Χαιρετισμός Δημάρχου Κρωπίας. Δημήτρη Κιούση

Transcript

1

2 Χαιρετισμός Δημάρχου Κρωπίας Δημήτρη Κιούση Ποιος είναι ο σκοπός και στόχοι της διοργάνωσης αυτής της Διημερίδας. Ποια είναι η δράση της δημοτικής αρχής για την προστασία και ανάδειξη του Υμηττού Ο κ. Κιούσης ανέφερε ότι σκοπός του Δήμου Κρωπίας είναι η μεγαλύτερη δυνατή συσπείρωση ανθρώπων και φορέων γύρω από την προστασία του Υμηττού και την διάσωση της ύπαρξής του. Ασκώντας εμμέσως πλην σαφώς κριτική σε όσους κρατικούς ή άλλους φορείς είναι επιφορτισμένοι με την προστασία αυτή είπε ότι κάποτε αυτοί πρέπει να εμφανιστούν. Με τη διοργάνωση αυτής της Διημερίδας πιστεύουμε ότι θα επιτύχουμε τη μεγαλύτερη δυνατή δημοσιοποίηση των στοιχείων της φύσης, της πανίδας και των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στον Υμηττό με σκοπό να βοηθήσουμε φορείς, κρατικούς, αυτοδιοικητικούς αλλά και τους πολίτες να χαράξουν στρατηγική ουσιαστικής προστασίας και ανάδειξης. Ανάδειξη για τον Δήμο Κρωπίας σημαίνει : μελέτες, διάσωση αρχαίων μονοπατιών, προστασία φυσικών και ιστορικών μνημείων, οικολογικό, προσκυνηματικό και περιηγητικό τουρισμό, περιβαλλοντική έρευνα, αγροτικές καλλιέργειες σε επιλεγμένα σημεία, κυνηγετική-εκπαιδευτική δραστηριότητα σε καθορισμένη ζώνη. Αυτή είναι η ανάδειξη που αρμόζει σε κάθε τέτοιο, μοναδικής ομορφιάς, δασικό οικοσύστημα, με αυτή τη σπουδαία ιστορική διαδρομή ανά τους αιώνες. Τι διεκδικεί ο Δήμος Κρωπίας Ο κ. Κιούσης επανέλαβε πάγιες αλλά και νέες διεκδικήσεις του Δήμου Κρωπίας. Ζητάει και διεκδικεί την έδρα του δασαρχείου Υμηττού-που κάποτε πρέπει να λειτουργήσει- γιατί αυτό θα βοηθήσει την προστασία και ανάπτυξη του δασικού περιβάλλοντος καθώς και την επίλυση εκκρεμοτήτων των πολιτών. Μαζί με άλλους διαδημοτικούς συνδέσμους προστασίας και ανάπτυξης, να αναζητηθεί ένας νέος ρόλος του ΣΠΑΥ, με πραγματικές αναπτυξιακές δυνατότητες και δυνατότητα εκπόνησης μελετών και υλοποίησης έργων, σε συνεργασία με τον Β βαθμό Αυτοδιοίκησης ( φορείς διαχείρισης η Αυτοδιοίκηση του Α και Β βαθμού) και φυσικά την Ε.Ε. Δικαίωση των προσφυγών του Δήμου και των δημοτών στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια για το νέο Π.Δ «προστασίας του Υμηττού» και τις απαράδεκτες διατάξεις του

3 Νέο νομοθετικό διάταγμα για τον Υμηττό, με ουσιαστική διαβούλευση, για την οριοθέτηση των πραγματικών ζωνών προστασίας και την ομαλή ένταξη, των παραδοσιακών δραστηριοτήτων των κατοίκων σε σημεία του Υμηττού -οι οποίες προστατεύουν το δασικό οικοσύστημα και εμπλουτίζουν την πανίδα της περιοχής-καθώς και των οικιστικών περιοχών, που υφίστανται πριν το 1978-έτος πρώτης εφαρμογής Π.Δ Υμηττού- όπως η Σκάρπιζα Κορωπίου, το Χέρωμα Βάρης, το Προσήλιο Παιανίας. Με λίγα λόγια ζητάμε να ισχύει, ότι ισχύει σε μια ορεινή κοινότητα που γειτνιάζει με δάσος. Ο Υμηττός δεν μπορεί να μπει σε «γυάλα», ούτε φυσικά να τεμαχιστεί από τα μεγάλα συμφέροντα που ακόμα ονειρεύονται κατασκευές, που θα καταστρέψουν μια από τις ιστορικές κληρονομιές του Πλανήτη και της Ανθρωπότητας. Ο Υμηττός, με την αρχέγονη παρουσία και το αναπόσπαστο δέσιμό του με τα ιστορικά μνημεία της Ανθρωπότητας, τον Παρθενώνα, τον αρχαίο δρόμο δηλ. τη Σφηττία Οδό - που πρέπει να αναδειχθεί, ως το αρχαίο μονοπάτι που συνέδεε την Αθήνα με τα Μεσόγεια και να αποτελεί τουριστικό οικολογικό και αρχαιολογικό σημείο επισκεψιμότητας και αναφοράς σε διεθνείς ταξιδιωτικούς οδηγούς- το βωμό του Ομβρίου Διός και του Προόψιου Απόλλωνος, πρέπει να αποτελέσει σημείο αναφοράς ως σημαντικός προορισμός. Σκεφτείτε, όπως τόνισε χαρακτηριστικά, τι προορισμός θα ήταν ο Υμηττός με τα δεκάδες σπήλαια, τα ιστορικά μνημεία και τα μνημεία της φύσης. Κλείνοντας τον χαιρετισμό υποστήριξε τα εξής : Όλα αυτά που μόλις σας ανέφερα, προϋποθέτουν ένα σταθερό πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια ιδιότυπη αστάθεια εν αναμονή των νέων μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής και όχι μόνο. Δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση. Οι πρόσφατες εκλογές έγιναν για να υπάρξει μια σταθερότητα και να μπει ένας φραγμός σε νέα μέτρα που εντείνουν την φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, τις τάσεις φυγής επενδύσεων, της αποδιάρθρωσης, των παραγωγικών κλάδων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η αυτοδιοίκηση, ο Δήμος Κρωπίας είναι εδώ, και διοργανώνει τέτοιες ημερίδες προκειμένου να διατρανώσει τη θέλησή του να φύγουμε από τη ύφεση, την καθυστέρηση και τη στασιμότητα. Ο Υμηττός είναι το σύμβολο αυτής της θέλησή μας. Σας καλώ να μεταφέρεται σε όλους αυτή την βούλησή μας. Είμαστε εδώ για να στηρίξουμε την κοινωνία του πλήττεται. Ο Υμηττός είναι το σύμβολο της αντίστασης και της ελπίδας!

4 ΥΜΗΤΤΟΣ: ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΛΙΜΑ Σ. ΛΕΚΚΑΣ Δρ. Γεωλόγος. Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Υμηττός, που βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Αττική, χωρίζει το λεκανοπέδιο των Αθηνών από αυτό των Μεσογείων. Το σχήμα του είναι επίμηκες και εκτείνεται από το Σταυρό Αγίας Παρασκευής βόρεια, έως τον Σαρωνικό κόλπο νότια και έχει μήκος περί τα 12,5km. Το μεγαλύτερο υψόμετρο είναι 1026 μέτρα στην κορυφή του, τον Εύζωνα. Στη μέση περίπου του μήκους του χαμηλώνει έως τα 454 μέτρα στην περιοχή της Ντούκας και χωρίζει σε δύο τμήματα τον Υμηττό. Το βόρειο τμήμα που έχει διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ και το νότιο που έχει διεύθυνση Β-Ν και δεν αποτελεί συνέχεια του βόρειου, αλλά έχει μετακινηθεί προς τα ανατολικά από ένα ρήγμα με σημαντική συνιστώσα αριστερής οριζόντιας ολίσθησης, που περνάει από το ρέμα της Αργυρούπολης και συνεχίζεται ανατολικότερα στο Σέσι και το διάσελο της Ντούκας. Η κλίση της μορφολογίας είναι εντονότερη στα ανατολικά πρανή από ότι στα δυτικά. Το υδρογραφικό δίκτυο έχει κυρίως διεύθυνση Α-Δ και εξαφανίζεται στους πρόποδες. Η κύρια μάζα του Υμηττού δομείται από μεταμορφωμένα πετρώματα όπου διακρίνονται τρεις τεκτονικές ενότητες. Η κατώτερη ονομάζεται Βάρης-Κύρου Πήρα και αποτελείται από σχιστολίθους, μάρμαρα και δολομίτες. Πάνω από αυτή, με απότομη τεκτονική επαφή βρίσκεται η ενότητα Υμηττού που αποτελείται από μάρμαρα και σχιστολίθους. Η επαφή χαρακτηρίζεται από το σχηματισμό τεκτονικών πετρωμάτων, απότομο κατακόρυφο ανάγλυφο «Ρέδι» και κοιλότητες ή σπήλαια. Πάνω από τις δύο προαναφερόμενες ενότητες, ακολουθεί τεκτονικά (απότομη επαφή) η ενότητα Λαυρίου-Αττικής, που αποτελείται από διάφορους τύπους σχιστολίθων και απομονωμένων λόγω διάβρωσης ασβεστολιθικών μαζών. Η κύρια μάζα του Υμηττού είναι ένα τεκτονικό κέρας με διαδοχικά ρήγματα με επικρατέστερη διεύθυνση Β-Ν, που χωρίζει δύο τεκτονικές τάφρους, το λεκανοπέδιο των Αθηνών δυτικά, από το λεκανοπέδιο των Μεσογείων ανατολικά. Στα κράσπεδα του Υμηττού υπάρχουν νεώτερα μεταλπικά ιζήματα, κυρίως πλευρικά κορήματα που αποτελούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Το κλίμα της περιοχής είναι μεσογειακό και τα πιο χαρακτηριστικά του στοιχεία είναι η μεγάλη απόκλιση του ύψους βροχής που παρατηρείται τόσο στους μήνες του ίδιου έτους, όσο και στα διάφορα υδρολογικά έτη.

5 Ο κύριος όγκος του Υμηττού μαζί με τους λόφους που αποτελούν συνέχειά του και τις ορεινές μάζες της Μερέντας, του Κερατοβουνίου και του Ολύμπου ανατολικότερα, σχηματίζουν έναν ενιαίο καρστικό υδροφόρο ορίζοντα, που εκφορτίζεται στη θάλασσα από την περιοχή Βουλιαγμένης έως την Αγία Μαρίνα από υφάλμυρες παράκτιες και υποθαλάσσιες πηγές. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν επιβαρύνει την ποιότητα του νερού του καρστικού υδροφόρου ορίζοντα με αύξηση της αλατότητας λόγω υπεραντλήσεων, αύξηση των νιτρικών ιόντων από γεωργικές δραστηριότητες, τους βόθρους και τους σκουπιδότοπους και σημειακά με βαρέα μέταλλα από τη διάθεση ανεπεξέργαστων βιομηχανικών αποβλήτων.

6 Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ Η ΑΞΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΦΗΚΑΣ Ζωγράφου Συγγραφέα Ερευνητή της Ελληνικής χλωρίδας ΟΜΙΛΙΑ. Χλωρίδα ονομάζουμε το σύνολο των φυτικών ειδών που απαντούν σε μιά συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Γνωρίζουμε σήμερα ότι η χώρα μας διαθέτει μια από τις πλουσιότερες, σε σχέση με την έκτασή της, χλωρίδες της Ευρώπης, με 6200 είδη και υποειδή φυτών, από τα οποία γύρω στα 1000 είναι ενδημικά της Ελλάδας και δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο. Αυτοί οι αριθμοί καθιστούν τη χώρα μας μιά υπερδύναμη, όσον αφορά τη χλωρίδα. Τα σπάνια φυτά της Ελλάδας προσελκύουν κάθε άνοιξη αρκετές χιλιάδες οικοτουρίστες, που με ξεναγούς έλληνες και ξένους ειδικούς επισκέπτονται περιοχές όπου μπορούν να δουν και να φωτογραφίσουν πολλά από αυτά. Υπολογίζεται ότι η Αττική είναι μια περιοχή της χώρας μας όπου συγκεντρώνονται 1500 είδη και υποείδη φυτών ή περίπου το 1/4 των ειδών όλης της Ελλάδας. Το ευχάριστο είναι ότι πάρα την απίστευτη οικιστική εξάπλωση των τελευταίων δεκαετιών, μόνο δύο τοπικά είδη φυτών εξαφανίσθηκαν από την Αττική, ενώ όλα τα άλλα εξακολουθούν να επιζούν. Αυτό το θαύμα οφείλεται στο γεγονός ότι στην Αττική υπάρχουν αξιόλογα βουνά, που λειτουργούν ως τα τελευταία οχυρά άμυνας της φύσης και τα οποία, ευτυχώς, δεν έχουν ακόμη «αποικισθεί» από τους Αθηναίους. Ο Υμηττός Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Υμηττός, ο οποίος, από ένα περιαστικό φυσικό οικοσύστημα τείνει να μεταβληθεί σε ενδοαστικό καθώς περιβάλλεται πλέον σχεδόν από παντού από οικισμούς. Ο Υμηττός υπάρχει στη θέση που τον βρίσκουμε και σήμερα, εδώ και εκατομμύρια χρόνια και στη διάρκεια της ζωής του έχει υποστεί πολλές καταστροφές από τον άνθρωπο. Υπάρχουν μαρτυρίες περιηγητών, ότι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι

7 βοσκοί που είχαν τα κοπάδια τους πάνω στο βουνό έβαζαν φωτιές για να κάψουν τα δάση, με την δικαιολογία ότι έτσι έδιωχναν τους λύκους, που τότε ενδημούσαν στα βουνά της Αττικής. Η τελευταία μεγάλη καταστροφή που υπέστη το βουνό ήταν στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, όταν διάφοροι επιτήδειοι ανέβαιναν με καροτσάκια στον Υμηττό και έκοβαν τα δένδρα, για να τα πουλήσουν ως καυσόξυλα στις συνοικίες της Αθήνας. Μετά τον πόλεμο το μόνο δάσος που είχε απομείνει στον Υμηττό ήταν το δάσος της Ηλιούπολης. Όλο το άλλο βουνό ήταν γυμνό και γεμάτο θυμάρι, που όταν άνθιζε, τον Μάιο-Ιούνιο, έδινε στις πλαγιές ένα απαλό μωβ χρώμα. Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά το 1950, έγιναν σημαντικές προσπάθειες αποκατάστασης του τοπίου, ιδίως στο βόρειο Υμηττό, και δυτικά, πάνω από τους Δήμους Αγίας Παρασκευής, Παπάγου, Βύρωνα και Αργυρούπολης. Τα αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών είναι ορατά σήμερα σε όσους ταξιδεύουν κατά μήκος της Αττικής οδού. α. Μια ανοιξιάτικη εικόνα το 2005 β. Μια χειμωνιάτικη εικόνα τον χειμώνα του 2000 γ. Ανοιξιάτικη εικόνα πάνω από την Ηλιούπολη. Η χλωρίδα Η πλήρης απογραφή της χλωρίδας του Υμηττού δεν έχει ακόμη δυστυχώς πραγματοποιηθεί αν και βρίσκεται δίπλα στο Βιολογικό του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα δύο κατάλογοι φυτών του βουνού, από τους οποίους ο ένας, όχι πλήρης, από εμένα με 460 είδη και υποείδη και ο άλλος από τον Κ. Ζερλέντη το 1965 με 601 είδη και υποείδη. Είναι βέβαιο ότι μια πλήρης απογραφή θα έδινε πάνω από 700 είδη φυτών, κάτι που έχει διαπιστωθεί και σε άλλα, αναλόγου ύψους κι έκτασης, βουνά της Αττικοβοιωτίας. Το σημαντικό όμως με τον Υμηττό δεν είναι ο αριθμός των ειδών όσο ο αριθμός των σπανίων ειδών που υπάρχουν σ αυτόν. Πράγματι 23 είδη της χλωρίδας του είναι ενδημικά της Ελλάδας και αρκετά από αυτά είναι ενδημικά της Αττικής. Επιπλέον

8 στον Υμηττό φύονται 44 είδη Ορχεοειδών και ο αριθμός αυτός θεωρείται από τους ειδικούς Ορχεολόγους ο πυκνότερος σ όλη την Ευρώπη, σε σχέση με την έκταση. Δηλαδή πουθενά αλλού στην Ευρώπη δεν υπάρχουν τόσο πολλά είδη Ορχεοειδών σε τόσο μικρή έκταση όσος είναι ο Υμηττός. Ακόμα αξίζει να αναφέρουμε ότι δύο από τα είδη του Υμηττού φέρουν το προσωνύμιο hymettium hymettia, γιατί πρωτοπεριγράφηκαν από αυτό το βουνό. Είναι το Helianthemum hymettium και η Scabiosa ή Lomelosia hymettia. Επιπλέον πολλά από τα φυτά του Υμηττού είναι ποικιλοτρόπως χρήσιμα στον άνθρωπο, είτε ως φαρμακευτικά, είτε ως μελισσοτροφικά, είτε ως φαγώσιμα, είτε ως κτηνοτροφικά κ.λπ. Είναι γνωστές άλλωστε οι κάπως υπερβολικές αναφορές του Τούρκου περιηγητή Εβλιγιά Τσελεπή στα φαρμακευτικά βοτάνια του Υμηττού και στο υγιεινό κλίμα του. Για τους λόγους που ανάφερα πιο πάνω ο Υμηττός είχε περιληφθεί αρχικά στο πρόγραμμα CORINE της ΕΟΚ, που στόχευε στην απογραφή των σημαντικών βιοτόπων της Ευρώπης. Αργότερα περιλήφθηκε επίσης στο πρόγραμμα Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως ένας βιότοπος της Ευρώπης που χρειάζεται προστασία με κωδικό GR και υπό τον τίτλο «Όρος Υμηττός, Αισθητικό δάσος Καισαριανής και λίμνη Βουλιαγμένης». Παρατηρούμε δηλαδή ότι στην περιοχή Natura περιλαμβάνεται όλος ο όγκος του Υμηττού, με το Αισθητικό Δάσος Καισαριανής στις πλαγιές του και μέχρι τα υψώματα και τη λίμνη της Βουλιαγμένης στο νότο. Στο βιβλίο που εξέδωσε η Εταιρεία Προστασίας της Φύσης το 2004 και του οποίου την επιμέλεια είχα εγώ, με τίτλο «Οι προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 στην Ελλάδα» περιλαμβάνεται φυσικά και ο Υμηττός. Στο βιβλίο μου «Οι βοτανικοί παράδεισοι της Ελλάδας» έκδοση του 2001, περιλαμβάνεται και πάλι ο Υμηττός, με αριθμό 60, επί συνόλου 130 περιοχών, από όλη την Ελληνική επικράτεια όπου συγκεντρώνεται η σπάνια ελληνική χλωρίδα. Στην βοτανική αξία του βουνού πρέπει να προσθέσουμε φυσικά και την ζωολογική καθώς στον Υμηττό υπάρχει επίσης πλούσια πανίδα, θηλαστικά, πουλιά, ερπετά, πεταλούδες και πολλά άλλα.

9 Επομένως η ανάγκη διατήρησης και προστασίας του βουνού και το σταμάτημα κάθε περαιτέρω οικιστικής ανάπτυξης στις πλαγιές του προβάλλει αυτή τη στιγμή ως επιτακτικό αίτημα. Αρκεί να σκεφθούμε ότι κάποτε οι πρόποδες του Υμηττού άρχιζαν από τον σημερινό Δήμο Υμηττού, τον Βύρωνα, την Αργυρούπολη, την Αγία Μαρίνα, για να αντιληφθούμε πόση από την παλιά έκταση του βουνού, τον παλιό ζωτικό χώρο για τη χλωρίδα και την πανίδα του, έχει πλέον χαθεί. Επομένως, ότι απομένει πρέπει με κάθε θυσία να προστατευθεί. Και τώρα θα σας δείξω μερικά από τα σπάνια φυτά του Υμηττού αλλά και πολλά από τα πιο κοινά, που όμως δεν είναι λιγότερο όμορφα, ενώ συχνά είναι και ωραιότερα. 1. Στον Υμηττό υπήρχε ανέκαθεν το κοινό πεύκο (Pinus halepensis), το οποίο υπάρχει και σήμερα. Στα μεταπολεμικά χρόνια έγιναν προσπάθειες αναδάσωσης όχι μόνο με το κοινό πεύκο αλλά και με την τραχεία πεύκη (Pinus brutia) η οποία ευδοκίμησε βέβαια αλλά δεν είναι στο φυσικό της περιβάλλον, που είναι το Αν. Αιγαίο και η Θράκη. Πειραματικά φυτεύθηκαν στις αναδασώσεις και άλλα Κωνοφόρα, όπως το ελληνικό κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens) που κανονικά η φυσική του εξάπλωση είναι στη Κρήτη και στο Αν. Αιγαίο, όπως ο κέδρος της Κύπρου (Cedrus brevifolia), η Μαύρη πεύκη (Pinus nigra), το Γλαυκόχρωμο κυπαρίσσι (Cupressus arizonica). Σε μια αναδάσωση που πρέπει να έγινε περίπου πριν 50 χρόνια φυτεύθηκαν στην κορυφογραμμή του βουνού και μερικά ελληνικά έλατα (Αbies cephalonica), όμοια με τα έλατα της Πάρνηθας. Επέζησαν γύρω στα 15, τα οποία αναπτύσσονται πολύ καλά και έχουν σήμερα ύψος από 3 έως 8μ., ενώ τα μεγαλύτερα έχουν αρχίσει να παράγουν και κώνους και έτσι ελπίζουμε στη φυσική αναγέννηση τους. Επομένως το είδος Αbies cephalonica πρέπει πλέον να συνυπολογίζεται στη χλωρίδα του Υμηττού. 2. Ο πιο συνηθισμένος θάμνος είναι στον Υμηττό το Πουρνάρι (Quercus coccifera) που σε μεγάλη ηλικία γίνεται δένδρο αιωνόβιο, πολύ ανθεκτικό στη ζέστη και στην ξηρασία. Άλλοτε το ξύλο του έδινε το καλύτερο ξυλοκάρβουνο.

10 3. Αυτή είναι η λεγόμενη «Κρεμαστήρα», επιστημονικά Εφέδρα η καμπυλόποδη (Ephedra campylopoda) που απλώνει και κρέμεται πάνω στους θάμνους ή στους βράχους. 4. Ο ωραιότερος θάμνος του Υμηττού είναι βέβαια η Κουμαριά (Arbutus unedo), που φυτρώνει κυρίως στα σχιστολιθικά εδάφη, στο βόρειο μέρος του βουνού. 5. Υπάρχει επίσης το Θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea), γνωστό στο λαό με τα ονόματα Φίδα ή Βένιο, που μπορεί να ζήσει εκατοντάδες χρόνια και να πάρει τελικά δενδρώδη μορφή. 6. Από τα διάφορα φρύγανα το πιο κοινό είναι η γνωστή μας Ασφάκα (Phlomis fruticosa) που την Άνοιξη κάνει αυτά τα πανέμορφα άνθη. 7. Ένα άλλο φρύγανο του Υμηττού είναι βέβαια το γνωστό μας Θυμάρι (Corydothymus capitatus) του οποίου οι πληθυσμοί έχουν μειωθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της ανάπτυξης του δάσους. 8. Άλλο ωραίο φρύγανο είναι το λεγόμενο Φασσόχορτο (Prasium majus), που φυτρώνει διάσπαρτο ανάμεσα στα δένδρα και στους θάμνους. 9. Ο ωραίος αυτός θάμνος είναι σπάνιος στον Υμηττό. είναι γνωστός με το όνομα Φούσκα και επιστημονικά λέγεται Colutea arborescens. 10. Αυτό το φυτό που αναρριχάται ανάμεσα στους θάμνους και ανθίζει τον χειμώνα είναι γνωστό με διάφορα κοινά ονόματα, όπως Αμπελίνα, Αγριόκλημα, Αγριαμπελίνα κ.λπ. Επιστημονικά λέγεται Κληματίς η κιρρώδης (Clematis cirrhosa). 11. Ο Άγριος απήγανος (Ruta chalepensis) με τη βαριά μυρωδιά του είναι ένα πολύ όμορφο φυτό του Υμηττού. 12. Η γνωστή σε όλους μας Φασκομηλιά ή Σφακομηλιά (Salvia fruticosa) στολίζει την άνοιξη τα τοπία του Υμηττού. 13. Η γνωστή Γαλατσίδα (Εuphorbia characias) είναι από τα πιο κοινά φυτά στον Υμηττό και ανθίζει στις αρχές της άνοιξης. Το δηλητηριώδες γάλα της έχει ακριβώς την ίδια σύσταση με το γάλα της Συκιάς και του Καουτσουκόδενδρου, γι αυτό κάποτε, πριν βγει το συνθεκτικό καουτσούκ, είχε προταθεί η καλλιέργειά της για παραγωγή ελαστικών. Άλλο κοινό όνομα: Φλώμος, γιατί μ αυτήν φλομώνανε το νερό στα ποτάμια και έπιαναν ψάρια. 14. Κρητική λαδανιά (Cistus creticus). Από αυτό το φυτό έβγαινε κάποτε το λάδανο, μια ουσία φαρμακευτική και αρωματική που ένα κιλό από αυτήν ήταν πιο ακριβό από ένα κιλό χρυσάφι.

11 15. Λευκή λαδανιά (Cistus salvifolius) συγγενικό με το προηγούμενο. 16. Σιληνή η έγχρωμη (Silene colorata). Το πιο κοινό λουλουδάκι του Υμηττού, που όταν ανθίζει σχηματίζει αυτό το ρόδινο χαλί. 17. Η Αουμπριέτα (Aubrieta deltoidea) φυτρώνει στα υψηλότερα μέρη του βουνού, ανάμεσα στα βράχια και είναι σίγουρα ένα από τα ωραιότερα λουλούδια του Υμηττού. Στις βορειότερες χώρες την χρησιμοποιούν οι κηπουροί όταν φτιάχνουν βραχόκηπους. 18. Η πασίγνωστη και κοινότατη Παπαρούνα (Papaver rhoeas) μπορεί να είναι κοινή αλλά δεν παύει να είναι ένα από τα ωραιότερα ελληνικά αγριολούλουδα. Φυτρώνει στα χαμηλά του βουνού, σε χέρσα και καλλιεργημένα χωράφια. 19. Οι Ανεμώνες ήταν στον Υμηττό από τα πιο κοινά αγριολούλουδα που όμως απειλούνται πλέον σοβαρά, από την υπερσυλλογή που γίνεται από τους διάφορους «φυσιολάτρες». Εδώ βλέπουμε την Anemone pavonina, με άνθη άλλοτε ρόδινα και άλλοτε κόκκινα. 20. Και η Anemone coronaria που κάνει άνθη σ όλες τις αποχρώσεις από το πορφυρό ως το λευκό. 21. Ένα πολυετές φρύγανο, αρκετά κοινό στον Υμηττό, είναι το Hypericum empetrifolium, γνωστό με τα κοινά ονόματα Αγούδουρας, Γουθούρα, Φουδούρα, Βαλσαμίνο κ.λπ. 22. Και τώρα θα σας δείξω μερικά από τα 44 είδη Ορχεοειδών του βουνού, που σχεδόν όλα είναι γνωστά στο λαό με το όνομα «σαλέπια». Και πρώτα από όλα το αρκετά κοινό και πρώιμης άνθισης είδος Barlia robertiana. 23. Ένα από τα ωραιότερα Ορχεοειδή του Υμηττού είναι ο Orchis italica, που τα άνθη του μοιάζουν με ανθρωπάκια. 24. Ο Όρχις ο αραιανθής (Orchis pauciflora) δεν είναι τόσο κοινός στον Υμηττό. 25. Το Κεφαλάνθηρο (Cephalanthera damasonium) είναι από τα πιο σπάνια είδη του βουνού με ελάχιστες εμφανίσεις. 26. Ophrys reinholdii, ένα ακόμη σπάνιο και δυσεύρετο Ορχεοειδές του Υμηττού. 27. Εδώ βλέπουμε το μάλλον πιο κοινό είδος του Υμηττού, τον Orchis quadripunctata, που τον βρίσκουμε κατά τόπους σε μεγάλους πληθυσμούς. 28. Ας πάμε τώρα σε μερικά από τα ωραία βολβώδη είδη του Υμηττού των οικογενειών Αμαρυλλίδες, Ιριδίδες και Λιλιΐδες. Εδώ βλέπουμε ένα φθινοπωρινό είδος κρόκου, τον Crocus cancellatus. 29. Κρόκος ο λείος (Crocus laevigatus), ένα είδος που ανθίζει τον χειμώνα.

12 30. Κρόκος του Καρτράϊτ (Crocus cartrhitianus), ένα είδος φθινοπωρινής άνθησης, που πιστεύεται ότι είναι ο άγριος πρόγονος του Ήμερου κρόκου, που καλλιεργείται για την παραγωγή της ζαφοράς. 31. Η Γυνανδρίρις (Gynandriris sisyrnchium) είναι ένα είδος συγγενικό με τις ίριδες. 32. Η Γυνανδρίρις η μονόφυλλη (Gynandriris monophylla) είναι ένα παρόμοιο είδος, με μικρότερα άνθη. 33. Iris attica, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φυτά του Υμηττού που ανθίζει την άνοιξη. 34. Και η μωβ ποικιλία του ίδιου είδους. 35. Το κίτρινο κρινάκι (Sternbergia sicula) είναι ένα από τα λίγα φυτά του Υμηττού που ανθίζουν το φθινόπωρο. Ας δούμε τώρα μερικά από τα σπάνια φυτά του Υμηττού. Τα σπάνια φυτά δεν είναι κατ ανάγκη τα πιο ωραία, τα πιο εντυπωσιακά ούτε και τα πιο χρήσιμα. 36. Κενταύρια η αττική, υποείδος πεντελική (Centaurea attica ssp. pentelica). Πρόκειται για ένα από τα τρία υποείδη της Κενταύριας της Αττικής. Το υποείδος pentelica φυτρώνει μόνο στα βουνά Πάρνηθα, Πεντέλη και Υμηττό. 37. Ονοβρυχίς η εβενοειδής (Onobrychis ebenoides). Ένα ενδημικό της Κεντρικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου. 38. Οnosma kaheirei, ενδημικό των βουνών της Αττικής, της Ευβοίας και του Παναχαϊκού στην Πελοπόννησο. Αξίζει εδώ να πούμε πως το περίεργο αυτό όνομα δόθηκε σ αυτό το φυτό από τον Τέππνερ προς τιμή του δασκάλου του, μεγάλου Αυστριακού βοτανικού Καρλ Χάιντς Ρέχινγκερ, που πρώτος το είχε επισημάνει όταν ερευνούσε τη χλωρίδα της Αττικής. 39. Λίνο το λευκανθές (Linum leucanthum). Σπάνιο ενδημικό στα βουνά της Αττικής. 40. Lomelosia hymettia. Το ωραίο αυτό θαμνάκι πρωτοπεριγράφηκε από τον Υμηττό κι έτσι πήρε το όνομα hymettia. Αργότερα βρέθηκε και σε άλλα βουνά της Αττικής και της Ν.Α. Πελοποννήσου. 41. Καμπανούλα η Κέλσιος (Campanula celsii). Ένα σπάνιο ενδημικό στα βράχια των βουνών της Αττικής και της Σίφνου. Το όνομα Κέλσιος δόθηκε στο φυτό αυτό προς τιμήν του Κελσίου, του εφευρέτη του θερμόμετρου, από τον μεγάλο Ελβετό φυσιοδίφη Ντε Καντόλ. Βλέπουμε ότι εκείνα τα χρόνια που δεν υπήρχε καν πανεπιστήμιο στην Ελλάδα έρχονταν οι ξένοι και ερευνούσαν τη χλωρίδα μας και

13 όπως είναι φυσικό έδιναν αυτοί ότι όνομα έκριναν, προς τιμήν των δικών τους δασκάλων. 42. Τελειώνω με μερικά ακόμη από τα όμορφα φυτά του βουνού Βαλεριάνα ιταλική (Valeriana italica) ή Βαλεριάνα του Διοσκουρίδη, γνωστή και με τα ονόματα Αγριοσαμπούκος, μυριστική κ.λπ. Πιθανώς η ορεινή νάρδος του Διοσκουρίδη. 43. Κέντρανθος ο ερυθρός (Centranthus ruber), γνωστός και ως Ανάλατος ή Κόκκινη βαλεριάνα, από τα ωραιότερα φυτά του Υμηττού. 44. Το Άγριο αγιόκλημα (Lonicera etrusca) είναι σπάνιο στην ανώτερη ζώνη του Υμηττού. 45. Τελειώνω με ένα άλλο είδος άγριου αγιοκλήματος την Lonicera implexa, που είναι πιο κοινό και το βλέπουμε να περιπλέκει ανάμεσα στους θάμνους. Ελπίζω ότι σας έδωσα μια εικόνα των φυτών του Υμηττού. Καλύτερη εποχή για να τα γνωρίσετε είναι η Άνοιξη ιδίως οι μήνες Μάρτιος Απρίλιος Μάιος και το φθινόπωρο, ιδίως οι μήνες Οκτώβριος Δεκέμβριος.

14 ΠΕΤΩΝΤΑΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΩΠΙΑ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΧΟΣ Φωτογράφος της Άγριας Φύσης. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η περιοχή ανατολικά του Υμηττού, είναι ίσως μία από τις πιο ελκυστικές περιοχές της χώρας για τα πουλιά. Το ήπιο κλίμα της και η ιδανική γεωγραφική της θέση πάνω στους μεταναστευτικούς διαδρόμους των πουλιών, την κάνουν εξαιρετικό σημείο ξεκούρασης γι' αυτά. Το Κορωπί και οι εκτάσεις γύρω απ' αυτό, έχουν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής και την ιδιαιτερότητα πως βρίσκονται σχεδόν στους πρόποδες του βουνού. Έτσι, διαθέτει πλούσια ορνιθοπανίδα. Μικρόπουλα, πουλιά του βουνού, των αγροτικών περιοχών, νυκτόβια, αρπακτικά μέχρι και θαλασσοπούλια, είναι παρόντα. Και μάλιστα όλες τις εποχές του χρόνου, με τα είδη να εναλλάσσονται. Πολλά απ' αυτά αναπαράγονται στην περιοχή ενώ άλλα την επισκέφτονται, είτε κατά την ανοιξιάτικη περίοδο που κινούνται βόρεια, είτε την φθινοπωρινή, που κινούνται νότια για να ξεχειμωνιάσουν. Μερικά μάλιστα παραμένουν στην περιοχή, τους δύσκολους χειμωνιάτικους μήνες και κινούν για τα μέρη τους προς το τέλος του χειμώνα. Η ανερχόμενη διαρκώς δραστηριότητα της παρατήρησης ή και φωτογράφησης πουλιών, βρίσκει στην περιοχή ένα ιδανικό πεδίο. Και τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί γύρω από το Κορωπί, αρκετά σπάνια είδη που έχουν εκτοξεύσει και αριθμητικά αλλά και σε σημαντικότητα την ελληνική λίστα των πουλιών. Τα κοινά είδη όπως η Καρδερίνα, ο Σπίνος, το Ψαρόνι, ο Ασημόγλαρος, το Βραχοκιρκίνεζο, η Γερακίνα, συμπληρώνονται με τον Τσαλαπετεινό, τον Συκοφάγο, το Αηδόνι, τον Αμπελουργό, το Μαυροκιρκίνεζο, τον Φιδαετό κάθε άνοιξη ή και με τον Βουνοσφυριχτή, το Γερανό, τον Τρυγγίτη, τη Θωρακωτή, όταν η τύχη έχει κέφια. Η περιοχή σας είναι μια ευλογημένη και πλούσια περιοχή, τουλάχιστον ορνιθολογικά!

15 Ο ΥΜΗΤΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΤΤΙΚΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΟΙ ΠΡΩΤΟ- ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΠΛΑΘΑΝ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ ΤΟΥΣ. ΜΙΑ ΓΕΩΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΗΛΙΑ Δ. ΜΑΡΙΟΛΑΚΟ Δρ. Γεωλόγος. Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι παγκοίνως γνωστό ότι η πολιτιστική κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων είναι μία από τις αρχαιότερες και τις μεγαλύτερες του κόσμου. Ένα όμως από τα ερωτήματα που τίθενται από πολλούς είναι γιατί αναπτύχθηκε ο αρχαίος αυτός πολιτισμός στον Αιγαιακό και Περι-Αιαγαιακό χώρο και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο και όχι στην Κεντρική, στη Δυτική ή στη Βόρεια Ευρώπη. Για έναν που δεν γνωρίζει την φυσικογεωλογική εξέλιξη του Ελλαδικού και ευρύτερα του χώρου της Μεσογείου, το ερώτημα παραμένει χωρίς τεκμηριωμένη απάντηση. Αν όμως κάποιος γνωρίζει αυτή την εξέλιξη, τότε είναι σχετικά εύκολο να δοθεί η απάντηση. Κατά την άποψή μου, η πρώιμη πολιτισμική ανάπτυξη συνδέεται με τους ακόλουθους παράγοντες: i) Με τη γεωλογική δομή και εξέλιξη του Ελλαδικού χώρου, ιδιαίτερα αυτή των τελευταίων ετών περίπου. ii) iii) iv) Με τις ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου κατά τις τελευταίες παγετώδεις περιόδους, όταν την ίδια εποχή στον υπόλοιπο Ευρωπαϊκό χώρο, βόρεια των Άλπεων και της Ροδόπης, επικρατούσαν συνθήκες ψύχους. Με τον πλούσιο οριζόντιο γεωμορφολογικό διαμελισμό του Αιγαιακού χώρου, και με τη συνεχή παρουσία του Homo τα τελευταία τουλάχιστον έτη, όπως αποδεικνύεται από την ανεύρεση απολιθωμένων ανθρώπινων κρανίων και σκελετικών στοιχείων σε διάφορα σημεία του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου, αλλά και από τα λίθινα εργαλεία που εντοπίζονται σχεδόν παντού, όπου ήταν δυνατόν να κατοικηθεί μία περιοχή από τον άνθρωπο. Η ευρύτερη περιοχή της Στερεάς Ελλάδας είναι ένα τμήμα του Πολιτιστικού Ελληνικού Τόξου, που ξεκινάει ουσιαστικά από τον Όλυμπο και καταλήγει στην Κρήτη, περιλαμβάνοντας και το Αιγαίο, όπως και τα παράλια της Μ. Ασίας. Η φυσικογεωλογική εξέλιξη αυτού του χώρου, από τότε που πρέπει να έφτασε ο Homo sapiens στον Αιγαιακό και Περι-Αιγαιακό χώρο, χωρίς αμφιβολία πρέπει να συνέβαλε καθοριστικά στην διαμόρφωση του προϊστορικού και στην συνέχεια του ιστορικού πολιτισμού. Ποιες είναι όμως αυτές οι φυσικογεωλογικές διεργασίες που προκάλεσαν εκείνες τις ψυχο-διανοητικές ικανότητες των παλαιοτάτων κατοίκων αυτού του χώρου, για να

16 διαμορφώσουν τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκε το μοναδικό οικοδόμημα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού; Ένας από τους βασικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του Ελληνικού πολιτισμού είναι το παγκόσμιο κλίμα και οι μεταβολές του, ιδιαίτερα εκείνες των τελευταίων ετών, και κυρίως οι επιπτώσεις των μεταβολών αυτών στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και γενικά των παράκτιων περιοχών. Το κλίμα είναι γνωστό ότι μεταβάλλεται περιοδικά και ότι τα αίτια αυτής της περιοδικότητας είναι αστρονομικά (θεωρία Milankowitch). Έτσι, κατά το Τεταρτογενές έχουν παρατηρηθεί διαδοχικές παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι, λόγω αυξομείωσης της ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται η Γη. Η τελευταία παγετώδης περίοδος τελειώνει πριν έτη περίπου, επειδή, για τους ίδιους αστρονομικούς λόγους, η μέση θερμοκρασία της Γης άρχισε να αυξάνεται. Εξαιτίας αυτής της αύξησης, τεράστιες μάζες παγετώνων, που είχαν συσσωρευτεί στις ηπείρους, άρχισαν να τήκονται, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων υδάτων, που μέχρι τότε ήταν δεσμευμένο στους παγετώνες και να καταλήγουν στους ωκεανούς, με επακόλουθο την βαθμιαία άνοδο της στάθμης της παγκόσμιας θάλασσας, που, γύρω στο πριν από σήμερα (π.α.σ.), βρισκόταν περί τα 125 μέτρα χαμηλότερα από την σημερινή. Η άνοδος αυτή προκάλεσε βαθμιαία την κατάκλυση πολλών περιοχών που σήμερα αποτελούν τον πυθμένα του Αιγαίου μέχρι ένα βάθος γύρω στα 125 μέτρα, και αυτό συνέβη μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια, ήτοι μεταξύ του και του χρόνια πριν από σήμερα περίπου. Αυτού του είδους οι κατακόρυφες κινήσεις της στάθμης της παγκόσμιας θάλασσας είναι γνωστές ως «κλιματοευστατικές». Ο σημερινός Σαρωνικός Κόλπος στο τέλος της παγετώδους εποχής δεν υπήρχε, αφού στη θέση του υπήρχε μια πεδινή έκταση στην οποία τα σημερινά διάφορα νησιά υψώνονταν ως μικρά βουνά. Στην ίδια έκταση υπήρχαν και αρκετές λίμνες. Την εποχή αυτή, ο κάτοικος της Αττικής μπορούσε να περάσει πεζός στην Πελοπόννησο, ενώ ο ποταμός Κηφισός συνέχιζε τη ροή του ανάμεσα στην Αίγινα και στην Σαλαμίνα και πρέπει να κατέληγε σε μια μεγάλη λίμνη που υπήρχε μπροστά από τον χώρο της Επιδαύρου. Στο Νότιο Ευβοϊκό επικρατούσαν ανάλογες παλαιο-γεωμορφολογικές συνθήκες. Ο Υμηττός δεν κατέληγε στη θάλασσα, αφού μπροστά από ολόκληρο το σημερινό θαλάσσιο μέτωπο, από το Σούνιο μέχρι τον Πειραιά, και γενικότερα σ ολόκληρο το σημερινό θαλάσσιο μέτωπο του Σαρωνικού, εκτεινόταν σε μεγάλη απόσταση (5-9 χιλιόμετρα περίπου) μία πεδινή έκταση. Η σημερινή γεωμορφολογική εικόνα διαμορφώθηκε πριν χρόνια, όταν σταθεροποιήθηκε το παγκόσμιο κλίμα και σταμάτησε η τήξη των παγετώνων και συγχρόνως και άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Συνεπώς, πολλοί από τους Νεολιθικούς οικισμούς, και πολύ περισσότερο τους Μεσολιθικούς - αν υπάρχουν - θα πρέπει να βρίσκονται σήμερα κάπου στον πυθμένα της περιοχής που κατακλύστηκε από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και μέχρις ενός βάθους γύρω στα μέτρα. Σε βαθύτερα σημεία αναμένονται αν υπάρχουν παλαιότεροι οικισμοί, κυρίως σε περιοχές όπου υπάρχει περίπτωση να αναβλύζουν σήμερα υποθαλάσσιες πηγές, ή γύρω από όχθες παλαιολιμνών και αλλού.

17 Ο προϊστορικός άνθρωπος λοιπόν, που κατοικούσε στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, ενώ μέχρι πριν χρόνια ζούσε, για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, σ ένα γεωπεριβάλλον που ήταν μεν ελαφρώς δυσμενέστερο, αλλά σχετικά σταθερό, μετά το π.α.σ., εξαιτίας της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας της Γης, γίνεται μάρτυρας κοσμογονικών μεταβολών, ιδιαίτερα όσον αφορά την μεταβολή του παράκτιου τοπίου, αφού χρόνο με το χρόνο κατακλύζονταν, αργά μεν, αλλά σταθερά οι παράκτιες περιοχές, με μεγάλες σχετικά μέσες ταχύτητες, που κάτω από ορισμένες συνθήκες πρέπει να ξεπερνούσαν τα 5 εκατοστόμετρα το χρόνο. Εάν, σε συνδυασμό μ αυτές τις συνεχείς μετατοπίσεις των ακτογραμμών, λάβουμε υπόψη και τη σεισμικότητα, την ηφαιστειότητα και τα σύνδρομα φαινόμενα (παλιρροϊκά κύματα, απότομες καταβυθίσεις ή ανυψώσεις παρακτίων περιοχών λόγω σεισμών, κατολισθήσεις, καταπτώσεις βράχων κ.α.) το φυσικογεωγραφικό σκηνικό, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ορισμένων περιόδων, πρέπει να ήταν εφιαλτικό. Την περίοδο αυτή, πρέπει να δημιουργήθηκε η Τρίτη Γενιά των θεών, που προέρχονται από το ζευγάρωμα της Γαίας, της Μεγάλης Μάνας των πάντων, και του Ουρανού, που είναι οι Τιτάνες, οι Εκατόγχειρες, οι Κύκλωπες και οι Γίγαντες, πρέπει να αντιπροσωπεύουν τις καταστροφικές δυνάμεις της φύσης, αυτές που τον τρομοκρατούν και του παίρνουν τη Γη κάτω από τα πόδια του. Ο παλαιολιθικός άνθρωπος όμως, έχει ανάγκη να δημιουργήσει κι άλλους θεούς, αυτούς που θα τον προστατεύσουν από τις φυσικές καταστροφές. Έτσι, δημιουργεί την Τέταρτη Γενιά θεών από το ζευγάρωμα ενός Τιτάνα, του Κρόνου, και μιας Τιτανίδας, της Ρέας, και συγκεκριμένα τους έξι πρώτους θεούς του γνωστού δωδεκαθέου. Η μελέτη όμως της φυσικογεωλογικής εξέλιξης της ευρύτερης περιοχής της Αττικής μας επιτρέπει, πέραν των άλλων, να δείξουμε ότι η Ελληνική Μυθολογία δεν είναι αποκύημα της φαντασίας των ευφάνταστων Ελλήνων, δεν είναι δηλαδή ένα ωραίο παραμύθι, αλλά οι περισσότεροι μύθοι κρύβουν και έναν ιστορικό πυρήνα που, στην προκειμένη περίπτωση, συνδέεται με την φυσικογεωλογική εξέλιξη του Αττικού και Περι-Αττικού χώρου κατά τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ποταμός Ασωπός της Αίγινας που, όπως οι περισσότεροι ποταμοί της Ελληνικής Μυθολογίας, είναι θεοί, θεωρείται γεννήτορας της Αίγινας και της αδελφής της Σαλαμίνας, όπως και πολλών άλλων νησιών.

18 ΥΜΗΤΤΟΣ, Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΕΝΟΣ ΤΟΠΟΥ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΕΡΑΣΙΑ ΝΤΟΥΝΗ, Αρχαιολόγος στην Α ΕΠΚΑ. ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΥ, Αρχαιολόγος ΛΕ ΕΠΚΑ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Ο Υμηττός δεσπόζει στην ανατολική πλευρά της μικρής πεδιάδας των Αθηνών και στα δυτικά της εύφορης και μεγάλης πεδιάδας των Μεσογείων. Οριοθετεί, προστατεύει, δεσπόζει και στις δύο αυτές περιοχές που έχουν συνεχή κατοίκηση από τη Νεολιθική Περίοδο (6 η χιλιετία) έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Ο Υμηττός, όπως τα σημαντικότερα βουνά της Ελλάδος εμφανίζεται ως κέντρο λατρείας. Η λατρεία του Δία ως θεού του ουρανού και γενικότερα των καιρικών μεταβολών, εξουσιαστή των νεφών και της βροχής, γινόταν συχνά πάνω στις κορυφές των βουνών, επειδή εκεί ψηλά μαζεύονταν τα πρώτα σύννεφα, σημάδι αλάθητο για τους ανθρώπους ότι θα βρέξει. Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στον Υμηττό υπήρχε άγαλμα του Υμηττίου Διός και βωμοί του Ομβρίου Διός και του Απόλλωνος Προοψίου. Ο βωμός του Ομβρίου Διός τιμούσε και εξευμένιζε τον θεό, ώστε αυτός να χαρίζει ήπιες και έγκαιρες βροχές στη γεωργία. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Αττικής προέβλεπαν τον καιρό, παρατηρώντας την κορυφή του βουνού. Ο Υμηττός λειτουργούσε δηλαδή ως βαρόμετρο, όπως αναφέρει ο Θεόφραστος στο «Περί σημείων, υδάτων και πνευμάτων». Η επιλογή της ψηλότερης κορυφής του βουνού για την τοποθέτηση των αγαλμάτων των θεών υπαγορευόταν από τις θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής : ο Υμήττιος Ζεύς έπρεπε να έχει ένα ανάλογο του Ολυμπίου θρόνου, για να επιβλέπει τους κατώτερους θεούς. Το άγαλμα εξάλλου, του Προοψίου Απόλλωνα ήταν τοποθετημένο στην κορυφή από την οποία το πρώτο φώς της ημέρας έπεφτε στη Δυτική Αττική. Πάνω στο οροπέδιο του Προφήτη Ηλία, και εντός πολυγωνικού περιβόλου βρίσκονται οι δύο ναοί, βωμός επί βράχου και πηγάδι ακόμα και σήμερα σε χρήση. Ο ναός του Διός, που σώζεται ορατός, έχει πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Καταστράφηκε στο τέλος του 6 ου π.χ. αι. και επισκευάστηκε το β ήμ. του 5 ου αι. Αντίστοιχα, ο ναός του Απόλλωνος, είναι τετράστυλος, αμφιπρόστυλος, δωρικός με οκταγωνικούς κίονες. Καταστράφηκε τον 3 ο π.χ. αι. από πυρκαϊά. Επί του ναού του Απόλλωνος, υπήρχε παλαιοχριστιανική βασιλική πάνω στην οποία έχει κτιστεί ο σημερινός μεταβυζαντινός ναός αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία. Στον Υμηττό επίσης μαρτυρείται η ύπαρξη πηγών, των οποίων η εκμετάλλευση, η μεταφορά δηλαδή του νερού για τις ανάγκες των κατοίκων των παρυφών του βουνού ανιχνεύεται ανασκαφικά με την αποκάλυψη υδραγωγείων. Τμήματα υδραγωγείων έχουν εντοπισθεί σε αρκετά σημεία όπως για παράδειγμα το πηγάδι του Τόχι ή το υδραγωγείο στην περιοχή Χαλιδού.

19 Στον Υμηττό όμως ανιχνεύεται και η ικανότητα των κατοίκων να χρησιμοποιούν τα φυσικά μνημεία ως μέσο προστασίας αλλά και ως μέσο επικοινωνίας. Δεν οριοθετούσε και προστάτευε μόνο την περιοχή αλλά λειτουργούσε και ως φυσικό και προστατευμένο πέρασμα για τους κατοίκους των δύο πεδιάδων (Αθηνών και Μεσογείων) αφού η ύπαρξη αρχαίων οδών έχει διαπιστωθεί σχεδόν με βεβαιότητα, μία εκ των οποίων διέρχεται από την περιοχή του Κορωπίου. Πρόκειται για τη Σφηττία οδό η οποία συνέδεε τους δήμους της Ακαμαντίδος φυλής (Σφηττός, Κίκκυνα, Αγνούς, Πρόσπαλτα κ.α.) με το Άστυ. Η οδός προς το Άστυ περνούσε μεταξύ του λόφου του Προφήτη Ηλία (προς Β) και του Μαυροβουνίου (προς Ν), συνέχιζε προς το φαράγγι στην περιοχή Σούρμενα της Άνω Γλυφάδας και από εκεί συνδεόταν με το οδικό δίκτυο προς την Αθήνα. Ο αρχαίος δήμος με τον οποίο συνδεόταν άμεσα η αρχαία οδός είναι ο αρχαίος Σφηττός. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο δήμο της περιοχής. Ο πυρήνας του είναι το Κάστρο του Χριστού όπου βρίσκεται η σημερινή Μονή Βηθλεέμ. Στον λόφο υπήρχε προϊστορικός οικισμός που χρονολογείται στην Τελική Νεολιθική και Πρώιμη εποχή του Χαλκού (τέλος 4 η ς και 3 η χιλιετία) και στην Μέση εποχή του Χαλκού (2 η χιλιετία). Όμως την μεγαλύτερη ακμή γνώρισε στα μυκηναϊκά χρόνια αφού αποτελούσε μια από τις δώδεκα κώμες στις οποίες ο Κέκροπας, μυθικός βασιλιάς της Αττικής, συνώκισε όλους τους μικρούς οικισμούς. Στους ΒΔ πρόποδες του Κάστρου, ανασκάφηκε νεκροταφείο μυκηναϊκών θαλαμοειδών τάφων. Στους ιστορικούς χρόνους, πάνω στον λόφο σώζεται τμήμα οχυρωματικού περιβόλου. Στην πεδιάδα βόρεια του λόφου εξαπλώνεται ο αρχαίος δήμος από τον οποίο διατηρείται ακόμα σε λειτουργία τμήμα του αρχαίου υδραγωγείου όπως μαρτυρούν τα δύο φρέατα που υπάρχουν στον Αγ. Δημήτριο και τον Αγ. Κωνσταντίνο στο Φιλιάτι. Πολύ μικρότερος είναι ο αρχαίος δήμος της Κίκκυνας που τοποθετείται βορείως του Σφηττού, από τους πρόποδες του Υμηττού και έως τον Καρελά. Σε αυτόν ανήκει πιθανώς το μεγάλο αρχαίο υδραγωγείο στην περιοχή Χαλιδού που φθάνει έως τον Αγ. Νικόλαο, και το Νυμφαίο. Επίσης, στα όρια του δήμου έχουν ερευνηθεί αγροικίες κλασικών χρόνων και ταφικοί περίβολοι.

20 ΝΕΟΤΕΡΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΠΡΟΟΨΙΟΥ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΥΜΗΤΟΥ ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ Αρχιτέκτων ΕΜΠ, DEA Αρχαιολογίας και Ιστορίας Τέχνης Panthéon-Sorbonne, DEA Γεωγραφίας της Χωροταξίας Paris Sorbonne & CESCHMA Paris-Palais de Chaillot ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Κατά την ανασκαφή του Ν. Κοτζιά στον Προφήτη Ηλία στον Υμηττό, που πραγματοποιήθηκε την περίοδο , αποκαλύφθηκαν δυο ιερά, του Διός Ομβρίου και του Απόλλωνος Προοψίου, μέσα σε πολυγωνικό περίβολο του 6 ου αιώνα. Η συγκρότηση του τελευταίου εμφανίζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά την εποχή της ακμής του, περί τον 5 ο αιώνα π.χ. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο ρόλο του στωικού οικοδομήματος προκειμένου να ερμηνευτεί η λειτουργία του ιερού. Βάσει των αρχιτεκτονικών μελών και των λοιπών ανασκαφικών δεδομένων, επιχειρείται μια νέα προσέγγιση της περιγραφής του συγκροτήματος καθώς επίσης και των διαμορφώσεων του περιβάλλοντος χώρου με τη βοήθεια της ιστορικής τοπογραφίας ανάλογων σύγχρονων ιερών. Προτείνετε σύγχρονη ολοκληρωμένη αποτύπωση του συνόλου καθώς και γεωφυσική έρευνα για τον εντοπισμό τυχόν υπόγειων κατασκευών. Ετσι θα καταστεί δυνατή η ακριβέστερη ταύτιση και η χρονολόγηση των ναών. Απαραίτητη κρίνεται η διενέργεια επιφανειακής έρευνας για τον εντοπισμό διάσπαρτου δομικού υλικού, αν και έχει δυστυχώς προηγηθεί η αυθαίρετη περιμετρική παραθεριστική οίκηση. Προϋποτίθεται η κατασκευή δρόμου πρόσβασης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επισκεψιμότητα και ο καλύτερος έλεγχος του χώρου, που θα οδηγήσει στην ανάδειξη του μνημειακού συνόλου.

21 Ο ΥΜΗΤΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ : Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΚΡΩΠΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΕΤΡΟΥ Αρχαιολόγος στην 1 η ΕΒΑ. Μέρος του ιδιαίτερου αναγλύφου της Αττικής, ο επιβλητικός όγκος του Υμηττού με το καθαρό περίγραμμα και τις χωρίς εξάρσεις κορυφές, εκτείνεται από το σημερινό προάστειο της Αγίας Παρασκευής, προς τα νότια έως το ακρωτήριο του Ζωστήρος στον Σαρωνικό, χωρίζοντας το λεκανοπέδιο των Αθηνών από την πεδιάδα της Μεσογαίας. Από την αρχαιότητα ο Υμηττός, με τη γεωλογική σημασία του, τη Σφηττία Οδό και την εξαίρετη θέα προς τα Μεσόγεια και τη θάλασσα, σε συνδυασμό με τις άφθονες μυθολογικές και λατρευτικές παραδόσεις, αποτέλεσε αγαπημένο και ιερό βουνό της Αττικής, πεδίο στενής εξοικείωσης ανθρώπου και φύσης με τις δραστηριότητες της αγροτικής και βουκολικής ζωής, της μελισσοκομίας και του κυνηγιού, ειδυλλιακό τόπο δημιουργικής έμπνευσης, σημείο αναφοράς για ποιητές και συγγραφείς. Μέσα από μια σειρά αρχαιολογικών θέσεων, μνημείων και ερειπίων που βρίσκονται στην περιφέρεια του Δήμου Κρωπίας, διάσπαρτα στις ανατολικές - νοτιοανατολικές υπώρειες και πλαγιές του βουνού, με οικιστικές αφετηρίες τους αρχαίους Δήμους του Σφηττού και των Λαμπτρών Καθύπερθεν, παρουσιάζεται η συνέχεια μιας μακραίωνης παράδοσης πολιτισμού στη διάρκεια των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων. Παράλληλα με το δίκτυο των θέσεων και την πληθώρα τοπωνυμίων, η εναρμόνιση της ζωής των κατοίκων με το τοπίο του μελιχρού Υμηττού ανιχνεύεται στις λιτές όψεις των εκκλησιών και στις δυναμικές λαϊκές συνθέσεις του ζωγραφικού τους διακόσμου, όπως και σε σποραδικά οικιστικά κατάλοιπα που τα χαρακτηρίζουν λιθοσωροί, επιφανειακή χρηστική κεραμική, αποθηκευτικοί σιροί, πηγάδια στοιχεία ενός άλλου κόσμου που αντιπαρατίθεται αισθητά στο υποβαθμισμένο αστικό περιβάλλον της σύγχρονης πόλης, και συγχρόνως διδάσκει να κατανοήσουμε την ιστορία και το πνευματικό του υπόβαθρο ώστε να διασωθεί στην ακεραιότητά του.

22 ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΤΟΠΟΝΥΜΙΩΝ ΥΜΗΤΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΕΛΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΡΟΦΗΣ Λαογράφος Συγγραφέας Υμηττός. Οι γλωσσολόγοι συμφωνούν ότι η λέξη είναι πελασγική και επομένως η ερμηνεία της είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Αναφέρονται οι εκδοχές για την προέλευση του τοπωνυμίου από τις λέξεις ούμετ και θύμος.. Η συμβολή μου στην ετυμολόγηση είναι ότι ετυμολογώ το τοπωνύμιο ως προερχόμενο από τις ελληνικές λέξεις κώμα (βαθύς ύπνος, λήθαργος), κοιμίζω και την αρβανίτικη gjumi (=ύπνος). Και τούτο γιατί από την πλευρά της Αθήνας, ο Υμηττός φαίνεται τις πρωινές ώρες σαν σώμα ξαπλωμένο που κοιμάται, σε αντίθεση με το Λυκαβηττό που τις ίδιες ώρες είναι ξύπνιος, χαρούμενος και λουσμένος στις ακτίνες του ήλιου. Έτσι οι αρχαίοι Αθηναίοι ονόμασαν το βουνό Υμηττό (υπναρά, κοιμισμένο), ενώ τον κοντινό τους λόφο τον ονόμασαν Λυκαβηττό (=φωτισμένο). Τρελός. Αναφέρεται η πιθανή προέλευση της ονομασίας, σύμφωνα με τους μελετητές και ξένους ταξιδιώτες, από τις λέξεις Τηλεβούνι Τρελοβούνι Τρε Λονγκ κ.λ.π.. Η δική μου θέση είναι ότι το τοπωνύμιο είναι αρχαιότερο της έλευσης των Ενετών στην Ελλάδα, όπως δέχεται και ο Δ. Καμπούρογλου. Έχω μάλιστα τη γνώμη ότι χρονολογείται από τη βυζαντινή περίοδο, και τούτο λόγω του ότι στην αρβανίτικη διάλεκτο ονομάζεται Τερλέα(ς), από τη βυζαντινή ασυναίρετη κατάληξη πολλών ονομάτων εις έας, π.χ. Καρέας. Τοπωνύμιο με ασυναίρετη κατάληξη έχουμε εξάλλου και στην περιοχή μας, τον γνωστό ξεροπόταμο Ξερέας. ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ 1. Το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία στον Υμηττό. Το απόγευμα της παραμονής της γιορτής του Προφήτη Ηλία, πήγαιναν εκεί πεζοί ή με τα γαϊδούρια τους πολλοί Κορωπιώτες, αλλά και Λιοπεσιώτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά, μέσω του άνετου μονοπατιού. Εκτός από τους μεσογείτες, πήγαιναν και αρκετοί Μπραχαμιώτες και Αθηναίοι (Πλακιώτες), από το λεκανοπέδιο της Αθήνας, που ήσαν κι αυτοί αρβανίτες, μέσω της αρχαίας «Σφηττίας Οδού». Οι Μπραχαμιώτες μάλιστα θεωρούσαν το ξωκλήσι σαν δικό τους, αφού κι αυτοί είχαν συμβάλλει, στις αρχές του 20 ου αι. στην οικοδόμηση των χαγιατιών. Εκτός απ αυτούς, συμμετείχαν και πολλοί βλάχοι, που έβοσκαν τα κοπάδια τους στην οροσειρά του Υμηττού.

23 Το απόγευμα της παραμονής της γιορτής κατέφθαναν οι προσκυνητές, έχοντας μαζί τους τρόφιμα και στρωσίδια και «στρατοπέδευαν» στα χαγιάτια ή στο αυλόγυρο του ναού. Το νερό παλαιότερα οι πιο πολλοί το έφερναν μαζί τους και δεν έκαναν χρήση του φρεάτινου, επειδή το χρησιμοποιούσαν οι βοσκοί για το πότισμα των προβάτων τους. Τότε το πηγάδι δε διέθετε περιτοίχισμα ούτε μαγκάνι. Μετά τον εσπερινό άναβαν φωτιές με ρετσίνι, έψηναν μπριζόλες σε σχάρες ή μαγείρευαν σε τσουκάλι κι έτρωγαν. Αμέσως μετά άρχιζε το πανηγύρι, με μουσικά όργανα το νταούλι του Λίε (=Ηλία) Κυριάκου και την πίπιζα (ζουρνά) του Σταμάτη Βασιλείου και χόρευαν γύρω από τις φωτιές. Οι βλάχοι έκαναν το δικό τους κύκλο χορού, ήσαν αρματωμένοι και δεν κάθονταν μαζί με τους ντόπιους. Το θέαμα με τις φωτιές του Προφήτη Ηλία ήταν πολύ εντυπωσιακό, βλέποντάς το κανείς από το Κορωπί. 2. Το ιστορικό της ανακάλυψης των ερειπίων του εξωκλησιού του Σιν-Πάλη και οι σχετικές παραδόσεις. Το εξωκλήσι ήταν ήδη ερείπιο επί τουρκοκρατίας και μέχρι το τέλος του 20 ου αι. στη θέση του φαινόταν μόνο ένας μεγάλος σωρός από πέτρες (γκομοράδα). Επειδή υπήρχε αμφιβολία αν πράγματι εκεί βρισκόταν η θέση του ναού, ο Επιμορφωτικός Σύλλογος Κορωπίου διοργάνωσε δύο εθελοντικές εξορμήσεις, που απαρτίζονταν από 15 περίπου μέλη του τις Κυριακές 6 και 13 Μαΐου 1990, προκειμένου να εξακριβωθεί το βάσιμο της παράδοσης. Η ομάδα αυτή μετακίνησε τότε όλες τις πέτρες, που είχαν ρίξει κατά καιρούς οι ιδιοκτήτες των γύρω ορεινών χωραφιών, και έτσι αποκαλύφτηκε το κυκλικό ιερό και το εν μέρει κατεστραμμένο πλακόστρωτο δάπεδο του εξωκλησιού, που έχει συνολικές διαστάσεις περίπου 10 Χ 5 μ. Η παράδοση. Σχετικά με το εξωκλήσι, υπάρχει ενδιαφέρουσα τοπική παράδοση με δύο παραλλαγές: α) Ότι εκεί διανυκτέρευσε ο απόστολος Παύλος πριν πάει στην Αθήνα, κυνηγημένος από τους κατοίκους του χωριού Φιλιάτι (51 μ.χ.). Ο Παύλος, σύμφωνα και με τις Πράξεις των Αποστόλων (Κεφ. 17, 14), ήρθε από τη Βέροια της Μακεδονίας στην Αθήνα δια θαλάσσης, χωρίς να καθορίζεται πού ακριβώς αποβιβάστηκε. Μια υπόθεση είναι να αποβιβάστηκε στο Πόρτο-Ράφτη. Από εκεί λοιπόν ο Παύλος ξεκίνησε πεζός για την Αθήνα, χρησιμοποιώντας τη συντομότερη διαδρομή, που ήταν αρχικά η Στειρία Οδός (Πορτο-Ράφτη Μαρκοπούλου) και στη συνέχεια η Σφηττία Οδός, δηλ. το διάσελο του Υμηττού, σημερινή Ντούκα. Αυτή τη θαλάσσια διαδρομή χρησιμοποιούσαν εξάλλου κατά την αρχαιότητα και οι ίδιοι οι Αθηναίοι. β) Ότι ο απόστολος Παύλος έμεινε στην τοποθεσία όπου το εξωκλήσι για αρκετές μέρες, για να κρυφτεί από τους Αθηναίους, που τον καταδίωξαν μετά το λόγο του στην Πνύκα, επειδή κήρυξε τη νέα θρησκεία. Για τους λόγους αυτούς οι κάτοικοι του Σφηττού ή του Φιλιάτι μετά από πολλά χρόνια έφτιαξαν προς τιμή του αυτό το εξωκλήσι. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι

24 οι Πράξεις των Αποστόλων δεν αναφέρουν ότι ο Παύλος εδιώχθη από τους Αθηναίους, αν και φαίνεται καθαρά ότι δεν έτυχε καλής υποδοχής. Όσον αφορά τις πιο πάνω παραδόσεις, απλώς παρατηρούμε ότι την εποχή εκείνη στην περιοχή του σημερινού Κορωπίου υπήρχε η πόλη του Σφηττού και όχι το πολύ μεταγενέστερο Φιλιάτι. Παρατηρούμε επίσης ότι ναι μεν δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να τις επιβεβαιώνει, ωστόσο κινούνται μέσα σε λογικά πλαίσια και θα μπορούσαν να μην απέχουν από την πραγματικότητα.

25 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΟΡΩΠΙ ΚΑΙ ΥΜΗΤΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΛΛΙΑΣ Τοπογράφος Μηχανικός ΕΜΠ. Η ανακοίνωσή μου, στην διημερίδα που διοργανώνει ο δήμος Κορωπίου, αναφέρεται στη σχέση του Όρους Υμηττού με τους κατοίκους του Κορωπίου, από την εποχή που άρχισαν να υφίστανται ως κοινότητα μέχρι σήμερα. Είναι αποτέλεσμα προσωπικής έρευνας τόσο στα γενικά αρχεία του κράτους και τη σχετική βιβλιογραφία για την περιοχή των μεσογείων όσο και στην προφορική παράδοση. Σκοπός μου είναι να αποδείξω και να στηρίξω την οικειότητα μας με το βουνό και το δάσος, καθώς και την αρμονική συνύπαρξη, για αιώνες, των κατοίκων με το άμεσο φυσικό περιβάλλον. Περιλαμβάνει αναφορές σε περιηγητές, συμβόλαια της εποχής, ιστορικά έγγραφα, γνωμοδοτήσεις κρατικών φορέων και επιτροπών καθώς και σε δικαστικές αποφάσεις. Αναφέρεται στον τρόπο που πέρασε η ιδιοκτησία της γης από τους Τούρκους στους Έλληνες, και στο τι συνεπάγεται αυτό για το σήμερα. Η ανακοίνωση επίσης αναφέρεται στο θεσμό της συνιδιοκτησίας, της κοινοτικής επιτροπής, που τόσα προσέφερε στην τοπική αυτοδιοίκηση μέχρι το πρώτο μισό του 20 ου αιώνα. Μετά το χρονικό αυτό σημείο επισημαίνεται η κρατική αδιαφορία, και αδιαλλαξία, που ανάγκασε τον κάτοικο και ιδιοκτήτη αφενός, ίσως, να παρανομήσει αφετέρου τον άφησε απροστάτευτο έναντι των κρατικών υπηρεσιακών παραγόντων. Τον άφησε απροστάτευτο να δίνει έναν άνισο αγώνα για το αυτονόητο δίκαιο του καθώς και για την ουσιαστική προστασία του βουνού και του περιβάλλοντος γενικότερα, αφού αυτός ήταν και είναι ο πραγματικός γνώστης του τόπου και των ιδιαιτεροτήτων του.

26 ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ : ΑΠΟ ΚΥΡΙΟΙ ΟΔΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ, ΣΤΗΝ ΠΙΟ ΦΘΗΝΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΦΟΙΒΟΣ ΤΣΑΡΑΒΟΠΟΥΛΟΣ MSc Περιβαλλοντολόγος, ειδικός στην ανάπτυξη δικτύων μονοπατιών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ορισμός Η λέξη «μονοπάτι» περιγράφει μια διαδρομή στενή, που ίσα-ίσα χωράει να περάσει ένας άνθρωπος (μόνος, πατώ). Συμβατικά, σήμερα χρησιμοποιείται ως λέξη για να περιγράψει τις πεζοπορικές διαδρομές εκτός των οικιστικών ιστών. Έτσι, όταν σήμερα μιλάμε για μονοπάτια, αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν και τμήματα χωμάτινων και ασφάλτινων αμαξητών δρόμων, να διασχίζουν τμήματα ποταμών, ή ακόμα και να περνάνε από κάποιο χωριό. Ιστορικό Παλαιότερα, τα μονοπάτια ήταν οι κύριοι οδοί μετακίνησης. Βέβαια, συχνά ξεπερνούσαν τα όρια του «μονο-πατιού», και γίνονταν ημιονικές οδοί (για φορτωμένα μουλάρια δηλαδή), ή «δρόμοι», όπου μπορούσαν να περάσουν ακόμη και ιππήλατες άμαξες. Η κατασκευή τους, αλλά κυρίως η συντήρησή τους γινόταν από τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Με τη γενίκευση του αυτοκινήτου, και σε συνδυασμό με την αστυφιλία του περασμένου αιώνα, τα περισσότερα παλιά μονοπάτια εγκαταλείφθηκαν, και στις περισσότερες περιπτώσεις, χάθηκαν για πάντα λόγω της βλάστησης ή καταστροφών που υπέστησαν. Τα μονοπάτια ουσιαστικά έχασαν το νόημά τους ως οδοί μετακίνησης. Παράλληλα όμως με την ανάπτυξη των πόλεων και τη χρήση του αυτοκινήτου, δημιουργήθηκε η ανάγκη «επιστροφής στη φύση» για αναψυχή. Έτσι αναπτύχθηκε, μεταξύ άλλων, και ο περιπατητικός τουρισμός, ο οποίος περιλαμβάνει από απλές βόλτες στη φύση, έως δύσκολες ορειβατικές διαδρομές. Πολλά από τα μονοπάτια ανακαλύφθησαν εκ νέου, και κυρίως οι πεζοπορικοί σύλλογοι είναι αυτοί που τα καθάρισαν, τα σηματοδότησαν και τα ανέδειξαν. Σήμερα: Μια απαραίτητη τουριστική επένδυση Οι πεζοπορικοί σύλλογοι έκαναν, και κάνουν, την πιο σπουδαία δουλειά στο χώρο της ανάδειξης μονοπατιών. Δυστυχώς όμως, σπάνια υπάρχει η διάσταση της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής μέσω περιπατητικού τουρισμού.

27 Με την ανάπτυξη του λεγόμενου «εναλλακτικού τουρισμού» σε παγκόσμιο επίπεδο, την ανάγκη επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου, και την ανάγκη παροχής τουριστικού προϊόντος υψηλής ποιότητας, η οργάνωση δικτύων μονοπατιών στην Ελλάδα γίνεται επιτακτική. Η «οργάνωση δικτύων μονοπατιών» έγκυται σε δύο παραμέτρους: α) στην πλήρη σηματοδότηση των διαδρομών σύμφωνα με γενικούς κανόνες (5 επίπεδα σήμανσης) και β) στην προβολή του δικτύου (ιστοσελίδα, έντυπα, εκπαιδευτικά προγράμματα, επαφή με τουριστικά γραφεία και πεζοπορικούς συλλόγους). Έτσι, επιτυγχάνεται ήπια τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, με το τρίπτυχο οικονομικού, περιβαλλοντικού και κοινωνικού κέρδους. Τα μονοπάτια στον Υμηττό, και κυρίως στην περιοχή του Κορωπίου Αρκετά παραμελημένο βουνό ο Υμηττός, άδικα βεβαίως. Προσφέρει δάση, θέα, διαδρομές για περπάτημα, για ποδήλατο, πεδία αναρρίχησης, σπήλαια και... κεραίες! Έχει φανατικούς επισκέπτες, αλλά πολύ λίγους, αν σκεφθεί κανείς πως στους πρόποδές του έχει μια πόλη πέντε εκατομμυρίων κατοίκων. Αυτό οφείλεται σε δύο κύριους λόγους: πρώτον οι Έλληνες δεν έχουν (ακόμα) την κουλτούρα του περπατήματος, και δεύτερον δεν υπάρχει σωστή και οργανωμένη προβολή του Υμηττού. Υπάρχουν πολλά μονοπάτια (περί τα 200km), άλλα σε εξαιρετική κατάσταση, και άλλα στα οποία εύκολα μπορεί κανείς να χαθεί, και δύσκολα να τα περάσει λόγω βλάστησης. Δυστυχώς όμως, η προβολή τους είναι ιδιαίτερα ελλιπής. Εκτός από το βιβλίο του Αντώνη Καλογήρου «Τα μονοπάτια του Υμηττού» (Εκδόσεις Κριτική, 2003), δεν υπάρχει κάποια άλλη οργανωμένη πηγή, όπως κάποια ιστοσελίδα ειδική για τα μονοπάτια του Υμηττού, που να ανανεώνεται και να αποτελεί έγκυρη πηγή ενημέρωσης. Πιο συγκεκριμένα, στην πλευρά του Υμηττού πάνω από το Κορωπί, υπάρχουν πολλές διαδρομές, αρκετές από τις οποίες αποτελούσαν σημαντικές αρχαίες οδούς επικοινωνίας με την Αθήνα (π.χ. Σφητία οδός). Τα μονοπάτια της περιοχής του Προφήτη Ηλία, καθώς και αυτά προς το Σέσι, το Σταυρό και το Μαυροβούνι προσφέρουν πρόσβαση σε πολλά αξιοθέατα (εκκλησίες, αρχαίοι ναοί, υδραγωγεία, λατομεία, ιστορικές τοποθεσίες, σπηλιές, όμορφα δάση και σημεία με πανοραμική θέα), αλλά δυστυχώς η σήμανσή τους, και ακόμα περισσότερο η προβολή τους είναι ελλιπής και πολύ συχνά ανύπαρκτη. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην σωστή ανάπτυξη περιπατητικού τουρισμού στην περιοχή, δίνοντας σε πρώτο στάδιο ιδιαίτερο βάρος στην περιβαλλοντική και κοινωνική πλευρά, και αργότερα, και στην οικονομική.