ΜΠΑΤΜΑΝ - Ο ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣ ( THE DARK KNIGHT )

Transcript

1 ΜΠΑΤΜΑΝ - Ο ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣ ( THE DARK KNIGHT ) Sci-Fi / ράση / Ψυχολογία / Συµβολισµός / Ηθική Σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν. Hθοποιοί: Κρίστιαν Μπέϊλ, Μάγκι Γκύλενχωλ, Ααρών Έκχαρτ, Χηθ Λέντγκερ, Μάϊκλ Κέϊν, Γκάρυ Όλντµαν, Μόργκαν Φρήµαν. Παραγωγή: 2008 Warner Bros. Σενάριο: Τζόναθαν & Κρίστοφερ Νόλαν. ΟΨΕΙΣ: Α) «Πρέπει ο Μπάτµαν να σκοτώσει τον Τζόκερ;» Των: Mark D. White και Robert Arp* / International Herald Tribune Ο Μπάτµαν πρέπει να τον σκοτώσει τον Τζόκερ. Πόσοι από µας θα συµφωνούσαν; Αρκετοί, νοµίζω. Ακόµα και ο Τζόκερ που ερµήνευσε ο Χιθ Λέτζερ στον «Σκοτεινό ιππότη» απορεί µε την άρνηση του Μπάτµαν να τον σκοτώσει. Στο κάτω-κάτω, ο Τζόκερ είναι ένας ψυχοπαθής φονιάς και ο Μπάτµαν θα έσωζε πολλές αθώες ψυχές αν τον έβγαζε από τη µέση µια για πάντα. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί µασκοφόροι παλαβοί έτοιµοι να πάρουν τη θέση του Τζόκερ, αλλά κανένας δεν θα έδειχνε την ίδια διεστραµµένη προσήλωση στο χάος και στην τραγωδία όσο ο Παλιάτσος του Εγκλήµατος. Αν όµως πούµε ότι ο Μπάτµαν πρέπει να σκοτώσει τον Τζόκερ, δεν συνεπάγεται αυτό ότι θα συµφωνούσαµε πως πρέπει να βασανίζουµε τους ύποπτους για τροµοκρατία αν υπάρχει πιθανότητα να αποσπάσουµε πληροφορίες που θα έσωζαν αθώες ζωές; Βέβαια, η τροµοκρατία είναι παρούσα στην πραγµατική ζωή, ενώ ο Μπάτµαν υπάρχει µόνο στα κόµικς και στο σινεµά. Έτσι, αποµακρυσµένοι καθώς είµαστε από τον «Σκοτεινό Ιππότη» και τα προβλήµατα της Γκόθαµ Σίτι, µπορούµε εύκολα να πούµε, «Άντε, επιτέλους, σκότωσέ τον». Αν το δούµε έτσι, όµως, πρέπει επίσης να δεχτούµε ότι στον

2 πραγµατικό κόσµο το διακύβευµα είναι µεγαλύτερο γιατί λοιπόν δεν είµαστε πιο σκληροί µε τους πραγµατικούς τροµοκράτες απ ό,τι µε τον φανταστικό Τζόκερ; Η ποπ κουλτούρα, που µέρος της είναι τα κόµικς και οι ταινίες του Μπάτµαν, προσφέρει µια ευκαιρία για να «φιλοσοφήσουµε» πάνω σε προβλήµατα του πραγµατικού κόσµου. Για παράδειγµα, αν συλλογιστούµε γιατί ο Μπάτµαν δεν σκότωσε ποτέ τον Τζόκερ µπορεί να έχουµε κάποιες απαντήσεις πάνω στο ζήτηµα της τροµοκρατίας και των βασανιστηρίων, ιδιαίτερα στις ηθικές διαστάσεις του. Τρεις µεγάλες φιλοσοφικές σχολές προσφέρουν προοπτικές απάντησης στο δίληµµα του Μπάτµαν. Ο «ωφελιµισµός», βασισµένος στα έργα του Τζέρεµι Μπένθαµ και του Τζον Στούαρτ Μιλ, πιθανόν θα ευνοούσε τον φόνο του Τζόκερ, µε βάση τη σύγκριση ανάµεσα στις πολλές ζωές που θα σώζονταν έναντι της µιας που θα χανόταν. Η «δεοντολογία» που πηγάζει κυρίως από τα έργα του Ιµάνουελ Καντ θα εστίαζε πάνω στην ίδια την πράξη του φόνου παρά στις συνέπειές της. Η θέση του Καντ θα ήταν πολύ πιο διφορούµενη από των ωφελιµιστών: ενώ θα ήταν προτιµότερο να πεθάνει ο Τζόκερ, ίσως να µην είναι ηθικά σωστό για οποιοδήποτε άτοµο (όπως ο Μπάτµαν) να τον σκοτώσει. Η τιµωρία του Τζόκερ θα πρέπει να γίνει µέσα από επίσηµες διαδικασίες και όχι µε ατοµική αυτοδικία. Γενικότερα, παρότι ο Τζόκερ είναι κακοποιό στοιχείο, εξακολουθεί να είναι ανθρώπινο πλάσµα και δικαιούται ένα ελάχιστο, έστω, επίπεδο σεβασµού και ανθρωπιάς. Τέλος, η «φιλοσοφία της ηθικής», που ανάγεται στους αρχαίους Ελληνες (όπως ο Αριστοτέλης) θα έριχνε το φως στον χαρακτήρα του προσώπου που σκοτώνει τον Τζόκερ. Θα ήθελε ο Μπάτµαν να γίνει το είδος του ανθρώπου που παίρνει τη ζωή των εχθρών του; Αν σκότωνε τον Τζόκερ, θα µπορούσε να σταµατήσει εκεί ή θα επιφύλασσε την ίδια µεταχείριση σε κάθε µικροκακοποιό; Αν δούµε µαζί αυτές τις τρεις δεοντολογικές προσεγγίσεις, συµπεραίνουµε ότι ενώ υπάρχουν σοβαροί λόγοι να σκοτώσει κανείς τον Τζόκερ, µε βάση τις ζωές που θα σωθούν, υπάρχουν επίσης σοβαροί λόγοι να µην το κάνει, βασισµένοι στο τι θα σηµάνει ο φόνος του για τον Μπάτµαν και τα κίνητρα, την αποστολή και τον χαρακτήρα του. Τα ίδια επιχειρήµατα ισχύουν όσον αφορά τα βασανιστήρια: ενώ υπάρχουν λόγοι δικαιολόγησής τους, βασισµένοι στις θετικές συνέπειες, υπάρχουν επίσης σηµαντικοί λόγοι για το αντίθετο. Πολλοί Αµερικανοί που αντιτίθενται στον βασανισµό των ύποπτων για τροµοκρατία, εξηγούν τη θέση τους λέγοντας: «Εµείς δεν είµαστε έτσι», ή «εν θέλουµε να γίνουµε σαν κι αυτούς». Ο Μπάτµαν συχνά λέει το ίδιο, όταν τον ρωτούν γιατί δεν έχει σκοτώσει τον Τζόκερ: «εν θέλω να γίνω αυτό που µισώ». Το να εφαρµόζεις φιλοσοφικές θεωρίες στον Μπάτµαν ή άλλα δείγµατα της ποπ κουλτούρας µπορεί να φαίνεται επιπόλαιο, αλλά οι φιλόσοφοι εδώ και πολλούς αιώνες χρησιµοποιούν ευφάνταστα παραδείγµατα και διανοητικά πειράµατα. Το ζήτηµα των βασανιστηρίων είναι ένα δύσκολο και συναισθηµατικά φορτισµένο ζήτηµα. Μεταφέροντας τον πυρήνα του σε ένα διαφορετικό σκηνικό, όπως αυτό του Μπάτµαν και του Τζόκερ, µας βοηθάει να εστιάσουµε σε βασικά σηµεία του ξεκαθαρίζοντας κάπως τη σκέψη µας. Και ο Μπάτµαν σίγουρα θα συµφωνούσε µε αυτό. * [ Ο Μαρκ Γουάιτ και ο Ρόµπερτ Αρπ έχουν επιµεληθεί το βιβλίο «Batman and Philosophy: The Dark Night of the Soul». ] Hµεροµηνία : Copyright:

3 Β) «Ο Σκοτεινός Ιππότης». (της Αριάδνης) Η ταινία εξελίσσεται στο σηµείο του χρόνου, που µε το πλήρωµά του έφερε το «κακό,» κυρίαρχο στην πόλη του Γκόθαµ. Η αστυνοµία, τουλάχιστον όσοι από το προσωπικό της έµειναν πιστοί µε το µέρος του καθήκοντος και δεν προσχώρησαν στις τάξεις της µαφίας, µαζί µε τον νέο Εισαγγελέα της πόλης, τον Ντέντ Χάρβεϊ, µάταια αγωνίζονται να αντιστρέψουν τις ισορροπίες υπέρ του «καλού» και της έννοµης τάξης, πολεµώντας το έγκληµα την διαφθορά και την µαφία. Μέσα στο ζοφερό αυτό σκηνικό, εµφανίζεται να δρα ως από µηχανής θεός, ένα µυστηριώδες µασκοφόρο όν, ο «Μπάτµαν», και να βοηθά το έργο της αστυνοµίας. Φαίνεται να προέρχεται από άλλο κόσµο. Η υπερφυσική µη ανθρώπινων διαστάσεων δύναµή του, πέφτει ως σωτηρία εξ ουρανού στις κρίσιµες στιγµές, για να δώσει την νίκη στην πλευρά του «καλού». Έτσι, ο Μπάτµαν, γίνεται ο φόβος και ο τρόµος των εγκληµατιών του Γκόθαµ. Η µορφή του «σούπερµαν», βρίσκει πολλούς µιµητές µεταξύ των κατοίκων του Γκόθαµ, που ταυτίζονται µε την εικόνα του ήρωά τους και προσπαθούν να τον µιµηθούν ανεπιτυχώς και το µόνο που καταφέρνουν είναι να ενισχύουν περισσότερο το χάος στην πόλη. Στην καθηµερινή του ζωή, ο άνθρωπος Μπάτµαν, είναι ο κος Μπρούς Γουέιν, ένας πλέι-µπόυ µεγιστάνας, από τους πλουσιότερος ανθρώπους στον κόσµο. Κανείς δεν γνωρίζει την πραγµατική του ταυτότητα, εκτός από τα πολύ κοντινά του πρόσωπα, την φίλη του και µυστικό του έρωτα Ρέιτσελ, τον µπάτλερ του και τον πολυµήχανο κ. Φόξ, που εκτός από την εποπτεία των επιχειρήσεων του, είναι και ο κατασκευαστής της στολής του, ο εφευρέτης διάφορων εξαρτηµάτων της, καθώς και του µηχανικού εξοπλισµού υψηλής τεχνολογίας, που χρησιµοποιεί όταν αντιµετωπίζει τον αντίπαλο. Όµως, η δράση στην µία πλευρά, φέρνει την αντίδραση της άλλης. Ίση σε δύναµη και ένταση αντίδραση, παρουσιάζεται στον αντίποδα του Μπάτµαν: ο «Τζόκερ». Ο Τζόκερ και ο Μπάτµαν δεν έχουν πρόσωπο - για τον κόσµο των φαινοµένων είναι άγνωστοι, απρόσωποι. Ο Μπάτµαν, πίσω από την προσωπίδα και ο Τζόκερ, πίσω από το µακιγιάζ του κλόουν. Όµως η πραγµατική τους ταυτότητα, στην καθηµερινή ζωή τους, είναι η µία το αντίθετο της άλλης. Ο ένας έχει τα πάντα και ο άλλος τίποτα. Ο Μπάτµαν έχει ένα πραγµατικό όνοµα, καθώς και ανθρώπους που τον γνωρίζουν και τον αγαπούν - ο Τζόκερ δεν έχει ούτε όνοµα, ούτε γνωστούς, είναι σαν να µην υπάρχει. Κι όµως ο ένας υπάρχει, γιατί υπάρχει και ο άλλος. «εν θέλω να σε σκοτώσω» λέει στον Μπάτµαν ο Τζόκερ «τι θα έκανα χωρίς εσένα; εσύ µε ολοκληρώνεις». Κάποια στιγµή, στο τέλος της ταινίας, την στιγµή της σύγκρουσης των δύο, ο Τζόκερ του λέει: «εν µπορείς να µ αφήσεις, κι αυτό συµβαίνει όταν µια ασταµάτητη δύναµη συναντά ένα αξεπέραστο εµπόδιο.» «είναι µοιραίο εµείς οι δύο να το κάνουµε αυτό για πάντα.» Μέσα στην άρχουσα τάξη του Γκόθαµ, διακρίνεται ο νεοεκλεγµένος Εισαγγελέας: Χάρβεϊ Ντεντ. Αποδεικνύεται ικανός και αποτελεσµατικός. Έχοντας την βοήθεια και του Μπάτµαν στην δίωξη του εγκλήµατος, κατορθώνει καίρια κτυπήµατα στην δράση της µαφίας. Στο πρόσωπο του, ο κόσµος βλέπει έναν Ήρωα υπερασπιστή της ικαιοσύνης, µια προσωπικότητα σαν κι αυτήν, που οι µάζες αναζητούν προκειµένου να τις κυβερνήσει και να σώσει την πόλη τους από την αδικία. «Το Γκόθαµ χρειάζεται έναν ήρωα που να έχει πρόσωπο..» λέει ο Μπάτµαν στον Χάρβεϊ Ντέντ. «Εσύ είσαι το σύµβολο ελπίδας, που εγώ ποτέ δεν θα γίνω». Ο τύπος, το αρχέτυπο του «Ήρωα», πάντα συνδυάζει στην ανθρώπινη φύση του, σε υπερβολικό βαθµό την δύναµη µε την αδυναµία, την θεϊκή λάµψη ανακατεµένη µε την σκιά της θνητότητας. Ο

4 Κερένυι, στην ιστορία του Ηρακλή της Ελληνικής Μυθολογίας, µιλά για την αρρώστια των ηρώων και την κλίση τους στην οργή, που συνορεύει µε την τρέλα. Χαρακτηριστική η φράση που ακούγεται πολλές φορές στο έργο, από διαφορετικά πρόσωπα. «Ή θα πεθάνεις σαν Ήρωας ή θα ζήσεις να δεις τον εαυτό σου εγκληµατία...» Με την συνύπαρξη των δύο αντίθετων φύσεων µέσα της, η Ηρωική ψυχή του Χάρβεϊ Ντέντ, έγινε πόλος έλξης και από την πλευρά του Μπάτµαν και από την πλευρά του Τζόκερ, διεκδικώντας την ο καθένας για λογαριασµό του. ( χαρακτηριστική η εικόνα του προσώπου του στο τέλος της ταινίας) «..Πήρα τον Λευκό Ιππότη του Γκόθαµ και τον έφερα στο δικό µας κόσµο...» λέει ο Τζόκερ. «Ο ήρωας του χθες γίνεται ο τύραννος του αύριο, εκτός κι αν σταυρωθεί σήµερα» (αναφέρει ο Joseph Cambell στο έργο του «Ο Ήρωας µε τα Χίλια πρόσωπα»). Αυτός ο ήρωας που σταυρώνεται και πεθαίνει, δεν έχει πρόσωπο και ταυτότητα µέσα στον κόσµο, βρίσκεται και παραµένει πέρα και έξω από αυτόν. Ο κόσµος δεν µπορεί να τον πληγώσει,ο φόβος δεν µπορεί να τον αγγίξει, γιατί δεν έχει τίποτα να χάσει. Μπορεί έτσι να ενεργεί και να δρα, παραµένοντας πάντα ένας «Άγνωστος» για τα πλήθη. Ένας Σκοτεινός Ιππότης. Όπως ήταν ο Μπάτµαν. Στις κρίσιµες περιόδους καµπής, στην πορεία του Χρόνου και της Ζωής, όπου κύκλοι κλείνουν και γίνονται νέα ανοίγµατα, για να γεννηθούν καινούργια πράγµατα, νέες αξίες, καινούργιες µορφές, παρουσιάζονται «δυσκολίες». Τα πάντα µπαίνουν σε δοκιµασία, προκειµένου να έρθουν στην επιφάνεια οι κρυµµένες αλήθειες. Είναι η ώρα των πιο σφοδρών µαχών και της µεγάλης αναταραχής. Οι κατεστηµένες δοµές των ανθρώπινων συστηµάτων γκρεµίζονται και δηµιουργείται χάος, µέσα από το οποίο θα κάνει την εµφάνισή του το νέο. Ο Τζόκερ λοιπόν, δίνει την ευκαιρία της αλλαγής, λέει χαρακτηριστικά : «Εγώ είµαι πράκτορας του Χάους αν αναστατώσεις την κρατούσα τάξη, έρχεται το χάος και το θέµα µε το χάος, είναι ο φόβος.» Ο φόβος της απώλειας. Ο φόβος αναστατώνει την κρατούσα τάξη του κόσµου µας, που µε τόσο κόπο σχεδιάζουµε, υπολογίζοντας και τις παραµικρές του λεπτοµέρειες, που οικοδοµούµε µε υπερηφάνεια και που προκειµένου να νιώσουµε ασφαλείς εγκλωβιζόµαστε µέσα του. Μέσα από το χάος, µέσα από το αναποδογύρισµα, πραγµάτων και καταστάσεων αποκαλύπτεται η πραγµατική µας ταυτότητα. Μέσα στις δυσκολίες φαίνεται η πραγµατική φύση του ανθρώπου. Ο Τζόκερ, όπως το χαρτί µηδέν (0) του Ταρώ: «ο Τρελός», βρίσκεται πάντα στην αρχή κάθε νέου κύκλου... «..δεν είµαι τέρας, απλά είµαι πιο µπροστά» λέει. Ο φόβος, έχει στον αντίποδά του την ελπίδα.οι δύο αντίθετοι πόλοι εναλλάσσονται πάντα ο ένας στο άλλο συνεχώς, σε αέναους κύκλους. Η στιγµή της αλλαγής είναι το κρίσιµο σηµείο, είναι που οι δύο αντίπαλοι όροι, συµπλέκονται µε όλη την δύναµή τους και µάχονται για την επικράτηση. Είναι όµως και η ιδανική στιγµή, για το σπάσιµο του κύκλου, σε κάποιον που θέλει να ξεφύγει από την αναγκαστική, ες αεί εντός του περιστροφή. Η ζωή του Γκόθαµ, είχε την ευκαιρία να συνεχισθεί µε το ξεκίνηµα ενός νέου κύκλου. Σε ποιόν από τους δύο όρους της δυάδας καλό κακό, θα ανήκε ο νέος κύκλος; Ήταν η βούληση των ανθρώπων του Γκόθαµ, να το αποφασίσει. Η ελπίδα ότι, το κακό δεν µπορεί να βγαίνει νικητής σε µια κοινωνία ανθρώπων, οδήγησε τους κατοίκους του Γκόθαµ, στην ηρωική επιλογή τους και στην διάψευση των προβλέψεων του Τζόκερ.

5 Το Γκόθαµ όµως, δεν ήταν έτοιµο για να σπάσει τον κύκλο καλού κακού, ελπίδας φόβου, προς µία ευθεία πορεία προς την αλήθεια και την ελευθερία. Έτσι την τελική λύση στην τελευταία πράξη του δράµατος, την έδωσε ο Μπάτµαν. «Κάποιες φορές η αλήθεια αρκεί, αλλά κάποιες φορές οι άνθρωποι αξίζουν περισσότερο» λέει, και αποφασίζει να τους δώσει να λατρέψουν τον Ήρωά των προσδοκιών, τους Ντέντ Χάρβεϊ, και να σηκώσει ο ίδιος το βάρος της σκοτεινής πλευράς, του αστραφτερού ιππότη τους, προκειµένου να µην τους απογοητεύσει. Το ίδιο φαίνεται να πιστεύει και ο υπηρέτης του κου Μπρούς Γουέιν, δηλαδή του Μπάτµαν, όταν σκίζει την επιστολή της Ρέιτσελ, στην οποία ανακοίνωνε ότι δέχθηκε την πρόταση γάµου του Χάρβεϊ Ντέντ. Ο προστατευτικός µπάτλερ άφησε τον κο Γουέιν να πιστεύει, ότι θα τον περίµενε η αγαπηµένη του, προκειµένου να µην απογοητεύσει, όχι τον Μπάτµαν, αλλά τον «άνθρωπο» Μπρούς Γουέιν. Η ζωή, ξεπροβάλει µε ελπίδα και αυτή είχε σωθεί. Την έσωσε ο Μπάτµαν. Ο Ήρωας που άξιζε να έχει το Γκόθαµ, αφού ο Μπάτµαν ανήκε σε αυτό, ήταν ένας από τους επιφανής κατοίκους του, αλλά, δεν ήταν ο Ήρωας που εκείνη στιγµή χρειάζονταν η πόλη. Το Γκόθαµ, θα φθάσει να µην χρειάζεται ήρωες όπως ο Χάρβεϊ Ντέντ, όταν οι άνθρωποί του φθάσουν, σπάζοντας τον κύκλο του φόβου, να ανακαλύψουν οι ίδιοι τον δικό τους Μπάτµαν, που µέσα τους κρύβουν, όπως ο συµπολίτης τους κος Γουέην. Ο Μπάτµαν φεύγει κυνηγηµένος κι ο διάλογος του αρχηγού της αστυνοµίας µε τον γιο του, έχει ως εξής: «-Γιατί φεύγει µπαµπά; -Για να τον κυνηγήσουµε. -Μα δεν έκανε τίποτα! -Γι αυτό θα τον κυνηγήσουµε, γιατί µπορεί να το αντέξει. Γιατί δεν είναι ο δικός µας ήρωας. Είναι ένας σκοτεινός φύλακας, ένα άγρυπνος προστάτης, ένας Σκοτεινός Ιππότης.»._ Αρχική σελίδα -