ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ. Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Transcript

1 М 38 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті «Мҧнай газ ісі және машина жасау технологиясы» кафедрасы 5В «Машина жасау» мамандығының 3 курс студенттеріне арналған Кесу теориясының негіздері және металл кескіш станоктар пәнінен зертханалық жҧмыстарды орындауға ӘДІСТЕМЕЛІК НҦСҚАУ Орал 2014

2 УДК М 38 Имангалиев А.С., техн. және техно. м., аға оқытушы Пікір жазушы: Монтаев С.А., техн. ғыл. докт., проф. 5В «Машина жасау» мамандығының 3 курс студенттеріне арналған «Кесу теориясының негіздері және металл кескіш станоктар» пәнінен зертханалық жҧмыстарды орындауға ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ «Мҧнай газ ісі және машина жасау технологиясы» кафедра отырысында талқыланды. 21 қараша 2014ж., Хаттама 4 Машина жасау факультетінің оқу-әдістемелік бюросымен бекітілді. 26 қараша 2014ж., Хаттама 4 Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақҧлданды қараша 2014 ж., Хаттама Әдістемелік нҧсқау туралы ереже пәнді оқушы студенттердің курсты игерудегі мақсаттары мен міндеттерін анықтайды және де зертханалық жҧмыстардың орындалу мен есепті рәсімдеу бойынша талаптар және дайындыққа арналған әдістемелік нҧсқаулардан тҧрады. Әдістемелік нҧсқау 5В «Машина жасау» мамандығының студенттеріне арналған. РМК «Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті» 2

3 МАЗМҦНЫ 1. Кіріспе Зертханалық жҧмыс 1. Токарлық кескіштердің қҧрылысы мен геометриялық параметрлері Зертханалық жҧмыс 2. Бҧрғылар, зенкерлер мен разверткалардың қҧрылысы мен геометриясы Зертханалық жҧмыс 3. Фрезалардың қҧрылысы мен геометриялық параметрлері Зертханалық жҧмыс 4. 1К62 Токарлық винт станогы Зертханалық жҧмыс 5. 1Б140 және 1Б240-6К маркалы токарлық автоматтар Зертханалық жҧмыс 6. Токарлық винт станогымен орындалатын жҧмыстар Зертханалық жҧмыс 7. 2А135 тік бҧрғылау станогінің қҧрылысы Зертханалық жҧмыс 8. Әмбебап бӛлгіш головканың қҧрылысы мен реттеу әдістері Зертханалық жҧмыс 9. 6М82Г модельді горизонтальды фрезерлік станок Зертханалық жҧмыс 10. Кӛпоперациялы (кӛпмақсатты) станоктар Зертханалық жҧмыс 11. Ажарлап ӛңдеу операцияларын орындауға арналған станоктар...71 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

4 Кіріспе Кесу теориясының негіздері мен металл кесу станоктары пәнінің мақсаты жаңа металл кесетін жабдықтардың кӛмегімен ӛндірістік процесстерді автоматтандыру және механикаландыру, сараптамалық білімді пайдаланып қажетті кәсіби дайындық деңгейін, сонымен қатар жобалау кезінде білімділдікті кӛрсету болып табылады. Бҧл пән бойынша зертханалық жҧмыстарды орындау студенттерге осы пәннің теориялық беретін мәліметтерін зертханалық жағдайда кҥшейте тҥсуіне кӛмегін тигізеді. Олар токарлық кескіштердің геометриялық параметрлерін, қарастырылатын жазықтықтар, бҧрыштар, кескіштің кесу бӛлігінің элементтері, кескіштердің тҥрлері, және дайындаманың осіне қатысты орналасуы кезінде алдыңғы және артқы бҧрыштардың ӛзгеруі жӛнінде толық мәліметтер алады. Және жҧмысты орындап, бҧрышӛлшегіштермен кескіштің бҧрыштарын ӛлшеп кестеге тҥсіреді. Бҧрғылар, зенкерлер мен разверткалардың бҧрыштары мен бӛліктерін таныстырады. Қайрау әдістерін кӛрсетіп, оның ӛңдеуге әсерін тудырады. Фреза тҥрлері, оның ӛлшемдері кесу жҥзінің параметрлері туралы ақпараттар береді. Фрезалардың желкеленген және желкеленбеген тҥрлерін ажыратады. Әдістемелік нҧсқаудың бір бӛлігі металл кесу станоктары туралы зертханалық жҧмыстарға арналған. Атап айтқанда 1К62 токарлық винт станогы, 1Б140 және 1Б240-6К маркалы токарлық автоматтар, 2А135 тік бҧрғылау станогі, 6М82Г модельді горизонтальды фрезерлік станок, кӛпоперациялы (кӛпмақсатты) станоктар, ажарлап ӛңдеу операцияларын орындауға арналған станоктардың атқаратын қызметі, кинематикалық сҧлбалары, орындалатын жҧмыстар және басты бӛліктері туралы оқып танысатын болады. Жҧмыстардың теориялық бӛлігі келесі сҧрақтарды қарастырады: - Жҥйелік жағынан металл кесетін жабдықтардың объектілерін синтездеу және талдау; - Әртҥрлі беттердің пішін тҥзілуін алғанда кинематикалық талдауды меңгерту; - Металл кесетін жабдықтардың тораптары мен қҧрылысын ҥйрету; - Металл кесетін жабдықтарға қажетті айлабҧйымдарды меңгерту; - Металл кесетін жабдықтарды жобалағанда біліктілікті таныту. 4

5 1 Зертханалық жҧмыс ТОКАРЛЫҚ КЕСКІШТЕРДІҢ ҚҦРЫЛЫСЫ МЕН ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРІ Жұмыстың мақсаты: Токарлық винт станогымен металлды кесіп ӛңдегенде қолданылатын кескіш аспаптардың тҥрлері мен олардың негізгі геометриялық кӛрсеткіштерімен студенттерді таныстыру. Жҧмысқа дайындалғанда келесі талаптарды орындау қажет: - әдістемелік нҧсқау бойынша жалпы мәліметтермен танысып, келтірілген сҧлбаларды дәптерлерге сызып кӛрсету; - берілген кескіштердің негізгі бҧрыштарын анықтап кестеге енгізу. Қажетті құрал-жабдықтар: - Семенов немесе Кушниковтың бҧрыш ӛлшегіші; - Кҥзеп кесетін, бойлай беріліспен кесіп ӛңдейтін кескіштер. Теориялық мәліметтер 1. Токарлық кескіштердің қҧрылысы мен геометриялық параметрлері. Металды кесіп ӛңдеу әдістерінің басты тҥрлері: жону, бҧрғылау, фрезерлеу, сҥргілеу, тегістеп ажарлау. Металл кесіп ӛңдеу саласында ең кеңінен таралған және игерілген әдіс жону әдісі. Жону әдісі басқа әдістермен тығыз байланысты болғандықтан оны тҥсініп игеру басқа әдістерді игеруді жеңілдетеді. а жону; б бұрғылау; в жонғылау; г көлденең-сүргілеу; д көлденеңсүргілеу; е, ж ажарлау Сурет 1 - Кесумен ӛңдеудің негізгі түрлері 5

6 Бӛлшектің токарлық кескішпен жонған кезде ӛңделетін, ӛңделген және кесу беттерін ажыратады. Ӛңделетін деп /1/ жоңқасы алынып жатқан бӛлшектің бетін айтады, ал ӛңделген деп /3/ бӛлшектің жоңқасы алынғаннан кейін қалатын бетті айтады. Кесу бетін /2/ ӛңдеу кезінде кескіштің жҥзі кесу қозғалысының нәтижесінде қалдырады. Ол бӛлшектің ӛңделетін беті мен ӛңделген бетінің арасында болады. 1- кесу жазықтығы 2- жҧмыс жазықтығы, 3-басты қима жазықтық, 4- кескіштің табаны жататын жазықтық. Сурет 2 - Токарлық кескішпен ӛңдегенде қаралатын беттер мен жазықтықтар. Кескіштің геометриясы мен кинематикалық бҧрыштары Кескіш аспаптардың бҧрыштары статикалық координат жҥйесінде қарастырылады. Координат жҥйесінің басы кескіштің қырындағы қаралынып отырған нҥктеге әкелінеді де, басты қозғалыстың жылдамдығының бағытымен бағытталады (1-ші сурет). Кесу бҧрыштарын анықтау ҥшін басты, кесу және жҧмыс жазықтықтарын белгілейді. Басты жазықтық /4/ кескіштің қырындағы қаралып отырған нҥктеден шыққан басты қозғалыстың жылдамдығының векторына перпендикуляр ӛтеді. Кесу жазықтығы /5/ кескіштің қырына жанама, басты жазықтыққа перпендикуляр ӛтеді. Жҧмыс жазықтығы /6/ басты және беріліс қозғалыстарын бағыттайтын векторлар (υ, υ s ) жататын жазықтық. Басты қозғалыс кесу жылдамдығын анықтайды. Токарлық ӛңдеуде әдетте басты қозғалыс 1- деп белгіленеді, беріліс қозғалысы 11. Жонған кезде басты қозғалыс 1- кескіштің дайындамаға қарағандағы қозғалысы болып есептеледі. Беріліс қозғалысы 11 кескіштің екі қайтара ӛткен кезде дайындаманың басты қозғалысқа перпендикулярлы бағытта жылжуы. 6

7 Фрезерлеген жағдайда басты қозғалыс фрезаның айналуымен анықталады, беріліс қозғалысы 11 басты болып есептеледі, ал фрезаның айналу қозғалысы берілістен әлдеқайда басым болады. Қосымша қозғалыс болып суппорттың, артқы бабканың жылжуы, кескіш ҧстағыштың айналуы, траверсаның жылжуы есептеледі. Токарлық кескіш жҧмыс бӛлігі мен саптан тҧрады. Сабы суппорттың кескіш ҧстағышында бекітіледі. Кескіштің жҧмыс жағы сына тәрізді қайралады. Сына тәрізді фрезаның да, бҧрғының да сонымен қатар кӛптеген аспаптардың жҧмыс бӛліктері қайралады. Ӛңделетін материалға кескіштің сына тәрізді қыры белгілі кҥшпен енгізіліп кесу процесі жҥзеге асырылады. 1-кескіштің ҧшы; 2-кӛмекші кесу қыры; 3-басты кесу қыры; 4-алдыңғы беті; 5- басты артқы беті; 6-қосымша артқы беті. Сурет 3 - Кескіштің сабы және жұмыс бӛлігінің элементтері. Кескіштің алдыңғы беті деп кесілген жоңқа тҥсетін бетті атайды. Артқы беті деп кесу процесі кезінде дайындамаға ҥйкеліп тҧратын бетін белгілейді. Кескіштің қырлары (жҥздері) кескіштің артқы беттірінің және алдыңғы беттерінің қиылысында пайда болады. Кескіштің қырлары басты және кӛмекші болып бӛлінеді. Басты қыры ӛңдеу кезінде басты қызмет атқарады, әдетте ол кӛмекші қырынан ҧзынырақ келеді, ал осы екеуінің қосылған нҥктесі кескіштің ҧшын береді. Кескіштің ҧшы ҥстінен қарағанда ӛткір, домаланған, әлде жазық тҥзу тәрізді болуы мҥмкін. Кескіштің бҧрыштары басты, қосымша және ҥстінен қарағандағы қима жазықтықтарға проекцияланып анықталады (4-ші сурет). Негізгі қима жазықтық 1-1 басты және кесу жазықтықтарының қиылысу тҥзуіне перпендикулярлы басты кесу жҥзін екіге бӛліп ӛтеді. Бҧл жазықтықта келесі бҧрыштар анықталады: 7

8 - басты артқы бҧрыш α кескіштің артқы беті мен кесу жазықтығының арасында жатқан бҧрыш; - ӛткірлік бҧрышы β алдыңғы және артқы беттердің арасында жатқан бҧрыш; - басты алдыңғы бҧрыш γ алдыңғы бетпен басты жазықтықтың арасындағы бҧрыш. Осы бҧрыштардың қосындысы қа тең: α+ β+ γ=90 0 (1) α бҧрышы мен β- бҧрышының қосындысы δ кесу бҧрышы деп аталады: α+ β = δ (2) Сурет 4 - Кескіштің бұрыштары. Кесу бҧрышы кескіштің алдыңғы беті мен кесу жазықтығының арасында жатқан бҧрышқа тең. Алдыңғы γ- бҧрышы оң немесе теріс бағытта болуы мҥмкін. Кесу бҧрышы δ>90 0 боса теріс таңбалы болып жоғарыда айтылған теңдеу α+ β+ γ=90 0 орындалады. Негізгі қима жазықтықтан ӛзге қосымша қима жазықтықта 2:2 тек α 1 бҧрышы қаралады. Ол бҧрыш әдетте α бҧрышқа тең болады. Кескіштің ҥстінен қараған кезде келесі бҧрыштарды айырады: жоспардағы басты бҧрыш φ- басты жазықтықта жатқан кесу жазықтығы мен жҧмыс жазықтығының арасындағы бҧрыш. Басқаша айтқанда, кескіштің басты қырымен беріліс бағытының арасындағы бҧрыш; жоспардағы басты бҧрыш ε басты жазықтыққа проекцияланған кескіштің басты және қосымша қырларының арасындағы бҧрыш. Жоспардағы бҧрыштардың қосындысы φ+ φ 1 + ε=180 0 (3) Кескіштің геометриясын сипаттайтын тағы бір бҧрыш λ- негізгі кесу қырының еңкіштігін кӛрсетеді, кесу жазықтығында жатқан басты кесу қыры мен басты жазықтықтың арасындағы бҧрыш. Осы λ бҧрышы оң 8

9 бағытта деп кескіштің ҧшы оның қырының ең тӛмен нҥктесі болғанда айтады. Егер кескіштің ҧшы оның қырының ең жоғары жағында болса бҧл бҧрыш теріс, ал бір деңгейде орналасса 0-ге тең болады. Кескіштің бҧрыштары процесіне ҥлкен әсер етеді. Артқы α, α 1 бҧрыштары аспаптың артқы беттерінің дайындаманың ӛңдлген бетіне қажалуын азайтады, сол себептен кесу кҥшімен кескіштің тозуын тӛмендетеді. Бірақ бҧл бҧрыштарды тым ҥлкейтуге де болмайды, себебі аспаптың кесетін қырлары осалданады. Болат және шойын дайындамаларды ӛңдегенде α, α 1 бҧрыштарын ге тең қылып қайрайды. Алдыңғы бҧрышы ӛскен сайын кесуге жҧмсалатын кҥш азаяды, дайындаманың ӛңделген беті тегістеліп тазарады. Жҧмсақ болаттарды ӛңдегенде γ= болуы қажет, берік болаттарды ӛңдеген жағдайда бҧл бҧрышты теріс таңбалы етіп алады γ= Жоспардағы ε бҧрышы радиалдық және осьтік кесу кҥштерінің ара қатынасын анықтайды. Жҧмсақ материалдарды ӛңдегенде ε бҧрышын 90 0 шамалап алады, сбебі осындай жағдайда бӛлшекті иетін радиалдық кҥштің әсері ең аз болады. Әдетте ε = теңеледі. Ең кеңінен тараған φ - бҧрышының шамасы 45 0 қа тең. Ең кеңінен тараған ε шамасы Кескіштің қырының еңкіштігін кӛрсететін λ бҧрышы жоңқаның тҥсу бағытын анықтайды. λ оң бағытта болса жоңқа дайындаманың ӛңделген бетіне қарай тҥседі. λ бҧрышын әдетте 0 0 теңеп алады. Тазалай ӛңдегенде λ теріс таңбалы болған жӛн, себебі керісінше болса тҥсіп жатқан жоңқа дайындаманың ӛңделген бетінің сапасын тӛмендетеді. Сурет 5 - Берік қоспалы кескіштердің алдыңғы бетінің түрлері 9

10 Кескіштің дайындаманың орта беліне қарағанда орнатылуына байланысты α мен γ бҧрыштары ӛзгереді. Мысалы 6-шы суретте, кескіштің ҧшының деңгейі дайындаманың ортасынан жоғары орнатылған жағдайда керісінше: α бҧрышы ҥлкейіп γ - кішірейеді. Сурет 6 Кесу жүзінің орналасуы Сурет 7 - Кесу процесі кезінде α мен γ бұрыштарының ӛзгеруі. Дайындаманың ішкі бетін ӛңдегенде кескіштің орнату биіктігінің α мен γ бҧрыштарына әсері теріс бағытта болатынын 7-ші суреттен байқауға болады. Кескіш пен дайындаманың қимылсыз тҧрған кезінде анықталатын бҧрыштардан ӛзге кинематикалық бҧрыштар да анықталады. Егег біліктің сырын тіреп ӛтетін кескішпен ӛңдеген жағдайда қарасаңыз (φ=90 0, λ=0 0 ), аспаптың ҧшы біліктің орта беліне бағытталған. Екі тҥрлі қозғалыстың арқасында (дайындаманың айналуы мен кескіштің беріліс қозғалысы) аспаптың ҧшы дайындаманың бетіне серіппе тәріздес із тҥсіреді. Нақты кесу жазықтығы детальдың бетіне серіппе бетіне 10

11 жанама болып келеді де теориялық кесу жазықтығымен μ бҧрышын қҧрайды. Суретте АА кинематикалық кесу жазықтығының ізі болады, ВВстатикалық кесу жазықтығының ізі. Осыған қарағанда алдыңғы к бҧрышы мен арты к бҧрышы келесі теңдеулермен анықталады: к = + μ, α к = α μ (4) Сурет 7 - Кесу процесі кезінде α мен γ бұрыштарының ӛзгеруі. 1.2 Жұмысты орындау тәртібі. Жҧмысты токарлық кескіштердің қҧрылыс ерекшеліктерімен, геометриясымен танысып бастаған жӛн. Мҧнда кескіштердің конструкциялық ерекшеліктеріне, пластиналарының бекіту әдістеріне, кесетін бӛлшегінің геометриясына назар аударып, олардың параметрлерін ӛлшеп жазу, кескіштердің эскиздерін сызу, қолданатын аспап, қҧралдарды реттеу жҧмыстары істеледі. 1.3 Зертханалық жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма Барлық ӛлшенген ҧзындық, бҧрыштық мӛлшерлер әрбір кескіштің кестесіне енгізіледі. Орындалған жҧмыс екі бӛлімнен тҧрады. Бірінші бӛлімінде жҧмыс тақырыбы бойынша қысқаша мәліметтер келтіріледі. Екінші бӛлімінде сызба материалдармен тәжірибе жҧмысының қорытындылары келтіріледі. 11

12 Кескіштің тҥрі Басты мӛлшерлері, ВхНхl, мм Бас жағының биіктігі, h, мм Бас жағының ҧзындығы, τ, мм Алдыңғы бҧрышы, γ Басты артқы бҧрышы, α 0 Қосымша артқы бҧрышы, α1 0 Сҥйірлік бҧрышы. δ 0 β 0 Кесу бҧрышы δ 0 Жоспардағы басты бҧрыш φ 0 Жоспардағы қосымша бҧрыш φ1 0 Кескіштің ҧшындағы бҧрыш, ε 0 Басты кесу жҥзінің еңкіштік бҧрышы, λ 0 Кесте 1-Кескіштердің геометриялық параметрлері Бақылау сұрақтары: 1. Кескіш аспаптардың геометриясын қарастыруға қажетті жазықтықтар? 2. Кескіштің алдыңғы бҧрышы неге байланысты алынады? 3. Кесумен ӛңдеудің сапасына кескіш аспап бҧрыштарының әсері? 4. Дайындама мен аспаптың ӛзара орналасуы? 5. Әртҥрлі материалдарды кесумен ӛңдегенде кескіштің матерлалы? Пайдаланылған әдебиеттер:[1,2,3,5] 2 Зертханалық жҧмыс БҦРҒЫЛАР, ЗЕНКЕРЛЕР МЕН РАЗВЕРТКАЛАРДЫҢ ҚҦРЫЛЫСЫ МЕН ГЕОМЕТРИЯСЫ Жұмыстың мақсаты: бҧрғылар, зенкерлер мен разверткалардың қҧрылысы мен геометриясы, жҧмыс принципімен танысу, қолданып ҥйрену. Керекті құрал-жабдықтар: қауырсынды центрлейтін бҧрғылар, берік қоспалы пластинкалы бҧрғылар, конусты және цилиндрлі сапты серіппелі бҧрғылар, бҥтін цилиндрлі зенкерлер, зенкерлердің конструктивті тҥрлері, развертканың конструктивтік элементтері. 12

13 Теориялық мәліметтер Атқаратын міндеті мен қҧрылысына байланысты бҧрғыларды келесі тҥрлерге бӛледі: серіппелі, қауырсынды, терең бҧрғылайтын, центрлейтін, берік қоспалы пластинкалы, т.б. Ең кеңінен тарағаны серіппелі бҧрғылар. Терең (ҧзындығы бес диаметрден жоғары) тесіктерді бҧрғылауға арнайы бҧрғыларды қолданады. Берік қоспалы пластиналы бҧрғылар тӛзімді, жҧмысы тиімді болып келеді. Олардың жырғалары тік немесе еңкіш болады. Еңкіш жырғалы бҧрғылар жіңішке материалдарды тесуге арналған. Берік қоспалы бҧрғылармен қатаң және морт сынғыш материалдарды (шойын, берік болаттар, әйнек, мәрмәр т.б.) жоғары шапшаңдықпен, кішкентай беріліспен ӛңдейді. Сурет Қауырсынды (а) және центрлейтін (б) бұрғылар. Тік жырғалы берік қоспалы пластинкалы бҧрғыларды таяз L<2D тесіктерді бҧрғылағанда қолданады, бҧрандалы жырғалы (W=20,W=60) бҧрғылардың тереңдігі L=(2...4)D және L=(4...10)D тесіктерді бҧрғылауға пайдаланылады. 13

14 Сурет 2.2 Берік қоспалы пластинкалы бұрғылар: а-еңкіш жырғалы, б-тік жырғалы, в-бұрандалы жырғалы а бұрғының бөліктері (l 2, l 1 l 2 кесуші және бағыттаушы бөліктер; l 3 мойын; l 4 саға; l 5 табанша); б бұрғының геометриялық элементтері; в бұрғының жұмыстық элементтері (1, 2 басты және көлденең кесу жиектері; 3, 4 алдыңғы және артқы беттер; 5 бұрандалы жиек) Сурет 2.3 Серіппелі бұрғының бӛліктері мен элементтері 14

15 Сурет 2.4 Серіппелі бұрғының жұмыс бӛлігінің элементтері. Бҧл суретте бҧрғының жҧмыс бӛлігінің элементтері келтірілген: Бҧрғының екі басты 1 кесетін қыры алдыңғы 2 (жырғалардың 7 бҧрандалы беттерінің) және басты артқы 3 беттерінің қиылысы басты кесу жҧмысын атқарады. Сонымен қатар бҧрғының кӛлденең кесу жҥзі 4 екі басы артқы беттердің қиылысқан тҥзуінде орналасады, екі кӛмекші кесу қырлары 5 алдыңғы беттер мен кӛмекші артқы беттердің қиылысында болады. Кӛмекші қырлар беріліс бағытындағы ҧзындықтағы кесу жҧмысына қатысады. Бҧрғының лентасы 6 бҧрандалы жырғаны бойлай орналасқан, (цилиндрлі бетінде) кесу кезінде бҧрғыны бағыттауға арналған. Бҧрғының екі бҧрандалы жырғасы болғандықтан оның екі тісі 8 болады, тістердің артқы беттері арқа деп аталады. Бҧрандалы жырғаның еңкіштік бҧрышы бҧранда сызығына жанамамен бҧрғының осінің арасындағы бҧрышқа тең, әдетте бҧл бҧрыш қа тең болады. Кӛлденең кесу жҥзінің еңкіштігі жоспардағы басты және кӛлденең кесу жҥздерінің арасындағы бҧрыш, әдетте ол тең болады. Бҧрғының ҧшындағы бҧрыш 2φ басты кесу қырларының арасындағы бҧрыш. Бҧл бҧрыш орташа қатаң болаттарды тескенде тең болуы қажет, берік болаттарды тескенде 125. Алдыңғы бҧрыш γ алдыңғы бетке қаралатын нҥктеден жҥргізілген жанамамен кесу қыры айналадағы қҧратын бетке тҥсірілген нормаьдің арасындағы бҧрыш, ол бҧрыш А-А жазықтығында қаралады, А-А жазықтығы басты кесу қырына перпендикулярлы ӛткізіледі. Бҧрыш 15

16 ьҧрғының осіне жақындаған сайын кішірейіп, кӛлденең кесу жҥзіне келгенде теріс бағыт алады. Артқы бҧрыш α N артқы беттің бір нҥктесіне келітірілген жанамасымен сол нҥктенің айналғандағы қҧратын шеңберіне сол нҥктеден ӛткізілген жанама арасындағы бҧрыш.артқы бҧрыш Б-Б қима жазықтығында қаралады. Б-Б жазықтығының нҥктенің айналғандағы қҧратын шеңберіне жанама, ал бҧрғының осіне параллельді ӛткізіледі. Нормалық қима А-А жазықтығында тағы бір артқы бҧрыш қаралады. Артқы бҧрыш та алдыңғ бҧрыштай бҧрғының осіне жақындаған сайын ӛзгереді. Кесу қырының шет жағында болса, кӛлденең кесі жҥзінің қасында дейін ӛседі. Бҧрғыларды қайрау әдістері Серіппелі бҧрғылардың тӛзімділігін жоғарылату ҥшін немесе кесу шапшаңдығын ҥлкейту ҥшін екі қайтара ӛткірлеу әдісін қолданады,немесе кесу Жҥзіне керту,цилиндірлік лентасына керту салып сырт пішінін ӛзгертеді.суретте екі қайтара ӛткірленген бҧрғы кӛрсетілген.оның басты бҧрышы 2φ= , екінші 2φ= Осылайша ӛткірленгенде жоңқаның ені ӛседі сол себептен кесу жҥздерінен жылу алыну ҥшін керту салу әдісі кӛрсетілген. Кесу жҧмысын жеңілдету ҥшін лентаның (2...3) ҧзындығында шамасы қосымша артқы бҧрыш қайралады да кішкентай фаска F=0,1...0,3 мм қалдырылады.осындай қайрау әдісі бҧрғының тӛзімділігін екі-ҥш есе ӛсіріледі. Сурет 2.5 Бұрғыны екі қайтара ӛткірлеп қайрау. 16

17 Сурет Цилиндрлік ленталы керту. Сурет Кӛлденең кесу жүзі жоқ бұрғы. 2.7 шы суретте кӛлденең кесу жҥзі жоқ бҧрғы кӛрсетілген. Мҧнда ӛткірлеп қайрау ҥш қайтара жҥргізілген ( 2φ=118 0, 2φ=70 0, 2φ=55 0 ) кӛлденең кесу жҥзін кҥзеп қайраумен қосқанда осьтік кесу кҥшін азайтып, бҧрғының тӛзімділігін 2-3 қайтара ӛсіреді. Зенкерлер мен разверткалар Зенкерлермен қҧйылған, штампталған немесе бҧрғыланған тесіктерді ӛңдейді. Зенкерлегенде тесіктің геометриялық сырт пішінін тҥзетеді, кедір-бҧдырлықтарды азайтады. Зенкермен бҧрандалардың қалпақшаларының астына тағайындалған цилиндрлі немесе конусты қуыстарды ӛңдейді. Әдетте зенкерлеу жартылай тазалап ӛңдеу. 17

18 1-кесетін жағы; 2-калибрлейтін бӛлігі; 3-жҧмыс бӛілгі; 4-мойынша; 5-сап. Сурет 2.8 Зенкердің конструктивтік элементтері. а-в ҥңгілер; г-е ҧңғылауыштар; ж бҧранда ойғыш; l 1, l 5 ҥңгінің кескіш және калибрлеуші бӛліктері; l 2 мойын; l 3 табанша; l 4 саға; l 6, l 7 ҧңғылауыштың кескіш және калибрлеуші бӛліктері; l 8, l 9 бҧранда ойғыштың кескіш және калибрлеуші бӛліктері Сурет 2.9 Бұрғылау станоктарында тесіктерді ӛңдеуге арналған құралдар Әдетте зенкерлер 3 немесе 4 жырғалы болады. Кесетін (салатын) жағы 1 басты кесу жҧмысын атқарады (1.7 ші сурет). Калибрлетін бӛлігі есікті калибрлеп зенкерге дҧрыс бағыт беруге тағайындалады, сонымен қатар аспапта қайрауға қор болады. Станоктың шпинделіне зенкер сабы 5 арқылы бекітіледі. 18

19 Зенкерлердің пландағы басты бҧрышы тезкескіштерге φ= , берік қоспаларға φ= , А-А кескінінде ӛлшенетін алдыңғы бҧрыш зенкермен ӛңделетін материалға байланысты алынады. Тез кескіш болаттан жасалған зенкерлердің алыңғы бҧрышы болат ӛңделгенде γ=6...8, тҥрлі тҥсті материалдар мен қоспаларды ӛңдегенде γ= , ал берік қоспалы пластинкалы зенкерлерде шойын ӛңделгенде γ=5, болат ӛңделгенде γ=0...5, А-А кескінінде артқы бҧрышта ӛлшенеді. Зенкердің дҧрыс бағыттауы ҥшін оның тістерінде ені 1,2...2,8 мм цилиндрлі фаска істеледі. Разверткалар Разверткалар дегеніміз алдын ала бҧрғыланған, кескішпен кеңейтілген немесе зенкерленген тесіктердің ӛте жҧқа жоңқа алып жетілдіру әдісі. Операцияның дәлдігі квалитетке сай, кедірбҧдырлығы кластарға сай болады. Алғашқы разверткалағанда алынатын әдіп 0,1...0,4 мм, соңғы кеңейтіп ӛңдегенде 0,05...0,2 мм тең болады. Разверткалар қол аспап немесе машина разверткасы болып бӛлінеді. Қҧрылысына байланысты сабы конусты немесе цилиндр тәрізді, ӛңделетін тесіктің сырт пішініне байланысты цилиндрлік немесе конустық, бекіту әдісіне қарай сапты және кигізілмелі болып келеді. Разверткалардың кӛміртекті, қоспаланған, шапшаң кескіш болаттардан немесе берік қоспалы Т15К6, ВК8 пластинкалары бар қылып шығарылады. Тістер саны әдетте Развертканың тістері шеңбер бойымен айнымалы қашықтықпен орналасады, сол себертен ӛңделген кеділ бҧдырлық класы жоғарылап қырлану процесіне жол бермейді. Сурет 2.10 Разверткалардың құрылысы 19

20 Сапты цилиндрлі развертка жҧмыс бӛлшегі, мойынша мен сабынан тҧрады. Жҧмыс бӛлшегінің 1 бағыттаушы конусы 8 басындағы бҧрышы 90 тең, кесетін жағы 4 және калибрлейтін жақтары 5 болады. Жҧмыс жағының ӛңделген бетке ҥйкелісін азайту ҥшін теріс конусы болады. Кесетін жағы негізгі кесу міндетін атқарады оның конусының бҧрышы 2 қол разверткаларында тҧтқыр материалдарды ӛңдегенде , морт сынғыш, қатаң және қиын ӛңделетін материалдарда ӛңдегенде 3...5, берік қоспалы пластинкалары бар разверткалардың 45, машина разверткларының бҧрышы 60, берік қоспалы разверткалардың ӛкшесінлегі конус 45 қайралады 75. Калибрлейтін бӛлігі 5 кесу кезінде аспапты бағыттап, тесікті калбрлеуге тағайындалады, сонымен қатар ол қайта қайрағанда қор ретінде пайдаланылады. Қол развертканың мойыншаның қасындағы диаметрі калибрлейтін диаметрден 0, ,008 мм кем, машина разверткаларында 0,04...0,08 мм. Қол аспаптарының сабы цилиндрлі шетті шаршы болса, машина разверткаларында сап кейде конусты болуы мҥмкін. Кесетін жғының тістері ӛткірленгенше қайралады да, калибрлейтін жағында ені f=0,08...0,5 мм тең фаска қалдырылады. Тазалап ӛңдейтін разверткалардың (шапшаң кескіш болаттан жасалған) алдыңғы бҧрышы 0 тең, алғашқы ӛңдейтін аспаптардың , берік қоспалы разверткалардың Артқы бҧрыш кесетін және калибрлейтін жақтарында тең. Зертханалық жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма Студенттер бҧрғылардың тҥрлерін қолдарына ҧстай отырып әрбірінің атауын, ерекшеліктерін, атқаратын жҧмысын және геометриялық параметрлерін оқытушыға кӛрсетуі қажет. Зенкерлер мен разверткалар тҥрлерін ауызша сипаттау керек. Бақылау сұрақтары: 1. Бҧрғылардың тҥрлері. 2. Разверткалы кеңейту дегеніміз не. 3. Зенкерлердің жҧмыс жасау принциптері 4. Бҧрғыларды қайрау әдістері 5. Еңкіш жырғалы бҧрғылармен тесу 6. Морзе конусы Пайдаланылған әдебиеттер:[1,2,3,4,5] 20

21 Зертханалық жұмыс 3 ФРЕЗАЛАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРІ Жұмыстың мақсаты: машина бӛлшектерін фрезерлік ӛңдеу ерекшеліктерін, фрезалардың тҥрлері, кесу жҥзінің элементтері, орнатылуы және материалдары жӛнінде мәлімет беру. Қажетті құрал жабдықтар: Цилиндрлік, дискілік, ҥш жақты, бҥйірлік, саусақты, бҧрышталған, фасонды, жырғалы және арнайы фрезалар. Штангенциркуль, микрометр. Бҧрышӛлшегіш. Жалпы мәліметтер Фрезалардың жҧмыс жағдайына, тістерінің қҧрылысы мен бекіту әдістеріне, олардың орналасуына және басқа жағдайларға байланысты ажыратады. Фрезалардың негізгі тҥрлері 3.1-ші суретте кӛрсетілген. Сурет Фрезалардың негізгі түрлері. 21

22 Цилиндрлі фрезаларды (3.1 сурет, а) ашық жазықтықтарды фрезерлегенде қолданады. Бҧл фрезалардың тістері бҧрандалы жырғалары оң немесе теріс бағытта орындалады. Қалың жоңқа алынғанда дірілсіз жҧмыс істеу ҥшін ірі, қадамы тҧрақсыз тісті фрезаларды қолданады. Бҥйірлі фрезалардың (3.1 сурет, г) тістері цилиндрлік және бҥйір беттерінде орналасады. Оларды ашық жазықтықтарды ӛңдеуге қолданады, тістері (кескіштері) ауыр тҧрқаға бекітіліп жасалады. Диск тәрізді фрезаларды саты, наз, кертпе, жырға ӛңдеуге қолданады. Олар бір, екі және ҥш жақты болып бӛлінеді. Ҥш жақта диск тәрізді фрезаның тісі екі бҥйірі мен цилиндрлік бетінде орналасады. Бір жақты фрезаның тісі тек цилиндрлік бетінде болады (3.1 сурет, в). Ӛкшелі фрезаларды (3.1 сурет, е,ж) жазықтықтарды, сатыларды, паз және қисық беттерді копир арқылы ӛңдегенде қолданады. Бҧлардың тістері әдетте цилиндрлік бетінде бҧранда тәрізді және ӛкшесінде орналасады. Бҧрышты фрезаларды (3.1 сурет, з) бір бірімен қиылысатын беттерді ӛңдеуге қолданады. Фасонды фрезаларды кҥрделі пішінді беттерді ӛңдеуге қолданады. Бҧранда фрезерлейтін арнайы станоктарда бҧранда кесетін фрезалар қолданылады. Олар диск немесе тарақ тәрізді болып жасалады. 3.2-ші суретте тарақ тәрізді фрезамен сыртқы (а) және ішкі (б) бҧрандаларды кесу сҧлбалары кӛрсетілген. Сурет Тарақ тәрізді фрезамен сыртқы (а) және ішкі (б) бұрандаларды кесу сұлбалары. Фреза 1 мен деталь 2 айналыр сонымен қоса фреза детальдың осінің бойымен жылжиды. Беріліс бағытымен фрезаның жылжу қашықтығы шамамен 1,4 кесілетін бҧранданың қадамына тең. Тарақ тәрізділері қысқа ҥшбҧрышты бҧрандаларды кесуге арналған, ал диск тәрізділері ҧзын бҧрандаларды кесуге. Тарақ тәрізді фрезаның жырғалары тіке немесе бҧранда еңкіштігі болады. Кесетін бӛлігінің 22

23 ҧзындығы әдетте жіпке кесілетін бҧранданың ҧзындығынан кӛбірек болады. Алдыңғы бҧрышы γ=0 0, артқы бҧрышы α= (3.3 сурет). Бҧранданы фрезамен кескен кескішпен істегеннен гӛрі тиімділеу болады. Бҧранда фрезерлеу процесінің кемшілігі оның ӛңдеу дәлдігінің тӛмендігі, сол себептен фрезерленген бҧранданы соңынан әдетте калибрлеу қажет болады. Тістерінің қҧрылысы бойынша фрезаларды желкеленген, желкеленбеген деп бӛледі. Сурет Фрезаның желкеленбеген (а) және желкеленген түрлері. Тістері желкеленбеген фрезалардың артқы және алдыңғы беттері жазықтық бойымен орындалған. Бҧл фрезалар тобына цилиндр тәрізді, бҥйірлі, диск тәрізді фрезалар жатады. Олардың кемшілігі: артқы бетімен қайралған сайын тістің биіктігі Н кішірейе береді. Желкеленген фрезалардың тістерінің алдыңғы беті жалпақ, ал артқы беті архимед серіппесі тәрізді қылып жасалады. Бҧлар алдыңғы бетімен қайралып, ҧзақ уаққыт тісінің сырт пішінін сақтайды. Желкеленген тісті фрезаларға фасонды фрезалар жатады. Сурет Бүйірлі фрезаның кесу бӛлігінің параметрлері. 23

24 3.4-ші суретте бҥйірлі фрезаның геометриялық параметрлері кӛрсетілген. Бҧл фрезаның тісінің екі кесу жҥзі болады: 1-2 басты, 1-3 кӛмекші кесу жҥзі. Басты алдыңғы бҧрыш γ Б-Б қимасында басты кесу жҥзіне перпенликулярлы жазықтықта қаралады. Кейде алдыңғы бҧрышты фрезаның осіне перпендикулярлы ӛткізілген жазықтықта қарайды, бҧл жағдайда оны γ 1 деп белгілейді де кӛлденеңінен алдыңғы бҧрыш деп атайды. γ және γ 1 бҧрыштарының арасында келесі байланыс болады: (бҥйірлі фрезаларға) tgγ=tgγ sinφ + tgω cosφ (3.1) Цилиндрлік, ӛкшелі және диск тәрізді фрезаларға tgγ=tgγ cos ω (3.2) Мҧнда, ω- серіппелі тістің фрезаның ӛсіне еңкіштігі. φ- пландағы басты бҧрыш. Тезкескіш фрезалардың алдыңғы бҧрышы ӛңделетін материалдың сапасына байланысты қа тең болады. Бҥйірлі берікқоспалы фрезалардың алдыңғы бҧрышы γ= Басты артқы α бҧрышы фрезаның ӛсіне перпендикулярлы жазықтықта қаралады. α - бҧрышы фрезаның тісінің артқы бетіне жанамамен кесу жҥзіндегі нҥктенің траекториясына жҥргізілген жанамамен арасындағы бҧрыш. Кейде артқы бҧрышты басты кесу жҥзіне прпендикулярля ӛткізілген жазықтықта қарайды (Б-Б кескін). Бҧл жағдайда оны α n деп белгілейді. Цилиндрлік бҧрандалы тісті фрезалардың α мен α n бҧрыштарының арасында келесі қатынас болады: tg α =tg α 1 cos ω (3.3) Бҥйірлі фрезалардың басты кесу жҥзіне келесі қатынас орынды: tg n tg (3.4) sin Әртҥрлі тезкескіш болаттан жасалған фрезалардың басты артқы бҧрышы α = тең бҥйірлі берікқоспалы фрезалардың артқы бҧрышы α = тең. Пландағы φ басты бҧрышы осьтік жазықтыққа басты кесу жҥзін проекциялағанда анықталады. (жазықтық тістің ҧшымен беріліс бағытымен ӛтеді) φ бҧрышы кішірейген сайын кесілетін жоңқаның қалыңдығы жіңішкереді. Бҥйірлі φ бҧрышы тең фрезаларды тек қатаң станокқҧрылғы-аспап-дайындама жҥйесінде пайдаланылады. Кесу тереңдігі 24

25 t=3...4 мм, әдетте φ=60 0 тең болуы қажет. Пландағы қосымша бҧрыш бҥйірлі фрезалардың зиянды ҥйкелісін азайтады, әдетте φ 1 = басты кесу жҥзінің еңкіштігі λ тістің беріктігі мен фрезаның тӛзімділігіне әсер етеді. Бҥйірлі берікқоспалы фрезаларда λ= Бҧрандалы тістердің оське еңкіштігі ω фрезерлеу процесінің біркенкілігін және бастапқыда фрезерлеу енін азайтып, қамтамасыз етеді. Ол бҧрыш әдетте ω= Зертханалық жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма Зертханалық жағдайда фрезалардың тҥрлерінің әрбірін мҧқият зерттеп, қайсысының қандай жағдайда қолданылатынын және кесу кезіндегі беріліс пен жылдамдық мәнін анықтау. Кесу бҧрыштарын бҧрышӛлшегіш арқылы ӛлшеп, диаметрлеріне қатынасын анықтау. Бақылау сұрақтары: 1. Цилиндрлі фрезалармен тҧрқалық бӛлшектердің бетін қаралай жону 2. Ҥш жақты және бір жақты дискілік фрезалар 3. Бҥйірлі фрезалардың геометриялық параметрлері 4. Саусақты, кілтекті фрезалар 5. Бҧрандаларды фрезамен салу 6. Бҥйірлі берікқоспалы фрезалар Пайдаланылған әдебиеттер:[2,6,7] Зертханалық жҧмыс 4 1К62 ТОКАРЛЫҚ ВИНТ СТАНОГЫ Жұмыстың мақсаты: 1К62 токарлық винт станогының басты бӛлшектерін реттеу және пайдалану тәртіптерін оқып білу; Станоктың басты қозғалысының кинематикалық тізбегінің теңдеуін анықтау. Берілістер қозғалысын оқып ҥйрену. Қолданылатын құралдар: - 1К62 токарлық винт станогы; - 1К62 токарлық винт станогының кинематикалық сызбасын салу; Жұмысты орындау тәртібі: - Токарлық 1К62 станогының қҧрлысы мен міндетін оқып білу - Станокта жҧмыс істеу тәжірибесін алу - Станоктың басты бӛлшектерін оқып ҥйрену 25

26 - Станоктың жалпы кӛрінісіндегі басқару мҥшелеріне жеке-жеке тоқталу - Берілістер қозғалысын және метрикалық, модульдік бҧрандаларды кесуді оқып ҥйрену Жалпы деректер. Токарлық станоктар конструкцияларының соңғы жылдағы дамуы ең бірінші кезекте бӛлшекті ӛңдеу дәлдігін арттыру мен металл кесу ӛндірісінің жетістіктеріне байланысты. Осы уақыт аралығында қатты қорытпалар мен тезкескіш болаттардың жаңа маркалары пайда болды, сонымен қатар алмазды кескіш аспаптар қолданысқа енді. Заманауи токарлық станоктардың қуаты ӛте жоғары, қатаңдығы мен дірілге тӛзімділігі әлдеқайда артқан, жҧмыс кезінде сенімді және ҧзақ мерзімді. Осының бәрі бӛлшекті ӛңдеудің жоғарғы ӛнімділігі мен дәлдігін қамтамасыз етеді. Отандық токарлық станоктардың бір бӛлігі осыған сәйкес маркалы шет елдік станоктардан тез жҥрісімен және қуаттылығымен ерекшеленеді. Жеңіл сериялы Америкалық модельді диаметрлері мм бӛлшектерді ӛңдейтін токарлық станоктар Ресейлік станоктан қуаттылығы бойынша әлдеқайда кем тҥседі. Мысалы: максималды ӛңдеу диаметрі 450 мм 17Е5 станогының айналым саны айн/мин шегінде, ал қуаттылығы бар болғаны 3,7 квт. Бірақ, АҚШ жеңіл сериялы станоктармен қатар ауыр сериялы токарлық станоктар да шығаратынын атап кеткен жӛн. Мысалы: Ауыр сериялы 1610Е модельді станогының айналым санының шегі минутына айналым, ал электрқозғалтқышының қуаты 15 квт. ИЖ машина жасау зауытында шығарылатын 1И611П токарлық винткескіш станогыҧсақ сериялы ӛндіріс жағдайында дәлдігі жоғары әртҥрлі токарлық және винт кесетін жҧмыстарды атқаруға арналған. Станокта метрикалық, дюймдік және модульді бҧрандалар қамтамасыз етіледі. 1И611П моделді станогы токарлық винткескіш станоктардың ең заманауи тҥрі болып табылады, оның центрлерінің биіктігі 130 мм, центрлер арақашықтығы 500 мм. Осы параметрлерге сәйкес станок станинасының ҥстіне орнатылатын ӛңделетін бӛлшектің максималды диаметрі 250 мм-ден аспауы, ал суппорттың тӛменгі бӛлігінің ҥстіне орнатылатын бӛлшекте 125 мм-ден аспауы керек. Шпинделдің тесігі арқылы ӛтетін шыбықшаның ең ҥлкен диаметрі 24 мм. Станоктың басты бӛлшектері: тҧрақты алдыңғы бабка, суппорт, фартук, берілістер қорабы, гитара, артқы бабка. Тҧрқа шойыннан жасалған ауыр станоктың негізі. Тҧрқаға станоктың басты бӛлшектері орнатылып бекітіледі. Оның ҥстіңгі бетінде екі жалпақ, екі призма 26

27 тәрізді бағыттауыштар орнатылған. Бағыттауыштардың бойымен станоктың жылжымалы бӛлшектері қозғалады. Алдыңғы бабка шойыннан жасалған қорап, оның ішінде станоктың басты жҧмыс мҥшесі шпиндель орнатылған. Шпиндель оң жағында дайындамаларды бекітетін, қҧралдар бекітілетін қуыс білік, шпиндель сол жақ тумбада орнатылған электрқозғалтқыштан айналмалы қозғалысты ременді беріліспен тісті доңғалақтар жҥйесі арқылы алады. Суппорт кескішті бекітуге, беріліс қозғалысын жҥзеге асыруға арналған қҧрылғы. Беріліс қозғалысы қолмен (маховик арқылы) немесе механикалық жетек арқылы жҥзеге асырылады. Механикалық қозғалысты суппорт жҥріс бҧрандасы мен жҥріс білігінен алады. Фартук - жҥріс бҧрандасы мен жҥріс білігінің айналмалы қозғалысын суппорттың ілгерілемелі жҥрісіне айналдыратын механизмдер жҥйесі. Берілістер қорабы - жҥріс бҧрандасы мен жҥріс білігіне айналмалы қозғалысты шпиндельден реверс механизмі мен ауыстырмалы тісті доңғалақтар гитарасы арқылы алып ьеретін және айналу жылдамдығын ӛзгертетін қҧрылғы. Гитара арқылы станок керекті беріліске ауыстырмалы тісті доңғалақтармен реттеледі. Артқы бабка - ӛңдеу кезінде ҧзын дайындамалардың екінші басын демеуге, сонымен қатар бҧрғы, зенкер сияқты аспаптарды орнатуға арналған. Станоктың электр жабдықтары шкафта орналасқан. Станоктың электр жетегі электр қуатын ӛндіріс жҥйесінен алады. 4.1-ші суретте станоктың жалпы кӛрініснлегі басқару мҥшелері келтірілген: 1 - шпиндель білігінің айналым санын қоятын тетік; 2 - бҧранданың жай және ҥлкейтілген қадамын қоятын тетік; 3 - беріліс пен оң және сол бҧрандаларды қоятын тетік; 4 - шпиндель білігін қосып айыратын тетік; 5 - жылжымалы қорапты қолмен жылжытатын маховик; 6 рейка мен рейканың тісті оңғалағын іліндіретін батырма; 7 суппорттың кӛлденең берілісін қосатын тетік; 8 басты жетекті қосып айыратын батырмалар станциясы; 9 суппорттың ҥстіңгі жағын қозғалтатын тетік; 10 суппорт пен жылжымалы қорапты жедел жҥрісін қосатын батырма. 11 жылжымалы қорап пен суппорттың қозғалыстарын басқаратын тетік. 27

28 12 14 шпиндельді ілгері-кейінді жҥргізіп (айналдырып) тоқтататын тетік. 13 метрикалық гайканы қосатын тетік 15 бҧранданың қадамы мен берілісті ӛзгертетін тетік 16 бҧранданың қадамы мен берілісті қосатын тетік. А гитара; Б алдыңғы бабка; В суппорт; Г артқы бабка; Д электрошкаф; Е оң жақтағы тумба; И берілістер қорабы; Ш фартук; З станина (тҧрқа). Станоктың басты параметрлері Центрлер биіктігі...2/5 мм; Центрлердің арақашықтығы...700,1000,1400; Басты электрқозғалтқыштың қуаты...10 квт; Электрқозғалтқыштың айналу жиілігі айн/мин; 1К62 станогының айналу жылдамдықтары Әмбебап токарлық винт 1К62 станогы әртҥрлі металл ӛңдеу жҧмысына тағайындалған: бҧл станокта алуан тҥрлі бҧрандалар (метрикалық, дюймдік, модульдік) кесуге, цилиндрлік, конустық ішкі сыртқы беттерді ӛңдеуге болады. Сурет 4.1-1К62 токарлық винт станогының жалпы кӛрінісі 28

29 1К62 станогы механикалық жӛндеу цехтарында пайдаланылады. Станоктың жоғарғы қуаты мен айналу жылдамдығы жаңа берік қоспалы аспаптардың кескіш қасиеттерін толық пайдалануға мҥмкіншілік береді (станок ӛңдеу жҧмыстарын ҥлкен берілістермен 4,46 мм/айн жҥргізуге қабілетті). Берілістер қозғалысы Берілістер жетегі қадам ҥлкейту бӛлшегінен реверстік екі шапшаңдықты механизмнен ауыстырмалы доңғалақтар гитарасынан, берілістер қорабынан және фартуктың берілістер механизмінен тҧрады. Беріліс қозғалыстары шпиндельден доңғалақтары арқылы Б 6 қадам арқылы ҥлкейту блогы сол жақта орналасқан жағдайда немесе 3- ші біліктен жҧбы арқылы Б 6 блогы оң жаққа орналасқан жағдайда алынады. Соңғы жағдайда алып-салу беріліс қатынасына байланысты беріліспен қадам 2 немесе 8 есе ӛседі. Реверстің 2 оң және 1 сол айналу жылдамдығы болады. Оны жҥріс бҧрандасының айналу бағытын ӛзгертуге пайдаланады. Б 7 тістегеріштер блогының сол жақта орналасқан жағдайда айналыс VІІ ші біліктен VІІІ ші білікке жҧбы арқылы беріледі, Б 7 ортада болса айналыс тістегеріштері арқылы айналу бағытын ӛзгертіп береді. Метрикалық модульдік бҧрандалар кесу ҥшін механикалықӛ беріліс алу ҥшін берілістер қорабы қайта қҧрылды. Х шы біліктегі 35 ші шестернясы 37 тістегерішінен айырылып, М 2,М 4 муфталары қосылады. Бҧл жағдайда айналыс ІХ біліктен ХІV білікке М 2 муфтасы ХІ білікпен нортон механизмімен М 4 муфтасымен және кӛбейту механизмімен бӛлінеді. Б 10 айналысты жҥріс білігіне ХVІІІ 56 тістегерішті, 034 муфтасы М 6 және ХV ші білік арқылы беріледі. Б 10 тістегеріші солға ығысса, оның сол жақ қҧрсауы 56 білікті іліп кескіндеуі қажет. Жҥріс білігінен ХVІІ айналыс доңғалақтары арқылы, Мn муфтасы және 4-20 червякты беріліс арқылы М 7, М 9 муфталарымен ілінген, ал артқы 40 тістегеріші арқылы М 6, М 8 муфталармен ілінген. Жҧдырықшалы М 6, М 7 муфталары ілінгенде суппорттың бойлай берілісі қосылады, осы жағдайда айналыс ХХ біліктен доңғалақтары арқылы рейкалы-тістегерішті ХХ білікке беріледі. Қарама-қарсы кӛлденең беріліс М 8, М 9 муфталарымен қосылады. Айналыс ХХІІ ші біліктен кӛлденең жҥріс бҧрандасына ХХІІ тістегеріштері арқылы беріледі. Бірдей реттелгенде кӛлденең берілістер шамасынан екі есе кіші болады. 29

30 Кӛмекші қозғалыстар. Суппорттың кӛлденеңнен бойлай шапшаң қозғалыстары бӛлек электрқозғалтқышымен ременді беріліс арқылы жҥріс білігі ХVІІ, әрі қарай кӛрсетілген кинематикалық тізбектермен жҥзеге асырылады. Суппорттың жылдам қозғалыстары 3,4 м/мин. Зертханалық жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма Студенттер 1К62 станогының сҧлбасын пайдалана отырып әрбір механизмнің атауын, ерекшеліктерін, атқаратын жҧмысын және геометриялық параметрлерін оқытушыға кӛрсетуі қажет. Бақылау сұрақтары: 1. Әмбебап токарлық винт 1К62 станогында қандай бҧрандаларды кесуге, цилиндрлік-конустық ішкі-сыртқы беттерді ӛңдеуге болады? 2. Берілістер жетегі қандай механизмдерден тҧрады? 3. Станоктың басты бӛлшектерін ата? 4. Станоктың басты мҥшелерін жеке-жеке атап ӛтіңіз? 5. Кӛмекші қозғалыстар қандай жҥйемен жҥзеге асырылады? Пайдаланылған әдебиеттер:[1,2,3,4,7] Лабораториялық жҧмыс 5 1Б140 ЖӘНЕ 1Б240-6К МАРКАЛЫ ТОКАРЛЫҚ АВТОМАТТАР. Жұмыстың мақсаты: 1Б140 және 1Б240-6К маркалы токарлық автоматтардың қҧрылысы, жҧмыс істеу принциптерімен танысу, қолданылуын ҥйрену. Қолданылатын құрал-жабдықтар: Басқару барабандары мен ӛздігінен сӛнетін бір айналымды муфталардың ҥлгісі, сызбалар, станоктың кинематикалық жҥйесінің суреті. Жалпы деректер. 1Б140 модельді автомат сериялық және жаппай ӛндірістегі дӛңгелек шаршы және алтыбҧрыш колибрлік прутоктарды ӛңдеуге қолданылады. Жабдықтау мақсатында станокты даналық дайындамаларды дайындайтын және оларды ӛңдейтін магазиндік қҧрылғы болады. Автоматтың техникалық сипаттамасы. 1. Ӛңделетін прутоктың ең ҥлкен диаметрі,мм Шпиндель айналасының жиелік, саны

31 3. Шпиндель айналасының жиілігі, айн/мин Сол жақтағы айналым Оң жақты айналым Супорттар саны Револьверлі 1 Кӛлденен 2 Вертикальді 2 Бойлай 1 1 суретте автоматтың жалпы тҥрі берілген. Табан (1-де шпиндельдік бабкалы станина (4 және 7)алтыпозициялы револьверлі головкасы бар (6) револьверлі суппорт (8) суппорттар екі горизанталді (алдыңғы және артқы) (2) және екі вертикальді (5) кӛлденең орналасқан. Алдыңғы кӛлденең суппортқа горизантальді жазықтық пен шпиндель ӛсіне паралель және бҧрыш жасай қолғала алатын бойлай суппорт (3)болады. Бойлай берілісі бар револьверлі головка аспабымен бойлай ӛтіп, ӛңдеу жҧмыстары, тесік ӛңдеу жҧмыстары бҧранда кесу жҧмыстары жҥргізіледі. Кӛлденең суппорт аспабымен фасондық беттерді ӛңдеу операциялары, тҥзеп кесу, фасканы алу және дайын бҧйымды кесу жҧмыстары орындалады. Автоматты кинематикалық схемасында (2) сурет ҥш тәуелсіз тізбек болад. Басты қозғалыс тізбегі, басты беріліс және кешенді беріліс тізбектері. Шпиндель V ӛзінің басты қозғалысын жылдамдықтар қорабы белбеулі беріліс арқылы электродвигательден (1) алады. Револьверлі автоматтарда бҧрғылау және егеу жҧмыстары шпиндельдің сол жақ айналысы кезінде жҥзеге асырылады, а1 в1- ауыстырмалы дӛңгелектері кӛмегімен шпиндель 3 оң және 3 теріс айналым жылдамдықтарын алады. Кӛмекші берілістер мен беріліс жетегі. Кӛмекші білік VII-VIII электродвигательден 20 червякті пара (21-22) жҧдырықты муфта (72) арқылы айналады. Кӛмекші білік секундына екі айналым жасайды, ал муфта (72)қосулы тҧрғанда оны маховик (30)арқылы қолымен айналдыруға болады. Кӛмекші біліктен червякті беріліспен жылдамдықтар қорабында керекті ЭМ, муфтаны қосу арқылы айналым шпиндельдің жылдамдығын қосатын команда аппаратқа беріледі, тісті доңғалақтары арқылы айналым ІХ білікпен, 92 және 86 барабандарымен және прутокты қысу, беріліс механизмдерімен қосылып тҧрады. VIII валдан (44-45) червякті пармен беріліс қорабы арқылы айналым бірінші бӛлікке (ХV), ал берілістер мен (60-61) червяктық пар арқылы екінші бӛлгіш бӛлікке (XVI) беріледі. XV және XVI біліктері бірдей жиілікпен айналады. 31

32 Сурет 5.1-1Б140 маркалы токарлық-револьверлі автомат XVI бӛлгіш білікте айналым мфуталарын қосатын 79,80 және 81 барабандар мен бойлай суппортты қозғалатын (46) цилиндрлік жҧлдырықша (78) орнатылады. Муфта (73) команда аппараттың барабанын бҧрады, (74) қысып және оның берілісін қадағалайды. Сурет 5.2-1Б140 маркалы автоматтың кинематикалық сұлбасы 32

33 75 револьвелік головканы (43) бҧрады. Пруток берілісінің алдында кулачок (88) (білік XVIII) тісті сектор (47) және (48) дӛңгелек кӛмегімен тербелмелі суппорты бҧрады да оны алдыңғы бетіне қарсы орналастырады. Пруток берілісінен кейін тірек ӛзінің бастап орнына келеді. XVI білікте 82, 83, 84 және 85 дискілік жҧдырықшалар орналасады, бірінші екеуі вертикальді суппорттар (50 және 51) беріліс ҥшін, ал екіншілері кӛлденең суппорттар (52 және 53) берілісі ҥшін. XV бӛлгіш білікте револьверлі суппорттың қозғалмалы дискілік жҧдырықшасы (93) мен 54 лотоктың барабаны (90) (соңғысы дайын бҧйымды жаңқадан бӛліп тҧрады) және бӛлгіш біліктердің айналым жиелектерін ӛзгертіп тҧратын (76) муфтаның барабаны (91) орналасады. Соңғылардың баяу айналымы беріліс қорабының тісті доңғалақтары мен а-в немесе с-d e-f ауыстырмалы доңғалақтары арқылы VIII кӛмекші білік кӛмегімен жҥреді. Ал шапшаң айналым болса дӛңгелектерімен жҥреді. Кӛмекші қозғалыстар ҥшін электродвигатель қолданылады, 65 оның комегімен шапшаң бҧрғылайтын (49) шпиндельді айналдыруға болады, ал револьверлік головканың ҧяшықтарының бірінде орналастырады. Бҧл шпиндель дайындаманың айналыс бағыттарына қарсы айналады. Соның арқасында кіші диаметрлі тесіктерді бҧрғылағанда кесу шапшаңдығы ойдағыдай ӛседі. Басқару барабандары мен өздігінен сенетін бір айналымды муфталар. Автомат жҧмысы ҥшін орындаушы механизмдердің бҥкіл қозғалыстары арнайы кезекте жҥруі тиіс. Бҧл XV-XVI бӛлгіш бӛліктерде орнатылған. Басқару органдары кӛмегімен жҥреді. Барабандарды бір айналымды, ӛздігінен сенетін муфталар кӛмегімен берілген циклді орындағаннан кейін автоматты тҥрде сӛндірілетін және орындаушы механизмдерді қосатын арнайы қатырмалар бекітіледі. 33

34 Сурет Ӛздігінен сӛнетін бір айналымды муфталар. Жҧдырықшаны (9) муфтаның жетекше бӛлігі білік пен бірге (сурет 3-а) айналады. Бҧл білікте (10) тісті доңғалаққа кигізілген екі ҧзартылған дӛңгелекті жҧдырықшалары (4) бар жылжымалы жартылай муфта (3) орнатылған. 11 пружина 3-жартылай муфтаны солға таратуға тырысады, бірақ 8-рычакта орнатылған екі сызықша саусақ муфтаның пазында орналасып, оның қосылуына бӛгет жасайды. Муфтаның қосылуына беретін команда IX бӛлгіш біліктен 7- барабанның 6-жҧдырықшасы арқылы беріледі. Барабан айналғанда жҧдырықша 5-рычактың оң жақ шетін кӛтереді де (3 б-сурет), саусақ 3- жартылай муфтаның босатады. 11-серіппе әсеріне ол солға қарай жылжиды да, жетекші 9-муфтамен ілініске тҥседі. Бҧнымен бір бағытта 5-рычагта орналасқан призматикалық фиксатор (1) істен шығады. Жаңа қалпында (сурет 3в) 9 және 3 бҧйымдар VII білікпен бірге айнала бастайды, ал 2- саусақпен 1 фиксатор 3 жартылай муфтаның цилиндірлік бетімен сырғанайды. АВ жҧмыстың скосы бар (12) фигуралық паз 2 саусаққа келгенде саусақ серіппе оның ішіне тҥседі де, жартылай муфтаның ары қарай қозғалыс барысын да, саусақ АВ скосы бойымен қозғалып бҧл жартылай муфтаны оңға қарай итереді. Бҧл кезде ол жартылай муфтамен (9) іліністен шығады. Бҧнымен бір мезетте (1) фиксатор 3 жартылай муфтаның призматикалық пазына кіреді де, оны бекітеді. Сурет 5.4-Шпиндельдік бабка. 34

35 4 суретте автоматтың шпиндельдінің бойлай тілігі берілген. Кронштеиннің (4) подшипнигінде қондырылған шкив (3), ішінде беріліс механизімінен қысқыш пруток орналасқан, шпиндельмен байланысқан. Ол трубаны (6) оң жағына бҧрап кіргізілетін қҧламалы цангадан (10) қысқыш цангадан (12), стаканнан (11) тығыннан (13) трубадан (9) және осы трубаның ауыспалы механизімінен тҧрады. Қҧламалы трубаның сол жағы (6) салазкадан (17) қондырылған подшипникке (1) бекітілген. Муфта (5) солға орын ауыстырғанда рычагтың ҧзын иіні бір біріне жақындайды. Бҧл кӛмекші қозғалмайтын нҥкте айналасындағы рычагтарды айналымға келтіреді. Соның нәтижесінде рычагтарды қысқа иіндері ӛздерінің ішкі конусымен қысқыш цынганы (12) қысатын қысқыш трубамен стақанды (11) оңға жылжытады. Муфта (5 суретте кӛрсетілген жағдайда болғанда қысқышты цанганың ӛздігінен босатылуы мҥмкін емес. Қысу операциясының тізбегі келсі тҥрже жҥзеге асады. Қҧламалы цанга оң жағдайда орналасады. Барабанда орнатылған жҧдырықша (81) рычагты бір жағын кӛтереді, ал қарсы жағы тҥскенде бір айналымды муфтаны (74) босатады. Серіппенің қозғалысымен ол солға жылжып, кӛмекші білікке қатты бекітілуі жартылай муфтамен ілінісіп, тісті доңғалақ 27,28 және 29 барабан 92 және 86 арқылы айналыс бере бқрыла бастайды. Бҧл барабандардың жҧмыс бӛлігі бір айналысқа бҧрылғанда 14 және 16 рычагтардың кӛмегімен бірінші муфтаны (5) екінші салазканы (17) жылжытады. Салазкалар солға, пруток берілісінің берілген ҧзындығына шегінеді. Осы кезде цанга беттері қысқышты прутокка жылжды. Осыдан кейін муфта (5) қысқышты цанга (12) мен прутокты босатып оңға шегінеді. Сосын салазкалар (17), труба (6) қҧламалы цанга қҧламалы цанга прутокпен бірге оңға жылжиды. Пруток осы кезде шпиндель есігіне қарсы орнатылған қайырмалы тірекке жетеді. Осыдан кейін муфта (5) солға жылжиды және цанга (12) прутокты қысады. Прутокты қысу кҥші гайкалармен (15) келтіріледі. Сурет 5.5-1Б240-6К маркалы алтышпиндельді токалық автомат. Бҧл автомат прутоктан жасалатын бҧйымдарды ӛңдеуге арналған. Негізгі сҧлбасы 5 суретте кӛрсетілген. 35

36 Автоматтың техникалық сипаттамасы. 1. Жҧмыс шпиндельдінің саны Ӛнделетін прутоктың ең ҥлкен диаметрі, мм Материал берілісінің ең ҥлкен ҧзындығы Жҧмыс шпиндельдерінің жылдамдық саны Шпиндельдің айналу жиелігі, айн/мин Суппорттар саны: бойлай...1 кӛлденең Басты қозғалыстың электродвигательдерінің қуаты, квт...15 Станоктың негізгі бӛліктері: тҧрқы 1, шпиндельдік блокпен (8) бірге алдыңғы тіреу (2), траверсамен (9) байланысқан артқы тіреу (5), кескіш ҧстағыштармен бірге бойлай суппорт және кӛлденең суппорт 3 және 6. шпиндельдің әр бір позициясы бойлай және кӛлденең суппорттармен жҥзеге асырылады. 6 суретте станоктың кинематикалық схемасы берілген. Шпиндеь басты қозғалысты клиноремендік беріліс 8 9, доңғалақ 36 37, ауыспалы доңғалақ а в, с- д ортаңғы білік IV және бір жиелікпен айналатын алты шпиндельді XXII доңғалақпен 14 байланысқан орталық доңғалақ арқылы электродвигательден алады. Қозғалыс берілісімен бос жҥрістер бӛлгіш XIII және XIV біліктерде орналасқан 73 және 74 жҧдырықшалармен жҥзеге асады. Жҧмыс қозғалысының уақытында бӛлгіш білік жай айналады, ал кӛмекші қозғалысында тез, әрі тҧрақты бҧрыштық жылдамдықпен айналады. Жай айналысты ол берілістер, ауыспалы доңғалақ e-f, g-h, доңғалақтар 31-44, электромагниттік муфта 60, 29-50, доңғалақтар мен червякты берілістер арқылы орталық біліктен IV алады; тез айналысты 8-9 беріліс, червякты пары тізбегі бойынша электродвигательден (1) алады. Муфта 58 немесе 60 қосқанда муфта 61 айналдырады, ол тежегіш муфтаны (59) қосады. Командоаппарат жетегі. Командааппарат 69 бӛлгіш валлдың XIII тез айналысын, тағы да кӛптеген функцияларын жҥзеге асырады. Суппорттардың берілісі бӛлгіш білікке бекітілген жҧдырқшалардағы рычагтар арқылы жҥзеге асады. Тез бҧрғылау шпиндельі XIX бойлай суппортта орналасады және айналып, кіші диаметрлі тесіктерді ӛңдегенде жылдамдығын жоғарлатады. Бҧл айналысты шпиндель орталық біліктен IV, тісті доңғалақ 33-34, 35 және ауыспалы доңғалақтан алады. Кесу қондырғылары немесе бҧранды кесу қондырғыларындағы операцияда бҧйым мен қҧрал бір бағытта айналғанымен, айналу жылдамдықтары әр тҥрлі: бҧйымның айналу жылдамдығы тҧрақты, 36

37 қҧралдікі - ӛзгермелі. Бҧранда кескенде қҧрал жай айналады да, бҧйым қҧралға бҧрылады. Ал қҧрал бҧрағанда бҧранда кескіш тез айналады. Сурет 5.6-1Б240-6К маркалы автоматтың кинематикалық сұлбасы Бҧранда кескіш шпиндель XIX ауыспалы тісті доңғалақтар k-l, m-n, тісті доңғалақтар 48-51, 49-52, арқылы орталық біліктен айналады. Бҧл шпиндельдің айналу жиелігінде ӛзгеріске келтіру электромагниттік муфтаны 56 және 57 айырып ӛсу арқылы жҥзеге асады. Муфта 56 қосқанда шпиндель қозғалысы XIX ауыспалы доңғалақ k-l, m-k, муфта 56, доңғалақ 48-51, 49-52, арқылы орталық біліктен беріледі. Муфта 57 қосылғанда шпиндельге қозғалыс ауыспалы доңғалақтар k-l, муфта 57, доңғалақ 49-52, арқылы беріледі. Шпиндель блогының бҧрылысы XIII бӛлгіш біліктен, және тісті берілістермен және мальта механизімі кӛмегімен біліктің шапшаң айналымы негізінде орындалады: шпидель блогының бҧрылысы алдында ол расфиксацияланады және тҧрақты тіректердің деңгейінен мм биіктіке кӛтеріледі, соңғы процесс тірек беттерінің тозуын тоқтату ҥшін керек. Бҧл арнайы механизмдер кӛмегімен жҥреді. Шпиндель блогымен бірге 12-7 тісті доңғалақтар, ХХІІІ білік және 5-6 доңғалақтар арқылы бағыттаушы тҧрбалары бар барабанда бҧрылады. Прутокты қысу және беріліс механизімдері ХІІІ бӛлгіш білікте орнатылған 78-жҧдырықты барабан арқылы іске қосады. Жоғарғы суппорттар. 7-суретте жоғарғы кӛлденең суппорттың қозғалыс механизімі кӛрсетілген. Бӛлгіш біліктен айналым 3- жҧдырықшалары бар 4- дискіге беріледі. Жҧдырықшалардан 2 және 5 37

38 рячагтар тербеліс алады, рячагтар қозғалысты 10 жылжымаларға бекітілген. 7-суппортқа, 6-тастар арқылы береді. Жылжымалар станина траверсасында бекітілген 8- тікбҧрышты бағыттауыштарға қатысты жылжиды. Суппорттың орналасуын реттеуші ретінде 9-либісі бар винт роль атқарады, бҧл винт планкаға бҧрандалады, ал планка 10- жылжымалыларға бекітілген. Суппорттың жылжытушысы ретінде жылжытушы жҧдырықша роль атқарады, бҧл винт 11 тірегіне бҧрандалып, шпиндель фланціне тіреледі. Тірек жылжымаларға бекітілген. Жұмысты орындаудан кейін орындалатын тапсырма: Токарлық 1К62 станогының қҧрлысы мен міндетін оқып білу. Станокта жҧмыс істеу тәжірибесін алу. Станоктың басты бӛлшектерін оқып ҥйрену. Станоктың жалпы кӛрінісіндегі басқару мҥшелеріне жеке-жеке тоқталу. Берілістер қозғалысын және метрикалық, модульдік бҧрандаларды кесуді ҥйрену. Бақылау сұрақтары: 1. Автоматтардың техникалық сипаттамасы 2. Шпиндельдік бабканың қҧрылысы 3. 1Б240 маркалы автоматтың кинематикалық сҧлбасы 4. 1Б240-6К маркалы автоматтың ҥстіңгі кӛлденең суппорттың қозғалыс механизмі 5. Автоматтардың қолданылуы. Пайдаланылған әдебиеттер:[3,5,7] Зертханалық жҧмыс 6 ТОКАРЛЫҚ ВИНТ СТАНОГЫМЕН ОРЫНДАЛАТЫН ЖҦМЫСТАР. Жұмыстың мақсаты: Токарлық винт станогінде ӛңдеу жҧмыстарын оқып ҥйрену. Керекті құрал жабдықтар: токарлық винт станогі, кӛмекші жабдықтар, центрлар, кескіш аспаптар. Жұмыстың орындалу тәртібі: - центрлеу; - дайындамалардың бҥйірін кҥзеп кесу тәртібі; - конусты беттерді ӛңдеу; - цилиндрлі сыртқы және ішкі беттерді; 38

39 - тескіштерді ӛңдеу; - станокты бір кіріспелі, кӛп кіріспелі, бҥйірлі бҧранда кесуге реттеу; - метчик, плашка, бҧранда кескіш бастиектермен бҧранда кесу. Центрлеу операциясын орталық ҧя жасау ҥшін қолданады. Жҧмыс конусын қорғау ҥшін қосымша қорғаныс конусын орындайды. Центрлеу ӛте маңызды операция. Орталық ҧя келесі ӛңдеу операцияларға база ретінде пайдаланылады. Жӛндеу жҧмыстарын жҥргізгенде орталық ҧялар тозған детальдарды ӛңдегенде база болып есептеледі. Центрлеу операциясын бҧрғы мен конусты зенковканы пайдаланып орындайды. Дайындамалардың бҥйірін кҥзеп кесу жҧмысын кҥзеп кескетін кескіштермен орындайды. (4.1 сурет) Сурет Токарлық винт станогында орындалатын операциялар Кҥзеп кескенде беріліс бағыты дайындаманың осіне кӛлденең келеді. Конусты беттерді ӛңдеу әртҥрлі әдістерімен ӛңделеді. Мыс: артқы бабканы кӛлденең бағытта жылжытып, суппорттың ҥстіңгі жағын бҧрап немесе конусты сызғышты пайдалану арқылы орындалады. Артқы бабканы жылжыту арқылы ҧзын конусты < біліктерді ӛңдейді. Шпиндельдің осіне қарағанда артқы бабканың осі һ=n, мҧндағы n=l sinα шамасына жылжытылған азғантай бҧрыш шамасына sinα=tgα, онда 39

40 һ= L D-α/2=l, L= l һ (D- d)/2. (1) Артқы бабканы тірек плитасының бҥйіріндегі бӛлшектерге қарап ығыстырады. Бҧл әдістің кемшілігі конусты қуыстарды қатты қажалуымен дайындаманың орталық ҧяларының кеңейіп тозуы ӛңдеу режимдерінің шектілігі. Суппорттың ҥстіңгі жағын бҧру әдісін қысқа конусты ішкі және сыртқы беттерді ӛңдегенде қолданады. Суппортың ҥстіңгі жағын қажетті бҧрышқа (конустың бҧрышына) бҧрады. Кскіштің берілісін бҧл жағдайда қолмен суппорттың ҥстіңгі тетігімен істейді. Бҧл әдістің кемшілігі бюерілістің қолмен істелуі және ӛңделетін беттер қысқа болуы қажет. Конусты сызғышпен жону әдісін арнайы жабдықталған станоктарда жҥргізеді. Бҧл әдістің бҧрышы қа дейін ішкі және сыртқы беттерді ӛңдегенде қолданылады. а) артқы бабканы ығыстырып; б) суппорттың үстіңгі жағын бұрып. Сурет 6.2 Конусты беттерді ӛңдеу сұлбалары. Цилиндрлі сыртқы және ішкі беттерді ӛңдеу. Бҧл жағдайда дайындама патронда, планшайбада, патрон мен центрде, оправкада немесе арнайы қҧрылғыда бекітіледі. Қысқа дайындамалар (4L<d) патронда бекітіледі. Егер дайындаманың ҧзындығы мен диаметрінің қатынасы келесідей аралықта болса 4<L10<10 оны екі центрлер арасына немесе патронды центрмен демеп орнатады және қосымша люнетпен демейді. Дайындаманы центрмен демегенде ҥйкеліспен тозуды азайту ҥшін орталық ҧясына 65% тавот, 25% бор, 5% кҥкірт және 5% графиттен тҧратын май салынады. Эксцентрлі беттерді ӛңдеу ҥшін айналу осін эксцентрит шамасына ӛзгерту қажет. 40

41 а) қорғану конусы жоқ; б) қорғану конусы бар. Сурет 6.3 Орталық ұялар Мысалы эксцентрлі детальды (4.5-ші сурет) 1 конусты оправкаға 2 бекітеді, оның екі орталық ҧясы болады, 3 бетін Б центріне орнатып ӛңдейді. Сурет 6.4 Эксцентрлі детальды оправкаға орнату. Тесіктерді ӛңдеу жҧмыстарын токарлық станоктарда бҧрғылармен, зенкерлермен, разверткалармен және кеңейтіп ӛңдейтін кескіштермен жҥргізеді. Бҧрғыларды, зенкерлерді, разверткаларды артқы бабканың пинольінде орнатылатын патрондарда бекітеді. Кейбір жағдайларда бҧрғылар кескіш ҧстағышта арнайы саптарда бекітіліп орнатылады. Станокты бір кіріспелі, кӛп кіріспелі бҧранда кесуге реттеу. Қазіргі кезде токарлық станоктардың беріліс механизмдері бҧранда қадамына ауыстырмалы тісті доңғалақтарсыз реттеледі. Бірақ жоғарғы дәлдікті бҧрандаларды кескенде ауыстырмалы тісті доңғалақтарды пайдаланады. Станокты реттеудің жалпы теңдеуі келесі тҥрде келтіріледі L айн.шп *i 0 *i р *i см *I под * T хв =S (2) Мҧнда, i 0 тісті берілістердің шпиндельден реверс механизмдеріне дейін беріліс қатынасы; i р реверс механизмінің беріліс қатынасы; i см ауыстырмалы тісті доңғалақтардың беріліс қатынасы; I под берілістер қорабының беріліс қатынасы; T хв жҥріс винтінің қадамы; 41

42 S кесілетін бҧранданың қадамы, мм, дюйм, модуль немесе питчпен берілуі мҥмкін. Модульдік және питчтік бҧрандалар червякты берілістердің бҧрамықтарында қолданылады. i в i р I под шамасы берілген станоктың белгілі реттеуіне тҧрақты, оны i в i р I под =А деп белгілесек: i см = S/А*T хв тең болады. Осы теңдеулер арқылы ауыстырмалы тісті доңғалақтар таңдалады. Егер T хв берілген болса, дюймдік бҧранда кескенде онда: i см = S/А*T хв =25,4/ А n *T хв (3) Метрикалық бҧранда кескенде (S, мм) I см = S/А*T хв (4) Модульдік бҧранда кескенде (S-П*m, мм) Пичтік бҧранда кескенде (S=П, 25,4) I см = П*m /А*T хв (5) мҧндағы: m модуль; Р пич, П кесілетін бҧранданың жіптер саны. 25,4 шамасын 127/5 қатынасы ретінде кӛрсетсе тісті доңғалақтар ілінісіне 127 тісті доңғалақты қосады. П шамасын П=S қатынасымен белгілейді. Соңғы қатынас П- шамасын дәлірек кӛрсетеді, сол себептен оны пайдаланғанда бҧранданың қадамының ауытқуы нольге жақын болады. Тістердің іліну мҥмкіндігі олардың бастары (Z) F ші білікке тиіспеуіне байланысты (4.5-ші сурет), ал Z доңғалақтың тістерінің бастары ІІІ ші білікке жетуіне байланысты. Әдетте біліктердің диаметрлерін тісті доңғалақтардың модуліне байланысты алады. Станок қҧрастыру ӛндірісінде а=13m деп есептейді. 42

43 Сурет Тісті доңғалақтардың гитарада орналасу сұлбасы. Гитараның тісті доңғалақтарының ілінісін қамтамасыз ету ҥшін келесі жағдайлар орындалуы тиіс. 1m Z 2m ( Z 2 2m) 13m ; (6) 3m Z4m ( Z2 2m) 13m Осыдан : Z 1 +Z 2 >Z 3 +15, Z 3 +Z 4 >Z Табылған i см шамасын станоктың жинағында бар тісті доңғалақтармен орындаған жӛн. Әдетте жинаққа тістер саны 5-ке бӛлінетін тісті доңғалақтар кіреді және қосымша Z=127,71,113 доңғалақтары болады. 16К20 станогын алсақ ауыстырмалы доңғалақтар арқылы қозғалыс жҥріс винтіне беріледі. Ол ҥшін М 1, М 5 муфталары қосылып қозғалыс Х 11 жҥріс винтіне беріледі. Кинематикалық тізбектің теңдеуі: L айн.шп *60/60*30/45i см - T хв =S (7) Демек: i см =1,5* S /T хв = S /8. Кӛп кіріспелі және бҥйірлі бҧрандаларды кесу. Кӛп кіріспелі бҧрандалардың ерекшелігі: бҧранданың бірі жібінің екі осьтік бағытта алынған нҥктелерінің ара қашықтығы бҧранданың қадамына, кіріспе санына кӛбейткенге тең болады S=t*k (8) Мҧнда t бҧранда қадамы; k кіріспелер саны. Кӛп кіріспелі бҧрандаларды кесудің ерекшелігі бҧрандалардың бір жібін кескеннен кейін детальды 360/ k бҧрышына бҧру қажет, содан кейін келесі жібі кесіледі. Кӛп кіріспелі бҧрандаларды кіріспелерге бӛлуді неше тҥрлі әдістермен ӛңдеуге болады. 43

44 Арнайы бӛлгіш қҧрылғылармен бӛлу. Бҧл жағдайда бӛлгіш ретінде тҧрқасында шкаласы бар патрон қолданылады. Сурет Кӛп кіріспелі бұранда кесуге арналған патрон. Патрон екі дискден тҧрады. Бір диск екіншісіне қарағанда белгілі бҧрышқа бҧрулы болттармен бекітіледі. Бҧранданың бір жібін кескеннен кейін жетегі бар диск детальмен бірге керекті бҧрышқа бҧрылады. Ҥтіңгі суппортпен бӛлу. Бір жіпті кескеннен кейін суппортты кескішімен осьтік бағытта бір кіріспелі бҧранданың қадамына жылжытып келесі жібін кеседі. Ауыстырмалы тісті доңғалақтармен бӛлу гитараның жетекші тісті доңғалағының тістер саны Z кіріспелер санына тҧтас бӛлінуі қажет және транзельдің беріліс қатынасы i см = 1 тең болуы қажет. Бірінші жіп кесілгеннен кейін жетекші және ортадағы доңғалақтардың тісінен және ойығының ортасынан бормен белгі салынады. Белгіден керекті тістер салынып Z 1 К соңғы тіс тағы белгіленеді. Осыдан кейін гитара механизмі іліністен ажыратылып, шпиндель керекті бҧрыщқа бҧрылады. Содан соң тісті доңғалақтарды ілініске қосып екінші жіпті кеседі. Бҥйірлі серіппені кесуді кӛлденең кесумен бірнешге беріліспен орындайды. Әрбір ӛтуден кейін кескішті қойып алып кері беріліс береді. Содан кейін керекті кесу тереңдігін қойып ӛтуді қайталайды. Метчик, плашка, бҧранда кескіш бастиекпен бҧранда кесу. Ішкі бҧрандаларды метчикпен кеседі. Сыртқы бҧрандалар плашка немесе метчиктермен кесіледі. Осы аспаптарды бҧранда кескенде токарлық-револьверлі, токарлық автоматтарда, бҧрғылау станоктарында қолданады. Бҧранданы метчикпен кескенде әр тіс кескішке келетін кескін қалыңдығын d z әдетте метчиктің осіне перпендикулярлы бағытта ӛлшейді d z шамасын келесі теңдеумен анықтауға болады. 44

45 d z =h/zk (9) Мҧнда, һ метчиктің тесігінің биіктігі; z метчиктің ҧштарының саны; К=l/S метчиктің ілестіріп әкететін бӛлігіндегі кескіш тістер саны. l ілестіріп әкететін бӛлігінің ҧзындығы; S бҧранда қадамы. Онда d z =hs/zl=s/z. Сурет Тӛрт жырғалы метчикпен бұранда кесу сұлбасы. Кескіннің кӛлденең қимадағы ауданы (бір тісіне келетін): F=ab=a 2 b 1 ӛйткені a z =a/2 және b 1 =b Онда тістердің кесетін аудандарының қосындысы F=Σf 1 Мҧндағы n бір мезгілде жҧмыс істейтін тістер саны. F шамасына сҥйеніп керекті айналу моментін келесідей анықтауға болады: M=pF*r Мҧнда p кесу процесінің орташа қысымы, r кҥштердің әсер ететін радиусы. Әдетте айналу моменттерін тәжірибелік теңдеу арқылы есептейді: M=10C m *d xm *S ym, H*мм (10) Мҧнда, d метчиктің сыртқы диаметрі, мм. S метчиктің қадамы. C m ӛңделетін материал мен ӛңдеу жағдайын ескеретін коэфициент, X m, Y m дәреже кӛрсеткіштері. Керекті қуат келесі теңдеу арқылы табылады: N=Mn/9750; (11) Қолайлы кесу жылдамдығы: U=C u *d xv /T m *S yv *K u (12) 45

46 Мҧнда, C u - ӛңделетін материал мен метчиктің материалын ескеретін коэфициент; d метчиктің диаметрі, мм; Т тӛзімділігі (период); S бҧранда қадамы; K u пайдалану жағдайларын ӛзгертулерін ескеретін коэфициент. Машина метчиктерінің әдетте артқы беттері тозады. Диаметріне байланысты ілестіріп әкететін бӛлігінің артқы бетінің тозу шегі келесі теңдеумен анықталады: Н 3 = (0,07...0,125) d Бастау уақыты метчикпен бҧранда кескенде келесідей анықталады: T 0 =l+l 1 /ns*i+l+l+l 1 n 1 s*i (1) Мҧндағы, l бҧранданың ҧзындығы, мм; l 1 метчиктің алғашқыда және соңында шауып шығу ҧзындығы; n дайындаманың айналу жиілігі, мин; і - ӛтулер саны; n 1 дайындаманың кері айналғандағы жиілігі. Плашкамен сыртқы бҧранда кесу процесінің метчикпен ішкі бҧранда кесу процесіне ҧқсастығы кӛп. Домалақ плашканың тозуы ҧштықтарының артқы беттерінде болады. Шекті тозуды плашканың жҧмыс диаметріне байланысты анықтайды: Н 3 =0,1 d 0,3 Олардың оптималды тӛзімділігі шамамен 90 мин. Жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма: Дайындамалардың бҥйірін кҥзеп кесу тәртібі; конусты беттерді ӛңдеу; цилиндрлі сыртқы және ішкі беттерді;тескіштерді ӛңдеу; станокты бір кіріспелі, кӛп кіріспелі, бҥйірлі бҧранда кесуге реттеу; метчик, плашка, бҧранда кескіш бастиектермен бҧранда кесу т.б. жҧмыстарды орындау әдістерін зертханадағы станокпен орындау. Бақылау сұрақтары: 1. Бӛлгіш бастиектің атқаратын қызметі 2. Дифференциалды бӛлу және қарапайым бӛлудің әдістері 3. Бір және екі кіріспелі бҧрандаларды кесу ҥшін әмбебап бӛлгіш бастиекті қолдану 4. Кӛп кіріспелі бҧранда кесуге арналған патрон 5. Плашкамен сыртқы бҧранда кесу процесі Пайдаланылған әдебиеттер:[1,3,5] 46

47 Лабораториялық жҧмыс 7 2А135 ТІК БҦРҒЫЛАУ СТАНОГЫНЫҢ ҚҦРЫЛЫСЫ Жұмыстың мақсаты: - 2А135 модельді станогінің қҧрылысы мен міндетін оқып ҥйрену. - 2А135 станогінің кинематикалық сҧлбасын оқып білу. - Беріліс пен жылдамдық графиктердің пайдаланып, керекті айналымдар мен берілісті анықтау. Керекті құрал-жабдықтар: - 2А135 тік бҧрғылау станогі. - Кӛрнекті қҧралдар плакаттар, альбомдар; а) станоктің жалпы кӛрінісі; б) станоктің кинематиикалық сҧлбасы; в) станоктің жылдамдығы мен берілісінің графиктері. Жұмыстың орындалу тәртібі: - Станоктің басқару мҥшелерінің қҧрылысын оқып ҥйрену. - Шпиндель бӛлшегі, сақтық муфтасы, шапшаңдықтар, қорабының қҧрылыстарын оқып ҥйрену. - Шпиндель бабкейі столының кӛтерілу механизмін оқып ҥйрену. - 2А135 станогінің кинематикалық сҧлбасын оқып білу. - Басты қозғалыстың кинематикалық тізбегінің теңдеуін қҧру және онымен байланысты есептер шешу. 1. Станоктың техникалық мінездемесі. - Ең ҥлкен бҧрғылау диаметрі 35мм. - Шпиндельдің ӛсінен станинаның бергі бетіне дейінгі қашықтық 300мм. - Шпиндельдің бҥйірінен столға дейінгі қашықтық 700мм. - Шпиндельдің ең ҥлкен жҥрісі 225мм. - Шпиндельдің бабкейдің ең ҥлкен жылжу шамасы 200мм. - Столдың жҧмыс бетінің мӛлшерлері мм ҧзындығы 500, ені 450мм. - Столдың тігінен ең ҥлкен (жылжу шамасы) жҥрісі 325мм. - Шпиндельдің айналу шапшаңдықтарының саны -9 - Шпиндельдің ең ҥлкен айналу шапшаңдығы 68 - Беріліс мӛлшерінің саны 11 - Беріліс шамасының ең ҥлкені 1,6 - Беріліс шамасының ең кішісі 0,115 - Электр двигателінің қуаты квт 45 Станоктың негізгі бӛлшегі. А-стол, Б-шпиндельдік бабкей беру қорапшаларымен және кӛтерілу механизмі, В шапшаңдық қорапшалары, Г станина, Д болтты станина. 47

48 Басқару мҥшелері. 1-столды жылжыту тҧтқасы, 2-шпиндельді кӛтеріп тҥсіру және механикалық берілісті қосуға арнлаған штурвал. Станоктағы қозғалыстар. Кесу қозғалысы шпиндель ретінде кескіш аспабымен бірге айналады. Беріліс қозғалысы шпинделдің кескіш аспабымен бірге ӛстік жылжуы. Кӛмекші қозғалыстар столымен шпиндель бабкейімен столдың қол жетігімен қозғалыстар және ӛсіне паралельді бағыттағы шапшаң жылжулары. Станоктің жҧмыс принципі Ӛндірістік дайындама станоктің столында машина қысқышымен немесе басқа жабдықпен бекітіледі. Тесілетін тесіктің және шпиндель ӛстерінің сәйкестігі бекітілген дайындамасы бар жабдықтар станок столында жылжытумен жҥзеге асырылады. Кескіш аспабы қҧйрықшасының сырт пішініне байланысты станок шпинделінде патрон немесе ӛтпелі втулка арқылы бекітіледі. Тесіктер қол жетегімен және механикалық беріліспен орындалуы мҥмкін. Қолмен және автоматты басқарылатын электрореверс бҧранда кескенде метчикті қолмен жақындатуға және алыстатуға мҥмкіндік береді. 2А135 станогінің конструкциясында бҧрғылау тереңдігіне жеткенде берілісті автоматты тҥрде айыру механизмі қолданылады. Бітеу тесіктердің қажетті тереңдік тірегі бару, тоқтату механизмімен қамтамасыз етіледі. Бҧл механизм сонымен қатар, шектен тыс жҥктелген жағдайларда сақтық қҧрылысы ретінде есептеледі. Кӛмекші уақытты ҥнемдеу ҥшін берілісті шпиндельді шапшаң жылжытуға арнлаған штурвалмен де орындауға болады. Басты қозғалыс тізбегі V шпиндель қуаты 4:5квт электродвигателмен сына тәрізді белбеулі беріліс және шапшаңдықтар қорабы арқылы айналдырылады. Шапшаңдықтар қорабының І-ші білігінде Б1 тісті доңғалақтар блогы орналасқан. Ол ІІ-ші біліктен тісті жҧбы арқылы айналысты ІІІ-ші білікке береді. ІІІ-ші білікте Б2 ІІІ қатарлы тісті блогы орналасқан. Бҧл блок V қуыс білікті айналдырады. Сҧлбаға қарағанда (1сурет) V шпиндель тоғыз айналу шапшаңдығын береді. Белбеу берілісінің, серпімді сырғанауын ескеріп есептегенде шпиндельдің ең ҥлкен айналу жиілігі келесі формуламен анықталады: П ОВ электродвигательдің айналым жиілігі; d 1 жетекші шкивтің диаметрі, мм есебімен; d 2 -жетекші шкивтің диаметрі, мм есесбімен; γ ременнің сырғанау коэффиценті; і к.с жылдамдық қорабының беріліс қатынасы. П max.шп =

49 2. 2А135 тік бҧрғылау станогінің қҧрылысы 5.1. Станоктың міндеті Әмбебап тік бҧрғылау станогі жӛндеу аспап жасау және ӛндіріс цехтарында жҧмыс істеуге тағайындалған. Келісімді бҧрғылау диаметрі 35мм есептелген беріліс кҥші 1600кгс.м Электроқозғалтқышының қуаты 4,5квт. Станокта 9 сатылы шапшаңдықтар қорабы айналу жиілігін айн/мин диапазонында ӛзгертеді, он бір сатылы берілістер қорабы берілістерді 0,12ден 1,6мм/айн дейін ӛзгертеді. Осымен нормативтік кесу режимдері толық таңдалып алынады. Станокта бҧрғылау разверткамен кеңейту, зенкерлеу және машина метчиктерімен бҧранда кесу жҧмыстары істелінеді Станоктің басты бӛлшектері. Шапшаңдықтар қорабының жетегі тігінен орналасқан электроқозғалтқышынан сына белбеу берілісі арқылы жҥзеге асырылады. Шапшаңдықтар қорабы шойыннан жасалған тҧрқананың ішінде тісті доңғалақты шпиндель редукторымен шапшаңдықтарды ӛзгерту механизмі орналасқан. Қораптың кебінің астында барлық механизмдерді майлау ҥшін арнайы насос орналасқан. Берілістер қорабының жетегі шпиндель білігінің шлицтерінде отырған тісті доңғалақтан алынады. Осы шестярнямен осьте орналасқан шестернялар ілініп муфта арқылы механикалық берілістер қосылып айырылады. Берілістер механизмі келесіше жҧмыс істейді. Екі махавикті суретте кӛрсетілген сағат тіліне қарсы айналдырғанда онымен бірігеді. Муфта 20 бҧрылып оның тістері ӛнбой мәні ӛстік бағытта жылжытып тістерімен осы қалыпта бекітеді. Берілістер механизмін қолмен рейкалы горизонтальды біліктің шестернясы мен шпиндель гильзасы арқылы қозғалтуға болады. Ол ҥшін штурвалмен механикалық берілісті қосып жҥзікті кері қарай біліктің ӛсі бойынша жылжыту керек. Шпиндель ӛстік бағытында терезеден гайканы тартып реттеледі. Аспапты суыту ҥшін электро насос қолданылады. Плитада орналасқан резуардан эмульсияны сҥзгі арқылы айдап тҧрады. Станоктің электро жабдықтары. Асихронды қысқа тҧйықталған электроқозғалтқыш аспапты айналдырып беріліс бағытында қозғалыс береді; Жіберіп қорғайтын аппараттар; Суыту насосының электроқозғалтқышы. Станоктің габриттік мӛлшерлері. ҧзындығы, мм 1240 ені,мм 810 биіктігі,мм 2500 салмағы,кг

50 1. Шапшаңдықтарды ауыстыру тетігі; 2. Берілістерді ауыстыру тетігі; 3. Электрожетек тетігі; 4. Автоматтық реверспен берілісті тоқтату жұдырықшалары; 5. Қол берілісінің крес штурвалы; 6. Столмен таянышты көтеру тетігі; 7. Суытуды айырып қосатын кран; 8. Станокті іске қосу жүйесі; 9. Жарық қосу жүйесі; 10. Суытуды қосу жүйесі. Сурет Станоктың басқару тетіктері 50

51 Станоктің басты қозғалысының механизмі. Сатылар Тетіктердің орналасу Шпиндельдің ілгері, тәртібі кейін айналу шапшаңдығы, айн/мин Станоктың шпинделіндегі қуат жете бойынша барлық сатыларда 3,64квт, ең осал мҥше бойынша 5,85квт. Пайдалы қимыл коэффиценті 0,1. Ең осал мҥшелері болып 1 сатыда Z=17 тісті доңғалағы, қалған сатыларда беріліс белбеуі есептеледі. Станоктің берілістер механизмеде 11саты беріліс бар. Олар келесідей ӛзгереді: Сатылар Беріліс, мм/айн Сатылар Беріліс, мм/айн 1 0,12 7 0,57 2 0,15 8 0,72 3 0,20 9 0,96 4 0, ,22 5 0, ,60 6 0,43 3. Берілістер тізбегі Берілістер қозғалысы 5-ші шпиндельден алынады. Қозғалыс және тісті доңғалақтар арқылы, суырмалы шпонкалары бар шапшаңдықтар қорабы, М1- сақтық муфтасы, ІХ білік, 1-47 червякты беріліс, М2 тісті муфтасы, білік және рейкалы беріліс арқылы шпиндель гильзасына беріледі. Берілістер қорабында 3және 4 сатылы суырмалы шпонкалары бар механизмдер орналасқан. VI біліктен ҥш айналу шапшаңдығы VII білікке беріледі. Берілістер қорабы он екі беріліс шапшаңдығын қамтамасыз етеді. Соның ішінде біреуі қайталанылады (сурет 1), сондықтан 2А1135 станогында тек қана 11 беріліс шапшаңдығы болады. VIII біліктен М2 жҧдырықты муфтасы 51

52 арқылы қозғалыс ІХ білікке беріледі. Бҧл білікке червяк біріктілген, червякты доңғалақ 47 рейка шестернясы 14-пен бірге білікте орналасқан. Шестерня шпиндель гильзасынды ойылған рейкамен іліністе болады. М1 муфтасы берілістер механизмін шектен тыс жҥктелуден сақтандырылуға арналған және берілісті тіректер арқылы автоматты тҥрде айыруға міндеттелген. Ең ҥлкен беріліс келесі формуламен анықталады. S max = 1об/шп * і кор.под. *m*z p (1) Мҧндағы S max беріліс шапшаңдығы; і кор.под. берілістер қорабының беріліс саны; m рейкалы доңғалақтың модулі; Z p рейкалы доңғалақтың тістер саны. Кӛмекші қозғалыстар. 52

53 Шпиндель бабкейінің қозғалысы Р1 тетігімен 1032 червякты беріліс, рейка М2 мен ілініскен рейкалы тісті доңғалақ 18 арқылы жҥзеге асырылады. Столдың тік қозғалысы Р2 тетікпен ХІ білік, конустік тісті жҧп және ХІІ жҥріс бҧрандасы арқылы жҥзеге асады. Шпиндельдің шапшаң қозғалысы Х білікпен байланысқан. ХІ штурвалмен жасалады. Штурвалмен Х біліктің байланысы біліктің 20 шамасында бҧрылуға мҥмкіндік береді. Жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма: 1.Станоктің қай топқа жататынын және маркасын шеше білу. 2.Кинематикалық сҧлбаның шартты кӛрсеткіштерін, яғни кинематикалық сҧлбаны оқып ҥйрену. 3.Негізі тҥйіндері мен басқару мҥшелері. Бақылау сұрақтары: 1.Станоктің техникалық мінездемесі 2.Станоктің негізгі басқару тҥйіндері мен мҥшелері 3.Станоктің жҧмыс істеу принципі мен қозғалысы 4.Басты қозғалыс және беріліс қозғалысы тізбегін есесптеу Пайдаланылған әдебиеттер:[1,3,6,7] Зертханалық жҧмыс 8 ӘМБЕБАП БӚЛГІШ ГОЛОВКАНЫҢ ҚҦРЫЛЫСЫ МЕН РЕТТЕУ ӘДІСТЕРІ Жұмыстың мақсаты Студенттерді бӛлгіш головканың қҧрылысымен және жҧмыс істеу принципімен таныстыру Қолданылатын құралдар: Бӛлгіш головка, ҥстел, бҧрыш ӛлшегіш, ҥлгі материалдар. Бӛлгіш головка фрезерлеу станогының маңызды қосымша аспабы болып есептеледі. Ол дайындаманы периодикалық тең немесе әртҥрлі бҧрыштарға бӛлуге арналған (мысалы, кӛп қырлы детальдарды, тістегеріштердің тістерін ӛңдегенде), ал бҧрандалы бҧрғының жырғаларын фрезерлегендедайындамаларды ҥздіксіз бойлай беріліспен байланысты айналдыруға қолданылады. 53

54 Әмбебап бӛлгіш головкалар қосымша бӛлгіш бабкамен, артқы бабкамен және люнетпен жабдықталады. Бӛлгіш бабканы фрезер станогы столының оң жағына бекітеді. Бӛлгіштің тҧрқасы шпинделімен головканың табанында мойыншаларда жатады, тік жазықтықта тан бҧрыштарға бҧруға мҥмкіндігі болады. Керекті жағдайда тҧрқа болттармен бекітіледі. Тҧрқаның бҧруын патронда еңкіштікпен бекітілетін детальдарды орнатуға қолданады. Тҧрқаның оң жағында реттеу гитарасы орналасады. (суретте кӛрсетілмеген). Шпиндельдің 7 бҧрылу бҧрышын (детальдің бҧрылу бҧрышын) анықтау ҥшін бӛлгіш диск 8 (лимб) қолданылады. Лимбтің екі жағында да бірнеше қатар шеңберлер бойымен орналасқан тесіктері болады. Мысалы: дискінің бір жағында 24,25,28,30,34,37,38,39,41,43 тесікті шеңберлер болса, екінші жағында 46,47,49,51,53,54,57,58,59,62 және 66 тесікті шеңберлер болуы мҥмкін. Тесіктер тетікті керек жағдайда бекітуге тағайындалған. Ол ҥшін тетікті 9 планкасымен 10 бірге жырға бойымен кӛтеріп немесе тҥсіріп гайкамен бекітеді. 6-гайкалар; 7-шпиндель; 8-лимб; 9-тетік; 10-планка; 11-гайка; 12-ашылмалы сектор; 13-табан; 14-тҧрқа. Сурет Әмбебап бӛлгіш головка. Тесіктер санын дәл және жылдам есептеу ҥшін ашылмалы секторды пайдаланады. Головканың мінездемесі деп оның червякты берілісінің беріліс қатынасына кері санды айтады. (әдетте К=40). Артқы бабканы столдың сол жағына орналастырады, ол ӛңделетін детальдың екінші басын демеуге арналған. Артқы бабка дайындаманың центрін тігінен және бойлай жылжытып ±10 0 еңкіштікпен орнатуға 54

55 мҥмкіндік береді. Ҧзын жіңішке детальдарды ортасынан люнетпен демейді. Дайындаманы белгілі бір бҧрышқа бҧруды ҥш тҥрлі әдіспен жҥзеге асырады: тікелей, қарапайым және кҥрделі (дифференциалдық) әдістермен. Тікелей бӛлуді шпиндельдің лимбі бойынша істейді. Ол ҥшін головканың ішінде орналасқан червяк пен оның доңғалағын іліністен шығарып шпиндельдің лимбінің фиксаторын шығарады. Осыдан кейін бҧл лимбті қолмен ӛзінің шкаласы бойынша керекті бҧрышқа бҧруға болады. Бҧрғаннан кейін лимб фиксатормен бекітілуі тиіс. Қарапайым бӛлу деп шеңберді бӛлгіш лимбтің қимылсыз кезінде бӛлуді айтады. Мысалы тісті доңғалақтың шеңберін тең бӛлшекке бӛлу керек. Ол ҥшін тістің бірінші жырғасын фрезерлегеннен кейін ӛңделетін дайындаманы 1/z айналымға бӛлу керек, демек головканың тетігі К/ z айналымға бҧрылу керек.головканың мінездемесі К=40 тең болса және 1 z=35 болса, тетік n=40/35= 1 айналымға бҧрылуы қажет. 7 Оны орындау ҥшін бӛлгіш дискмен секторды қолданады. Лимбтің тесіктерін пайдаланып тетікті 1/7 айналымға бҧруға болады. Ол ҥшін лимбте 7-ге тең бӛлінетін тесіктер санын табады. (мысалы 28,42). Онда 1/7 айналым 4 тесіктердің қадамына (тесіктер саны 28 болса) немесе 6 қадамға (тесіктер саны 42 болса) тең болады n тесігі бар шеңберді қолданғанда тетікті айналымға бҧрады, сонда сектордың ішінде бес тесік болуы қажет. Кезекті тістің жырғасын фрезерлегеннен кейін секторды содан кейін тетікті есептелген айналым санына бҧрып келесі жырғаны ӛңдейді. 5.2-ші (а) суретте қарапайым бӛлу сҧлбасы кӛрсетілген. Сурет 8.2- Лимбті бӛлгіш головканы а-қарапайым, б-күрделі бӛлуге және в- бұрандаларды фрезерлеуге реттеу сұлбалары. 55

56 Дифференциалдық (кҥрделі) бӛлуді бӛлгіш дискде керекті тесіктер саны бар шеңбер болмағанда қолданады. Бҧл жағдайда (5.2-ші б сурет) бӛлгіш диск 1 фиксатордан босатылады. Бӛлу ҥшін керекті санға z жақын z 0 5 немесе 10 тең бӛлінетін сан алынады. Осы санға шеңбер қарапайым әдісімен бӛлінуі тиісті. Бӛлгенде тетіктің 2 айналым саны n=40/z 0 тең болады, сондықтан дайындаманың бҧрылысында қате пайда болады. Оны лимбті қосымша ілгері немесе кейін бҧрып тҥзетеді. Сонымен шеңберді бӛлшекке бӛлгенде тетіктің бҧрылысын айналып тҧрған лимб бойынша есептейді. Лимбті айналдыру ҥшін бӛлгіш головкаға гитара орнатылады, гитара ауыстырмалы доңғалақтар арқылы лимбті головканың шпинделімен байланыстырады. Шеңберді арқайтара z 0 санына бӛлгенде (z санының орнына) шамасы 1/z-1/z 0 тең қате пайда болады. Ал тетіктің айналуындағы қате 40(1/z-1/z 0 ) ге тең болады. Осы қатені тҥзеу ҥшін тетікті 1/z айналымына қосымша бҧру қажет, мҧнда 1/z дайындаманы керекті бҧру бҧрышы, і шпиндельден лимбке беріліс қатынасы. Онда келесі теңдеу орынды болады: (1/z -1/z 0 ) 1 (1) 40 z i Осыдан гитараның ауыстырмалы доңғалақтарының беріліс қатынасы: 40(z 0 i (2) z 0 - z) Егерде z 0 >z болса, лимб тетікпен бір бағытта айналуы қажет, лимб тетікке қарсы айналады. Лимбті қарсы айналдыру ҥшін гитара механизміне аралық доңғалақ енгізіледі. Бҧрандалы жырғаларды фрезерлеу тек әмбебап фрезерлік станоктарда орындалады. Дайындама фрезер станогының столында бӛлгіш головканың және артқы бабканың центрлерінің арасында бекітіледі. Стоды бҧрандалы жырғаның еңкіштігіне тең бҧрышқа бҧрады D t8 (3) T Мҧнда D дайындамның диаметрі, мм; Т бҧрандалы жырғаның қадамы, мм. Дайындама кесу процесі кезінде айналып және ілгерілмелі жылжып тҧрады. Айналу қозғалысы бӛлгіш головка арқылы беріледі. Фрезер станогының жҥріс бҧрандасы ауыстырмалы доңғалақты гитара арқылыбӛлгіш головканың кинематикалық тізбегіне 56

57 қосылады.(5.2-ші в сурет) жҥріс бҧрандасының айналу қозғалысы шпиндельге (дайындамаға) беріледі. Ілгерілемелі қозғалысты дайындама станоктың бойлай беріліс столы арқылы алады. Бӛлгіш головканың шпинделі бір айналғанда дайындама бір қадам қашықтығына ілгерілемелі жылжып тҧрады. Жҥріс бҧрандасынан дайындамаға дейінгі кинематикалық тізбектің теңдеуі бҧрандалы жырға кескенде келесіше жазылады: 40 1 айн.шп 1 tx T (4) 1 i Мҧнда, і жҥріс бҧрандасынан бӛлгіш головкаға қарай ауыстырмалы доңғалақтардың беріліс қатынасы; t х жҥріс бҧрандасының қадамы, мм; Т кесілетін жырғаның қадамы, мм; Лимбсіз бӛлгіш головкаларды сиректеу қолданады, мҧнда бӛлгіш диск болмайды, тетікті тек бір айналдырып бекітеді, ал айналу бҧрышы ауыстырмалы тісті доңғалақтар арқылы қамтамасыз етіледі. Бҧрылыс бҧрышына аса жоғары талаптар қойылған жағдайда оптикалық бӛлгіш головкаларды қолданған жӛн. Мҧнда бӛлуді алдынала есептелген (оптикалық жҥйенің кӛмегімен) бҧрышқа шпиндельді бҧрып орындайды. Мысалы фрезерлер станогында тік 77 тісі бар доңғалақты істегенде, (модулі m=3), фрезерлеу тереңдігін, фрезаның тҥрін анықтап бӛлгіш головканы реттеу ҥшін келесі есептерді орындау қажет. Бӛлгіштің мінездемесі К=40, Ауыстырмалы доңғалақтардың тістер саны: 20,25,30,35,40,50,55,60,70,80,90, фрезерлеу тереңдігі t=2,2 m=2,2*3=6,6 мм; - фреза диск тәріздес модельді 7 жинақтан. Қарапайым бӛлуге келмейтіндіктен кҥрделі бӛлу ҥшін тең деп аламыз. Онда гитараның беріліс қатынасы келесіше анықталады: i K(z z 0 - z) 40(80 77) 40* Келесі доңғалақтардан гитара жинақталады: a=70, b=35, c=30, d=40. Лимб тетікпен бір бағытта айналады. (z 0 >z) N Тетіктің айналым саны: n z Егер де бҧрандалы тісті доңғалақ істейтін болсақ, нормалық модулі m н =3 мм; тістерінің еңкіштігі β=

58 дайындаманың диаметрі D=112 мм; келесі есептерді орындау қажет. К=40 столдың жҥріс бҧрандасының қадамы t х =6 мм. Фрезаның номерін бҧл жағдайда эквиваленттік тістер саны арқылы таңдаймыз: z 2S 25 Z ý cos cos 45 (0.707) Z э =71 ҥшін модульді диск тәріздес фрезаны 7 жинақтан аламыз. Фрезерлеу тереңдігі t=2,2 m=2,2*3=6,6 мм. Головканың тетігінің айналу саны бір бҥтін және 25 тесікті шеңберде 15 қадамға тең: k n 1 z Кесілетін бҧранданың қадамы: D 3.14*112 T 351мм 0 t8 t8 45 Тістің еңкіштік бҧрышы станоктың столының бҧру бҧрышына тең болады β. Гитара механизмінің тісті доңғалақтарының беріліс қатынасы: 40t x i T Онда a=40, b=70, c=60, d=50 (5.2-ші сурет б). Жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма: Әмбебап бӛлгіш головканы қолданып бӛлгіш головканың орналасуын және жҧмысын зерттеу; тікелей және қарапайым бӛлу; дифференциалдық бӛлу теңдеуі. Сұрақтар: 1. Бӛлгіш бастиектің атқаратын қызметі 2. Дифференциалды бӛлу және қарапайым бӛлудің әдістері 3. Бір және екі кіріспелі бҧрандаларды кесу ҥшін әмбебап бӛлгіш бастиекті қолдану Пайдаланылған әдебиеттер:[1,2,6] Зертханалық жҧмыс 9 6М82Г МОДЕЛЬДІ ГОРИЗОНТАЛЬДЫ ФРЕЗЕРЛІК СТАНОК Жұмыстың мақсаты: 1. 6М82Г станогының қҧрылысы және қызметімен танысу. 2. Станоктың кинематикалық сҧлбасы. 58

59 3. Беріліс пен жылдамдық графиктерін пайдаланып керекті айналымдар мен берілісті анықтау Керекті құрал-жабдықтар: 1. 6М82Г модельді горизонтальды фрезерлік станок 2. Рейкалық механизм 3. Жҧдырықты, муфталы, конусты, реверсивті механизмдер модео\лі 4. Конустық тісті доңғалақтар берілісі 5. Бос жҥрісті муфта моделі 6. Кӛрнекті қҧрал-плакаттар Станоктың жалпы кӛрінісі Станоктың кинематикалық сҧлбасы Станоктың беріліс-жылдамдық графигі Жұмыстың орындалу тәртібі Станоктың қҧрылысын, басқару мҥшелерінің мақсаты мен қызметтерін зерттеп, жылдамдық қорабының жҧмысы мен қҧрылысына, бойлай, кӛлденең және вертикальді беріліс механизмдеріне аса мағына беру, станоктың кинематикалық сҧлбасын зерттеу. Жылдамдық графигін пайдаланып берілген шпиндельдің айналу жиілігінен станоктың басты қозғалысындағы кинематикалық тізбектің теңдеуін қҧру. Беріліс графигін пайдаланып берілген беріліс кӛрсеткішінен кинематикалық тізбектің беріліс теңдеуін қҧру. Алынған нәтижелер енгізінде зертханалық жҧмыс дайындау. Негізгі тҥйіндер Тұрқа пішіні қорап тәрізді, ол станоктың бҥкіл механизмі мен тҥйіндерін бекіту ҥшін қолданылады. Оның ішінде шпиндель мен жылдамдықтар қорабы тҧрады. Станинада сонымен қатар вертикальды және горизонтальды бағыттауыш консольдар болады. Хобот фрезерлік оправканың шетін қосымша ҧстап тҧру ҥшін қажет, жасалынатын жҧмыстың тҥріне байланысты хоботты бағыттаушы консольдерден әртҥрлі қашықтықта орналастыруға болады. Стол станок столы екі бӛліктен тҧрады, ҥстіңгі стол мҧның бетінде біріктіру болттарымен жылжымалыға арналған Г тәрізді жырғақшалар болады және астыңғы бӛліктен тҧратын кӛлденең стол. Столдың бойлай жүрісі ҥстіңгі столдың бағыттауыш жылжыма бойымен орын ауыстыруы арқылы жҥзеге асады. Столдың кӛлденең берілісі столдың жылжымалары консоль бойымен орын ауыстыруы арқылы жҥзеге асады. Вертикальды жҥріс тҧрқадағы консольдің бағыттаушы жылжымасы бойымен орын ауыстыруы арқылы жҥзеге асады. 59

60 Консоль қатты шойын қҧйма. Ол тҧрқаның вертикальды бағыттауыштарында қондырылады. Консоль тҧрқаның вертикальды бағыттауыштарымен жоғары және тӛмен қозғала алады. Консольдің ҥстіңгі шеті ҥстелдің кӛлденең беріліс жылжымаларының бағыттауыштарымен бітеді. Шпиндель фрезерлік правканы бекіту ҥшін және фрезаға айналым кҥшін беру мақсатында қолданылады. Шпинлеьді жасағанда оның ішінде тесіп ӛтпелі қуыс қалдырады. Бҧл ӛтпелі қуыстың артқы бӛлігі жонылған, оған фрезерлік оправканың конусты қҧйрықшасы орнатылады. Жылдамдықтар қорабы электрқозғалтқыштан айналымды шпиндельге беру ҥшін қолданылады. Ол тісті дӛңгелектерді біртіндеп қосу арқылы шпиндельдің айналу жиілігін ӛзгертеді. Беріліс қорабы столдың беріліс жылдамдықтарын вертикальды, бойлай және кӛлденең бағыттарда ӛзгерту ҥшін қажет. Станоктағы қозғалыстар Кесу қозғалысы фрезасы бар шпиндельдің айналуы. Беріліс қозғалысы столдың бойлай, кӛлденең және вертикальді тҥсу берілісін айтады. Кӛмекші қозғалыстар бҧл жоғары шапшаңдықпен немесе қолмен орындалатын, жоғарыда айтылған столдың барлық қозғалыстарының жиынтығы. Станоктың жҧмыс принципі Ӛңделуші детальдар столдың ӛзінде, машиналық қысқыштармен арнайы қондырғыларда орнатылады. Керек кезінде детальды бірдей бӛліктерге бӛлу ҥшін әмбебап бӛлгіш головканы қолданамыз. Қондырғы фрезаларын консольды немесе тіректі оправкаларға бекітеді. Шпиндельдік оправканы ҥзбей отыру ҥшін центральды немесе кейінгі подвескалы хоботты пайдаланады. Қҧйыршықты фрезаларды тек қана шпиндельдің конусына немесе центрлік патронға орнатылады. Бҥйірлі фрезалық головкаларды шпиндельдің бҥйіріне қондырып бекітеді. Станокта ӛңделетін детальдың конфигурациясы мен ӛлшемдеріне сай икемдеу столдың кӛлденең жылжымалардың және консольдың жылдам механикалық немесе қолмен орын ауыстырулары есебінде жҥреді. Станоктың қызметі Станокты әртҥрлі детальдарды жеке және сериялық ӛндіріс жағдайында цилиндрлік, дискілік, бҧрыштық, фасондық беттерді бҥрірлі 60

61 фрезалармен фрезерлеу ҥшін қолданылады. Станок арқылы вертикальды және горизонтальды жазықтықтарды, жырға-бҧрыштарды, тісті дӛңгелектерді және т.б. ӛңдейді. Бӛлгіш головка және айналма столын пайдалану арқылы станоктың техникалық мҥмкіншіліктерін ҥлкейтуге болады. Станоктың техникалық мінездемесі Станоктың жҧмыс аймағының ӛлшемдері, мм...125х320 Столдың максималды орын ауыстыруы, мм қолмен бойлай орын ауыстыру механикалық қолмен кӛлденең орын ауыстыру механикалық қолмен вертикальды орын ауыстыру механикалық Шпиндельден столға дейінгі қашықтық, мм ең ҥлкен ең кіші...30 Шпиндельдің айналу жылдамдығының саны...18 Басты электрқозғалтқыш қуаты, квт...7,5 Шпиндельдің айналым шегі, n/мин...1, Шекті беріліс мӛлшері, мм/мин бойлық кӛлденең вертикальді Столдың шапшаң орын ауыстыру жылдамдығы, мм/мин Электрқозғалтқыштың беріліс қуаты, квт...2,2 Станоктың кинематикалық сҧлбасы Басты қозғалыс тізбегі Қуаты 7,5 квт айналу жиілігі 1420 айналыста жиектемелік электрқозғалтқыштың қозғалысы жылдамдықтар қорабының жартылай қатаң муфтасына және 18-ші білікке беріледі. Жылдамдықтар қорабының бірінші білігінде z=27 тісті доңғалағы қозғалыстан бекітілген бҧл тісті доңғалақ екінші біліктегі z=53 тісті доңғалақпен әрдайым бекітіліп тҧрады. Екінші білік бойынша тісті доңғалақтардың ҥштік жылжымалы блогы орнын ауыстырады. 61

62 Сурет 9.1- Станоктың кинематикалық сұлбасы Тісті доңғалақтар блогының жағдайына байланысты қозғалыс ҥшінші білікке 16-38,22-32,19-35 тісті доңғалақтарымен беріледі. Тӛртінші білікте (z 1 =26, z 2 =22, z 3 =27) ҥштік жылжымалы тісті доңғалақтар блогы орнын ауыстырады , 17-46, тісті доңғалақтары бойынша екінші біліктің қозғалысы тӛртінші білікке беріледі. Тӛртінші біліктен тісті доңғалақтардың екілік жылжымалы блогы (z 1 =19, z 2 =22) бойынша қозғалыс станоктың шпинделіне беріледі. Станоктың кинематикалық тізбегінің жалпы тҥрдегі теңдеуі: n шп = n эл *і кск, айн/мин (1) Мҧндағы: n шп шпиндельдің айналым саны; n эл электрқозғалтқыштың айналым саны; і кск жылдамдықтар қорабының беріліс қатынасы. Берілістер тізбегі Жетек консольға бекітілген бӛлек фланцтік электрқозғалтқыш арқылы орындалады. Жҧмыстық берілістер жҧдырықты, муфталы, ҥш звенолық блокты және бір жылжымалы блокты тісті доңғалақтардан тҧратын беріліс қорабы арқылы икемделеді. Қораптың соңғы білігіндешарикті серіппелі басқарылатын муфта орнтылған. Бҧл муфта беріліс механизмін шектен тыс жҥктемелерден сақтайды. Беріліс қорабының соңғы білігінде қозғалыс тікелей консольға беріледі. Кейін 62

63 жылжымалар мен консольда орнатылған цилиндрлік, конустық тісті доңғалақтар тізбегімен керекті жҧдырықты муфтаны қосу арқылы ҥш жҥргіш винттің біреуі ғана қозғалысқа келтіріледі. Яғни осы әдіспен бойлай, кӛлденең және вертикальды берілістер жҥзеге асады. Фрикцион беріліс қорабының соңғы білігінде орналасқан. Айтылған фрикцион жҧмыстың беріліс муфтасымен тоқтатылады, яғни осы жолмен олардың бір мезетте қосылу қаупі жоғалады. Кинематикалық тізбектің жалпы тҥрдегі теңдеуі: S=n э.дв +i общ *t хв, мм/мин; (2) Мҧндағы: S беріліс (бойлай, кӛлденең, вертикальды); n э.дв электрқозғалтқыштың айналу жиілігі; i общ тізбектің жалпы беріліс қатынасы; t хв жҥріс винтінің қадамы. 6М82Г модельді горизонтальды фрезерлік станоктың қҧрылысымен танысу. Жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма: 6М82Г модельді станоктың техникалық мінездемесін игеру. Станоктың негізгі басқару тҥйіндері мен мҥшелерін кӛрсетіп беру. Станоктың жҧмыс істеу принципі мен қозғалысы. 6М82Г станогының жылдамдық графигін тҧрғызу. Бақылау сұрақтары: 1. 6М82Г станогының беріліс графигі 2. Негізгі қозғалыстың кинематикалық тізбегін басқару 3. Столдың бойлай берілісінің кинематикалық тізбегін басқару 4. Столдың кӛлденең берілісінің кинематикалық тізбегін басқару 5. Станокта жасалатын жҧмыстардың тізбегі Пайдаланылған әдебиеттер:[1,3,4,5,7] 10 Зертханалық жҧмыс КӚПОПЕРАЦИЯЛЫ (КӚПМАҚСАТТЫ) СТАНОКТАР Жұмыстың мақсаты: - Кӛпоперациялы станоктардың қҧрылысы мен міндетін оқып ҥйрену. - Станоктың кинематикалық сҧлбасын оқып білу. - Беріліс пен жылдамдық графиктердің пайдаланып, керекті айналымдар мен берілісті анықтау. 63

64 Керекті құрал-жабдықтар: ПМФ-4 кӛпоперациялы станогы. - Кӛрнекті қҧралдар плакаттар, альбомдар; а) станоктің жалпы кӛрінісі; б) станоктің кинематикалық сҧлбасы; в) станоктің жылдамдығы мен берілісінің графиктері. Жұмыстың орындалу тәртібі: - Станоктің басқару мҥшелерінің қҧрылысын оқып ҥйрену. - Шпиндель бӛлшегі, сақтық муфтасы, шапшаңдықтар, қорабының қҧрылыстарын оқып ҥйрену. - Шпиндель бабкейі столының кӛтерілу механизмін оқып ҥйрену. Жалпы мәліметтер Санды бағдарламалы басқарылатын кӛпоперациялы станоктар (кӛпмақсатты) бӛлшектерді ӛңдеу аспабын автоматты ауыстырып кшенді ӛңдеуге арналған. Кӛпоперациялы станоктар негізінен, бірнеше тегіс, сатылы және бҧрандалы, әртҥрлі диаметрлі және бӛлшектің тҥрлі жақтарында орналасқан тесіктерді ӛңдеу ҥшін пайдаланылады. Одан басқа жазықтықтар кҥрделі контурларды ӛңдеуге мҥмкіндігі бар. Сондықтан, кӛпоперациялы станоктарда бҧрғылау, зенкерлеу, кеңейтіп жону, разверткалау, бҧранда кесу, бҥйірін жону, контурлар ме жазықтықтарды жонғылау жҧмыстары орындалады. Кейбір станоктарда аталғандардан басқа, белгі салу, сҥргілеу, тартып жону операцияларын орындау мҥмкіндігі бар. Бҧл станоктардың басты ерекшелігі, бір орнатуға операциялар тҥрін максималды шоғырландыру, яғни, тҥрлі операцияларды орындауға қажетті кӛп стаоктардың орнына бір станокты пайдалану. Кӛпоперациялы станоктардың тағайындалуы, кӛп мӛлшерде аспаптар қоры, олардың автоматты ауысуы, жан-жағынан ӛңдеу жҥргізуді қамтамасыз ететін периодты бӛлгіш қҧрылғының және дайындаманы автоматты тҥрде ауыстыратын айлабҧйымның болуын қажет етеді. Кҥрделі тҧрқа бӛлшегін ҧсақ сериялы ӛндіріс жағдайында автоматты ӛңдеу кӛпоперациялы станоктарды координаталар орнату, контурлық ӛңдеу, бастапқы қалпына периодты орнату, кесу режимдерінің ӛзгеруі, аспаптарды автоматты ауыстыру, дайындаманы автоматты бҧру және ауыстыру циклдерін қамтитын СББ әмбебап жҥйесінің болуын талап етеді. Әдетте мҧдай типтегі станоктарда қымбат бӛлшектерді ӛңдейді, сондықтан кӛпоперациялы станоктардың сенімділігі жоғары болуы қажет. Осы мақсатпен станоктарды бӛлшек пен аспапты бақылау және диагостика жҥйелерімен қамтамасыз етеді. Ал СББ жҥйесінде ӛлшеубақылау қҧралдарының кӛрсеткітеріне сәйкес станок және аспаптар тҥйіндерінің орналасуы мен қозғалысын, сонымен қатар кесу режимдеріне тҥзетулер жасап отыратын қолмен немесе автоматты 64

65 тетіктер қарастырылуы тиіс. 1-суретте кӛпоперациялы станоктардың кӛлденең жону станогы базасында жинақталған тҥрі кӛрсетілген. 1-шпиндель, 2-шпиндель шпиндель бабкасы, 3-тірек, 4- автооператор, 5-аспаптар магазині, 6-дайындама, 7-айлабұйым, 8- станина, 9-қосымша үстел, 10-станок негізгі үстелінің төменгі бөлігі, 11-бұрамалы үстел, 12-жеткізуші қосымша үстел. Сурет Кӛпаспапты ӛңдеу станогы Тірек станинаның кӛлденең бағыттауыштары мен шпиндель осінің бағыты бойынша орын ауыстырады. Станоктың ҥстелі 2 бӛліктен тҧрады: станок ҥстелінің тӛменгі бӛлігі-шпиндель ӛсіне перпендикуляр бағытта жҥріс жасайды; жоғарғы бӛлігі-бҧрылмалы ҥстел. Шпиндель қозғалмалы пинольде орналасады. Шпиндель бабкасы тіректің тік бағыттуыштарымен қозғалыс жасайды. Станокта ҥздіксіз тізбек тҥрінде жасалынған аспаптар магазині бар, оның әрбір буынында бір-бір кесу аспабы оправкамен бірге орналасады. Оператор магазиннен керекті аспапты алып оны шпиндельге береді. Станинада ӛңдеуге дайындалған дайындаманы бекітетін айлабҧйым орнатылған қосымша ҥстел орнатылған. Ӛңдеу циклінің басында, айлабҧйым дайындамамен бірге қосымша ҥстелден негізгі ҥстелге қарай қозғалады, ал негізгі ҥстел бҧл уақытта қабылдау жағдайында орнатылады. Айлабҧйым мен дайындаманы бҧрамалы ҥстелге тиеп алған соң тӛменгі бӛлігі арқылы ӛңдеу аймағына жылжиды. Қарсы жақ бетте сол сияқты қосымша ҥстел орнатылған, оның да айлабҧйымы бірінші бҧйымды ӛңдеу біткенше екіншісін әкеліп орнатуды қамтамасыз етеді. Бӛлшек толық ӛңделіп болған соң 9 столға 65

66 қайтарылады да, 12 ҥстелдегі келесі дайындама ӛңдеу аймағына орнатылады. Бӛлшекті жҥктеудің мҧндай «тербелмелі» тәсілі бӛлшекті орнатуға кететін қосымша уақытты ӛңдеудің машиналық уақытымен ҥйлестіреді, бҧл станоктың ӛнімділігін біршама жоғарылатады. Токарлық типтегі кӛп операциялы станок 10.2-суретте келтірілген. Дайындама станок шпинделінде орнатылған патронға 4 бекітіледі. Кӛлденең және бойлай қозғалатын суппортта 1, револверлі бастиекті 3 алып жҥретін тҧрқа 2 бекітілген. Револьверлік бастиекте токарлық станокта жҥргізілетін жҧмыстарды (жону, іштен жону, бҧрғылау, зенкерлеу, бҧранда салу) орындауды қамтамасыз ететін аспаптар орнатылады. Сурет Токарлық типтегі кӛп операциялы станок Ҧзын дайындамаларды центрлерде ӛңдеу ҥшін артқы бабка 8 ҧйымдастырылған. Бірақ, токарлық станоктардан айырмашылығы, тҧрқада қосымша аспаптық шпиндель 7 және аспаптар магазині 5 орнатылған, ал шпиндельдік бабка тік қозғала алады және қажетті бҧрышқа тҥзілген шпиндель бҧрылысын жасай алады. Бҧл аспаптық шпиндельге қатысты дайындаманың орналасуын ӛзгертуге мҥмкіндік береді және шпонка жырғаларын, біліктердегі жырашықтар мен ойыстарды фрезерлеуге, сонымен қатар ӛстері станок шпинделінің айналу осіне перпендикуляр тесіктерді ӛңдеуге мҥмкіндік береді. Шпиндельдік аспаптарды автооператормен 6 аусытырады. Жоңқаларды алыстату ҥшін кҥремелі конвейер 10 және арбаша 9 қолданылады. 66

67 Кӛпоперациялы станоктардың қозғалмалы тҥйіндерінің қызметін домалаушы бағыттауыштар атқарады. Мҧндай типтегі станоктарда гидростатикалық және аэростатикалық бағыттауыштар, сонымен қатар фторопласт негізіндегі 0,002-0,003 ҥйкеліс коэфициентін қамтитын, полимер материалдардан жасалынған бағыттауыштар қолданылады. Барлық бағыттауыштар тҥріндегі тӛмен тыныштық ҥйкеліс коэфициенті кӛпоперациялы станоктарда қозғалмалы тҥйіндерді қысып ҧстаушы қҧрылғылар енгізуді қажет етеді. Кӛп операциялы станоктарда қолданылатын аспаптарды автоматты ауыстыру қҧрылғылары, қҧрылымы бойынша әртҥрлі және ҥлкен 3 топқа бӛлінеді: - аспаптарды ауыстыруды олар орналасқан револьверлі головканың бҧрылуы жолымен жҥзеге асыратын қҧрылғылар; - аспаптардың автоматты ауысуын автооператорсыз орындау қҧрылғысы; - автооператорлы, аспаптарды ауыстыруға арналаған қҧрылғы; Бірінші топ қҧрылғылары конструкциясы бойынша токарлыревольверлік станоктар мен автоматтарда пайдаланылатын қҧрылғыларға ҧқсас. Тек бір айырмашылығы, револьверлік бастиек кез-келген бағытта бҧрылуын және оны кез-келген позицияда орнатуға болатындығы қамтамасыз етілген. Екінші топтағы қҧрылғыларда аспаптарды магазиннен шпинделге тасымадау тек магазин мен шпиндельге қатысты қозғалыс есебінен жҥреді. Сурет Магазині шпиндель осімен бағыттас (а) және шпиндель осіне параллель (б,в) аспаптарды автоматты ауыстыру құрылғысы. Бҧл топтың негізгі кемшілігі, аспаптарды қайта жҥктеуге кететін ҥлкен уақыт шығыны, ӛйткені ол ҥлкен салмақтағы тҥйіндердің 67

68 қозғалуымен байланысты. Сонымен қатар магазиннің сыйымдылығы да ҥлкен емес (12-15 аспап). Ҥшінші топтағы қҧрылғыларда бір немесе екі автооператорлар 1 болуы міндетті болып табылады. Автооператор-бҧрылмалы және осьтік қозғалыстар жасайтын және аспаптарды магазиннен 2 станок шпинделіне 3 және кері ауыстыратын жеңіл айлабҧйым. Бҧл ҧрылғылардың магазиндерінің сыйымдылығы ҥлкен (100 аспапқа дейін) дискілі немесе тізбекті тҥрде бӛлек тіректе немесе станоктың жоғарғы бҥйірінде орналасады. а-дискілі, б- тізбекті, в-станок тірегінде орналасқан. Сурет Автооператорлы және магазині бар аспаптарды автоматты ауыстыру құрылғысы Аспапты ауыстыратын, ауысатын аспап уақытша «кҥту позициясында» тҧратын қҧрылғылар да белгілі. Бҧл жағдайда ҥлкен сыйымдылықты магазинің жай қозғалысы, магазиннің ҧяшықтары кодталған жағдайда ӛңдеу уақытымен сәйкес келеді, ал шпиндельге орнатылуға дайындалған немесе шпиндельден алынған аспап кҥту позициясында болады. 5-суретте осындай типті қҧрылғының кӛлденең шпиндельді кӛпоперациялы станок ҥшін арналған тҥрі кӛрсетілген. 68

69 Сурет Автооператорлы және күту позициясы бар аспаптарды автоматты ауыстыру құрылғысы Сыйымдылығы 30 аспапқа дейін ҥш аспаптар магазині 1,2,3 бӛлек тіректе орналасқан. Кҥту позициясының бҧрылыс ҧяшығы 5 және негізгі автооператор 6 шпиндельдік бабкада 4 орналасқан. Аспапты магазиннен кҥту позициясына немесе керісінше ауыстыру ҥшін қосымша автооператор 7 қызмет етеді. Ол ӛз осінен айнала алады және тіректің 8 бағыттауыштары бойымен тік қозғала алады. Сондықтан кҥту позициясы мен шпиндельді жҥктеу шпиндельдік бабканың кез-келген жағдайында орындала алады. Автооператор магазиндердің кез-келгенінен аспапты ала алады және оны кҥту позициясына ауыстырады. Кҥту позициясының ҧяшығы қа бҧрылады. Бҧл оның негізгі автооператордың 6 жҧмыс жазықтығына орналасуын қамтиды, және аспапты орнатып алыстата алады. Шпиндельдің аспапты қысу қҧрылғысы жалпы арнаулы станоктарда қолданылатын механикалық қысу қҧрылғыларына ҧқсас. Кеңінен таралған қҧрылғыларда қысу тәрелке тәріздес серіппелер есебінен, ал ажыратылу-гидроцилиндрмен жҥзеге асады. Аспапты автоматты ауыстыру қҧрылғыларында, тарту тетігінің алдыңғы шеті шарикті, цангілік, тҧтқалы немесе жҧдырықшалы қысқыш тҥріндегі қҧлыппен жабдықталған, ол аспаптың оправкасындағы бҧрандалы тесікке бҧралған переходникпен әрекетке тҥседі. Автооператордың бҧрылыс тҧтқаларында аспаптардың оправкалары серіппелі тірегіштердің кӛмегімен бекітіледі, жҧдырықшалармен алынып 69

70 тасталады. Магазиндердің ҧяшықтарына серіппелі қымтағышпен бекиді және олар оправканың остік қозғалысы кезінде жҧмыс жасайды ПМФ-4 көпоперациялы станогы. 2623ПМФ-4 станогы тҧрқалық бӛлшектердің тесіктерін ӛкшелі аспаптармен ӛңдеу ҥшін арналған. Станокта бҧрғылау, зенкерлеу, кеңейте жону, разверткалау, бҧранда кесу, фрезерлеу т.б. жҧмыстар орындалады. Техникалық сипаттамасы Қозғалмалы шпиндель диаметрі, мм: Шпиндельде аспапты бекіту конусы Бекітілген бҧрылмалы ҥстел ӛлшемдері, мм: ені ҧзындығы Орнатылатын дайындаманың ең ҥлкен салмағы, кг: ҥстелде ҥстел-айлабҧйымда Орын ауыстыруы, мм: тік шпинделдік бабка Шпиндельдің бойлық қозғалысы Тіректің бойлық қозғалысы Ҥстелдің кӛлденең қозғалысы Шпиндельдің айналу жиілігі, мин Қозғалмалы тҥйіндердің ығысу жылдамдығы, мм/мин Магазиндегі аспаптар саны, дана Басты жетек қуаты, квт Станоктың сырт ӛлшемдері, мм: ҧзындығы биіктігі ені Станок салмағы, кг Станок тізбекті жетектегі аспаптар магазинімен, айлабҧйымҥстелдің автоматты ауысу қҧрылғысымен, сонымен қатар қозғалмалы тҥйіндерді бес координата бойынша СББ жҥйесімен жабдықталған. Кинематикалық қҧрылымы қарапайым. Басты қозғалыс жетегі ҥлкен диаозонда реттеледі, оған, тҧрақты ток қозғалтқышы (15 квт) және екі сатылы жылдамдықтар қорабы кіреді. Шпиндельдің айналу жиілігі мин -1 аралығында тҧрақты қуат кезінде, мин -1 аралығында тҧрақты момент кезінде реттеледі. Ауыстырып қосу кезінде басты қозғалыс қозғалтқышы тежеледі және жай тербелмелі қозғалыс режиміне ауысады, ал гидроцилиндр жҥрісі соңында қозғалтқыштың қалыпты жҥрісі қалыпқа келтіріледі. 70

71 Жұмысты орындау нәтижесінде орындалатын тапсырма: 2623 ПМФ-4 кӛпоперациялы станогының техникалық мінездемесін игеру. Станоктың негізгі басқару тҥйіндері мен мҥшелерін кӛрсетіп беру. Станоктың жҧмыс істеу принципі мен қозғалысы. Аспаптар магазині мен аспап реттегіш жҧмысы. Бақылау сұрақтары: 1. Кӛпоперациялы станоктардың арналуы; 2. Қҧрылысы; 3. Токарлық типтегі станоктар; ПМФ-4 кӛпоперациялы станогы. Пайдаланылған әдебиеттер:[3,4,5,6] Зертханалық жҧмыс 11 АЖАРЛАП ӚҢДЕУ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН СТАНОКТАР Жұмыстың мақсаты: Ажарлау станоктарының басты бӛлшектерін реттеу және пайдалану тәртіптерін оқып білу; Станоктың басты қозғалысының кинематикалық тізбегінің теңдеуін анықтау. Берілістер қозғалысын оқып ҥйрену. Қолданылатын құралдар: - 3М151 дӛңгелек ажарлау станогы; - Абразивті ӛңдеу станогының кинематикалық сызбасы, Абразивті аспаптар, бӛлшек-ҥлгі, кӛмекші қҧралдар; Жұмысты орындау тәртібі: - Станокта жҧмыс істеу тәжірибесін алу - Станоктың басты бӛлшектерін оқып ҥйрену - Станоктың жалпы кӛрінісіндегі басқару мҥшелеріне жеке-жеке тоқталу - Берілістер қозғалысын және цилиндрлік, пішінді, конусты немесе тісті беттерді ажарлау әдістерін оқып ҥйрену - Шеңберлі ажарлау станогының құрылысы мен реттелуі Ажарлау станоктарының келесі тҥрлері болады: шеңберлі ажарлау (сыртқы цилиндрлік беттерді ӛңдейтін), ішкі беттерді ӛңдейтін (тесіктер мен қуыстар), жалпақ ажарлау, арнайы (тістерді бҧрандаларды, шлицтерді ӛңдейтін), қайрайтын (аспаптарды қайрауға арналған). Осылардың ішінде цилиндрлік сыртқы беттерді ӛңдеуге арнлған шеңберлі ажарлау станогы жиі қолданылады. 71

72 Шеңберлі ажарлау станогының жалпы компоновкасы 1-суретте кӛрсетілген. Станок келесі негізгі түйіндерден тұрады: 1-станина; 2-алдыңғы бабка; 3- ажарлаушы бабка; 4-артқы бабка; 5-үстел. Сурет Дӛңгелек ажарлау станогының жалпы кӛрінісі Ажарлау станоктарында ажарлау шеңберін тҥзетуге арналған қҧрылғы болады. (суретте кӛрсетілмеген) Ажарлаушы бабканың шпинделі 1 ӛздігінен орнатылатын тӛсемелі екі гидродинамикалық сырғанау мойынтіректерінде орнатылады 5. Ӛстік шпиндель қырына бҧрандалы втулка 4 арқылы сығылған, шартәрізді қола шайбалармен 2,3 бекітіледі. Кей-кезде шпиндельдің тірегі ретінде домалау подшипниктері және гидростатикалық мойынтіректер пайдаланылады. Ажарлаушы бабка бағыттауыштар бойымен жылжиды. Ерекше дәлдікті станоктар ҥшін гидростатикалық бағыттауыштар қолданылады. Алдыңғы бабканың шпинделі қозғалмайтын. Оған дайындама базаланатын центр 4 орнатылған. Айналыс планшайбаға 2 бекітілген жетек арқылы жҥзеге асады. Планшайба электрқозғалтқыштан екі сына тәрізді ремень арқылы айналмалы қозғалыс алады. Ременнің керілуі бҧрамықпен (червяк) бҧрылатын эксцентриктік втулкамен орындалады. Айналу денелерінің сыртқы беттерін ажарлау үшін арналған 3М151 дӛңгелек ажарлау станогының техникалық сипаттамасы Орнатылатын бӛлшектің ӛлшемдері, мм: ең ҥлкен диаметрі ең ҥлкен ҧзындығы Ажарлау шеңберінің диаметрі, мм: 72

73 ең ҥлкен ең кіші Шеңбердің ең ҧзын ені, мм...80 Шеңбердің айналу жиілігі, мин Ҥстелдің қозғалу жылдамдығы, м/мин...0,05-5 Киліге беріліс, мм/мин...0,01-3 Ажарлау бабкасының жетегі электрқозғалтқышының қуаты, квт...7,5 Станоктың сырт ӛлшемдері, мм: ҧзындығы биіктігі ені Жҧмыс және кӛмекші қозғалыстар гидрожетекпен алынады. Центрсіз ажарлау станоктары Центрсіз ажарлау станоктары диаметрі аз, ҧзындығы ҥлкен, сондайақ ортаңғы тесіктері жоқ айналу денелерінің беттерін жоғары ӛнімділікпен ажарлауға арналған. Центрсіз ажарлау станоктарында дайындаманы келесі тәсілдермен ӛңдейді (сурет-2): ӛткізіп ажарлау, киліге ажарлау, шетіне жеткізе ажарлау. Дайындаманың 2 шеңбер 1 жиегімен жылжуы жетекші шеңдердің 4 белгілі бҧрышқа бҧрылуы нәтижесінде немесе кӛлбеу тірек пышағының 3 есебінен жҥзеге асырылады. Екі шеңбер де бір бағытқа айналады. Ажарлау шеңберінің айналу жиілігі жетекші шеңбердің жиілігінен есе жоғары. А) өткізіп ажарлау; б) киліге ажарлау; в) шетіне жеткізе ажарлау; 1-ажарлау шеңбері; 2-дайындама; 3-тірек пышағы; 4-жетекші шеңбер; 5-тірек. Сурет Центрсіз ажарлау тәсілдері. Центрсіз ажарлау станоктарының кӛлденең берілісі жетекші шеңбердің және тірек пышағының қозғалмайтын ажарлау бабкасына қатысты ығысуымен жҥзеге асады; егер жетекші шеңбер қозғалмайтын 73

74 болса ажарлаушы бабка мен тірек пышағының қозғалуымен, ал тірек пышағы қозғалмай орналасса екі шеңбердің орын ауыстыруымен орындалады. Кӛптеген заманауи станоктарда жетекші шеңбердің тозуы деңгейлері бойынша тҧрақты ӛнімділікті сақтау ҥшін жетекші шеңбердің айналу жиілігін сатысыз реттеуді қолданады. Ӛңделетін бӛлшектер пышаққа немесе аяқшаларға базаланады. Станоктар ажарлаушы және жетекші шеңберлерді тҥзету аспаптарымен жабдықталады. Бҧл типтегі станоктарда дайындаманы бекіту ҥшін қандай да бір айлабҧйымдар қолданылмайды, ӛйткені оларды әртҥрлі қҧрылымды тірек пышақтарына базалайды. Пышақтарды легирленген болаттан тегіс немесе сатылы пішінмен жасайды., ал тірек бетін шыңдайды немесе кӛміртекті болаттан жасап, қырларын қатты қорытпалы пластинкамен жасайды. Жекізіп ажарлау немесе жалтырату кезінде тірек беттері қатты резеңкеден жасалған пышақтарды пайдаланады. 3М182 центрсіз ажарлау станогы тегіс, сатылы, конустық және пішінді айналу денелерінің бетін бойлық және киліге ажарлау әдістерімен ӛңдеуге арналған. 3М182 станогының техникалық сипаттамалары. Ажарлау диаметрі, мм...0,8-2,5 Ӛңделетін бӛлшектің ең ҥлкен ҧзындығы, мм Шеңбердің ӛлшемдері (диаметрі х ені), мм: ажарлаушы...200х40 жетекші...150х40 Жетекші шеңбердің айналу жиілігі, мин Электр қозғалтқыш қуаты, квт...7,5 Сырт ӛлшемдері, мм: ҧзындығы биіктігі ені Ажарлаудан кейінгі шеңберден ауытқуы, мкм...0,6 Ішкі бет ажарлау станоктары Ішкі ажарлау станоктары тесіктерді бойлық және кӛлденең беріліс әдістерімен ажарлауға арналған. Негізгі кеңінен таралған: басты қозғалысы ажарлау шеңберінің айналуы, шеңберлі беріліс дайындаманың айналуымен, ал бойлық және кӛлденең берілістер ажарлаушы шпиндельдің немесе бҧйым бабксының қозғалуымен жҥзеге асырылған ажарлаустаноктары. Бҧл топтың станоктары ҧңғымалы және центрсіз болуы мҥмкін. Бірінші жағдайда бӛлшек әртҥрлі қҧрылымдағы ҧңғымаларға, ал екіншілей- роликтер мен аяқшаларға базаланады. 74

75 Сонымен қатар планетарлық типтегі станоктар да бар, онда ірі бӛлшектер ӛңделеді және қозғалыссыз орнатылады. Ажарлаушы шпиндель ӛңделетін бӛлшектің осін айнала қозғалады және ӛз осінен айналып отырады. Сурет Ішкі ажарлау станогының кӛрінісі Ішкі ажарлау станогының типтік қҧрылымы 3-ші суретте келтірілген. Станок станинадан 1, кӛпір 2, бҧйым бабкасы 3, ҥстелден 7, ажарлау бабкасынан 6, бҥйір ажарлау айлабҧйымынан 4, басқару пультінен 5 тҧрады. Станоктың негізгі тҥйіндері станинаға жинақталады: ажарлаушы бабкасы бар ҥстел және бҧйым бабкасы бар кӛпір. Кӛпір кӛлденең сырғанау бағыттауытарымен, ҥстел бойлық домалау бағыттауыштарымен жылжиды. Бҥйіражарлау айлабҧйымы дербес жетегі бар бҥйіражарлау шпинделімен жабдықталған және гидроцилиндрдің қатысуымен шарикті втулкаларда бҧрылады. Бҥйіражарлау шпинделі, килігуді қамтамасыз ететін осьтік орын ауыстырады. Жҧдырықшаларды қозғау спиральді-рейкалы механизмі бар жҧдырықшалы ҧңғымалардың қҧрылымы токарлық станоктарға арналған осы типтегі ҧңғымалардан айырмасы кӛп емес. Жаппай ӛндіріс жағдайында жедел әрекет ететін тартпалы және магнитті патрондар қолданылады. Жалпақ ажарлау станоктары 75