ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΣΤΑ ΘΕΑΤΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Καλών Τεχνών Τμήμα Θεάτρου ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΣΤΑ ΘΕΑΤΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ ( ) Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία Μαρίνα Γκούμλα Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2009 Επόπτης Καθηγητής Ανδρέας Δημητριάδης

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το σώμα. Ένα πλαίσιο με απροσδιόριστα όρια Το σώμα από τον 20 ο αιώνα στη νέα πραγματικότητα του 21 ου ΟΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Ερωτισμός ή συμβολισμός Γυμνό ή ξεντυμένο σώμα Ο ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΤΟΥ ΣΩΜΑ Γυμνός στη σκηνή Γυμνό ως επιλογή του ηθοποιού ή προϋπόθεση επαγγελματισμού Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ, ΤΟ ΓΥΜΝΟ ΚΑΙ Ο ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΚΑΙ ΤO ΓΥΜΝΟ Μέσα από τα μάτια του καλλιτέχνη Γυμνό και εισπρακτική επιτυχία Η θέση της κριτικής ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...56 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...59 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...60 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ερευνητική μελέτη που ακολουθεί είχε ως αφετηρία της την ανάγκη για κατάδυση στην παραστασιακή ζωή της Θεσσαλονίκης. Η πορεία αναζήτησης του ιδανικού αντικειμένου μελέτης, που να συνδυάζει την πρωτοτυπία, το προσωπικό μου ενδιαφέρον και τη διπλή φύση της δουλειάς μου (ως ηθοποιός και σκηνογράφος), δεν ήταν εύκολη. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή με οδήγησε γρήγορα στο γενικό πλαίσιο που θα την ενέτασσα και που ήταν αυτό της παραστασιολογίας, ως κάτι πιο οικείο και συνεπώς ευκολότερο στο χειρισμό του. Οι σκέψεις εξ αρχής επικεντρώνονταν στη σχέση του ηθοποιού με το σκηνικό χώρο, ή της ερμηνείας με το θεατρικό κοστούμι. Και κάπου εκεί, μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, γεννήθηκε η ιδέα της μελέτης του γυμνού στη θεατρική σκηνή με τη βοήθεια ενός ερωτηματολόγιου και προσωπικής συνέντευξης, από τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες της πόλης που καταπιάστηκαν με το θέμα. 1 Η βιβλιογραφία για το θέμα αυτό παρέμενε από ελλιπής, έως ανύπαρκτη. Η ιδέα της συγκέντρωσης, όμως, καταγραφής και μελέτης ενός πρωτογενούς υλικού που αφορά την ντόπια θεατρική παραγωγή και δίνει το στίγμα της πόλης, με βοήθησε να μην εγκαταλείψω αυτό το γοητευτικό θέμα και να πείσω την ακαδημαϊκή επιτροπή (η οποία αρχικά φάνηκε διστακτική) να μου επιτρέψει το εγχείρημα. Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα έκανε τη διαδικασία η κοινωνιολογική πλευρά του θέματος, την οποία δεν είχα προβλέψει και προσπάθησα να καλύψω. Το πλέον σημαντικό κομμάτι, όμως, της έρευνας (που με ενθουσίασε) ήταν αυτό της προσωπικής επαφής με ένα μεγάλο αριθμό αξιόλογων καλλιτεχνών της πόλης, που με δέχτηκαν στους θεατρικούς τους χώρους και μου κατέθεσαν πολύ προσωπικές τους εμπειρίες, χωρίς τις οποίες δε θα ολοκληρωνόταν αυτή η μελέτη. 1 Στην έρευνα συμμετείχαν είκοσι έξι (26) καλλιτέχνες: Αρετή Αγγέλου (ηθοποιός), Ελεονόρα Αϊβαζίδου (ηθοποιός), Θεανώ Αμοιρίδου (ηθοποιός), Βίκτωρ Αρδίττης (σκηνοθέτης), Θωμάς Βελισσάρης (ηθοποιός σκηνοθέτης), Απόστολος Βέττας (σκηνογράφος ενδυματολόγος), Άννα Γιαγκόζη (ηθοποιός), Παύλος Δανελάτος (ηθοποιός σκηνοθέτης), Εύη Δημητροπούλου (σκηνοθέτης), Γιάννης Καραμφίλης (ηθοποιός), Ιωάννα Κατσαρού (ηθοποιός), Γιώργος Κολοβός (ηθοποιός), Μόνα Κιτσοπούλου (σκηνοθέτης), Δαμιανός Κωνσταντινίδης (σκηνοθέτης), Πάολα Μυλωνά (ηθοποιός), Νίκος Ορτετζάτος (ηθοποιός), Γρηγόρης Παπαδόπουλος (ηθοποιός), Γιάννης Παρασκευόπουλος (ηθοποιός σκηνοθέτης), Ερατώ Πίσση (ηθοποιός), Γιάννης Ρήγας (σκηνοθέτης ηθοποιός), Έλσα Σαββίδου (ηθοποιός), Νίκος Σακαλίδης (σκηνοθέτης), Έφη Σταμούλη (ηθοποιός), Ευανθία Σωφρονίδου (ηθοποιός), Στράτος Τζώρτζογλου (ηθοποιός), Μάρα Τσικάρα (ηθοποιός). 3

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Το σώμα. Ένα πλαίσιο με απροσδιόριστα όρια. «Σώμα γυμνό και ντυμένο, επιθυμητό, απαγορευμένο, αποσιωπημένο, ακρωτηριασμένο. Γυμνά φωτογραφημένα γυναικεία κορμιά που ταπετσάρουν στην καμπίνα μιας νταλίκας, κορμιά γυμνιστών που ντύνονται μια καπαρντίνα για να κάνουν τα ψώνια τους το βράδυ σε ειδικά καταστήματα του Λονδίνου. Γυμνά κορμιά σε πρόστυχες περιπτύξεις στην Ινδία, χώρα όπου ο άντρας μπορεί να σπιτώσει μια σύζυγο και τρεις ερωμένες, αλλά δεν πρέπει να κρατάει το χέρι της γυναίκας του δημόσια. Κορμιά γυναικών με μαντήλα και ποδήρες φόρεμα στην Αίγυπτο, κορμιά που φοράνε μπούργκα στο Αφγανιστάν, αλλά μπορούν να κυκλοφορούν γυμνά σ ένα χαρέμι στην ίδια χώρα. Κορμιά ντυμένα και γυμνά στο Πρόγευμα στη Χλόη του Μανέ Κορμιά πειθαναγκασμένα στα ψυχιατρεία και τις φυλακές, κορμιά κλεφτών που χάνουν το χέρι τους σύμφωνα με το μουσουλμανικό νόμο της σαρίας Θέμα πολιτισμού, συνόρων, πλαισίων, θέμα ρητορικής, ειλικρίνειας, υποκρισίας, βίας». 2 Η Ρηγοπούλου, ιστορικός τέχνης, στην εισαγωγή του βιβλίου της, Το Σώμα. Ικεσία και απειλή, παραθέτει τον παραπάνω κατάλογο και αναρωτιέται αν θα μπορούσε και πώς, να κατατάξει το υλικό αυτό. Μετά από εξακόσιες περίπου σελίδες έρευνας που βασίζεται στη φιλοσοφία, σε θεωρίες πολιτισμού, σε φεμινιστικές θεωρίες, στην ιστορία της τέχνης, στη θεατρολογία και την ψυχανάλυση, δεν καταλήγει σε παγιωμένα συμπεράσματα αλλά σε νέα ερωτήματα, «γιατί το σώμα κάνει πολιτισμούς να επικοινωνούν ή αντίθετα, τους χωρίζει βίαια, κλονίζει αξίες και συμπεριφορές, σφραγίζει τη ζωή και σφραγίζεται από το θάνατο;» 3 Και εκεί είναι που ξεκινάει μια αέναη συνδιάλεξη επιστημόνων, φιλοσόφων, κοινωνιολόγων, ανθρωπολόγων, καλλιτεχνών για την άπιαστη, μάλλον, χαρτογράφηση του σώματος, «το πρώτο και το πιο φυσικό αντικείμενο και συνάμα τεχνικό μέσο του ανθρώπου» 4 σύμφωνα με τον ορισμό του Marcel Mauss, μέσα σε ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά πλαίσια. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Μισέλ Φουκώ, το σώμα υπάγεται άμεσα σε ένα πολιτικό πεδίο, «Οι συσχετισμοί εξουσίας ασκούν πάνω του άμεσο έλεγχο το επενδύουν, το σημαδεύουν, το δαμάζουν, το βασανίζουν, το υποβάλλουν σε εργασία, το υποχρεώνουν σε συμμετοχή σε τελετουργίες, απαιτούν από αυτό σήματα. Η πολιτική αυτή επένδυση του σώματος συνδέεται με την οικονομική του εκμετάλλευση». 5 Και η Susan Bordo προσθέτει: «μέσα από την οργάνωση και τη ρύθμιση του χώρου, του χρόνου και των κινήσεων της καθημερινής ζωής τα 2 Πέπη Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή, Πλέθρον, Αθήνα 2003, σελ Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή ό.π. (σημ. 1), σελ Marcel Mauss, «Τεχνικές του σώματος», στο Συλλογικό, Τα όρια του σώματος Διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Νήσος, Αθήνα 2003, σελ Michel Foucault, «Πολιτική οικονομία του σώματος», στο Συλλογικό, Τα όρια του σώματος., ό.π. (σημ. 3), σελ

5 σώματα μας εκπαιδεύονται, διαμορφώνονται και σφραγίζονται με τη βούλα των κυρίαρχων ιστορικά μορφών αίσθησης του εαυτού». 6 Η Ρηγοπούλου κάνοντας πιο συγκεκριμένη τη χρονική και χωρική συνθήκη περιγράφει: «Στη Δύση, χώρο της ελευθερίας, το σώμα εκλαμβάνεται ως πολιτισμένο και ελεύθερο. Δε θορυβεί, δεν ενοχλεί, τουλάχιστον όσο τηρεί τους κανόνες, μεταξύ συναινούντων ενηλίκων, το γυμνό, οι προγαμιαίες σχέσεις κτλ είναι επιτρεπτά, φτάνει να σέβονται τα πλαίσια: Πλαίσια θεωρητικά, που είναι καρπός πνευματικών διεργασιών αιώνων, πλαίσια αισθητικά, που εκφράζουν μια ακόμα πιο μακρά καλλιτεχνική πορεία, πλαίσια νομικά, πλαίσια χωρικά επίσης, όπως είναι μια πλαζ ή μια πόλη γυμνιστών, μια αίθουσα στριπτήζ, ή προβολής ταινιών πορνό, ή ένας χώρος όπου εκδίδονται οι επαγγελματίες του σεξ». 7 Και οι παραπάνω διαχωρισμοί οδηγούν σε νέα ζητήματα διάκρισης των ατόμων, με βάση το ντυμένο και το γυμνό, την επιτήρηση και την τιμωρία, την επίδειξη ή την απαγόρευση επίδειξης του σώματος και γενικότερα την ένταξη ή την αποβολή. Από την άλλη διαφαίνεται καθαρά ότι, οι θρησκείες, αλλά και οι ιδεολογίες και οι κουλτούρες, χρησιμοποιούν το σώμα για να δηλώσουν τη δική τους ταυτότητα πάνω σ αυτό. Σφραγίζουν το σώμα με τα δικά τους διακριτικά. Γεγονός που μπορούμε να παρακολουθήσουμε ακολουθώντας τη μακραίωνη και πολυδιάστατη πορεία του, μέσα από την ενδεικτική ιστορική αναδρομή (φυσικά ελλειπτική αλλά χρήσιμη) που επιχειρεί ο Βέλτσος στην μελέτη του για το σώμα, στο βιβλίο του Αντικείμενα: «το πρωτόγονο σώμα με τις χαρακιές, τις βαφές και τις ηθελημένες ουλές του, το σώμα του ιερωμένου και του δεσπότη, με τα σύμβολα της εξουσίας, εξαρτήματα κατά κάποιον τρόπο του ίδιου του σώματος. Το αρχαίο ελληνικό, απελευθερωμένο και ηδονικό σώμα, γυμνό στις παλαίστρες και την αγορά. Το μόνιμα φυγόδικο, ταπεινωμένο και ντυμένο χριστιανικό σώμα. Το θωρακισμένο μεσαιωνικό σώμα. Το αναγεννησιακό φανταχτερό σώμα. Το σεμνότυφο βικτωριανό και προτεσταντικό σώμα. Το σώμα του αιώνα μας, ομοιόμορφο ή πολλαπλό, το φετιχοποιημένο σώμα των γαλλικών οίκων μόδας, της κινέζικης κουμουνιστικής μονοτονίας, της αμερικάνικης αφέλειας το σώμα το κατευθυνόμενο μέχρι το τελευταίο του κύτταρο από τα συστήματα, το σώμα του ανώνυμου πολίτη των δυτικών βιομηχανικών κρατών αλλά και το σώμα του εξεγερμένου, του νέου, του σκεπτόμενου, του αμφισβητία και, γιατί όχι, του νικηφόρου νευρωτικού που κάνει το έργο της τέχνης, όπως θα έλεγε ο Φρόιντ, με το σώμα του πιο πολύ παρά με το εννοιολογημένο μυαλό του». 8 Ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός φαίνεται να διώκει το σώμα, ακόμα και τώρα που υποτίθεται πως το απελευθερώνει. Τώρα που υποτίθεται πως έχει διακόψει με το θεολογικό 6 Susan Bordo, Unbearable Weight Feminism, Western Culture and the Body, στο Συλλογικό, Τα όρια του σώματος, ό.π. (σημ. 2), σελ Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή ό.π. (σημ. 1), σελ Βέλτσος Γιώργος, Αντικείμενα, Γνώση, Αθήνα 1982, σελ

6 του παρελθόν. 9 Δε θα ήταν ριψοκίνδυνο να συμφωνήσουμε με τη θέση ότι ο πολιτισμός μας δεν είναι «σωματοκεντρικός» αλλά αντίθετα «λογοκεντρικός» και «εννοιοκεντρικός». Παρόλα αυτά, ντυμένο ή γυμνό, το σώμα είναι παρόν σε κάθε πράξη επικοινωνίας, αποκαλύπτοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός πολιτισμού ή μιας ομάδας. Και ταυτόχρονα, «βρίσκεται στο επίκεντρο ποικίλων διαφορετικών και αντιφατικών μεταξύ τους σκέψεων και θεωρήσεων: είναι γνώριμο αλλά ταυτόχρονα ξένο, είναι φυσικά δοσμένο και ταυτόχρονα προσλαμβάνεται μόνο σε συνάρτηση με πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα, νομίζουμε ότι μας ανήκει, αλλά ξέρουμε ότι ελέγχεται και ρυθμίζεται από πληθώρα επιστημονικών λόγων, ειδικοτήτων, πρακτικών και τεχνολογικών εφαρμογών. Το νιώθουμε ως ολότητα, αλλά βλέπουμε την ολότητα του να θρυμματίζεται σε διακριτά μέρη και μεμονωμένες λειτουργίες» Το σώμα από τον 20 ο αιώνα στη νέα πραγματικότητα του 21 ου Κάνοντας ένα γρήγορο απολογισμό της τέχνης του περασμένου αιώνα μπορεί κανείς να παρατηρήσει ένα συνεχές ζητούμενο για ενσάρκωση της ιδέας, το να αποκτήσει, δηλαδή, η ιδέα υλική μορφή. Το ζητούμενο δεν είναι η εξήγηση, η παρουσίαση και κατανόηση της ιδέας αλλά η οπτικοποίησή της με βασικό στόχο την πρόκληση. Το «ατελές» ανθρώπινο σώμα της τέχνης των προηγούμενων αιώνων δίνει τη θέση του σε πολλαπλές εικόνες, από τις οποίες απουσιάζει η εξιδανίκευση. Ο καλλιτέχνης ενσαρκώνει την ιδέα, της δανείζει τη δική του σάρκα. Το σοκ του έργου έχει άμεση σχέση με το θεατή όπως έχει και με τον ίδιο τον καλλιτέχνη. 11 Προχωρώντας πιο βαθιά και στοχεύοντας στο αντικείμενο μελέτης μας, διακρίνουμε πως δείγματα σωματικής τέχνης (performance, δράσεις, physical theatre) εμφανίζονται από τις αρχές του 20 ου αιώνα, με αποκορύφωμα τους «Βιεννέζους αξιονιστές» και το «Living 9 Άποψη αρκετά αμφισβητούμενη, τόσο από τις προσωπικές καταθέσεις των καλλιτεχνών της παρούσας έρευνας, όσο και από τις πολύ συγκεκριμένες και πρόσφατες (6/7/2008) διακηρύξεις του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, για την ανάγκη κάλυψης του γυναικείου σώματος τους θερινούς μήνες, ως πηγή πρόκλησης για τους άντρες, «που αφήνουν τα μάτια τους να παρασύρονται από τις αφορμές των πειρασμών που υπάρχουν σε κάθε βήμα μας, ιδιαίτερα τους τρεις μήνες του καλοκαιριού». Ο Μητροπολίτης πρότεινε εναλλακτικά στους άνδρες να βλέπουν τη θάλασσα, τον ανοιχτό ορίζοντα, τα δέντρα, τα λουλούδια και την ομορφιά της φύσης. Το γυναικείο κορμί δηλαδή, και ειδικά το γυμνό γυναικείο κορμί αποτελεί για την επίσημη εκκλησία κάτι αφύσικο! «Ο Άνθιμος για τους πειρασμούς», Ελεύθερος Τύπος, Μακρυνιώτη Δήμητρα, Τα όρια του σώματος., ό.π. (σημ. 3), σελ Το παραπάνω αποτελεί απόσταγμα από τα υλικό μελέτης της Ρηγοπούλου αναφορικά με τη θέση και τη χρήση του σώματος από την πλευρά των κυριότερων καλλιτεχνών εικαστικών, κινηματογραφιστών, και performers του 20 ου αιώνα. Το σώμα. Ικεσία και απειλή, ό.π. (σημ. 1), σελ

7 Theatre» στη δεκαετία του 60. Η σωματική τέχνη μοιάζει να εγγράφεται στο κυρίαρχο αίτημα της τέχνης του 20 ου αιώνα, που επιδίωκε με κάθε τίμημα να γίνει πιο «ζωντανή», να μην περιγράφει τη ζωή, να είναι η ίδια ζωή. «Δια του σώματος που είναι αντικείμενο και υποκείμενο μαζί, οι καλλιτέχνες προσπαθούν να χαρτογραφήσουν το χώρο στην κοινωνική του δυναμική, αλλά και να εκτινάξουν τα όρια τους, που είναι όρια σωματικά στην ακραία τους εκδοχή» 12. Στην ίδια βάση τοποθετείται και αμερικάνα ανθρωπολόγος η Douglas: «Το σώμα νοείται ως πολιτισμικό κείμενο, απεικονίζει με συγκεκριμένους τρόπους έναν ορισμένο πολιτισμό και καταλήγει να θεωρείται τόπος όπου σημασιοδοτούνται οι πρακτικές μιας κοινωνίας. Το σώμα προσδίδει υλική υπόσταση στις αξίες, προδιαθέσεις και αγωνίες ενός πολιτισμού». 13 Ο Μπεκ, ιδρυτής του Living Theatre διαμέσου της πρακτικής της δουλειάς του, αναφέρει ότι: «μεγαλύτερης σημασίας είναι η σωματική, παρά η διανοητική εμπειρία των θεατών» και στη χαρακτηριστική σκηνή της «Τελετής της παγκόσμιας συνουσίας» (σκηνή από την παράσταση Paradise Now), ηθοποιοί και θεατές ξαπλώνουν στο πάτωμα και αγκαλιάζονται μεταξύ τους, σχηματίζοντας ένα κουβάρι από σώματα. 14 Ενώ ακόμα πιο ακραία σωματικά όρια εμφανίζονταν να ξεπερνούν οι Βιεννέζοι αξιονιστές, «οι οποίοι μέσω του σώματος τους που το εκθέτουν σα σκουπίδι, απαντούν στο σώμα πρότυπο των ναζιστικών δράσεων και στη θέση του Χίτλερ για την τέχνη». 15 Όταν τα σώματα έχουν γίνει σαπούνια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Χίτλερ, όταν λιώνουν, εξαερώνονται, παραμορφώνονται από τις ατομικές βόμβες, όταν τεράστιοι πληθυσμοί ανθρώπων σε τριτοκοσμικές χώρες γίνονται πειραματόζωα για τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, εν αγνοία τους, «το σώμα του καλλιτέχνη λειτουργεί ως ισοζύγιο χρεώσεων και πιστώσεων, προτείνεται ως μέτρο για την αρρώστια, τον πόνο, την ηδονή». 16 «Οι εκάστοτε κοινωνικές περιστάσεις επιβάλλονται στο σώμα και το ωθούν να ενεργήσει με συγκεκριμένο τρόπο. Στην ουσία το σώμα μετατρέπεται σε ένα σύμβολο της περίστασης», 17 υποστηρίζει η κοινωνιολόγος Entwistle, υπογραμμίζοντας τα παραπάνω. Τι συμβαίνει, όμως, στο τέλος του προηγούμενου αιώνα και υπάρχει αυτή η γενικευμένη ανάγκη έκθεσης του πάσχοντος σώματος και σε πιο βαθμό το σώμα κουράζεται και εγκαταλείπει τους δρόμους; Το σώμα βρίσκεται σε ένα καλλιτεχνικό επίκεντρο στη δεκαετία του 90, αλλά πλέον ως «μετα σώμα». Δεν διαθέτει την ανατρεπτική δύναμη της δεκαετίας 12 Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή, ό.π. (σημ. 1), σελ M. Douglas, Purity and danger. An analysis of pollution and taboo, στο Συλλογικό, Τα όρια του σώματος., ό.π. (σημ. 3), σελ Ξένια Αηδονοπούλου, Το Living Theatre (πορεία, στόχοι, κατακτήσεις), Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Θεάτρου, Σχολή Καλών Τεχνών, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2000, σελ Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή, ό.π. (σημ. 1), σελ Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή, ό.π. (σημ. 1), σελ J. Entwistle, The fashioned body, στο Συλλογικό, Τα όρια του σώματος., ό.π. (σημ. 3), σελ

8 του αλλά είναι πιο καθησυχαστικό, μια και είναι πανταχού παρόν, από τα ακαδημαϊκά αμφιθέατρα μέχρι το διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, μπορεί να χαρακτηριστεί απείρως πιο απειλητικό, αφού η παγκοσμιοποίηση του υπόσχεται μεν μια άνευ χορικών ορίων επικοινωνία, αλλά με τους δικούς της αυστηρούς, «μετα ανθρώπινους» όρους. Και εδώ πολύ εύστοχα, η Ρηγοπούλου 18 θέτει το ερώτημα: «μπορούμε να μιλάμε για ένα τέλος της τέχνης που να συνδέεται με ένα τέλος του σώματος;». Αυτό που διακρίνεται, όλο και πιο καθαρά τα τελευταία χρόνια, είναι μια προβληματική παρουσία και απουσία του σώματος, μέσα στον κόσμο της ψηφιακής εικόνας και της εικονικής πραγματικότητας. Με το πέρασμα στον 21 ο αιώνα, το σώμα βρίσκεται στο έλεος της τηλεόρασης, της φωτογραφίας, του βίντεο και του υπολογιστή, τα οποία επαναλαμβάνουν και πολλαπλασιάζουν, αλλά παράλληλα ακυρώνουν την προγενέστερη κεντρική θέση που κατείχε μέχρι πρόσφατα. Ένα καινούργιο στοιχείο της σύγχρονης πραγματικότητας είναι οι πρακτικές τροποποίησης και μετασχηματισμού του σώματος, που έχουν κατακλύσει την ελεύθερη αγορά, παίρνουν τη μορφή αγαθών προς κατανάλωση και μετατρέπουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες του σώματος σε εμπόρευμα. Η ανθρωπολόγος Nancy Scheper Hughes υποστηρίζει σχετικά: «Το πρόβλημα είναι ότι οι αγορές εκ φύσεως δεν κάνουν διακρίσεις και έχουν την τάση να αναγάγουν τα πάντα συμπεριλαμβανομένωντων ανθρώπινων όντων, της εργασίας τους και της αναπαραγωγικής τους ικανότητας σε εμπόρευμα, και παραθέτει την σημείωση του ινδού κοινωνιολόγου Arjun Appadurai: δεν υπάρχει τίποτα αμετάβλητο, σταθερό ή ιερό και απαραβίαστο όσον αφορά την υποψηφιότητα για εμπόρευμα των πραγμάτων». 19 Και κυρίως, «το σώμα συνιστά, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τόπο πολιτικής διαμάχης και αντικείμενο πολιτικής διεκδίκησης. Τα σώματα εμπλέκονται σε άνισες σχέσεις εξουσίας, προκαλούν την υποψία, τον έλεγχο, την επιθυμία, είναι κοινωνικά οριοθετημένα και αξιολογούνται ως φυσιολογικά ή παρεκκλίνοντα, περιθωριοποιούνται ή ακόμα και εξοντώνονται σύμφωνα με τα κοινωνικά κριτήρια της τάξης, της φυλής, του φύλου, της εθνότητας. Ο έλεγχος του σώματος των μεμονωμένων πολιτών αλλά και του πληθυσμού αναδεικνύεται πρωταρχικό μέλημα των νεωτερικών κοινωνιών. Δεν είναι, επομένως, τυχαίο ότι ένα μεγάλο μέρος της τεχνολογικής εξέλιξης στοχεύει στην καταγραφή και τη συγκέντρωση προσωπικών πληροφοριών για το υποκείμενο, στον έλεγχο, στη ρύθμιση και την επιτήρηση του ανθρώπινου σώματος, αλλά και στη διάγνωση τυχόν παρέκκλισης, σύμφωνα με τις πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες» Ρηγοπούλου, Το σώμα. Ικεσία και απειλή, ό.π. (σημ. 1), σελ Nancy Scheper Hughes, Το παγκόσμιο εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων, στο: Συλλογικό, Τα όρια του σώματος, ό.π. (σημ. 3), σελ Μακρυνιώτη Δήμητρα, «Το σώμα στην ύστερη νεωτερικότητα», στο: Συλλογικό, Τα όρια του σώματος, ό.π. (σημ. 3), σελ

9 Και ενώ η τέχνη επιχειρεί όλο και περισσότερο να «πλησιάσει» τη ζωή, η ζωή διαρκώς «ξεφεύγει». Οι καταστροφές που ονειρεύεται η τέχνη για να καταγγείλει τις πραγματικές καταστροφές ή για να παίξει το παιχνίδι της καταστροφής χωρίς θύματα, φαίνεται, ιδιαίτερα σήμερα, να μη σημαίνουν τίποτα, μπροστά στις πραγματικές. Και ενώ η τέχνη ανταγωνίζεται τη ζωή, γιατί ίσως, θέλει να είναι πιο άμεση και δραστική, η ζωή είναι διαρκώς αλλού. Από τα μέσα ακόμα του 18 ου αιώνα ο Shaftesbury διαπιστώνει ότι η κυριάρχηση της σκέψης από τον καρτεσιανισμό έχει προκαλέσει τη ρήξη της με το σώμα, αλλά και με την ηδονή και το συναίσθημα, οδηγώντας σε μια κατάσταση επικίνδυνης ακυβερνησίας τόσο το υποκείμενο όσο και το πολιτικό και κοινωνικό σώμα». 21 Φτάνοντας στο πέρασμα του νέου αιώνα πλέον, «ο εαυτός βιώνεται σαν να είναι αποχωρισμένος από το σώμα και το σώμα βιώνεται περισσότερο σαν αντικείμενο μεταξύ των άλλων αντικειμένων του κόσμου, παρά σαν πυρήνας του «είναι του». Και τότε, ο αποχωρισμός του εαυτού από το σώμα στερεί στον ασώματο εαυτό κάθε άμεση συμμετοχή σ όλες εκείνες τις πλευρές της ζωής, όπου μεσολαβούν αποκλειστικά οι αισθήσεις, τα συναισθήματα και οι κινήσεις του σώματος», αναφέρει ο αντιψυχίατρος R. Laing. 22 Φανταστείτε αυτό το σύνολο σωμάτων, στην πλευρά των θεατών, απέναντι σε ένα γυμνό κορμί που προσπαθεί να μεταδώσει νοήματα και ιδέες, μέσα από αισθήσεις. 21 Terry Eangleton, The ideology of Aesthetic, Το σώμα. Ικεσία και απειλή, ό.π. (σημ. 1), σελ Βέλτσος, Αντικείμενα, ό.π. (σημ. 7), σελ

10 1. OI ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΛΑΜΒΑΝΑΝ ΓΥΜΝΟ Ή ΗΜΙΓΥΜΝΟ) Μετά από έρευνα στο αρχειακό υλικό των θεάτρων της Θεσσαλονίκης συγκεντρώθηκαν οι παρακάτω είκοσι τρεις (23) παραστάσεις που περιελάμβαναν το στοιχείο του γυμνού από το 1997 έως το Ως «γυμνό» εκλαμβάνεται το ολόσωμο γυναικείο και ανδρικό γυμνό σώμα. Και ως «ημίγυμνο» εκλαμβάνεται το γυναικείο γυμνόστηθο σώμα. Οι περιγραφές των σκηνών του γυμνού βασίζονται είτε στην προσωπική παρακολούθηση της παράστασης από την ερευνήτρια, είτε σε βιντεοσκοπημένο υλικό των παραστάσεων, είτε, όταν δεν υπήρχε βίντεο της παράστασης, στη μαρτυρία του σκηνοθέτη ή του ηθοποιού που εκτέλεσε το γυμνό ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΒΑΚΧΕΣ του ΕΥΡΥΠΙΔΗ 23 Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, ιδρύθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1961 και εγκαινίασε τη δραστηριότητά του το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς με παραστάσεις της τραγωδίας του Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος, στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων. Πρώτος πρόεδρός του υπήρξε ο συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς και πρώτος διευθυντής του ο σκηνοθέτης Σωκράτης Καραντινός. Από το Δεκέμβριο του 1961 το Κ.Θ.Β.Ε. άρχισε να δίνει παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη, στο Βασιλικό Θέατρο, ενώ το φθινόπωρο του 1962 εγκαταστάθηκε, στο νεόκτιστο τότε, κτίριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Την περίοδο που ερευνάται, καλλιτεχνικοί διευθυντές του θεάτρου διετέλεσαν ο Β. Παπαβασιλείου ( ), ο Κ. Τσιάνος (5/2 13/7 του 1998), ο Δ. Χρονόπουλος ( ), ο Β. Αρδίττης ( ) και ο Ν. Τσακίρογλου (2004 σήμερα, 2008). 10

11 Μετάφραση ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Σκηνοθεσία ΜΑΤΙΑΣ ΛΑΝΓΚΧΟΦ Σκηνικά Κοστούμια ΚΑΤΡΙΝ ΡΑΝΚΛ Μουσική ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΣΙΣΕ, ΠΑΣΚΑΛΠΑΡΑΝ Χορογραφία ΙΡΕΝ ΤΑΣΕΜΠΕΝΤΟ Φωτισμοί ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΡΚΑΣΗΣ Δραματολογική Συνεργασία ΣΩΤΗΡΗΣ ΧΑΒΙΑΡΑΣ, ΛΙΑ ΒΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Βοηθός σκηνοθέτη ΣΟΦΙΑ ΚΑΡΑΚΑΝΤΖΑ Βοηθός Σκηνογράφου ΛΟΥΙ ΓΕΡΛΙ Στην εναρκτήρια σκηνή του έργου, ο Διόνυσος κάνει την είσοδό του ολόγυμνος και στα τέσσερα, φορώντας μόνο μια πρωτόγονη μάσκα ταύρου στο κεφάλι και μουγκρίζοντας. Είναι η στιγμή του έργου που ο Θεός παίρνει την ανθρώπινη μορφή. Όταν ολοκληρώνεται η μεταμόρφωση, ο Διόνυσος ανακαλύπτει τη γύμνια του ανθρώπινου σώματος και τρέχει να πάρει ρούχα από ένα γειτονικό σκοινί μπουγάδας για να καλυφθεί. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΜΗΝΑΣ ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΑΣ στο ρόλο του Διόνυσου. Η πρεμιέρα του έργου έγινε τον Αύγουστο του 1997, στο Θέατρο Δάσους ΤΟ ΚΑΤΕΡΙΝΑΚΙ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΪΛΜΠΡΟΝ του ΧΑΪΝΡΙΧ ΦΟΝ ΚΛΑΪΣΤ Μετάφραση ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΚΑΡΗΣ Σκηνοθεσία ΑΤΤΙΛΑ ΡΕΤΛΥ Σκηνικά ΜΑΡΤΟΝ ΑΓΚ Κοστούμια ΓΙΟΥΝΤΙΤ ΧΟΡΒΑΤ Μουσική ΛΑΖΛΟ ΜΕΛΙΣ Φωτισμοί ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΙΑΝΝΕΛΗΣ Μουσική Διδασκαλία ΝΙΚΟΣ ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ Δραματουργική Συνεργασία ΖΟΦΙΑ ΡΟΥΤΚΑΪ 11

12 Χορογραφία ΠΕΤΡΑ ΚΑΝΤΑΛΑ Βοηθός Σκηνογράφος ΓΙΟΖΕΦ ΖΑΛΑΪ Βοηθός Σκηνοθέτη ΣΙΜΟΣ ΚΑΚΚΑΛΑΣ Οργάνωση Παραγωγής ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΖΑΧΑΡΟΠΟΛΟΥ Η Κουνιγούνδη Φον Τούρνεκ, την οποία υποδύεται άντρας ηθοποιός, βγαίνει από το λουτρό της τρέχοντας ολόγυμνη, φοβούμενη ότι την έχουν δει σε ερωτικές περιπτύξεις με τη Ροζαλία (φίλη της). Χωρίς να ντυθεί, καταστρώνει με τη Ροζαλία τα σχέδιά της και στη συνέχεια φεύγει από τη σκηνή. Ενώ η Ροζαλία, υπό την επιβολή της Κουνιγούνδη, σε προηγούμενη σκηνή, βγαίνει γυμνόστηθη και επιδίδεται σε ερωτικές περιπτύξεις με τον Φρειδερίκο Βέτερ, αντικαθιστώντας την ίδια την Κουνιγούνδη. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΓΙΑΝΝΗΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ στο ρόλο της Κουνιγούνδη και η ΝΑΤΑΣΑ ΜΑΡΜΑΤΑΚΗ στο ρόλο της Ροζαλία. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Δεκέμβριο του 2003, στη Μονή Λαζαριστών, Σκηνή Σωκράτης Καραντινός Ο ΚΛΟΟΥΝ της ΜΑΡΙΑΣ ΛΑΪΝΑ Χορογραφία ΣΕΣΙΛ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ Φωτισμοί ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΙΓΚΑΣ Μουσική «RADIOHEAD» Στην τελευταία σκηνή της παράστασης, ο κλόουν, τον οποίο υποδύεται γυναίκα ηθοποιός, βγάζει τα ρούχα του, κάνει μερικά βήματα, ξαπλώνεται στο μαρμάρινο πάτωμα του φουαγιέ και παραμένει ακίνητος σαν μια εικόνα «tableaux vivant», ένα στιγμιότυπο. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΜΑΡΙΑ ΚΑΤΣΑΝΔΡΗ στο ρόλο του κλόουν. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Φεβρουάριο του 2004, στο πλατύσκαλο του φουαγιέ του Βασιλικού Θεάτρου. 12

13 Η ΟΠΕΡΕΤΑ του ΒΙΤΟΛΝΤ ΓΚΟΜΠΡΟΒΙΤΣ Μετάφραση ΚΩΣΤΗΣ ΣΚΑΛΙΟΡΑΣ Σκηνοθεσία ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Σκηνικά Κοστούμια ΑΓΝΗ ΝΤΟΥΤΣΗ Μουσική ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ Χορογραφία ΑΜΑΛΙΑ ΜΠΕΝΕΤ Φωτισμοί ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΡΚΑΣΗΣ Μουσική Διδασκαλία ΝΙΚΟΣ ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ Βοηθός Σκηνοθέτη ΘΩΜΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ Βοηθός Σκηνογράφου ΚΟΛΑΛΑΣ Οργάνωση Παραγωγής ΗΛΙΑΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΟΣ Η Αλμπερτίνα, μια νεαρή κοπέλα, στο κλείσιμο του έργου, ξεπροβάλλει ολόγυμνη μέσα από ένα φέρετρο, όπου υποτίθεται ότι βρίσκεται νεκρή. Στη συνέχεια χορεύει ολόγυμνη έναν τελετουργικό χορό γονιμότητας, ενώ ροδοπέταλα πέφτουν από ψηλά. Το γυμνό δηλώνεται στο θεατρικό κείμενο. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΕΡΑΤΩ ΠΙΣΣΗ, στο ρόλο της Αλμπερτίνα. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Δεκέμβριο του 2005, στο Θέατρο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών ΚΑΙΝΟΥΡΓΟΙ ΦΙΛΟΙ της ΕΛΕΝΑΣ ΠΕΓΚΑ Σκηνοθεσία ΑΛΕΞΑΝΤΑΡ ΠΟΠΟΒΣΚΙ Σκηνικά ΒΑΛΕΝΤΙΝΟ ΜΑΡΕΓΚΟ Κοστούμια ΓΙΕΛΕΝΑ ΠΡΟΚΟΒΙΚ Μουσική ΚΙΡΙΛ ΤΖΑΤΖΚΟΒΣΚΙ Φωτισμοί ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΟΥΤΡΑΚΗΣ Βίντεο ΑΝΤΑ ΛΙΑΚΟΥ Βοηθός Σκηνοθέτη ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Βοηθός Ενδυματολόγου ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΗΣ Οργάνωση Παραγωγής ΡΟΔΗ ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ ΑΘΗΝΑ ΣΑΜΑΡΤΖΙΔΟΥ Η Μπίκι, το κορίτσι του Όγκι, του πρωταγωνιστή (ένα αγόρι από τα Σκόπια), σε μια ημιφωτισμένη σκηνή, όπου στέκονται ο ένας απέναντι στον άλλο και ανταλλάσσουν τρυφερές κουβέντες (ενώ ακούγονται βομβαρδισμοί), βγάζει την μπλούζα της και μένει γυμνόστηθη, φωτιζόμενη μόνο από πίσω, στην πλάτη. Επίσης, στην τελευταία σκηνή του έργου, ο Όγκι ολόγυμνος (κρατάει μόνο ένα κομμάτι ύφασμα στα γεννητικά του όργανα), φωτισμένος από ένα έντονο κόκκινο, στέκεται όρθιος μέσα σε μια λεκάνη με νερό, σε στάση προσευχής προς τον ουρανό. Στη συνέχεια, γονατίζει και δίνει, με μια κανάτα, νερό σε όλα τα πρόσωπα της παράστασης που περνούν από μπροστά του. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. 13

14 Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΛΑΕΡΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ στο ρόλο του αγοριού (Όγκι) και η ΚΛΕΛΙΑ ΡΕΝΕΣΗ στο ρόλο της Μπίκι. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Νοέμβριο του 2006, στο Μικρό Θέατρο της Μόνης Λαζαριστών ΒΑΚΧΕΣ του ΕΥΡΥΠΙΔΗ Μετάφραση ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ Σκηνοθεσία ΤΑΣΟΣ ΡΑΤΖΟΣ Σκηνοθετική Επιμέλεια ΝΙΚΗΤΑΣ ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ Σκηνικά Κοστούμια ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΙΡΚΙΝΕ Μουσική ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΜΒΟΛΟΣ Χορογραφία ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΡΑΡΔΟΣ Φωτισμοί ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟΥΜΠΑΣ Βοηθός Σκηνοθέτη ΚΟΡΙΝΑ ΧΑΡΙΤΟΥ Βοηθός Σκηνογράφου ΕΥΗ ΚΑΜΠΟΥΡΑΚΗ Βοηθός Χορογράφου ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΟΥΡΑ Σύμβουλος Δραματουργίας ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΤΑ Οργάνωση Παραγωγής ΗΛΙΑΣ ΚΟΤΟΠΟΥΛΟΣ 14

15 Οι γυναίκες του χορού, σε κατάσταση έκστασης, χορεύουν και τραγουδούν βακχευμένες και ξεγυμνώνουν τα στήθη τους για να λατρέψουν το Διόνυσο, το νέο Θεό. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: Ως θίασος Θρακιωτών ΑΡΕΤΗ ΑΓΓΕΛΟΥ, ΑΝΝΑ ΓΙΑΓΚΙΟΖΗ, ΠΑΟΛΑ ΜΥΛΩΝΑ, ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΓΙΑΤΑΚΗ, ΦΑΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΟΥ, ΕΡΑΤΩ ΠΙΣΣΗ, ΕΥΑ ΣΩΦΡΟΝΙΔΟΥ, ΑΝΝΥ ΤΣΟΛΑΚΙΔΟΥ, ΜΑΡΙΝΑ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ. Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε τον Αύγουστο του 2007, στο Θέατρο Δάσους ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ «ΤΕΧΝΗΣ» Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΝΔΑΥΛΗ της ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΣ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Σκηνοθεσία ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΠΠΑΣ Σκηνικά Κοστούμια ΝΤΟΡΑ ΛΕΛΟΥΔΑ Μουσική ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΜΒΟΛΟΣ 24 H Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1979, στο πλαίσιο της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρείας «Τέχνη», με πρωτοβουλία του θεατρολόγου Νικηφόρου Παπανδρέου, Καλλιτεχνικό Διευθυντή του θεάτρου. Ανέβασε από τότε ενενήντα έργα, κλασικά και σύγχρονα, ελληνικά και ξένα, γνωστά και άγνωστα. Περιόδευσε σε όλη την Ελλάδα και εμφανίστηκε σε πολλά φεστιβάλ του εξωτερικού. Εκδίδει το περιοδικό Θεατρικά Τετράδια, του οποίου έχουν κυκλοφορήσει ως τώρα 49 τεύχη. Από το σύνολο των παραστάσεων του, τέσσερις περιελάμβαναν γυμνό (Η γυναίκα του Κανδαύλη, Μετά την πρόβα, Ο λευκός γάμος, Ο μύθος των Ατρειδών, εκ των οποίων οι δυο τελευταίες τοποθετούνται παλιότερα από την περίοδο που μελετάμε εδώ). 15

16 Η γυναίκα του Κανδαύλη, σε πρόκληση του συζύγου της να χορέψει (ο ίδιος έχει κρύψει τον φίλο του Γύγη για να τον κάνει μάρτυρα, αυτού του χορού που αποκαλύπτει το κάλλος της γυναίκας του), εμφανίζεται γυμνή μέσα σε πέπλα να χορεύει έναν ερωτικό χορό (με αναφορές στο χορό της Σαλώμης). Το γυμνό δηλώνεται στο θεατρικό κείμενο. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΛΥΔΙΑ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ στο ρόλο της γυναίκας του Κανδαύλη. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το 1998, στο Θέατρο Αμαλία ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΑ του ΙΝΓΚΜΑΡ ΜΠΕΡΓΚΜΑΝ Μετάφραση ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ Σκηνοθεσία ΠΕΤΡΟΣ ΖΗΒΑΝΟΣ Σκηνικά Κοστούμια ΛΙΛΑ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑ Η Ράκελ είναι μια παλιά πρωταγωνίστρια, αλκοολική και παραμερισμένη από τη θεατρική σκηνή. Εμφανίζεται σαν φάντασμα, σαν φαντασίωση, μπροστά στον Βόγκλερ, σκηνοθέτη και πρώην εραστή της, και καυγαδίζει μαζί του επειδή ο τελευταίος της έδωσε μόνο τρεις ατάκες σε επικείμενη παράσταση. Στη διάρκεια του καβγά, βρεγμένη από τη βροχή και μεθυσμένη, ξεγυμνώνει το στήθος της μπροστά στον Βόγκλερ για να τον προκαλέσει. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΕΦΗ ΣΤΑΜΟΥΛΗ στο ρόλο της Ράκελ. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το 2000, στο Θέατρο Αμαλία ΣΤΟΥΝΤΙΟ ΠΑΡΑΘΛΑΣΗ ΚΑΛΙΓΟΥΛΑΣ του ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ Σκηνοθεσία ΜΟΝΑ ΚΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Σκηνικά Κοστούμια ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΡΟΥΦΑΣ Φωτισμοί ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΙΓΓΟΓΙΑΝΝΗΣ 25 Το Στούντιο Παράθλαση ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το Νοέμβριο του 1986 με καλλιτεχνική διευθύντρια τη σκηνοθέτη Μ. Κιτσοπούλου και λειτουργεί σε δικό του χώρο στην οδό Κασσάνδρου 132. Στο ιστορικό του έχει σαράντα περίπου παραστάσεις, εκ των οποίων οι τρεις περιελάμβαναν γυμνό (Καλιγούλας, Ο Μαίτρ και η Μαργαρίτα και οι Καλόγριες. Η τελευταία τοποθετείται παλιότερα από την περίοδο που μελετάμε εδώ). 16

17 Υπάρχουν δυο σκηνές γυμνού σε αυτή την παράσταση. Στην πρώτη σκηνή ο Καλιγούλας, όταν μετά το θάνατο της αδερφής του επιστρέφει στη Ρώμη, εμφανίζεται δημόσια ολόγυμνος. Στην τελευταία επίσης σκηνή, όταν έρχονται οι επαναστάτες να τον σκοτώσουν, σκίζει τον χιτώνα που φοράει, παίρνει τη στάση της σταύρωσης και «παραδίδεται» στο θάνατο ολόγυμνος, φωτισμένος από μπροστά με έναν λευκό προβολέα. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΑΣΝΑΚΗΣ στο ρόλο του Καλιγούλα. Η πρεμιέρα του έργου έγινε στις 1997, στο Στούντιο Παράθλαση Ο ΜΑΙΤΡ ΚΑΙ Η ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ του ΜΙΧΑΗΛ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ Απόδοση Διασκευή ΜΟΝΑ ΚΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΑΣΝΑΚΗΣ Σκηνοθεσία ΜΟΝΑ ΚΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Μουσικά ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΡΑΪΔΗΣ Στίχοι τραγουδιών ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΑΣΝΑΚΗΣ Χορογραφία ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΓΑΡΩΝΗΣ Σκηνικά Κοστούμια ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ Φωτισμοί ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΙΓΓΟΓΙΑΝΝΗΣ Βοηθός Χορογράφου ΜΙΚΑ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ Όταν η Μαργαρίτα (χαρακτήρας εμπνευσμένος από τον Φάουστ του Γκαίτε) γίνεται μάγισσα, εμφανίζεται ολόγυμνη πάνω σε μια κούνια. Το γυμνό υπήρχε ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΓΙΟΥΛΗ ΑΘΟΥΣΑΚΗ Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε το Νοέμβριο του 2007 στο Στούντιο Παράθλαση. 17

18 2.4. ΣΤΟΥΝΤΙΟ ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΑ ΧΑΡΤΙΝΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ του ΕΓΚΟΝ ΒΟΛΦ Μετάφραση ΣΤΕΛΛΑ ΚΡΑΝΑΗ Σκηνοθεσία ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Σκηνικά Κοστούμια ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Επιμέλεια κίνησης ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΡΑΡΔΟΣ Μουσική Επιμέλεια ΚΟΣΜΑΣ ΕΥΦΡΑΙΜΙΔΗΣ Μια αστή κυρία παίρνει στο σπίτι της ένα νεαρό, τον οποίο αρχίζει να εξουσιάζει. Κατά τη διάρκεια του έργου οι ρόλοι αντιστρέφονται. Στην τελευταία σκηνή ο νεαρός μένει γυμνός, ξεγυμνώνει το στήθος της κυρίας και την ντύνει με ένα χάρτινο νυφικό. Η σκηνή γίνεται κάτω από έναν έντονο μπλε φωτισμό. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΣΙΜΟΣ ΚΑΚΚΑΛΑΣ στο ρόλο του νέου και ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΜΠΕΚΡΗ στο ρόλο της κυρίας. Η πρεμιέρα του έργου έγινε τον Ιανουάριο του 1998, στο Στούντιο Νέες Μορφές ΑΜΛΕΤ Εκδοχή Ι του ΟΥΪΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ Σκηνοθεσία ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Σκηνικά Κοστούμια ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Μουσική Επιμέλεια ΚΟΣΜΑΣ ΕΥΦΡΑΙΜΙΔΗΣ Ο Άμλετ γδύνεται μπροστά στη Γερτρούδη, τη μητέρα του, και κρύβει τα γεννητικά του όργανα ανάμεσα από τα πόδια του, δηλώνοντας έτσι ένα γυναικείο σώμα για να την προκαλέσει. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΣΣΑΛΗΣ στο ρόλο του Άμλετ. Η πρεμιέρα του έργου έγινε τον Απρίλιο του 2001, στο Στούντιο Νέες Μορφές. 26 Ο Θεατρικός Οργανισμός Νέες Μορφές ήταν μια αστική εταιρία μη κερδοσκοπική. Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του Έδρα του Θεατρικού Οργανισμού Νέες Μορφές ήταν η Θεσσαλονίκη και o μόνιμος χώρος παραστάσεων από το 1997 ήταν το Στούντιο Νέες Μορφές, Αγνώστου Στρατιώτη 20. Ανέβασε παραστάσεις έργων Ελληνικού και ξένου δραματολογίου. Το Μάιο του 2004 ανέστειλε τη λειτουργία του. Βασικά στελέχη της εταιρίας ήταν ο Γιάννης Παρασκευόπουλος, σκηνοθέτης ηθοποιός, η Μαγδαληνή Μπεκρή σκηνοθέτης ηθοποιός και η Σοφία Παπαδοπούλου, σκηνογράφος. Από τις είκοσι τρείς παραστάσεις που έχει το θέατρο στο ιστορικό του, οι τέσσερις περιελάμβαναν γυμνό. 18

19 ΑΜΛΕΤ Εκδοχή ΙΙ του ΟΥΪΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ Σκηνοθεσία ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Σκηνικά Κοστούμια ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Μουσική Επιμέλεια ΚΟΣΜΑΣ ΕΥΦΡΑΙΜΙΔΗΣ Όταν πια ο Άμλετ είναι τρελός, βρίσκεται ξαπλωμένος ολόγυμνος πάνω σε ένα κλινικό κρεβάτι, όπου όλα τα πρόσωπα της παράστασης μαζί τον καλύπτουν με μια λευκή πετσέτα. Όταν ξυπνάει ακολουθούν «οι σκηνές της τρέλας», όπου αντιμετωπίζει την Οφηλία, τον Πολώνιο, τον Ρόζενκραντς και τον Γκίλντενστερν. Σε όλες αυτές τις σκηνές ο Άμλετ είναι γυμνός. Ο Πολώνιος, που τον υποδύεται γυναίκα, βγάζει το σακάκι του μένοντας ημίγυμνος και προσπαθεί να ξυπνήσει τον Άμλετ, τσιμπώντας τον με ένα αιχμηρό αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο Άμλετ επαναλαμβάνει την μνήμη από αυτά τα τσιμπήματα, μπροστά στους υποτιθέμενους, Ρόζενγκρατς και Γκίλντερστεν, οι οποίοι δεν υπάρχουν ως ρόλοι αλλά αντιπροσωπεύονται από το κοινό. Τέλος, η Οφηλία βρίσκεται ημίγυμνη μαζί του, σε μια σκηνή (μάλλον) βιασμού. «Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή και είναι εμπνευσμένο από το ακραίο και άγριο στοιχείο των έργων της Σάρα Κέην», αναφέρει ο Παρασκευόπουλος. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΣΣΑΛΗΣ στο ρόλο του Άμλετ, ΒΑΣΙΑ ΜΠΑΚΑΚΟΥ στο ρόλο του Πολώνιου, ΕΥΑ ΚΟΤΣΑΚΕΧΑΓΙΑ και ΕΛΕΝΑ ΤΟΠΑΛΙΔΟΥ στο ρόλο της Οφηλίας. Η πρεμιέρα του έργου έγινε τον Οκτώβριο του 2001, στο Στούντιο Νέες Μορφές. 19

20 ΜΟΥ ΘΥΜΙΖΕΙΣ ΦΙΛΙΑ του ΑΚΗ ΔΗΜΟΥ Σκηνοθεσία ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΜΠΕΚΡΗ Σκηνικά Κοστούμια ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Μουσική Επιμέλεια ΚΟΣΜΑΣ ΕΥΦΡΑΙΜΙΔΗΣ Μια φωτογράφος ζητάει από ένα «go go boy» να το φωτογραφήσει. Τη στιγμή της φωτογράφισης ο ηθοποιός είναι ολόγυμνος. Επίσης, στο τέλος του έργου σε μια σκηνή ονείρου και οι δυο ηθοποιοί εμφανίζονται γυμνοί και η φωτογράφος περιγράφει το σώμα της μπροστά σε έναν καθρέφτη. Το γυμνό δηλώνεται στο θεατρικό κείμενο. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΜΑΡΙΑ ΚΟΣΚΙΝΑ στο ρόλο της φωτογράφου και ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΤΟΣ στο ρόλο του «go go boy». Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Νοέμβριο του 2002, στο Στούντιο Νέες Μορφές ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ «ΑΚΤΙΣ ΑΕΛΙΟΥ» ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ του ΚΑΦΚΑ Μετάφραση διασκευή Π. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ Β. ΔΕΜΟΥ Σκηνοθεσία δραματολογική επεξεργασία: ΝΙΚΟΣ ΣΑΚΑΛΙΔΗΣ Σκηνικό κοστούμια: ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΙΡΚΙΝΕ Μουσική: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Φωτισμοί: ΜΑΚΗΣ ΜΑΡΙΑΔΗΣ Πρόκειται για ένα στιγμιότυπο στο τέλος του έργου, όπου η Γκρέτε, κόρη της οικογένειας Σάμσα, εμφανίζεται ημίγυμνη φορώντας μόνο ένα παντελόνι με τιράντες και ένα καπέλο. Σκηνή εμπνευσμένη από την ταινία «Ο θυρωρός της νύχτας» όπου η πρωταγωνίστρια, ως αιχμάλωτη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης Ναζί, εκτίθεται με ανάλογη αμφίεση μπροστά στους αξιωματικούς, ως ερωτικό αντικείμενο διασκέδασης, στα πλαίσια ενός σόου καμπαρέ. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ στο ρόλο της Γκρέτε. 27 Το Θέατρο Τέχνης «Ακτίς Αελίου» είναι μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία. Καλλιτεχνικός διευθυντής και μέλος του θεάτρου, είναι ο σκηνοθέτης Νίκος Σακαλίδης. H εταιρία ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2000 από τέσσερις απόφοιτους της Ανώτερης Σχολής Δραματικής Τέχνης του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, τους: Θεανώ Αμοιρίδου, Θωμά Βελισσάρη, Ιωάννα Κατσαρού και Νίκο Ορτετζάτο. Το θέατρο διαθέτει δική του θεατρική στέγη στην οδό Χριστοπούλου 12. Από τις δεκαπέντε παραστάσεις που έχει στο ιστορικό του το θέατρο, οι πέντε περιελάμβαναν γυμνό (Μεταμόρφωση, Διαδικασίες διακανονισμού διαφορών, Ιππόλυτος Καλυπτόμενος, Έλεος και Η Τριλογία της Μήδειας). 20

21 Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Μάρτιο του 2002, στο Θέατρο Ακτίς Αελίου ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΔΙΑΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΔΙΑΦΟΡΩΝ του ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ Σκηνοθεσία ΝΙΚΟΣ ΣΑΚΑΛΙΔΗΣ Σκηνικά Κοστούμια ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΙΡΚΙΝΕ Επιμέλεια Κίνησης ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΘΕΟΦΑΝΙΔΟΥ Μουσική Επιμέλεια ΘΩΜΑΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΗΣ Φωτισμοί ΚΩΣΤΑΣ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Οι τρεις χαρακτήρες του έργου (ένας άντρας, η ερωμένη του και μια φίλη της), μετά από συνεχείς λεκτικές διαμάχες και ερωτικές διεκδικήσεις, βρίσκονται ολόγυμνοι επί σκηνής και 21

22 επιδίδονται σε ακραίες ερωτικές δράσεις, με χορογραφημένες κινήσεις. Όλη η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από ένα έντονο κόκκινο φωτισμό. Το γυμνό δηλώνεται στο θεατρικό κείμενο. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΘΕΑΝΩ ΑΜΟΙΡΙΔΟΥ στο ρόλο της Μόνα, ΕΛΕΩΝΟΡΑ ΑΪΒΑΖΙΔΟΥ στο ρόλο της Λίνα, ΝΙΚΟΣ ΟΡΤΕΤΖΤΟΣ στο ρόλο του Τόνυ. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Νοεμβρίου του 2004, στο Θέατρο Ακτίς Αελίου ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ ΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΟΣ του ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Σκηνοθεσία ΝΙΚΟΣ ΣΑΚΑΛΙΔΗΣ Σκηνικά Κοστούμια ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΙΡΚΙΝΕ Μουσική ΚΑΣΠΑΡ ΚΟΥΝΙΓΚ Κινησιολογική επιμέλεια ΣΟΦΙΑ ΜΑΥΡΑΓΑΝΗ Φωτισμοί ΚΩΣΤΑΣ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Βοηθός σκηνοθέτη ΜΑΡΑ ΤΣΙΚΑΡΑ Η Φαίδρα, αμέσως μετά την ερωτική συνεύρεση της με τον Ιππόλυτο, εμφανίζεται στη σκηνή γυμνόστηθη μέσα σε ένα ολόφωτο υπόλευκο σκηνικό, φορώντας μόνο ένα κιλοτάκι (παραμένει έτσι στο μεγαλύτερο μέρος της παράστασης). Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ στο ρόλο της Φαίδρας. Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε τον Ιανουαρίου του 2006, στο Θέατρο Ακτίς Αελίου ΕΛΕΟΣ της ΣΑΡΑ ΚΕΗΝ Μετάφραση ΑΘΗΝΑ ΠΑΡΑΠΟΝΙΑΡΗ Σκηνοθεσία ΘΩΜΑΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΗΣ Σκηνικά ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΞΟΝΟΓΛΟΥ Μουσική ΓΑΒΡΙΛΗΣ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ Φωτισμοί ΓΙΩΤΗΣ ΒΡΑΝΤΖΑΣ Βοηθός Σκηνοθέτη ΘΕΑΝΩ ΑΜΟΙΡΙΔΟΥ 22

23 Βοηθός Σκηνογράφου ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΥ Δραματολογική Συνεργασία ΜΕΛΙΝΑ ΓΑΡΜΠΗ Ο Ίαν, ένας μεσήλικας δημοσιογράφος, περιφέρεται ολόγυμνος μέσα σε έναν πολύ στενό σκηνικό χώρο (δωμάτιο ξενοδοχείου), ασκώντας ερωτική και ψυχολογική βία στην Κέιτ, μια νεαρή κοπέλα και πρώην ερωμένη του. Στην τρίτη σκηνή του έργου εισβάλλει και ανατρέπει τα δεδομένα ένας στρατιώτης, ο οποίος, λίγο πριν φάει τα μάτια του Ίαν, κατεβάζει το παντελόνι του και τον βιάζει (η σκηνή του βιασμού είναι ημιορατή εφόσον συμβαίνει πίσω από ένα αναποδογυρισμένο κρεβάτι). Στις τελευταίες σκηνές του έργου, οι οποίες διαδραματίζονται μέσα σε ένα σκοτεινό και κατεστραμμένο από τον πόλεμο τοπίο, ο Ίαν, ολόγυμνος με ένα καθετήρα στα ματωμένα του μάτια, προσπαθεί να δώσει τέλος στη ζωή του. Το γυμνό δηλώνεται στο θεατρικό κείμενο. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, στο ρόλο του Ίαν και ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΛΟΒΟΣ στο ρόλο του στρατιώτη. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Δεκέμβριο του 2007, στο Θέατρο Ακτίς Αελίου Η ΤΡΙΓΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΗΔΕΙΑΣ Εκδοχή Ι του ΧΑΪΝΕΡ ΜΙΛΛΕΡ Σκηνοθεσία ΝΙΚΟΣ ΣΑΚΑΛΙΔΗΣ Σκηνικά Κοστούμια ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΚΟΥΤΣΟΥΔΑΚΗ Μουσική ΠΑΡΙΣ ΠΑΡΑΣΧΟΠΟΥΛΟΣ Κινησιολογία ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΘΕΟΦΑΝΙΔΟΥ Φωτισμοί ΠΟΛΥΒΙΟΣ Βοηθός σκηνοθέτη ΜΑΡΑ ΤΣΙΚΑΡΑ Βοηθός σκηνογράφου ΓΚΟΥΜΛΑ ΜΑΡΙΝΑ Βοηθός μουσικού ΕΛΕΩΝΟΡΑ ΑΪΒΑΖΙΔΟΥ 23

24 Στο κομμάτι «Μήδειας υλικό», όταν οι Μήδειες (τρεις στον αριθμό για την συγκεκριμένη παράσταση) περιγράφουν την σκηνή του θανάτου της Γλαύκης, ο θεατής βλέπει επί σκηνής το ξεγύμνωμα (κυριολεκτικά) της Γλαύκης από τις Μήδειες. Στο «Τοπίο με Αργοναύτες», ο ένας Ιάσονας, υπήρχαν δυο, είναι σε όλη τη διάρκεια του κομματιού ολόγυμνος, «ενδεδυμένος» μόνο με μερικές λευκές ταινίες που ακολουθούν κάποιους άξονες του σώματός του. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή και πρόταση των ηθοποιών. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΡΑ ΤΣΙΚΑΡΑ, στους ρόλους του Ιάσονα και της Γλαύκης, αντίστοιχα. Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε τον Ιούνιο του 2008, στο Θέατρο Ακτίς Αελίου ΜΙΚΡΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟ ΚΟΡΜΙ του ΛΟΥΪ ΑΛΦΑΡΟ Μετάφραση ΑΘΗΝΑ ΠΑΡΑΠΟΝΙΑΡΗ Σκηνοθεσία ΕΥΗ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Σκηνικά ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΑΡΜΟΥΣΗ Κοστούμια ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΡΗΣ 28 Το Μικρό θέατρο είναι μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που ιδρύθηκε το 2003 από τους: Αλέξανδρο Τσακίρη, Κατερίνα Σαγιά, Μαρία Μωραϊτοπούλου και Εύη Δημητροπούλου, η οποία έχει και την καλλιτεχνική διεύθυνση του θεάτρου. Το θέατρο διαθέτει δική του θεατρική στέγη στην Αντωνίου Καμάρα 3. Έχει πέντε παραστάσεις στο ιστορικό του, εκ των οποίων μία περιελάμβανε γυμνό. 24

25 Μουσική επιμέλεια ΚΟΣΜΑΣ ΕΦΡΑΙΜΙΔΗΣ Φωτισμοί ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΑΡΑΠΙΝΤΣΙΟΣ Πρόκειται για την τελευταία σκηνή του έργου, όπου μια μάνα αποχαιρετά το γιό της στο θάνατο. Αυτές τις τελευταίες μέρες συμβίωσής τους, καταφέρνουν να επικοινωνήσουν και να αποδεχτούν ο ένας τον άλλον. Η μητέρα, λοιπόν, αποχαιρετά τον γιό της, δείχνοντάς του ένα τραύμα στη σπονδυλική της στήλη, για το οποίο είναι περήφανη, αφού μπόρεσε να το θεραπεύσει και να σταθεί ξανά «όρθια». Εκείνη τη στιγμή, που έχει γυρισμένη την πλάτη της, ο Πώλυ, ο γιος της, αφήνει την τελευταία του πνοή και εκείνη περιφέρεται με το στήθος της γυμνό, συνεχίζοντας να του μιλάει. Στο τέλος της σκηνής και της παράστασης, κινείται ανάμεσα στους θεατές και απευθύνεται σ αυτούς ενώ παράλληλα ντύνεται. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΕΛΣΑ ΣΑΒΒΙΔΟΥ στο ρόλο της μητέρας πόρνης. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το 2005, στο Μικρό Θέατρο ΠΑΝΔΑΙΜΟΝΙΟ Ο ΑΡΝΤΕΝ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΒΕΡΣΑΜ ανώνυμου Μετάφραση ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΒΕΛΕΝΤΖΑΣ Σκηνοθεσία ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΗΓΑΣ Κοστούμια ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΡΟΥΦΑΣ Επιμέλεια σκηνικού χώρου ΚΕΝΥ ΜΑΚΛΕΛΑΝ Μουσική ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΚΗΣ Χορογραφίες ΑΜΑΛΙΑ ΜΠΕΝΕΤ Φωτισμοί ΑΡΓΥΡΗΣ ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Στα πλαίσια μιας ερωτικής σκηνής, η ηθοποιός κάθεται σε μια καρέκλα και ο παρτενέρ της της σκίζει τα ρούχα και φαίνεται από κάτω το γυμνό κορμί της. Η σκηνή φωτίζεται μόνο από κεριά και καταλήγει σε ερωτική επαφή του ζευγαριού. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. 29 Το Πανδαιμόνιο 7 είναι μια αστική, μη κερδοσκοπική εταιρία. Ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2005 και έχει φιλοξενηθεί στο Θέατρο Μίνως Βολανάκης του Μύλου έως το Καλλιτεχνικός διευθυντής της ομάδας είναι ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Γιάννης Ρήγας (αναπληρωτής διευθυντής του Κ.Θ.Β.Ε ), πλαισιωμένος από νέους καλλιτέχνες. Η ομάδα έχει στο ιστορικό της τέσσερις παραστάσεις, εκ των οποίων οι δυο περιελάμβαναν γυμνό (Ο Άρντεν από το Φεβερσαμ και Μαζί με τα άπλυτα). 25

26 Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΕΥΗ ΜΕΡΜΗΓΚΑ. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το 2005, στο Θέατρο Μίνως Βολανάκης, στο Μύλο ΜΑΖΙ ΜΕ Τ ΑΠΛΥΤΑ του ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΝΤΟΥΡΑΝΓΚ Σκηνοθεσία ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΗΓΑΣ Σκηνικά ΠΕΝΗ ΝΤΑΝΗ Κοστούμια ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΡΟΥΦΑΣ Μουσική ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΚΗΣ Χορογραφία ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΞΕΝΑΡΙΟΥ Φωτισμοί ΑΡΓΥΡΗΣ ΜΑΡΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Ένα αγόρι μεγαλώνει ως κορίτσι, υπό την «καθοδήγηση» των γονιών του. Στο πέρασμα από το ένα επίπεδο της ζωής του στο άλλο, με ενδιάμεσο χρόνο ενός εξαμήνου, «ο Νταίζη» αλλάζει τα ρούχα του (με πλάτη στο κοινό), με εντελώς θηλυκό τρόπο, μένοντας στο μεσοδιάστημα γυμνός. Αποκαλύπτει με αυτόν τον τρόπο το ανδρικό του κορμί, μέσα στην λανθασμένη γυναικεία του φύση. Η σκηνή συντελείται σε ημίφως. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιός που εκτέλεσε το γυμνό: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΛΟΒΟΣ, στο ρόλο της Νταίζη. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Φεβρουάριο του 2006, στο Θέατρο Μίνως Βολανάκης, στο Μύλο ΘΕΑΤΡΟ ΛΥΚΗ ΒΥΘΟΥ ΝΕΚΡΟΔΕΙΠΝΟΣ Η ΑΛΛΗ ΝΕΚΥΙΑ, συρραφή κειμένων από ποίηση Τ. Σινόπουλου, ραψωδίες λ και ω της Οδύσσειας, Κίχλη του Γ. Σεφέρη και Έρημη Χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ. Συρραφή Σκηνοθεσία ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ To Θέατρο Λύκη Βυθού είναι μια αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία που ιδρύθηκε την άνοιξη του 1993, από τον Παύλο Δανελάτο ηθοποιό και σκηνοθέτη του θεάτρου. Βασικό μέλος σήμερα αποτελεί και η Καλλιόπη Στυλιανή Εξάρχου (Δραματολόγος). Μέχρι σήμερα έχει ανεβάσει εικοσιτέσσερις παραστάσεις, εκ των οποίων η μια περιελάμβανε γυμνό. 31 Αν και η παράσταση Νεκρόδειπνος περιλαμβάνεται στο ιστορικό του Θεάτρου Λύκη Βυθού, ο Δ. Κωνσταντινίδης είναι σήμερα ο καλλιτεχνικός διευθυντής της θεατρικής ομάδα Angelus Novus. Η ομάδα λειτουργεί υπό την μορφή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας και έχει την έδρα της στην Θεσσαλονίκη. Ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2003 από τους: Δαμιανό Κωνσταντινίδη, σκηνοθέτη και θεατρολόγο, Έφη Δρόσου, ηθοποιό και κινησιολόγο, Γιώργο Βασικαρίδη, μουσικό. Μέχρι το 2007 παρουσιάζει την δουλειά της στο Στούντιο Κοιτώνες, μία αίθουσα των κοιτώνων του πρώην 26

27 Σκηνικά Κοστούμια ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Μουσική Ηχητικά Εφέ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΣΙΚΑΡΙΔΗΣ Κινησιολογία ΕΦΗ ΔΡΟΣΟΥ Φωτισμοί ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΟΥΤΡΑΚΗΣ Βοηθός Σκηνοθέτη ΑΝΤΩΝΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ Τέσσερις ηθοποιοί βρίσκονται μπροστά από τις στρατιωτικές τους ντουλάπες, ως «νεκροί» στρατιώτες. Στη συνέχεια, κάνουν μερικά βήματα προς το κοινό και, σε πολύ μικρή απόσταση από αυτό, αρχίζουν να βγάζουν τα ρούχα τους, σχεδόν χορογραφημένα, έως ότου μείνουν εντελώς γυμνοί μέσα σε χαμηλό φωτισμό. Το γυμνό υπάρχει ως σκηνοθετική επιλογή. Ηθοποιοί που εκτέλεσαν το γυμνό: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΜΦΙΛΗΣ, ΜΑΡΙΟΣ ΜΕΒΟΥΛΙΩΤΗΣ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΠΑΧΑΡΙΔΗΣ, ΣΩΤΗΡΗΣ ΤΑΧΤΣΟΓΛΟΥ, στους ρόλους των στρατιωτών. Η πρεμιέρα του έργου έγινε το Δεκέμβριο του 2004, στο Στούντιο Κοιτώνες, στο πρώην στρατόπεδο Κόδρα. Στρατοπέδου Κόδρα, που της είχε παραχωρήσει ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Καλαμαριάς και που η ίδια διαμόρφωσε σε θέατρο και ανέδειξε σε χώρο αξιόλογων καλλιτεχνικών αναζητήσεων. 27

28 3. Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΥΜΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ 3.1.Ερωτισμός ή συμβολισμός Μέσα από τη μελέτη των παραστάσεων που περιλαμβάνονται στην έρευνα, προέκυψαν δυο διαφορετικές λειτουργίες του γυμνού στη σκηνή. Η πρωταρχική και αυτονόητη σχετίζεται με την ανάδειξη της σεξουαλικότητας, του ερωτισμού, και με την αισθησιακή ατμόσφαιρα που προκαλείται από την εικόνα του γυμνού σώματος. Στη δεύτερη λειτουργία του το γυμνό αντιμετωπίζεται ως φορέας ιδεών και επομένως ως σύμβολο. Αυτή η χρήση εμφανίζεται πιο πλούσια σε επιλογές και ερμηνείες, όπως θα αποδειχτεί στη συνέχεια. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα καλλιτέχνες διατυπώνουν στην πλειοψηφία τους την άποψη ότι το γυμνό δεν συνδέεται απαραίτητα με το ερωτικό, και ότι ένα κορμί μερικώς ενδεδυμένο μπορεί να είναι άκρως ερωτικό. «Η εικασία του ολόγυμνου χωρίς αυτό να δείχνεται, είναι τρομακτική. Το γυμνό που δηλώνεται, αλλά δεν το βλέπεις ολόκληρο, λειτουργεί απίστευτα διεγερτικά, ακόμα και με τη μορφή της απέχθειας», υποστηρίζει ο Ρήγας και μαζί του συμφωνεί απόλυτα ο Αρδίττης, που θεωρεί ότι και η κίνηση μόνο του γυμνώματος, έχει πολλές φορές μεγαλύτερη επίδραση, έστω και αν περιλαμβάνει την αφαίρεση ενός ρούχου μόνο, χωρίς να γυμνώνει το σώμα. Επίσης, στο σύνολο τους οι καλλιτέχνες, αν και θεωρούν συχνότερη τη χρήση του γυμνού με στόχο τον ερωτισμό, είναι σύμφωνοι στο ότι ένα γυμνό σώμα σύμβολο αποτελεί πιο ισχυρή εικόνα στη θεατρική σκηνή. Τη δυναμική αυτή λειτουργία του γυμνού κορμιού ως σύμβολο επισημαίνει η Σαββίδου: «Το γυμνό που στοχεύει στην αποτύπωση ιδεών όπως απελευθέρωση, αγνότητα, μητρότητα, πολιτική αντίδραση κ.ά., έχει σίγουρα άλλη δυναμική, κινεί στο θεατή άλλες διαδικασίες συγκίνησης και σκέψης, πάνω σε ιδέες και αξίες». Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και ο Παπαδόπουλος, ο οποίος δίνει τη δική του εξήγηση: «Το συμβολικό γυμνό είναι πιο ισχυρό, διότι για να το πλησιάσουμε πρέπει να μετακινηθούμε από εκεί που έχουμε συνηθίσει να βρισκόμαστε. Δηλαδή από το σεξουαλικό γυμνό, από το οποίο βομβαρδιζόμαστε καθημερινά». Και ενώ στο σύνολο τους οι καλλιτέχνες συμφωνούν με τα παραπάνω, μια μειοψηφία δύο μόνο συμμετεχόντων στην έρευνα, διατυπώνουν μια αμφιβολία, όσον αναφορά τη δυνατότητα του γυμνού κορμιού να υπάρξει στη σκηνή εντελώς απαλλαγμένο από την ερωτική του φύση. «Αν και η πρόθεση μπορεί να είναι το σώμα σύμβολο, δεν μπορεί και να μην είναι ερωτικό. Νομίζω ότι είναι μοιραίο, ότι είναι θέμα φύσης» επισημαίνει ο Παρασκευόπουλος και η Τσικάρα συμφωνεί: «Άθελα του το γυμνό σώμα βγάζει ερωτισμό. Υπάρχει πάντα μια ερωτική χροιά». Η μελέτη των παραστάσεων αποδεικνύει ότι στην πλειοψηφία τους μεταχειρίζονται το γυμνό κυρίως με τη συμβολική του δυναμική. Από τις είκοσι τρεις (23) παραστάσεις, τέσσερις (4) 28

29 μόνον παρουσιάζουν το γυμνό αποκλειστικά με την ερωτική του διάσταση 32 και τέσσερις (4) εμπεριέχουν ταυτόχρονα και συμβολικές παραπομπές. Σε όλες τις υπόλοιπες παραστάσεις το γυμνό λειτουργεί ως σύμβολο. Οι αριθμοί αυτοί επιβεβαιώνουν τη θέση της πλειοψηφίας των καλλιτεχνών για την μεγαλύτερη δυναμική που εκπέμπει ένα γυμνό ως σύμβολο, αλλά από την άλλη, αποδεικνύει ότι στα θέατρα της Θεσσαλονίκης τουλάχιστον, η ερωτική χρήση του γυμνού είναι περιορισμένη. Συγκεκριμένα, οι τέσσερις που παρουσιάζουν εξολοκλήρου, την ερωτική διάσταση του γυμνού είναι οι: Διαδικασίες Διακανονισμού Διαφορών και Ο Άρντεν από το Φέβερσαμ, στις οποίες το γυμνό συμπεριλαμβάνεται στα πλαίσια μιας ερωτικής σκηνής, Η γυναίκα του Κανδαύλη και Η Μεταμόρφωση, όπου το γυμνό γυναικείο κορμί υπάρχει ως ερωτικό αντικείμενο. Οι περιπτώσεις όπου το συμβολικό και το ερωτικό στοιχείο συνυπάρχουν είναι: η γυμνόστηθη Φαίδρα, η οποία, ως σύμβολο του ήλιου, εκπέμπει τόσο φως και θερμότητα που αδυνατεί να καλυφθεί από ρούχα (Ιππόλυτος Καλυπτόμενος) και το γυμνό «go go boy» που έχει και τη θέση ενός εικαστικού γυμνού (Μου θυμίζεις φιλιά). Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι στις παραστάσεις Το Κατερινάκι και οι Καινούργιοι φίλοι, οι ημίγυμνες παρουσίες της Ροζαλίας και της Μπίκι έχουν ξεκάθαρη ερωτική λειτουργία, και στις δυο περιπτώσεις όμως, το ερωτικό γυναικείο ημίγυμνο «επισκιάζεται» από το ανδρικό ολόσωμο γυμνό με συμβολικές προεκτάσεις, όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια. Η πλειοψηφία, επομένως, των παραστάσεων έχει ως πρόθεση να παρουσιάσει ένα γυμνό πολυσήμαντο και κατά κύριο λόγο συμβολικό, ξεπερνώντας κατά πολύ την ερωτική του φύση. Στις Βάκχες του Λάνγκχοφ το γυμνό σώμα του Χατζησάββα, ο οποίος φοράει μόνο μια πρωτόγονη μάσκα ζώου, αποτυπώνει την ντροπή που προκαλεί η φυσική γύμνια μέσα στα κοινωνικά πλαίσια, τη στιγμή της μεταμόρφωσης του από ζωόμορφο θεό (Διόνυσο) σε άνθρωπο. Στο Κατερινάκι, «στο ρόλο της σκοτεινής και ραδιούργας δεσποσύνης Κουνιγούνδη (Ηλιόπουλος), το γκροτέσκο ταυτίστηκε επιδεικτικά με το ανδρόγυνό του χαρακτήρα. Ο γυναικείος αυτός ρόλος επιλέχθηκε να ερμηνευτεί από άνδρα, με στόχο να τονιστεί το δυσαρμονικό, το πλαστό και το γκροτέσκο της φιγούρας, καθώς και το λανθάνον φύλο της. Ακόμα πιο έντονα αποτυπωμένα, καταστάθηκαν τα παραπάνω χαρακτηριστικά του ρόλου, πάνω στο ολόγυμνο κορμί του ηθοποιού» Η γυναίκα του Κανδαύλη, Μου θυμίζεις φιλιά, Μεταμόρφωση, Διαδικασίες διακανονισμού διαφορών, Ο Άρντεν από το Φέβερσαμ, Ιππόλυτος Καλυπτόμενος. 33 Ζωή Βερβεροπούλου, «Μυστικά και θαύματα», Θεσσαλονίκη,