Επιστημονική ημερίδα

Transcript

1 Επιστημονική ημερίδα «Προαγωγή Υγείας στο σχολείο ευαίσθητα θέματα: ψυχική υγεία, σεξουαλική υγεία, εξαρτήσεις» Σάββατο, 25 Ιανουαρίου :00 14:30 Χωρέμειο Αμφιθέατρο Νοσοκομείο Παίδων «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» Θηβών & Παπαδιαμαντοπούλου, Γουδή Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προαγωγή & Αγωγή Υγείας» Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Παιδοψυχιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Νοσοκομείο Παίδων «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ»

2 Πρόγραμμα ημερίδας 9:00-9:30 Εγγραφές 9:30-11: 00 Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στο σχολείο Προγράμματα Προαγωγής Ψυχικής Υγείας στους νέους : καλές πρακτικές Χτίζοντας την ανθεκτικότητα στο σχολείο Παιδιά με προβλήματα ψυχικής υγείας Προβλήματα συμπεριφοράς στη σχολική ηλικία Διαχείριση τάξης και επίλυσης συγκρούσεων 11:00-11:15 Διάλειμμα 11:15-12:45 Προαγωγή της Σεξουαλικής Υγείας στο σχολείο Τα πρότυπα για την εκπαίδευση στη σεξουαλική υγεία στην Ευρώπη Η Διακήρυξη των Σεξουαλικών Δικαιωμάτων & τα σεξουαλικά δικαιώματα των νέων Η εκπαίδευση στη σεξουαλικότητα στην Ευρώπη Εκπαιδευτικά προγράμματα σεξουαλικής υγείας στους νέους: απαραίτητα συστατικά Ζητήματα Σεξουαλικής Αγωγής στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Α Αθήνας Επικοινωνία Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας Ιατρική Σχολή Αθηνών Τηλ: chsr@med.uoa.gr 12:45-13:00 Διάλειμμα 13:00-14:30 Προαγωγής Υγείας & Εξαρτήσεις στο σχολείο Χρήση αλκοόλ, καπνού και άλλων ναρκωτικών στους μαθητές στην Ελλάδα Παράγοντες κινδύνου για εξάρτηση Αρχές στην εκπαίδευση για τα ναρκωτικά στο σχολείο Σχολικές παρεμβάσεις για την πρόληψη του καπνίσματος

3 ΠΜΣ «Προαγωγή & Αγωγή Υγείας» Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Βαβουράκη Πηνελόπη, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος Ορισμοί: Ανθεκτικότητα Αποτελεσματικότητα αντιμετώπισης, ή προσαρμογής, σε καταστάσεις πίεσης και προκλήσεις της ζωής Ενίσχυση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης των προκλήσεων της ζωής Υψηλότερη ενσυναίσθηση Ανεπτυγμένες επικοινωνιακές δεξιότητες Ισχυρό δέσιμο με έναν ή περισσότερους ενήλικες Ενδιαφέρον για το σχολείο και τη μάθηση Ευκολία στον καθορισμό & την επίτευξη στόχων Πλαισίωση από ασφαλείς και λειτουργικές οικογένειες και κοινότητες Ανθεκτικότητα και Ψυχική Υγεία Ψυχική υγεία: ισορροπία μεταξύ της φυσικής, διανοητικής, κοινωνικής, συναισθηματικής και πνευματικής κατάστασης. Η προαγωγή της ψυχικής υγείας περιλαμβάνει την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας. Και αντιστρόφως: η προαγωγή της ανθεκτικότητας οδηγεί σε καλύτερη ψυχική υγεία. Όμως: 1. Η ύπαρξη ανθεκτικότητας δεν εγγυάται ότι οι νέοι θα έχουν πάντα ευτυχισμένες και παραγωγικές ζωές. 2. Οι δυσκολίες μπορούν να μειώσουν την ανθεκτικότητα 3. Ένας μεγάλος αριθμός παιδιών εμφανίζει κάποιο ψυχικό πρόβλημα. Ορισμοί: Προστατευτικοί παράγοντες και παράγοντες κινδύνου Οι προστατευτικοί παράγοντες βοηθούν στην προστασία των παιδιών και των νέων από τα αρνητικά αποτελέσματα των παραγόντων κινδύνου. 1

4 Οικολογικό μοντέλο ανθεκτικότητας Κοινωνία Κοινότητα Χτίζοντας την ανθεκτικότητα σε ατομικό επίπεδο Οικογένεια Άτομο ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: Ήπιο ταπεραμέντο Αίσθηση του χιούμορ Δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και Επίλυσης συγκρούσεων Αυτοπεποίθηση Ενσυναίσθηση Αισιοδοξία: αίσθηση της ελπίδας, σκοπού και κατεύθυνσης Ευέλικτη σκέψη Αυτοκυριαρχία ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ: Βιολογική προδιάθεση Χαμηλή αυτοπεποίθηση Μαθησιακή ή άλλη ανικανότητα Φτωχή διατροφή Ακαδημαϊκή αποτυχία Δύσκολο ταπεραμέντο Χαλαρός έλεγχος παρορμήσεων Μη ασφαλές φυσικό περιβάλλον (βία, ρύπανση) Προβλήματα ακοής ή όρασης Ταπεραμέντο Λαμβάνουμε υπόψη το χαρακτήρα του κάθε παιδιού Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων Λειτουργούμε ως πρότυπα, διδάσκοντας κοινωνικές δεξιότητες Παραπομπή παιδιών που μπορεί να χρειάζονται ειδική βοήθεια Ένταξη ντροπαλών παιδιών σε κοινωνικές ομάδες. Δεξιότητες μάθησης Διαβάζουμε ιστορίες στα πιο μικρά παιδιά Ενθάρρυνση για συμμετοχή σε επιστημονικές ή εικαστικές δραστηριότητες Εκπαίδευση στα βήματα επίλυσης προβλημάτων Ανάπτυξη δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων 2

5 Αισθήματα και συναισθήματα Ενίσχυση ενσυναίσθησης Αυτοπεποίθηση Ανάπτυξη αυτοπεποίθησης Αποφυγή επικέντρωσης στη σπουδαιότητα της συνεχούς επιτυχίας. Τρόποι σκέψης Εφοδιασμός παιδιών με ποικιλία ρεαλιστικών στόχων Να καταλάβουν ότι η αποτυχία είναι αναπόφευκτη Προστασία από την υπερβολική έκθεση σε δυσάρεστα νέα & καταστροφικά γεγονότα. Δεξιότητες προσαρμοστικότητας Ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων Προτροπή για συμμετοχή σε εθελοντικές εργασίες, αθλητικά προγράμματα ή άλλες ομαδικές δραστηριότητες Ανάπτυξη της αίσθησης της δημιουργικής ανταγωνιστικότητας Κοινωνικές δεξιότητες Λειτουργούμε ως καλά κοινωνικά πρότυπα επιδεικνύοντας σεβασμό, λεπτότητα και φροντίδα. Ενάντια στην επιθετική συμπεριφορά. Ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας. Σωματική Υγεία και Φυσική Δραστηριότητα Ενίσχυση της φυσικής δραστηριότητας Συνηγορούμε για καθημερινή φυσική άσκηση Υποστήριξη παιδιών που αποτελούν στόχο για πείραγμα ή είναι απομονωμένα. Χτίζοντας την ανθεκτικότητα σε οικογενειακό επίπεδο ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ασφαλές δέσιμο με γονέα ή πρόσωπο φροντίδας Το να ζει με 2 γονείς Γονείς οριοθετημένοι με ξεκάθαρους, λογικούς κανόνες και απαιτήσεις Οικογένεια που αφιερώνει χρόνο και συμμετέχει συλλογικά Ικανότητα επίλυσης συγκρούσεων ως οικογένεια ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Έλλειψη γονέα που νοιάζεται για το παιδί Υπερπροστατευτικοί γονείς Το να ζει με ένα γονέα που κάνει χρήση ουσιών ή έχει κάποιο ψυχικό πρόβλημα Έλλειψη δομής και ρουτίνας Σκληρή πειθαρχία και τιμωρία Θάνατος γονέα σε μικρή ηλικία Εχθρικός χωρισμός ή διαζύγιο γονέων Κακοποίηση ή παραμέληση παιδιού Χαμηλό οικογενειακό εισόδημα 3

6 Ενθάρρυνση των παιδιών για να μιλήσουν ανοιχτά για όσα αισθάνονται Παραπομπή παιδιών σε κοινωνική υπηρεσία ή υπηρεσία υγείας για υποστήριξη Ενημέρωση γονέων για τα διαθέσιμα προγράμματα για γονείς Χτίζοντας την ανθεκτικότητα σε κοινωνικό επίπεδο Εμπλοκή των παιδιών στα προγράμματα αναψυχής που προσφέρονται από κοινοτικά κέντρα (πχ κατασκηνώσεις) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Πολιτικές σε τοπικό, επαρχιακό και εθνικό επίπεδο που προωθούν την ισότητα, τη δικαιοσύνη και τη λογοδοσία Πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα υποστήριξης Ενθαρρυντικό και ασφαλές σχολικό περιβάλλον που νοιάζεται για τα παιδιά Πρόσβαση σε συμβούλους, υπηρεσίες ψυχικής υγείας και κέντρα πρόληψης χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών Διαβίωση σε μια γειτονιά χωρίς έγκλημα και βία ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Περιθωριοποίηση ή απομόνωση που παράγεται από τις άδικες ευκαιρίες Οικογένεια με οικονομικές δυσκολίες Μη ασφαλής ή επικίνδυνη γειτονιά Γειτονιά χωρίς επαρκείς δημόσιες υπηρεσίες και κοινωνική υποστήριξη Η συχνή αλλαγή σχολείων και γειτονιάς Αίσθηση του ανήκειν Φύλο Απόκτηση θετικών στάσεων απέναντι και στα 2 φύλα. Κατανόηση φυλετικών ρόλων Προώθηση φυλετικής ισότητας. Κουλτούρα Σεβασμός προς όλες τις κουλτούρες και έθιμα Αποδεχόμαστε τα παιδιά γι αυτό που είναι Γλωσσικά εμπόδια 4

7 Κοινωνική κατάσταση Κοινωνικοοικονομική κατάσταση Κινητοποίηση για εξασφάλιση: Ασφαλής στέγαση, σχολεία & κοινότητες Προγράμματα προαγωγής υγιεινής διατροφής στα σχολεία και την κοινότητα Υψηλής ποιότητας δημόσια σχολεία Προγράμματα εκπαίδευσης δεξιοτήτων & επαγγελματικού προσανατολισμού για τους εφήβους Επηρεασμός από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης Ανάπτυξη κριτικής σκέψης απέναντι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης Πρόσβαση: Συστήματα προαγωγής της ανθεκτικότητας Εκπαίδευση Προώθηση ποικιλίας επαγγελματικών διεξόδων Υποτροφίες που ενθαρρύνουν τους νέους να εκπαιδευτούν σε πανεπιστημιακό επίπεδο Υγεία Στήριξη στα παιδιά με γονείς που έχουν προβλήματα Εξειδικευμένα προγράμματα Ενημέρωση παιδιών για την σωστή φροντίδα του σώματος Συμμετοχή των παιδιών στο κόσμο που τους περιβάλλει Ανάπτυξη υπευθυνότητας Προσπάθεια για ανεύρεση χορηγών για εξοπλισμό των σχολείων και την υλοποίηση προγραμμάτων Πηγή: Barankin, T. and Khanlou, N. (2007). Growing Up Resilient: Ways to Build Resilience in Children and Youth. Toronto: Centre for Addiction and Mental Health (Camh) Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!!! 5

8 ΠΜΣ «Προαγωγή & Αγωγή Υγείας» Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ «Δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία» Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2011) Η ψυχική υγεία σχετίζεται με τον τρόπο που αισθανόμαστε για τον εαυτό μας, καθώς και τον τρόπο που σκεφτόμαστε και σχετιζόμαστε με τους άλλους. Το να έχεις καλή ψυχική υγεία σημαίνει να είσαι σε θέση να απολαμβάνεις τη ζωή, να χειρίζεσαι τις προκλήσεις και να σχετίζεσαι με τους άλλους με θετικό τρόπο. Η καλή ψυχική υγεία στην παιδική ηλικία δημιουργεί τη βάση για καλή ψυχική υγεία και ευεξία στη μετέπειτα ζωή. Παγκράτη Λαμπρινή Μαία «ΠΝΜ Έλενα Βενιζέλου» Προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά (i) Η κακή ψυχική υγεία επηρεάζει: τη συμπεριφορά τα συναισθήματα την ικανότητα για μάθηση τις κοινωνικές σχέσεις τη σωματική υγεία την ευημερία Προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά (ii) Παρ όλο που τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, πολλά παιδιά δεν λαμβάνουν κατάλληλη επαγγελματική βοήθεια. Όταν το παιδί δεν λάβει την απαραίτητη βοήθεια, αυξάνονται οι πιθανότητες να έχει χειρότερη ψυχική, σωματική και κοινωνική υγεία στη μετέπειτα ζωή του. Περίπου τα μισά από όλα τα προβλήματα ψυχικής υγείας αρχίζουν πριν από την ηλικία των 14 ετών. Τα σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν περίπου 1 στα 7 παιδιά. Προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά (iii) Σχέση Ψυχικής Υγείας και Ανθεκτικότητας. Πρόωρα σημάδια «δυσκολίας» περιλαμβάνουν : δυσκολία διαχείρισης συναισθημάτων (θυμό / άγχος) δυσκολία αντιμετώπισης των αλλαγών αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό τους δυσκολία συνεργασίας δυσκολία να κάνουν ή / και να διατηρήσουν φίλους 1

9 Τι προκαλεί τα προβλήματα ψυχικής υγείας των παιδιών; Οι Ψυχικές Διαταραχές στην παιδική ηλικία: επηρεάζουν περίπου το 14 %, ή ένα στα επτά παιδιά. Και συνήθως αφορούν: Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα(ΔΕΠΥ) Άγχος Κατάθλιψη Καθένας από αυτούς τους παράγοντες μπορεί να έχουν είτε θετική είτε αρνητική επίδραση στην ψυχική υγεία ενός παιδιού. Τι είδους δυσκολίες ψυχικής υγείας αντιμετωπίζουν τα παιδιά ; Τα προβλήματα ψυχικής υγείας των παιδιών χωρίζονται συνήθως σε: «εσωτερίκευσης» (internalising) «εξωτερίκευσης» (externalising) Χαρακτηριστικά παιδιών με προβλήματα «εσωτερίκευσης» : νευρικότητα / αγχώδης ιδιοσυγκρασία υπερβολική ανησυχία απαισιόδοξη σκέψη συμπεριφορά απόσυρσης δυσκολία στις σχέσεις με συνομηλίκους (απομόνωση, απόρριψη, σχολικός εκφοβισμός) Χαρακτηριστικά παιδιών με προβλήματα «εξωτερίκευσης» : δύσκολη ιδιοσυγκρασία μειωμένες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων προβλήματα προσοχής, υπερκινητικότητα εναντιωματική συμπεριφορά επιθετική συμπεριφορά Τα παιδιά με ΔΕΠΥ και προβλήματα συμπεριφοράς παρουσιάζουν συχνά σοβαρές δυσκολίες εξωτερίκευσης. Τα παιδιά με σοβαρές δυσκολίες εσωτερίκευσης μπορεί να εμφανίσουν Διαταραχή Άγχους ή Κατάθλιψη. Είναι απαραίτητη η διάγνωση; Η διάγνωση βοηθά τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να περιγράψουν & να ερμηνεύσουν τα συμπτωμάτα ενός παιδιού. Η διάγνωση βοηθάει στην απόφαση της σωστής θεραπείας. Προσφέρει ανακούφιση στις οικογένειες παρέχοντας ένα όνομα για το τι πάει στραβά & βοηθάει να εξηγήσουν την συμπεριφορά του παιδιού τους. Ωστόσο πολλές φορές, η διάγνωση μπορεί να αναστατώσει την οικογένεια, γι αυτό είναι σημαντική η παροχή πληροφόρησης & υποστήριξης. Οι ψυχικές διαταραχές διαπιστώνονται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, με βάση: Καθιερωμένα διεθνή διαγνωστικά κριτήρια για κάθε διαταραχή (DSM IV & ICD 10). Τα διαγνωστικά αυτά εγχειρίδια περιγράφουν συμπτώματα που είναι αρκετά σοβαρά ώστε να προκαλέσουν δυσφορία και να επηρεάσουν την καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού. 2

10 Αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες ψυχικής υγείας των παιδιών: Οι γονείς είναι συνήθως οι πρώτοι που αναγνωρίζουν πότε το παιδί τους έχει πρόβλημα με τα συναισθήματα, τη σκέψη ή τη συμπεριφορά. Εκτός από τους γονείς και οι εκπαιδευτικοί έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν καθημερινά τη συμπεριφορά των παιδιών και να εντοπίσουν σημάδια προβλημάτων ψυχικής υγείας. Σε συνεργασία με τους γονείς, οι εκπαιδευτικοί στα δημοτικά σχολεία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των παιδιών. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να παρατηρήσουν δυσκολίες που αφορούν στους ακόλουθους τομείς: Συμπεριφορά (τελειομανία, υπερδραστηριότητα) Θέματα μάθησης (δυσκολίες διατήρησης της εστίασης / προσοχής) Σκέψη (αυτομομφής, απαισιοδοξίας) Συναίσθημα (φόβος, θλίψη, υπερβολική οργή) Κοινωνικά θέματα (απομόνωση, απόρριψη και σχολικός εκφοβισμός) Ο ρόλος του διδακτικού προσωπικού είναι: Υποστήριξη γονέων Γνώση των υπηρεσιών υγείας της κοινότητας για παραπομπή Συνεργασία από κοινού με τους γονείς Προσαρμογή των στρατηγικών διδασκαλίας και της διαχείρισης της συμπεριφοράς για να καλύψουν τις ανάγκες της ψυχικής υγείας και της μάθησης των παιδιών Συνεχή παροχή υποστήριξης για μαθητές και γονείς (στα παιδιά που λαμβάνουν θεραπεία για προβλήματα ψυχικής υγείας) Παιδιά με κατάθλιψη Ένα παιδί που αντιμετωπίζει προβλήματα κατάθλιψης, συνήθως παρουσιάζει: χαμηλή ενέργεια & δύσκολα παρακινείται χάνει το ενδιαφέρον του εύκολα σε δραστηριότητες που απολάμβανε συνήθως κάνει αρνητικά σχόλια για τον εαυτό του ψάχνει για το τι είναι λάθος, αντί να δει τα θετικά σε καταστάσεις δυσκολεύεται να αντλήσει ευχαρίστηση από δραστηριότητες εύκολη ενόχληση ή αναστάτωση κλαίει εύκολα μπορεί να έχει υπερβολικά μειωμένη/αυξημένη όρεξη για φαγητό προβλήματα στον ύπνο Στα παιδιά η ευερεθιστότητα μπορεί να είναι πιο εμφανής απ ό,τι η θλίψη. Τα παιδιά που πάσχουν από κατάθλιψη χρειάζονται υποστήριξη και κατανόηση. Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς; Βοηθήστε τα παιδιά : να μιλήσουν για αυτά που αισθάνονται. να «εμπλακούν» σε ευχάριστες δραστηριότητες. να αυξήσουν τη φυσική τους δραστηριότητα. Αν δεν είστε σίγουροι πως αισθάνεται το παιδί σας ρωτήστε το! Μην περιμένετε πάρα πολύ καιρό για να αλλάξει η άσχημη διάθεση. Αναλάβετε δράση (κλείστε ένα ραντεβού με έναν γιατρό ή έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας). 3

11 Τι θέτει τα παιδιά στον κίνδυνο της κατάθλιψης; Το να πάσχει από κατάθλιψη κάποιο μέλος του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος. Το να πάσχει από κατάθλιψη ένας από τους γονείς. (μπορεί να αλλάξει και η σχέση γονιών και παιδιών) Στρεσσογόνα γεγονότα όπως: ο θάνατος ενός γονέα, διαζύγιο γονέων, αλλαγή σχολείου, απόρριψη ή εκφοβισμός. Τα παιδιά που έχουν ιστορικό κλινικής κατάθλιψης έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν νέο επεισόδιο στο μέλλον. Προστατευτικοί Παράγοντες Έναντι της Κατάθλιψης Η εύκολη ιδιοσυγκρασία Αυτορρύθμιση/Αυτοέλεγχος Οι ζεστές και υποστηρικτικές σχέσεις Οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι φίλοι, παρέχοντας βοήθεια & υποστήριξη μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της κατάθλιψης ή και να αμβλύνουνν τις επιπτώσεις της. Παροχή βοήθειας στα παιδιά με κατάθλιψη Όταν το παιδί λάβει έγκαιρα την κατάλληλη θεραπεία: Μειώνεται ο χρόνος ανάρρωσης από την κατάθλιψη Μειώνεται η πιθανότητα επανεμφάνισης της Η συντονισμένη προσέγγιση (σπίτι & σχολείο) συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης στα παιδιά. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να έχει κατά νου ότι πολλές φορές πίσω από τις αλλαγές στη συμπεριφορά/διάθεση ενός παιδιού, κρύβεται η πιθανότητα κατάθλιψης. Προτάσεις για το διδακτικό προσωπικό Σύνδεση με τους γονείς (ανταλλαγή πληροφοριών) Συζήτηση με σχολικό σύμβουλο ή επαγγελματία ψυχικής υγείας για τις ανησυχίες σας Δώστε θετική ανατροφοδότηση Παροχή ευκαιριών για επιτυχία (έχετε εμπιστοσύνη στην ικανότητα των παιδιών και υποστηρίξτε τα για να επιτύχουν κοινωνικά και ακαδημαϊκά) Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες Προώθηση θετικών κοινωνικών σχέσεων Ενισχύστε τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων (δημιουργία μιας σειράς από πιθανές θετικές λύσεις) Παροχή επιπρόσθετης βοήθειας μάθησης Σας ευχαριστώ 4

12 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΜΣ: «ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ Οι πιο συνηθισμένες δύσκολες συμπεριφορές στην παιδική ηλικία: Παρορμητικές συμπεριφορές Επιθετικές συμπεριφορές Μη τήρηση των αρχών & οδηγιών που θέτουν οι ενήλικες Κοινωνική και ακαδημαϊκή ανάπτυξη Επιπτώσεις στη ψυχική υγεία Παλάγκα Μαρία, Ψυχολόγος ΔΕΠ-Υ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΔΙΑΓΩΓΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΓΧΩΔΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ 3% - 12% σημαντικά συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα που αφορούν την επιθετικότητα και βλάπτουν την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα και την ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών (Kauffman et al., 2005). Κρίσιμα σημεία Φυσιολογική και μη έκφραση της επιθετικότητας Bρέφη & νήπια χρησιμοποιούν περισσότερο την προκλητική συμπεριφορά (ελλείψει κατάλληλων δεξιοτήτων, στην προσπάθεια διεκδίκησης και επιβολής των επιθυμιών τους). Στόχοι εκπαίδευσης: αυτεπίγνωση & ανάπτυξη των δεξιοτήτων αναγνώρισης των συναισθημάτων & των δεξιοτήτων αυτοελέγχου/αυτορρύθμισης Μηχανισμοί: Μίμηση, Αφομοίωση, Εσωτερίκευση πρότυπων θετικής συμπεριφοράς Πρωτοβουλία για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας των παιδιών προσχολικής & σχολικής ηλικίας Μέθοδοι, εργαλεία, υποστήριξη των σχολείων σε σχέση με γονείς, φροντιστές, υπηρεσίες υγείας και την ευρύτερη κοινότητα Καλή ψυχική υγεία αντιμετώπιση των προκλήσεων τη ζωής, καλύτερες σχέσεις με δασκάλους, γονείς και συνομήλικους Το KidsMatter έχει τρείς βασικούς σκοπούς: Βελτίωση ψυχικής υγείας και ευεξίας παιδιών προσχολικής & σχολικής ηλικίας Μείωση των παραγόντων κινδύνου που συνδέονται με την εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας μεταξύ των μαθητών, και Υποστήριξη μαθητών με ψυχικά προβλήματα Βάσει του προγράμματος Κidsmatter τα σχολεία μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας των παιδιών αναλαμβάνοντας δράση σε τέσσερις βασικούς τομείς: Θετική σχολική κοινότητα Κοινωνική και συναισθηματική μάθηση Συνεργασία με γονείς και φροντιστές Υποστήριξη παιδιών με δυσκολίες ψυχικής υγείας Αναπτυξιακή Διαταραχή 3-5 % παιδιών 6-9 ετών Πιο συχνή στα αγόρια 60% διαγνωσμένων παιδιών συμπτώματα και κατά την ενηλικίωση Χαρακτηριστικές συμπεριφορές παιδιών με ΔΕΠ-Υ Απροσεξία Υπερκινητικότητα Παρορμητικότητα 1

13 Εκπαίδευση γονέων και φροντιστών σχετικά με τη ΔΕΠ-Υ σε δεξιότητες για διαχείριση της δύσκολης συμπεριφοράς του. Εκπαίδευση του σχολικού προσωπικού σχετικά με τη ΔΕΠ- Υ, καθώς και σε δεξιότητες και στρατηγικές για διαχείριση της δύσκολης συμπεριφοράς του παιδιού και παροχή βοήθειας στη μάθηση. Ψυχολογική θεραπεία για το παιδί (& υποστήριξη στους γονείς) και εκπαίδευση σε δεξιότητες για βελτίωση της συγκέντρωσης. Η αντιμετώπιση ζητημάτων αυτοεκτίμησης, άγχους και των σχέσεων με συνομηλίκους είναι επίσης ένα κρίσιμο στοιχείο της παροχής ψυχολογικής βοήθειας. Σχεδιασμός πλάνου Προτεραιότητες Επιμονή Περιορισμοί Παρακολούθηση Ρύθμιση συναισθημάτων 2-9% παιδιών και εφήβων αγχώδεις διαταραχές Πιο συχνές διαταραχές άγχους: Φοβίες Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή Άγχους αποχωρισμού Προβληματικό άγχος : Περισσότερο ανήσυχα από άλλα παιδιά της ηλικίας τους Εμποδίζει να συμμετέχουν σε κοινωνικές ή σχολικές δραστηριότητες Επηρεάζει την ικανότητα για να κάνουν πράγματα, που άλλα παιδιά της ηλικίας τους κάνουν με ευκολία Χαρακτηριστικές συμπεριφορές: Δυσκολία να λάβουν βοήθεια Δυσκολία συμμετοχής σε δραστηριότητες Μεγάλη ανάγκη επιβεβαίωσης Αποφυγή δύσκολων καταστάσεων Παράπονα για σωματικούς πόνους Πολλοί φόβοι Εκπαίδευση των παιδιών σε δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων Ενδυνάμωση των παιδιών για να μειωθούν οι συμπεριφορές απόσυρσης / αποφυγής δραστηριοτήτων Ρεαλιστικές προσδοκίες Παρακολούθηση και πιθανή τροποποίηση των δραστηριοτήτων που προκαλούν άγχος Ενίσχυση της ανεξαρτητοποίησης/αυτονομίας Πρόσβαση σε βοήθεια ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΟΒΑΡΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (2-16% <8 ετών) παροδική μορφή στη προσχολική ηλικία, επαναλαμβανόμενο μοτίβο συμπεριφοράς με αρνητισμό,προκλητικότητα, ανυπακοή και εχθρότητα απέναντι σε πρόσωπο εξουσίας. Η συμπεριφορά εκδηλώνεται στο σπίτι & στο σχολείο. Διαταραχή Διαγωγής( 3% 6-17 ετών), επαναλαμβανόμενο και επίμονο μοτίβο συμπεριφοράς σύμφωνα με το οποίο παραβιάζονται τα βασικά δικαιώματα των άλλων αλλά και βασικοί κανόνες. Το βάρος δε θα πρέπει να δίδεται στη διάγνωση αλλά στην παροχή κατάλληλης υποστήριξης & βοήθειας στο παιδί, για να αποφεύγεται ο στιγματισμός. Χαρακτηριστικές συμπεριφορές : Αδυναμία σύναψης και διατήρησης ικανοποιητικών σχέσεων Σωματικές επιθέσεις Αποποίηση ευθύνης Γενικότερος αρνητισμός /αντιδραστικότητα Έντονος εγωκεντρισμός Εμπλοκή σε περιστατικά εκφοβισμού Προβλήματα στη τήρηση κανόνων Δυσκολία σύνδεσης με το σχολείο Τα προβλήματα συμπεριφοράς θεωρούνται σημαντικά όταν: το παιδί παρουσιάζει προβλήματα συμπεριφοράς πολύ πιο συχνά από ό, τι τα παιδιά της ίδιας ηλικίας οι συμπεριφορές αυτές συμβαίνουν στο σπίτι, στο σχολείο και στη γειτονιά. οι συμπεριφορές αυτές προκαλούν προβλήματα στο παιδί, σε σχέση με τους φίλους, τους δασκάλους και την οικογένειά του. 2

14 ΤΥΠΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΝΗΠΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΔΥΣΚΟΛΗ ΙΔΙΟΣΥΓΚΡΑΣΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΞΕΣΠΑΣΜΑΤΑ/ ΠΕΡΙΦΡΟΝΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΣΥΠΕΡΙΦΟΡΑ Φτωχές κοινωνικές δεξιότητες Προβλήματα στις σχέσεις με συνομηλίκους Κίνδυνος αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς Χρήση ναρκωτικών Εγκληματικότητα/παραβατικότητα Κακές διαπροσωπικές σχέσεις Δυσκολία εύρεσης & διατήρησης εργασίας Ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης Ενθάρρυνση & δημιουργία ευκαιριών για συμμετοχή σε δραστηριότητες Παροχή θετικής ενίσχυσης Εφαρμογή ξεκάθαρων και δίκαιων κανόνων για όλους Παροχή κίνητρων- διδασκαλία με ευχάριστο & διασκεδαστικό τρόπο Δομημένες δραστηριότητες για όλους Ενίσχυση δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων 3

15 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προαγωγή & Αγωγή Υγείας» Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ Διαχείριση τάξης και επίλυσης συγκρούσεων Διαχείριση τάξηςπρόκληση για έναν εκπαιδευτικό & «εργαλείο» Θέματα ομιλίας Πειθαρχία Vs Τιμωρία Αποτελεσματική Πειθαρχία Γεωργία Κουτσουραδή, Ψυχολόγος Επίλυση Συγκρούσεων Πειθαρχία ή τιμωρία; Τιμωρία Αυθαίρετη, εκδικητική, άδικη, βίαια Προβάλλει τον θυμό των τιμωρών γονέων/εκπαιδευτικών Δεν υποδεικνύει εναλλακτικές ορθής συμπεριφοράς Προκαλεί άγχος στα παιδιά Πειθαρχία Εστιάζει στην μάθηση νέων δεξιοτήτων Επικεντρώνεται στις φυσικές και λογικές συνέπειες Προστατεύει τα παιδιά από κινδύνους Προάγει τον αυτοέλεγχο, την αυτοεκτίμηση και τη δημιουργία ασφαλών σχέσεων Σημεία-Κλειδιά Λίγα λόγια για την πειθαρχία Αποτελεσματική πειθαρχία Η προκλητική συμπεριφορά των παιδιών είναι 1)Θετικό & Υποστηρικτικό περιβάλλον μάθησης o ένα μέσο για να κερδίσουν ή να αποφύγουν κάτι o Άμεση και ισχυρή o τρόπος επικοινωνίας όταν δεν έχουν αναπτυχθεί αρκετά οι δεξιότητες επικοινωνίας Για αυτό, στόχος μας είναι να τα βοηθήσουμε να αποκτήσουν αυτοπειθαρχία 2)Στρατηγικές απόκτησης νέων δεξιοτήτων 3)Στρατηγικές για μείωση ανεπιθύμητων συμπεριφορών 1

16 4 βήματα για θετική πειθαρχία 1. Περιγράφουμε την κατάλληλη συμπεριφορά 2. Παρέχουμε σαφείς λόγους 3. Ρωτάμε για να επιβεβαιώσουμε πως κατάλαβαν 4. Η αποδεκτή συμπεριφορά ενισχύεται Όταν οι μαθητές κάνουν κάτι σωστά τους επαινούμε αμέσως, αυτό ακριβώς είναι η βάση της θετικής πειθαρχίας. Ο έπαινος γίνεται ρουτίνα στο έργο μας και η κριτική σπανίζει. Επίλυση συγκρούσεων σε παιδιά Η σύγκρουση είναι κάτι φυσιολογικό Χρειάζονται τη συνδρομή των ενηλίκων για να τη λύσουν, ενήλικες ως «καθοδηγητές» Αποτελεί σημαντικό θέμα για τα παιδιά που τη βιώνουν Συνήθως κερδίζει ο πιο ισχυρός/δυνατός Διαφορετικοί τύποι επίλυσης συγκρούσεων Ανταγωνισμός (κερδίζω-χάνεις) Αποφυγή (κερδίζεις- χάνω) Συμβιβασμός(κερδίζω λίγο-χάνω λίγο) Συνεργασία(κερδίζω-κερδίζεις) Πώς να καθοδηγήσουμε τα παιδιά στην σταδιακή επίλυση συγκρούσεων; 1. Προβάλλουμε την ικανότητα της συνεργατικής επίλυσης 2. Ζητάμε στα παιδιά να περιγράψουν τις σκέψεις τους 3. Δείχνουμε κατανόηση στην οπτική του καθενός 4. Αναζητούμε πιθανές λύσεις 5. Βοηθάμε να επιλέξουν έναν συνεργατικό τρόπο επίλυσης 6. Επαινούμε και υποστηρίζουμε Αποτελεσματική διαχείριση συγκρούσεων στα παιδιά Είναι πιο χαρούμενα «Χρειαζόμαστε σχολεία όπου οι μαθητές θέλουν να πηγαίνουν και οι εκπαιδευτικοί θέλουν να διδάσκουν» Educators for Social Responsibility, 1982 Βελτιώνονται οι κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες Καλύτερες φιλίες Σας ευχαριστώ Ενισχύεται η σχολική επίδοση 2

17 Τα Πρότυπα για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση στην Ευρώπη Περιφερειακό Γραφείο Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Ευρώπη - Ομοσπονδιακό Κέντρο Αγωγής Υγείας Γερμανίας Λόγοι για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση Η σεξουαλικότητα είναι ένα κεντρικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται Η άτυπη εκπαίδευση στην σεξουαλικότητα είναι ανεπαρκής στη σύγχρονη κοινωνία Οι νέοι άνθρωποι εκτίθενται σε πολλές νέες πηγές πληροφοριών Ανάγκη για προαγωγή της σεξουαλικής υγείας Ομιλήτρια: Στυλιανοπούλου Αγγελική, Επισκέπτρια Υγείας Λόγοι για τα πρότυπα στην σεξουαλική εκπαίδευση Σκοποί και στόχοι των προτύπων Πολλές χώρες εκφράζουν ανησυχία σχετικά με τα ποσοστά της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης & των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων στους νέους, γι αυτό και έχουν αναπτύξει ανεξάρτητα προγράμματα που εφαρμόζουν Μέχρι στιγμής δεν υπήρχαν πρότυπα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να καθορίσει το περιεχόμενο της σεξουαλικής αγωγής Χωρίς πρότυπα ορισμένοι νέοι άνθρωποι μπορεί να έχουν περιορισμένη ή καθόλου σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και κατά συνέπεια πάσχουν από προβλήματα σεξουαλικής υγείας η διασφάλιση της ποιότητας της σεξουαλικής αγωγής να εξασφαλιστεί μια θετική προσέγγιση για τη σεξουαλικότητα & την ηλικιακά κατάλληλη προσέγγιση να εξασφαλιστούν τα δικαιώματα παιδιών & νέων για ολοκληρωμένη & σωστή πληροφόρηση η μείωση των αρνητικών αποτελεσμάτων να δώσουν ένα πλαίσιο ρόλων στους εκπαιδευτικούς, τους γονείς & τους σχετικούς φορείς Πίνακας (matrix) για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση (l) Ο πίνακας είναι δομημένος σύμφωνα με διαφορετικές ηλικιακές ομάδες: 0-4, 4-6, 6-9, 9-12, & 15 και άνω Περιλαμβάνει οκτώ κύριες θεματικές κατηγορίες: 1. Το ανθρώπινο σώμα & η ανάπτυξή του, 2. Γονιμότητα & αναπαραγωγή, 3. Σεξουαλικότητα, 4. Συναισθήματα, 5. Σχέσεις & τρόπος ζωής, 6. Σεξουαλικότητα υγεία & ευημερία, 7. Σεξουαλικότητα & δικαιώματα, 8. Κοινωνικοί & πολιτιστικοί καθοριστικοί παράγοντες της σεξουαλικότητας Τα θέματα εισάγονται σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες αλλά επανεμφανίζονται & μεταγενέστερα Πίνακας (matrix) για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση (ll) Τα θέματα χωρίζονται σε: Γνώσεις/Πληροφορίες Δεξιότητες Στάσεις Τα θέματα αποτελούνται από τον πυρήνα («πρέπει να γίνει») και από συμπληρωματικά στοιχεία 1

18 0-4 Ανθρώπινο σώμα & ανάπτυξη ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Όλα τα μέρη του σώματος και τις λειτουργίες τους Διαφορετικά σώματα και διαφορετικά φύλα Την υγιεινή του σώματος ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να ονομάζουν τα μέρη του σώματος Να κάνουν ορισμένα πράγματα για την υγιεινή τους π.χ. να πλένουν κάθε μέρος του σώματος Να αναγνωρίζουν τις διαφορές του σώματος Να εκφράζουν ανάγκες και επιθυμίες ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Θετική εικόνα του σώματος και του εαυτού: αυτοεκτίμηση Σεβασμό στο διαφορετικό Εκτίμηση του δικού τους σώματος 0-4 Συναισθήματα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Διαφορετικά είδη αγάπης «Ναι» & «όχι» στα συναισθήματα ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να νιώθουν και να δείχνουν ενσυναίσθηση Να λένε ναι ή όχι Να εκφράζουν και να επικοινωνούν δικά τους συναισθήματα, ευχές και ανάγκες ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Να κατανοούν τα συναισθήματα τους καθώς και να τα εκφράζουν με διαφορετικούς τρόπους Θετικά συναισθήματα για το δικό τους φύλοβιολογικό & κοινωνικό (είναι καλό που είμαι κορίτσι-αγόρι) Την στάση ότι η δική τους εμπειρία και η έκφραση των συναισθημάτων είναι η σωστή 0-4 Κοινωνικοί & πολιτιστικοί καθοριστικοί παράγοντες της σεξουαλικότητας ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Τους κοινωνικούς κανόνες και τα πολιτιστικά πρότυπα/αξίες Τους ρόλους των δύο φύλων Την κοινωνική απόσταση που πρέπει να διατηρηθεί με διάφορους ανθρώπους ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Διάκριση μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας συμπεριφοράς Να σέβονται τους κοινωνικούς κανόνες και τα πολιτιστικά πρότυπα Σωστή συμπεριφορά ανάλογα με το πλαίσιο ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Να σέβονται το δικό τους σώμα αλλά και των άλλων Να αποδέχονται τους κοινωνικούς κανόνες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και της οικειότητας Να σέβονται το "όχι" ή το "ναι" από τους άλλους 4-6 Συναισθήματα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Την ζήλια, τον θυμός, την επιθετικότητα, την απογοήτευση Την φιλία και την αγάπη προς τους ανθρώπους του ίδιου φύλου ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να διαχειρίζονται την απογοήτευση Να εκφράζουν και να επικοινωνούν τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την αποδοχή ότι τα αισθήματα αγάπης είναι μέρος όλων των συναισθημάτων και είναι φυσικά Την στάση ότι η δική τους εμπειρία και έκφραση των συναισθημάτων είναι σωστή και σημαντική 4-6 Σχέσεις & τρόπος ζωής ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Την φιλία Τις σχέσεις του ίδιου φύλου Τους διαφορετικούς τύπους οικογενειακών σχέσεων ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να αναπτύξουν σχέσεις μεταξύ τους, με τα μέλη της οικογένειας και τους φίλους με κατάλληλο τρόπο Να ζουν μαζί σε οικογένειες με αμοιβαίο σεβασμό Να αναπτύσσουν και να διατηρούν σχέσεις ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την αποδοχή της διαφορετικότητας Τον σεβασμό στις διαφορές του τρόπου ζωής 4-6 Σεξουαλικότητα & δικαιώματα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Την κακοποίηση: ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι καλοί, προσποιούνται ότι είναι ευγενικοί, αλλά μπορεί να είναι βίαιοι Τα δικαιώματά τους (μεταξύ άλλων, αυτά της πληροφόρησης και της προστασίας) Την ευθύνη των ενηλίκων για την ασφάλεια των παιδιών ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να κάνουν ερωτήσεις Να στρέφονται σε κάποιον που εμπιστεύονται, αν έχουν κάποιο πρόβλημα Να εκφράζουν τις ανάγκες & τις επιθυμίες τους ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την στάση «το σώμα μου, ανήκει σε μένα» Την γνώση των δικαιωμάτων 2

19 6-9 Ανθρώπινο σώμα & ανάπτυξη ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Σωματικές αλλαγές, έμμηνος ρύση, εκσπερμάτωση, ατομικές διαφορές στην ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου (Βιολογικές) διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών εσωτερικές και εξωτερικές Υγιεινή του σώματος ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να γνωρίζουν και να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τις σωστές λέξεις για τα μέρη του σώματος και τις λειτουργίες τους ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την αποδοχή των ανασφαλειών που προκύπτουν από τη συνειδητοποίηση του σώματός τους Μια θετική αυτόεικόνα και εικόνα σώματος: αυτοεκτίμηση Μια θετική ταυτότητα φύλου 6-9 Σεξουαλικότητα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Αγάπη να είσαι ερωτευμένος Τρυφερότητα Σεξ στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (συμπεριλαμβανομέν ου του Διαδικτύου) Την απόλαυση και την ευχαρίστηση όταν αγγίζει το σώμα του Κατάλληλη χρήση σεξουαλικού λεξιλογίου ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να αποδεχτούν την δική τους ανάγκη αλλά και των άλλων για ιδιωτικότητα Να διαχειρίζονται το θέμα του σεξ στα μέσα μαζικής ενημέρωσης Να χρησιμοποιούν το σεξουαλικό λεξιλόγιο χωρίς προσβλητικό τρόπο ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την κατανόηση του «αποδεκτού σεξ" 6-9 Σχέσεις & τρόπος ζωής ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Διαφορετικές σχέσεις σε σχέση με την αγάπη, τη φιλία, κλπ. Διαφορετικές οικογενειακές σχέσεις ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να εκφράζουν τον εαυτό τους μέσα στις σχέσεις Να είναι σε θέση να διαπραγματεύονται τον συμβιβασμό, να δείχνουν ανοχή και κατανόηση Να κάνουν κοινωνικές επαφές και φιλίες ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την αποδοχή της ανάληψης των υποχρεώσεων, της υπευθυνότητας και της ειλικρίνειας ως βάσεις για τις σχέσεις Τον σεβασμός στους άλλους Την αποδοχή της διαφορετικότητας 6-9 Σεξουαλικότητα, υγεία & ευημερία ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Την θετική επίδραση της σεξουαλικότητας στην υγεία και την ευημερία Τις ασθένειες που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα Την σεξουαλική βία και την επιθετικότητα ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να θέτουν όρια Να εμπιστεύονται το ένστικτό τους και να εφαρμόζουν τα 3 στάδια (λέμε όχι, απομακρυνόμαστε, μιλάμε σε κάποιον που εμπιστευόμαστε) ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Το αίσθημα της ευθύνης για την ίδια τους την υγεία και την ευημερία Την συνειδητοποίηση των επιλογών και δυνατοτήτων τους Την επίγνωση των κινδύνων 9-12 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Ανθρώπινο σώμα & ανάπτυξη Υγιεινή σώματος (έμμηνος ρύση, εκσπερμάτωση) Πρώιμες αλλαγές εφηβείας (ψυχική, σωματική, κοινωνική, συναισθηματική και οι παραλλαγές αυτών) ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να ενσωματώνουν τις αλλαγές στην δική τους ζωή Να γνωρίζουν και να χρησιμοποιούν το σωστό λεξιλόγιο ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Κατανόηση και αποδοχή των αλλαγών και των διαφορών στα σώματα 9-12 Γονιμότητα & αναπαραγωγή ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Την αναπαραγωγή και τον οικογενειακό προγραμματισμό Τα διαφορετικά είδη της αντισύλληψης και η χρησιμότητά τους: μύθοι γύρω από την αντισύλληψη Τα συμπτώματα της εγκυμοσύνης, τους κινδύνους και τις συνέπειες του επικίνδυνου σεξ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να κατανοήσουν τη σχέση μεταξύ της εμμήνου ρύσεως/εκσπερμάτισης και της γονιμότητα Να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τα προφυλακτικά και αντισυλληπτικά για το μέλλον ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Να κατανοήσουν ότι η αντισύλληψη είναι ευθύνη και των δύο φύλων 3

20 9-12 Σεξουαλικότητα υγεία & ευημερία ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Tα συμπτώματα, τους κινδύνους και τις συνέπειες των επικίνδυνων, δυσάρεστων και ανεπιθύμητων σεξουαλικών εμπειριών Τη συχνότητα η και τα διάφορα είδη της σεξουαλικής κακοποίησης, πώς να την αποφεύγουν και πού να ζητήσουν υποστήριξη Τη θετική επίδραση της σεξουαλικότητας στην υγεία και την ευημερία ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να αναλαμβάνουν την ευθύνη όσον αφορά την ασφαλή και ευχάριστη σεξουαλική εμπειρία για τον εαυτό του και τους άλλους Να θέτουν όρια και επιθυμίες και να αποφεύγουν τις μη ασφαλείς ή τις ανεπιθύμητες σεξουαλικές εμπειρίες ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Συνειδητοποίηση των επιλογών και δυνατοτήτων τους Επίγνωση των κινδύνων 9-12 Κοινωνικοί & πολιτιστικοί καθοριστικοί παράγοντες της σεξουαλικότητας ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Την επιρροή των συνομηλίκων, τα μέσα ενημέρωσης, την πορνογραφία, τον πολιτισμό, τη θρησκεία, το φύλο, τους νόμους και την κοινωνικοοικονομικ ή κατάσταση σχετικά με τις σεξουαλικές αποφάσεις, τις συντροφικές σχέσεις και τη συμπεριφορά ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να συζητήσουν τις εξωτερικές επιρροές και να κάνουν μια προσωπική εκτίμηση ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Σεβασμό σε διαφορετικούς τρόπους ζωής, αξίες και νόρμες Γονιμότητα & αναπαραγωγή ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Τον αντίκτυπο της μητρότητας & της πατρότητας σε νεαρή ηλικία Τις υπηρεσίες αντισύλληψης Τη μη αποτελεσματική αντισύλληψη και τις αιτίες της Εγκυμοσύνη (επίσης στις σχέσεις του ιδίου φύλου) και στειρότητα Μύθοι και αλήθειες για τις διάφορες μορφές αντισύλληψης (συμπεριλαμβανομέν ης της επείγουσας αντισύλληψης) ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να αναγνωρίζουν τα σημάδια και τα συμπτώματα της εγκυμοσύνης Να ενημερώνονται για την αντισύλληψη από κάποιον ειδικό π.χ. με την επίσκεψη ενός επαγγελματία υγείας Να παίρνουν μια συνειδητή απόφαση για τις σεξουαλικές εμπειρίες τους ή όχι ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Προσωπικές στάσεις (κανόνες και αξίες) για την μητρότητα και την πατρότητα, την αντισύλληψη, την άμβλωση και την υοθεσία Μια θετική στάση προς την απόφαση της αμοιβαίας ευθύνης για την αντισύλληψη Συναισθήματα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Οι διαφορές μεταξύ φιλίας, αγάπης, επιθυμίας Τα διαφορετικά συναισθήματα π.χ περιέργεια, έρωτας, αμφιθυμία, ανασφάλεια, ντροπή, φόβος και ζήλεια ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να εκφράζουν την φιλία και την αγάπη με διάφορους τρόπους Να εκφράζουν τις δικές τους ανάγκες, επιθυμίες, όρια, σεβασμό αυτών και των άλλων ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Να αποδέχονται τους ανθρώπους που νιώθουν διαφορετικά 15 & άνω Ανθρώπινο σώμα & ανάπτυξη ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Τις ψυχολογικές αλλαγές στην εφηβεία Γνώση του σώματος, την εικόνα του σώματος, τις αλλαγές ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να αναγνωρίζουν τις διαφορές μεταξύ της εικόνας της πραγματικής ζωής και των ΜΜΕ Να συμβιβαστούν με την εφηβεία και να αντισταθούν στις πιέσεις των συνομηλίκων Να αποκτήσουν κριτική σκέψη όσον αφορά τα μηνύματα των ΜΜΕ, την βιομηχανία ομορφιάς, τις διαφημίσεις και να αναγνωρίζουν τους πιθανούς κινδύνους κατά την διάρκεια σωματικών αλλαγών ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Να αναπτύξουν κριτική σκέψη των πολιτιστικών προτύπων που σχετίζονται με το ανθρώπινο σώμα Αποδοχή και εκτίμηση διαφόρων σχημάτων του σώματος 15 & άνω Γονιμότητα & αναπαραγωγή ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Τις μεταβολές της γονιμότητας με την ηλικία Την εγκυμοσύνη & την στειρότητα, τις αποβολές, την αντισύλληψη, την επείγουσα αντισύλληψη Την αναποτελεσματική αντισύλληψη και τις αιτίες της Για τις υπηρεσίες αντισύλληψης Τον σχεδιασμό οικογένειας και καριέρας / προσωπικό μέλλον & τις συνέπειες μιας εγκυμοσύνης για τους νέους εφήβους ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να επικοινωνούν με τον σύντροφό τους επί ίσοις όροις: να συζητήσουν δύσκολα θέματα με σεβασμό στις διαφορετικές απόψεις Να χρησιμοποιούν τις δεξιότητες διαπραγμάτευσης Να προβαίνουν σε ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά με την αντισύλληψη και την (ανεπιθύμητη) εγκυμοσύνη ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την προθυμία να λαμβάνουν υπόψη τις διαφορές των δύο φύλων όσον αφορά τη γονιμότητα, την αναπαραγωγή και την άμβλωση 4

21 15 & άνω Σεξουαλικότητα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Το σεξ ως κάτι περισσότερο από μια απλή συνουσία Η έννοια του φύλου σε διαφορετικές ηλικίες, διαφορές φύλου Τη σεξουαλικότητα και την αναπηρία, την επιρροή της ασθένειας στη σεξουαλικότητα (διαβήτης, ο καρκίνος, κ.λπ.) ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να συζητούν τις μορφές σχέσεων και τους λόγους για να κάνουν σεξ, ή όχι Να αναγνωρίζουν τα ομοφυλοφιλικά ή αμφιφυλόφιλα συναισθήματα Να αναπτύσσουν δεξιότητες με οικεία επικοινωνία και διαπραγμάτευση ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Μια θετική στάση απέναντι στη σεξουαλικότητα και την ευχαρίστηση Αποδοχή των διαφορετικών σεξουαλικών προσανατολισμών και ταυτοτήτων 15 & άνω Κοινωνικοί & πολιτιστικοί καθοριστικοί παράγοντες της σεξουαλικότητας ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Δώστε πληροφορίες για: Τα κοινωνικά όρια: κοινοτικά πρότυπα ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Διευκολύνετε τα παιδιά: Να καθορίζουν τις προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις Να ασχοληθούν με αντικρουόμενες (διαπροσωπικά) κοινωνικά πρότυπα και τις αξίες της οικογένειας και της κοινωνίας ΣΤΑΣΕΙΣ Βοηθήστε τα παιδιά να αναπτύξουν: Την συνειδητοποίηση των κοινωνικών, πολιτιστικών και ιστορικών επιρροών στη σεξουαλική συμπεριφορά Το συναλλακτικό σεξ, η πορνογραφία, η σεξουαλική εξάρτηση Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας! 5

22 ΠΜΣ «Προαγωγή & Αγωγή Υγείας» Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Γιατί χρειάζεται ένας Οδηγός για τα Σεξουαλικά Δικαιώματα των Νέων; (1) TA ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Δέμου Λαμπρινή Μαία «ΠΝΜ Έλενα Βενιζέλου» Οι νέοι είναι σεξουαλικά όντα & έχουν σεξουαλικές ανάγκες, επιθυμίες, φαντασιώσεις & όνειρα. Είναι σημαντικό για όλους τους νέους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να είναι σε θέση να εξερευνήσουν, να βιώσουν & να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους με υγιή, θετικό, ευχάριστο & ασφαλή τρόπο. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν διασφαλίζονται τα σεξουαλικά δικαιώματα των νέων. Πηγή: Γιατί χρειάζεται ένας Οδηγός για τα Σεξουαλικά Δικαιώματα των Νέων; (2) Τα σεξουαλικά δικαιώματα είναι ανθρώπινα δικαιώματα Απειλές για τα σεξουαλικά δικαιώματα : διακρίσεις, στίγμα, βία, φόβος, άγνοια, ορισμένες πολιτιστικές & παραδοσιακές πεποιθήσεις Oι νέοι είναι ευάλωτοι σε παραβιάσεις των σεξουαλικών τους δικαιωμάτων Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τι είναι τα σεξουαλικά δικαιώματα & πώς συνδέονται με τους νέους Έτσι, ο Οδηγός για τα Σεξουαλικά Δικαιώματα των Νέων στοχεύει να διερευνήσει πώς τα σεξουαλικά δικαιώματα αφορούν τους νέους με έναν τρόπο που να είναι προσβάσιμος & να σχετίζεται με αυτούς να αναπτύξει ιδέες για το πώς τα σεξουαλικά δικαιώματα μπορούν να γίνουν δράσεις για και από τους νέους ανθρώπους Βασικές πληροφορίες για τα σεξουαλικά δικαιώματα Τα σεξουαλικά δικαιώματα, όπως και τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι Καθολικά Αναφαίρετα Αδιαίρετα μεταξύ τους Αλληλένδετα & αλληλοεξαρτώμενα Θέτουν υποχρεώσεις Γιατί τα σεξουαλικά δικαιώματα των νέων είναι διαφορετικά από αυτά των ενηλίκων; Ευρεία άρνηση απέναντι στη σεξουαλικότητα των νέων Παρανοήσεις «οι νέοι δεν είναι ή δεν πρέπει να είναι σεξουαλικά όντα εκτός αν είναι π.χ. παντρεμένα ζευγάρια ή πάνω από μια ορισμένη ηλικία» «οι νέοι δεν είναι ικανοί να παίρνουν μόνοι τους αποφάσεις, γι αυτό οι ενήλικες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν για τη ζωή και τη σεξουαλικότητά τους» Ανάγκη ταυτόχρονης προστασίας & ενδυνάμωσης των νέων 1

23 Η «εξελικτική ικανότητα των νέων» (evolving capacity) Κάθε νέος προοδευτικά αναπτύσσει την ικανότητα να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων & των αποφάσεών του Συμβαίνει με διαφορετικό ρυθμό στον καθένα Η ισορροπία μεταξύ προστασίας και αυτονομίας είναι πολύπλοκη διαδικασία και απαιτεί να κοιτάμε την ικανότητα κάθε νέου εξατομικευμένα αντί να εστιάζουμε στην ηλικία του Η ικανότητα εξέλιξης πρέπει να διασφαλίζεται από ένα ευνοϊκό περιβάλλον που ταυτόχρονα προστατεύει από οποιαδήποτε βλάβη Οι θεμελιώδεις αρχές των σεξουαλικών δικαιωμάτων 1. Η σεξουαλικότητα είναι βασικό κομμάτι του να είσαι άνθρωπος για όλους τους νέους 2. Η σεξουαλικότητα και η σεξουαλική απόλαυση είναι σημαντικές για όλους τους νέους ανεξάρτητα απο την επιθυμία επιλογή για αναπαραγωγή 3. Η εξελικτική ικανότητα των παιδιών και των νέων πρέπει να αναγνωρίζεται 2 ο : Το δικαίωμα της συμμετοχής 1 ο : Το δικαίωμα της ισότητας Παροχή νομικής προστασίας από οποιαδήποτε μορφή διάκρισης Κατάργηση νόμων, πολιτικών, πρακτικών και συμπεριφορών που προάγουν στερεότυπα και παρερμηνείες Δυνατότητα των νέων να ασκούν και να εκπληρώνουν τα δικαιώματά τους ισότιμα, συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών δικαιωμάτων Ενεργό συμμετοχή στον προγραμματισμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση προγραμμάτων που αφορούν τα σεξουαλικά δικαιώματα και τις υπηρεσίες σεξουαλικής υγείας Προσδιορισμό του τρόπου ενεργού συμμετοχής των νέων στη λήψη αποφάσεων Δέσμευση από τους ενήλικες και την πολιτεία να οικοδομήσουν ισότιμες συνεργασίες με τους νέους Δυνατότητα λήψης αποφάσεων για τη σεξουαλικότητα του ατόμου με σεβασμό από όλους 3 ο : Το δικαίωμα στη ζωή και τη μη βλάβη 4 ο : Το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα Προστασία από τη σεξουαλική βία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση, τα εγκλήματα τιμής Εγγυημένη προστασία από τη σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση Φροντίδα υγείας που στοχεύει στην εξασφάλιση της ευημερίας και του δικαιώματός στην υγεία Ιδιωτικότητα και εμπιστευτικότητα στις υπηρεσίες υγείας Εμπιστευτικότητα των πληροφοριών για τη σεξουαλική συμπεριφορά των νέων, το σεξουαλικό προσανατολισμού, τον HIV, τη χρήση αντισύλληψης, τις σεξουαλικώς μεταδιδόμενες μολύνσεις, την εγκυμοσύνη ή άμβλωση Ιδιωτικότητα στην αλληλογραφία των νέων Εξασφάλιση ότι οι νέοι δίνουν τη συγκατάθεσή τους πριν από την αποκάλυψη οποιασδήποτε προσωπικής πληροφορίας Αυτονομία στη λήψη αποφάσεων για τη σεξουαλικότητα σύμφωνα με την εξελικτική ικανότητα των νέων 2

24 5 ο : Το δικαίωμα της προσωπικής αυτονομίας και της αναγνώρισης της ατομικότητας ενώπιον του νόμου 6 ο : Το δικαίωμα στην ελεύθερη ατομική σκέψη και έκφραση Αναγνώριση, προστασία και εκπλήρωση των νόμιμων δικαιωμάτων των νέων Ελευθερία να εξερευνήσει το άτομο τη σεξουαλικότητά του με έναν ασφαλή και ευχάριστο τρόπο Κοινωνίες που υποστηρίζουν όλες τις μορφές διαφορετικότητας Ενδυνάμωση για να αποφασίζει κάθε άτομο με ποιόν, πότε και πώς να έρθει σε σεξουαλική επαφή Πρόσβαση σε πληροφορίες έτσι ώστε όλοι οι νέοι να γνωρίζουν τα νομικά και ανθρώπινα δικαιώματά τους. Πρόσβαση σε συμμετοχική, ολοκληρωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και ακριβείς πληροφορίες για τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική υγεία. Εξασφάλιση της ελεύθερης έκφρασης της ταυτότητας των νέων Ενίσχυση των απαραίτητων δεξιοτήτων για αποτελεσματική έκφραση της σεξουαλικής ταυτότητας με θετικό και υγιή τρόπο. Ανοικτή και ισότιμη επικοινωνία με γονείς, δασκάλους και άλλους ενήλικες για τη σεξουαλικότητα και το φύλο. 7 ο : Το δικαίωμα στην υγεία 8 ο : Το δικαίωμα στη γνώση & τη μάθηση Πρόσβαση σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα, φιλικών προς τους νέους, υπηρεσιών υγείας για τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία Εκπαίδευση, γνώσεις και δεξιότητες που θα βοηθήσουν. όλους τους νέους να επιμείνουν σε ασφαλέστερο sex Ουσιαστική συμμετοχή των νέων στην καθιέρωση πολιτικών, προγραμμάτων και υπηρεσιών δημόσιας υγείας Πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα αντισυλληπτικών μεθόδων και στις νεώτερες μεθόδους στην αναπαραγωγική τεχνολογία Πρόσβαση σε ακριβείς και εύκολα κατανοητές πληροφορίες για τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική υγεία Πρόσβαση σε εκπαίδευση που στοχεύει στην εξάλειψη του στίγματος, των διακρίσεων και όλων των μορφών βίας Προώθηση της ανάπτυξης και ενδυνάμωση των νέων να συμμετέχουν στη διαμόρφωση της πολιτικής για τη σεξουαλική υγεία και την εκπαίδευση Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την οικοδόμηση ισχυρών, δίκαιων και υγιών σχέσεων Εξασφάλιση ότι όλοι οι νέοι μπορούν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους Βελτίωση της σεξουαλικής εκπαίδευσης που εστιάζει στις βιολογικές και βιοϊατρικές πτυχές της σεξουαλικότητας έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μπορεί να συμβάλει στην παροχή σημαντικών πληροφοριών για ασφαλές σεξ και όχι μόνο στην ενίσχυση της αποχής στην καθυστέρηση πραγματοποίησης της πρώτης σεξουαλικής επαφής στη μείωση του σεξ χωρίς προφυλάξεις & στη μείωση του αριθμού των σεξουαλικών συντρόφων στην αύξηση της αντισύλληψης & της χρήσης προφυλακτικού στη μείωση ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων & των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων 9 ο : Το δικαίωμα της επιλογής του γάμου και της απόκτησης παιδιών Δυνατότητα επιλογής συντρόφου ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία, εθνικότητα, κοινωνική τάξη Πρόσβαση σε πληροφορίες, εκπαίδευση και υπηρεσίες που επιτρέπουν σε όλους τους νέους να αποφασίσουν ελεύθερα εάν, πώς, και πότε θα αποκτήσουν παιδιά Πρόσβαση σε όλες τις μορφές ασφαλών, αποτελεσματικών και προσιτών μεθόδων αντισύλληψης Πρόσβαση και δίκαιη κοινωνική πρόνοια για όλους τους τύπους οικογενειών Υποστήριξη για τους νέους γονείς Ελεύθερη επιλογή για γάμο χωρίς παιδιά 3

25 10 ο : Το δικαίωμα της διασφάλισης των δικαιωμάτων Κρατικοί και κοινωνικοί μηχανισμοί προσιτοί και σχετικοί για τους νέους Πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το πώς δηλώνεται και αντιμετωπίζεται η παραβίαση των σεξουαλικών δικαιωμάτων Διασφάλιση ότι τα άτομα σε ηγετικές θέσεις προστατεύουν και υποστηρίζουν τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων, αλλά και τίθενται απέναντι στα συστήματα και τις πρακτικές που ευνοούν την παραβίαση των σεξουαλικών δικαιωμάτων Πόροι και υποστήριξη για ενδυνάμωση των νέων ώστε να διεκδικούν τα δικαιώματά τους Από τα λόγια στις πράξεις (1) Μπορούμε Να αυξήσουμε τη δική μας γνώση για τα σεξουαλικά δικαιώματα των νέων Να αυξήσουμε τη γνώση στην κοινότητα μας και να την ευαισθητοποιήσουμε σχετικά με τα σεξουαλικά δικαιώματα των νέων Να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε φιλικές για τους νέους υπηρεσίες υγείας Από τα λόγια στις πράξεις (2) Μπορούμε Να βελτιώσουμε & να διευρύνουμε την παροχή ολοκληρωμένης εκπαίδευσης και ενημέρωσης για τη σεξουαλικότητα, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των νέων Να συμβάλουμε στη συνηγορία για τα σεξουαλικά δικαιώματα των νέων σε τοπικό ή/και εθνικό επίπεδο Να ενισχύσουμε την ηγεσία της νεολαίας. Η σεξουαλικότητα είναι κάτι που αισθανόμαστε, κάτι που νιώθουμε, κάτι που βγαίνει από μέσα μας 16 χρ. αγόρι, Γουατεμάλα Υπάρχουν πολλοί από μας σε αυτό τον κόσμο με διαφορετικό χαρακτήρα, κατά αυτόν τον τρόπο υπάρχουν και διαφορετικές εκφράσεις της σεξουαλικότητας 17 χρ.,κορίτσι, Αρμενία Η αλλαγή είναι δυνατή! πάντα υπάρχει κάτι που μπορείτε να κάνετε, δεν έχει σημασία πόσο μεγάλο ή μικρό 18χρ. αγόρι Κένυα Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας 4

26 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ» ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΛΑΝΤΖΗ ΓΙΩΤΑ, Κοινωνική Λειτουργός Ο ρόλος της Σεξουαλικής Αγωγής Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Αγωγή (Σ.Α.) απαραίτητες πληροφορίες για υγιείς & ενημερωμένες επιλογές Σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι πολλαπλοί παράγοντες που επηρεάζουν τις σεξουαλικές επιλογές & τις επακόλουθες επιδράσεις στην ανάπτυξη του κάθε ατόμου Η Σ.Α. πρέπει να βοηθήσει τους νέους να αποκτήσουν ακριβείς πληροφορίες για τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία και τα σεξουαλικά δικαιώματα & να καταρρίψουν μύθους να αναπτύξουν ικανότητες όπως η κριτική σκέψη, η διαπραγμάτευση και οι ικανότητες αυτό-ανάπτυξης να καλλιεργήσουν θετικές στάσεις & αξίες ( IPPF 2006, IPPF European Network 2006) Η Σεξουαλική Αγωγή στα σχολεία : ιστορικό πλαίσιο (1) Η Σεξουαλική Αγωγή στα σχολεία : ιστορικό πλαίσιο (2) η εισαγωγή της Σ.Α. στα σχολεία στη Δυτική Ευρώπη συνέπεσε - με την ανάπτυξη και τη διαθεσιμότητα μεθόδων αντισύλληψης - με τη νομιμοποίηση της έκτρωσης Διαχωρισμός της σεξουαλικότητας από την αναπαραγωγή Οι αξίες και τα πρότυπα που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα αλλάζουν, με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα θέμα ανοιχτό προς συζήτηση και όχι απαγορευμένο. (Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 2010:11) «Εφηβεία»: μια νέα ενδιάμεση φάση στη ζωή μεταξύ παιδικής ηλικίας και ενήλικης ζωής Η εμφάνιση του HIV/ Σ.Ε.Α.Α (AIDS) τη δεκαετία του 1980 οδήγησε σε αυξημένες προσπάθειες πρόληψης Άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν στην εστίαση στην εφηβική σεξουαλικότητα & οδήγησαν σε ενέργειες για προληπτική δράση: σεξουαλική κακοποίηση, βία, παραδοσιακά ταμπού Νέες ανάγκες για απαντήσεις στον τομέα της εφηβικής σεξουαλικότητας με νέες μορφές υπηρεσιών υγείας ή προσαρμογή των υπαρχουσών, νέες προσπάθειες πληροφόρησης και εκπαίδευσης. Τα δικαιώματα και οι ρόλοι των εφήβων πρόσθεσαν στην κοινωνία την αντιληπτή ανάγκη για Σ.Α. Η Σεξουαλική Αγωγή στα σχολεία : ιστορικό πλαίσιο (3) Επισκόπηση για την παροχή σεξουαλικής αγωγής σε 26 Ευρωπαϊκές χώρες (Parker, Wellings & Lazarus, 2009 : ) 1955: Η Σ.Α επίσημα ξεκίνησε στη Σουηδία Δεκαετίες 1970 & 1980: - υπόλοιπες Σκανδιναβικές χώρες, Γερμανία (1968) & Αυστρία (1970) -Ακολούθησαν Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο & υπόλοιπες Δυτικοευρωπαϊκές χώρες - Σταδιακά, υιοθέτησαν τη Σ.Α. Νότιες χώρες όπως Πορτογαλία και Ισπανία - Στην Ιρλανδία η Σ.Α έγινε υποχρεωτική στην Α και Β βάθμια εκπαίδευση το Μόνο σε λίγα κράτη της Νότιας Ευρώπης δεν έχει εισαχθεί ακόμα στα σχολεία. Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η ανάπτυξη της Σ.Α άρχισε 20 και 30 μετά την υπόλοιπη Ευρώπη. Ισχυρή επίδραση της εκκλησίας ( π.χ Ιταλία, Ισπανία, Πολωνία & Ολλανδία Σε κάποιες χώρες η Σ.Α είναι υποχρεωτική (Βουλγαρία, Τσεχία, Σουηδία, Γαλλία, Δανία, Γερμανία κλπ) ενώ σε άλλες όχι (Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος κλπ). Η διδασκαλία της Σ.Α δεν είναι ενιαία μεταξύ των σχολείων & υπάρχει ανομοιογένεια μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών Συμπεριλαμβάνεται κυρίως στα μαθήματα της Βιολογίας, της Αγωγής του Πολίτη και των Θρησκευτικών. Την ευθύνη για την παροχή της Σ.Α έχουν οι ΜΚΟ, οι εκπαιδευτικοί & οι επαγγελματίες υγείας. Συχνά υπάρχει έλλειψη χρηματοδότησης για Σ.Α. & ανεπαρκής κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Η Σ.Α. εστιάζει σε βιολογικά θέματα και το ανθρώπινο σώμα, σε ηθικές, ψυχολογικές και κοινωνικές αντιλήψεις. 1

27 Η Σεξουαλική Αγωγή στην Ελλάδα Σύμφωνα με τον Fakinos (2010): Η Σ.Α στην Ελλάδα δεν αποτελεί ξεχωριστό μάθημα αλλά μέρος άλλων μαθημάτων όπως κοινωνιολογία, βιολογία και οικιακή οικονομία. 2007: Εγχειρίδιο «Αγωγή Υγείας Βασικές Αρχές-Σχεδιασμός προγραμμάτων», (Ο.Ε.Δ.Β) Το εγχειρίδιο παρέχει μια ποικιλία μεθόδων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάφορα θέματα Αγωγής Υγείας που συμπεριλαμβάνονται στη διδακτέα ύλη: ΣΜΝ, HIV και Ηπατίτιδα Πώς διδάσκεται η Σεξουαλική Αγωγή στην Ευρώπη; Το περιεχόμενο της Σ.Α ποικίλει σημαντικά εντός και μεταξύ των χωρών. Είναι δύσκολο να δοθεί μια σαφής εικόνα για το τι συμπεριλαμβάνεται σε κάθε χώρα. Θεωρείται ότι η Σ.Α πρέπει να ενσωματωθεί σε όλα τα σχολικά μαθήματα. Αυτό σπανίζει. Σε πολλές χώρες η Σ.Α δίνεται έμφαση στα θέματα υγείας = μικρή ή ανύπαρκτη εστίαση στις προσωπικές σχέσεις (ψυχοκοινωνικές πλευρές της σεξουαλικότητας). Σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η Σ.Α έχει επηρεαστεί από εθνικές ιδεολογίες (υιοθέτηση του όρου Family Life Education). Αυτό δίνει έμφαση στις αναπαραγωγικές πλευρές της σεξουαλικότητας και την κοινωνική δομή. Ποιες διδακτικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται; Και οι μέθοδοι ποικίλουν από χώρα σε χώρα: από παραδοσιακή, επίσημη διδασκαλία στην αίθουσα έως εκπαίδευση συνομηλίκων Το υλικό που χρησιμοποιείται ποικίλει: οπτικά βοηθήματα, τα Μ.Μ.Ε, video και το θέατρο μέσω Internet κλπ. Αν και η παραδοσιακή διδακτική προσέγγιση για τη Σ.Α είναι πιο συνηθισμένη, οι μελέτες δείχνουν ότι οι μαθητές προτιμούν μεθόδους με αλληλεπίδραση. Εκπαιδευτικοί, Μ.Κ.Ο Ποιοι παρέχουν σεξουαλική αγωγή; Οι επαγγελματίες υγείας σπανιότερα εμπλέκονται Θα μπορούσε να διευρυνθεί ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στη Σ.Α : μελέτες δείχνουν ότι η Σ.Α είναι πιο αποτελεσματική όταν υπάρχει διασύνδεση με τις τοπικές υπηρεσίες για τη Σεξουαλική Υγεία. Το αρμόδιο Υπουργείο ή Τμήμα που έχει την ευθύνη για την πολιτική της Σ.Α αντανακλά τον τρόπο προσέγγισης της χώρας για το θέμα. Παράγοντες που επηρεάζουν την παροχή της σεξουαλικής αγωγής Αν και δύσκολο να μετρηθούν, κοινοί παράγοντες επηρεάζουν την εφαρμογή της Σ.Α. Σε πιο αραιοκατοικημένες χώρες όπως η Ελλάδα, οι υπηρεσίες φαίνεται να είναι συγκεντρωμένες στις μεγάλες αστικές περιοχές. Διαφορές που σχετίζονται με θρησκευτικές αποκλίσεις είναι συνηθισμένες. Η πολιτισμική διαφορετικότητα επηρεάζει την πρόσβαση στη Σ.Α. Συμπερασματικά (1) Η Σ.Α αποτελεί σε μεγάλο βαθμό ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Υπάρχει μεγάλο πεδίο δράσης για μοίρασμα εμπειριών μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών για τους ακόλουθους παράγοντες Συμφιλίωση μεταξύ πολιτικών και θρησκευτικών απόψεων, η οποία είναι δύσκολη σε πολλές χώρες. Π.χ. θα μπορούσε να γίνει με την εμπλοκή θρησκευόμενων οργανισμών στην ανάπτυξη και την εφαρμογή της Σ.Α. Ανάγκη για συνηγορία από τα Μ.Μ.Ε. Σε μερικές χώρες χρειάζεται μια κινητοποίηση από αυτούς που εμπλέκονται στην πολιτική και την παροχή Σ.Α με σκοπό την εμπλοκή των Μ.Μ.Ε στη Σ.Α. Ανάγκη για μεγαλύτερη συνεργασία και κοινή δράση μεταξύ των χωρών, η οποία θα είναι διασυνοριακή. Θετικά αποτελέσματα αρνητικής δημοσιότητας: όπου υπάρχει ισχυρή υπεράσπιση των παρεμβάσεων Σ.Α, η κριτική για τη Σ.Α μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα και να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού. Συμπερασματικά (2) Παρέμβαση στην κρίση. Η προσοχή των Μ.Μ.Ε για δυσμενή θέματα όπως η πανδημία HIV/AIDS έχει βοηθήσει να δοθεί προτεραιότητα στη σεξουαλική υγεία στη δημόσια ατζέντα. Μοιράζοντας την εξειδικευμένη εμπειρία. Πολλοί φορείς μοιράζονται την εξειδικευμένη εμπειρία τους, μεταξύ τους και άλλους σχετικούς εταίρους. Χρησιμοποιώντας & επηρεάζοντας εθνικούς κανονισμούς και κατευθυντήριες οδηγίες. Οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τη Σ.Α μπορούν να επηρεάσουν τους εθνικούς κανονισμούς που διέπουν τη διδασκαλία του μαθήματος και να επιχειρηματολογούν υπέρ της Σ.Α, Διατηρώντας τα προγράμματα Σ.Α. Η χρηματοδότηση και η πολιτική στήριξη προγραμμάτων πρέπει να διατηρείται για τη διασφάλιση της συνεχούς αποτελεσματικότητας της Σ.Α. 2

28 ΠΗΓΕΣ Parker, R., Wellings, K. and Lazarus, J.V Sexuality education ineurope: an overview of current policies. Sex Education, 9(3): Parker, R & Wellings, K A REFERENCE GUIDE TO POLICIES AND PRACTICES: SEXUALITY EDUCATION IN EUROPE. United Kingdome: School of Hygiene and Tropical Medicine WHO Regional Office for Europe and BZgA Standards for Sexuality Education in Europe -A framework for policy makers, educational and health authorities and specialties. Cologne: Federal Centre for Health Education, BZgA Fakinos, M Sexuality Education in Greek Schools : Student experience and recommendations. Electronic Journal of Human Sexuality,13 [Online] Διαθέσιμο από: Σας ευχαριστώ πολύ 3

29 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ» Οι καναδικές Οδηγίες για τη Σεξουαλική Αγωγή Κουρέα Κατερίνα, Ψυχολόγος Σεξουαλικότητα ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΦΥΛΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΥΛΟ ΡΟΛΟΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ/ΑΣΦΑΛΕΣΤΕΡΟ ΣΕΞ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ Η σεξουαλικότητα Ορισμός σεξουαλικής υγείας (ΠΟΥ 2006) επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτισμικών, ηθικών, νομικών, ιστορικών, θρησκευτικών και πνευματικών παραγόντων. «Η σεξουαλική υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, συναισθηματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας όσον αφορά τη σεξουαλικότητα και όχι μόνο η απουσία ασθένειας, δυσλειτουργίας ή αναπηρίας. Η σεξουαλική υγεία εκπληρώνεται μέσω μιας θετικής και με σεβασμό στάσης στη σεξουαλικότητα και τις σεξουαλικές σχέσεις, καθώς και στη δυνατότητα να έχει κανείς απολαυστικές και ασφαλείς σεξουαλικές εμπειρίες δίχως εξαναγκασμό, διάκριση και βία. Για να επιτευχθεί η σεξουαλική υγεία τα σεξουαλικά δικαιώματα όλων των ατόμων πρέπει να χαίρουν σεβασμού, να προστατεύονται και να εκπληρώνονται». Υπενθύμιση Σεξουαλική Αγωγή Δεν ταυτίζονται όλοι οι έφηβοι με την ετεροφυλόφιλη σεξουαλική ταυτότητα. παροχή πληροφοριών τροποποίηση των κινήτρων, των δεξιοτήτων και της αυτοπεποίθησης. Ενημερώνει για κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που επιδρούν στην υγεία ατομικούς παράγοντες κινδύνου, χρήση υπηρεσιών υγείας. 1

30 Στόχοι Σεξουαλικής Αγωγής Να βοηθήσει τα άτομα και τις κοινότητες να έχουν τα μέγιστα θετικά αποτελέσματα (πχ αυτοσεβασμό, αυτοπεποίθηση, σχέσεις χωρίς εξαναγκασμό ή εκμετάλλευση, απολαυστικές σχέσεις, κατάλληλες αποφάσεις για την αναπαραγωγική υγεία κλπ). να αποφύγουν αρνητικά αποτελέσματα (πχ ΣΜΝ, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, σεξουαλική εκμετάλλευση). Σεξουαλική αγωγή: Κατάλληλη για την ηλικιακή ομάδα και σεβόμενη το πολιτισμικό πλαίσιο της ομάδας στην οποία απευθύνεται. Παρεχόμενη με κατάλληλο τρόπο, χωρίς διάκριση λόγω ηλικίας, φυλής, εθνικότητας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, σωματικών και νοητικών ικανοτήτων, θρησκεύματος. Εστίαση στην προσωπική αξία, το σεβασμό, την αξιοπρέπεια. Προβληματίζει αναφορικά με την ταυτότητα φύλου, τους ρόλους, τα στερεότυπα και την δυναμική τους φύση. Σεξουαλική συμπεριφορά εφήβων Ελλήνων (έρευνα Tsitsika et al., 2010) 16% των εφήβων έχουν ήδη κάνει σεξ με έναρξη στα 14 +/- 1.5 έτη. 20% είχαν άλλες σεξουαλικές εμπειρίες στα /- 1.5 έτη. το 90.6% χρησιμοποιούν προφυλακτικό, αλλά μόνο το 32% τα χρησιμοποιεί σωστά και συστηματικά. 50% περίπου δεν έχουν επαρκή μέθοδο προφύλαξης. 8,2% των κοριτσιών έχουν πάρει το χάπι της επόμενης ημέρας. Οι έφηβοι από οικογένειες με προβλήματα ή οι έφηβοι που αναζητούν πληροφορίες από αδέρφια ή φίλους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι σεξουαλικά ενεργοί. Συμπεράσματα για έφηβους στην Ελλάδα Έναρξη σεξουαλικής επαφής από τα (και λιγότερα από 12 ετών). Εμφανίζουν ελλιπείς γνώσεις. Ελάχιστοι εφαρμόζουν σωστά και επαρκή μέτρα προφύλαξης. Απαραίτητη η ένταξη της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία 1. Πλαίσιο για την ανάπτυξη Προγραμμάτων Σεξουαλικής Αγωγής 5 αρχές 1. Προσβασιμότητα 2. Πολυεπίπεδες παρεμβάσεις 3. Αποτελεσματικότητα 4. Εκπαίδευση & διοικητική υποστήριξη 5. Σχεδιασμός, αξιολόγηση, επικαιροποίηση & κοινωνική ανάπτυξη 1. Προσβασιμότητα - Σ.Α. για όλους Η Σ.Α. ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες της ηλικιακής ομάδας, των εθνικοτήτων, θρησκευμάτων, του φύλου, των ικανοτήτων και άλλων μειονοτικών ομάδων που ανήκει η ομάδα στόχος. Το σχολείο αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους χώρους όπου μπορούμε να παρέχουμε Σ.Α. δεδομένου ότι είναι το μόνο πλαίσιο υποχρεωτικής εκπαίδευσης. 2

31 2. Πολυεπίπεδες παρεμβάσεις Ευρεία βάση: καλύπτονται όλες οι θεματικές της Σεξουαλικής Υγείας. Σύνθεση: η μάθηση συντίθεται σε επίσημους θεσμούς (σχολείο, κοινότητα, σύστημα υγείας, κοινωνικές υπηρεσίες), και ενισχύεται σε ανεπίσημα πλαίσια (από τους γονείς, την οικογένεια, τους φίλους, τα ΜΜΕ κλπ). Συνεργασία: οι διάφορες πηγές μάθησης και πλαίσια θα πρέπει να συνεργάζονται για την προαγωγή της σεξουαλικής υγείας. Πολυεπίπεδες παρεμβάσεις στο σχολικό περιβάλλον Σεξουαλική Αγωγή στο δημοτικό, το γυμνάσιο και το λύκειο, ενταγμένη σε συγκεκριμένο επίσημο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Σύνδεση με την επίσημη ύλη συγκεκριμένων μαθημάτων που σχετίζονται με τη σεξουαλικότητα, τις σχέσεις και την προσωπική ανάπτυξη. 3. Αποτελεσματικότητα 4 χαρακτηριστικά 1. Γνώση και κατανόηση 2. Κίνητρο και προσωπική αυτογνωσία 3. Δεξιότητες για Σεξουαλική Υγεία 4. Περιβάλλοντα που προάγουν την Σεξουαλική Αγωγή. Αποτελεσματικότητα 1. Γνώση και κατανόηση Πληροφορίες για ατομική Σ.Υ. Κατανόηση ατομικών και πολιτισμικών διαφορών στις πεποιθήσεις για τη σεξουαλική υγεία. Πληροφορίες για τρόπους διατήρησης της Σ.Υ. Αποτελεσματικότητα 2. Κίνητρο & προσωπική αυτογνωσία Αποτελεσματικότητα 3. Δεξιότητες για σεξουαλική υγεία Αποδοχή της σεξουαλικότητας Ανάπτυξη θετικών στάσεων απέναντι στις συμπεριφορές προαγωγής Σ.Υ. Ανάπτυξη κριτικής στάσης για θέματα Σ.Υ. Ικανότητα να θέσουν στόχους σεξουαλικής υγείας κατάλληλους για την ηλικιακή τους φάση. Ικανότητα να πραγματοποιήσουν τις συμπεριφορές που οδηγούν στους επιθυμητούς στόχους. Ικανότητα να αξιολογήσουν και να τροποποιήσουν τους στόχους για Σ.Υ. 3

32 Αποτελεσματικότητα 4. Περιβάλλοντα που προάγουν την Σεξουαλική Αγωγή. Αναγνώριση περιβαλλοντικών παραγόντων που επιδρούν στη Σ.Υ. Κοινωνικοί & οικονομικοί παράγοντες Πρόσβαση στη γνώση και σε υπηρεσίες Κοινωνικές νόρμες και αξίες για όλες τις πτυχές της σεξουαλικότητας. Δεξιότητες για τον εντοπισμό και την επιρροή των κοινωνικών θεσμών/πολιτικών/δομών που επηρεάζουν τη Σ.Υ. 4. Εκπαίδευση και διοικητική υποστήριξη σαφή επαγγελματικά κριτήρια για άτομα που παρέχουν σεξουαλική αγωγή αρκετές θεσμοθετημένες ευκαιρίες για εκπαίδευση και ισχυρή διοικητική υποστήριξη. 4. Εκπαίδευση και διοικητική υποστήριξη (2) Η εκπαίδευση αφορά: Εκτενείς γνώσεις και κατανόηση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Κατάρτιση για επιστημονικές μεθόδους Σ.Α. Ειδικές γνώσεις και ευαισθησία ανάλογα την ομάδα στόχο (πχ μαθητές με αναπηρία). Αυτοπεποίθηση και δεξιότητες για αποτελεσματική Σ.Α. στο σχολείο. Ικανότητα εκμάθησης κριτικής σκέψης για τα ΜΜΕ & τη σεξουαλικότητα. 5. Σχεδιασμός, Αξιολόγηση, Επικαιροποίηση και Κοινωνική Ανάπτυξη Τα προγράμματα Σ.Α. να βασίζονται σε έρευνα αναγκών της ομάδας-στόχος και σε ενεργή συμμετοχή της στο σχεδιασμό και την αξιολόγηση. Επιστήμονες και ερευνητές συνεισφέρουν στη διαδικασία. Η αξιολόγηση ξεκινά από τα πρώτα στάδια και αφορά σε σαφείς μετρήσεις επιτυχίας των στόχων του προγράμματος και σε ελλείψεις που εντοπίζουν. Τακτική επικαιροποίηση πληροφοριών και μεθόδων. Πηγές Canadian Guidelines for Sexual Health Education (2003), Public Health Agency of Canada Tsitsika A, Greydanus D, Konstantoulaki E, Bountziouka V, Deligiannis I, Dimitrakopoulou V, Critselis E, Tounissidou D, Tsolia M, Papaevagelou V, Constantopoulos A, Kafetzis D. (2010) Adolescents dealing with sexuality issues: a cross-sectional study in Greece. Pediatr Adolesc Gynecol., 23(5): WHO (2010) Developing sexual health programmes: A framework for action, WHO Press. Σας ευχαριστώ! 4

33 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΜΣ: «ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ» «Χρήση αλκοόλ, καπνού και άλλων ναρκωτικών στους μαθητές στην Ελλάδα» Συνοπτική Παρουσίαση Ερευνών ESPAD (2011)- ΕΠΙΨΥ (2012) «Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Έκθεση αποτελεσμάτων πανελλήνιας έρευνας για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές- Έρευνα ESPAD Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Αθήνα, Μάρτιος 2012.» HBSC/WHO (2010)- ΕΠΙΨΥ (2012) Ομιλήτρια: Γεωργίου Βάσια, Κοινωνικός Επιστήμονας Κοκκέβη Α., Ξανθάκη Μ., Φωτίου Α., Καναβού Ε., Εξαρτησιογόνες ουσίες στην εφηβεία & Οι έφηβοι στην Ελλάδα σε σύγκριση με τους συνομιλήκους τους στις χώρες της έρευνας HBSC. Σειρά θεματικών τευχών: Έφηβοι, Συμπεριφορές & Υγεία. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Αθήνα, ESPAD European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs Πανευρωπαϊκή έρευνα κάθε 4 χρόνια σε 15-16χρονους μαθητές 36 χώρες Ελλάδα: «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών» 2011 Πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών (86,4%) Ηλικίας 13-19* ετών 676 σχολεία σε εθνικό επίπεδο (δημόσια & ιδιωτικά Γυμνάσια και Λύκεια) 13 περιφέρειες, 49 Νομοί *το δείγμα των 19χρονων είναι πανελλαδικό και μη αντιπροσωπευτικό HBSC/WHO Health Behavior in School-aged Children Διεθνής έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών Ηλικίες 11,13 και 15 ετών. Διεξαγωγή: κάθε 4 έτη Διαχρονική καταγραφή και σύγκριση δεικτών υγείας των εφήβων Στην έρευνα του 2010: συμμετοχή 39 χωρών Ελλάδα: «Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές εφηβικής ηλικίας για συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία» 2010 δείγμα 4944 μαθητές 306 σχολικές μονάδες Στοιχεία χρήσης Καπνού στους μαθητές Έρευνα HBSC Στοιχεία χρήσης Καπνού στους μαθητές Έρευνα HBSC Διεθνώς: 1 στους 4 (24%) 15χρονους δοκίμασε για 1 η φορά τσιγάρο στην ηλικία των 13 ετών ή/και νωρίτερα Ελλάδα: 15%, κατέχοντας την 6 η χαμηλότερη θέση στις 39 χώρες (αγόρια >> κορίτσια) Εβδομαδιαίο κάπνισμα των 15χρονων σε Ευρώπη & Β.Αμερική: 18% Εβδομαδιαίο κάπνισμα των 15χρονων στην Ελλάδα: 15% (αγόρια 18% & κορίτσια 13%) Ελλάδα 1 στους 5 (20,2%) μαθητές έχει καπνίσει τσιγάρο τουλάχιστον 1 φορά 42,1% των 15χρονων έχουν καπνίσει τσιγάρο τουλάχιστον 1 φορά, συγκριτικά με 13χρονους (17,3%) και 11χρονους (3,3%) 8,6% των μαθητών ετών καπνίζει την περίοδο της έρευνας & οι μισοί από αυτούς (4,4%) καπνίζουν σε καθημερινή βάση 20% των 15χρονων μαθητών καπνίζει την περίοδο της έρευνας 1 στους 10 15χρονους καπνίζει καθημερινά (αγόρια 30,2% & κορίτσια 18,4%), στην πλειονότητά τους (8,3%) από 6 τσιγάρα και άνω (αγόρια 10,5% & κορίτσια 6,2%), ενώ οι μισοί (5,2%) καπνίζουν από 1-5 τσιγάρα ½ πακέτο την ημέρα καπνίζει το 4,6% των 15χρονων (αγόρια 7% & κορίτσια 2,2%) Παρατηρείται τάση μείωσης στους 15χρονους που καπνίζουν καθημερινά: από 13,7% (1998)-> 9,9% (2002)-> 12,1% (2006)-> 10,2% (2010) Στο συνολικό ποσοστό, δεν παρατηρείται σημαντική διαχρονική διαφορά: 22,3% (1998) και 20,2% (2010) 1

34 Στοιχεία χρήσης Καπνού στους μαθητές Έρευνα ESPAD Στοιχεία χρήσης Καπνού στους μαθητές Έρευνα ESPAD Διάγραμμα 1: κάπνισμα στους μαθητές Διάγραμμα 2: κάπνισμα, ανά ηλικιακή ετών, στο σύνολο και ανά φύλο (%) ομάδα (%) Διαχρονικά, μετά από σημαντική αύξηση του καπνίσματος το 1998, ακολούθησε προοδευτική καθοδική πορεία, η οποία ανακόπτεται το 2007 για το κάπνισμα εντός του τελευταίου μήνα και του συστηματικού καπνίσματος, ενώ στο βαρύ κάπνισμα παρατηρείται μείωση (10,5% το 2007 σε 8,6% το 2011) Διαχρονική μεταβολή για τους «βαρείς καπνιστές»: αγόρια (13%-> 10,4%) και κορίτσια (8,3%-> 6,8%), καθώς και μείωση σε όλες τις ηλικιακές σειρές μεταξύ (15-16 ετών: 4,6%-> 3,2% και ετών: 13,6%-> 11,2%) Διαχρονικές τάσεις παρόμοιες μεταξύ των 2 φύλων, των 3 ηλικιακών ομάδων και των γεωγραφικών στρωμάτων Μείωση έχει σημειωθεί και στο ποσοστό αυτών που θεωρούν το περιστασιακό κάπνισμα, «ακίνδυνο»: 60,6% (1998)-> 47,8% (2011) Στοιχεία χρήσης Αλκοόλ στους μαθητές Ευρώπη και Β.Αμερική: Η κατανάλωση αλκοόλ περισσότερο από 1 φορά/εβδομάδα αφορά σε ποσοστό 4% στους 11χρονους, 8% στους 13χρονους και 21% στους 15χρονους (στην πλειονότητα των χωρών στα αγόρια >> συγκριτικά με τα κορίτσια) Η υψηλότερη κατανάλωση εβδομαδιαίως εμφανίζεται στους 11χρονους στην Ρουμανία, στους 13χρονους στην Αρμενία, Δημοκρατία Τσεχίας και Ουκρανία και στους 15χρονους από τα υψηλότερα ποσοστά κατέχουν η Ελλάδα και η Τσεχία. Ελλάδα: στην ηλικία των 11 ετών-> 3% παρόμοιο με τον μέσο όρο 13 ετών->13%: 7 η υψηλότερη θέση 15 ετών->39%: 2 η υψηλότερη θέση Αγόρια 4 η υψηλότερη θέση & κορίτσια 1 η υψηλότερη θέση Έρευνα HBSC Στοιχεία χρήσης Αλκοόλ στους μαθητές Διεθνώς σε ό,τι αφορά τη Μέθη: 14% οι 15χρονοι σε Ευρώπη και Β. Αμερική ανέφεραν 1 η φορά επεισόδιο μέθης σε ηλικία 13 ετών ή/και νωρίτερα: αγόρια 16% & κορίτσια 12% Ελλάδα: το αντίστοιχο ποσοστό: 6% (4 η χαμηλότερη θέση) Διεθνώς: περιστατικά μέθης 2 και άνω: 2% των 11χρονων, 9% των 13χρονων και 32% μεταξύ των 15χρονων: αγόρια > κορίτσια Έρευνα HBSC Ελλάδα: Συγκεκριμένα: 11χρονοι-> 1%, 13χρονοι-> 6%, 15χρονοι -> 22% κατατασσόμενη στις 10 χώρες με τη χαμηλότερη θέση, μεταξύ αυτών και η ΠΓΔΜ και οι ΗΠΑ Στοιχεία χρήσης Αλκοόλ στους μαθητές Ελλάδα Έρευνα HBSC 1 στους 3 μαθητές 15 ετών καταναλώνει κάποιο οινοπνευματώδες ποτό τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Αγόρια >> κορίτσια, ιδιαίτερα όσο αυξάνεται η συχνότητα και η ποσότητα που καταναλώνεται. 2 στα 5 αγόρια (43%) & 1 στα 3 κορίτσια (33,1%) ηλικίας 15 ετών έχουν πιει κάποιο οινοπνευματώδες ποτό, τουλάχιστον 3 φορές στον τελευταίο μήνα 1 στα 4 αγόρια και 1 στα 5 κορίτσια ηλικίας 15 ετών πίνουν σε κάθε συνηθισμένη τους έξοδο τουλάχιστον 3 ποτά 2 στους 5 εφήβους 15 ετών έχουν μεθύσει τουλάχιστον μία φορά. Το 5,7% των 15χρονων αγοριών και το 2,3% των 15χρονων κοριτσιών ανέφεραν τουλάχιστον 3 περιστατικά μέθης τις τελευταίες 30 ημέρες. Συγκριτικά με το 2006, το 2010 έχει αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό των 15χρονων που καταναλώνουν οινοπνευματώδη σε εβδομαδιαία βάση Στοιχεία χρήσης Αλκοόλ στους μαθητές Συχνότητα κατανάλωσης: 60,8% των μαθητών ετών -> τουλάχιστον 1 ποτό τον τελευταίο μήνα (αγόρια 64,5% & κορίτσια 56,9%) 11,3%-> 10 και άνω φορές, δηλαδή κατά μ.ο. άνω των 2 φορών/εβδομάδα (αγόρια 15,4% & κορίτσια 7,2%) Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (>= 5 ποτά στη σειρά τον τελευταίο μήνα) στους μαθητές ετών: 45,1%-> 1 φορά τουλάχιστον τον τελευταίο μήνα (αγόρια 52,8% & κορίτσια 37,3%) 15,8%-> 3 φορές και άνω (αγόρια 20,8% & κορίτσια 10,5%) Μέθη στους μαθητές ετών: Έρευνα ESPAD 33,9% έστω 1 φορά μέχρι τη μέρα της έρευνας (αγόρια 36,5% & κορίτσια 31,2%) 20,6%-> 1-2 φορές (αγόρια 20,8% & κορίτσια 20,4%) 13,3%-> περισσότερες φορές (αγόρια 15,7% & κορίτσια 10,8%) 2

35 Στοιχεία χρήσης Αλκοόλ στους μαθητές Έρευνα ESPAD Προτίμηση ανά είδος: κρασί (47,1%), μπίρα (43,3%), τα «ισχυρά» ποτά: 42,3% και τα προ-συσκευασμένα αλκοολούχα αναψυκτικά (alcopops): 37,1%. Κορίτσια: προτιμούν «ισχυρά» οινοπνευματώδη, γεγονός που παρατηρείται καθώς αυξάνονται οι ηλικίες Αγόρια δείχνουν προτίμηση στη μπίρα Θεσ/νίκη και Λοιπές περιοχές: μεγαλύτερη ποσοστιαία συνολική κατανάλωση αλκοόλ στον τελευταίο μήνα, στους μαθητές ετών συγκριτικά με την Αθήνα: (63,4%, 62,2%, 57,8%) αντιστοίχως, και συχνή κατανάλωση (10 και άνω φορές) ανά γεωγραφικά στρώματα: 13,8%, 12%, 9,6% αντίστοιχα. Ομοίως και για την υπερβολική κατανάλωση και τη μέθη. Στοιχεία χρήσης Αλκοόλ στους μαθητές Έρευνα ESPAD Διαχρονικές μεταβολές στη χρήση αλκοόλ στους μαθητές ετών: Αύξηση μεταξύ σε εκείνους που καταναλώνουν αλκοόλ από 1 φορά και άνω/μήνα (70,2%-> 72,8%) με τα αγόρια (75,5%-> 76,1%) & κορίτσια (65,5%-> 69,3%) Μία ελαφριά αύξηση στους μαθητές που καταναλώνουν αλκοόλ από 10 φορές και άνω/μήνα (14,5%-> 14,8%) με τα αγόρια (20,5%-> 19,9%) & κορίτσια (9,3%-> 9,5%) Υπερβολική κατανάλωση (από 5 ποτά και άνω στη σειρά τουλάχιστον 1 φορά τον τελευταίο μήνα): αυξητική τάση ( ) με 45,1% (2011) Σημαντική ωστόσο μείωση διαχρονικά καταγράφεται στο ποσοστό των μαθητών 15-19ετών που θεωρούν τα 1-2 ποτά/ημέρα «ακίνδυνα»: 51,5% (1998) ->24,1% (2011) Στοιχεία χρήσης Κάνναβης και άλλων παράνομων ουσιών στους μαθητές Έρευνα HBSC Στοιχεία χρήσης Κάνναβης και άλλων παράνομων ουσιών στους μαθητές Έρευνα HBSC Διεθνώς το 17% περίπου των 15χρονων έχει κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον 1 φορά στη ζωή του, με τα αγόρια να προηγούνται των κοριτσιών στην πλειονότητα των χωρών - στις υψηλότερες θέσεις: Καναδάς, Τσεχία, Ελβετία - στις χαμηλότερες θέσεις: ΠΓΔΜ, Αρμενία, Νορβηγία Ελλάδα: 7%-> 4 η χαμηλότερη θέση ανάμεσα στις 39 χώρες Χρήση κάνναβης έχουν κάνει το 7,2% των 15χρονων μαθητών (10,6% αγόρια & 3,7% κορίτσια) Το 3,6% των 15χρονων αναφέρουν ότι έχουν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον 3 φορές τον τελευταίο χρόνο (2010) και το 2,2% τουλάχιστον 3 φορές τον τελευταίο μήνα. Διαχρονικά καταγράφεται σημαντική αύξηση στη χρήση κάνναβης στους 15χρονους από 3,7% (2006) στο 7,2% (2010) Χρήση άλλης παράνομης ουσίας πλην κάνναβης και έκστασης έχουν κάνει τουλάχιστον 1 φορά το 3,1% των 15χρονων εφήβων Τα 2/3 αυτών των μαθητών έχουν επαναλάβει τη χρήση 3 ή/και περισσότερες φορές Στοιχεία χρήσης παράνομων ουσιών στους μαθητές (1) Έρευνα ESPAD Στοιχεία χρήσης παράνομων ουσιών στους μαθητές (2) Έρευνα ESPAD 15,2% των μαθητών ετών: χρήση παράνομης ουσίας έστω 1 φορά στη ζωή τους και στην πλειονότητά τους (9,8%)-> επανάληψη χρήσης 3 φορές και άνω 2,3% των μαθητών ετών: χρήση ουσιών, οι περισσότεροι από τους οποίους 1-2 φορές στη ζωή τους Χρήση κάνναβης έστω και 1 φορά: το 13,3% των μαθητών ετών που έχουν πάρει κάποια παράνομη ουσία και το 1,7% των 13-14χρονων Υπερ-2πλάσιο το ποσοστό χρήσης των αγοριών έναντι κοριτσιών στους ετών, όπου οι διαφορές μεγαλώνουν ανάλογα με τη συχνότητα χρήσης Η χρήση αυξάνεται με την ηλικία, ειδικά στην επανάληψη της χρήσης (>=3 φορές), όπως επίσης και για τη χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο και τελευταίο μήνα. Υψηλότερη χρήση σε Αθήνα, Θεσ/νίκη συγκριτικά με Λοιπές περιοχές (σχεδόν 2πλάσιο ποσοστό επανάληψης χρήσης 3 φορές και άνω σε όλη τους τη ζωή) 3

36 Διάγραμμα 3: Διαχρονική τάση στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές ετών, ανά ουσία χρήσης Διάγραμμα 4: Επικράτηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα, συγκριτικά με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ESPAD (2011) Η χρήση αναφορικά με τις νόμιμες ουσίες στο εμπόριο: - το υψηλότερο ποσοστό (14%)-> εισπνεόμενα (κόλες, βενζίνη, αιθέρας)* στους ετών, για τους ετών-> 5,8% - ηρεμιστικά-> 9,3% (παρόμοια κατανάλωση μεταξύ αγ-κορ), υπνωτικά-> 2,8% και αναβολικά και ταυτόχρονη χρήση φαρμάκων σε ποσοστό <5% Διάγραμμα 5: Χρήση Καπνού, Αλκοόλ και Κάνναβης από τους 15χρονους στην Ελλάδα σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών HBSC/WHO (2010)-ΕΠΙΨΥ (2012) στο σύνολο και ανά Φύλο (%) Διάγραμμα 6: Η συνολική εικόνα της χρήσης καπνού, αλκοόλ και εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές (15-16 ετών) στην Ελλάδα συγκριτικά με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ESPAD (2011), (%) Συμπεράσματα (1) Από την έρευνα HBSC/WHO (2010): Οι 13χρονοι μαθητές καταναλώνουν περισσότερο αλκοόλ συγκριτικά με το μέσο όρο των υπολοίπων χωρών Ομοίως και οι 15χρονοι μαθητές στην Ελλάδα καταναλώνουν περισσότερο οινοπνευματώδη ποτά συγκριτικά με το μ.ο. των χωρών, ενώ αντίθετα ξεκινούν αργότερα το κάπνισμα, μεθούν λιγότερο και κάνουν σε χαμηλότερο ποσοστό χρήση κάνναβης Τα 15χρονα κορίτσια καταναλώνουν αλκοόλ περισσότερο από 1 φορά/εβδομάδα σε ποσοστό 2πλάσιο από τον αντίστοιχο μ.ο. Συμπεράσματα (2) Από την έρευνα ESPAD (2011): Αλκοόλ Αγόρια >> κατανάλωση αλκοόλ σε σχέση με τα κορίτσια, γεγονός που ενισχύεται ανάλογα με τη συχνότητα και τη βαρύτητα χρήσης. Η υπερβολική κατανάλωση στους 15-19χρονους είναι 2πλάσια στα αγόρια απ ότι στα κορίτσια. Όσον αφορά τη μέθη, το 36,5% των αγοριών έχει μεθύσει 1 τουλάχιστον φορά και το 31,2% των κοριτσιών αντίστοιχα και όσον αφορά τη μέθη από 3 φορές και άνω (αγόρια 15,7%- κορίτσια 10,8%) Μέση ηλικία αναφοράς 1 ου περιστατικού μέθης: 14,4 έτη Διαφαινόμενη αύξηση κατανάλωσης στα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια μέσα στα 4 τελευταία χρόνια 4

37 Συμπεράσματα (3) Η Ελλάδα «πρωταθλήτρια» στην κατανάλωση αλκοόλ εντός των τελευταίων 50 ημερών, στους μαθητές ετών, συγκριτικά με το μ.ο. (72% έναντι 57%) Υψηλότερη κατανάλωση: Θεσ/νίκη και Λ.Π. και τάση μείωσης της ευκαιριακής κατανάλωσης αλκοόλ εντονότερη στην Αθήνα Διαχρονικά δεν παρατηρείται μείωση στη συχνή κατανάλωση (παρόμοια ποσοστά), ενώ στην υπερβολική κατανάλωση->αυξητική τάση. Ωστόσο παρατηρείται γενικότερη συνολική τάση μείωσης στη κατανάλωση εντός του τελευταίου μήνα σε ποσοστό 10% επί του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού ετών, από , γεγονός που συνοδεύεται και από μία σημαντική πτωτική μεταβολή στο ποσοστό των μαθητών που θεωρούν «ακίνδυνη» την κατανάλωση αλκοόλ Συμπεράσματα (4) Εξαρτησιογόνες ουσίες: Δοκιμή παράνομων ουσιών (έναρξη με κάνναβη με μέση ηλικία: 14,5 έτη) Σχεδόν τριπλασιάζεται η χρήση ναρκωτικών μέσα στην εικοσιπενταετία (από 6% το 1984 σε 15,3% το 2011) Αυξάνεται περισσότερο από τη δοκιμή η συστηματικότερη χρήση (3 και άνω φορές) Διαχρονική αύξηση σε όλες τις παράνομες ουσίες συνεχόμενα από το , η οποία αυξάνεται με την ηλικία και είναι υπερ2πλάσια στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Στην αύξηση συμβάλλουν όλες οι ουσίες που είναι επικρατέστερες όσον αφορά τη χρήση, όπως π.χ. η κάνναβη και ειδικότερα η χρήση της μέσα στον τελευταίο χρόνο και στον τελευταίο μήνα. Συμπεράσματα (5) Εξαρτησιογόνες ουσίες: Σημαντικά υψηλότερα τα ποσοστά χρήσης εισπνεόμενων και ηρεμιστικών και υπνωτικών χαπιών χωρίς ιατρική συνταγή, συγκριτικά με τον αντίστοιχο μ.ο. Η αύξηση αυτή φαίνεται να ενισχύεται και από την αυξητική μεταβολή ως προς τη μη επικινδυνότητα της δοκιμής κάνναβης 1-2 φορές ( )-> (23,8% -> 26,3% -> 31,6%), καθώς και της αντίληψης σχετικά με την ευκολία στην πρόσβαση της κάνναβης ( )-> (24% -> 25,8% -> 30,1%) Μεγαλύτερη χρήση σε Αθήνα >Θεσ/νίκη> και λιγότερο Λοιπ.περιοχ. Συμπεράσματα (6) Καπνός/Κάπνισμα: Μέση ηλικία δοκιμής 1 ου τσιγάρου: 13,7 έτη 1/5 των μαθητών ετών έχει καπνίσει 1 φορά τον τελευταίο μήνα 1/7 καπνίζει συστηματικά, δηλαδή τουλάχιστον 1 τσιγάρο/ημέρα 1/16 καπνίζει βαριά, δηλαδή μισό πακέτο και άνω/ημέρα Τα αγόρια καπνίζουν > κορίτσια, ειδικά στο βαρύ κάπνισμα, σχεδόν 2πλάσιο ποσοστό Αθήνα και Θεσ/νίκη έχουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό στο συστηματικό και βαρύ κάπνισμα Συμπεράσματα (7) Καπνός/Κάπνισμα: Προοδευτική καθοδική πορεία από το στο κάπνισμα εντός του τελευταίου μήνα και στο συστηματικό κάπνισμα, ενώ μεταξύ ανακόπτεται η πορεία και παρουσιάζεται μια σταθεροποίηση ή/και μικρή αύξηση «Βαρύ» κάπνισμα: μείωση από το και στα 2 φύλα και στις 3 ηλικιακές ομάδες (15-16 ετών & ετών & 19χρονοι), σε Αθήνα και Λ.Π., αντίθετα μικρή αύξηση καταγράφεται στη Θεσ/νίκη Καθοδική πορεία του καπνίσματος (έστω και 1 τσιγάρο τον τελευταίο μήνα) εντός της τελευταίας 8ετίας ( ) Ταυτόχρονα πτωτική πορεία του ποσοστού των μαθητών που θεωρούν το περιστασιακό κάπνισμα «ακίνδυνο» Βιβλιογραφία Κοκκέβη Α., Ξανθάκη Μ., Φωτίου Α., Καναβού Ε., Εξαρτησιογόνες ουσίες στην Εφηβεία. Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές εφηβικής ηλικίας για συμπεριφορές που συνδέονται με την Υγεία. HBSC/WHO, 2010, ΕΠΙΨΥ, 2011., (προσπέλαση στις 20/11/2013) Κοκκέβη Α., Ξανθάκη Μ., Φωτίου Α., Καναβού Ε., Οι έφηβοι στην Ελλάδα σε σύγκριση με τους συνομιλήκους τους στις χώρες της έρευνας HBSC. Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές εφηβικής ηλικίας για συμπεριφορές που συνδέονται με την Υγεία. HBSC/WHO, 2010, ΕΠΙΨΥ, 2012., (προσπέλαση στις 20/11/2013) Πανελλήνια Έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Έρευνα ESPAD Έκθεση αποτελεσμάτων. ΕΠΙΨΥ, 2012, (προσπέλαση στις 20/11/2013) Η Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα. Ετήσια Έκθεση ΕΚΤΕΠΝ, ΟΚΑΝΑ, ΕΠΙΨΥ, 2013, (προσπέλαση στις 20/11/2013) Hibell B, Gutormson U., Alstrom S., Balakireva O., Bjarnason T., Kokkevi A., Kraus L. The 2011 ESPAD Report: Substance Use Among Students in 36 European Countries. CAN, EMCDDA, Pompidou Group, Stockholm, 2012, (προσπέλαση στις 20/11/2013) European Drug Report: Trends and developments. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, Lisbon, Portugal, 2013, (προσπέλαση στις 20/11/2013) (προσπέλαση στις 16/1/2014) Ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας! 5

38 Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΑΓΩΓΗ & ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ» ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ε.Κ.Π.Α. ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΙΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ Βασικοί παράγοντες κινδύνου για τις εξαρτήσεις. Σχέση ψυχικής υγείας και εξάρτησης. ΧΟΥΛΙΑΡΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ Βασική σχέση εξαρτήσεων και κοινωνικών ανισοτήτων. ΟΡΙΣΜΟΙ Παράγοντες κινδύνου: παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάχρηση ουσιών. Ι. ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Παράγοντες κινδύνου: Πρώιμη έναρξη χρήσης ουσιών. Χαμηλός αυτοέλεγχος. Ελλιπώς ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες. Γενετικοί παράγοντες. Προστατευτικοί παράγοντες: Προστατευτικοί παράγοντες: παράγοντες που μειώνουν τον κίνδυνο για κατάχρηση ουσιών. National Institute on Drug Abuse, 2003 Ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες. Αισιοδοξία για το μέλλον. Ανεπτυγμένες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Αυτοέλεγχος. Βασικό στοιχείο : Η ανθεκτικότητα (η ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέλθει σε αντιξοότητες και να προσαρμοστεί με θετικό τρόπο). Center for Addiction and Mental Health, 2002 ΙΙ. ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Παράγοντες κινδύνου: Χρήση ουσιών από μέλη της οικογένειας. Φτωχές ή ασυνεπείς πρακτικές διαχείρισης στην οικογένεια (αποδιοργάνωση, ασαφή/ακαθόριστα όρια, αναποτελεσματική επικοινωνία). Οικογενειακές συγκρούσεις. Κακοποίηση (σωματική, σεξουαλική και συναισθηματική). συνέχεια Προστατευτικοί παράγοντες: Υποστηρικτική ανατροφή των παιδιών. Λειτουργικότητα της οικογένειας. Υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο. Συμμετοχή των γονέων στις δραστηριότητες του παιδιού. Συναναστροφές με συνομηλίκους που κάνουν χρήση ουσιών. Centre for Addiction and Mental Health,2002 1

39 ΙΙΙ. ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΠΟΥ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΡΟΒΛΕΨΟΥΝ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ; Παράγοντες κινδύνου: Έκθεση σε πώληση ναρκωτικών στην κοινότητα. Η χρήση θεωρείται κοινωνικά αποδεκτή από την κοινότητα. Έλλειψη επιβολής του νόμου. Χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο. Η εμμένουσα επιθετική συμπεριφορά κατά τη νηπιακή και παιδική ηλικία ενδέχεται να οδηγήσει σε πρόσθετους κινδύνους, όπως η σχολική αποτυχία, η απόρριψη από συνομηλίκους και αργότερα η συναναστροφή με ομάδες συνομηλίκων που εμπλέκονται συχνά σε παραβατικές συμπεριφορές, που συχνά αποτελεί τον πιο άμεσο κίνδυνο για κατάχρηση ουσιών στην εφηβεία. Κρίσιμες περίοδοι: Οι μεταβάσεις στη ζωή ενός παιδιού. Μελέτες έχουν δείξει ότι παιδιά με φτωχές ακαδημαϊκές επιδόσεις και ακατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά μεταξύ 7-9 ετών, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να κάνουν κατάχρηση ουσιών στην ηλικία μεταξύ ετών. Centre for Addiction and Mental Health, 2002 National Institute on Drug Abuse, 2003 ΣΧΕΣΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ & ΧΡΗΣΗΣ ΟΥΣΙΩΝ Άμεση : Διαταραχή συννοσηρότητας. Ψυχικές ασθένειες όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές έχουν βρεθεί να αυξάνουν την ευαλωτότητα για χρήση ουσιών και το αντίστροφο. Χρήση ουσιών ως προσπάθεια «αυτοθεραπείας». ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΙΟ ΣΥΧΝΑ ΣΥΝΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ; Κατάθλιψη. Κοινωνικό άγχος. Μετα-τραυματικό στρες. Διαταραχές Συμπεριφοράς. Έμμεση: Χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο χρόνιο (toxic) stress (υιοθέτηση ανθυγιεινών συμπεριφορών/χρήση ουσιών ως προσπάθεια «αυτοθεραπείας»). Έκθεση σε τραυματικές εμπειρίες (κακοποίηση σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική). Οικογενειακό ιστορικό ψυχικής ασθένειας ή χρήσης ουσιών. Centre for Addiction and Mental Health, 2002 Διαταραχές Διατροφής. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των νέων παιδιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να αποτρέψει ενδεχόμενη μελλοντική χρήση ουσιών και το αντίστροφο. Centre for Addiction and Mental Health, 2002 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ, ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ Η υγεία ενός ατόμου επηρεάζεται από την κλίμακα των κοινωνικών και οικονομικών διαφορών μεταξύ του πληθυσμού και τελικά από την κοινωνική θέση που κατέχει εντός του πληθυσμού. Η σχετική φτώχεια είναι πιο σημαντικός δείκτης υγείας μιας αναπτυγμένης κοινωνίας από την απόλυτη φτώχεια. Σε χώρες όπου οι εισοδηματικές διαφορές είναι μεγάλες, η ανισότητα αποδυναμώνει τον κοινωνικό ιστό, επηρεάζει αρνητικά την υγεία και αυξάνει τα ποσοστά εγκληματικότητας. (R.G. Wilkinson, 2001) 2

40 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Συσχετίσεις: Η μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα σχετίζεται με μεγαλύτερη επικράτηση των ψυχικών ασθενειών. Τύποι ψυχικών ασθενειών που σχετίζονται με τις ανισότητες: αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές διάθεσης, διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων και εξαρτήσεις. Κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες κοινωνική αδικία, όχι βιώσιμη χρήση πόρων, άνιση κατανομή εξουσίας έλλειψη κοινωνικής συνοχής κοινωνικό στρες ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ Μελέτες έχουν δείξει ότι στις κοινωνίες που επικρατεί ανισότητα, σε ομάδες ατόμων που βρίσκονται χαμηλά στην κοινωνική ιεραρχία και βιώνουν συνθήκες στέρησης, παρατηρείται: Ισχυρή τάση εξάρτησης από ουσίες και θανάτων από αυτές. Υψηλή συσχέτιση καπνίσματος και ψυχικής ασθένειας, χρήσης αλκοόλ και στέρησης στέγης. Υψηλότερα ποσοστά επιπολασμού καπνίσματος και αύξηση του ρυθμού θανάτων, λόγω ασθενειών που οφείλονται στο κάπνισμα. Έλλειψη κινήτρων για διακοπή καπνίσματος (μη επαρκής ενημέρωση και μη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας). R.Wilkinson, K.Pickett,2010 M.Marmot & R.G. Wilkinson, 2006 ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Σχολεία ως κοινότητες, προάγοντας αξίες όπως δικαιοσύνη, ισότητα, σεβασμός, συνεργασία, εμπιστοσύνη, φροντίδα, αναγνώριση και αίσθηση του «ανήκειν» και του «σχετίζεσθαι». Ενίσχυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ εκπαιδευτικών μαθητών (θετικές σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού). Παροχή πρόσβασης στους μαθητές σε δραστηριότητες που περιλαμβάνουν δυνατότητες αλληλεπίδρασης με συνομηλίκους (π.χ. εξωσχολικές δραστηριότητες). Προώθηση υψηλών ακαδημαϊκών προσδοκιών για όλους τους μαθητές (ανεξαρτήτου SES*). Αντιμετώπιση αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς, μέσω θέσπισης προγραμμάτων αντι-εκφοβισμού (anti-bullying). *SES : Socioeconomic status ( κοινωνικό status ). Centre for Addiction and Mental Health, 2003 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας 3

41 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ» ΑΡΧΗ 1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ (2004 COMMONWEALTH OF AUSTRALIA) Η εκπαίδευση για τα ναρκωτικά πρέπει να βασίζεται σε προγράμματα και πρακτικές που έχουν τεκμηριωμένα αποδειχθεί αποτελεσματικές. Η τακτική αξιολόγηση των πρακτικών και των προγραμμάτων είναι μείζονος σημασίας. ΣΚΟΥΦΗ ΝΑΤΑΛΙΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΡΙΑ ΥΓΕΙΑΣ Εσφαλμένες Πρακτικές Προγραμμάτων διαίσθηση ιδεολογία ανεξέταστες υποθέσεις ΑΡΧΗ 2. ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΈΝΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΡΧΗ 3. ΞΕΚΑΘΑΡΟΙ & ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Η εκπαίδευση για την χρήση ουσιών πρέπει να εντάσσεται σε ένα ολιστικό πρόγραμμα που προάγει την ευημερία όλων των μαθητών Ο κίνδυνος προβληματικής χρήσης ναρκωτικών δεν αποτελεί μεμονωμένο θέμα, αλλά σχετίζεται με μια σειρά από παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση, την ψυχική υγεία και τη γενικότερη ζωή ενός νεαρού ατόμου. Ενδυνάμωση των μαθητών σε βάθος χρόνου. Λανθασμένη πρακτική: η δημιουργία μη ρεαλιστικών στόχων σχετικά με τα αποτελέσματα των προγραμμάτων μας (πχ. οι μαθητές του σχολείου μας μέσα από το πρόγραμμα μας δε θα πίνουν αλκοόλ ή δε θα κάνουν ναρκωτικά) Καλή πρακτική: οι ρεαλιστικοί στόχοι στα προγράμματα μας. - καθυστέρηση χρήσης - αποφυγή τακτικής χρήσης - εφοδιασμός στρατηγικών & δεξιοτήτων, στάσεων και γνώσεων απέναντι στα ναρκωτικά ΑΡΧΗ 4. ΑΣΦΑΛΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ένα θετικό κλίμα, εντός και πέρα από την τάξη προωθεί τη μάθηση, την ανθεκτικότητα, την ευημερία των μαθητών και του προσωπικού. Η αίσθηση ότι όλοι οι μαθητές είναι αξιόλογα άτομα και σημαντικά για το σχολείο και την κοινότητα τους είναι ουσιαστική στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας ΑΡΧΗ 5. ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Προώθηση συνεργασίας: η σύσφιγξη σχέσεων μεταξύ των μαθητών, του προσωπικού των οικογενειών και της ευρύτερης κοινότητας Ενσωμάτωση 1.Οικογενείας: ενημέρωση, συζήτηση, και στήριξη των προγραμμάτων. 2.Γειτονικών σχολείων: συμμαχίες άλλων τοπικών σχολείων και των τοπικών φορέων για το συντονισμό των στρατηγικών και την πρόσβαση πάνω σε ενημερωμένες πληροφορίες. 3.Κοινότητας: Τα σχολεία μπορούν να προωθήσουν τη συμμετοχή της κοινότητας στα προγράμματα διδασκαλίας,στην τάξη, τις δραστηριότητες, (συμμετοχή στην κοινότητα μέσω αθλητισμού, τις τέχνες και τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας) 1

42 ΑΡΧΗ 6. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΕΥΟΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΑΡΧΗ 7. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ Φύλο Πολιτισμός Άξιες Ηλικία Κουλτούρα Στάσεις, συμπεριφορές Η εκπαίδευση στα ναρκωτικά πρέπει να είναι σχετική και ευαίσθητη ως προς τις εμπειρίες και τα βιώματα όλων των μαθητών. Συνηθέστερες ουσίες που χρησιμοποιούνται από τους εφήβους Η προβληματική χρήση ουσιών μπορεί να είναι αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών παραγόντων (οικογένεια, σχολείο κοινωνία ). Η εξάρτηση από ουσίες συνδέεται με μια σειρά παραγόντων συμπεριλαμβανομένης της βιολογίας, της ψυχολογίας και ευρύτερων κοινωνικών παραγόντων. Τα σχολεία που αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα των θεμάτων που μπορεί να επιδρούν στους μαθητές είναι σε καλύτερη θέση στο να παρέχουν εκπαίδευση που είναι σχετική. ΚΑΝΝΑΒΗ ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΠΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Αίσθημα αποτυχίας στο σχολείο Εκφοβισμός Απόρριψη από το σχολικό πλαίσιο Απόρριψη από τους συνομηλίκους Φτώχεια Προβλήματα στην οικογένεια Ανεπαρκείς δεξιότητες διαχείρισης συμπεριφοράς ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Αίσθηση του ανήκειν Συμμετοχή σε κοινωνική ομάδα των συνομηλίκων Υπευθυνότητα και αισιοδοξία Ευκαιρίες για αναγνώριση και επιτυχία Σχολικές νόρμες ενάντια στη βία ΑΡΧΗ 8. ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΕ ΣΥΜΒΑΝΤΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ Τα σχολεία πρέπει να βρίσκουν ευκαιρίες να διατυπώνουν και να ενημερώνουν με σαφήνεια τις αξίες τους και τις προσδοκίες τους σχετικά με τα ναρκωτικά. Σαφείς κατευθυντήριες οδηγίες, προσαρμοσμένες στις ανάγκες του κάθε σχολείου. Συνεργασία των μαθητών, των γονέων και της ευρύτερης κοινότητας για τη δημιουργία των οδηγιών. Συμπληρωματική βοήθεια από το σχολείο και τους σχετικούς κοινοτικούς οργανισμούς προς τους ευάλωτους μαθητές. ΑΡΧΗ 9. ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Ενεργό συμμέτοχη όλων των μαθητών Η χρήση διαδραστικών στρατηγικών προσφέρει στην ανάπτυξη γνώσεων, στάσεων, δεξιοτήτων και αξιών. Ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών Νέες δεξιότητες Κλίμα σεβασμού Μείωση περιθωριοποίησης και στιγματισμού ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ 2

43 ΠΜΣ «Προαγωγή & Αγωγή Υγείας» Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Σχολικές Παρεμβάσεις για την πρόληψη του καπνίσματος SCHOOL-BASED INTERVENTIONS TO PREVENT THE UPTAKE OF SMOKING AMONG CHILDREN AND YOUNG PEOPLE NICE 2013 Π.Κ. ΧΑΪΚΟΣ Καρδιολόγος, Ιατρός ΤΕΙ Αθήνας ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Με το κάπνισμα απελευθερώνονται: Ουσίες 250 Επικίνδυνες 1 εξαρτησιογόνος (Νικοτίνη) Πολλές Οξειδωτικές 250 Καρκινογόνες Οι ουσίες του μίγματος του καπνού βρίσκονται είτε σε σωματιδιακή (νικοτίνη, η πίσσα κλπ.) είτε σε αέρια μορφή (μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα, το υδροκυάνιο, τα οξείδια του αζώτου, πτητικές θειούχες ενώσεις, πτητικοί υδρογονάνθρακες, νιτρίλια, αλκοόλες, αλδεΰδες και κετόνες κλπ.) ΚΑΠΝΙΣΜΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (1) ΚΑΠΝΙΣΜΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (2) Παγκοσμίως: Σήμερα υπάρχουν 1.1 δισεκατομμύρια καπνιστές. Κάθε μέρα, περίπου νέοι άνθρωποι αρχίζουν το κάπνισμα. Εάν οι τρέχουσες τάσεις συνεχιστούν ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί σε 1,6 δισεκατομμύρια έως το έτος Περίπου 80% των καπνιστών παγκοσμίως ζουν σε χώρες με χαμηλά ή μεσαία εισοδήματα (1) Το κάπνισμα αποτελεί σήμερα την πιο σημαντική αιτία θανάτου που μπορεί να προληφθεί. Προκαλεί 1 στους 10 θανάτους παγκοσμίως, δηλαδή πάνω από 5 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο, περισσότερους από ότι η φυματίωση, το AIDS και η ελονοσία μαζί (1). Ο ετήσιος αριθμός θανάτων σε ετήσια κλίμακα θα είναι πάνω από 8 εκατομμύρια το (2) ΚΑΠΝΙΣΜΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (3) Κατά τη διάρκεια του 20 αιώνα υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 100 εκατομμύρια θάνατοι οφείλονταν στο κάπνισμα. Το αντίστοιχο νούμερο για τον 21 αιώνα, σύμφωνα με τις συνθήκες που διαμορφώνονται σήμερα, υπολογίζεται ότι μπορεί να ξεπεράσει το 1 δισεκατομμύριο. (3) ΚΑΠΝΙΣΜΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (4) Στην Ελλάδα, το ποσοστό των καπνιστών είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Το 40% των Ελλήνων είναι καπνιστές και, συγκεκριμένα, το 42,9% των ενήλικων ανδρών και το 37,2% των ενήλικων γυναικών καπνίζουν καθημερινά. Σύμφωνα με στοιχεία που αφορούν την ημερήσια κατανάλωση καπνού των Ελλήνων, το 24% των καθημερινών καπνιστών καταναλώνει έως 10 τσιγάρα την ημέρα, το 43% καταναλώνει 10-20, ενώ το 33% καταναλώνει πάνω από 20 τσιγάρα ημερησίως. Επιπλέον το 50% των καθημερινών καπνιστών ξεκίνησαν το κάπνισμα πριν τα 18 έτη της ηλικίας.(4) 1

44 ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΤΜΗΜΑ Β ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Μαρούσι, Αρ. Πρωτ. Παγκόσμιος χάρτης: Απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλα τα σχολεία του κόσμου; ΥΙ/Γ.Π./Οικ / ΦΕΚ 1001 τ. Β Απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους ( ) Οι χώρες με μπλε χρώμα έχουν μεριμνήσει για την απαγόρευση καπνίσματος στα σχολεία, για τις χώρες με κόκκινο χρώμα δεν υπάρχει κάποιος νόμος απαγόρευσης ενώ στις χώρες με κίτρινο χρώμα ναι μεν απαγορεύεται το κάπνισμα αλλά δεν είναι κατοχυρωμένο νομικά κάτι τέτοιο. (5) Ι. Απαγορεύουμε το κάπνισμα στους παρακάτω αναφερόμενους χώρους.. γ. Σε όλους τους χώρους που παρέχεται εκπαίδευση όπως: 1) Σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Δημόσια ή Ιδιωτικά). 2) Σχολεία Δευτεροβάθμιας και Μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Δημόσια ή Ιδιωτικά). 3) Πανεπιστήμια, Τεχνολογικά Ιδρύματα και γενικά Ιδρύματα Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. 4) Φροντιστήρια δ. Στα νηπιαγωγεία, παιδικούς σταθμούς, βρεφονηπιακούς σταθμούς, παιδότοπους. Στα κτίρια των Δημοσίων Υπηρεσιών, Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου που εποπτεύονται και επιχορηγούνται από το Κράτος, Γ.Π.οικ / Κ.Υ.Α. ΦΕΚ 1315 τ. Β Άρθρο 2 Για κάθε παράβαση που διαπιστώνεται σε χώρο δημόσιας υπηρεσίας όπως αυτό ορίζεται στην παρ. 11 του άρθρου 17 του ν. 3868/2010, προβλέπονται συγκεκριμένα πρόστιμα. Στους υπεύθυνους διαχείρισης και λειτουργίας των χώρων όπου απαγορεύεται δια του Νόμου το κάπνισμα καθώς επίσης και σε όσους πωλούν προϊόντα καπνού και αλκοόλ σε ανηλίκους ή διαφημίζουν προϊόντα καπνού τα πρόστιμα κυμαίνονται από 500 έως ευρώ «Καθιέρωση της Εβδομάδας κατά του Καπνίσματος» Το κάπνισμα στην Ελλάδα σήμερα και η σχέση του με το σύγχρονο σχολείο Πρόσκληση συμμετοχής ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Το Υπουργείο Παιδείας Και Θρησκευμάτων ευαισθητοποιημένο σε θέματα Πρόληψης και Προαγωγής της Υγείας της Εκπαιδευτικής Κοινότητας, στο πλαίσιο συνεργασίας με το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) και την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία, καθιερώνει την 2 η Εβδομάδα του Δεκεμβρίου ως «Εβδομάδα κατά του Καπνίσματος». ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΣΑΛΟΝΙΚΗ 10/2013 Η Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης του Δήμου Θεσσαλονίκης, τονοησισ και το πρόγραμμα HEART II του ΙΙΒΕΑΑ, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Διεύθυνση Π.Ε.& Δ.Ε Κεντρικής Μακεδονίας, οργανώνουν δύο επιμορφωτικές συναντήσεις την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου. Την εβδομάδα αυτή καλούνται όλα τα σχολεία Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης να διοργανώσουν ενημερωτικές δράσεις και εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης για την Πρόληψη του Καπνίσματος, ενώ η εβδομάδα συμπίπτει με την ετήσια διεξαγωγή του Πανελλήνιου Συνεδρίου για τον Έλεγχο του Καπνίσματος που φιλοξενείται στο Υπουργείο Παιδείας, χωρίς δαπάνη για το Δημόσιο (η δαπάνη καλύπτεται από το Πρόγραμμα ΗΕΑRT II). Στόχος είναι η ανάδειξη του σημαντικού ρόλου του σχολείου σε μία συντονισμένη δράση κατά του καπνίσματος. Παράλληλα θα δώσουν την ευκαιρία σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων να ενημερωθούν για τις δράσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας καθώς και του προγράμματος HEART II (Hellenic Action through Research Against Tobacco funded by George D. Behrakis Foundation). Τέλος με τη συμβολή των υπευθύνων Αγωγής Υγείας των Διευθύνσεων θα δοθεί η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αλληλεπιδράσουν και να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τις εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες στον έλεγχο του καπνίσματος. Η συμμετοχή είναι δωρεάν ενώ θα δοθούν βεβαιώσεις σε όλους τους συμμετέχοντες. Προγράμματα Πρόληψης και Προαγωγής Υγείας στα Σχολεία για το Κάπνισμα ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Ηράκλειο 11 / 02/2013 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ 6 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΕΡΡΩΝ Συγκεκριμένα εκπαιδευτικές ημερίδες- ενημερωτικές ομιλίες με τίτλο «Προσπάθεια Εφαρμογής Πολιτικής μη Καπνίσματος στα Σχολεία» οι οποίες απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς, θα πραγματοποιηθούν με ευθύνη της 7 ης Υ.ΠΕ Κρήτης σε όλους τους νομούς της Κρήτης Η θεματολογία των εκπαιδευτικών ομιλιών θα περιλαμβάνει, πρόγραμμα εκπαίδευσης για το κάπνισμα στα σχολεία, τα ποσοστά εθισμού εφήβων και ενηλίκων στην Ελλάδα, τις επιπτώσεις του καπνίσματος, αντιμετώπιση της νόσου του καπνίσματος, τις θέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το Κάπνισμα, ενώ θα ακολουθήσει συζήτηση πάνω στο θέμα. Μετά την ολοκλήρωση κάθε εκπαιδευτικής ομιλίας ανά νομό, εκπαιδευτικό υλικό θα παραχωρηθεί στους καθηγητές για την ενημέρωση των μαθητών στα σχολεία. Εξετάζεται τέλος και η δυνατότητα δημιουργίας σποτ με τη συνδρομή των μαθητών και την επιστημονική επιμέλεια των υπευθύνων των ιατρείων διακοπής καπνίσματος εξειδικευμένων επιστημόνων με στόχο την προβολή τους στα ΜΜΕ (αφιλοκερδώς) και στο διαδίκτυο. Φέτος για πρώτη φορά στο νομό μας ενημερωθήκαμε για τα προγράμματα υγείας στα σχολεία. Στην αρχή αναλάβαμε με κάποια επιφυλακτικότητα, όταν όμως το συζητήσαμε με κάποια τμήματα του σχολείου μας, είδαμε μια μεγάλη προθυμία και ενδιαφέρον μέχρι παρεξηγήσεως Τα παιδιά της ομάδας δούλεψαν με πολλή διάθεση και μεράκι Η ηλικία των 13 ετών δεν είναι βέβαια η ιδανική για ενημέρωση, διότι σε πολλές χώρες αυτή ξεκινά από το Δημοτικό, αλλά πιστεύουμε και είμαστε αισιόδοξοι ότι κάτι απέδωσαν οι καρποί 5 μηνών δουλειάς. Επισκεφτήκαμε τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Σερρών για γενικές πληροφορίες, τη Δ/νση Υγείας και το Γενικό Νοσοκομείο Σερρών. Ο Δ/ντης του Πνευμονολογικού τμήματος του Νοσοκομείου Σερρών έκανε μια ενημέρωση με προβολή σλάϊτς στα παιδιά. Η ομάδα μαγνητοφώνησε την ενημέρωση. Το μήνα Απρίλη επισκεφτήκαμε το Εθνικό Καπνολογικό Ινστιτούτο Δράμας. Πέρασαν τα παιδιά από τα εργαστήρια του Ινστιτούτου και είδαν τις μηχανές που καπνίζουν και αναλύουν και μετρούν όλες τις ουσίες που περιέχει ένα τσιγάρο και την αλλαγή ενός φίλτρου από λευκό σε καφέ μετά από ένα τσιγάρο Διακινήσαμε 2 ερωτηματολόγια στους μαθητές του σχολείου μας και κάναμε κάποια στατιστικά. Τα παιδιά της ομάδας βιντεοσκόπησαν ένα γκαλόπ στην Πλατεία Ελευθερίας σε περαστικούς. Στόχος μας για την επόμενη σχολική χρονιά είναι να μπούμε σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Τάξη μη καπνιστών» με σύνδεση τη Φιλανδία από όπου ξεκίνησε η ιδέα αυτή. (6) 2

45 ENA AITHMA AΠ.: 67 XXXXXX 29/3/2013 Προς: ΔΟΕ Σχολικές μονάδες Π.Ε. ν. XXXXXX ΘΕΜΑ: Xώρος καπνίσματος στα σχολεία Παρακαλούμε να ασχοληθείτε με ένα σοβαρότατο θέμα που δημιουργείται στον εργασιακό χώρο και αφορά συναδέλφους καπνιστές. Πολλές φορές αναγκάζονται να βγαίνουν εκτός του αύλειου χώρου του σχολείου για να καπνίσουν και αυτό, αφενός μεν δημιουργεί θέμα απομάκρυνσης από το χώρο εργασίας, αφετέρου δε, βρίσκονται σε κοινή θέα μαθητών και πολιτών, η οποία κάθε άλλο παρά αξιοπρεπής για τους συναδέλφους είναι. Επειδή στο παραπάνω θέμα υπεισέρχεται το στοιχείο του ρατσισμού, ζητούμε να αναλάβει η Δ.Ο.Ε. πρωτοβουλία, είτε μόνη της, είτε σε συνεργασία με την Α.Δ.Ε.Δ.Υ., ώστε να επανέλθει ο ιδιαίτερος χώρος καπνίσματος σε κάθε σχολική μονάδα και γενικότερα σε κάθε εργασιακό δημόσιο χώρο. Επισημαίνουμε ότι τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου Π.Ε. XXXXX είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία μη καπνίζοντες και φανατικοί αντικαπνιστές. Παρόλα αυτά όμως εκτιμούμε ότι και οι καπνιστές δικαιούνται να έχουν τον ιδιαίτερο χώρο τους, έως ότου τουλάχιστον αποφασίσουν ότι το κάπνισμα είναι καταστροφικό, τόσο για την υγεία, όσο και για τα οικονομικά τους, ιδιαίτερα σε καιρό κρίσης.(7) ΓΙΑ ΤΟ Δ. Σ. Η Πρόεδρος Η Γραμματέας Δελτίο Τύπου από την Εθνική Επιτροπή για τον Έλεγχο του Καπνίσματος Αθήνα, 31/5/2013 ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Συμφώνα με όλες τις μετρήσεις ο επιπολασμός του καπνίσματος και η κατανάλωση τσιγάρων στην Ελλάδα έχει μειωθεί σημαντικά από το 2007 μέχρι σήμερα. Επίσης, παρά τη μη εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας έχει μειωθεί και η ρύπανση από το κάπνισμα στους κλειστούς χώρους εστίασης και διασκέδασης, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη γενικότερη μείωση του καπνίσματος αλλά και τη μεταστροφή της κουλτούρας πολλών καπνιστών που σέβονται το δικαίωμα του κάθε πολίτη να αναπνέει καθαρό αέρα σε αυτούς τους χώρους. Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καπνίσματος Έλληνες φοιτητές συμμετείχαν σε έρευνα γνώμης που διεξήχθη Πανελλαδικά από την Εθνική Επιτροπή σε συνεργασία με το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ) σύμφωνα με την οποία το 90% των φοιτητών πιστεύει ότι η κατάσταση στην Ελλάδα εμφανίζεται ανεξέλεγκτη και το κράτος δεν κάνει ό,τι πρέπει για την εφαρμογή του νόμου κατά του καπνίσματος καθώς επίσης και ότι μόνο το 10 % των ερωτηθέντων αντιμετώπισε δυσκολία να αγοράσει τσιγάρα κατά την παιδική ηλικία. Στην ίδια έρευνα περισσότεροι από φοιτητές προσυπογράφουν κείμενο και ζητούν την αναγνώριση του παθητικού καπνίσματος ως εκτεταμένης μορφής βίας στην σημερινή κοινωνία. Οι ίδιοι φοιτητές προτείνουν επίσης την ενεργοποίηση Ευρωπαϊκών μηχανισμών για την αναγνώριση του παθητικού καπνίσματος ως ζητήματος παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους τομείς, υγείας εργασίας και προστασίας της γυναίκας και του παιδιού. Η Εθνική Επιτροπή δεσμεύεται ότι θα ενεργήσει προς κάθε κατεύθυνση ώστε η φωνή των Ελλήνων φοιτητών να μεταφερθεί σε κάθε αρμόδιο και υπεύθυνο με την παρότρυνση να ακούσουν αυτούς τους νέους σήμερα διότι αλλιώς δεν θα έχουν τι να τους απαντήσουν αύριο. Οι δράσεις για την συνέχιση της μείωσης του καπνίσματος στην Ελλάδα στρέφονται σήμερα στην εκπαιδευτική διαδικασία με την ανάπτυξη και εφαρμογή μεγάλης έκτασης επιμορφωτικών προγραμμάτων στα σχολεία Έλληνες φοιτητές συμμετείχαν σε έρευνα γνώμης που διεξήχθη Πανελλαδικά από την Εθνική Επιτροπή σε συνεργασία με το Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ) σύμφωνα με την οποία το 90% των φοιτητών πιστεύει ότι η κατάσταση στην Ελλάδα εμφανίζεται ανεξέλεγκτη και το κράτος δεν κάνει ό,τι πρέπει για την εφαρμογή του νόμου κατά του καπνίσματος καθώς επίσης και ότι μόνο το 10 % των ερωτηθέντων αντιμετώπι σε δυσκολία να αγοράσει τσιγάρα κατά την παιδική ηλικία. Παναγιώτης Κ. Μπεχράκης HELLAS HEALTH III(4) HELLAS HEALTH III(4) Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (Έρευνα ESPAD) (676 σχολικές μονάδες και συνολικά μαθητές και μαθήτριες ηλικίας ετών) 2011(8) ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ(9) Ένας στους 5 (20%) έχει καπνίσει μέσα στον τελευταίο μήνα Ένας στους 7 (14%) είναι συστηματικός καπνιστής (καπνίζει καθημερινά) Καπνίζουν περισσότερα αγόρια από κορίτσια και οι διαφορές αυξάνονται με τη βαρύτητα του καπνίσματος Συστηματικό κάπνισμα σε σχέση με την ηλικία Τα έτη αποτελούν την ηλικία έναρξης καπνίσματος για την μειονότητα (<2%) ενώ ακολουθεί αλματώδης αύξηση έως την ηλικία των ετών όπου καπνίζει ένας στους 4 (24,5%) και στην ηλικία των 19 πάνω από τους μισούς (51%) Διαχρονικά (μαθητές ετών) Η μεγάλη αύξηση των καπνιστών μεταξύ του 1984 και 1998 ακολουθήθηκε από προοδευτική καθοδική πορεία από το 2003 έως το Ποιές σχολικές παρεμβάσεις ή συνδυασμοί αυτών είναι αποτελεσματικές και αποδοτικές στην πρόληψη της έναρξης καπνίσματος στα παιδιά και νέους εφήβους; 2.Ποιοί παράγοντες ενισχύουν την αποτελεσματικότητα των σχολικών παρεμβάσεων; 3.Ποιοί παράγοντες αποτελούν εμπόδια στην αποτελεσματικότητα των σχολικών παρεμβάσεων; NICE public health guidance 23, 02/2010 3