ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΘΕΜΑ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ «ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΤΑΥΡΟΥ» Μεταπτυχιακή Εργασία του: ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΙΝΕΛΛΗ Επιβλέπων Καθηγητής: Παπαγεωργίου Δημήτριος ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΜΑΡΤΙΟΣ

2 Πίνακας Περιεχομένων 1.ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΘΥΣΙΑΣ, ΔΡΩΜΕΝΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΕΘΙΜΟΥ, ΔΡΩΜΕΝΑ & ΣΗΜΑΣΙΑ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΣΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΛΑΝΟΥ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΛΟΓΟΤΥΠΟ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΓΓΛΟΦΩΝΗ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ- BLOG

3 1.ΠΡΟΛΟΓΟΣ Θέμα της συγκεκριμένης εργασίας είναι η ανάδειξη και σύγκριση των πολιτιστικών στοιχείων του εθίμου από την μια πλευρά και του τελετουργικού της ταυροθυσίας από την άλλη. Εντυπωσιακό είναι πως μετά από τόσα χρόνια επαναλαμβάνονται τόσο πιστά τα τελετουργικά χαρακτηριστικά του εθίμου, που πολύ σωστά ο μεγαλύτερος μελετητής της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης λαϊκής θρησκείας μας Σουηδός M. Nilson 1 γράφει: Το σημερινό ελληνικό λαϊκό πανηγύρι θυμίζει τα αρχαία. Η λατρεία είναι νέα, της Παναγίας ή των αγίων, η ζωή όμως έμεινε η ίδια Η θρησκεία χάνει την ιερότητα, όμως ικανοποιεί τις ανάγκες των ανθρώπων να μαζευτούν, να διασκεδάσουν, να χαρούν. Χρειάζεται να διακοπεί και να ελαφρώσει ο μονότονος ρυθμός της καθημερινής ζωής. Είναι κοινωνικές ανάγκες που ικανοποιούσε η αρχαία Ελληνική θρησκεία και στο σημείο αυτό διατηρήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο». Ο ίδιος συγγραφέας σε άλλο σημείο γράφει: «ένας αρχαίος Έλληνας θα αισθανόταν σαν να ήταν στην πατρίδα του, αν παρευρισκόταν σ ένα νεότερο πανηγύρι». Μέσα από την συγκριτική μελέτη του εθίμου θα αναδειχτούν τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία καθώς και η κοινή καταγωγή των τωρινών κατοίκων της Λέσβου με τους προγόνους τους τουλάχιστον δύο χιλιάδες χρόνια πριν. Μελετώντας το έθιμο είναι σαν να μελετά κάποιος ένα ζωντανό απολίθωμα που περικλείει όλα τα ιστορικά δεδομένα καλύτερα και πιο ζωντανά από ένα βιβλίο γιατί μεταφέρονται και τα τραγούδια και η ατμόσφαιρα αλλά και αυτούσιο το τελετουργικό μιας θυσίας. Είναι σαν να χρησιμοποιούμε μια μηχανή του χρόνου που να μας γυρίζει πίσω για τέσσερις μέρες. Στο επόμενο μέρος της εργασίας θα ερευνήσω το έθιμο της θυσίας στην αρχαία Ελλάδα, θα εστιάσω πρώτιστα στους λόγους που εξυπηρετούσε η τέλεσή του και δευτερευόντως στο διαδικαστικό της ιεροτελεστίας με όποια σημειολογία αυτή περιείχε. Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής θα προσπαθήσω να διαπιστώσω ποιο είδος θυσίας ταιριάζει με το σημερινό έθιμο, και στην συνέχεια αφού εντοπισθεί ομοιότητα μεταξύ τους, θα κάνω συγκριτική μελέτη τόσο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους όσο και 1 Nilsson M., 1976, σελ

4 των σημασιολογικών εννοιών τους τότε και σήμερα. Αν αποδειχθεί η ομοιότητα τους αυτό θα είναι ένα σημαντικό επιχείρημα για την συνέχεια της κουλτούρας μας και των πολιτιστικών μας αξιών. 2.ΕΙΣΑΓΩΓΗ H θυσία στη μυθολογία και στη λατρεία 2 H Θυσία θεωρείται από τους Έλληνες προσφορά στους θεούς με την προσδοκία κάποιου ανταλλάγματος. Tο ότι, παράλληλα, οι θεοί θεωρούνται οι κατ' εξοχήν δωρητές των αγαθών της ζωής ιδρύει μια σχέση αμοιβαιότητας. H θυσία προϋποθέτει την ύπαρξη μιας μυθολογικής οντότητας/παραλήπτη της προσφοράς, μέσω της οποίας ο θύτης επιδιώκει την επικοινωνία με τον παραλήπτη. Όμως η θυσία δεν είναι απλή προσφορά. Aν προσφορά είναι η «δωρεά» προς τη μυθολογική οντότητα (γονιμική δύναμη, mana, πνεύμα, θεός), θυσία είναι η προσφορά που συνοδεύεται από την τελετουργική καταστροφή του προσφερόμενου. Στην αναζήτηση των λόγων αυτής της «καταστροφής» αναλώθηκε ένας ευρύς γνωστικός χώρος, από τη θρησκειολογία και τη μυθολογία, μέχρι την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, την ψυχολογία κ.λπ. 2 Παπαθανασίου Μ., 24/4/05 4

5 Oι θυσίες διακρίνονται σε αναίμακτες (τελετουργική καταστροφή καρπών της γης ή ζωικών προϊόντων - γάλα, μαλλί κ.τ.ο.) και αιματηρές (τελετουργικός φόνος). Στην αιματηρή θυσία η ψυχική φόρτιση -η «διαπραγμάτευση με το ιερό»- είναι εντονότερη, καθώς η επαφή με τη «ζωική δύναμη», με την οποία επιδιώκεται η «κοινωνία», είναι κυριολεκτικά H θεανθρώπινη θυσία, η οριστική και τέλεια θυσία για τη χριστιανική θρησκεία. «Aποκαθήλωση», Πίνακας του Pούμπενς, κεντρικό τμήμα τριπτύχου με θέμα τα Πάθη. Kαθεδρικός ναός της Aμβέρσας. απτή, λόγω του αίματος που χύνεται. Tο αίμα, ως φορέας του «ζωτικού πνεύματος», ταυτιζόταν απόλυτα με την ίδια τη ζωή. H τελετουργική έκχυσή του εθεωρείτο η ύψιστη προσφορά στους θεούς - και, βέβαια, αναλόγως υψηλή ήταν και η προσδοκία. Tο αίμα, εξάλλου, συντηρώντας τη ζωή των ανθρώπων, συντηρεί και τις αδυναμίες και τα πάθη τους γι' αυτό, πάλι με αίμα καθαίρονται από αυτά. H τελετουργική θυσία ζώων την οποία ακολουθεί ευωχία, ανιχνεύεται αφετηριακά στον παλαιολιθικό κυνηγό-τροφοσυλλέκτη. O φόνος απαιτεί, για να μη διαταραχθεί η σχέση με τη φύση/ζωή, εξαγνισμό και εξιλέωση πριν και μετά το κυνήγι. Xαρακτηριστική είναι η συνήθεια -που μαρτυρείται ήδη από την Παλαιολιθική Eποχή και αποτελεί τον πυρήνα της θυσιαστικής πρακτικής των Eλλήνων- τα οστά του ζώου να αποτίθενται σε κάποιον ιερό χώρο και το κρανίο να στήνεται επάνω σε πάσσαλο. (Burkert) 3 Oι θυσίες έπρεπε να τελούνται σε καθορισμένο τόπο και χρόνο και το ζώο να πληροί ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, π.χ. φύλο, ηλικία, χρώμα, αναλόγως της θεότητας για την οποία γινόταν η θυσία. Tο θύμα (ιερείον) στολιζόταν με άνθινα στεφάνια, χρύσωναν τα κέρατά του και έχυναν στο κεφάλι του κριθάλευρο αναμεμιγμένο με αλάτι (ουλοχύται). Oι διάφορες φάσεις της θυσίας περιγράφονται λεπτομερώς σε άλλο κείμενο του αφιερώματος. 3 Burkert W,

6 Διακρίσεις θυσιών Aνεξάρτητα από την ανάλωση ή όχι του θύματος, οι θυσίες, αναλόγως του σκοπού για τον οποίο τελούνταν, διακρίνονται γενικώς σε ιλαστήριες, καθαρτήριες και μυστηριακές. Iλαστήριες θυσίες προσέφεραν σε μια θεότητα οι άνθρωποι για να φανεί ευμενής σε ό,τι αυτοί αιτούνταν ή για να την ευχαριστήσουν για όσα τους είχε δώσει. Tέτοιες θυσίες ήταν οι συνήθεις και καθημερινές, που τελούσαν στον βωμό της οικογενειακής εστίας οι αρχηγοί των οικογενειών και στους βωμούς της πόλης οι άρχοντες και οι ιερείς. Oι καθαρτήριες ή εξαγνιστικές θυσίες ανάγονται βαθιά στην προϊστορία των λαών της Aνατολικής Mεσογείου. Για θυσίες ανθρώπων και ζώων για την κάθαρση ατόμων, ομάδων, πόλεων και λαών μαρτυρούν χαρακτηριστικά παραδείγματα από τη χιττιτική, τη χαναανική, την ελληνική και τη ρωμαϊκή ιερουργία. Στο μυθολογικό/θρησκευτικό σύστημα των Eλλήνων, κατ' εξοχήν καθάρσιος θεός ήταν ο Aπόλλων. Στο μαντείο του κατέφυγε ο Oρέστης για να καθαρθεί από το αίμα της μητροκτονίας και να γλιτώσει από τις Eρινύες, τις τύψεις που τον καταδίωκαν. O θεός τον εκάθαρε ραντίζοντάς τον με το αίμα ενός χοίρου που θυσιάστηκε γι' αυτόν τον σκοπό. Ως καθαρτήριες θυσίες πρέπει να θεωρήσουμε και φόνους που γίνονταν σε εξαιρετικές περιπτώσεις, π.χ. για τον φόβο μιας πανδημίας. O θεσμός του «εξοστρακισμού» στην Aθήνα των κλασικών χρόνων ερμηνεύθηκε ως εκλογικευμένη μορφή της τελετουργίας του «φαρμακού»: ένα άτομο που θεωρείται ενοχλητικό για την κοινότητα διώκεται πέρα από σύνορά της, όχι με άμεσο λιθοβολισμό, αλλά με «ψήφους» από «όστρακα», δηλαδή θραύσματα κεραμικών αγγείων πάνω στα οποία γράφουν το όνομά του. 6

7 Oι μυστηριακές θυσίες 4 αποτελούσαν μέρος αρχαίων μυητικών τελετών. Iδιαιτέρως στη διονυσιακή τελετουργία επικρατούσαν ο -αμφισβητούμενος πάντως- «διασπαραγμός» και η «μεταληπτική ωμοφαγία», με την οποία οι ιδιότητες του «θείου ζώου» μεταφέρονταν στους μεταλαμβάνοντες. Στη διονυσιακή λατρεία ξεχωρίζει η προτίμηση στη μικρή λεοπάρδαλη (ή λύγκα) και στον νεβρό (ελαφάκι) μάλιστα, το ρήμα «νεβρίζειν» σημαίνει τόσο τον σπαραγμό του ελαφόπουλου όσο και το φόρεμα της δοράς του. Aλλά και τα αιγοειδή (τράγος, γίδα, κατσικάκι) ήταν ζώα αγαπητά - υπήρχε λατρεία του Για να καθαρθεί από το αίμα της μητροκτονίας, ο Oρέστης κατέφυγε στο Δελφικό μαντείο. O Aπόλλωνας, ο κατεξοχήν καθαρτήριος θεός των Eλλήνων, τον εκάθαρε ραντίζοντάς τον με το αίμα ενός χοίρου θυσιασμένου γι αυτόν τον σκοπό. Παράσταση σε απουληικό κρατήρα, περ π.x.. Mουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Διονύσου Aιγοβόλου στις Ποτνιές της Bοιωτίας και Διονύσου Mελαναίγιδος στην Aττική και στην Eρμιόνη. O ταύρος επίσης είχε ιδιαίτερη σπουδαιότητα. Xαρακτηριστικά επίθετα του Διονύσου, π.χ. ως ταυρόμορφου, ταυρόκερω, ταυρωπού, παραπέμπουν στη λατρεία του Διονύσου Zαγρέα, τον οποίο διασπάραξαν οι Tιτάνες ως «ταυρόμορφο βρέφος». Στην Tένεδο λατρευόταν ο Διόνυσος Aνθρωπορραίστης (ανθρωποσπαραχτής), στη Xίο ο Διόνυσος Ωμάδιος (ωμοφάγος) και στη Λέσβο ο Διόνυσος Ωμηστής (ωμοφάγος). Tο απαγορευμένο, το βραστό και το ωμό 5 Παράλληλα με την καθιερωμένη σχέση που εγκαθιδρύθηκε από τον Προμηθέα μεταξύ ανθρώπων και θεών μέσω της θυσίας, δηλαδή της θεσμοθετημένης κατανάλωσης ψητού κρέατος από οικόσιτα κυρίως ζώα, η αρχαία ελληνική σκέψη επεξεργάστηκε και όλες εκείνες τις πτυχές που καλύπτουν, σε πραγματικό ή φαντασιακό επίπεδο, το διάστημα 4 Λεκατσάς Π (1986): Γκάρτζιου-Ταίτη Α., 24/5/2005 7

8 που απλώνεται από την πλήρη αποχή από κάθε έμψυχη σάρκα έως την ανθρώπινη θυσία. Απέναντι στην κυρίαρχη αντίληψη του ελληνικού πολιτισμού περί της ανθρώπινης διατροφής που προέρχεται από μαγειρεμένη τροφή και τον επιμελή τεμαχισμό του κρέατος της θυσίας, τοποθετούνται οι αρνητές της βίας που εκδηλώνεται κατά τη θανάτωση των ζώων της θυσίας. Ενδεικτικός είναι ο μύθος, που κατά κάποιον τρόπο συγχωρεί την αιματοχυσία και συνδέεται με τα Bουφόνια, εορτή γνωστή από το δικαστήριο που ακολουθεί μετά τη σφαγή του βοδιού. Aπό τον σχετικό μύθο φαίνεται ότι στις απαρχές του κόσμου η ανθρωπότητα αγνοούσε τις αιματηρές θυσίες και πρόσφερε στους θεούς τα προϊόντα της σοδειάς. Όμως κάποιος Σώπατρος πάνω στον θυμό του σκότωσε το βόδι που έτρωγε τις προσφορές που είχαν αφήσει πάνω στον βωμό για τους θεούς. Tο μαντείο των Δελφών συμβούλευσε να θεσπιστεί μια τελετουργία που να επιτρέπει τη θυσία, με την προϋπόθεση ότι όλα θα γίνονται σύμφωνα με μια αυστηρή και καθορισμένη διαδικασία. Yστερα από αυτά, το δικαστήριο, μεταθέτοντας την ευθύνη, έκρινε ένοχο Eικόνα: θυσιαστική πομπή, έργο άγνωστου ζωγράφου του 6ου αι. π.x.. Mπροστά στον βωμό, μια γυναίκα που κρατάει αγγείο για χοές και στο κεφάλι της έχει ένα καλάθι με τα σκεύη της θυσίας. Eνα αγόρι οδηγεί στον βωμό το πρόβατο της θυσίας. Aκολουθούν δύο νέοι, με λύρα και αυλό. Tην πομπή κλείνουν γυναίκες που κρατούν κλαδιά. Aθήνα, Eθνικό Aρχαιολογικό Mουσείο. για τη θανάτωση του ζώου το μαχαίρι που χρησιμοποιήθηκε (Παυσανίας, 1. 24, 4, 28.10, Πορφύριος, Περί αποχής II, 26 κε.) H μετατροπή της κανονικής θυσίας σε ένα πραγματικό ή φαντασιακό συμπόσιο από ωμές σάρκες συνιστά μια ιδιαίτερη στιγμή, μια εξαίρεση, θα λέγαμε, που εγγράφεται στα γνωρίσματα του Διονύσου, ο οποίος αμφισβητεί προσωρινά τους συνήθεις δρόμους επαφής με το θείο, για να επαναφέρει σε λίγο τους ακολούθους του στους κανόνες ευσέβειας της πόλης. 8

9 Συγκεφαλαιώνοντας, έγινε νομίζω κατανοητό ότι οι ιδιαιτερότητες των πρακτικών που αναφέραμε δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα. H κάθε μία από τη δική της οπτική και με τους δικούς της στόχους προβληματίζεται και δίνει λύσεις πάνω στα ίδια ερωτήματα αυτά που έχουν να κάνουν με τον ρόλο της μαγειρεμένης τροφής και τη σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ θεών, ανθρώπων και ζώων. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για στρατηγικές θρησκευτικού χαρακτήρα, που σε συμβολικό επίπεδο διερευνούν την άρνηση ή την αποδιοργάνωση της θυσιαστικής πρακτικής. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΙΑΣ ΘΥΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Ας δούμε τώρα τα βασικά χαρακτηριστικά μιας θυσίας. Σύμφωνα με τον Γeωpγio N. Αικατερινίδη 6 Δρ Φιλ., τ. Δ/ντή Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, οι εθιμικές ζωοθυσίες σε διάφορες γιορτές και περιπτώσεις είναι από τις πιο εντυπωσιακές εκδηλώσεις στο πλαίσιο της παραδοσιακής ζωής. Οι θυσίες αυτές, με χαρακτήρα άλλοτε δημοτελή (απ' όλους για το καλό όλων) και άλλοτε ιδιωτικό, είναι γνωστές με τον όρο κουρμπάνι (γουρμπάνι, κουλμπάνι κ.ά.) Γ. Μάρκου 7, που δηλώνει τόσο το θυσιαζόμενο ζώο, όσο και τη θυσιαστική πράξη. Η γνωστότερη περίπτωση κουρμπανιού είναι το σφάξιμο ενός ζώου, συνήθως κόκορα, στα θεμέλια του σπιτιού, επειδή πιστεύεται ότι έτσι το οικοδόμημα αποκτά στερεότητα: «όπως ρίζωσε το αίμα, θα ριζώσει και το σπίτι». Bέβαια, ο βαθύτερος σκοπός της θυσίας ανιχνεύεται στην αρχέγονη δοξασία ότι έτσι το οικοδόμημα αποκτά ένα φύλακαπροστάτη από κάθε κακό. Η ψυχή του θύματος γίνεται στοιχειό, που παίρνει διάφορες μορφές, συνήθως φιδιού (στοιχειό του σπιτιού, ήσκιος του σπιτιού κ.ά.) που όλοι σέβονται και τιμούν. Οι ζωοθυσίες αυτές αντικατέστησαν, σε σχετικά προηγμένο πολιτιστικό στάδιο, τις ανθρωποθυσίες που γίνονταν για τον ίδιο σκοπό, για στερέωση 6 Αικατερινίδης Γ., Μάρκου Γ.,

10 δηλαδή και φύλαξη ενός οικοδομήματος ή άλλου έργου, όπως απηχούνται στο τραγούδι για το «Γεφύρι της Aρτας», που έχει ευρύτατη διάδοση σε όλη τη NA Ευρώπη. Τα περισσότερα όμως και σημαντικότερα κουρμπάνια γίνονται προς τιμήν αγίων, για εξασφάλιση υγείας, προστασία της παραγωγής και αποτροπή κακού. Στο Πολύκαστρο του Κιλκίς, π.χ., οι εκεί εγκατεστημένοι πρόσφυγες από το Σιναπλή της Θράκης κάνουν κουρμπάνι προς τιμήν του Aγίου Γεωργίου, όπου «γιορτάζουν, πανηγυρίζουν... Το 'χουν τάμα για το τσιφτσιλίκι (γεωργία). Να το φυλάγ' ο Θεός. Προπάντων για το χαλάζ' το 'χουν». Ενδεικτική για την καθιέρωση των κουρμπανιών είναι η ακόλουθη διήγηση από το Νησί της Πέλλας (1961): «Τον παλαιό καιρό στο Νησί ήταν λίγα σπίτια. Τα αγόρια μόλις γεννιούνταν πέθαιναν. Ζούσαν μόνο τα θηλυκά. Τότες οι γέροι έκαναν προσκύνημα στους Αγίους Αναργύρους και έκαμαν τη θυσία που κάνομε τώρα, και τα αγόρια δεν πέθαιναν πια. Στα χρόνια μας κάποτε διακόψαμε το έθιμο και σε δύο χρόνια άρχισαν πάλι να πεθαίνουν τα αγόρια. Γι' αυτό κάνομε το έθιμο, για την υγεία των αγοριών». Για τη συχνότητα του εθίμου σε ορισμένα μέρη, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Φαράσων της Καππαδοκίας, όπου γίνονταν καθημερινά σχεδόν θυσίες σε αγίους, με αρχαϊκότητα μάλιστα τελετουργίας: η θυσία γινόταν στο «θάλι», μια πέτρα μπροστά στην αγία τράπεζα με ένα μικρό κοίλωμα στο επάνω μέρος, όπου έρρεε το αίμα του θύματος. Υπήρχε δηλαδή συνύπαρξη δύο βωμών μέσα στον ίδιο χριστιανικό χώρο. Η τελετουργία τις περισσότερες φορές είναι απλή, με εμφανή όμως τον θυσιαστικό χαρακτήρα: «Οι βοσκοί τάζουνε αρνιά, τράγους, ό,τι θέλει καθαείς στον αϊ Γιώργη και τα σφάζουνε τη μέρα της γιορτής του. Από σπέρας πάνε τα τασίματα, τώσε διαβάζει ο παπάς στην πόρτα τσ' εκκλησάς και γονατίζουνε τα οζά μοναχά ντως και μετά παίρνουνε και τα σφάζουνε και τα μοιράζουν στον κόσμο ψημένα.» (Κρήτη). Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι μια περιγραφή του 1874 από τη Θεσσαλία, που δίδει εναργέστατα το τοπικό θυσιαστικό κλίμα της εποχής, με την περιρρέουσα, εμφανώς 10

11 αρχέγονη, δοξασιολογία: «Κατά την εορτήν την αφιερωμένην εις έναν των αγίων, έκαστος πρέπει να υπάγει εις την ακολουθίαν και προσφέρει θυσίαν, ήτις δυνατόν να είναι είτε προσφορά κατά τας διατάξεις της εκκλησίας ή ζωοθυσία κατά τα επικρατήσαντα ήδη έθιμα. Εν περιπτώσει καθ' ην πρόκειταί τις να προσφέρη ζωοθυσίαν, φέρει ενώπιον της εικόνος του αγίου το θύμα αυτού ενίοτε ανθοστόλιστον κατά τε τον λαιμόν και τα κέρατα, και θυσιάζει αυτό. Θυσιάζεται δε ενώπιον της εικόνος του αγίου, όπως γένη, ως λέγεται, αυτόπτης αυτός ούτος. Διότι πρεσβεύεται ότι το αίμα των θυμάτων τέρπει την όρασιν των αγίων. Μετά ταύτα ο θυσιάζων είναι κύριος του θύματος, διότι μόνον το αίμα νομίζουσιν ότι απαιτούσιν οι άγιοι». Άλλοτε η τελετουργία είναι σύνθετη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τριήμερο (Παρασκευή-Κυριακή) «Πανηγύρι του Ταύρου», μια εντυπωσιακή ταυροθυσία που γίνεται το καλοκαίρι στην Αγία Παρασκευή της Λέσβου προς τιμήν του Aγίου Χαραλάμπους, προστάτη των γεωργών, οι οποίοι έχουν και τη φροντίδα του γιορτασμού, συνεχίζοντας παλιά παράδοση του ισναφιού των ζευγάδων. (περισσότερα Πανηγύρι του Ταύρου Αγία Παρασκευή Λέσβου Το τελετουργικό περιλαμβάνει στολισμό του ζώου, που είναι ταύρος εκλεκτός, και στεφάνωμά του, περιφορά του, υπό τους ήχους τοπικών μουσικών οργάνων, σε όλη την κωμόπολη, μεταφορά του στο ξωκκλήσι του αγίου, ευλογία από τον ιερέα με ειδική τοπική ευχή, και εθελουσία θυσία του, όπως πιστεύεται. 11

12 Από το κρέας, μαζί με αλεσμένο σιτάρι, παρασκευάζεται το λεγόμενο κεσκέτσι, το οποίο το πρωί της Κυριακής, αφού δεχθεί και αυτό την ευλογία του ιερέα, διανέμεται στους πανηγυριστές, για να πάρουν δύναμη, όπως πιστεύεται, από τη δύναμη που είχε ο ταύρος. Ιππικοί αγώνες επιστέφουν την τριήμερη αυτή εθιμική εκδήλωση, που αποτελεί το κατ' εξοχήν παράδειγμα επιβίωσης μέχρι σήμερα σημαντικών στοιχείων του αρχαίου θυσιαστικού τελετουργικού. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που το κρέας του ζώου «το κομματιάζουν σε τόσες μερίδες όσες είναι οι οικογένειες του χωριού, και έπειτα, αφού το διαβάσει ο παπάς, χτυπούν την καμπάνα, μαζεύονται όλοι οι χωρικοί και το μοιράζουν. Η κάθε νοικοκυρά το μαγειρεύει στο σπίτι της και τρώγουν όλοι για να προστατεύονται με τη φροντίδα του αγίου Αθανασίου από τις διάφορες αρρώστιες» (Θράκη). Το θύμα δεν καθορίζεται πάντοτε επακριβώς. Για την εκλογή και προτίμησή του συντελούν πολλοί παράγοντες, μεταξύ των οποίων και οικονομικοί. Αξιοπρόσεκτη πάντως σε συχνότητα είναι η παρουσία ταύρων, κυρίως στη Θράκη και στη Λέσβο. Ακολουθούν το αρνί, ο τράγος, ο κριός. Πολλές εξάλλου παραδόσεις, Kάτω Oρεινή Σερρών, Πέμπτη Διακαινησίμου του Διανομή κουρμπανιού. Eχει προηγηθεί πομπική περιφορά εικονισμάτων γύρω από τα αγροτικά όρια του χωριού για προστασία της παραγωγής.. γνωστές σε ολόκληρο τον ελληνικό ιστορικό χώρο, κάνουν λόγο για θεόπεμπτο ζώο, που έρχεται να θυσιαστεί οικειοθελώς στη γιορτή ενός αγίου: «Την ημέρα τ' αϊ Δημήτρη ερχόταν ένα ελάφι, το αφήνανε να ξεκουραστεί, να πιει νερό και ύστερα το σφάζανε και το μοιράζανε. Και επειδή μια χρονιά δεν το άφησαν να ξεκουραστεί, δεν ξανάρθε» (Μεγανήσι Λευκάδας). Για τις ιδιωτικές ιδιαίτερα θυσίες, την καθιέρωση και την ψυχολογία που τις διέπει, γενικότερα διαφωτιστική είναι η επόμενη περιγραφή από τη Γρατινή της Κομοτηνής, 12

13 κατά διήγηση γέροντα ιερέα του χωριού, το 1975: «Ο άνθρωπος που τάζει κουρμπάνι ασφαλώς έχει δει κανένα όνειρο, του φανερώθηκε ένας άγιος και του ζήτησε κουρμπάνι. Μπορεί και όταν είναι άρρωστος να τάξει. Την ημέρα που το έταξε προς τιμήν της εικόνας, αφού θα γίνει η θεία λειτουργία, από τον όρθρο είναι το κουρμπάνι εκεί, μαζί και αυτός. Αφού γίνει απόλυσις της θείας λειτουργίας και πάρουν οι πιστοί το αντίδωρο, παίρνει και αυτός αντίδωρο και σφάζουν τα κουρμπάνια. Παλιά το διάβαζε ο παπάς. Στα κέρατα έβαζαν λαμπάδες και ο παπάς διάβαζε την ευχή στο κεφάλι επάνω του κουρμπανιού. Οι πιστοί που είχαν το κουρπάνι έδιναν στον παπά κρέας από την πλάτη, άλλοι έδιναν το κεφάλι, το δέρμα το παίρνει ο νοικοκύρης. Μετά το βράζαν και το μοίραζαν δίπλα στους γύρω γειτόνους και συγγενείς και αν υπήρχε πλεόνασμα δίνανε και στο άλλο χωριό. Το αίμα χυνόταν εκεί και έπαιρναν από το χώμα με το δάχτυλο και έβαναν βούλα στην κούτρα (κεφάλι). Εδώ στη Γρατινή του προφήτη Ηλία πάνε τα πιο πολλά κουρμπάνια, επίσης της Aγίας Τριάδος και της Aγίας Παρασκευής και στην Aγία Κυριακή». Όπως είναι φανερό από τις παραπάνω, αλλά και από πάμπολλες άλλες μαρτυρίες και περιγραφές, τόσο στις ιδιωτικές όσο και στις δημόσιες θυσίες συχνά μετέχει και ιερέας, ο οποίος, ως μέλος της κοινότητας που θυσιάζει, θεωρεί τη θυσία εκδήλωση μεγάλης ευσέβειας, όπως και οι ομοχώριοί του, και ευλογεί το θύμα με ειδική ευχή. Από το αίμα του ζώου, παίρνουν οι παρευρισκόμενοι και σχηματίζουν το σημείο του σταυρού στα μέτωπα τα δικά τους και των παιδιών, καθώς και στην είσοδο του σπιτιού, ή το βάζουν στο εικονοστάσι, το κρατούν πάνω τους για φυλαχτό, μαντεύονται μ' αυτό κ.λπ. Σε όλες τις περιπτώσεις το κρέας του κουρμπανιού θεωρείται αγιασμένο, γι' αυτό τα υπολείμματα και τα κόκαλά του, καθώς και το αίμα, παραχώνονται σε κατάλληλο μέρος για να μην πατιούνται ή μιανθούν με κάποιον άλλον τρόπο. Στις νεοελληνικές θυσίες, ορισμένα στοιχεία, εκτός από εκείνα που έχουν διασωθεί άμεσα από τις αρχαϊκές τελετουργίες, συνδέονται με τη χριστιανική παράδοση διά μέσου των παλαιοχριστιανικών και των βυζαντινών χρόνων, κατά τους οποίους συνεχίστηκαν με μεγάλη ένταση οι αιματηρές θυσίες του αρχαίου κόσμου. Έτσι, εκτός 13

14 π.χ. από την ευχή που διαβάζει ο ιερέας, χαράσσουν στο κεφάλι του ζώου το σημείο του σταυρού, στερεώνουν κεριά στα κέρατά του και το θυμιατίζουν. Οι αιματηρές θυσίες καταπολεμήθηκαν από την Εκκλησία, χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα, γιατί αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής λατρευτικής εκδήλωσης με βαθιές ρίζες και παλαιότατες θρησκευτικές παραστάσεις. Στη μακροβιότητα του εθίμου συνέτεινε και το ότι τα κουρμπάνια είχαν και έναν ψυχαγωγικό-συμποσιακό χαρακτήρα, στοιχείο ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τους λιτοδίαιτους και στερημένους, σε προγενέστερους χρόνους, από τέτοιες ευκαιρίες χωρικούς. Παρατηρούμε ότι ο σκοπός τέλεσης μιας θυσίας εξακολουθεί να είναι όπως και στο παρελθόν η προσφορά δώρων στους θεούς για να κερδίσουν την εύνοιά τους καθώς και ανταλλάγματα που θα τους εξασφαλίσουν σημαντικά οφέλη για την εξέλιξη και την επιβίωσή τους. Παράλληλα επειδή κάθε θυσία συνοδεύεται από την «ευωχία» ήτοι σημαίνει τις περισσότερες φορές κρεοφαγία, οινοποσία και χορούς, αθλητικούς αγώνες, θεατρικές παραστάσεις, λόγους, μουσικούς, ποιητικούς αγώνες, και τέλος αγορά ανταλλαγής αγαθών, αποτελεί ένα ευχάριστο διάλλειμα στις ζωές των ανθρώπων που τους δίνει ενδιαφέρον και διακόπτει την μονότονη ρουτίνα. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΘΥΣΙΑΣ, ΔΡΩΜΕΝΑ H θυσία προϋποθέτει την ύπαρξη μιας μυθολογικής οντότητας/παραλήπτη της προσφοράς, μέσω της οποίας ο θύτης επιδιώκει την επικοινωνία με τον παραλήπτη. Όμως η θυσία είναι η προσφορά που συνοδεύεται από την τελετουργική καταστροφή του προσφερόμενου. Μεγάλη προσοχή δίνεται στην επιλογή του εκάστοτε θύματος (είδος, χρώμα, ηλικία, φύλο), το οποίο δεν πρέπει να παρουσιάζει κανένα ψεγάδι (μερικές φορές οργανώνονται πραγματικά καλλιστεία ζώων προκειμένου να επιλεγεί το θύμα), ενώ στη συνέχεια 14

15 στεφανώνεται, στολίζεται με γιρλάντες και ταινίες ή ακόμα και με επίχρισμα χρυσού στα κέρατα. Τα μέλη της πομπής που θα οδηγήσει το θύμα στον βωμό (πέμπειν τα ιερεία), καθαρά από κάθε μίασμα, είναι κι αυτά στεφανωμένα και σε μερικές περιπτώσεις ντυμένα με ιδιαίτερα ρούχα. Η κανηφόρος, κόρη ευγενικής οικογένειας, φέρει το κανούν, το κάνιστρο, που περιέχει χοντροαλεσμένο κριθάρι και αλάτι (ουλοχύται ή προχύται) καθώς και την μάχαιρα ή σφαγίδα. Αναπόσπαστο στοιχείο της πομπής αποτελεί βέβαια και η μουσική συνοδεία. Ο χώρος και ο χρόνος της θυσίας οριοθετείται μέσω κυκλικής πορείας του ιερέα γύρω από τον βωμό από τα αριστερά προς τα δεξιά, όπως φαίνεται τουλάχιστον να δείχνει η έκφραση ενδεξιούσθαι βωμόν. Η οριοθέτηση αυτή ολοκληρώνεται με τον τελετουργικό καθαρμό, που περιλαμβάνει όχι μόνο τη νίψη των χεριών, αλλά και το ράντισμα (με Θυσιαστική ευωχία. Bωμός όπου ψήνονται, περασμένα σε σούβλες, μεγάλα κομμάτια από το κρέας του θυσιασμένου ζώου, ενώ προσφέρεται κρασί από μεγάλα αγγεία. Tμήμα παράστασης στην οποία εικονίζεται ο τεμαχισμός του ζώου και η προετοιμασία του κρέατος. Iωνική υδρία, 540 π.χ. Ρώμη, Villa Giulia. τη βοήθεια ενός κλαδιού που αφαιρείται από τον βωμό) του ζώου, του βωμού και των παρευρισκομένων. Τόσο το ράντισμα με τη χέρνιβα όσο και με τους σπόρους του κριθαριού που περιέχει το κάνιστρο (άρχεσθαι χέρνιβα / κανά) δηλώνουν την αμετάκλητη πλέον αρχή της θυσίας και ενώνουν ήδη τα πρόσωπα σε μια θυσιαστική κοινότητα. 15

16 Λίγες τρίχες κόβονται από το κεφάλι του ζώου, για να καούν στην πυρά ως απαρχές, μερική προσφορά που καθαγιάζει το όλον. Η ιερή σιωπή (ευφημία) διακόπτεται από την προσευχή που εκφωνείται από τον Πριν από τη «σφαγή»: θανάτωση του ταύρου με πέλεκυ. Παράσταση σε υδρία. Kοπεγχάγη, Eθνικό Mουσείο. ιερέα. Υστερα από το αρχικό χτύπημα, που θανατώνει το ζώο, τη σφαγή μπορεί να αναλάβει ο μάγειρος (ο οποίος κάνει στη συνέχεια και τη δουλειά του χασάπη). Μερικές πηγές αναφέρουν την ολολυγή, τελετουργική κραυγή τη στιγμή της σφαγής. Το κεφάλι του ζώου ανασηκώνεται, για να του κόψουν τον λαιμό και να τρέξει το αίμα ένα μέρος τουλάχιστον πρέπει να τρέξει στον βωμό (αιμάσσειν τους βωμούς). Όταν για πρακτικούς λόγους η σφαγή δεν μπορεί να γίνει ακριβώς πάνω από τον βωμό, τότε το αίμα μαζεύεται μάλλον στο σφαγείον, και από εκεί, ένα μέρος, χύνεται στον βωμό ορατά ίχνη αίματος στους βωμούς δηλώνουν ότι η λατρεία είναι ζωντανή και προσδίδουν ιερότητα. Επιπλέον, τίποτα δε φαίνεται να απαγορεύει τη χρήση των υπολοίπων του αίματος για διατροφικούς σκοπούς, λουκάνικα αίματος και άλλα παρασκευάσματα. Ακολουθεί ο τεμαχισμός του ζώου στην τράπεζα, κατ' αρχήν με βάση τις αρθρώσεις του ζώου. Αρχικά αφαιρούνται τα σπλάγχνα και τα μηριαία οστά. Εκτός απ' αυτά, στον βωμό ρίχνονται παραδοσιακά η χολή και η οσφυϊκή χώρα μαζί με την ουρά (την καμπύλη της ουράς, που θα πρέπει να αποτελούσε σημάδι για την αποδοχή ή όχι της θυσίας από τον αποδέκτη θεό, βλέπουμε να εξέχει από την πυρά σε πολλές αγγειογραφίες). Η εξέταση των σπλάχνων, κυρίως του ήπατος (ιεροσκοπία), είναι συχνή σε πολεμικά συμφραζόμενα. Ένα μέρος από τα σπλάχνα δίδεται στους θεούς (τοποθετούνται μάλλον κατευθείαν στα χέρια ή και τα γόνατα των αγαλμάτων). Τα υπόλοιπα, αφού περαστούν σε οβελούς, ψήνονται στις φλόγες του βωμού και καταναλώνονται όσο είναι ακόμη ζεστά από ένα στενό κύκλο προσώπων που εμπλέκεται άμεσα στη θυσία, τους συσπλαγχνεύοντες. Η 16

17 άμεση κατανάλωσή τους γύρω από τον βωμό (σπλάγχνων μετουσία), πέρα από την επικοινωνία με τους θεούς, δημιουργεί πολύ ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των όσων συμμετέχουν σ' αυτό το πρώτο γεύμα. Ακολουθεί η εκδορά του ζώου και το τομάρι του προσφέρεται ως γέρας στον ιερέα. Το υπόλοιπο κρέας τεμαχίζεται κατά τρόπο γεωμετρικό σε ίσες μερίδες διαφορετικής αξίας ανάλογα με το μέρος του ζώου από το οποίο προέρχονται και συνήθως βράζει σε λέβητες. Στη δημόσια θυσία η διανομή του αποτυπώνει τόσο σχέσεις ισότητας όσο και τις εκάστοτε τιμητικές διακρίσεις. Το κοινό γεύμα μπορεί να λάβει χώρα επί τόπου και πολλές φορές απαγορεύεται ρητά η μεταφορά του κρέατος εκτός του ιερού (ου φορά). Άλλοτε πάλι το κρέας μεταφέρεται ή και διατίθεται σε κρεοπωλεία για μεταπώληση. Απ' ό,τι φαίνεται (χωρίς να μπορούμε να θίξουμε εδώ το πρόβλημα της κατανάλωσης ζώων από κυνήγι), το κρέας που καταναλωνόταν από τους αρχαίους Έλληνες είχε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο περάσει από τους τελετουργικούς μηχανισμούς. Το μερίδιο των θεών περιλαμβάνει εντέλει πολύ περισσότερα απ' όσα το πιάτο που ετοίμασε για τον Δία ο Προμηθέας: τα λευκά οστά των μηρών δεν είναι πάντοτε απεκδυμένα από σάρκα μαζί τους ρίχνονται στη φωτιά κομμάτια ωμού κρέατος παρμένα από διάφορα μέρη του θύματος (την κίνηση περιγράφει το ρήμα ωμοθετείν) για τους θεούς προορίζονται επίσης ένα μέρος των σπλάγχνων, καθώς και άλλα επίλεκτα κομμάτια, που τοποθετούνται σε τράπεζες προσφορών (τραπεζώματα ή θεομοίρια) και καταλήγουν μάλλον στους ιερείς τους ίδιους τέλος, το «θεϊκό τραπέζι» περιλαμβάνει πολλές αναίμακτες προσφορές, από τους απλούς ουλοχύτας και τα θυλήματα, τα άλευρα δηλαδή με τα οποία αλείφονταν τα μήρια, μέχρι αρτοσκευάσματα και γλυκίσματα διαφόρων τύπων, που είτε καίγονταν είτε αφιερώνονταν μέσω κατάθεσης δίπλα στον βωμό, ενώ δεν λείπουν και οι σπονδές κρασιού που συνοδεύουν το γεύμα. Θα λέγαμε λοιπόν ότι γίνεται προσπάθεια να προσφερθούν στους θεούς όλες οι βασικές τροφές που διασφαλίζουν τη ζωή και αποτελούν σύμβολα του ανθρώπινου πολιτισμού: κρέας, δημητριακά, κρασί. 17

18 Η συμμετοχή στη θυσιαστική πρακτική αποτελεί τόσο συνειδητοποίηση της σωστής απόστασης που χωρίζει τους ανθρώπους αφενός από τους θεούς αφετέρου από τα ζώα, όσο και ισχυρό παράγοντα συνοχής της πόλεως και των υποομάδων που εντάσσονται σ' αυτήν (οίκος, φρατρία, δήμος... Πανηγύρι του Ταύρου Αγία Παρασκευή Λέσβου Το πανηγύρι του Ταύρου είναι ένα από τα σημαντικότερα δρώμενα της παραδοσιακής ζωής στη Λέσβο. Γίνεται στην Αγία Παρασκευή προς τιμήν του Αγίου Χαραλάμπους και διαρκεί τέσσερις μέρες. Το ενδιαφέρον με το συγκεκριμένο πανηγύρι, και αυτό που το διαφοροποιεί από τα περισσότερα από τα υπόλοιπα που πραγματοποιούνται στον ελλαδικό χώρο, είναι ότι περιλαμβάνει ακόμη την πρακτική της ζωοθυσίας, και συγκεκριμένα της τελετουργικής θυσίας ενός ταύρου. Η πρακτική της τελετουργικής ζωοθυσίας απέβλεπε ήδη από την Αρχαιότητα στη διασφάλιση της θείας εύνοιας και προστασίας για το οίκημα, την κοινότητα ή τον άνθρωπο για χάρη του οποίου επιτελούνταν. Ήταν κοινή πίστη ότι η ψυχή του συγκεκριμένου ζώου έπαιρνε άλλη μορφή, «στοίχειωνε» και λειτουργούσε ως αποτρεπτικό του κακού για το υποκείμενο που επικαλέστηκε την προστασία του. Κατ αντιστοιχία με γενικότερες πρακτικές, στο πανηγύρι του Ταύρου οι θυσίες πραγματοποιούνται άλλοτε εκ μέρους της κοινότητας και άλλοτε εκ μέρους κάποιου ιδιώτη ή οικογένειας, και τότε αφορούν ζητήματα υγείας. Το θυσιαζόμενο ζώο προέρχεται είτε από την κοινότητα είτε από ιδιώτη ή μερικές φορές από την ίδια την εκκλησία και στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για «βακουφικό» ζώο. Ενδιαφέρον στις περιπτώσεις των ζωοθυσιών στα Χριστιανικά χρόνια παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο τις αποδέχτηκε τελικά η εκκλησία. Οι αρχικές αντιδράσεις της ήταν απορριπτικές, τελικά ωστόσο αναγκάστηκε να υποχωρήσει εξαιτίας της έντασης και της μακράς ως τότε επιβίωσης των συγκεκριμένων εθιμικών πρακτικών. 18

19 Στα Νεότερα χρόνια 8 η συνηθισμένη πρακτική είναι να μετέχει και ο ιερέας στις θυσίες τόσο στις κοινοτικές όσο και στις ιδιωτικές. Ευλογεί το ζώο, στολισμένο και στεφανωμένο μπροστά στην εικόνα του αγίου στον οποίο προσφέρεται, και σε μερικές περιπτώσεις το θυσιάζει ο ίδιος. Από το αίμα του ζώου οι παρευρισκόμενοι σχηματίζουν το σύμβολο του σταυρού στο μέτωπο το δικό τους και των παιδιών τους καθώς και στην είσοδο του σπιτιού τους. Στην Αγία Παρασκευή και στον Μανταμάδο της Λέσβου η θυσία του ταύρου και η παρασκευή του «κισκέκ» (παραδοσιακού φαγητού από το κρέας του ταύρου, αλεσμένο σιτάρι, κρεμμύδι και πιπέρι που μαγειρεύεται σε μεγάλα καζάνια και μοιράζεται εξίσου σε όλους τους παρευρισκομένους) είναι το αποκορύφωμα του τετραήμερου πανηγυριού, που πλαισιώνεται όμως και από άλλες δραστηριότητες, θρησκευτικές και κοσμικές. Το μαζικό προσκύνημα του Αγίου Χαραλάμπους αντίστοιχα από προσκυνητές που έχουν έρθει από όλη την Ελλάδα συνοδεύεται από εκκλησιαστικές λειτουργίες, λιτανεία αλλά και διοργάνωση ιπποδρομιών. Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι τα στολισμένα άλογα, που έχουν αναδειχθεί σε κεντρικής σημασίας σύμβολο για την επιτέλεση του πανηγυριού. Λέγεται ότι το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής έχει τις ρίζες του στο 18ο αιώνα, όταν ο Άγιος Χαράλαμπος έσωσε ένα ζευγά από την Αγία Παρασκευή που είχε χάσει τον ταύρο του στην περιοχή του ξωκλησιού του Αγίου και κόντευε να πέσει στα χέρια λήσταρχου της περιοχής. Από τότε λέγεται ότι το σινάφι (οι ζευγάδες του χωριού) διοργανώνει κάθε χρόνο το πανηγύρι και τα έσοδά του διατίθενται στην κοινότητα. Πιστεύω ότι οι ρίζες του πανηγυριού χάνονται πίσω στον χρόνο, πρόκειται για μια παγανιστική εορτή για μια ταυροθυσία. Ο μύθος του ζευγά που έχασε το ταυρί του και σώθηκε από τον «Γέρο» Άγιο Χαράλαμπο, πιστεύω ότι είναι ο μύθος που έκανε αποδεκτό το ήδη υπάρχον έθιμο από την εκκλησία και γιορτάζεται πλέον με την πλήρη αποδοχή της και με την ευλογία του ιερέα. Αν ανατρέξουμε πίσω στο χρόνο θα 8 Εφημερίδα Ριζοσπάστης δημοσιευμένο άρθρο στην ένθετη έκδοση «7 ημέρες μαζί» του Βασίλη Πλάτανου με θέμα «Το πανηγύρι του Ταύρου στην Λέσβο» δημοσιεύθηκε την Κυριακή 20 Ιουλίου 2008 πηγή από το διαδίκτυο 19

20 διαπιστώσουμε ότι τα τελετουργικά χαρακτηριστικά του εθίμου επαναλαμβάνονται χρόνο με τον χρόνο αναλλοίωτα, ενίοτε με κάποιες μικρές προσθήκες που επιβάλει η εκκλησία για να νομιμοποιήσει το έθιμο και να μην εναντιωθεί στους πιστούς. Το έθιμο άρχισε να υποχωρεί ουσιαστικά, και μάλιστα όσον αφορά τον αρχέγονο τελετουργικό χαρακτήρα, μόνο τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, στο πλαίσιο της γενικότερης υποχώρησης της παραδοσιακής ζωής, εξακολουθεί όμως και σήμερα να τελείται με ένταση σε αρκετά μέρη, ιδίως στη Λέσβο και σε περιοχές του βορειοελλαδικού χώρου. 4. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΕΘΙΜΟΥ, ΔΡΩΜΕΝΑ & ΣΗΜΑΣΙΑ Το πανηγύρι του Ταύρου αποτελεί μια γιορτή που διαρκεί 4 ημέρες. Για πρακτικούς λόγους, επειδή δεν είναι εύκολη η μετάβαση στο ξωκλήσι του αγίου την ημέρα της γιορτής του (10/2), το πανηγύρι γινόταν αρχικά την πασχαλινή περίοδο («πριν φύγει το Χριστός Ανέστη»), ή τέλη της ανοιξιάτικης περιόδου, στη συνέχεια μεταφέρθηκε τους καλοκαιρινούς μήνες, Ιούνιο ή Ιούλιο. Καθοριστικό ρόλο έπαιζε η άφιξη κάθε χρόνο των ξενιτεμένων Αγιοπαρασκευωτών, κυρίως από την Αυστραλία, αφού συνήθως ένας απ' αυτούς έκανε καθόλου ευκαταφρόνητη χορηγία για την αγορά του ταύρου, εκτελώντας έτσι κάποιο τάμα του. Το πρωί της Παρασκευής οδηγούν τον ταύρο, που πρέπει να είναι εκλεκτός (3ετής, ανευνούχιστος & να μην έχει μπει σε ζυγό) μπροστά στο σπίτι του χορηγού. Εκεί υπό τους ήχους μουσικής στολίζουν τον ταύρο. Του κρεμούν στο λαιμό άνθη & στεφάνι και βάφουν τα κέρατά του με χρυσόσκονη. Μικρή επιγραφή στο μέτωπό του δείχνει το όνομα του δωρητή. Στη συνέχεια με μουσική, με λάβαρα, με σημαία & με την εικόνα του αγίου μπροστά, αρχίζει η περιφορά του ταύρου σε όλο το χωριό. Το απόγευμα της ίδιας μέρας το ζώο μεταφέρεται στην τοποθεσία «Ταύρος», ορεινή & δυσπρόσιτη, 15 χμ Α. της Αγ. 20

21 Παρασκευής, όπου βρίσκεται και το ξωκλήσι του αγίου. Από το πρωί του Σαββάτου αρχίζει η ομαδική μετάβαση των πανηγυριστών στον «Ταύρο», απ' όλο το νησί. Το σούρουπο φέρνουν τον ταύρο, πάλι με μουσική, μπροστά στο εκκλησάκι και ο ιερέας τον ευλογεί με ειδική ευχή. Τον οδηγούν έπειτα στον τόπο της θυσίας. Εκεί, κατά την πίστη που επικρατεί, το ζώο γονατίζει με τη θέλησή του για να θυσιαστεί. Παράλληλα σφάζονται κι άλλα μικρότερα ζώα, με την ευλογία του παπά πάντα, τάματα κι αυτά των πιστών. Την ευλογία του δέχονται κι οι έφιπποι πανηγυριστές, θεωρείται μάλιστα ότι το πανηγύρι αποβλέπει ιδιαίτερα στην προστασία των φοράδων. Από το κρέας του ταύρου και με ειδικά κατεργασμένο σιτάρι παρασκευάζεται το λεγόμενο "κεσκέτσι", που το πρωί της Κυριακής διανέμεται στους πιστούς, για «να πάρουν όλοι τη δύναμη που είχε ο ταύρος». Η όλη θυσία-γιορτή τελειώνει το απόγευμα της Κυριακής με ιππικούς αγώνες. Την Δευτέρα μαζεύονται όλοι οι πανηγυριστές στην πλατεία του χωριού και διασκεδάζουν μέχρι πρωίας, η κάθε παρέα έχει την σειρά της και χορεύουν μέχρι την την επόμενη ημέρα Τρίτη. Πολλές φορές οι πανηγυριστές ζητούν από τους μουσικούς να τους συνοδέψουν με παραδοσιακούς σκοπούς στο σπίτι τους όπου το γλέντι συνεχίζεται και εκεί αν έχει αντοχές ο πανηγυριστής. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Από την μελέτη της θυσίας στην Αρχαία Ελλάδα και των αντίστοιχων εθίμων σήμερα με έμφαση στο πανηγύρι του Ταύρου καταλήγω αβίαστα με την παράθεση και μόνο των χαρακτηριστικών του καθενός ξεχωριστά ότι πρόκειται για την τέλεση του ίδιου γεγονότος απλά με διαφορά δύο χιλιάδων χρόνων τουλάχιστο. Οι λόγοι για τους 21

22 οποίους εμφανίζονται τόσα κοινά στοιχεία ανάμεσα στα δύο γεγονότων οφείλεται στους ακόλουθους λόγους: α) οι λόγοι για τους οποίους εορτάζονται είναι ίδιοι προσφορά στους θεούς β) υπάρχει μια αυστηρή ιεροτελεστία η οποία έχει περάσει μηχανικά στο θυμικό του λαού και ακολουθείται αυστηρά γ) και τα δύο γεγονότα εκτός από το λατρευτικό χαρακτήρα συνοδεύονται από πλήθος δραστηριότητες, αθλητικοί αγώνες, θεατρικές παραστάσεις κ.α που προανέφερα οι οποίες τέρπουν και ευχαριστούν τους ανθρώπους δ) οι άνθρωποι που εορτάζουν μιλούν την ίδια γλώσσα, έχουν τα ίδια πιστεύω και ελκύονται από τις ίδιες απολαύσεις, υπάρχει συνέχεια της φυλής ε) όσο οι παραδόσεις είναι ζωντανές και όσο τέτοια έθιμα έλκουν τους νέους με την μαγεία που τους προσφέρουν τόσο δεν κινδυνεύουμε να χάσουμε την ταυτότητά μας, την γλώσσα μας και τους δεσμούς μας με το παρελθόν. Αυτός είναι και ο λόγος που το Πανηγύρι του Ταύρου κρατά τόσο πιστά όλο το τελετουργικό μιας μυστηριακής θυσίας που γίνεται σαν προσφορά στον Άγιο Χαράλαμπο (Γέρο) με αντάλλαγμα την προστασία της γεωργίας των νεαρών αλόγων αλλά και προσφέρει την δύναμη και τις ιδιότητες του ιερείου στους μετέχοντες που σημαδεύονται από το αίμα του αλλά και καταναλώνουν το κρέας του μέσω του τοπικού εδέσματος κεσκεκ. Τα στοιχεία της διονυσιακής τελετής είναι διάχυτα στο χωριό και στις τέσσερις μέρες με αποκορύφωση το βράδυ του Σαββάτου που έφιπποι καβαλάρηδες με στολισμένα άλογα αναστατώνουν το χωριό υπό τους ήχους του κλαρίνου, και των τυμπάνων, εκστασιάζονται και γίνονται ένα με τους προγόνους τους χρόνια πριν. Αυτή και η ζωντάνια του εθίμου είναι που το κάνει μοναδικό όχι μόνο στο νησί αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Πιστεύω ότι αυτή η λατρεία των Αιολέων για τις μυστηριακές τελετές και τα τελετουργικά των θυσιών κράτησε ζωντανό το έθιμο στις μνήμες και μπορούμε μέχρι σήμερα να έχουμε την χαρά να μετέχουμε όλοι μας σε μια αρχαία τελετή. 22

23 Μελετώντας την αρχαία μυστηριακή τελετή της ταυροθυσίας από την μια και γνωρίζοντας το πανηγύρι του ταύρου, που προσωπικά έχω γιορτάσει πολλές φορές, αισθάνομαι ότι τα στάδια του τελετουργικού της θυσίας στην αρχαιότητα δεν διαφέρουν πολύ από αυτά του εθίμου που γιορτάζουμε σήμερα. Είναι σημαντικό λοιπόν αυτή η κληρονομιά να προστατευτεί για να μπορέσει να γίνει κτήμα και των επόμενων γενιών. Η γνώση και η συνειδητοποίηση της συνέχειάς μας σαν έθνος καθώς και της μοναδικότητάς μας έρχεται πολύ εύκολα και αβίαστα στους περισσότερους από μας μέσα από την συμμετοχή μας σε τέτοια πανηγύρια. Πολλές φορές άθελά μου και γω ο ίδιος εορτάζοντας και με τους ρυθμούς της παραδοσιακής μουσικής ταξιδεύω πολλά χρόνια πίσω, και πιστεύω πως νοιώθω ίδια συναισθήματα με τους προγόνους μου. Πρέπει όμως και οι κρατικοί φορείς, Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας, Τουρισμού να αγκαλιάσουν τον εορτασμό παρόμοιων εθίμων και να παράγουν υλικό πολυμεσικό που μπορεί να μοιραστεί σε σχολεία, Πανεπιστήμια, Βιβλιοθήκες ακόμα και τουριστικά πρακτορεία, να σχεδιαστούν ιστοσελίδες που θα κάνουν ακόμα πιο εύκολη την μεταφορά της γνώσης της ιστορίας σε περισσότερους. Ειδικά στην σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης που ζούμε κάθε τέτοια προσπάθεια ισχυροποιεί την αυθεντικότητά μας και την μοναδικότητα του έθνους μας. 6. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Όπως ανέφερα και προηγουμένως είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθούν οι παραδόσεις ζωντανές καθώς και οι συνδέσεις με τα ιστορικά στοιχεία της φυλή μας. Εξίσου σημαντικό επίσης να προβάλλουμε την πολιτιστική μας ταυτότητα προς τα έξω προβάλλοντας τα στοιχεία που μας κάνουν μοναδικούς και μας συνδέουν άμεσα με τους προγόνους μας κάνοντας φανερή σε όλους την συνέχεια του λαού μας μέσα από τα πολιτισμικά στοιχεία τα οποία αναδεικνύονται μέσα από τα δρώμενα του εθίμου. Θεωρώ ότι στη σημερινή εποχή της ισοπέδωσης των αξιών, της αμφισβήτησης καθώς και της διεθνοποίησης ο κίνδυνος να αλλοιωθεί η εθνική μας ταυτότητα είναι μεγαλύτερος από ποτέ. Είναι αναγκαίο να προβάλουμε στοιχεία της κουλτούρας μας, και θεωρώ ότι η δημιουργία πολυμεσικών εφαρμογών που να ενισχύουν αυτή την 23

24 προοπτική κρίνεται επιβεβλημένη. Μέσα από το διαδίκτυο με δημοσίευση αντίστοιχου υλικού σε κατάλληλες τοποθεσίες, και με την χρήση έξυπνων συσκευών τόσο κινητών (smart phones) όσο και hot spots & info kiosks σε μουσεία, θέατρα και εκθέσεις, μπορεί να επιτευχθεί η καλύτερη προβολή του πολιτισμού μας, προς τα έξω. Τέτοιες πολυμεσικές εφαρμογές μπορούν να προβάλλονται και σε σχολείο και να αποτελούν προϊόν μελέτης τόσο από μαθητές όσο και από καθηγητές. 7. ΧΡΗΣΤΕΣ Η ιστοσελίδα απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό. Από μαθητές σχολείων, επισκέπτες του Δήμου, καθώς και ερευνητές, μέχρι σε φοιτητές (όχι μόνο του τμήματος) αλλά και στον οποιοδήποτε έχει ενδιαφέροντα, είτε προσωπικά είτε επαγγελματικά, στον συγκεκριμένο τομέα. 8. ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΣΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Οι τεχνικές απαιτήσεις του έργου υπαγορεύουν την δημιουργία μιας δυναμικής ιστοσελίδας η οποία θα είναι εύκολα προσβάσιμη ακόμα και από έναν επισκέπτη που δεν θα έχει ιδιαίτερες γνώσεις χρήσης της εφαρμογής. Θα έχει όμως την δυνατότητα να ενημερώνεται για τα δρώμενα του πανηγυριού και να συσχετίζει τα γεγονότα με αντίστοιχα άλλων παρόμοιων εθίμων. Οι παραπάνω απαιτήσεις καθιστούν δυνατή την χρήση της εφαρμογής Flash. Το κεντρικό μενού θέλουμε να αποτελεί το σημείο αναφοράς της ιστοσελίδας και αποφασίσαμε να είναι δυναμικό, να έχει και μια σχετική κίνηση και ένα συμβολισμό ο οποίος θα παραπέμπει άμεσα στο έθιμο. Για να ικανοποιηθούν οι παραπάνω απαιτήσεις αποφασίστηκε το κεντρικό μενού να δημιουργηθεί με Flash. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήσαμε είναι το Flash cs4 της Adobe. Το μέσο παρουσίασης είναι το Internet. 24

25 9. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΛΑΝΟΥ Πριν από οτιδήποτε άλλο λάβαμε υπόψη μας τους περιορισμούς του μέσου παρουσίασης (web browsers των χρηστών). Οι περισσότεροι χρήστες ηλεκτρονικών υπολογιστών σήμερα χρησιμοποιούν ανάλυση 1024x768 pixels αλλά ένα μεγάλο κομμάτι εξακολουθεί να χρησιμοποιεί 800x600 pixels. Για να αντιμετωπίσουμε αυτό το θέμα αποφασίσαμε να σχεδιάσουμε την ιστοσελίδα με την λογική της ελάχιστης ανάλυσης 800x600 κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι το πλάτος της σελίδας είναι κάτι λιγότερο από 800 pixels. Οι επισκέπτες που χρησιμοποιούν μεγαλύτερες αναλύσεις οθόνης θα βλέπουν την σελίδα κεντραρισμένη στον browser τους. Intro Το επόμενο θέμα που εξέτασα ήταν η χρήση ή η μη χρήση intro στη σελίδα - πρόταση μας. Τα προηγούμενα χρόνια η χρήση intro στις ιστοσελίδες ήταν πολύ εκτεταμένη αλλά τον τελευταίο καιρό διαπιστώνεται μια μείωση στην χρήση της. Πιο συγκεκριμένα η χρήση intro σε μια ιστοσελίδα παρουσιάζει τα παρακάτω πλεονεκτήματα: Δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας μιας πολύ εντυπωσιακής και μοντέρνας εισαγωγής στην ιστοσελίδα η οποία θα τραβά το ενδιαφέρον (ιδιαίτερα φοιτητών και γενικότερα νέων ανθρώπων) και συντελεί στη δημιουργία μιας πολύ καλής πρώτης εντύπωσης του επισκέπτη για το εργαστήριο. Δίνεται η δυνατότητα της σύνδεσης του βασικού μενού της ιστοσελίδας (που είναι δυναμικό και φτιαγμένο σε flash) με την intro σελίδα ώστε να δημιουργείται η αίσθηση της συνέχειας. Στον αντίποδα υπάρχουνε και μια σειρά μειονεκτημάτων: Υπάρχει μεγάλος χρόνος αναμονής για την φόρτωση της intro σελίδας με αποτέλεσμα να υπάρχει η πιθανότητα να αποθαρρυνθούν κάποιοι χρήστες. Επιπλέον, και με δεδομένο τον μικρό αριθμό ευρυζωνικών συνδέσεων internet στην Ελλάδα (χώρα προέλευσης της μεγαλύτερης πλειοψηφίας των επισκεπτών της σελίδας ), ο χρόνος φόρτωσης της intro σελίδας γίνεται ακόμη μεγαλύτερος. 25

26 Οι intro σελίδες οι οποίες είναι δημιουργημένες με το Adobe Flash δεν είναι δυνατόν να προσπελαστούν αποτελεσματικά από τις μηχανές αναζήτησης ώστε να καταχωριστούν με αποτέλεσμα να γίνεται προβληματική η αναζήτηση της σελίδας του εργαστηρίου από τις μηχανές αναζήτησης (π.χ. google). Τέλος οι συχνοί επισκέπτες της σελίδας του εργαστηρίου (π.χ. μαθητές, φοιτητές κλπ) θα επιβαρύνονται από την προβολή της intro σελίδας με δεδομένο ότι μπορεί να επισκέπτονται τη σελίδα πολλές φορές μέσα σε μια και μόνο μέρα. Σταθμίζοντας τα παραπάνω πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης intro σελίδας αποφάσισα να μην χρησιμοποιήσω μια τέτοια σελίδα αλλά να κάνω μια ηχητική εισαγωγή με χαρακτηριστικό σκοπό του εθίμου, προσθέτοντας και την ανάλογη χρωματική διαβάθμιση που θα εισάγει τον επισκέπτη στο κλίμα της ιστορίας, στην πρόταση μας. Αρχική Σελίδα Για την παρουσίαση της ιστοσελίδας ξεκίνησα με τον πιο τεχνοκρατικό τρόπο, επιλέγοντας μια απλή παλέτα και απεικονίζοντας τις βασικές ενότητες του εθίμου σαν απλούς συνδέσμους.! Εικόνα 1 Αρχική σελίδα Στην αρχική ιστοσελίδα υπάρχουν τα κουμπιά πλοήγησης στα αριστερά τα οποία και συνδέουν τον χρήστη στην κάθε ενότητα ξεχωριστά. Επίσης έχουν επιλεγεί σκόπιμα 26

27 εικόνες του εθίμου σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, για να μπορεί ο επισκέπτης να αντιληφθεί την συνέχεια του εθίμου και την σημαντικότητα του στους κατοίκους του χωριού. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τις εικόνες σε μικρογραφία και μπορεί να επιλέξει την κάθε μια για να την δει σε μεγαλύτερο μέγεθος στο κεντρικό παράθυρο. Μενού Πλοήγησης Τα κουμπιά πλοήγησης βρίσκονται στο αριστερό μέρος κάθε σελίδας της εφαρμογής και εισάγουν τον χρήστη σε κάθε μια από τις σελίδες που περιγράφουν την ιεροτελεστία και τα δρώμενα του πανηγυριού. Η τρέχουσα ανάλυση 800x600 pixels ο οποίος δεν μας επέτρεπε να εμφανίσουμε ολόκληρο το μενού. Για να λύσω αυτό το πρόβλημα σε μερικές από τις σελίδες που θα περιγράψω στην συνέχεια, αλλά και να προσθέσω μια σχετική κίνηση (animation) στις επιμέρους σελίδες, αποφάσισα να παρουσιάσω σε άλλες σελίδες εικόνες σε μικρογραφία και επιλεκτική μεγέθυνση, σε άλλη όπως η περιγραφή δημιουργήθηκε ένα κινούμενο κλιπ με εικόνες τόσο του πανηγυριού όσο και εικόνες από μελανόμορφα αγγεία με χαρακτηριστικές φιγούρες που μετέχουν σε χαρακτηριστικό έθιμο της ταυροθυσίας. 10. ΟΡΓΑΝΩΣΗ Το περιεχόμενο οργανώθηκε στις παρακάτω κατηγορίες: (01)Αρχική Σελίδα, (02) Περιγραφή αναβίωση του εθίμου ιστορικό μύθος φωτογραφίες σχετικού περιεχομένου με σκηνές από τον εορτασμό καθώς και ιστορικές αναδρομές, 27

28 Εικόνα 2 Περιγραφή εθίμου (03) Λατρεία με στίχους που τραγουδιόνταν από τους ντόπιους μύστες του, Εικόνα 3 Στοιχεία Λατρείας (04)Κεσκέκ τοπικό έδεσμα που παρασκευάζεται από το Σάββατο το βράδυ μέχρι την Κυριακή το πρωί και μοιράζεται στους εορτάζοντες στο βουνό, και από έρευνες και στοιχεία που έχουν βρεθεί το ίδιο έδεσμα με τα ίδια συστατικά παρασκευαζόταν και κατά τους αρχαϊκούς χρόνους σε τελετές και αντίστοιχα αρχαϊκά έθιμα. 28

29 Εικόνα 4 Παρασκευή εδέσματος κεσκεκ (05)Δρώμενα με σκηνές από τις τέσσερις μέρες εορτασμού από Παρασκευή μέχρι την Δευτέρα, στην συγκεκριμμένη διαφάνεια χρησιμοποιήθηκε actionscript 3.0 για να δημιουργηθεί το έφέ εναλλαγής των πλάνων μέσα στην ίδια σελίδα Εικόνα 5 Δρώμενα εθίμου Στο κάτω μέρος της παραπάνω σελίδας υπάρχουν τα τέσσερα κουμπιά με τις ημέρες του πανηγυριού, ο χρήστης πατώντας πάνω σε κάθε μέρα μπορεί να παρακολουθήσει τα δρώμενα της αντίστοιχης ημέρας. Στην παρακάτω εικόνα ο χρήστης έχει επιλέξει το Σάββατο. 29

30 Εικόνα 6 Δρώμενα Σαββάτου (06)Εξέλιξη ανά ημέρα, σε αυτή την σελίδα εμφανίζεται μια σειρά στιγμιοτύπων σε εικόνες που μπορεί ο χρήστης να συμμετάσχει και αυτός επιλεκτικά όσο μπορεί στις διάφορες σκηνές του εθίμου με εναλλαγή εικόνων τόσο από το παρελθόν όσο και σημερινών Εικόνα 7 Εικονογραφική εξέλιξη ανά ημέρα 30

31 11. ΛΟΓΟΤΥΠΟ Για την κατασκευή του logo σκέφτηκα να φτιάξω κάτι που να συνδυάζει το κεφάλι ενός ταύρου με άνθη στολισμένο που να δίνει το στίγμα λατρείας του εθίμου. Στην αναζήτησή μου στο διαδίκτυο βρήκα πολλές εικόνες που θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω για σύμβολα μερικά από αυτά σας παραθέτω παρακάτω. Επέλεξα την τέταρτη στην σειρά γιατι συνδυάζει τα στοιχεία της λατρείας, το κεφάλι του ταύρου, το στόλισμα στο οποίο συνδυάζονται και σττοχεία ειδωλολατρικά στην επιλογή του χρώματος αλλά και χριστιανικά με τον εμφανή σταυρό στο μέτωπό του. Αυτή η φωτογραφία εξώφυλλο ενός βιβλίου του 1962 συσχετίζει όλες τις τάσεις και τις εξαρτήσεις του εθίμου από τα αντίστοιχα της αρχαίας εποχής.: Χρησιμοποιώ κόκκινο κεραμιδί background το οποίο σε συνδυασμό με τις κίτρινες αποχρώσεις και τα κίτρινα γράμματα της τυπογραφίας συμβολίζουν την θυσία (αίμα) κίτρινο (φωτιά) και το πάθος των συμμετεχόντων που καθ όλη την διάρκεια του πανηγυριού. Νομίζω μόνο θερμά χρώματα μπορούν να απεικονίσουν την ατμόσφαιρα του εορτασμού. Η γραμματοσειρά επιλέχτηκε με κριτήριο να είναι ισοπαχής για να είναι πιο ευανάγνωστη. 31

32 Χρησιμοποιώντας στην εισαγωγή μια διαβάθμιση στα χρώματα του πλάνου μαζί με το χαρακτηριστικό σκοπό του πανηγυριού εισάγεται ο χρήστης στην ατμόσφαιρα και στο σενάριο της σελίδας που θα ακολουθήσει. Στην παρακάτω εικόνα παρουσίαζεται το heatmap της κεντρικής σελίδας της ιστοσελίδας, που επιχειρεί να υποδείξει με ποιόν τρόπο κινείται το μάτι ενός επισκέπτη πάνω στην σελίδα (η ανάλυση έγινε από την σχετική on-line εφαρμογή που βρίσκεται στο Εικόνα 8 Heatmap της σελίδας 12. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ Η δομή που ακολουθεί η ιστοσελίδα-πρόταση μας για το εργαστήριο ΟΠΤΕΦΕ είναι δενδρική. Η δομή αυτή προσφέρει την καλύτερη δυνατότητα οργάνωσης του περιεχομένου της ιστοσελίδας ενώ παράλληλα επιτρέπει την δημιουργία διαφορετικών διαδρομών πλοήγησης για τον επισκέπτη, ανάλογα φυσικά με τις επιλογές του. Παράλληλα σε κάθε κόμβο-υποσελίδα υπάρχουν σύνδεσμοι που επιτρέπουν στον επισκέπτη να γυρίσει στο προήγουμενο επίπεδο είτε στην αρχική σελίδα (κεντρικός κόμβος του δένδρου). 32

33 13. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Ένα από τα προβλήματα ήταν η αναζήτηση του υλικού. Δεν υπάρχουν πολλές αναφορές στο διαδίκτυο σχετικά με το έθιμο και την ιεροτελεστία εορτασμού του. Υπάρχουν πολλές ιδιωτικές συλλογές με πολλές φωτογραφίες και video που μπορούν να αναλυθούν και να ταξινομηθούν ψηφιακά για καλύτερη χρησιμοποίησή τους. Πρόθεσή μου είναι η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων με στόχο την συγκριτική μελέτη του εθίμου στο πέρασμα του χρόνου. Επίσης θα ήθελα περισσότερο χρόνο για να ερευνήσω αναφορές συσχέτισης του εθίμου σε παλαιότερες εποχές και την μελέτη των πολιτιστικών στοιχείων των τότε κοινωνιών σε σύγκριση με τα λατρευτικά στοιχεία του εθίμου. Πρόθεσή μου είναι να συνεχίσω την εργασία πέρα από το τυπικό και να την δημοσιεύσω ώστε να δημιουργηθεί άλλη μια πηγή πληροφόρησης και μελέτης για το πανηγύρι του Ταύρου. Μια άλλη δυσκολία ήταν ότι ασχολήθηκα με την ActionScript3.0 αντί για την 2.0 από την αρχή γιατί σε κάποια κομμάτια έπρεπε να χρησιμοποιήσω κώδικά για να κάνω την εργασία πιο ελαφριά από θέμα διαχείρισης μνήμης και χώρου φιλοξενίας. Πιστεύω ότι είμαι σε καλό δρόμο και έκανα ένα καλό ξεκίνημα στην ανάπτυξη πολυμεσικών εφαρμογών με στόχο την ενημέρωση αλλά και την αξιοποίησή τους σαν εκπαιδευτικό εργαλείο στην εκπαίδευση. Η αλήθεια είναι ότι σαν εκπαιδευτικός με ενδιαφέρει μια τέτοια προσέγγιση στην διαδικασία της εκπαίδευσης και αυτός είναι και ο λόγος που επέλεξα την παρακολούθηση του συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος 33

34 14. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΓΓΛΟΦΩΝΗ Harrison J. E, «H γένεση της αρχαίας ελληνικής θρησκείας», Iάμβλιχος, Aθήνα Burkert W, «Eλληνική Mυθολογία και Tελετουργία» (1979). MIET, Aθήνα Kott J, «Θεοφαγία. Δοκίμια για την αρχαία τραγωδία» (1971). Eξάντας, Aθήνα Seaford R. 1994, «Reciprocity and Ritual. Homer and Tragedy in the Developing City-State», Oξφόρδη (ελλην. μετ. B. Λιαπής, Aνταπόδοση και τελετουργία. O Oμηρος και η τραγωδία στην αναπτυσσόμενη πόλη κράτος, MIET Aθήνα 2003). Nilsson M., Der Ursprung der Tragodie, [Opuscula Selects 1],Λουντ195Τ-η παραπομπή από τα Πρακτικά Β' Συμποσίου Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού χώρου, ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1976, σελ. 123 ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΗ Μάρκου Γ., «Κουρμπάνια και κουρμπαντζήδες. Τοπικά έθιμα λαϊκής λατρείας», Αθήναι 1975 (ανάτυπο από το «Αρχείον Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου», Αικατερινίδης Γ. Ν., «Νεοελληνικές αιματηρές θυσίες. Λειτουργία - Μορφολογία - Τυπολογία», Αθήναι 1979 («Λαογραφία», Παράρτημα αριθ. 9). Λεκατσάς Π (1986), Διόνυσος. Kαταγωγή και εξέλιξη της διονυσιακής θρησκείας, Aθήνα. Παπαθανασίου Μ Eπίκ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Aθηνών H θυσία στη μυθολογία και στη λατρεία Εφημερίδα Καθημερινή 24/5/2005 (Αικατερινίδη Γ. Ν.. Αποσπασματική αναδημοσίευση άρθρου του Φ. Κομνηνάκη, «Ταυροθυσίες στη Λέσβο», Εφ. Το Βήμα (Αθηνών), 29/6/1969. Περιοδικό Ηχώ Αγίας Παρασκευής Λέσβου, τεύχος 91, 1993). ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ- BLOG Πανεπιστήμιο Αιγαίου Εργαστήριο Κοινωνικής & Πολιτισμικής Επικοινωνίας & Τεκμηρίωσης «Το Πανηγύρι του Ταύρου στην Αγία Παρασκευή» φωτογραφίες και μουσικό 34