Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

Transcript

1 Παλαιοσλαβική Γλώσσα Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων Αλεξάνδρα Ιωαννίδου Τμήμα Σλαβικών Σπουδών

2 (11) Σνλ 9ν-10ν αηώλα κ.υ. ηα πγξά θαη είραλ ζαθή ζπιιαβνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ζαλ θη απηή πνπ εκθαλίδεηαη ζήκεξα ζηα ζεξβηθά. Αξγόηεξα, ηελ επνρή ησλ πξώησλ ρεηξνγξάθσλ, ηα πγξά ζπλνδεύνληαη πάληα από έλα απ ηα γηεξ: ΠΗΝΑΚΑ ΣΧΝ ΠΑΛΑΗΟΛΑΒΗΚΧΝ ΦΧΝΖΔΝΣΧΝ ΜΠΡΟΣΗΝΑ ΦΧΝΖΔΝΣΑ ΔΡΡΗΝΑ ΦΧΝΖΔΝΣΑ r ) (l ) ΠΗΧ ΦΧΝΖΔΝΣΑ r ) (l ) Β4. ΣΟ ΤΣΖΜΑ ΣΧΝ ΤΜΦΧΝΧΝ Σν ζύζηεκα ησλ ζπκθώλσλ ζηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή παξέκεηλε πνιύ θνληηλό κε ην ηλδνεπξσπατθό ζύζηεκα. Όκνηα π.ρ. παξέκεηλαλ ηα : r, l, m, n, όπσο π.ρ. *laviti > *mata > Όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ όκσο, ζηηο ζιαβηθέο γιώζζεο έρνπκε απώιεηα ηεο δαζύηεηαο ησλ ζπκθώλσλ. 37

3 Έλα απ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο ζπκθώλσλ ηεο παιαηνζιαβηθήο είλαη, όηη ρσξίδνληαλ ζε ζθιεξά, εκίζθιεξα θαη καιαθά ζύκθσλα, αλάινγα κε ηα θσλήεληα πνπ αθνινπζνύζαλ. Σθιεξά ήηαλ ηα ζύκθσλα, κεηά ηα νπνία αθνινπζνύζαλ πίζσ θσλήεληα, δει. ηα Ηκίζθιεξα ήηαλ ηα ζύκθσλα, κεηά ηα νπνία αθνινπζνύζαλ όια ηα κπξνζηηλά θσλήεληα, δει. ηα Η κεηαηξνπή ζε καιαθά κπνξνύζε λα ζπκβεί ζηα ζύκθσλα, κεηά ηα νπνία αθνινπζνύζε ην ζύκθσλν j. ηε κεηαηξνπή ζε καιαθά ζύκθσλα ππάθνπαλ κόλν ηα ζύκθσλα Σν j δελ είρε αληίζηνηρν γξάκκα ζηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή, εκθαληδόηαλ όκσο ζηα γξαθήκαηα ησλ θσλεέλησλ Κάπνηα ζύκθσλα κπνξνύζαλ λα είλαη ηόζν ζθιεξά, όζν θαη εκίζθιεξα, λα ζπλδπάδνληαη δειαδή ηόζν κε πίζσ, όζν θαη κε κπξνζηηλά θσλήεληα. Σα ζύκθσλα απηά είλαη ηα όπσο ζηα παξαδείγκαηα θιπ. Απηά ηα ζύκθσλα πάλησο δελ αθνινπζνύληαλ πνηέ από j, πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζνπλ λα νλνκαζζνύλ καιαθά, κηα θαη ζπλδπαδόκελα κε ην j, ηξνπνπνηνύληαλ (βι. πην πάλσ.) Χζηόζν, ζηελ παιαηά εθθιεζηαζηηθή ζιαβηθή δελ κπνξνύζαλ λα είλαη ζθιεξά, εκίζθιεξα θαη καιαθά όια ηα ζύκθσλα. Σα νπξαληθά ζηελ παιαηνζιαβηθή ζπλδπάδνληαλ κόλν κε πίζσ θσλήεληα, εηδάιισο ζηε ζέζε ηνπο εκθαλίδνληαλ νη νπξαληθνπνηεκέλεο αληηζηνηρίεο ηνπο, ζύκθσλα κε ηνπο θαλόλεο ησλ δπν πξώησλ νπξαληθνπνηήζεσλ (βι. πην πάλσ) 38

4 Μόλν καιαθά ζύκθσλα ζηελ Παιαηά Δθθιεζηαζηηθή ιαβηθή κπνξνύζαλ λα είλαη ηα εμήο: θαζώο θαη νη δίθζνγγνη 20 Σα δηαηεξνύληαη ζήκεξα κόλνλ ζηηο λνηηνζιαβηθέο γιώζζεο. Σν παιαηνζιαβηθό [dz], άξρηζε λα εμαθαλίδεηαη από πνιύ λσξίο. Ήδε απ ηνλ 11ν αηώλα έρνπκε ελαιιαγή όπσο ζηα, Σν ζύκθσλν ελαιιάζζνληαλ κε ην όηαλ επξόθεηην γηα ειιεληθή ιέμε. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθό, όηη ζηελ πηνζέηεζε ειιεληθώλ ιέμεσλ από ηα παιαηνζιαβηθά, ην γξαθόηαλ θαη σο ελώ ην εκθαληδόηαλ θαη σο Σν ζύκθσλν πξνέξρεηαη απ ην ηλδνεπξσπνατθό *kh θαζώο θαη απ ηηο δηθζόγγνπο *is, *us, *rs, *ks, όπσο ζηα παξαδείγκαηα *kharah > musca (lat.) > musos (lit.) > ε ό,ηη αθνξά ηα νπξαληθά βι. ηελ πεξηγξαθή ησλ νπξαληθνπνηήζεσλ πην πάλσ. ΠΗΝΑΚΑ ΣΧΝ ΠΑΛΑΗΟΛΑΒΗΚΧΝ ΤΜΦΧΝΧΝ ΚΛΔΗΣΑ ΣΡΗΒΟΜΔΝΑ ΚΛΖΡΑ ΖΥΖΡΑ ΑΖΥΑ 20 ηελ πεξαηηέξσ ηζηνξία ησλ ζιαβηθώλ γισζζώλ, ε αληίζεζε ζθιεξνύ/καιαθνύ ζηα ζύκθσλα πέξαζε από πνιιέο αιιαγέο. ηε ξσζηθή θαη ηε ιεπθνξσζηθή γιώζζα, ηα παιηόηεξα εκίζθιεξα άξρηζαλ λα πξνθέξνληαη καιαθά. ηελ πνισληθή γιώζζα έρνπκε πνιιά καιαθά ζύκθσλα. ηηο ππόινηπεο ζιαβηθέο γιώζζεο παξαηεξείηαη ε αληίζηξνθε δηαδηθαζία ηα παιαηόηεξα εκίζθιεξα ζύκθσλα ζθιεξαίλνπλ θαη εμνκνηώλνληαη κε ηα ζθιεξά. 39

5 ΜΑΛΑΚΑ j 40

6 Σημειώματα Σημείωμα Ιστορικού ΕκδόσεωνΈργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Σημείωμα Αναφοράς Copyright Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Αλεξάνδρα Ιωαννίδου. «Παλαιοσλαβική Γλώσσα. Ενότητα 9: Το σύστημα των συμφώνων». Έκδοση: 1.0. Αθήνα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

7 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.