ΤΑΞΙ Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Transcript

1 Οι µελέτες του τόµου δεν απαντούν µόνο στα ερωτήµατα αυτά. Μέσα από διεπιστηµονικές προσεγγίσεις λησµονηµένων ή άγνωστων κειµένων της ταξιδιωτικής γραµµατείας, διερευνούν το ταξίδι στον ελληνικό χώρο και στην Οθωµανική Αυτοκρατορία ως φαινόµενο, τις συνθήκες διεξαγωγής του και τις προσπάθειες κανονικοποίησής του µελετούν την τυπολογία, την «ποιητική» και την πρόσληψη των περιηγητικών κειµένων εξετάζουν τις αναπαραστάσεις του «Άλλου» και τη σχέση τους µε τις συλλογικές ταυτότητες, και αξιοποιούν την ταξιδιωτική γραµµατεία ως πηγή για την πολιτισµική ιστορία, την ιστορία των εννοιών και των ιδεών, την ιστορία του καθηµερινού βίου, την ιστορική δηµογραφία και την αρχαιολογία. ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER (επιµ.) ΤΑΞΙ Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Μελέτες για την ταξιδιωτική γραµµατεία του 18ου αιώνα Επιστηµονική επιµέλεια ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER ΤΑΞΙ Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Πώς πρέπει να τρέφεται, να παρατηρεί και να γράφει ένας ταξιδιώτης του 18ου αιώνα; Πόσο κοστίζει ένα ταξίδι στους Αγίους Τόπους την εποχή του ιαφωτισµού; Ποιος είναι ο µυστηριώδης Αθανάσιος που προσλαµβάνει ως γραµµατέα τον δεκαεννιάχρονο Ρουσσώ; Τι γνωρίζει ένας Γάλλος έµπορος για τη µαντάµ Τυανίτη και τον οπιοµανή γιατρό Σκαρλάτο Καρατζά; Πώς είναι τα ιδρύµατα εγκλεισµού στην ανατολική Μεσόγειο το 1786; Πώς µια περιγραφή ταξιδιού γίνεται εισιτήριο για την Αγγλία; Ποιος είναι ο κοµψός Ισαάκµπεης για τον οποίο ακούει ο Κωνσταντίνος Καρατζάς στο Βερολίνο; Πώς ένας πρέσβης προκαλεί ένα νέο τιράζ; Ποια κείµενα κρύβονται στις Κερκυραϊκές Αρχαιολογίες του Ευγένιου Βούλγαρη; Πώς βλέπει τις γυναίκες σε ένα χαµάµ ένας Γάλλος καθολικός κριτικός; Πόσα θύµατα έχουν τον 18ο αιώνα οι επιδηµίες πανώλης στο Αιγαίο; Πώς εξαφανίστηκαν οι τρούλλοι του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα; Τι κοινό έχει ο γενίτσαρος Πατρόνα Χαλίλ µε τον ναπολιτάνο Μαζανιέλλο; Εικόνα εξωφύλλου Η οχυρωµένη πόλη του Βόλου, 1779 Kungliga biblioteket, Stockholm Σχεδίαση εξωφύλλου Ιφιγένεια Βασιλείου ISBN Περιηγητική γραµµατεία Η Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister είναι νεοελληνίστρια, πτυχιούχος του Τµήµατος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Αθηνών και διδάκτωρ του Πανεπιστηµίου της Βιέννης. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στον ευρωπαϊκό ιαφωτισµό, στη νεοελληνική λογοτεχνία ( ), στην ευρωπαϊκή ταξιδιωτική γραµµατεία (εικονολογία, ειδολογικά ζητήµατα, πρόσληψη), στην ιστορία των ιδεών και των εννοιών, στην πολιτισµική ιστορία και στην ιστορία του βιβλίου. Έχει δηµοσιεύσει δύο µονογραφίες (Graecia Mendax, Βιέννη 2002, και Ο τεκτονισµός στην ελληνική γραµµατεία και λογοτεχνία του 18ου αιώνα, Αθήνα 2010), µία δίτοµη σχολιασµένη βιβλιογραφία της ταξιδιωτικής γραµµατείας (Griechenland, Zypern, Balkan und Levante, Οϊτίν 2006), την κριτική έκδοση του έργου του Ευγένιου Βούλγαρη Έκθεσις της Ταυρικής Χερσοννήσου (Αθήνα 2008), και πολλά άρθρα. Σε συνεργασία µε άλλους επιµελήθηκε τον συλλογικό τόµο Φαναριώτικα και αστικά στιχουργήµατα (Αθήνα 2013). ίδαξε στο Πανεπιστήµιο της Βόννης ( ) και στο Πανεπιστήµιο της Βιέννης (2006) από το 2002 µέχρι σήµερα διδάσκει στο Πανεπιστήµιο Κύπρου.

2 Οι µελέτες του τόµου δεν απαντούν µόνο στα ερωτήµατα αυτά. Μέσα από διεπιστηµονικές προσεγγίσεις λησµονηµένων ή άγνωστων κειµένων της ταξιδιωτικής γραµµατείας, διερευνούν το ταξίδι στον ελληνικό χώρο και στην Οθωµανική Αυτοκρατορία ως φαινόµενο, τις συνθήκες διεξαγωγής του και τις προσπάθειες κανονικοποίησής του µελετούν την τυπολογία, την «ποιητική» και την πρόσληψη των περιηγητικών κειµένων εξετάζουν τις αναπαραστάσεις του «Άλλου» και τη σχέση τους µε τις συλλογικές ταυτότητες, και αξιοποιούν την ταξιδιωτική γραµµατεία ως πηγή για την πολιτισµική ιστορία, την ιστορία των εννοιών και των ιδεών, την ιστορία του καθηµερινού βίου, την ιστορική δηµογραφία και την αρχαιολογία. ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER (επιµ.) ΤΑΞΙ Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Μελέτες για την ταξιδιωτική γραµµατεία του 18ου αιώνα Επιστηµονική επιµέλεια ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER ΤΑΞΙ Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Πώς πρέπει να τρέφεται, να παρατηρεί και να γράφει ένας ταξιδιώτης του 18ου αιώνα; Πόσο κοστίζει ένα ταξίδι στους Αγίους Τόπους την εποχή του ιαφωτισµού; Ποιος είναι ο µυστηριώδης Αθανάσιος που προσλαµβάνει ως γραµµατέα τον δεκαεννιάχρονο Ρουσσώ; Τι γνωρίζει ένας Γάλλος έµπορος για τη µαντάµ Τυανίτη και τον οπιοµανή γιατρό Σκαρλάτο Καρατζά; Πώς είναι τα ιδρύµατα εγκλεισµού στην ανατολική Μεσόγειο το 1786; Πώς µια περιγραφή ταξιδιού γίνεται εισιτήριο για την Αγγλία; Ποιος είναι ο κοµψός Ισαάκµπεης για τον οποίο ακούει ο Κωνσταντίνος Καρατζάς στο Βερολίνο; Πώς ένας πρέσβης προκαλεί ένα νέο τιράζ; Ποια κείµενα κρύβονται στις Κερκυραϊκές Αρχαιολογίες του Ευγένιου Βούλγαρη; Πώς βλέπει τις γυναίκες σε ένα χαµάµ ένας Γάλλος καθολικός κριτικός; Πόσα θύµατα έχουν τον 18ο αιώνα οι επιδηµίες πανώλης στο Αιγαίο; Πώς εξαφανίστηκαν οι τρούλλοι του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα; Τι κοινό έχει ο γενίτσαρος Πατρόνα Χαλίλ µε τον ναπολιτάνο Μαζανιέλλο; Εικόνα εξωφύλλου Η οχυρωµένη πόλη του Βόλου, 1779 Kungliga biblioteket, Stockholm Σχεδίαση εξωφύλλου Ιφιγένεια Βασιλείου ISBN Περιηγητική γραµµατεία Η Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister είναι νεοελληνίστρια, πτυχιούχος του Τµήµατος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Αθηνών και διδάκτωρ του Πανεπιστηµίου της Βιέννης. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στον ευρωπαϊκό ιαφωτισµό, στη νεοελληνική λογοτεχνία ( ), στην ευρωπαϊκή ταξιδιωτική γραµµατεία (εικονολογία, ειδολογικά ζητήµατα, πρόσληψη), στην ιστορία των ιδεών και των εννοιών, στην πολιτισµική ιστορία και στην ιστορία του βιβλίου. Έχει δηµοσιεύσει δύο µονογραφίες (Graecia Mendax, Βιέννη 2002, και Ο τεκτονισµός στην ελληνική γραµµατεία και λογοτεχνία του 18ου αιώνα, Αθήνα 2010), µία δίτοµη σχολιασµένη βιβλιογραφία της ταξιδιωτικής γραµµατείας (Griechenland, Zypern, Balkan und Levante, Οϊτίν 2006), την κριτική έκδοση του έργου του Ευγένιου Βούλγαρη Έκθεσις της Ταυρικής Χερσοννήσου (Αθήνα 2008), και πολλά άρθρα. Σε συνεργασία µε άλλους επιµελήθηκε τον συλλογικό τόµο Φαναριώτικα και αστικά στιχουργήµατα (Αθήνα 2013). ίδαξε στο Πανεπιστήµιο της Βόννης ( ) και στο Πανεπιστήµιο της Βιέννης (2006) από το 2002 µέχρι σήµερα διδάσκει στο Πανεπιστήµιο Κύπρου.

3 ΤΑΞΙΔΙ, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Μελέτες για την ταξιδιωτική γραμματεία του 18ου αιώνα Επιστημονική επιμέλεια Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ Iδρυτική δωρεά Παγκρητικής Eνώσεως Aμερικής Hρακλειο 2015

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγικό σημείωμα... 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister Η ταξιδιωτική γραμματεία του 18ου αιώνα για την Οθωμανική Αυτοκρατορία: μια ιστορική και ειδολογική εποπτεία ΜΕΡΟΣ Α. ΤΑΞΙΔΙ Ιωάννης Καραχρήστος Το χατζηλίκι μέσα από τα μάτια των Άλλων: οι μαρτυρίες ξένων περιηγητών του 18ου αιώνα Βασίλειος Τσακίρης Βασίλειος Ν. Μακρίδης Αντίστροφες περιηγήσεις: ο Γιάκομπ Έλσνερ και οι επαφές του με τους περιπλανώμενους Έλληνες ιερωμένους στη Δύση ΜΕΡΟΣ Β. ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ Δημήτρης Δολαψάκης Δίκτυα πληροφόρησης: διπλωμάτες, Φαναριώτες, έμποροι και λόγιοι στο Voyage littéraire de la Grèce του Πιερ-Ωγκυστέν Γκυς Πίτσα Τσάκωνα Ταξίδι, φιλανθρωπία και ιδρύματα εγκλεισμού: η περίπτωση του Τζων Χάουαρντ

5 8 ΤΑΞΙΔΙ, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Μαρία Κωσταρίδου Η μετάβαση του πάστορα Γιόχαν Φρήντριχ Ούσκο στη Βρετανία: ταξιδιωτική γραμματεία και οριενταλισμός Χαράλαμπος Α. Μηνάογλου Ο κύκλος της λαίδης Κρέιβεν στην Κωνσταντινούπολη ΜΕΡΟΣ Γ. ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Leonora Navari Αναζητώντας τον Βεζιέν: μια προσέγγιση σε ένα βιβλιογραφικό πρόβλημα Σοφία Παπαϊωάννου Οι Κερκυραϊκές Αρχαιολογίες του Ευγένιου Βούλγαρη: ιδεολογία, πολιτική και λογοτεχνική αισθητική στη διαμόρφωση του περιηγητικού κειμένου Μαίρη Ρούσσου-Sinclair Η πρόσληψη των επιστολών της λαίδης Μόνταγκιου στη Γαλλία: μια βιβλιοκρισία στην Année Littéraire Δημήτρης Δημητρόπουλος Ταξιδιωτικές μαρτυρίες και νησιωτικός πληθυσμός: μια ανασφαλής σχέση Χαράλαμπος Γ. Χoτζάκογλου Τα χαρακτικά ως ιστορικά τεκμήρια και τα μεθοδολογικά προβλήματα της έρευνας στη μελέτη των μνημείων της Κύπρου: η περίπτωση του ναού του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα Αριάδνη Μουταφίδου Η επανάσταση του Πατρόνα Χαλίλ στην Κωνσταντινούπολη το 1730: η μαρτυρία της ταξιδιωτικής γραμματείας Κατάλογος εικόνων Ευρετήριο

6 Βασίλειος Τσακίρης Βασίλειος Ν. Μακρίδης Αντίστροφες περιηγήσεις Ο Γιάκομπ Έλσνερ και οι επαφές του με τους περιπλανώμενους Έλληνες ιερωμένους στη Δύση I. Εισαγωγή Η ιστορία των πολλών Ελλήνων, οι οποίοι περιηγήθηκαν την κεντρική και δυτική Ευρώπη με ποικίλες αφορμές και για διαφόρους σκοπούς κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αν και δεν είναι εντελώς άγνωστη, 1 δεν έχει ακόμη ερευνηθεί συστηματικά και επομένως δεν έχει γραφεί. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για ορισμένους Ορθόδοξους κληρικούς και μοναχούς που είχαν κατά καιρούς επιχειρήσει περιηγήσεις στη Δύση, με κάποιες από τις οποίες θα ασχοληθούμε στην παρούσα μελέτη. Οι γνώσεις μας για την κατηγορία αυτή των ταξιδιωτών παραμένουν ακόμη 1. Βλ. σχετικά Χαράλαμπος Α. Μηνάογλου, «Έλληνες περιηγητές στην Ευρώπη του Διαφωτισμού», στο Κωνσταντίνος Α. Δημάδης (επιμ.), Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην εποχή του Διαφωτισμού και στον εικοστό αιώνα. Πρακτικά του Γ Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών, Βουκουρέστι, 2-4 Ιουνίου 2006, 3 τόμοι, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2007, τ. Α, σ Επίσης, Ελένη Αγγελομάτη- Τσουγκαράκη, «Ελληνικά περιηγητικά κείμενα (16ος-19ος αι.)», Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά 6 (2000), σ και Maria Kostaridou, «Hodoeporicon, Periegesis, Apodemia: Early Modern Greek Travel Writing on Europe», στο Wendy Bracewell Alex Drace-Francis (επιμ.), Balkan Departures: Travel Writing from South-Eastern Europe, Νέα Υόρκη/Οξφόρδη: Berghahn, 2009, σ

7 Οι επόμενες σελίδες του άρθρου δεν είναι διαθέσιμες για ανάγνωση. Πληροφορίες για τον τόμο, στην ιστοσελίδα