άδεια χορηγείται από το Συµβούλιο του άρθρου 70 παρ. 1 του παρόντος, υπό τις προϋποθέσεις και κατά τη διαδικασία του άρθρου 55 παρ. 1 περ. γ, παρ. 2 και 3 του παρόντος». Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι ο νοµοθέτης δεν ορίζει ειδικότερες προϋποθέσεις και όρους για τη χορήγηση της άδειας αυτής, εφαρµοζοµένων έτσι αναλογικά των όσων ισχύουν για την τακτική άδεια. Εξάλλου, σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 70 του ΣΚ «Δευτεροβάθµιο όργανο κρίσης αποτελεί το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών σε Συµβούλιο, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στην παρ. 6 του επόµενου άρθρου», ενώ κατά την παρ. 7 του ιδίου άρθρου «Προσφυγή του κρατουµένου κατά των αποφάσεων του Πειθαρχικού Συµβουλίου κατατίθεται µέσα σε αποκλειστική προθεσµία πέντε ηµερών στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών, το οποίο την εκδικάζει και αποφαίνεται αµετάκλητα». Όπου στον παρόντα νόµο αναφέρεται ο όρος Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών, τις αντίστοιχες αρµοδιότητες ασκεί µέχρι τη νοµοθετική θέσπιση του οργάνου αυτού, το Συµβούλιο Πληµµελειοδικών του τόπου έκτισης της ποινής (ΣυµβΠληµΠειρ 678/2000 ΠοινΔικ 2001, 998). Στην προκειµένη περίπτωση, παραδεκτώς εισάγεται ενώπιον του παρόντος Συµβουλίου η από προσφυγή, αφού αυτή ασκήθηκε εντός του προβλεποµένου από τον νόµο πενθηµέρου από την έκδοση της υπ' αριθ. απόφασης του Πειθαρχικού Συµβουλίου το οποίο συγκροτήθηκε την και εξέδωσε αυθηµερόν την ως άνω απόφασή του. Πρέπει, εποµένως, να ερευνηθεί περαιτέρω στην ουσία της. Από τα έγγραφα του φακέλου, προκύπτει ότι ο προσφεύγων κρατείται στη Δικαστική Φυλακή Θεσσαλονίκης, για την πράξη της ανθρωποκτονίας και εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης, αρχοµένης της κρατήσεώς του από Από την εργάζεται συνεχώς εντός του καταστήµατος και από την είναι ο µάγειρας αυτού. Επιδεικνύει πολύ καλή συµπεριφορά και εκτελεί λίαν ικανοποιητικώς τα καθήκοντά του, χωρίς ουδέποτε να έχει δηµιουργήσει πρόβληµα είτε µε τους συγκρατούµενούς του, είτε µε το προσωπικό του καταστήµατος. Επιπλέον, την του απενεµήθη έπαινος από τον Υπουργό Δικαιοσύνης για την συγγραφή του βιβλίου συνταγών µαγειρικής µε τον τίτλο «Γεύσεις υπό κράτηση». Ο εν λόγω έχει αποφοιτήσει από το τεχνικό Λύκειο Πολυγύρου και υπέβαλε αίτηση, µε όλα τα σχετικά, στα ΙΕΚ του Οργανισµού Τουριστικής Εκπαίδευσης προκειµένου να παρακολουθήσει µαθήµατα ειδικότητας Τεχνικού Μαγειρικής Τέχνης και να αποκτήσει το πτυχίο του chef. Μέχρι σήµερα έχει παραµείνει στη φυλακή για διάστηµα έξι ετών και δύο περίπου µηνών κι έχει συµπληρώσει τον αριθµό των εργασίµων ηµερών (µεροκάµατα) που απαιτούνται από τον νόµο για την υφ' όρον απόλυσή του, ωστόσο αυτός εξακολουθεί να εργάζεται. Ωστόσο, λαµβάνοντας υπόψη τη βαρύτητα της πράξης (ανθρωποκτονία) και του είδους της ποινής (ισόβια κάθειρξη) η οποία ποινή έχει καταστεί αµετάκλητη, µη δεχόµενο το Δευτεροβάθµιο Δικαστήριο κανένα ελαφρυντικό και επικυρώνοντας την πρωτόδικη απόφαση, σε συνδυασµό αφενός µε το γεγονός ότι µέχρι σήµερα αυτός έχει εκτίσει ποινή µόνο έξι ετών, και όχι των οκτώ, όπως προβλέπει ο νόµος για τη χορήγηση τακτικών αδειών, αναλογικά εφαρµοζοµένου του άρθρου αυτού και για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας, αφετέρου δε µε το γεγονός ότι η άδεια που αιτείται έχει ως συνέπεια την αποµάκρυνσή του για πολύ µεγάλο χρονικό διάστηµα από τις φυλακές, οδηγούν στην άποψη ότι ναι µεν αυτός έχει προσαρµοστεί πλήρως στο περιβάλλον του καταστήµατος, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι δύναται να επανέλθει στο εξωτερικό περιβάλλον, προβάλλοντας σθεναρή αντίσταση στις προκλήσεις της καθηµερινότητας και του περιβάλλοντός του. Επίσης, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αυτός να διαφύγει, καθώς το υπόλοιπο της ποινής του είναι πολύ µεγάλο, ή να τελέσει νέα αξιόποινη πράξη ανάλογης φύσεως µε αυτήν που στο παρελθόν τέλεσε. Βέβαια, το γεγονός ότι επιδεικνύει πολύ καλή συµπεριφορά δεν µπορεί να διαφύγει της προσοχής µας, αλλά ακόµη και αυτό συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι, εάν πραγµατικά έχει µετανιώσει για την άδικη πράξη που τέλεσε και νιώθει ότι δύναται να επανέλθει σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας και ότι θα εξακολουθήσει να επιδεικνύει την ίδια συµπεριφορά, µπορεί αυτός να επανέλθει µε νέα αίτησή του, καθώς τέτοιου είδους µαθήµατα επαναλαµβάνονται κάθε χρόνο, η αγάπη του δε για τη µαγειρική δεν θα εκλείψει. Ως εκ τούτου η από απόφαση του Πειθαρχικού Συµβουλίου της Δικαστικής Φυλακής Θεσσαλονίκης ήταν επαρκώς αιτιολογηµένη, συνεπώς θα πρέπει η κρινόµενη προσφυγή κατ' αυτής να απορριφθεί ως ουσιαστικά αβάσιµη. [...] Το βούλευµα έχει ως εξής: [...] Με τις διατάξεις των άρθρων 54 έως 58 του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα (Ν 2776/1999 ΦΕΚ Α 291), ο έλληνας νοµοθέτης, προκειµένου να διευκολύνει την επικοινωνία του κρατουµένου µε το κοινωνικό περιβάλλον, Page 2 of 12

3 αλλά και για την καλή λειτουργία του συστήµατος έκτισης των ποινών, προέβλεψε τη δυνατότητα χορήγησης στους κρατούµενους άδειας εξόδου από το κατάστηµα κράτησης, µε τις οριζόµενες στα ανωτέρω άρθρα προϋποθέσεις. Από τον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα προβλέπονται τριών ειδών άδειες εξόδου σε κρατούµενους και ειδικότερα: α) οι τακτικές (άρθρα 55 και 56), β) οι έκτακτες (άρθρο 57) και τέλος, γ) οι εκπαιδευτικές, η χορήγηση των οποίων ρυθµίζεται από το άρθρο 58 του Σωφρονιστικού Κώδικα (βλ. ΓνωµΕισΕφΑθ 1/2001 ΠοινΔικ 2001, 612). Κατά τη διάταξη του άρθρου 55 παρ. 1 του ιδίου Κώδικα, «Οι τακτικές άδειες χορηγούνται εφόσον (1) Ο κατάδικος έχει εκτίσει το ένα πέµπτο της ποινής του χωρίς ευεργετικό υπολογισµό ηµερών ποινής, λόγω εργασίας και η κράτηση έχει διαρκέσει τουλάχιστον τρεις µήνες. Σε περίπτωση έκτισης ποινής ισόβιας κάθειρξης, η κράτηση πρέπει να έχει διαρκέσει τουλάχιστον οκτώ έτη. Κατ' εξαίρεση σ' αυτόν που καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης για παράβαση του Ν 1729/1987 Καταπολέµηση της διάδοσης των ναρκωτικών, προστασία των νέων και άλλες διατάξεις, όπως τροποποιήθηκε, τακτικές άδειες χορηγούνται εφόσον έχει εκτίσει τα δύο πέµπτα της ποινής του χωρίς ευεργετικό υπολογισµό ποινής λόγω εργασίας και η κράτηση έχει διαρκέσει τουλάχιστον ένα έτος. Σε περίπτωση που ο κατάδικος αυτός εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης, η κράτησή του πρέπει να έχει διαρκέσει τουλάχιστον δέκα έτη. Αν στον κατάδικο έχουν επιβληθεί περισσότερες ποινές κατά της ελευθερίας και δεν έχει γίνει προσµέτρησή τους σε µία συνολική ποινή, κατά το άρθρο 94 του ΠΚ, για τον υπολογισµό της ποινής που έχει εκτιθεί κατά την έννοια της παρούσας διάταξης, λαµβάνεται υπόψη το άθροισµα των επιµέρους ποινών. Σε περίπτωση ποινικού σωφρονισµού, απαιτείται ο εφηβικής ή µετεφηβικής ηλικίας κατάδικος να έχει εκτίσει το ένα τρίτο τουλάχιστον του κατώτατου ορίου που έχει ορισθεί. (2) Δεν εκκρεµεί κατά του καταδίκου ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη σε βαθµό κακουργήµατος. (3) Εκτιµάται ότι δεν υπάρχει κίνδυνος τελέσεως, κατά τη διάρκεια της άδειας, νέων εγκληµάτων. (4) Συντρέχουν λόγοι που δικαιολογούν την προσδοκία ότι δεν υπάρχει κίνδυνος φυγής και ότι ο κρατούµενος δεν θα κάνει κακή χρήση της άδειάς του. Για να διαπιστωθεί αν συντρέχει αυτή η προϋπόθεση εκτιµώνται ιδίως: α) η προσωπικότητα του κατάδικου και η εν γένει συµπεριφορά του, µετά την τέλεση της πράξης, κατά τη διάρκεια της κράτησης, σε συνδυασµό µε το άρθρο 69 παρ. 2 του παρόντος Κώδικα και κατά τη διάρκεια των αδειών, που ενδεχοµένως του έχουν ήδη χορηγηθεί, β) η ατοµική, επαγγελµατική και κοινωνική κατάσταση του ιδίου και της οικογενείας του, καθώς και οι τυχόν οικογενειακές του υποχρεώσεις, γ) η ωφέλεια, την οποία µπορεί να έχει για την προσωπικότητα του καταδίκου και τη µελλοντική του εξέλιξη η λήψη µέτρων για τη σταδιακή επάνοδό του σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας». Εξάλλου, κατά τις διατάξεις των παρ. 1, 2 και 3 του άρθρου 58 του Σωφρονιστικού Κώδικα «Η εκπαιδευτική άδεια χορηγείται για τη φοίτηση κρατουµένων σε σχολές όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης, εφόσον στην περιοχή φοίτησης λειτουργεί αντίστοιχο προς την κατηγορία στην οποία ανήκουν οι ενδιαφερόµενοι κατάστηµα κράτησης. Η άδεια χορηγείται από το Συµβούλιο του άρθρου 70 παρ. 1 του παρόντος µε τις προϋποθέσεις και κατά τη διαδικασία του άρθρου 55 παρ. 1 περ. γ, παρ. 2 και 3 του παρόντος. Για µεν τους υποδίκους απαιτείται και η σύµφωνη γνώµη του δικαστικού οργάνου που διέταξε την προσωρινή κράτηση, για δε τους χρεοφειλέτες και η σύµφωνη γνώµη του προέδρου Πρωτοδικών του τόπου κράτησης. Η διάταξη του άρθρου 56 παρ. 3 του παρόντος εφαρµόζεται ανάλογα (παρ. 1). Δεν χορηγείται εκπαιδευτική άδεια για σπουδές σε εκπαιδευτικό Ίδρυµα κατώτερης βαθµίδας από αυτό στο οποίο έχει ήδη σπουδάσει ο ενδιαφερόµενος (παρ. 2). Κατά το χρόνο της εκπαιδευτικής άδειας ο κρατούµενος διαµένει στο παραπάνω κατάστηµα ή σε Κατάστηµα ή Τµήµα Ηµιελεύθερης Διαβίωσης. Στην απόφασης που χορηγεί την άδεια ορίζονται οι αναγκαίες για την υλοποίησή της λεπτοµέρειες και προϋποθέσεις και ιδιαίτερα: α) τα εκπαιδευτικό Ίδρυµα φοίτησης, β) οι ηµέρες και οι ώρες απουσίας του αδειούχου κατά τις ανάγκες του οικείου εκπαιδευτικού προγράµµατος, γ) ολική ή µερική απαλλαγή του αδειούχου από υποχρεώσεις του προγράµµατος λειτουργίας του καταστήµατος προς διευκόλυνση της µελέτης του (παρ. 3)». Από τις προπαρατεθείσες διατάξεις, ενόψει και της ρητής διάκρισης των αδειών ανάλογα προς το είδος, τις τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις και τη διαδικασία υπό τις οποίες αυτές χορηγούνται, συνάγεται ότι, σε αντίθεση µε τις τακτικές άδειες, για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας σε κρατούµενο δεν ορίζεται από το νόµο ως τυπική προϋπόθεση ο προβλεπόµενος από το άρθρο 55 παρ. 1 ελάχιστος χρόνος έκτισης της επιβληθείσας ποινής, αφού κατά τη ρητή διάταξη του άρθρου 58 παρ. 1 εδ. γ του Σωφρονιστικού Κώδικα, εκπαιδευτική άδεια δύναται να χορηγηθεί και σε προσωρινώς κρατούµενο µε τη σύµφωνη γνώµη του δικαστικού οργάνου που διέταξε την προσωρινή κράτηση (βλ. και έγγραφο ΕισΠρΑθ 54979/2007 ΠοινΔικ 2007, 300). Η δε παραποµπή του άρθρου 58 παρ. 1 εδ. β στο άρθρο 55 παρ. 1 περ. γ, ως προς τις προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας, δεν πρέπει, κατά την άποψη του παρόντος Συµβουλίου, να ερµηνευτεί ως αναλογική εφαρµογή των εκεί προβλεπόµενων τυπικών προϋποθέσεων αναφορικά µε τον ελάχιστο χρόνο έκτισης της επιβληθείσας ποινής, ως επιπλέον τυπικές προϋποθέσεις από αυτές που ορίζονται στο άρθρο 58 παρ. 1 και 2, αλλά ως ρητή παραποµπή µόνο στις ουσιαστικές προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για τη χορήγηση και της εκπαιδευτικής άδειας, µετά από εκτίµηση των εκεί αναφερόµενων στοιχείων. Πρέπει δηλαδή, πλέον των τυπικών προϋποθέσεων των παρ. 1 και 2 του άρθρου 58 του Σωφρονιστικού Κώδικα, να εκτιµάται, µε γνώµονα την Page 3 of 12

4 προσωπικότητα του καταδίκου, την εν γένει συµπεριφορά του µετά την τέλεση της πράξης, την ατοµική, επαγγελµατική και κοινωνική του κατάσταση και την ωφέλεια που µπορεί να έχει για την προσωπικότητά του και τη µελλοντική του εξέλιξη, ότι δεν υπάρχει κίνδυνος τελέσεως νέων εγκληµάτων κατά τη διάρκεια της άδειας, ότι ο κρατούµενος δεν θα κάνει κακή χρήση της αδείας του και ότι δεν υφίσταται κίνδυνος φυγής. Στην προκειµένη περίπτωση από τα συνυποβαλλόµενα µε την υπό κρίση προσφυγή έγγραφα, σε συνδυασµό και προς τα όσα ο ως άνω προσφεύγων-κρατούµενος αναφέρει µε το από υπόµνηµα που κατέθεσε στο Συµβούλιο (βλ. πρακτικά συνεδρίασης της ), προέκυψαν τα ακόλουθα: Ο προσφεύγων, Β.Π., από είναι κρατούµενος στη Δικαστική Φυλακή Θεσσαλονίκης, όπου εκτίει ποινή ισοβίου καθείρξεως για την πράξη της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, η οποία του επιβλήθηκε µε την υπ' αριθ /2002 απόφαση του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Κατερίνης. Από τις πραγµατοποιεί συνεχή εργασία στο ανωτέρω σωφρονιστικό, κατάστηµα, ενώ από τις είναι ο µάγειρας αυτού. Καθ' όλη τη διάρκεια της κράτησής του ο προσφεύγων επέδειξε πολύ καλή συµπεριφορά και εκτελεί λίαν ικανοποιητικώς τα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί, χωρίς, ουδέποτε να έχει δηµιουργήσει πρόβληµα στο προσωπικό του σωφρονιστικού καταστήµατος, µε το οποίο συνεργάζεται άριστα ή στους κρατουµένους (βλ. το από πιστοποιητικό και την από βεβαίωση του Διευθυντή της Δικαστικής Φυλακής Θεσσαλονίκης). Τον προσφεύγοντα διακρίνει η εργατικότητα και η αφοσίωσή του στην εργασία του, τιµηθείς µάλιστα την µε έπαινο από τον Υπουργό Δικαιοσύνης για την εξαιρετική προσπάθεια που κατέβαλε και την ευαισθησία που επέδειξε µε τη συγγραφή βιβλίου συνταγών µαγειρικής, υπό τον τίτλο «Γεύσεις υπό κράτηση» (βλ. το από έγγραφο απονοµής επαίνου του Υπουργείου Δικαιοσύνης). Αξίζει να σηµειωθεί ότι, αν και καθ' όλη τη διάρκεια της κράτησής του έχει πραγµατοποιήσει ηµεροµίσθια και έχει συµπληρώσει τον απαιτούµενο για την υπό όρο απόλυσή του αριθµό ηµερών εργασίας, εντούτοις εξακολουθεί να εργάζεται µε ζήλο ως µάγειρας της Δικαστικής Φυλακής Διαβατών, επιδεικνύοντας την ίδια εργατικότητα και αφοσίωση στην ανωτέρω εργασία του. Ο εν λόγω κρατούµενος είναι απόφοιτος του Τεχνικού Λυκείου Πολυγύρου. Μετά από µηχανογραφηµένη αίτηση που υπέβαλε στο Ινστιτούτο Επιστηµονικής Κράτησης (ΙΕΚ) του Οργανισµού Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΟΤΕΚ), έγινε δεκτός από το ΙΕΚ Θεσσαλονίκης, προκειµένου να παρακολουθήσει µαθήµατα διετούς φοίτησης της ειδικότητας τεχνικού µαγειρικής τέχνης (chef) ώστε να λάβει το αντίστοιχο πτυχίο (βλ. την αλφαβητική κατάσταση επιτυχόντων ΙΕΚ του ΟΤΕΚ για την εκπαιδευτική περίοδο ), ενώ ήδη έχει καταβάλει και τα δίδακτρα του πρώτου εξαµήνου, ποσού 120,00 ευρώ (βλ. σχετική απόδειξη είσπραξης). Η αίτηση προς χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας του ανωτέρω κρατουµένου για την παρακολούθηση των µαθηµάτων στο ως άνω ΙΕΚ Θεσσαλονίκης, απορρίφθηκε, κατά πλειοψηφία µε την προσβαλλόµενη υπ' αριθ. 1/ απόφαση του Πειθαρχικού Συµβουλίου της Δικαστικής Φυλακής Θεσσαλονίκης, µε την αιτιολογία ότι «ναι µεν πρόκειται για κρατούµενο που έχει επιδείξει ως σήµερα χαρακτηριστικά καλή διαγωγή και συµπεριφορά απόλυτα ικανοποιητική, εργατικότητα καθ' όλο το χρονικό διάστηµα της κράτησής του, πλην όµως λαµβάνοντας υπόψη τη σοβαρότητα του αδικήµατος και της ποινής που του επιβλήθηκε σε συνδυασµό µε την προσωπικότητά του κρίνεται ότι έχει όλο το χρόνο να επανέλθει εκ νέου µε το ίδιο αίτηµα ώστε να επιτευχθεί ασφαλέστερη κρίση». Αντίθετα, κατά τη γνώµη της µειοψηφίας, έπρεπε να χορηγηθεί στον εν λόγω κρατούµενο η αιτηθείσα εκπαιδευτική άδεια, αφού τούτος «πληροί τις προϋποθέσεις για τη χορήγησή της, της οποίας θα κάνει αποκλειστικά και µόνο χρήση προς όφελός του, όπως συνάγεται από το ότι παρέµεινε για χρονικό διάστηµα πέραν των έξι ετών χωρίς να δηµιουργήσει κανένα πρόβληµα και εργάζεται καθηµερινά ως µάγειρας στη φυλακή και έχει ολοκληρώσει τα µεροκάµατα που είναι απαραίτητα για τη συνεκτίµησή τους στην υφ' όρο απόλυση και παρ' όλα αυτά συνεχίζει να εργάζεται». Πράγµατι, από όλα τα πραγµατικά περιστατικά που προαναφέρθηκαν, συνάγεται ότι στην περίπτωση του εν λόγω κρατουµένου-προσφεύγοντος, συντρέχουν τόσο οι τυπικές όσο και οι ουσιαστικές προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας, όπως αυτές εκτέθηκαν στη µείζονα σκέψη του παρόντος. Ειδικότερα, η αιτηθείσα εκπαιδευτική άδεια, η χορήγηση της οποίας απορρίφθηκε µε την προσβαλλόµενη απόφαση του Πειθαρχικού Συµβουλίου, αφορά σπουδές σε εκπαιδευτικό Ίδρυµα (ΙΕΚ) ανώτερης βαθµίδας από αυτό (Τεχνικό Λύκειο), στο οποίο έχει ήδη σπουδάσει ο προσφεύγων, ενώ περαιτέρω η σχολή (ΙΕΚ Θεσσαλονίκης), στην οποία πρόκειται τούτος να φοιτήσει, βρίσκεται στην περιοχή του καταστήµατος κράτησης του εν λόγω κρατουµένου. Συνεπώς, συντρέχουν κατ' αρχάς οι προβλεπόµενες από τις διατάξεις του άρθρου 58 παρ. 1 εδ. α και 2 του Σωφρονιστικού Κώδικα τυπικές προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας, χωρίς να ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο προσφεύγων δεν έχει εκτίσει ακόµη οκτώ έτη ποινής, αφού, σύµφωνα και µε όσα εκτέθηκαν στη µείζονα σκέψη του παρόντος, ο προβλεπόµενος από το άρθρο 55 παρ. 1 του ιδίου Κώδικα ελάχιστος χρόνος κράτησης συνιστά τυπική προϋπόθεση για τη χορήγηση των τακτικών αδειών και όχι των εκπαιδευτικών. Περαιτέρω όµως συντρέχουν και οι ουσιαστικές προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας, Page 4 of 12

5 καθόσον από την εκτίµηση της προσωπικότητας του προσφεύγοντος, της ατοµικής και επαγγελµατικής του κατάστασης και της εν γένει συµπεριφοράς του καθ' όλη τη διάρκεια της κράτησής του, αφού πρόκειται αδιαµφισβήτητα για κρατούµενο µε χαρακτηριστικά πολύ καλή συµπεριφορά, που επιδεικνύει εξαιρετικό ζήλο και αφοσίωση στην εργασία του, διατηρώντας άριστες σχέσεις µε τους λοιπούς κρατούµενους και το προσωπικό του σωφρονιστικού καταστήµατος, χωρίς να έχει δηµιουργήσει το παραµικρό πρόβληµα, συνάγεται ότι δεν υφίσταται κίνδυνος τελέσεως εγκληµάτων από µέρους του κατά το χρόνο απουσίας από το σωφρονιστικό κατάστηµα, ούτε κίνδυνος φυγής, ενώ περαιτέρω εκτιµάται µε βεβαιότητα, λαµβανοµένης υπόψη και της ωφέλειας που θα αποκοµίσει ο προσφεύγων από τις σπουδές του για τη µελλοντική του εξέλιξη, ότι τούτος θα χρησιµοποιήσει την εκπαιδευτική άδεια προς το σκοπό και µόνο της επαγγελµατικής κατάρτισής του. Κατ' ακολουθίαν όλων όσων προαναφέρθηκαν, πρέπει η υπό κρίση προσφυγή κατά της υπ' αριθ. 1/ απόφασης του Πειθαρχικού Συµβουλίου της Δικαστικής Φυλακής Θεσσαλονίκης να γίνει δεκτή και ως κατ' ουσίαν βάσιµη. [...] Παρατηρήσεις Οι τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας σε κρατούµενο 1. Με το παραπάνω βούλευµα θίγεται ένα ιδιαίτερα σηµαντικό ζήτηµα του σωφρονιστικού δικαίου: ποιες είναι οι τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας σε κρατούµενο. Ο θεσµός των αδειών των κρατουµένων [1] εντάσσεται στο έβδοµο κεφάλαιο του Σωφρονιστικού Κώδικα υπό τον τίτλο «Επικοινωνία µε το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον» (άρθρα ΣωφρΚ). Όπως άλλωστε προκύπτει τόσο από τον τίτλο του κεφαλαίου όσο και από την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόµου του ΣωφρΚ [2], δικαιολογητική βάση του θεσµού των αδειών αποτελεί η επικοινωνία µε το κοινωνικό περιβάλλον προς την κατεύθυνση της διευκόλυνσης της κοινωνικής επανένταξης των κρατουµένων [3]. Οι άδειες που προβλέπονται στον ΣωφρΚ είναι τριών ειδών: οι τακτικές (άρθρα 55-56), οι έκτακτες (άρθρο 57) και οι εκπαιδευτικές (άρθρο 58). Παράλληλα µε τη γενική δικαιολογητική βάση του θεσµού των αδειών, οι έκτακτες και οι εκπαιδευτικές άδειες έχουν και διαφορετική λειτουργία προσαρµοσµένη σε ένα ειδικότερο σκοπό. Έτσι τις έκτακτες άδειες διαπνέει «ο άκρως εξαιρετικός χαρακτήρας και η ανθρώπινη σκοπιµότητα χορήγησης» [4], ενώ µε τις εκπαιδευτικές άδειες «προβλέπεται ταυτόχρονα η παροχή στον κρατούµενο εκπαίδευσης αν του λείπει» [5]. Όσον αφορά τις τελευταίες, σηµειώνεται επιπλέον στην παρ. 1 του άρθρου 58 ΣωφρΚ ότι: «η εκπαιδευτική άδεια χορηγείται για τη φοίτηση κρατουµένων σε σχολές όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης» [6]. Επιπρόσθετα και από τη ρητή διάκριση σε τακτικές, έκτακτες και εκπαιδευτικές άδειες που γίνεται στην παρ. 1 του άρθρου 54 ΣωφρΚ σε συνδυασµό µε την αυτοτελή τους ρύθµιση σε ξεχωριστά άρθρα, καθίσταται προφανής η λειτουργική διαφορετικότητα των επιµέρους ειδών αδειών που χορηγούνται σε κρατούµενο. 2. Με βάση τα παραπάνω, οι προϋποθέσεις χορήγησης κάθε είδους άδειας είναι καταρχήν διαφορετικές και ανεξάρτητες [7]. Οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας ορίζονται στο άρθρο 58 ΣωφρΚ και διακρίνονται σε τυπικές και ουσιαστικές [8] : α) Οι τυπικές προϋποθέσεις είναι δύο: i. Να µην πρόκειται να χρησιµοποιηθούν για σπουδές σε εκπαιδευτικό ίδρυµα κατώτερης βαθµίδας από εκείνο στο οποίο έχει ήδη σπουδάσει ο κρατούµενος (παρ. 2 άρθρου 58 ΣωφρΚ), ii. Στην περιοχή φοίτησης να λειτουργεί αντίστοιχο προς την κατηγορία στη οποία ανήκουν οι ενδιαφερόµενοι κατάστηµα κράτησης (παρ. 1 εδ. α άρθρου 58 ΣωφρΚ), β) Ως προς τις ουσιαστικές προϋποθέσεις η παρ. 1 του άρθρου 58 παραπέµπει στο άρθρο 55 παρ. 1 περ. γ «Η άδεια χορηγείται ( ) µε τις προϋποθέσεις ( ) του άρθρου 55 παρ. 1 περ. γ ( ) του παρόντος». Η ερµηνεία της παραποµπής αυτής και κατ' επέκταση η οριοθέτηση των ουσιαστικών προϋποθέσεων που απαιτούνται για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας είναι το κύριο ζήτηµα που πραγµατεύεται το παρόν σχόλιο. Το ερευνώµενο ζήτηµα προσεγγίζεται διαφορετικά από την εισαγγελική πρόταση και από το βούλευµα και τούτο ευνοεί µια σφαιρική αντιµετώπισή του µε έλεγχο της βασιµότητας των επιχειρηµάτων που διατυπώνονται εκατέρωθεν. 3. Σε σχέση µε την εισαγγελική πρόταση αξίζει να γίνουν δύο επισηµάνσεις: α) τούτη αποφαίνεται ότι από τον νοµοθέτη δεν ορίζονται ειδικότερες προϋποθέσεις και όροι για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας και για τον λόγο αυτό εφαρµόζονται αναλογικά όσα ισχύουν για την τακτική άδεια και β) λαµβάνει υπόψη για τη χορήγηση ή όχι της εκπαιδευτικής άδειας στον συγκεκριµένο κρατούµενο: αα) τη βαρύτητα της πράξης, ββ) το είδος της ποινής και γγ) το γεγονός ότι το δευτεροβάθµιο δικαστήριο δεν δέχτηκε κανένα ελαφρυντικό. Page 5 of 12

6 Σχετικά µε την πρώτη επισήµανση, µε βάση όσα αναπτύχθηκαν παραπάνω, οι προϋποθέσεις για χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας είναι αυτοτελείς και ανεξάρτητες από αυτές των τακτικών αδειών. Αυτές προκύπτουν καταρχάς αποκλειστικά από το κείµενο του άρθρου 58 ΣωφρΚ και επιπλέον από την περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 55 ΣωφρΚ, αφού σε αυτήν παραπέµπει ρητά το ίδιο το άρθρο 58 παρ. 1β. Κατά συνέπεια, εσφαλµένα διαλαµβάνεται στη µείζονα σκέψη της εισαγγελικής πρότασης ότι ο νοµοθέτης δεν ορίζει ειδικότερες προϋποθέσεις για τις εκπαιδευτικές άδειες, και ότι για τον λόγο αυτόν εφαρµόζονται αναλογικά όσα ισχύουν στις τακτικές. Γίνεται δεκτό [9] ότι ζήτηµα αναλογικής εφαρµογής κανόνα δικαίου τίθεται µόνο όταν υπάρχει κενό δικαίου. Τέτοιο δεν υφίσταται όµως στην προκειµένη περίπτωση [10]. Περαιτέρω, η εισαγγελική πρόταση εισάγει µία πρόσθετη τυπική προϋπόθεση, αυτή της έκτισης ενός µέρους της ποινής, όπως προβλέπεται σύµφωνα µε το άρθρο 55 παρ. 1 (1) ΣωφρΚ για τις τακτικές άδειες. Τούτη η παραδοχή, εκτός από την αντίθεσή της µε όσα προηγουµένως αναφέρθηκαν σχετικά µε τη διαφορετική λειτουργία των τριών ειδών αδειών και την αυτοτέλεια των προϋποθέσεών τους, έρχεται σε λογική σύγκρουση και µε τη ρητή πρόβλεψη του άρθρου 58 παρ. 1γ ΣωφρΚ σχετικά µε τη δυνατότητα χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας και σε υποδίκους [11]. Σε σχέση µε τη δεύτερη επισήµανση, δηλαδή µε το αν πρέπει να λαµβάνονται υπόψη για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας στοιχεία που αφορούν την ουσία της υπόθεσης για την οποία κρατείται (όπως η βαρύτητα της πράξης, το είδος της ποινής και το γεγονός ότι το δικαστήριο δεν δέχτηκε κανένα ελαφρυντικό), πρέπει να σηµειωθεί αρχικά ότι αυτά δεν περιλαµβάνονται στο κείµενο του νόµου (άρθρα 55 και 56 ΣωφρΚ) [12] µεταξύ των προϋποθέσεων που απαιτούνται για τη χορήγηση τακτικής άδειας [13]. Επιπλέον η συγκεκριµένη ερµηνευτική προσέγγιση προβαίνει σε ανεπίτρεπτη διπλή αξιολόγηση της αξιόποινης πράξης στην οποία αναφέρεται η καταδίκη, ακυρώνοντας κάθε σκοπό ειδικής πρόληψης στο στάδιο έκτισης της ποινής. Στο σηµείο αυτό πρέπει να γίνει δεκτό ότι η έκτιση της ποινής «αποδεσµεύεται από γενικοπροληπτικές και in concreto ανταποδοτικές σταθµίσεις» [14], προορίζεται δε να «εξυπηρετεί τον αντεγκληµατικό σκοπό της ειδικής πρόληψης» [15]. Τούτο σηµαίνει ότι το στάδιο της έκτισης της ποινής αποσυνδέεται από το είδος και τη βαρύτητα της πράξης και στηρίζεται αποκλειστικά στο είδος της ποινής [16]. Έτσι, αν κατά το στάδιο της έκτισης της ποινής, οργανικό στοιχείο της οποίας αποτελεί ο θεσµός των αδειών [17], λαµβάνεται υπόψη η βαρύτητα και το είδος του εγκλήµατος υπάρχει εκτροπή από τον σκοπό της ειδικής πρόληψης για χάρη της ανταπόδοσης, µε αποτέλεσµα να εισάγονται διακρίσεις σε βάρος των κρατουµένων, αφού δηµιουργούνται κατηγορίες κρατουµένων, π.χ. ο ανθρωποκτόνος, ο βιαστής κ.λπ. Άλλωστε, όπου ο νοµοθέτης έκρινε απαραίτητο να εκτιµήσει το είδος και τη βαρύτητα της πράξης (παρά τις ορθές αντιρρήσεις που εκφράστηκαν από τη θεωρία ακόµη και στις περιπτώσεις αυτές [18] ) το έκανε ρητά. Έτσι, σύµφωνα µε το άρθρο 54 παρ. 3 εξαιρούνται από την εφαρµογή των ρυθµίσεων για τις άδειες όσοι εκτίουν ποινή για το έγκληµα της εσχάτης προδοσίας. Εξαιρετική ρύθµιση εισάγεται επίσης µε το άρθρο 55 παρ. 1 (όπως τροποποιήθηκε µε το άρθρο 21Γ του Ν 3727/2008) σε περίπτωση καταδίκης σε ποινή κάθειρξης µε τις επιβαρυντικές περιστάσεις των άρθρων 23 και 23Α του Κώδικα Νόµων για τα Ναρκωτικά (Ν 3459/2006) [19]. Να σηµειωθεί στο σηµείο αυτό ότι η βαρύτητα της πράξης έχει ήδη συνεκτιµηθεί µεταξύ άλλων στοιχείων κατά την επιµέτρηση της ποινής σύµφωνα µε την παρ. 1 του άρθρου 79 ΠΚ. Οµοίως και το εάν συντρέχουν ελαφρυντικές περιστάσεις έχει αξιολογηθεί στα πλαίσια του άρθρου 84 ΠΚ. Εποµένως, η εκ νέου εκτίµηση των στοιχείων αυτών για τη χορήγηση άδειας, εκτός των προβληµάτων που δηµιουργεί ενόψει της σύγκρουσής της µε την αρχή ne bis in idem [20], σε καµία περίπτωση δεν συνάδει µε το σκοπό για τον οποίο εισήχθη ο θεσµός των αδειών. Διαφορετικά δεν θα ήταν δυνατό κρατούµενοι για ορισµένες κατηγορίες εγκληµάτων [π.χ. ανθρωποκτονία (299 ΠΚ), θανατηφόρος ληστεία (380 παρ. 2 ΠΚ), 340 ΠΚ, τροµοκρατία (187Α ΠΚ) κ.λπ.] να λάβουν ποτέ άδειες λόγω της µεγάλης βαρύτητας και της ιδιαίτερης απαξίας της πράξης τους [21]. Επιπρόσθετα, η βαρύτητα του τελεσθέντος εγκλήµατος αποτελεί στοιχείο που δεν µπορεί να µεταβληθεί στο εξής µε ενέργειες του κρατουµένου, αποκλείοντας έτσι, ενδεχοµένως, κάποιον για πάντα από τη χορήγηση τακτικών ή εκπαιδευτικών αδειών [22]. Σύµφωνα µε τα ανωτέρω καθίσταται πλέον σαφές ότι το είδος και η βαρύτητα της πράξης δεν είναι δυνατόν να λαµβάνονται υπόψη [23] για τη χορήγηση ή όχι άδειας [24]. 4. Όσον αφορά το βούλευµα, πρέπει να επισηµάνουµε αρχικά ότι οι θέσεις που λαµβάνει κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση, καθώς αφενός αποκλείει την αναλογική εφαρµογή της τυπικής προϋπόθεσης αναφορικά µε τον ελάχιστο χρόνο έκτισης της επιβληθείσας ποινής στην περίπτωση των εκπαιδευτικών αδειών και αφετέρου δεν λαµβάνει υπόψη για τη χορήγησή της στοιχεία που αφορούν την ουσία της υπόθεσης για την οποία ο αιτών εκτίει ποινή. Όµως, το παραπάνω βούλευµα αντιµετωπίζει επιπλέον το ζήτηµα της ερµηνείας της παραποµπής του άρθρου 58 ΣωφρΚ στο άρθρο 55 παρ. 1 περ. γ και κατ' επέκταση της οριοθέτησης των ουσιαστικών προϋποθέσεων που απαιτούνται για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας. Ειδικότερα, το πρόβληµα που ανακύπτει είναι ποια είναι η ακριβής έννοια της συγκεκριµένης παραποµπής. Η Page 6 of 12

7 λύση που προκρίνει το βούλευµα είναι να ερµηνεύεται ως ρητή παραποµπή στις ουσιαστικές προϋποθέσεις του άρθρου 55 ΣωφρΚ, δηλαδή στις περ. (3) και (4) της παρ. 1. Ωστόσο, δεν πρόκειται για τη µοναδική δυνατή ερµηνευτική εκδοχή. Με βάση µια στενή γραµµατική ερµηνεία, θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι η παραποµπή αναφέρεται συγκεκριµένα µόνο στην περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 55 ΣωφρΚ, δηλαδή «την ωφέλεια, την οποία µπορεί να έχει για την προσωπικότητα του καταδίκου και τη µελλοντική του εξέλιξη η λήψη µέτρων για τη σταδιακή επάνοδό του σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας». Επίσης, έχει υποστηριχθεί ότι αναφέρεται στην περ. (3) της παρ. 1 του άρθρου 55 ΣωφρΚ, δηλαδή «Εκτιµάται ότι δεν υπάρχει κίνδυνος τελέσεως, κατά τη διάρκεια της άδειας, νέων εγκληµάτων» [25]. Προσεγγίζοντας το παραπάνω θέµα, κρίνεται σκόπιµο να τεθεί ως αφετηρία η προσήλωση στο γράµµα του νόµου. Κατά συνέπεια, βάση πρέπει να αποτελέσει πράγµατι η περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 55 ΣωφρΚ, δηλαδή η «ωφέλεια, την οποία µπορεί να έχει για την προσωπικότητα του καταδίκου και τη µελλοντική του εξέλιξη η λήψη µέτρων για τη σταδιακή επάνοδό του σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας». Έτσι, η προβληµατική εντοπίζεται στο αν η περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 55 ΣωφρΚ είναι η µοναδική ουσιαστική προϋπόθεση. Στο σηµείο αυτό είναι χρήσιµη η αναδροµή στις προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών προγενεστέρων νοµοθετηµάτων. Με δεδοµένο ότι πολλές από τις διατάξεις του ΣωφρΚ αποτελούν επαναδιατύπωση του ΚΜετΚρ φαίνεται ότι ο νοµοθέτης του ΣωφρΚ παραπέµπει, προφανώς από αβλεψία, στην περ. γ του ΚΜετΚρ (άρθρο 53γ) όπως αυτός τροποποιήθηκε µε το Ν 2145/1993 και όχι στην περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 55 ΣωφρΚ. Ο ΚΜετΚρ παρέπεµπε στην αρχική του µορφή (άρθρο 56 παρ. 1) στην παρ. 2 του άρθρου 53 [26], δηλαδή προέβλεπε ως προϋποθέσεις χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών εκτός των άλλων (του είδους και της βαρύτητας του εγκλήµατος κ.ά.) και το αν υπήρχε κίνδυνος φυγής ή τέλεσης νέων εγκληµάτων κατά τη διάρκεια της άδειας. Επίσης, προέβλεπε ρητά ότι θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η προσωπικότητα του κρατούµενου, η διαγωγή του µετά την τέλεση της πράξης και η ατοµική, οικογενειακή, επαγγελµατική και κοινωνική του κατάσταση. Το Σχέδιο του ΣωφρΚ [27] προέβλεπε ακριβώς τις ίδιες προϋποθέσεις µε τη διαφορά ότι ορθά δεν είχε συµπεριλάβει τις σχετικές µε το είδος και τη βαρύτητα της πράξης. Με το άρθρο 2 του Ν 2145/1993 (ΦΕΚ Α 88), το άρθρο 53 του ΚΜετΚρ αντικαταστάθηκε [28] (υιοθετώντας ουσιαστικά τη µορφή που προτάθηκε µε το ΣχΣωφρΚ). Το άρθρο 56 παρ. 1 για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας συνέχισε να παραπέµπει στην παρ. 2 του 53, όµως πλέον αυτή έπαψε να υφίσταται καθώς µετά την τροποποίηση που επήλθε, η παρ. 2 του 53 έγινε 53 γ). Επιπλέον προστέθηκε ένα τελευταίο εδάφιο που προέβλεπε πως πρέπει να συνεκτιµάται και η ωφέλεια για τον κρατούµενο [29]. Τέλος, µε τον ισχύοντα ΣωφρΚ το σχετικό µε τη χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών άρθρο 58 παραπέµπει στις προϋποθέσεις του άρθρου 55 παρ. 1 περ. γ, δηλαδή µόνο στην ωφέλεια που µπορεί να έχει για τον κρατούµενο η χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας. Σύµφωνα µε την αιτιολογική έκθεση του ΣωφρΚ ωστόσο, ο νοµοθέτης θεωρούσε εµφανώς ως προϋποθέσεις χορήγησης αδειών (οποιουδήποτε είδους) την καλή διαγωγή και την προσωπικότητα του καταδίκου [30]. Ορθά υποστηρίζεται [31] άλλωστε ότι η διαγωγή του κρατουµένου κατά τον χρόνο κράτησης αποτελεί το µοναδικό εµπειρικό µέγεθος, το οποίο µπορεί να βοηθήσει την προγνωστική κρίση για τη µελλοντική χρήση της άδειας. Επιπλέον, η αξιολόγηση της συµπεριφοράς του καταδίκου µετά την τέλεση της πράξης και κατά τη διάρκεια της κράτησης για τη χορήγηση άδειας προκύπτει ρητά από το κείµενο του άρθρου 69 ΣωφρΚ για τις πειθαρχικές ποινές. Σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 69 οι βαθµοί ποινής, οι οποίοι αποτελούν µία από τις περιοριστικά προβλεπόµενες πειθαρχικές ποινές, λαµβάνονται υπόψη µεταξύ άλλων και στις περιπτώσεις «της χορήγησης άδειας». Επίσης, στην παρ. 3 του ίδιου άρθρου προβλέπεται ότι εάν στον κρατούµενο έχουν επιβληθεί περισσότεροι από 100 βαθµοί ποινής, η χορήγηση ευεργετικών µέτρων (όπως η άδεια) γίνεται µόνον ύστερα από ειδική αιτιολογία ως προς το σηµείο αυτό από το αρµόδιο όργανο. Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι για τη χορήγηση άδειας πρέπει να λαµβάνονται υποχρεωτικά υπόψη οι βαθµοί ποινής που έχουν επιβληθεί για πειθαρχικά παραπτώµατα. Περαιτέρω, για την έρευνα της προσωπικότητας οποιουδήποτε ανθρώπου, πρέπει να χρησιµοποιείται µια µεγάλη ποικιλία πληροφοριών που τον αφορούν. Τέτοιες πληροφορίες, κατά κανόνα, µπορούν να αντληθούν από την ατοµική, επαγγελµατική και κοινωνική κατάσταση του ίδιου και της οικογένειάς του [32]. Με παρόµοιο τρόπο γίνεται, άλλωστε, σύµφωνα µε το άρθρο 79 παρ. 3 ΠΚ η εκτίµηση της προσωπικότητας κατά την επιµέτρηση της ποινής [33]. Κατά συνέπεια η πρόγνωση της «ωφέλειας» που µπορεί να έχει για την προσωπικότητα του καταδίκου η χορήγηση της εκπαιδευτικής άδειας προϋποθέτει αναγκαία και περιλαµβάνει εννοιολογικά την προηγούµενη εκτίµηση της ατοµικής, επαγγελµατικής και κοινωνικής κατάστασης του ίδιου και της οικογένειάς του, ενώ παράλληλα έχει ως σηµείο αναφοράς το µοναδικό εµπειρικό µέγεθος, αυτό της Page 7 of 12

8 συµπεριφοράς του καταδίκου µετά την τέλεση της πράξης και κατά τη διάρκεια της κράτησης. Λογικός όµως εµφανίζεται και ο εξής προβληµατισµός: είναι δυνατή η χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας χωρίς να λαµβάνεται υπόψη αν ο κρατούµενος είναι ύποπτος φυγής ή αν υπάρχει κίνδυνος τέλεσης νέων εγκληµάτων κατά τη διάρκεια της άδειας; Παρά το εύλογο του ερωτήµατος, το γράµµα του νόµου δεν αφήνει περιθώρια για υιοθέτηση των παραπάνω ως προϋποθέσεων χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας. Όπως ορθά επισηµαίνεται καµία ερµηνεία υπερβαίνουσα το γλωσσικό νόηµα του κανόνα είναι παραδεκτή, όταν γίνεται σε βάρος του κατηγορουµένου, ακόµη και αν αυτή αποδίδει µε ακρίβεια την βούληση του ιστορικού νοµοθέτη [34]. Όπως χαρακτηριστικά υποστήριξε ο Χωραφάς «αν ο νοµοθέτης δεν κατορθώνει να εκφρασθεί ίσως λόγω φόρτου εργασίας αρκούντως σαφώς, δεν είναι έργο του δικαστή να καταδωρίζει το εισιτήριον διά τας φυλακάς» [35]. Στην προκειµένη περίπτωση βέβαια δεν βρισκόµαστε στο χώρο του ουσιαστικού ποινικού δικαίου, όπου ο δικαστής «καταδωρίζει το εισιτήριον διά τας φυλακάς», αλλά στο χώρο του σωφρονιστικού δικαίου µε την ορθή ερµηνεία του οποίου, ωστόσο, σφραγίζεται το εισιτήριο εξόδου από αυτήν. Έτσι, οποιαδήποτε αναλογική ερµηνεία µε την οποία δυσχεραίνεται η θέση του κρατουµένου πρέπει να αποκλειστεί. Για όλους τους παραπάνω λόγους θα πρέπει να αποκλειστεί η λύση που προκρίνει το βούλευµα, γιατί καταλήγει στη χορήγηση ή όχι εκπαιδευτικής άδειας αφού προηγουµένως ληφθεί υπόψη: α) αν ο κρατούµενος είναι ύποπτος φυγής ή θα κάνει κακή χρήση της άδειάς του και β) αν υπάρχει κίνδυνος τέλεσης νέων εγκληµάτων κατά τη διάρκεια της άδειας. Βέβαια, είναι γεγονός ότι πάντα υπάρχει δυσκολία σχηµατισµού µιας επιτυχούς πρόγνωσης, αφού πάντα είναι δυνατόν να παρεµβληθούν διάφοροι αστάθµητοι παράγοντες, πολύ περισσότερο δε όταν πρόκειται για κρατούµενους. Παρ' όλα αυτά όµως, ο νοµοθέτης στάθµισε τον κίνδυνο αυτό και προέκρινε να δοκιµάσει το θεσµό των αδειών, ως έναν τρόπο για την κοινωνική επανένταξη των κρατουµένων [36]. Άλλωστε η επιτυχία του θεσµού των αδειών επαληθεύεται εµπειρικά [37] και πρέπει να αποτελεί πρόκριµα υπέρ της χορήγησής τους. Ανακεφαλαιώνοντας αξίζει να συνοψίσουµε στο ακόλουθο συµπέρασµα: οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας προκύπτουν καταρχάς από την περ. γ της παρ. 1 του άρθρου 55 σε συνδυασµό µε τις περ. α και β της παρ. 1 του ίδιου άρθρου, οι οποίες λαµβάνονται υπόψη αφενός ενόψει της ρητής παράλληλης πρόβλεψης του άρθρου 69 παρ. 2 και 3 και αφετέρου λόγω της αναγκαίας προηγούµενης εκτίµησης της ατοµικής, επαγγελµατικής και κοινωνικής κατάστασης του κρατουµένου και της οικογένειάς του ώστε να επιτευχθεί µια ασφαλέστερη πρόγνωση της «ωφέλειας» που µπορεί να έχει για την προσωπικότητά του η χορήγηση της άδειας. Συνεπώς για τη χορήγησή της θα πρέπει να εκτιµάται η ωφέλεια, την οποία µπορεί να έχει για την προσωπικότητα του καταδίκου και τη µελλοντική του εξέλιξη η λήψη µέτρων για τη σταδιακή επάνοδό του σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας. Στην πρόγνωση αυτή οδηγείται κανείς αφενός µέσω της ατοµικής, επαγγελµατικής και οικογενειακής κατάστασης του ίδιου του καταδίκου και της οικογένειάς του και αφετέρου από τη συνεκτίµηση της προσωπικότητας και συµπεριφοράς του µετά την τέλεση της πράξης και κατά τη διάρκεια της κράτησης. Χρήστος Λαµπάκης, Δικηγόρος Υποσηµειώσεις [ 1 ]. Για το πλήρες θεσµικό πλαίσιο στο χώρο του Σωφρονιστικού Δικαίου: Αλεξιάδης Σ./Πανούσης Γ. (επιµέλεια), Σωφρονιστικοί κανόνες, ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ, 2002, Δηµόπουλος Χ. (επιµέλεια), Σωφρονιστική νοµοθεσία, 2005, Μαργαρίτης Λ./Παρασκευόπουλος Ν. (επιµέλεια), Σωφρονιστικός Κώδικας και συναφή νοµοθετήµατα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2003, Πιτσελά Α. (επιµέλεια), Διεθνή κείµενα σωφρονιστικής πολιτικής, 2003 και Σπινέλλη Κ./Κουράκης Ν. (επιµέλεια), Σωφρονιστική Νοµοθεσία. Ελληνική-Διεθνής, δ έκδοση, [ 2 ]. «Η επικοινωνία των κρατουµένων µε το κοινωνικό περιβάλλον και το αντίστροφο αναγνωρίζονται στο Σχέδιο, ως ουσιώδεις όροι της καλής λειτουργίας του συστήµατος έκτισης των ποινών, γι' αυτό και ρυθµίζονται ιδιαίτερα στο έβδοµο κεφάλαιο ( ) η επικοινωνία πραγµατοποιείται µε τις επισκέψεις, την ανταλλαγή επιστολών, την τηλεφωνική επικοινωνία, τις άδειες εξόδου», σε Αλεξιάδη Σ./Πανούση Γ., Σωφρονιστικοί κανόνες, ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ, 2002, Παράρτηµα iii (Γ. Ειδικές παρατηρήσεις), σελ. 110 [ 3 ]. Bλ και No R (82) 16 Σύσταση του Συµβουλίου της Ευρώπης, (βλ. Αλεξιάδη Σ., Κείµενα Ευρωπαϊκής Page 8 of 12

9 Αντεγκληµατικής Πολιτικής, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 156) και ΓνωµΕισΕφΑθ 1/2001 ΠοινΔικ 2001, 612. [ 4 ]. Αλεξιάδης Σ./Πανούσης Γ., Σωφρονιστικοί κανόνες, ΕΓΚΛΗΜΑΤΟ-ΛΟΓΙΚΑ, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002, Παράρτηµα iii (Γ. Ειδικές παρατηρήσεις), σελ. 165 και Χάιδου Α., Το Σωφρονιστικό Σύστηµα. Ζητήµατα θεωρίας και πρακτικής, 2002, σελ. 56, όπου αναφέρεται ότι «Οι έκτακτες άδειες αποσκοπούν στην αντιµετώπιση έκτακτων και απρόβλεπτων αναγκών των κρατουµένου». [ 5 ]. Αλεξιάδης Σ./Πανούσης Γ., Σωφρονιστικοί κανόνες, ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ, 2002, Παράρτηµα - Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο «Σωφρονιστικού Κώδικα», σελ [ 6 ]. Προέκυπτε επίσης ρητά και από τη παρ. 5 του άρθρου 52 του ΚΜετΚρ «Οι εκπαιδευτικές άδειες αποσκοπούν στην απόκτηση ή συµπλήρωση γνώσεων στους τοµείς της πρωτοβάθµιας, δευτεροβάθµιας, τεχνικής, επαγγελµατικής ή και ανώτατης εκπαίδευσης.». Επίσης αριθµ. 1 στη No R (82) 16 Σύσταση του Συµβουλίου της Ευρώπης. Για τον ειδικότερο σκοπό των εκπαιδευτικών αδειών γίνεται λόγος σε Χάιδου Α., Το Σωφρονιστικό Σύστηµα. Ζητήµατα θεωρίας και πρακτικής, 2002, σελ. 56, όπου αναφέρεται «οι δε εκπαιδευτικές άδειες αποσκοπούν στην απόκτηση ή συµπλήρωση γνώσεων στους τοµείς της πρωτοβάθµιας, δευτεροβάθµιας, τεχνικής, επαγγελµατικής ή και ανώτατης εκπαίδευσης». [ 7 ]. Αλεξιάδης Σ./Πανούσης Γ., Σωφρονιστικοί κανόνες, ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ, 2002, Παράρτηµα - Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο «Σωφρονιστικού Κώδικα», σελ. 142, «Ως θεσµός επικοινωνίας του κρατούµενου, οι άδειες ρυθµίζονται επίσης µε λεπτοµέρειες και µε απλούστευση των όρων χορήγησής τους, όποιας µορφής και αν είναι (τακτικές, έκτακτες και εκπαιδευτικές)». [ 8 ]. Ο Αλεξιάδης, διακρίνει σε γενικές και ειδικές προϋποθέσεις. Αλεξιάδης Σ., Σωφρονιστική, Δ έκδοση, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2001, σελ Εντάσσει περαιτέρω στις δεύτερες: α) την υποβολή της αίτησης από τον ενδιαφερόµενο και β) τη σύµφωνη γνώµη του δικαστικού οργάνου που διέταξε τη προσωρινή κράτηση, αν ο αιτών είναι υπόδικος, οι οποίες αφορούν όµως κατά κύριο λόγο τη διαδικασία. [ 9 ]. Bλ. σχετικά Καρρά Α., Ποινικό Δικονοµικό Δίκαιο, β έκδ., Αθήνα - Κοµοτηνή, 2005, σελ. 74 επ. και Τσάτσο Κ., Το πρόβληµα της ερµηνείας του Δικαίου, β έκδ., Αθήναι, 1978, σελ [ 10 ]. Αντιθέτως, κενό δικαίου υπάρχει στη σχετική µε τις εκπαιδευτικές άδειες ρύθµιση του Κανονισµού Στρατιωτικών Φυλακών (ΠΔ 427/1994), όπου στην παρ. 14 του άρθρου 35 ορίζεται: «Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Άµυνας και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων καθορίζονται οι όροι και η διαδικασία χορήγησης εκπαιδευτικών αδειών σε όσους κρατούµενους φοιτούν σε σχολές όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης», υπουργική απόφαση που, όµως, µέχρι σήµερα δεν έχει εκδοθεί. Πρέπει, εποµένως, να ερευνηθεί αν υφίσταται στο θεσπισµένο δίκαιο διάταξη που θα µπορούσε, λόγω της επαρκούς οµοιότητας της ρυθµιζοµένης απ' αυτήν περιπτώσεως µε την ως άνω µη ρυθµισθείσα, να καλύψει το κενό της τελευταίας, ακριβώς λόγω του κοινού νοµικού λόγου (ratio juris) και του κοινού σκοπού που θα διέπει και τις δύο περιπτώσεις. Υπό αυτά τα δεδοµένα η αναλογική εφαρµογή είναι καθ' όλα επιτρεπτή. Πράγµατι, υπάρχει στο θεσπισµένο δίκαιο διάταξη που ρυθµίζει επαρκώς όµοια περίπτωση µε την ως άνω µη ρυθµισθείσα. Αυτή είναι η διάταξη του άρθρου 58 του Σωφρονιστικού Κώδικα, που θα εφαρµοστεί αναλογικά. Βλ. σχετικά ΓνωµΕισΑναθΔικ 1410/2003 ΠοινΔικ 2004, 298. [ 11 ]. Για χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας σε προσωρινά κρατούµενο βλ. ΕγγρΕισΠληµΑθ 54979/2007 Αρµ 2008, 124. [ 12 ]. Ο ισχύων Σωφρονιστικός Κώδικας παρέλειψε τις προϋποθέσεις αυτές σε αντίθεση µε το προϊσχύσαν καθεστώς όπου µε τα άρθρα 53 παρ. 2 και 56 παρ. 1 ΚΜετΚρ προβλεπόταν ότι «Για τη χορήγηση της άδειας λαµβάνονται υπόψη ιδίως: α) το είδος και η βαρύτητα της πράξης που έχει τελέσει ο κατάδικος, β) η υποτροπή ή η καθ' έξη τέλεση εγκληµάτων». Έτσι και Συνήγορος του Πολίτη, Ειδική έκθεση µε θέµα «Τακτικές άδειες κρατουµένων», Αύγουστος 2008, σελ. 9, και στο παρόν τεύχος, σελ [ 13 ]. Ούτε και η πάγια νοµολογία εντάσσει τα στοιχεία αυτά στις απαιτούµενες προϋποθέσεις για χορήγηση τακτικής άδειας. Βλ. σχετικά ΓνωµΕισΕφΑθ 1/2001 στην οποία δεν αναφέρεται τίποτα σχετικά µε το είδος ή τη βαρύτητα της πράξης, ΣυµβΠληµΑµφ 78/2004 και ιδίως εισαγγελική πρόταση, µε παρατηρήσεις Κ. Κοσµάτου, ΠοινΔικ 2005, 564, ΣυµβΠληµΠατρ 132/2001 Αρµ 2001, 1412, ΣυµβΠληµΛαρ 288/2001. Επιπλέον και ΑΠ Ολ 4/1997 ΠοινΧρ 1997, 1476 που αν και αφορά τη χορήγηση της απόλυσης υπό όρο, αναφέρει ρητά ότι «Page 9 of 12

10 Αντίθετα δεν λαµβάνονται υπόψη στοιχεία που ανάγονται στον προ της καταδίκης του χρόνο και δη στην πράξη για την οποία καταδικάστηκε». [ 14 ]. Πρβλ. Παύλου Στ., Το ειδικό καθεστώς υφ' όρον απολύσεως και εν γένει εκτίσεως των ποινών για ναρκωτικά του άρθρου 19Α N 1729/1987 (N 2943/2001) - µια ανταποδοτική ανατροπή της ειδικής προλήψεως; ΠοινΧρ 2001, [ 15 ]. Ν. Παρασκευόπουλος, σε: Μαργαρίτη Λ./Παρασκευόπουλο Ν., Ποινολογία. Άρθρα ΠΚ, ζ έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2005, σελ. 41. [ 16 ]. Με την έννοια της διάκρισης που κάνει το άρθρο 18 ΠΚ σε συνδυασµό µε τις παρ. 3 και 4 του άρθρου 11 ΣωφρΚ, δηλαδή σε αυτούς που εκτίουν ποινή φυλάκισης και σε αυτούς που εκτίουν ποινή κάθειρξης. Επιπλέον πρβλ. το β εδάφιο της παρ. 4 του άρθρου 11 ΣωφρΚ σύµφωνα µε το οποίο «οι κρατούµενοι που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία (δηλ. οι εκτίοντες ποινή καθείρξεως) δεν υποβάλλονται γι' αυτόν και µόνο τον λόγο σε αυστηρότερο καθεστώς µεταχείρισης». [ 17 ]. Αλεξιάδης Στ., Σωφρονιστική, Δ έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2001, σελ. 303, Ζηµιανίτης Δ., Οι άδειες των κρατουµένων στα πλαίσια της άµβλυνσης των δυσµενών συνεπειών του εγκλεισµού, Υπερ 1999, 1357 επ. Βλ. και ΣυµβΠληµΘεσ 27/2006 ΠοινΔικ 2006, 748. [ 18 ]. Για τις αντιρρήσεις που εκφράστηκαν στη θεωρία: Αλεξιάδης Σ., Νοµοθετικά ολισθήµατα. Με αφορµή το N 2943/2001 «Έκτιση ποινών εµπόρων ναρκωτικών κτλ.», ΠοινΔικ 2001, 1282 επ., Μαργαρίτης Λ., Οι έµποροι ναρκωτικών και ο νέος νόµος 2943/2001, ΠοινΔικ 2001, 855, του ίδιου, Ναρκωτικά - Απόλυση υπό όρο. Δογµατικές επισηµάνσεις - νοµολογιακές καταγραφές, 2002, Παπαχαραλάµπους Χ., Ναρκωτικά: πρόληψη και επανένταξη - οι νεότερες νοµοθετικές εξελίξεις, ΠοινΔικ 2003, 1373 επ., Παρασκευόπουλου Ν., σε Παρασκευόπουλου Ν./Κοσµάτου Κ., Ναρκωτικά, Β έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 222 επ., Παύλου Στ., Το ειδικό καθεστώς υφ' όρον απολύσεως και εν γένει εκτίσεως των ποινών για ναρκωτικά του άρθρου 19Α N 1729/1987 (N 2943/2001) - µια ανταποδοτική ανατροπή της ειδικής προλήψεως; ΠοινΧρ 2001, 1065 επ., του ιδίου, Ναρκωτικά, 3η έκδοση, Αθήνα, 2008, σελ. 241 επ. [ 19 ]. Η συγκεκριµένη διάταξη εισάγει ειδικό δυσµενές καθεστώς που αφορά τον ελάχιστο χρόνο έκτισης της επιβληθείσας ποινής ως προϋπόθεση χορήγησης τακτικής άδειας (απαιτεί 2/5 έκτισης χωρίς ευεργετικό υπολογισµό αντί για 1/5 που απαιτείται για τα υπόλοιπα εγκλήµατα). Πρέπει να σηµειωθεί πάντως ότι µε τα άρθρα 21 και 22 N 3727/2008 περιορίζεται το πεδίο εφαρµογής της δυσµενούς εξαίρεσης, σε σχέση µε την προϊσχύουσα µορφή των άρθρων 55 παρ. 1 (1) γ και 56 παρ. 1 γ ΣωφρΚ (όπως είχαν τροποποιηθεί µε το άρθρο 2 παρ. 1 και 2 του N 2943/2001, σε δύο σκέλη: α) πλέον µόνο στους καταδικασθέντες σε ποινή κάθειρξης για παράβαση του N 3459/2006 µε τις επιβαρυντικές περιστάσεις του άρθρου 23 και 23Α και όχι σε όλους τους καταδικασθέντες σε ποινή κάθειρξης για τον ίδιο νόµο και β) µόνο ως προς τη χορήγηση τακτικών αδειών (άρθρο 55) και όχι όσον αφορά τις προϋποθέσεις παράτασης της έκτακτης άδειας (άρθρο 56). Σε κάθε περίπτωση όµως η δυσµενής εξαίρεση που βασίζεται στο είδος της πράξης που τελέστηκε παραµένει. [ 20 ]. Μαργαρίτης Λ., Παρατηρήσεις στο 167/1990 Βούλευµα ΣυµβΠληµΛαρ, Υπερ 1991, 1183 επ. και Λίβος Ν., Πότε η χορήγηση της υφ' όρον απόλυσης είναι υποχρεωτική; ΠοινΧρ 1993, 922, ο οποίος θέτει το εξής εύστοχο ερώτηµα «πόσες φορές µπορεί ο χαρακτήρας του εγκληµατία να κρίνεται και να συνεκτιµάται µε άλλα στοιχεία από ένα δικαστήριο, χωρίς αυτό να έρχεται σε σύγκρουση µε την αρχή ne bis in idem;». [ 21 ]. Για την παρόµοια προβληµατική στην αναγνώριση ελαφρυντικών περιστάσεων και στην απόλυση υπό όρο πρβλ. Καϊάφα-Γκµπάντι Μ., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1476/1995 Υπερ 1996, 523 επ. και Συµεωνίδου-Καστανίδου Ε., Παρατηρήσεις στη ΜΟΔΑθ 40-47/1993 Υπερ 1993, 931 επ. (Εµβάθυνση στο Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο, 2008, σελ. 193), σχετικά µε τον εσφαλµένο αποκλεισµό της αναγνώρισης ελαφρυντικών µε µόνο επιχείρηµα τη βαρύτητας της πράξης και τις συνθήκες τέλεσής της και Καϊάφα-Γκµπάντι Μ., Παρατηρήσεις στο Βούλευµα 225/1993 ΣυµβΕφΘεσ Υπερ 1993, 900 επ., σχετικά µε τη χορήγηση απόλυσης υπό όρο παρά τη βαρύτητα του τελεσθέντος εγκλήµατος, η οποία δεν είναι αποφασιστικό κριτήριο για την εκτίµηση της προσδοκίας έντιµης µελλοντικής ζωής. [ 22 ]. Βλ. και Kostaras A., Urlaub aus der Haft, σε Gunter Bemmann/ Ioannis Manoledakis (Hrsg.), Probleme des Staatlichen Strafens - unter besonderer Berucksichtigung des Strafvollzugs, Deutsch Griechisches Symposion, Komotini 1989, σελ. 75, ιδίως σελ. 81 και Συνήγορος του Πολίτη, Ειδική έκθεση µε θέµα «Τακτικές Page 10 of 12

11 άδειες κρατουµένων», Αύγουστος 2008, σελ. 9, και στο παρόν τεύχος, σελ [ 23 ]. Κοσµάτος Κ., Πειθαρχικά παραπτώµατα, πειθαρχικές ποινές και απόλυση υπό όρο (µε αφορµή το ΣυµβΠληµΛαρ 433/2004), ΠοινΔικ 2005, 463 επ., του ιδίου, Παρατηρήσεις στο ΣυµβΠληµΑµφ 78/2004, ΠοινΔικ 2005, 564 και Μπρακουµάτσος Π., Ο θεσµός της χορήγησης άδειας σε κρατουµένους κατά το Ν 2776/1999, ΠοινΔικ 2002, [ 24 ]. Ακόµη όµως και αν γινόταν δεκτό ότι «ο τρόπος συµπεριφοράς» του δράστη κατά την τέλεση του εγκλήµατος (όχι όµως η βαρύτητα της πράξης ή το είδος του εγκλήµατος) µπορεί να αποτελέσει ένδειξη για κάτι που θα έκανε κανείς στο µέλλον, τούτο δεν µπορεί σε καµία περίπτωση να θεωρηθεί από µόνο του ικανό στοιχείο, για να απορριφθεί ένα αίτηµα άδειας. Απεναντίας, εφόσον υπήρξαν άλλα µεταγενέστερα στοιχεία, όπως η µετά την πράξη θετική συµπεριφορά του, τούτα συνεχίζουν να στηρίζουν µια θετική πρόβλεψη για τη µελλοντική συµπεριφορά του. Βλ. Καϊάφα-Γκµπάντι Μ., Παρατηρήσεις στη ΓνωµΕισΑΠ 2063/1994 Υπερ 1995, 385 επ. [ 25 ]. Αλεξιάδης Στ., Σωφρονιστική, Δ έκδοση, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2001, σελ [ 26 ]. Άρθρο 53 παρ. 2 ΚΜετΚρ «Η τακτική άδεια χορηγείται κατά την ανέλεγκτη κρίση του αρµόδιου οργάνου, το οποίο για τη χορήγησή της εκτιµά αν υπάρχει κίνδυνος να δραπετεύσει ο κατάδικος ή να τελέσει κατά τη διάρκειά της νέα εγκλήµατα. Για τη χορήγηση της άδειας λαµβάνονται επίσης υπόψη ιδίως: α) το είδος και βαρύτητα της πράξης που έχει τελέσει ο κατάδικος, β) η υποτροπή ή η καθ' έξη τέλεση εγκληµάτων, γ) η προσωπικότητά του, το παρελθόν του και η διαγωγή του, µετά την τέλεση της πράξης και κατά τη διάρκεια της κράτησης, δ) η ατοµική, οικογενειακή, επαγγελµατική και κοινωνική του κατάσταση, ε) ο σκοπός για τον οποίο πρόκειται να χρησιµοποιηθεί η άδεια» [ 27 ]. «Αφιέρωµα: Σχέδιο νέου Σωφρονιστικού Κώδικα», ΧΡΟΝΙΚΑ, τ. 2, 1991, σελ. 74, στην παρ. 2 του άρθρο 52: «Η τακτική άδεια χορηγείται µετά από αίτηση του καταδίκου, στην οποία δεν χρειάζεται επίκληση συγκεκριµένου λόγου για τη χορήγησή της. Για τη χορήγησή της εκτιµώνται ιδίως: α) Η προσωπικότητά του και η εν γένει συµπεριφορά του µετά την τέλεση της πράξης και κατά τη διάρκεια της κράτησης. β) Η ατοµική, οικογενειακή, επαγγελµατική και κοινωνική του κατάσταση. Συνεκτιµάται ο κίνδυνος απόδρασης του καταδίκου ή τέλεσης κατά τη διάρκεια της άδειας νέων εγκληµάτων». [ 28 ]. Το άρθρο 53 του ΚΜετΚρ όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 2 του Ν 2145/1993 είχε ως εξής: «Οι τακτικές άδειες χορηγούνται εφόσον: α) Ο κατάδικος έχει εκτίσει το ένα πέµπτο της ποινής του χωρίς ευεργετικό υπολογισµό των ηµερών εργασίας και η κράτηση έχει διαρκέσει τουλάχιστον τρεις µήνες. Σε περίπτωση καταδίκης σε ισόβια κάθειρξη, η κράτηση πρέπει να έχει διαρκέσει τουλάχιστον δέκα έτη, και εφόσον πρόκειται για ισόβια κάθειρξη λόγω µετατροπής από µη εκτελεσθείσα θανατική ποινή, κατά το άρθρο 96 παρ. 1 του παρόντος Κώδικα, τουλάχιστον δεκαπέντε έτη. Σε περίπτωση ποινικού σωφρονισµού, ο έφηβος ή µετεφηβικής ηλικίας κατάδικος πρέπει να έχει εκτίσει το ήµισυ τουλάχιστον του ορισθέντος κατώτατου ορίου. Αν στον κατάδικο έχουν επιβληθεί περισσότερες ποινές κατά της ελευθερίας και δεν έχει γίνει προσµέτρησή τους σε µια συνολική ποινή κατά το άρθρο 94 του ΠΚ για τον υπολογισµό της εκτιθείσας ποινής κατά την έννοια της παρούσας διατάξεως λαµβάνεται υπόψη το άθροισµα των επί µέρους ποινών. β) Δεν εκκρεµεί κατά του κατάδικου ποινική δίωξη για απόδραση κατά το άρθρο 173 του ΠΚ ή για άλλη αξιόποινη πράξη, που επισύρει ποινή φυλακίσεως τουλάχιστον τριών µηνών και η οποία τελέσθηκε είτε πριν είτε µετά τον εγκλεισµό του στο κατάστηµα κράτησης. γ) Εκτιµάται ότι δεν υπάρχει κίνδυνος φυγής του καταδίκου ή τελέσεως, κατά τη διάρκεια της άδειας, νέων εγκληµάτων. Για τη διαπίστωση περίπου ότι συντρέχει αυτή η προϋπόθεση εκτιµώνται ιδίως: α) η προσωπικότητα του κατάδικου και η εν γένει συµπεριφορά του µετά την τέλεση της πράξης, κατά τη διάρκεια της κράτησης και κατά τη διάρκεια των αδειών, που ενδεχοµένως του έχουν ήδη χορηγηθεί, β) η ατοµική, επαγγελµατική και κοινωνική κατάσταση του ιδίου και της οικογένειάς του, καθώς και οι τυχόν οικογενειακές του υποχρεώσεις. Επίσης συνεκτιµάται η ωφέλεια, την οποία µπορεί να έχει για την προσωπικότητα του κρατούµενου και τη µελλοντική του εξέλιξη η λήψη µέτρων για τη σταδιακή επάνοδό του σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας». [ 29 ]. Να σηµειωθεί πως µετά την τροποποίηση που επέφερε ο Ν 2145/1993 στον ΚΜετΚρ έως και σήµερα απαιτούνται οι ίδιες ουσιαστικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση τακτικής άδειας. [ 30 ]. Αιτιολογική έκθεση ΣωφρΚ «Η επιτροπή διαπίστωσε ότι οι ουσιαστικές προϋποθέσεις χορήγησης αδειών είναι ευρύτερες και µε εντονότερο αξιολογικό χαρακτήρα από αυτές που απαιτούνται για να χορηγηθεί υπό όρο απόλυση κατά το άρθρο 106 ΠΚ, αφού πέραν της καλής διαγωγής κατά τη διάρκεια του εγκλεισµού ερευνάται γενικότερα και η προσωπικότητα του καταδίκου» σε Αλεξιάδη Σ./Πανούση Γ., Σωφρονιστικοί κανόνες, Page 11 of 12