ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Transcript

1 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ [ 13 ] Οι βαθιές αλλαγές στα Βαλκάνια τα τέλη της περασμένης εκατονταετίας σημαδεύτηκαν από κρατικό θρυμμάτισμα/διάλυση και κρατική δημιουργική οικοδόμηση, από κοινωνικοπολιτικές αλλαγές και κοινωνικές αναταραχές, από εθνικές και πολεμικές συγκρούσεις. Από τη μια πλευρά, οδήγησαν σε αποτυχία της ιδεολογικής αναμέτρησης ανάμεσα στα δύο μπλοκ, ενώ από την άλλη έφεραν τα βαλκανικά κράτη μπροστά σε νέες προκλήσεις. Η κρίσιμη οικονομική κατάσταση και η άρση των συνοριακών εμποδίων οδήγησαν σε ενισχυμένες μετακινήσεις ατόμων προς την Ελλάδα. Ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, αυτή 1 δεν έμεινε μόνο εκτός του κατακλυσμού που σάρωσε τα Βαλκάνια, αλλά ενσωματώθηκε ως θετικό στοιχείο στις τρέχουσες σύνθετες διαδικασίες της περιοχής. Στην ελληνική γη βρήκαν μέσα διατροφής και καλύτερη ζωή εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες από το πρώην σοβιετικό μπλοκ, συμπεριλαμβανομένης και της Βουλγαρίας. Μέχρι το 2005 πάνω από Βούλγαροι είχαν μετεγκατασταθεί στη νότιο γείτονά μας. Εκμεταλλευόμενοι την παράνομη διαμονή των συμπατριωτών μας στην ελληνική γη, πολλοί από τους ντόπιους εργοδότες τούς εξέθεταν στις πιο βαριές και εξευτελιστικές συνθήκες εργασίας. Αυτό το γεγονός τράβηξε ακόμη και την προσοχή της Επιτροπής του Ελσίνκι. Σε συνέντευξη, στις 17 Νοεμβρίου 2005, στην εθνική βουλγαρική τηλεόραση η εκπρόσωπος της Επιτροπής Σοφία Όστερλουντ χαρακτήρισε τη συμπεριφορά των Ελλήνων εργοδοτών προς τους Βούλγαρους εργάτες τους ανάλογη προς «δούλους». Από διαρρέουσες στα βουλγαρικά μέσα πληροφορίες, από διηγήσεις μπροστά στις κάμερες και από τηλεοπτικά ρεπορτάζ η βουλγαρική κοινή γνώμη πληροφορήθηκε για ωράριο εργασίας ωρών, για στέρηση της εβδομαδιαίας ανάπαυσης (ρεπό), για αυστηρό πειθαρχικό καθεστώς στρατοπέδου σε ορισμένα μεγάλα αγροτικά νοικοκυριά και σε μεταποιητικές επιχειρήσεις της Βόρειας Ελλάδας. Ο αυθόρμητος και ο μη ελεγχόμενος χαρακτήρας της ροής των Βουλγάρων εργατών στην Ελλάδα έφεραν τους συμπατριώτες μας, αλλά και τις δύο γειτονικές χώρες, αντιμέτωπους με προβλήματα εργατικού δικαίου και κοινωνικού χαρακτήρα. Στις βουλγαρο-ελληνικές σχέσεις έχουν προκύψει νέα εκκρεμή ζητήματα που συνοδεύονται από περίπλοκα πεπρωμένα της ζωής και προσωπικά δράματα. 1 Σ.τ.ε. δηλαδή η Ελλάδα.

2 [ 14 ] ΓΚΕΟΡΓΚΙ ΝΤΑΣΚΑΛΟΦ Αυτή η συγκλονιστική πραγματικότητα μάς γυρνάει έξι δεκαετίες πίσω, όταν η Βουλγαρία είχε μετατραπεί σε ασφαλές καταφύγιο για χιλιάδες Έλληνες πολίτες που αναζητούσαν στη χώρα μας 2 σωτηρία από τη φρίκη του μαινόμενου στην Ελλάδα Εμφυλίου Πολέμου και από την καταπίεση πάνω στην ηττημένη ελληνική Αριστερά. Το διογκωμένο προς εμάς 3 ελληνικό μεταναστευτικό κύμα έφερε τη μεταπολεμική Βουλγαρία αντιμέτωπη με πολύ σύνθετα, πολύπλοκα και σοβαρά προβλήματα. Γι αυτήν δεν είχαν μόνο ανθρωπιστικό χαρακτήρα, αλλά αποτελούσαν και πρόκληση για την εξακρίβωση του διεθνισμού του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΒΚΚ). Η επαναστατική - ταξική αλληλεγγύη του με τους Έλληνες κομμουνιστές έθετε νέες διαστάσεις, οι οποίες άφηναν στο περιθώριο τα εθνικά συμφέροντα. Αυτές οι διαστάσεις δεν είχαν μόνο ποσοτικές αξίες που στοίχιζαν πολύ ακριβά στο βουλγαρικό λαό, ο οποίος είχε εξαντληθεί από την παγκόσμια πολεμική λαίλαπα που μόλις είχε σβήσει, αλλά σκοτείνιαζαν επίσης και τη διεθνή εικόνα της χώρας μας. Για τις δυτικές δημοκρατίες αυτή 4 παραβίαζε την ελληνική κυριαρχία κατά τη διάρκεια της εμφύλιας ελληνικής σύγκρουσης και έδινε καταφύγιο στους «Έλληνες συμμορίτες» μετά το διωγμό τους. Αυτή η ενέργεια μετατράπηκε για τη Σόφια σε ανυπέρβλητο εμπόδιο για το διάλογό της με τη Δύση και σε αιτία για την αρνητική της παρουσία στην ημερήσια διάταξη του ΟΗΕ, όπου ακόμη δεν ήταν επιθυμητή. Για σύντομο χρονικό διάστημα οι σχέσεις Σόφιας και Αθήνας παρέμειναν παγωμένες. Οι εγκαταστημένοι στη Βουλγαρία για πολιτικούς λόγους ενήλικοι πρόσφυγες και παιδιά περιβάλλονταν με τη μέγιστη φροντίδα και προσοχή από τη μεριά της δικής τους κομματικής ηγεσίας/καθοδήγησης και της κρατικής ηγεσίας. Η αντιμετώπισή τους μετατράπηκε σε σημείο αναφοράς για την «αδελφική αλληλεγγύη» του ΒΚΚ στους μαχητές ενάντια στον «ελληνικό μοναρχοφασισμό» και τον «παγκόσμιο ιμπεριαλισμό». Οι Έλληνες μέτοικοι καθιερώθηκαν ως προνομιούχα τάξη στη βουλγαρική κοινωνία. Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες οι Έλληνες υπήρξαν τα χαϊδεμένα παιδιά του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΒΚΚ). Εξ αιτίας αυτού, ότι δηλαδή στη Βουλγαρία τούς δόθηκε άσυλο, στέγη, συντάξεις, δικαίωμα στην εργασία, αμέτρητα προνόμια, μετά τον επαναπατρισμό τους στην Ελλάδα, η χώρα μας 5 ενεπλάκη σε συνεχείς οικονομικές αξιώσεις της Αθήνας. Εξαιτίας της γενναιοδωρίας και της φιλοξενίας της, η Σόφια έπρεπε να πληρώσει υψηλό τίμημα. 2 Σ.τ.ε. δηλαδή στη Βουλγαρία. 3 Σ.τ.ε. δηλαδή προς τη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας. 4 Σ.τ.ε. δηλαδή η Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας. 5 Σ.τ.ε. δηλαδή στη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας.

3 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ [ 15 ] Το ιστορικό ανάλογο μεταξύ των δύο φαινομένων της παροχής ασύλου στους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στη Βουλγαρία και της παρεπιδημίας στην Ελλάδα σήμερα Βουλγάρων εργατών με τα ανεπίλυτα προβλήματα και τα δύσκολα ριζικά των ζωών τους προκάλεσε αυτή τη μελέτη. Η επιθυμία μας είναι να υπενθυμίσουμε στην ελληνική πλευρά τις βουλγαρικές προσπάθειες για την επιβίωση των Ελλήνων πολιτών, για την εξασφάλιση υψηλής ποιότητας ζωής σε αυτούς, για δωρεάν εκπαίδευση και εξειδίκευση, όπως για τους ίδιους, έτσι και για τους απογόνους τους, οι οποίοι τώρα αποδίδουν τις αποκτημένες στη χώρα μας 6 γνώσεις και δεξιότητες προς όφελος της Ελλάδας. Το πρόβλημα της διαμονής των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στη Βουλγαρία την περίοδο δεν έχει μελετηθεί στη βουλγαρική ιστοριογραφία. Στο παρελθόν η αιτία γι αυτό μπορούσε να αναζητηθεί στο φόβο μήπως προβληθούν οι «εγκάρδιες» σχέσεις του ΒΚΚ με το ΚΚΕ, μήπως αποκαλυφθεί η σπάταλη γενναιοδωρία της βουλγαρικής πολιτικής και της κρατικής ηγεσίας προς τους Έλληνες φυγάδες και μήπως φανεί το κόστος του εκδηλωνόμενου σε αυτούς «διεθνισμού». Προφανώς η μακρόχρονη παρουσία της ελληνικής προσφυγικής κοινότητας σε μας 7 έχει σταματήσει την επιθυμία των οργανωτών των επιστημονικών μελετών να επιδείξουν ενδιαφέρον γι αυτό το θέμα. Ουσιαστικός λόγος για να μη μελετηθεί αποτελεί επίσης και η αδυναμία πρόσβασης σε μια σειρά από ντοκουμέντα του πρώην Κεντρικού Κομματικού Αρχείου. Ανεξαρτήτως αυτού, η αντικειμενική κριτική απαιτεί να υπογραμμίσουμε τη συνεισφορά της Μπόικα Βασίλεβα, η οποία στο από καιρό εκδοθέν γενικό της πόνημα για τις μεταναστευτικές διαδικασίες στη Βουλγαρία είναι η πρώτη που έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στους εγκαταστημένους στη Βουλγαρία Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες. Αν και σε αδρές γραμμές, σκιαγραφεί τις βασικές κατευθύνσεις στη φροντίδα και την εκστρατεία για τη στήριξή τους. 8 Σε κάποια από τα έργα μας έχουμε θίξει ξεχωριστά ζητήματα που αφορούν στη διαμονή των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στη χώρα μας, στην απελευθέρωση των αιχμαλώτων πολέμου του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας (ΔΣΕ) και στη διεθνή πτυχή των μεταφερθέντων στη Βουλγαρία ελληνόπουλων. 9 Στη μελέτη του ο Ιορντάν Μπάεφ παρουσιάζει ξεχωριστά περιστατικά από τις φροντίδες που έχουν ληφθεί για τους Έλληνες πρόσφυγες. 10 Ό,τι έχει γραφτεί μέχρι 6 Василева, Б. Миграционни процеси в България след Втората световна война. С., 1991, Σ.τ.ε. δηλαδή στη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας. 8 Василева, Б. Миграционни процеси в България след Втората световна война. С., 1991, Даскалов, Г. Българите в Егейска Македония - мит или реалност. С., 1996, σελ. 293, , 329, του ιδίου, България и Гърция от разрив към помирение С., 2004, σελ. 151, 173, 175, , , 368, του ιδίου, Между реваншизма на Атина, македонизма на Белград и нихилизма на София. С., Баев, й. Военнополитическите конфликти след Втората световна война и България.

4 [ 16 ] ΓΚΕΟΡΓΚΙ ΝΤΑΣΚΑΛΟΦ στιγμής είναι άκρως ανεπαρκές, και αντικειμενικά το πρόβλημα που μας απασχολεί παραμένει «terra incognita» στη βουλγαρική ιστοριογραφία. Αυτό το πρόβλημα δεν έχει διερευνηθεί ούτε και από την ελληνική ιστοριογραφία. Σε συλλογή εγγράφων για τον Εμφύλιο έχουν δημοσιοποιηθεί ξεχωριστά έγγραφα από βουλγαρικά Αρχεία, που σχετίζονται με την αιτούμενη υλική βοήθεια από την ελληνική πλευρά και την παροχή ασύλου στα ελληνόπουλα. 11 Άξιο παρατήρησης είναι ότι έχει πια σημειωθεί ένα ιδιόμορφο είδος ρωγμής στην μέχρι πρότινος διαφεύγουσα από τους Έλληνες μελετητές ακανθώδη θεματική της μετανάστευσης από την πατρίδα τους ως συνέπεια της εσωτερικής σύρραξης. 12 Εκδηλώνεται ενδιαφέρον προς το πιο μη πολιτικοποιημένο τμήμα αυτής τα παιδιά. 13 Ενήλικες πλέον, μετά τον επαναπατρισμό τους στην πατρίδα ή μένοντας ακόμη στο εξωτερικό, κάποιοι από αυτούς στα βιβλία που εκδίδουν εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους απέναντι στη χώρα, η οποία τούς έχει φιλοξενήσει. 14 Δυστυχώς αντίστοιχη επιθυμία μέχρι στιγμής δεν έχει εκδηλωθεί ανάμεσα σε αυτούς, οι οποίοι είχαν βρει καταφύγιο στη Βουλγαρία. Κατανοητό είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον γα τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο και τις συνέπειές του ανάμεσα στους ιστορικούς της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) και ιδιαίτερα ανάμεσα σε αυτούς, οι οποίοι κατάγονται από τη «Μακεδονία του Αιγαίου». 15 Το ενδιαφέρον τους αυτό κινητοποιείται και από την ιδιότητά τους ως συμμετεχόντων στα τότε γεγονότα. Ανάμεσά τους πιο έντονα ξεχωρίζει ο Ρίστο Κιριαζόβσκι, ο οποίος στις δημοσιεύσεις С., 1995, Κατά τη διάρκεια της εκδοτικής προετοιμασίας για εκτύπωση αυτού του βιβλίου δημοσιεύθηκε το άρθρο του ίδιου συγγραφέα (Баев, Й. Гръцката политическа емиграция ( ) - Studia balkanica, 26. Μελέτη στη μνήμη του Απόστολου Χριστακούδη. с., 2007, 16-32). Υπό τον απαιτητικό του τίτλο επισημαίνονται επιμέρους πτυχές του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής πολιτικής μετανάστευσης στη χώρα μας. Τίθενται σε κυκλοφορία κάποια άγνωστα γεγονότα για τις εσωκομματικές μάχες στο ΚΚΕ και κοινές δραστηριότητες των КГБ (KGB) και ΚДС (Κρατική Ασφάλεια Βουλγαρίας). Εκτός από αυτό στην έκδοση υπάρχουν ψευδείς δηλώσεις, λανθασμένα ονόματα και ανακριβείς αριθμοί. Δεν είναι γνωστοί και οι αναφερόμενοι συγγραφείς. 11 Kόντης, В., Σ. Σφέτας Εµφύλιος πόλεμος. Έγγpαφα από тα γιουγκοσλαβικά και βоυλγαρικά αpχεία. Θεσσαλονίκη, 2000, Λαγάνη, Ειρ. То «παιδoµάζωµα» και oι ελληνо-γιουγкоσλαβιкές σχέσεις ( ). Μια κριτική πpoσέγγιση. Aθήνα, Λαγάνη, Ειρ. Το «παιδομάζωμα» και οι ελληνο-γιουγκοσλαβικές σχέσεις ( ). Μια κριτική προσέγγιση. Αθήνα, Ευχαριστoύµε Ουγγαpία! (Άλμπουμ που εκδόθηκε στην Ουγγαρία, Χωρίς τόπο και έτος έκδοσης. Οι φωτογραφίες επιλέχθηκαν από τον Ιωάννη Ράπτη και τον Χαράλαμπο Βλάχο.) 15 Σ.τ.ε. ο όρος χρησιμοποιείται για το ελληνικό διαμέρισμα της Μακεδονίας. Αναφέρεται κάποτε (αποκλειστικά από τους μη Έλληνες) ως «Ελληνική Μακεδονία» ή «Μακεδονία του Αιγαίου», η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) ως «Μακεδονία του Βαρδάρη» ή «Νότιoς Σερβία» και το βουλγαρικό κομμάτι της ως «Μακεδονία του Πίριν» και ως περιοχή τoυ Μπλαγκόεβγκραντ.

5 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ [ 17 ] του αγγίζει διάφορα ζητήματα του προκείμενου θέματος. 16 Για τον ίδιο, το θέμα αυτό αποτελεί βολικό πρόσχημα για να προωθήσει τις συνεχιζόμενες αντιβουλγαρικές εμπνεύσεις του. Ιδιαίτερα εύγλωττο παράδειγμα γι αυτό είναι η κατηγορία του προς τη Βουλγαρία λόγω της συνομολόγησης από αυτήν στην Αθήνα συμφωνίας για την παροχή συντάξεων στους επαναπατριζόμενους στην πατρίδα τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες. Μεροληπτικά κρίνει τη συμφωνία ως «αθέμιτη και ελλιπή», χωρίς ακόμη καν να παραδεχτεί ότι αυτή ήταν η πρώτη συμφωνία του ελληνικού κράτους με ανατολικοευρωπαϊκή χώρα, όταν η Σόφια με δική της πρωτοβουλία, αρκετά χρόνια πριν από τους άλλους, έλυσε αυτό το σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, το οποίο εξασφάλιζε φυσιολογική ζωή στα επαναπατριζόμενα από τη Βουλγαρία άτομα. 17 Στο βιβλίο της, το οποίο είναι αφιερωμένο στα φυγαδευμένα κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο παιδιά από την Ελλάδα, η Φανή Μαρτίνοβα-Μπούτσκοβα δεν παραλείπει να σημειώσει ότι τμήμα τους είχε εγκατασταθεί στη Βουλγαρία. 18 Σε ξεχωριστά στατιστικά στοιχεία για τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στη Βουλγαρία στέκεται και ο Στογιάν Κισελίνοβσκι. 19 Για την ώρα το θέμα της ελληνικής πολιτικής προσφυγιάς στη Βουλγαρία μένει στο περιθώριο του οπτικού πεδίου των ιστορικών από τις υπόλοιπες χώρες. Στο παρόν πόνημα θέτουμε αρκετούς στόχους. Ο πρώτος είναι να φωτίσουμε, να επανεξετάσουμε και να αξιολογήσουμε την παραμονή των Ελλήνων προσφύγων σε μας. 20 Φιλοδοξία μας είναι να γίνει κατανοητό όχι μόνο ως εσωτερικό ζήτημα, αλλά και να αποκαλυφθούν οι εθνικές, κομματικές και διεθνείς του διαστάσεις. Δεύτερός μας στόχος είναι να γνωστοποιήσουμε στην κοινή γνώμη της Βουλγαρίας και της Ελλάδας γεγονότα από το πιο μακρινό και το πιο κοντινό παρελθόν. Αυτά είναι πραγματοποιημένα με τη γενναιοδωρία και την καλή θέληση της βουλγαρικής πλευράς, παρά τα σημάδια της δυσπιστίας, του εγωισμού και του εθνικισμού από την ελληνική πλευρά. Ελπίζουμε πως η ενθύμηση των γεγονότων αυτών θα αποτελέσει συνεισφορά στις σύγχρονες βουλγαρο-ελληνικές σχέσεις καλής γειτονίας και ηθική επιταγή προς τους πολιτικούς διαδόχους της τότε ελληνικής Αριστεράς για αμοιβαιότητα προς τους σημερινούς Βούλγαρους οικονομικούς μετανάστες στην Ελλάδα. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, α- φήνουμε τον τρίτο μας στόχο, δηλαδή να ενισχύσουμε τις προσπάθειες των πολι- 16 Кирjазовски, Р. Македонски национални институции во егеjскиот дел на Македониjа ( ). Скопjе, 1987, , Кирjазовски, Р. Правната дискриминациjа на големо-грчката политика во егеjскиот дел на Македониjа по Втората светска Bojнa. Скопjе, 1996, , Мартинова- Буцкова, Ф. И ние сме деца на Majкaтa земjа... Скопjе, 1998, 41-42, 71, Киселиновски, С. Εтничките промени во Македониjа ( ). Скопjе, 2000, Σ.τ.ε. δηλαδή στη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας.

6 [ 18 ] ΓΚΕΟΡΓΚΙ ΝΤΑΣΚΑΛΟΦ τικών, κρατικών αρχόντων και διπλωματών μας στην προάσπιση των συμφερόντων τους. 21 Η μελέτη των προβλημάτων που σχετίζονται με την ελληνική πολιτική προσφυγιά στη Βουλγαρία την περίοδο πραγματοποιήθηκε με βάση μη καταχωρημένα σε ερευνητικές βάσεις έγγραφα από το Κεντρικό Κρατικό Αρχείο, 22 το Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών Υποθέσεων, το Αρχείο του Υπουργείου Εσωτερικών Υποθέσεων, όπως και μεμονωμένων εγγράφων του Αρχείου της Μακεδονίας Σκόπια. Ιδιαίτερα πολύτιμες υπήρξαν οι πηγές του πρώην Κεντρικού Κομματικού Αρχείου, όπως και το Αρχείο της Οργάνωσης των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στη Βουλγαρία ΔΟΜΕ (Δημοκρατική Οργάνωση για Μόρφωση και Εκπολιτισμό). Ελπίζουμε, πως το παρόν έργο θα είναι χρήσιμο όχι μόνο για τους επαγγελματίες ιστορικούς, αλλά και για τους οικοδόμους των σύγχρονων βαλκανικών σχέσεων. Χωρίς αμφιβολία θα προκαλέσει το ενδιαφέρον και των πολιτικών προσφύγων της εποχής, αλλά και των απογόνων τους στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. 21 Σ.τ.ε. εννοείται των συμφερόντων των Βουλγάρων οικονομικών μεταναστών. 22 Λόγω δομικών αλλαγών μετά το 1989 στο έργο των Αρχείων της Βουλγαρίας, τα παρατιθέμενα στο πόνημα αυτό έγγραφα του ΚΚΑ φυλάσσονται στο ΚΚΑ της Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας, το Κεντρικό Κομματικό Αρχείο και το Δημοτικό και Περιφερειακό Αρχείο Σόφιας.