Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα. Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις

Transcript

1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: , Fax: , 11 T. Karatassou Str., Athens, Greece, Tel.: (+3) , Fax: (+3) Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις Η μελέτη εκπονήθηκε με τη στήριξη των EY και SIEMENS Αθήνα, Ιούλιος 217

2 Στόχοι της μελέτης Επισκόπηση, καταγραφή και τεκμηρίωση των επιπτώσεων της κρίσης Βασικά μεγέθη λειτουργίας Χρηματοδότηση Ερευνητικό έργο Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών Απασχόληση αποφοίτων Προκλήσεις και προτάσεις πολιτικής 2

3 Βασικά μεγέθη λειτουργίας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 3

4 Εξέλιξη αριθμού εκπαιδευτικών ιδρυμάτων Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Αυξήθηκαν τόσο οι σχολές όσο και τα τμήματα. Η αναδιάρθρωση που επιχειρήθηκε με το σχέδιο «ΑΘΗΝΑ» είχε μικρή επίπτωση, κυρίως στον αριθμό Τμημάτων των Τ.Ε.Ι. (από 215 στα 178) Την περίοδο συγχωνεύτηκαν 2 πανεπιστήμια (Στερεάς και Δυτικής Ελλάδας), και 2 ΤΕΙ. 4

5 Χιλ. Χιλ. Εξέλιξη αριθμού φοιτητών και σπουδαστών Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Η αύξηση των φοιτητών/σπουδαστών αφορά κυρίως τα πανεπιστήμια και λιγότερο τα Τ.Ε.Ι. Υπερδιπλασιάστηκαν στα πανεπιστήμια (από 84,6 χιλ. στους 191 χιλ.), αυξήθηκαν κατά 22 φορές στα Τ.Ε.Ι. (από 4,6 χιλ. στους 99 χιλ.), μειώθηκαν στις Τεχνικές-Επαγγελματικές Σχολές (από 7,9 χιλ. στους 6,5 χιλ.). Μεγαλύτερη αύξηση (+5%) στον αριθμό φοιτητών/σπουδαστών την περίοδο Πτώση στα Τ.Ε.Ι. (28%) την περίοδο λόγω «βάσης του 1» και σχεδίου «ΑΘΗΝΑ». Οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες (από τα μέσα της δεκαετίας του 198 στα πανεπιστήμια και του 199 στα Τ.Ε.Ι.). 5

6 Εξέλιξη αριθμού φοιτητών ανά γνωστικό πεδίο Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι. 1% 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % FIELD 1 FIELD 6 FIELD 8 FIELD 9 FIELD 1 FIELD 4 FIELD 5 FIELD 7 FIELD 3 FIELD 2 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % FIELD 3 FIELD 1 FIELD 1 FIELD 6 FIELD 2 FIELD 8 FIELD 9 FIELD 4 FIELD 7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια-πεδία: Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες (πρώτο σε ολόκληρη την περίοδο ), Κοινωνικές, Οικονομικές, Νομικές, Κοινωνικές Επιστήμες-Δημοσιογραφία- Ενημέρωση (ανήλθε στη δεύτερη θέση την περίοδο 2-215). Πολύ περιορισμένος ο αριθμός φοιτητών στις Τεχνολογίες Πληροφοριών-Επικοινωνίας. Τ.Ε.Ι.-πεδία: Μηχανική-Κατασκευές (πρώτο στη κατάταξη), Διοίκηση Επιχειρήσεων (μείωση με το σχέδιο «ΑΘΗΝΑ»). 6

7 Χιλ. Αύξηση των κατόχων Master και Ph.D. Εξέλιξη κατόχων Master και Ph.D. Πανεπιστήμια Πανεπιστήμια-M.Sc. (αριστερός άξονας) Πανεπιστήμια-Ph.D. (δεξιός άξονας) Τ.Ε.Ι.-M.Sc. (αριστερός άξονας) % 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % FIELD 1 FIELD 8 FIELD 6 FIELD 1 FIELD 9 FIELD 3 FIELD 2 FIELD 7 FIELD 5 FIELD 4 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Από τα μέσα της δεκαετίας του 199 ο αριθμός των κατόχων μεταπτυχιακού αυξήθηκε κατά 7 φορές περίπου ( : +284%, : +1,5%). Περισσότερες οι γυναίκες. Πεδία : Διοίκηση Επιχειρήσεων-Νομική, Θετικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες. Η Ελλάδα το 214 τελευταία στην κατάταξη στην Ε.Ε.-28 που αφορά τους κατόχους Master (,11% του πληθυσμού). Την περίοδο ο αριθμός των διδακτόρων αυξήθηκε κατά 6 φορές περίπου (από τους 285 στους 1,6 χιλ.). Πεδία : Επιστήμες Υγείας, Θετικές Επιστήμες, Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες. Η Ελλάδα το 214 πάνω από τη μέση της κατάταξης στην Ε.Ε.-28 που αφορά τους εγγεγραμμένους σε πρόγραμμα Ph.D. (,22% του πληθυσμού). Τ.Ε.Ι: Την περίοδο οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλασιάστηκαν. Περισσότεροι οι άνδρες. Πεδία : Μηχανική-Κατασκευές, Διοίκηση Επιχειρήσεων. 7

8 Χιλ. Χιλ. Ανάμεικτη εικόνα στη σχέση πρωτοετών-πτυχιούχων Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι Πρωτοετείς Πτυχιούχοι Πρωτοετείς Πτυχιούχοι Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: 22-27: οι δύο καμπύλες συγκλίνουν (με κάποιες, πάντως, διακυμάνσεις), : σχετική απόκλιση τους. Την περίοδο της κρίσης ο αριθμός των πτυχιούχων αυξήθηκε με λίγο χαμηλότερο ποσοστό (5,2%) σε σχέση με την αύξηση στον αριθμό των πρωτοετών φοιτητών (7,3%) Τ.Ε.Ι.: Συγκλίνουν διαχρονικά οι δύο καμπύλες (έντονες διακυμάνσεις στην καμπύλη πρωτοετών σπουδαστών). 8

9 Μειώνονται τα ποσοστά (έγκαιρης) ολοκλήρωσης σπουδών 8% 7% 6% Εξέλιξη του ποσοστού ολοκλήρωσης σπουδών 68% 64% 6% 57% 9% 8% 7% Εξέλιξη του ποσοστού ολοκλήρωσης σπουδών ανά ίδρυμα 5% 4% 52% 43% 33% 6% 5% 4% 3% 2% 21% 3% 2% 1% 3% % Πηγή: GU NET, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. 1% % Α.Σ.Ο.Ε.Ε. ΑΙΓΑΙΟΥ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΟΝΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΟΛΥΤ. ΚΡΗΤΗΣ Πέφτει το ποσοστό ολοκλήρωσης σπουδών καθώς εισερχόμαστε στην περίοδο της οικονομικής κρίσης (από το 64% το 24 στο 21% το 211), κυρίως σε περιφερειακά ιδρύματα (πιθανότεροι οι οικονομικοί λόγοι). 9

10 Ικανοποιητική η κατάταξη της Ελλάδας αναφορικά με το ποσοστό του πληθυσμού της που λαμβάνει πτυχίο Poland Ireland Lithuania Denmark United Kingdom Finland Belgium Slovakia Netherlands Czech Republic Estonia Greece Malta Bulgaria Slovenia Latvia Portugal Croatia Hungary Romania Germany Sweden Spain Italy Austria Cyprus Luxembourg 1,2% Ποσοστό πληθυσμού που λαμβάνει πτυχίο ανά χώρα 1,%,8%,6%,4%,2%,% B.A. M.Sc. Πηγή: Eurostat Σε σύγκριση με τις χώρες της Ε.Ε.-28, η Ελλάδα βρίσκεται λίγο επάνω από τη μέση της κατάταξης που αφορά το ποσοστό του πληθυσμού της (,5%) που λαμβάνει πτυχίο από σχολή Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. 1

11 Σημαντική μείωση στο διδακτικό προσωπικό μετά την έναρξη της κρίσης Χιλ Εξέλιξη του αριθμού διδασκόντων Διδάσκοντες ανά πεδίο στα πανεπιστήμια % 9% % 8 6 7% 6% 4 3 5% 4% 3% 2% 1% % Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) FIELD 6 FIELD 1 FIELD 1 FIELD 8 FIELD 4 FIELD 3 FIELD 5 FIELD 2 FIELD 7 FIELD 9 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Οι άνδρες αποτελούν το 69% των διδασκόντων. Υπερδιπλασιασμός διδασκόντων την περίοδο (από τους 5 χιλ. στους 1,8 χιλ.), μειώθηκαν κατά 19,2% την περίοδο (από τους 13,3 χιλ. στους 1,7 χιλ.). Μεγαλύτερος αριθμός σε Επιστήμες Υγείας, Μηχανική-Κατασκευές, Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες Τ.Ε.Ι.: Οι γυναίκες αποτελούν το 25% των διδασκόντων. Αυξήθηκαν οι διδάσκοντες την περίοδο κατά 3,6 φορές (από τους 3,2 χιλ. στους 11,5 χιλ.), μειώθηκαν κατά 64% την περίοδο (στους 4,1 χιλ.). Ο μεγαλύτερος αριθμός παρατηρείται στις Μηχανική-Κατασκευές, Επιστήμες Υγείας, Διοίκηση Επιχειρήσεων. 11

12 Διακυμάνσεις στο λόγο πρωτοετείς προς διδάσκοντες 6 Πρωτοετείς φοιτητές προς διδάσκοντες Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι. Τεχνικές Σχολές Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Παρέμενε σταθερός (γύρω στο 4) μεταξύ Την περίοδο αυξήθηκε (από τους 3,3 στους 5) αφού την ίδια περίοδο οι πρωτοετείς φοιτητές αυξήθηκαν και το διδακτικό προσωπικό περιορίστηκε. Μεγάλες διαφορές μεταξύ των γνωστικών πεδίων, καθώς κυμαίνεται από 1,1 στις Επιστήμες Υγείας μέχρι 7,5 στις Κοινωνικές Επιστήμες, Δημοσιογραφία, Ενημέρωση. Τ.Ε.Ι.: Από 3,4 το 22 και 2,1 το 29 ανήλθε σε 5,3 το 214, λόγω σημαντικής μείωσης του διδακτικού προσωπικού την περίοδο της κρίσης. 12

13 Εξέλιξη της χρηματοδότησης 13

14 Εξέλιξη της χρηματοδότησης Μετά από τη μεγάλη αύξηση (+15%), η συνολική χρηματοδότηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει μειωθεί σημαντικά την περίοδο (-24%) Η μείωση είναι μικρότερη της αντίστοιχης του συνόλου της Γενικής Κυβέρνησης μετά το 21 (-31%) αλλά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του συνόλου της εκπαίδευσης (-2%) Οι λειτουργικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 66% Οι δαπάνες προσωπικού κατά 2% Τα ίδια έσοδα ΕΛΚΕ (σε δείγμα πανεπιστημίων) αυξήθηκαν κατά 47% Οι εταιρείες αξιοποίησης περιουσίας σημείωσαν μεγάλες ζημίες 14

15 χιλ. ευρώ χιλ. ευρώ Η δαπάνη ανά φοιτητή πέφτει μετά το Δαπάνη ανά φοιτητή Δαπάνη/Φοιτητή (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Πρωτοετή Φοιτητή (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Φοιτητή (με φοιτητές M.Sc. & Ph.D.) (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Μεταπτυχιακό Φοιτητή (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Η διεύρυνση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως αναμένεται, οδήγησε σε αύξηση των δαπανών ( 878 εκατ. το 21, 2,2 δισεκ. το 28, 1,6 δισεκ. το 214). Την περίοδο η δαπάνη ανά φοιτητή-σπουδαστή μειώθηκε από τα 7,6 χιλ. στα 5,4 χιλ. 15

16 Παρά τις περικοπές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση την περίοδο της κρίσης, ως % του ΑΕΠ η συνολική δαπάνη τριτοβάθμιας στην Ελλάδα κατατάσσεται το 215 ελαφρώς πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ και Ευρωζώνης (,9% έναντι,7%, και,8% αντίστοιχα) λόγω και της μεγάλης μείωσης του ΑΕΠ Η δαπάνη στο σύνολο της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια) ως % του ΑΕΠ υπολείπεται στην Ελλάδα (4.3%) του μέσου όρου της ΕΕ-28 (4.9%) και της Ευρωζώνης (4,7%) 16

17 Δαπάνη τριτοβάθμιας και συνόλου εκπαίδευσης ως % του ΑΕΠ Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο εκπαίδευσης Φινλανδία Δανία Ισλανδία Πολωνία Ολλανδία Εσθονία Κύπρος Νορβηγία Λιθουανία Κροατία Σουηδία Σλοβενία Πορτογαλία Μάλτα Λετονία Ουγγαρία Ελλάδα Βέλγιο Ρουμανία Λουξεμβούργο Ευρωζώνη 19 Γερμανία Τσεχία Βουλγαρία Αυστρία Σλοβακία Ιρλανδία ΕΕ -28 Γαλλία Ιταλία Ηνωμένο Βασίλειο,4,3 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,3 1,2 1,2 1,2 1,1 1, 1, 1, 1,,9,9,9,8,8,8,8,8,8,8,7,7,7,6,,5 1, 1,5 2, 1,9 Ισλανδία Δανία Σουηδία Βέλγιο Φινλανδία Εσθονία Πορτογαλία Λετονία Ελβετία Κύπρος Σλοβενία Νορβηγία Μάλτα Γαλλία Ολλανδία Λιθουανία Πολωνία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Ηνωμένο Βασίλειο Αυστρία ΕΕ -28 Τσεχία Κροατία Ευρωζώνη 19 Ελλάδα Σλοβακία Γερμανία Ισπανία Ιταλία Βουλγαρία Ιρλανδία Ρουμανία 3,1 7,5 7, 6,5 6,4 6,2 6,1 6, 6, 5,8 5,7 5,6 5,5 5,5 5,5 5,4 5,4 5,2 5,2 5,2 5,1 5, 4,9 4,9 4,7 4,7 4,3 4,2 4,2 4,1 4, 4, 3,7, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, Πηγή: Eurostat, General government expenditure by function (COFOG) Επεξεργασία ΙΟΒΕ 17

18 Η περιορισμένη αυτονομία της οικονομικής διαχείρισης των ιδρυμάτων ενισχύεται από τις αυξημένες ανάγκες εποπτείας στο πλαίσιο της εφαρμογής των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής της χώρας Η διακυβέρνηση του συνολικού συστήματος και ο δημόσιος έλεγχος ασκείται με παραδοσιακά εργαλεία ελέγχων νομιμότητας προληπτικού χαρακτήρα 18

19 Ερευνητικό έργο 19

20 Η οικονομική κρίση έχει σημαντικές επιπτώσεις στις ερευνητικές δραστηριότητες των ΑΕΙ εκατ., τρέχουσες τιμές % του ΑΕΠ Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α (σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές), Ύστερα από 2,5 δεκαετίες ραγδαίας αύξησης της χρηματοδότησης ανακόπηκε η άνοδος των δαπανών για Ε&Α την περίοδο ,2,8 Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ,6 6 4,4 2,2 Πηγή: Eurostat Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο τομέων Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο τομέων Ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι δαπάνες Ε&Α έχουν επιστρέψει σε ισχυρή ανοδική πορεία φτάνοντας το,96% του ΑΕΠ το 215 2

21 Η Ελλάδα εξακολουθεί να υστερεί από τον μέσο όρο της ΕΕ στις δαπάνες για Ε&Α IS EA19 CN* EU28 NL CZ NO UK IR* EE LU PT ES SK RU LT TR* PL BG GR HR MT RS* LV RO CY ME* US** DK BE SI CN* FR IS EA19 EU28 NL UK IR* CZ NO HUIT LU RU ES PT TR* PL HR MT SK GR LT RS* RO LV ME* CY 5 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 215, σύνολο των τομέων 4 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 215, επιχειρηματικός τομέας 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 KR* JP* SE AT DK CH*** FI DE US** BE FR SI HU IT 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 KR* JP* SE AT CH*** DE FI BG EE Σημ.: * 214, ** 213, *** 212. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 215. Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υστέρηση αυτών των δαπανών στον επιχειρηματικό τομέα (,28% έναντι 1,3% του ΑΕΠ στην ΕΕ το 214). 21

22 Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υστέρηση αυτών των δαπανών στον επιχειρηματικό τομέα 1,2 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 215, ΑΕΙ 1,8 Επομένως, τα ελληνικά ΑΕΙ κατέχουν αυξημένη σημασία για την παραγωγή έρευνας στην Ελλάδα σε σχέση με πολλές άλλες χώρες του εξωτερικού.,6,4,2 Σημ.: * 214, ** 213, *** 212. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 215. Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ 22

23 Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης το μερίδιο των ΑΕΙ στις δαπάνες για Ε&Α έχει υποχωρήσει 1% Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α ανά τομέα, % 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ ΑΕΙ Κράτος Επιχειρήσεις Ιδιωτικά ΜΚΙ Υψηλότερα είναι τα μερίδια των κρατικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων. 23

24 Παρατηρούνται μεταβολές στις πηγές των ερευνητικών πόρων στα ΑΕΙ 1% Προέλευση των πόρων για Ε&Α στα ΑΕΙ στην Ελλάδα, % Προέλευση των κρατικών πόρων για Ε&Α στα ΑΕΙ, % 9% 8% 8% 7% 7% 6% 5% 4% Ιδιωτικά ΜΚΙ Ίδιοι πόροι Επιχειρήσεις Εξωτερικό Κράτος 6% 5% 4% Λοιποί (ΕΣΠΑ κ.ά.) Τακτικός Προϋπολογισμός 3% 3% 2% 2% 1% 1% % % Πηγή: Eurostat, EKT, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Διαφαίνεται σημαντική πτώση της χρηματοδότησης της έρευνας στα ΑΕΙ από τον Τακτικό Προϋπολογισμό, αλλά και απευθείας από το εξωτερικό, με αναπλήρωση από άλλους κρατικούς πόρους (π.χ. ΕΣΠΑ). Η συμμετοχή των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση της έρευνας στα ΑΕΙ παρουσιάζει διακυμάνσεις διαχρονικά, χωρίς φανερή τάση. 24

25 Κοντά στο Μ.Ο. της ΕΕ-28 όσον αφορά στη χρηματοδότηση Ε&Α στα ΑΕΙ από επιχειρήσεις (5,5% έναντι 6,4% στην ΕΕ-28) US EE NO UK SE PL FR JP SK DK RS IR CZ PT IT LU CY MT 4% Χρηματοδότηση Ε&Α στα ΑΕΙ από τις επιχειρήσεις (% του συνόλου), 213 1% Προέλευση των πόρων από το εξωτερικό για Ε&Α στα ΑΕΙ στην Ελλάδα, % 9% 3% 25% 2% 15% 8% 7% 6% 5% 4% Διεθνείς οργανισμοί Επιχειρήσεις Λοιποί ΕΕ 1% 3% 5% % CN RU LT DE TR BG KR BE SI HR HU NL EA19 ME LV ES EU28 GR AT FI Πηγή: Eurostat RO IS 2% 1% % Μικρή αύξηση, αλλά από πολύ χαμηλό επίπεδο, παρατηρείται στους πόρους που προέρχονται από επιχειρήσεις του εξωτερικού 25

26 Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε Ε&Α στα ΑΕΙ παγκοσμίως EE SE LU LT AT FR* EU28 EA19 ES NL LV SK DE CZ IT JP** HR KR** PL SI MT HU CY RU*** TR* BG RO AT EE BE ES DE IR EU28 EA19 LV SK KR MT FR CZ IT JP HU PL CY NL TR LU BG RO RU*,9 Ερευνητικό προσωπικό σε ΑΕΙ ως % της συνολικής απασχόλησης, διεθνείς συγκρίσεις, ΙΠΑ, 215 1,8 Ερευνητικό προσωπικό σε ΑΕΙ ως % της συνολικής απασχόλησης, διεθνείς συγκρίσεις, αριθμός εργαζομένων, 213,8 1,6,7 1,4,6 1,2,5 1,4,8,3,6,2,1 DK GR FI PT CH*** UK BE IS NO IR Σημ.: * 214, ** 213, *** 212. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 215. Πηγή: Eurostat,4,2 GR CH* IS DK PT LT UK SE NO FI HR SI Σημ.: * 212. Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το 213. Πηγή: Eurostat 26

27 Παρά τις περικοπές δαπανών, ο ρυθμός ανόδου της απασχόλησης ερευνητικού προσωπικού δεν ανακόπηκε χιλ. άτομα χιλ. ΙΠΑ Εξέλιξη του προσωπικού Ε&Α στην Ελλάδα, αριθμός εργαζομένων, Εξέλιξη του προσωπικού Ε&Α στην Ελλάδα, ΙΠΑ, ΑΕΙ Σύνολο τομέων ΑΕΙ Σύνολο τομέων Πηγή: Eurostat 27

28 Σε διεθνή σύγκριση, το ποσοστό ερευνητών είναι υψηλότερο στην τεχνολογία και χαμηλότερο στις φυσικές επιστήμες RO KR HR ME SK GR RU BG CYSI RS LV CZ ES PL PT MT AT BE IR TRFI DE UK LT EE NL SE IT DK HU JP NO IS LU LU EE RU AT IT DE IR BE FI HU SE PT LV CY CZ UK LT ES RO GR DK NL PL HR KR IS NO SI RS SK BG MT ME JP TR 45% Ερευνητές τεχνολογίας ως % του συνόλου ερευνητών στα ΑΕΙ, % Ερευνητές φυσικών επιστημών ως % του συνόλου ερευνητών στα ΑΕΙ, 213 4% 4% 35% 35% 3% 3% 25% 25% 2% 2% 15% 15% 1% 1% 5% 5% % % Πηγή: Eurostat 28

29 Επιβράδυνση της ανόδου των δημοσιεύσεων μετά το 28 και πτώση μετά το 212 Εξέλιξη του αριθμού ελληνικών δημοσιεύσεων (χιλ.) σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, ,1 9,7 1,2 1,6 1,7 1,9 11,2 11, 1,8 8 7,3 7,9 6 5,1 5,6 6, 6, Πανεπιστήμια ΤΕΙ Λοιποί φορείς Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 29

30 Από την άλλη πλευρά, συνεχίζεται η άνοδος του αριθμού αναφορών (ταχύτερα από τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ) χιλ Εξέλιξη του αριθμού αναφορών σε ελληνικές δημοσιεύσεις, ,5 2 1,5 1,5 Εξέλιξη του μεριδίου ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ και ΕΕ, Πανεπιστήμια ΤΕΙ Λοιποί φορείς Μερίδιο (%) ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ Μερίδιο (%) ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών της ΕΕ Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 3

31 Βελτιώνονται και οι επιδόσεις της χώρας σε όρους σχετικού δείκτη απήχησης (ως προς τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ) 1,2 Εξέλιξη των σχετικών δεικτών απήχησης, Κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων με υψηλή απήχηση, ,8 5 49,7,6 4,4,2 3 2 Το 1,6% των ελληνικών δημοσιεύσεων ανήκουν στο 1% των παγκόσμιων δημοσιεύσεων με την υψηλότερη απήχηση 11,7 26,7 1 6,4 Σχετικός δείκτης απήχησης της Ελλάδας σε σχέση με τις χώρες του ΟΟΣΑ Σχετικός δείκτης απήχησης της Ελλάδας σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 1,6 Top 1% Top 5% Top 1% Top 25% Top 5% Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκλισης, η Ελλάδα είχε αρκετά υψηλή συμμετοχή στις δημοσιεύσεις με υψηλότερη απήχηση. 31

32 Έντονη είναι, όμως, η εσωστρέφεια των εγχώριων ΑΕΙ Μερίδιο δημοσιεύσεων με διεθνείς συνεργασίες ανά τομέα (%), 214 Μερίδιο δημοσιεύσεων χωρίς συνεργασίες ανά τομέα (%), 214 Ερευνητικά Κέντρα ΓΓΕΤ 6,6 Πανεπιστήμια 28,9 Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας 52,3 Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς 17,7 Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς 51,3 ΤΕΙ 16, Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς 5,3 Ερευνητικά Κέντρα ΓΓΕΤ 1,6 Ιδιωτικά Mη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα 47,6 Ιδιωτικά Mη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα 9,8 Πανεπιστήμια 45,1 Επιχειρήσεις 9,5 Επιχειρήσεις 42,9 Δημόσια Νοσοκομεία 9,2 ΤΕΙ 33,2 Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς 9,1 Λοιποί Δημόσιοι Φορείς 31,5 Λοιποί Δημόσιοι Φορείς 8,3 Δημόσια Νοσοκομεία 31, Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας 7, Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Σχετικά μικρό είναι το ποσοστό των δημοσιεύσεων που γίνονται σε συνεργασία με φορείς του ιδιωτικού τομέα. 32

33 Παρά το μέγεθος και την ποιότητα του ερευνητικού δυναμικού η παραγωγή καινοτομίας είναι χαμηλή,55,5,45,4,35,3 Συνοπτικός δείκτης καινοτομίας στην Ελλάδα και στην ΕΕ, Ελλάδα Πηγή: European Innovation Scoreboard Database ΕΕ Ως αποτέλεσμα της εσωστρέφειας των ΑΕΙ και της χαμηλής ενασχόλησης του ιδιωτικού τομέα με Ε&Α, η παραγωγή καινοτομίας στην Ελλάδα υστερεί σημαντικά. Ο συνοπτικός δείκτης καινοτομίας για την Ελλάδα περιορίστηκε σε,36 μονάδες το 215 (από,4 το 214 και,37 το 28). Στην ΕΕ, ο δείκτης ανήλθε σε,52 μονάδες το 215, από,5 το 28. Στην ΕΕ, ο δείκτης ανήλθε σε,52 μονάδες το 215, από,5 το

34 Υστέρηση της Ελλάδας παρατηρείται και στους οκτώ σύνθετους δείκτες καινοτομίας Επιδόσεις της Ελλάδας στους σύνθετους δείκτες καινοτομίας, 215 (1=ΕΕ) Περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας Χρηματοδότηση και υποστήριξη Oικονομικά αποτελέσματα Επενδύσεις επιχειρήσεων Συνδέσεις και επιχειρηματικότητα Συστήματα έρευνας Παραγωγοί καινοτομίας Ανθρώπινοι πόροι =ΕΕ Πηγή: European Innovation Scoreboard Database Η μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη που μετρά την παραγωγή καινοτομίας σε όρους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, κοινοτικών εμπορικών σημάτων και κοινοτικών σχεδίων (υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ κατά 56,3%) 34

35 Η μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη για τα περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας DK CH SE LU FI AT DE MT NL IL IS EU IT UK BG FR BE SI ES IE EE CY PL PT CZ LV NO HU LT EL SK HR TR UA RO RS MK CH SE SI IE UK FI LT IL DK NO CY FR NL AT SK BE HR PT EU DE EL CZ PL EE LV BG HU ES LU MK IT RO UA RS IS MT TR Σύνθετος δείκτης «Περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας» για ευρωπαϊκές χώρες, 215 Σύνθετος δείκτης «Ανθρώπινοι πόροι» για ευρωπαϊκές χώρες, 215,9,8,7,6 Στην κατάταξη με βάση τον συγκεκριμένο δείκτη, η χώρα βρίσκεται στην 29η θέση 1,9,8,7 Η Ελλάδα έχει καλύτερα εκπαιδευμένο πληθυσμό σε σχέση με άλλες χώρες της Νότιας (όπως Ισπανία, Ιταλία και Μάλτα), Ανατολικής (όπως Τσεχία, Πολωνία και Εσθονία) και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (όπως Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία και Τουρκία). Υστερεί, ωστόσο, σημαντικά από τις χώρες της Βόρειας και της Δυτικής Ευρώπης.,6,5,5,4,4,3,3,2,2,1,1 Πηγή: European Innovation Scoreboard Database Η μικρότερη υστέρηση της Ελλάδας παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη για τους ανθρώπινους πόρους 35

36 Νέες τεχνολογίες και τριτοβάθμια εκπαίδευση 36

37 Νέες τεχνολογίες και τριτοβάθμια εκπαίδευση Μικρός αριθμός ιδρυμάτων προσφέρει προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (επί πληρωμή) ΕΚΠΑ, Παν. Πειραιώς, Παν. Αιγαίου, ΟΠΑ Η πύλη opencourses και τα μαθήματα που παρέχονται μέσω αυτής δεν είναι αμιγώς MOOCs Χαρακτηρίζονται από βασικές διαφορές Στο πλαίσιο των ελληνικών MOOCs, υπάρχουν προς το παρόν δύο πύλες/ δράσεις που προσφέρουν μαθήματα: Mathesis και Coursity 37

38 Η εκπαίδευση ατόμων με εξειδίκευση σε ΤΠΕ στην Ελλάδα είναι (ποσοτικά) επαρκής Μερίδιο των ΤΠΕ στους αποφοίτους ανά βαθμίδα, 214 Επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση Επαγγελματική μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση Πτυχίο Μεταπτυχιακό δίπλωμα Διδακτορικό δίπλωμα Σύνολο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Σύνολο βαθμίδων Πηγή: Eurostat Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1% ενώ και το ποσοστό σε ειδικούς ΤΠΕ με δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι σχετικά αυξημένο 38

39 Ωστόσο, η Ελλάδα υστερεί σημαντικά στην παραγωγή καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών Μόλις 1,8 διπλώματα ευρεσιτεχνίας ΤΠΕ ανά εκατομμύριο κατοίκων το 213 (23,2 κατά μ.ο. στην ΕΕ) Υστέρηση παρουσιάζεται και στην υιοθέτηση καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών στην παραγωγή στη χρήση τεχνολογιών RFID και λογισμικού CRM στην αυτοματοποίηση των συναλλαγών με προμηθευτές και πελάτες Όμως, ως προς την χρήση λογισμικού ERP και την ανάλυση μεγάλων δεδομένων, η χώρα βρίσκεται υψηλότερα από το μέσο όρο της ΕΕ 39

40 Τριτοβάθμια εκπαίδευση και απασχόληση αποφοίτων 4

41 Ο πληθυσμός της χώρας με τριτοβάθμια εκπαίδευση σχεδόν διπλασιάστηκε το 216 σε σχέση με το 2 χιλ CY UK IE EE SE FI LT LU BE ES DK NL FR LV AT SI EU28 GR DE PL BG HU HR PT CZ SK MT IT RO 25 Πληθυσμός ηλικίας 15 ετών και άνω με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, % Ποσοστό πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΕ- 28, % 2 3% 15 25% 2% 1 15% 1% 5 5% % Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού διαμορφώθηκε στο 24% περίπου το 216 από 14% στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας 41

42 Το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης καταγράφεται στα άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές ή διδακτορικό 9% Ποσοστό απασχόλησης ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Ελλάδα 8% 8% 85% 79% 7% 69% 71% 74% 75% 6% 61% 5% 51% 54% 56% 4% 4% 39% 42% 43% 3% 33% 31% 2% 2% 1% % Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Μεταδ/βάθμια Πανεπιστήμιο- ΤΕΙ Ποσοστό απασχόλησης = Απασχολούμενοι / Συνολικός πληθυσμός Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Στους απόφοιτους πανεπιστημίων ή ΤΕΙ το ποσοστό απασχόλησης το 216 ήταν χαμηλότερο κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 29 42

43 Το ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ-28 Ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση (ISCED 5-8) στην ΕΕ-28, 216 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % LT MT PL UK RO LV SE NL EE PT DE CZ AT LU IE EU28 DK SI FR HU BG CY BE ES FN IT SK HR GR Πηγή: Eurostat 43

44 Το 216 το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας καταγράφεται στα άτομα με μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και με γυμνάσιο 3% Ποσοστό ανεργίας ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Ελλάδα 27% 28% 25% 25% 24% 2% 18% 15% 15% 13% 13% 1% 11% 1% 12% 9% 12% 5% 7% 8% 8% 7% 7% % Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Μεταδ/βάθμια Πανεπιστήμιο- ΤΕΙ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Στα άτομα με πανεπιστημιακή ή τεχνολογική εκπαίδευση το ποσοστό ανεργίας το 216 αυξήθηκε κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες 44

45 Οι περισσότεροι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εργάζονται σε κλάδους των υπηρεσιών Εκπαίδευση Δημόσια Διοίκηση Επαγγελματικές δραστηριότητες Δραστηριότητες Υγείας Μεταποίηση Χρηματο/μικά Ενημέρωση- Επικοινωνία Καταλύματα- Εστίαση Μεταφορά- Αποθήκευση Λοιποί κλάδοι Καταμερισμός απασχολούμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση σε κλάδους οικονομικής δραστηριότητας Εμπόριο Γεωργία,9% 1,8% 2,5% 2,8% 2,9% 3,5% 4,3% 3,9% 3,8% 5,3% 6,3% 6,5% 7,4% 8,1% 11,% 1,3% 11,1% 12,2% 11,6% 13,4% 13,% 14,4% 2,7% 22,6% % 5% 1% 15% 2% 25% Ο κλάδος της «Εκπαίδευσης» απορροφά το μεγαλύτερο αριθμό (266,7 χιλ. το 216 που αντιστοιχεί στο 21% έναντι 23% το 28) και ιδιαίτερα μεταξύ των αποφοίτων των πανεπιστημίων όπου απασχολείται το ¼ του συνόλου Ακολουθούν οι απασχολούμενοι στη Δημόσια διοίκηση Άμυνα, κλάδος που σχετίζεται με υπηρεσίες του δημόσιου τομέα 172,3 χιλ. το 216 που αντιστοιχεί στο 13% του συνόλου των απασχολούμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση Τα ποσοστά αυτά διαφέρουν σημαντικά από το μέσο όρο της ΕΕ-28 16% το αντίστοιχο μερίδιο στην Εκπαίδευση και 9% στη Δημόσια Διοίκηση-Άμυνα Σημείωση: Μερίδιο στο σύνολο των απασχολούμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 45

46 Διαφορές στην κλαδική διάρθρωση των απασχολούμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση σε σχέση με την ΕΕ-28 Καταμερισμός απασχολούμενων με τριτοβάθμια εκπαίδευση ανά κλάδο δραστηριότητας στην Ελλάδα και στην ΕΕ-28, 216 Εκπαίδευση Δημόσια διοίκηση-άμυνα Χονδρικό-λιανικό εμπόριο Δραστηριότητες υγείας Νομικά-Λογιστικά Δραστηριότητες μηχανικών Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες Εστίαση Πλωτές μεταφορές Γεωργία-Κτηνοτροφία Καταλύματα Βιομηχανία τροφίμων 3,2% 4,3% 3,% 3,2% 2,9% 2,5% 1,5% 1,8%,2% 1,6% 1,% 1,3%,8% 1,3% 1,% 6,% 9,1% 11,8% 8,9% 1,6% 9,9% 13,7% 16,% 21,2% % 5% 1% 15% 2% 25% Πηγή: Eurostat Ελλάδα ΕΕ-28 46

47 Στους αποφοίτους ΤΕΙ παρατηρείται η μεγαλύτερη άνοδος της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα χιλ χιλ Εξέλιξη απασχολούμενων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα με βάση το επίπεδο σπουδών Απόφοιτοι Πανεπιστημίων Απόφοιτοι ΤΕΙ Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 47

48 Το 36% των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μετά το 211 είναι άνεργοι Πριν το σήμερα Πριν το σήμερα Ποσοστό απασχόλησης ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης, 216 Ποσοστό απασχόλησης Ποσοστό ανεργίας 9% 8% 81% 79% 4% 35% 36% 73% 3% 7% 25% 23% 6% 5% 43% 56% 2% 15% 1% 1% 12% 15% 4% 5% 3% % Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 48

49 Αυξημένο ποσοστό προσωρινής ή μερικής απασχόλησης στους αποφοίτους μετά το 211 Πριν το σήμερα Πριν το σήμερα Σύνολο Απασχολούμενοι με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης με μόνιμη ή προσωρινή εργασία, 216 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Μόνιμη ή με σύμβαση αόριστης διάρκειας Προσωρινή ή με σύμβαση ορισμένου χρόνου Πλήρης απασχόληση Μερική απασχόληση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 49

50 Το 57% των εργαζομένων που απέκτησαν πτυχίο μετά το 211 λαμβάνουν μισθό 4-8 7% Αποδοχές εργαζομένων με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης, 216 6% 57% 5% 52% 4% 3% 24% 23% 2% 16% 15% 1% % 4% 5% 2% 1% < > 16 Πριν το 211 Μετά το 211 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 5

51 Προκλήσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση Βελτίωση της απόδοσης και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας επένδυσης στην ανώτατη εκπαίδευση, με εξορθολογισμό του συνολικού μεγέθους και της περιφερειακής διάρθρωσης του συστήματος. Βελτίωση της σύνδεσης της ανώτατης εκπαίδευσης και έρευνας με την αγορά εργασίας και την επιχειρηματικότητα, με αλλαγή έμφασης και προσανατολισμού των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων των ΑΕΙ, σε συνεργασία με εγχώριες και διεθνείς επιχειρήσεις. Εξεύρεση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης με εξωστρέφεια, διεθνοποίηση και αξιοποίηση της περιουσίας τους και των νέων τεχνολογιών. 51

52 Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Συντονισμός: Νίκος Βέττας, Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ και Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επιστημονικός Υπεύθυνος Μελέτης: Αποστόλης Δημητρόπουλος, Δρ Εκπαιδευτικής Πολιτικής της London School of Economics & Political Science. Ομάδα έρευνας του ΙΟΒΕ: Svetoslav Danchev (Υπεύθυνος του Τμήματος Μικροοικονομικής Ανάλυσης και Πολιτικής), Φωτεινή Θωμαϊδου, Νίκος Παρατσιώκας και Κωσταντίνος Πέππας. Το πλήρες κείμενο της μελέτης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του ΙΟΒΕ ( 52