ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚАУЫМДАСТЫҒЫ А. Н.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚАУЫМДАСТЫҒЫ А. Н."

Transcript

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚАУЫМДАСТЫҒЫ А. Н. Доғалов Н. С. Досмағанбетов МАКРОЭКОНОМИКА Оқулық Алматы,

2 ƏОЖ 330 (075.8) КБЖ я73 Д 54 Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Ғылыми кеңесі ұсынған Пікір жазғандар: экономика ғылымдарының докторы, профессор Д. М. Мадиярова; экономика ғылымдарының докторы, профессор А. Б. Майдырова. Д 54 Доғалов А. Н., Досмағанбетов Н. С. Макроэкономика: экономикалық мамандықтарға арналған оқу лық/ А. Н. Доғалов, Н. С. Досмағанбетов 2-бас., өңд. жəне толықт. Алматы: ЖШС РПБК «Дəуір», б. ISBN Аталған оқулықта макроэкономика пəнінің базалық сұрақтары жанжақты қарастырылған. Тақырыптық мəселелер теориялық тұрғыдан ғана емес, өзін-өзі тексеру сұрақтары, жаттығулар, есептер, графиктер мен кестелер, тест тапсырмалары, статистикалық деректер жəне негізгі ұғымдар көмегімен де жатық түсіндіріледі. Оқулық оқыту жүйесінің кредиттік технологиясына негізделген. Экономистер даярлайтын жоғары оқу орнының студенттеріне, оқытушыларға, сондай-ақ, макроэкономиканы өз бетінше оқитын оқырман қауымға арналады. ƏОЖ 330 (075.8) КБЖ я73 ISBN А. Н. Доғалов, Н. С. Досмағанбетов, 2012 ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2012

3 АЛҒЫ СӨЗ «Макроэкономика» курсы қазіргі уақытта өз алдына жеке пəн ретінде жоғары білімді мамандарды дайындауда аса маңызды рөл атқаратын экономикалық теория ғылымының құрамдас бір бөлігі. Əсіресе, Еліміздің экономикасының бəсекелік қабі лет тілігін арттыруға байланысты алға қойылған жаңа белестерді бағындыруда болашақ мамандардың инновациялық жетістіктерге негізделген сапалы білімі мен біліктілігі əрі экономикалық саясатты жасаудағы дайындықтары өте қажет-ақ. Сонымен қатар, осындай талаптар мен міндеттер Елбасының жыл сайынғы халыққа дəстүрлі жолдауларында, соның ішінде, «Қазақстанның əлемдегі барынша дамыған елу елдің қатарына кіру» Стратегиясын орындауда көрсетілген тапсырмалардан туындайды. Экономикалық теория ғылымын толық меңгеру үшін, оның бірінші бөлімі микроэкономикалық талдау курсын оқумен қатар, оның екінші құрамдас бөлімі макроэкономика курсын міндет ті түрде игеру қажет. Жалпы алғанда, макроэкономика теориялық пəн ретінде кез келген ел экономикасының макроэкономикалық саясатын жасаудың негізі болып табылады. Сол себепті, қазіргі уақытта, отандық экономикалық саясатты қалыптастырып жүзеге асыруда макроэкономика курсын оқу жоғары оқу орындарында міндетті пəнге айналған. Макроэкономика пəнiн оқытудың ең басты бағыты студент тердiң кəсiби деңгейiнің жоғарылығын камтамасыз ету, нарықтық экономиканың жаңа тетiктерiн терең түсiндiру, оны iс жүзiнде қолдануға машықтау. Макроэкономика пəнi студенттерді жаңаша ойлауға, олардың нарықтық көзқарасын, психологиясын қалыптастыруға тиiстi. Мұндай мамандарды дайындауда аталған курстың орны ерекше, өйткенi бiздiң пəннің танымдық жəне практикалық қызметтердi атқарумен қатар, басқа қолданбалы экономикалық пəндер үшiн əдіснамалық рөлi жоғары. 3

4 Макроэкономика курсының басты мақсаты студенттердің нарықтың жəне нарықтық бəсекелестіктің ұлттық экономика шеңберіндегі жаңа талаптарын меңгере алуына, олардың нарықтық тұрғыдан ой түйіндей білуіне, экономикалық психологиясын дамытуға жəне еліміздің экономикалық саясатын қалыптастыруға өз үлестерін қосуына көмектесу. Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді жүзеге асыру қажет: - макроэкономиканың əдіснамалық мүмкіндіктері мен тəсiлдерін игеру арқылы, оның негiзгi түсiнiктерi мен ұғымдарын түсiнiп, пəннiң негiзгi мəселелерiн қарастырғанда оларды қолдана бiлу; - макроэкономика арқылы жалпы теориялық бiлiм алып, оның қызметтiк тетiктерiн пайдаланудың тиiмдi жолдарын көрсете бiлу. Əсіресе, фискалдық жəне ақша-несие саясаттары тетіктері нің əртүрлі үлгілердегі ерекшеліктерін ажырата білу арқылы, оларды тиімді үйлестірудің мүмкіндіктерін экономикадағы нақты жағдайды ескере отырып шешім қабылдауға даяр болу; - нарықтық экономиканың Қазақстанда қалыптасуы мен даму ерекшелiктерiн терең түсiну арқылы, оны жетiлдiрудің жолдарын қарастыра бiлу; - макроэкономикадан алған бiлiмді басқа нақты экономикалық пəндерде жəне күнделiктi тiршiлiкте қолдана бiлу; - экономикалық бiлiмдi өз бетiмен терең игеруге үйрету жə не дайындау. Көрсетiлген мiндеттердi шешу үшiн макроэкономикалық тео рия курсының мазмұнын озық iлiмдерге сəйкес өзгерту жəне оларды оқыту үшiн жаңа оқу технологияларын пайдалануды көздеймiз, оларды оқу үдерісінде əрдайым қолданып отыруды қарастырамыз. Осы оқулықты оқырман қауымға ұсына отырып, пəнге байланысты негізгі экономикалық мəселелерді кеңінен ашуға барынша тырысамыз. Біріншіден, макроэкономиканың ең алдымен, ғылым болып қалыптасуындағы негізгі теориялық бағыттарына тоқталу, макроэкономиканың негізгі мəселелерін, əдістемесін, зерттеу пəні мен объектісін, макроэкономикалық саясат құралдарын қарастыру. 4

5 Екіншіден, негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді, ма к - ро экономикалық тепе-теңдіктің теориялары мен үлгілерін қарас тыру, макроэкономикалық теңдестіктің негізгі түрлерін анықтау. Макроэкономикалық талдаудың негізгі ерекшелігі аг регаттау əдісіне сүйене отырып, ұлттық экономиканың біртұтас жүйе ретіндегі іріленген өлшемдерін, яғни макроэкономикалық нарықтар мен субъектілердің мінез-құлықтарын зерттеу. Үшіншіден, макроэкономикалық қайшылықтар мен макроэко номикалық тұрақсыздықтың негізгі белгілерін, соның ішінде, экономиканың ауытқымалы кезеңділігіне, жұмыссыздық пен инфляция мəселелеріне кеңінен тоқталу. Төртіншіден, жабық экономикалық жүйе шеңберінде негізгі макроэкономикалық мəселелерді əртүрлі макроэкономикалық саясат құралдарын, яғни бюджет-салық, ақша-несие, əлеуметтік жəне басқа да саясаттарды жүргізу, пайдалану арқылы шешу жолдарын қарастыру. Бесіншіден, ашық экономикалық жүйе шеңберінде мем лекеттің сыртқы экономикалық мəселелерін сол аталған макроэкономикалық саясаттар тұрғысынан шешу жолдарын қарастыру. Осының ішінде, сыртқы сауда жəне оның теорияла ры, экспорттық-импорттық қатынастар, мемлекеттің сауда саясаты жəне оны жүргізудің құралдары, төлем балансы мен валюта бағамы сияқты сұрақтарды баяндау. Алтыншыдан, ел экономикасының даму нəтижесі əрі ұлы мақсаты ретінде экономикалық өсу деген маңызды сұ раққа тоқталып өту. Осының ішінде, экономикалық өсу мен эко номикалық дамудың негізгі факторларын айқындау, эконо микалық өсудің негізгі үлгілерін қарастыру. Жетіншіден, макроэкономика курсына қатысты барлық тақырыптарды, ондағы қарастырылатын сұрақтар мен мəселелерді əрдайым Қазақстан экономикасының егемен ел ретіндегі өткенгі, бүгінгі жəне ертеңгі даму тəжірибесіне, деректеріне сүйене отырып қарастыру. Макроэкономика курсын оқытудың осындай «жеті кереметін» іске асыру арқылы біз студенттерге экономиканың қазақ стандық жаңа үлгісінің қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктерін жан-жақты, əрі терең талдай алуына мүмкіндіктер 5

6 туғызып, соған қол жеткізуіміз қажет. Сонымен қатар, осындай қағидаларды ұстана отырып, оқыта алуды осы оқулықтың аса маңызды ерекшелігі деп білуіміз қажет. Макроэкономиканың негізгі мазмұны мен құрылымы қазіргі оқу үдерісінде қолданылып жүрген шетелдік жəне отандық авторлардың оқулықтары мен оқу құралдарында əртүрлі жəне біркелкі емес, сондықтан осы курстың құрылымын нақты анықтау қиынға соғады. Көптеген макроэкономикалық оқулықтар мен еңбектер шетелдік жəне ресейлік ғалымдардың зерттеулері - мен жазылған, соған байланысты олар осы пəнді өз экономикасының тəжірибесіне сүйеніп жəне өздерінің экономикалық даму мəліметтеріне сай пайымдап баяндайды. Алайда, макроэкономика ғылымына қатысты қазақстандық авторлардың да еңбектері соңғы жылдары жарыққа шығып жатыр. Сол себепті, біз макроэкономика курсының негізгі базалық сұрақтары мен теорияларын шетелдік жəне отандық авторлардың жазған оқулықтары мен оқу құралдарын жəне басқа да материалдарды кеңінен қолдандық. Қолданылған əдебиет көз дері əр тақырыптың соңында ұсынылатын əдебиеттер тізімінде көрсетілген. Бірақ оқулықта көрсетілген барлық тақырыптарды терең меңгерудің мүмкіндігі əртүрлі себептерге байланысты шектелген. Студенттер осыны ескере отырып, сапалы білім алу үшін көрсетілген əдебиет көздерін жəне ел экономикасына қатысты күнделікті ресми материалдарды кеңінен қолдануы тиіс. Макроэкономика курсының жоғарыда көрсетілген мақсаты мен міндеттерін орындау үшін, бұл оқулық экономиканың қазіргі заманғы озық ілімдеріне сүйене отырып құрастырылған жəне білім алудың кредиттік технологиясын пайдалануға негізделген. 6

7 1-тақырып МАКРОЭКОНОМИКАҒА КІРІСПЕ. МАКРОЭКОНОМИКАНЫҢ ПƏНІ ЖƏНЕ ƏДІСІ Мақсаты: макроэкономика курсының кіріспе бөлімімен таныса отырып, бұл пəннің зерттеу пəніне, объектісіне шолу жасау, талдау ерекшелігіне ерекше көңіл бөлу, сонымен қатар, пəннің негізгі зерттеу мəселелері туралы жалпы түсінік алу жəне осы пəнді не үшін оқу керектігін түсіну. Осы мақсатқа жету үшін мынадай талдау сұрақтары қарастырылады. Дəріс жоспары: 1. Қазіргі макроэкономика ғылымының қалыптасуы мен дамуы. 2. Макроэкономиканың зерттеу пəні жəне негізгі макроэ кономикалық мəселелер. 3. Макроэкономиканың зерттеу əдістері, мақсаттары жəне құралдары. Негізгі түсініктер: микроэкономика; макроэкономика; агрегаттау; макроэкономикалық үлгілеу; макроэкономикалық мақсаттар; макроэкономикалық құралдар; макроэкономикалық са я сат; экзогенді айнымалылар; эндогенді айнымалылар; позитивті талдау; нормативті талдау; Кейнстік экономикалық бағыт жəне т.б. Тақырыптың мазмұны. Экономикалық теория ғылымының бастапқыда бір ғана құ рамдас бөлігі болған ол микроэкономика. ХХ ғасырдың 30-жыл дарынан бастап, кейнстік теорияның өмірге келуімен байланысты, оның екінші құрамдас бөлігі пайда болды ол макроэкономика. Яғни, бүгінде экономикалық теория микроэкономика жəне макроэкономика болып екіге бөлінеді. Экономикалық теория күрделі қоғамдық жəне əлеуметтік əрі гуманитарлық ғылым. Оның зерттеу аясында, біз білетініміздей, 7

8 қоғамның шектеулі мүмкіндіктері жағдайында шексіз қажет тіліктерін қанағаттандырудағы қабылдайтын шешімдері сияқты мəселелер қаралады. Сондықтан біз экономикалық теориядағы микроэкономика курсын зерттеумен ғана шектеліп қоймаймыз. Макроэкономика курсы арқылы біз экономикалық теория деген адамзатқа қажетті үлкен ғылымды игеруді толық меңгере аламыз. Бірақ, макроэкономика ғылымын оқуды бастамас бұрын, оның зерттелуінің негізі болып табылатын микроэкономика курсына қысқаша тоқталып өтуіміз керек. Микроэкономика ғылымын жəне оның қалай оқытылғаны жөніндегі мəселелерді еске түсіре отырып, оған мынадай анықтама береміз. Микроэкономика жекелеген экономикалық агенттердің мінез-құлықтары мен тəртіптерін зерттейтін ұтымды субъектілердің дербес шешім қабылдауларын қарастыратын экономикалық теорияның негізгі бір саласы. Микроэкономика түсінігі бір мағынада ғана қарастырылмайды, ол бір жағынан, жекелеген фирмалардың, үй шаруашылықтарының жəне салалардың өз қызметтерінің ынталарын іске асыру жөніндегі шешімдерін зерттейді, ал екінші жағынан, ресурстарды тиімді пайдалану жəне оларды орналастыру, тауарлар мен қызметтерге баға белгілеу сияқты сұрақтарды да қарастырады. Макроэкономика ұлттық өндіріс көлемінің жалпы деңгейі, жұмыссыздық пен инфляция сияқты іргелі мəселелерді зерттейтін ғылым; экономикалық жүйені біртұтастылық ретінде қа растыратын, əрі ел экономикасының даму факторлары мен нəтижелерін жалпылама түрде зерттейтін экономикалық теорияның маңызды бір саласы. Алғашқы макроэкономикалық зерттеулер меркантилизм жəне физиократтар мектептерінен басталды. Ал қазіргі макроэкономика ғылымының негізін салушы ретінде атақты ағылшын экономисі Джон Мейнард Кейнс ( ) саналады. Оның 1936 жылы шыққан «Жұмыспен қамтудың, ақшаның жəне пайыздың жалпы теориясы» деген еңбегі негізінде макроэкономика өз алдына жеке ғылым ретінде қалыптасты. Джон Кейнс өзінің осы еңбегінде нарықтық экономикада үлкен жұмыссыздық пен іске асырылмаған өндірістік қуаттардың тұрақты жағдайы орын алуы мүмкін екендігін айтты, бірақ осындай жағдайда мемлекеттің 8

9 дұрыс ұйымдастырылған жəне жоспарланған бюджет-салық жəне ақша-несие саясаттары арқылы сол жұмыссыздықты қысқарта жəне экономикалық дағдарыстардың ұзақтылығын төмендете отырып, ұлттық өндіріске ықпал жасауға болатындығы жөніндегі мəселелерді дəлелдеуге тырысты. Кейнс біртұтас жүйе ретіндегі ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігін де дəлелдеді. Кейнстік экономикалық теория макроэкономика жəне экономикалық саясат салаларында аса басымды бағыт болып саналады. Осыған сəйкес, макроэкономиканың ғылым ретінде дамуының бастапқы импульсі Дж. М. Кейнстің экономикалық идеялары болғанын айта аламыз. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдардан бастап 60-жылдарға дейін макроэкономикалық саясаттағы кез келген талдау кейнстік қағидаларға сүйенді. Кейнстің қалыптастырып кеткен идеяларын, оның ізбасарлары неокейнстік бағыттың негізін салушылар Джон Хикс, Элвин Хансен, Пол Самуэльсон, Рой Харрод, Евсей Домар сияқты ғалымдар ары қарай дамыта түсті. Бірақ уақыт өте келе пайда болған жаңа теоретикалық бағыттар кейнстік экономикалық теорияның маңызын төмендете бастады. Кейнстік бағытқа қарсы аса салмақты түрде сын айтушы оппонент монетаризм теориясы қалыптасты. Оның негізін салушы америкалық экономист Милтон Фридмен ( ) болды. «Макроэкономика» терминін алғаш рет 1933 жылы норвегиялық экономист, Нобель сыйлығының иегері Рагнар Фриш ( ) (яғни, осы ұғымның алғашқы авторы) қолданды. Бұл ғалым өз еңбектерінде бірінші болып микро- жəне макро- талдауларды бөліп қарастырды. Келесі бір ғалым, Нобель сыйлығының иегері, голланд экономисі Ян Тинберген ( ) өз елі үшін алғашқы макроэкономикалық саясат үлгісін ұсынды. Ал макроэкономикалық талдау ғылыми айналымға Кейнстің басты еңбегі жарық көргеннен кейін нақты енгізіліп қолданыла бастады. Бірақ, жоғарыда атап өткеніміздей, макроэкономикалық талдау сұрақтары бірқатар ғасырлар бұрыннан-ақ маңызды түрде қарастырыла бастаған-ды. Француз экономисі-физиократ Франсуа Кенэ өзінің «Экономикалық кесте» (1758 ж.) деген еңбегінде алғаш рет экономикалық ғылым саласында қоғамдық өнімнің 9

10 натуралдық жəне құндық элементтері арасындағы баланстық пропорцияларды анықтау тұрғысынан қоғамдық ұдайы өндірісті талдауға талпыныс жасаған. Макроэкономикалық талдаудың маңызды жақтары ағылшын экономисі Давид Юмның төлем балансын зерттеу еңбектерінде де кездеседі. Қоғамдық ұдайы өндірісті макроэкономикалық тұрғыдан талдауды Карл Маркс те өзінің үлгісінде қолданды, ол «Капитал» еңбегінің 2-томында (1885 ж.) жиынтық қоғамдық өнімнің натуралдық-заттық жəне құндық құрылымдар арасындағы сəйкестіліктер мен байланыстарды зерттеді. Ал қазіргі уақытта, макроэкономика ғылымының дамуына елеулі үлесті посткейнстік мектептің өкілдері (Дж. В. Робинсон, Н. Калдор, П. Страфф), шведтік, чикаголық мектептің ғалымдары, жаңа классикалық макроэкономикалық бағыттың өкілдері (Р. Лукас, Р. Барро, Т. Сарджент, П. Ромер) жəне де «жаңа кейнсшілдер» мектебі (Дж. Акерлоф, О. Бланшар, Н. Г. Мэнкью, Д. Ромер, Д. Уэйл) қосып келеді. Тіпті осындай алуан түрлі мектептердің бар болуына байланысты əрі олардың макроэкономикалық ой-пікірлері мен көзқарастарының бірдей еместігіне қарамастан, бүгінгі күнге дейін əлемдік макроэкономикалық ғылымға англо саксондық бағыт үстемдік жүргізіп келеді деген ой айтылады, дегенмен соңғы онжылдықтарда Алманияның, Францияның, Италияның, Нидерландының, Жапония ның, Қытайдың, Ресейдің жəне басқа да бірқатар елдердің ғалымдарының ұстанымдары, көзқарастары мен бедел дері кеңейіп, осы ғылымға өз үлестерін қосып келеді. Сонымен, макроэкономика экономикалық теория ғылымының негізгі бөлімі ретінде адамдардың шексіз қажеттіліктері мен шектеулі экономикалық ресурстар сияқты іргелі мəселелерді ұлттық экономика деңгейінде зерттейтін ғылым саласы. Макроэкономика экономиканы біртұтас жүйе ретінде қарастырады. Макроэкономика салыстырмалы түрде жас əрі келешегі бар ғылым болып табылады. Дегенмен экономикалық теорияның бұл бөлімінде көптеген бəсекелес мектептер мен бағыттардың пікірлері орын алатындығын мойындай келе, микроэкономикаға қарағанда, макроэкономиканы зерттеу əлдеқайда қиын əрі күрделі екендігін айтқанымыз жөн. Көптеген ғылыми əдебиеттерде 10

11 бұл ғылымға əртүрлі анықтамалар беріледі. Сондықтан макроэкономикаға жоғарыда аталған анықтаманы толықтыра отырып, тағы да мынадай анықтамалар бере аламыз. Макроэкономика бұл тұрақты экономикалық өсу жағдайын, ресурстардың толық қамтылуын, инфляцияның төменгі деңгейін жəне төлем балансының тепе-теңдігін қамтамасыз ету тұрғысынан экономиканың қызмет етуін біртұтас жүйе ретінде зерттейтін экономикалық ғылымның аса маңызды бір саласы. Макроэкономика бұл экономикадағы агрегатталған (іріленген, біріктірілген, жүйеленген, жиынтықталған) өлшемдер мен көрсеткіштерді зерттейтін ғылым, яғни ұлттық экономикадағы агрегатталған мінез-құлықтар мен тəртіптерді зерттейтін ғылым. Макроэкономика бұл əлемде болып жатқан ғаламдық экономикалық мəселелерді жəне олардың кез келген ұлттық экономикамен өзара байланысын жəне оған əсер етуін зерттейтін ерекше ғылым. Көптеген экономистер макроэкономиканың зерттеу пəнін негізгі төрт макроэкономикалық мəселелермен байланысты рады. Олар берілген негізгі анықтамалардан туындайды: жұмысбастылық, инфляция, экономикалық өсу жəне төлем балансы. Макроэкономиканың зерттеу пəні негізгі макроэко номикалық мəселелер төңірегіндегі ұлттық экономиканың жалпы біртұтас жүйе ретіндегі əрекет ету заңдылықтары. Алайда макроэкономика осы төрт мəселемен ғана шектеліп қоймайды, оған тəн басқа да мəселелер бар. Макроэкономиканың зерттейтін негізгі мəселелері: 1. Тұрақты экономикалық өсу жəне оның қарқыны; 2. Жалпы экономикалық тепе-теңдік жəне оған қол жеткізудің жолдары; 3. Экономикалық цикл, оның пайда болу себептері; 4. Жұмысбастылық деңгейі жəне жұмыссыздық мəселесі; 5. Бағалардың жалпы деңгейі жəне инфляция мəселесі; 6. Пайыз мөлшерлемесінің деңгейі жəне ақша айналымының мəселесі; 7. Мемлекеттік бюджет жағдайы; 8. Бюджет тапшылығын қаржыландыру жəне мемлекеттік қарыз мəселелері; 11

12 9. Халықты əлеуметтік қорғау мəселелері; 10. Төлем балансының жағдайы жəне валюта бағамының мəселелері; 11. Ел ішіндегі ұлттық нарықтардың жағдайы жəне олардың сырт қы ортамен байланысы; 12. Тиімді макроэкономикалық саясатты жүргізу мəселелері. Жалпы алғанда, макроэкономика курсының мазмұны осы аталған макроэкономикалық мəселелердің мəнін ашуға жəне оларды шешуге негізделеді. Осымен бірге, сол макроэкономикалық мəселелердің үнемі тұрақты түрде бір-бірімен орын ауыстырып отыратындығын да есепке алған жөн, сол себепті микроэкономикаға қарағанда, макроэкономиканың зерттеу пəні мен объектісі əлі толық анықталмаған ғылым ретінде деп санап, ылғи да өзгеріске ұшырап отыратындығын айтып өтуіміз керек. Қазіргі уақытқа дейін əртүрлі макроэкономикалық мектептер макроэкономика курсының мазмұны мен құрылымын əр қырынан түсіндіріп келеді. Көптеген макроэкономикалық əдебиеттерде негізгі макроэкономикалық мəселелерді қарастыру тəртібі əртүрлі. Макроэкономиканың зерттеу объектісі бұл ұлттық экономиканың өсу қарқыны мен факторлары, ұлттық өнім мен ұлттық табыс көрсеткіштері жəне қоғамның байлығы. Макроэкономикалық көзқарас тұрғысынан халық шаруа шылығы төрт макроэкономикалық субъектіден құралады: 1. Үй шаруашылығы жұмыс күші ұсынысын жəне игіліктерге деген сұранысты қалыптастырады, алынған табыстарының бір бөлігін тұтынады, ал қалған бөлігін жинақтайды, олар ең аз шығын жұмсай отырып, өз пайдалылықтарын максималдауға тырысады. 2. Фирма өндіріс факторларына сұраныс білдіретін жəне игіліктердің ұсынысын жасайтын əрі инвестициялау үдерісін жүзеге асыратын белгілі бір елдегі барлық кəсіпкерлік сектордың жиынтығынан құралады. Фирмалар, əдетте, өз қызметтерін жүзеге асыру барысында ең жоғары пайда алуға тырысады. 3. Мемлекет ұлттық қауіпсіздік, ғылым, инфрақұрылым қыз меттері сияқты ерекше қоғамдық игіліктерді ұсынушы сектор, ол əдетте, пайданы максималдауды мақсат етіп қоймайды, 12

13 халық шаруашылығының тиімді əрекет етуі үшін оңтайлы жағдайлар жасайды. Сонымен қатар, мемлекет маңызды макроэкономикалық субъект ретінде игіліктерді өндіреді жəне сатып алады, салық салады, трансферттік төлемдер төлейді, ақша ұсынысын қалыптастырады. 4. Сыртқы орта шет елдердегі экономикалық субъектілердің жиынтығынан жəне шетелдік мемлекеттік институттардан құралады, олар отандық экономикаға өз игіліктерін ұсынады жəне сол отандық экономиканың өндірген игіліктеріне сұраныс білдіреді, экспорт пен импортты қалыптастырады. Сыртқы əлем секторы ұлттық төлем балансы мен валюта бағамының жағдайын анықтау үшін зерттеледі. Макроэкономика ғылымының өзіне тəн зерттеу əдістері бар. Жалпы əдіс деп біз белгілі бір нақты ғылымның пəнін зерттеу тəсілдерінің, амалдарының, формаларының жиынтығын, яғни ғылыми зерттеудің нақты құралдарын түсінеміз. Ал Макроэкономикалық талдаудың жалпы ғылыми əдістеріне мыналар жатады: - ғылыми абстракция əдісі; - анализ жəне синтез əдісі; - индукция мен дедукция əдістерінің үйлесімділігі; - нормативтік жəне позитивтік талдаудың үйлесімділігі; - «əртүрлі тең жағдайларда» принципін қолдану; - экономикалық агенттердің ұтымды шешім қабылдаулары туралы болжамдар; - тарихи жəне логикалық əдістердің бірлігі; - жүйелік-функционалдық талдау; - экономикалық-математикалық үлгілеу жəне т.б. Макроэкономикалық талдаудың ерекше əдісі ол а г р е - г а т т а у əдісі болып табылады. Агрегаттау дегеніміз берілген экономикалық құбылыстар мен үрдістерді біртұтас жиынтық ретінде жалпылама түрде көрсету жəне біріктіру. Агрегатталған өлшемдер нарықтық жағдаятты жəне оның өзгерісін сипаттайды (пайыз мөлшерлемесінің деңгейі, жалпы ұлттық өнім, жалпы ішкі өнім, бағалардың жалпы деңгейі, инфляция деңгейі, жұмыссыздық деңгейі жəне т.б.). Сонымен қатар, макроэкономикалық агрегаттау жоғарыда аталып өткен негізгі 13

14 макроэкономикалық субъектілерге (үй шаруашылығы, фирма, мемлекет жəне сыртқы орта) таралады жəне мынадай негізгі макроэкономикалық нарықтарды бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: 1. Игіліктер немесе тауарлар мен қызметтер нарығы (нақты нарық). 2. Ақша нарығы жəне бағалы қағаздар нарығы. 3. Еңбек нарығы жəне капитал нарығы. 4. Валюталық нарық. Макроэкономикадағы екінші ерекше əдіске экономикалық үлгілеу жатады. Үлгілеу дегеніміз əртүрлі экономикалық құбылыстар мен үрдістерді, олардың арасындағы функционалдық өзара байланыстарды логикалық түсініктермен, графиктермен, алгебралық сипаттамалармен қарапайым түрде түсіндіру. Макроэкономикалық үлгілер əртүрлі өлшемдеріне байланысты былай жіктеледі: - жалпылау дəрежесі бойынша: абстрактілі-теоретикалық жəне нақтылы-экономикалық; - құрылымдық дəрежесі бойынша: шағын көлемді жəне үлкен көлемді; - элементтердің өзара байланыстылығы сипатына қарай: сызықтық жəне сызықтық емес; - қамту деңгейіне немесе ауқымына қарай: жабық жəне ашық: жабық оқшауланған ұлттық экономиканы зерттеу үшін, ашық халықаралық экономикалық байланыстарды зерттеу үшін; - уақыт факторын есепке алу бойынша: статикалық уақыт факторы есепке алынбайды, динамикалық уақыт фактор ретінде қаралады. Макроэкономикада əртүрлі үлгілер қолданылады: ұлттық экономикадағы шеңберлі айналым үлгісі, AD-AS үлгісі, Кейнс кресі үлгісі, IS-LM үлгісі, Солоу үлгісі, Домар үлгісі, Харрод үлгісі, Самуэльсон-Хикс үлгісі, Манделл-Флеминг үлгісі жəне т.б. Осы үлгілердің барлығы жалпы құралдар ретінде қолданылып, ұлттық ерекшеліктерге ие бола алмайды. Кез келген үлгі нақты елдің экономикасына «қолайлы» немесе «қолайсыздық» белгісіне байланысты емес, оның көрсеткіштерінің экономикалық үдерістер 14

15 динамикасын зерттеудегі пайдалылық белгісіне байланысты бағалануы тиіс. Əрбір макроэкономикалық үлгіде ең маңыздысы факторларды таңдау, олар уақыттың нақты мерзімінде нақты мəселені макроэкономикалық тұрғыдан талдау үшін аса қажетті. Əрбір үлгіде айнымалылардың екі типі ажыратылады: Экзогенді (сыртқы) айнымалылар үлгіні құруға дейін анықталатын бастапқы ақпараттар, олар үлгіге сырттан келеді. Эндогенді (ішкі) айнымалылар үлгінің ішінде алға қойылған міндеттерді шешу үрдісінде қалыптасатын өзгер ме лілер, яғни сол үлгінің дəл өзі немесе үлгідегі міндеттерді шешудің нəтижесі болып табылады. Уақыт факторына байланысты өзгеріп отыратын экономикалық айнымалылар қорлар жəне ағындар болып бөлінеді. Қор айнымалылары бұл уақыттың нақты бір мезетінде ғана өзгеруі мүмкін өзгермелілер, яғни жылдың басына немесе соңына сəйкес келетін уақытта қаралатын объектінің жай-күйі (мысалы, белгілі бір уақытта экономикада жұмыспен қамтылған азаматтардың саны, жұмыссыздар саны, капитал көлемі, белгілі бір уақыттағы үй шаруашылықтарының жинаған байлықтары, мемлекеттік қарыз, мүлік, т.б.). Қорлар белгілі бір уақытта ғана анықталады. Ағын айнымалылары бұл уақытқа байланысты өлшеніп отыратын өзгермелілер, яғни белгілі бір уақыт, күн, ай, квартал, жыл аралығында өзгеріске ұшыраған экономикалық құбылыстар ағыны (мысалы, халықтың жиынтық табыстары мен шығындарының өзгерістері, инвестициялар, жинақтар, мемлекеттік шығындар, экспорт пен импорт, бюджет тапшылығы, табыс, елдегі халық саны, күн сайынғы еңбекке жарамды жасқа кіретін жəне одан шығатын азаматтардың саны, жұмысынан айырылған жəне жұмыс тапқан азаматтардың саны, т.б.). Экономикадағы қорлар мен ағындардың арасында өзара тығыз байланыс бар: ағындар қорларды өзгертіп отырады. Мəселен, қор айнымалыларын көл дейтін болсақ, онда ағынды сол көлге ағатын өзен деп айтуға болады. Сондай-ақ, белгілі бір тұлғаның байлығын уақыт өлшемінен тыс қор ретінде қарастыратын болсақ, онда 2011 жылдың 1 қаңтарында Баян де- 15

16 ген азаматшаның байлығы 100 мыңға тең деп аламыз. Алайда сол азаматша табысының өзгерісі туралы айтсақ, онда оның белгілі бір уақыттағы табысын анықтаймыз: Баян ай сайын 10 мың теңге табыс табады. Сонымен қатар, макроэкономикада позитивтік жəне нормативтік əдістер де кеңінен қолданылады. Позитивтік талдау бұл ұлттық экономиканың нақты іс жүзіндегі əрекетіне талдау жасау. Нормативтік талдау бұл ұлттық экономиканың дамуы үшін қандай да бір аспектілердің жəне жағдайлардың қолайлылығын немесе қолайсыздығын анықтайтын ұсыныстық жəне баға берушілік сипатқа ие əдіс. Позитивтік жəне нормативтік бағыттардың тиімді үйлесімі макроэкономикалық зерттеушілерге, ғылыми абстракцияның жоғары деңгейіне қарамастан, мемлекеттік экономикалық саясатты жүзеге асыру үшін теориялық негіз қызметін атқарады. Макроэкономиканың нақты мақсаттары (мақсаттар жүйесі) мыналар: 1. Ұлттық өндірістің жоғары жəне өспелі деңгейін қамтамасыз ету, яғни нақты жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) деңгейін арттыру. 2. Жұмысбастылықтың жоғары деңгейін (ең аз мəжбүрлі жұмыссыздық кезінде) қамтамасыз ету. 3. Бағалар деңгейінің тұрақтылығын (еркін нарықтардағы сұ раныс пен ұсыныстың өзара əрекеттесуі арқылы бағалар мен жалақының үйлесімділігін табу жолымен) қамтамасыз ету. 4. Төлем балансының нөлдік сальдосына қол жеткізу. Бірінші мақсаттың мəні мынада, яғни кез келген ұлттық эко номикалық қызметтің соңғы міндеті халықты қажетті тауарлармен жəне қызметтермен қамтамасыз ету. Ал ұлттық өнді - рістің жиынтық өлшеуіші ретінде соңғы тауарлар мен қыз меттердің нарықтық құнын сипаттайтын ЖІӨ саналады. Макроэкономиканың екінші мақсаты жоғары жұмысбас тылыққа қол жеткізу жəне жұмыссыздықты төмендету болып табылады. Экономикалық циклдің əр фазасында жұмыссыздық деңгейі ауытқып отырады. Тоқырау фазасында жұмыс күшіне сұраныс қысқарып, жұмыссыздық артады. Ал жандану фазасында жұмыс күшіне сұраныс артады, жұмыссыздық қысқарады. Алай- 16

17 да, жұмысқа жарамды халықтың бəрінің қажетті жұмыс орнына деген қажеттіліктерін қанағаттандыру бұл қол жеткізілуі қиын күрделі міндет. Макроэкономиканың үшінші мақсаты еркін нарықтар жағдайындағы бағалардың тұрақтылығы. Бағалардың жалпы дең гейін тұтынушылық бағалар индексі арқылы өлшеуге болады, ол тауарлар мен қызметтер «қоржынының» шектелген жиынын алуға кететін шығындарды есептейді. Төртінші мақсат ашық экономикаға қатысты жəне төлем балансының нөлдік сальдосы кезінде толық жұмысбастылық деңгейінде жалпы экономикалық тепе-теңдікке жету. Осындай негізгі макроэкономикалық мақсаттардың арақа тынасы макроэкономикалық саясаттың негізгі міндетін сипаттайтын басты макроэкономикалық мақсатты анықтайды, ол екі нысанда көрініс табады: 1) аралық макроэкономикалық мақсаттар; 2) тактикалық макроэкономикалық мақсаттар. Біріншісі негізгі макроэкономикалық міндеттердің маңызды лығын реттейді, ал екіншісі ұлттық экономиканың өзгеріп оты ратын экономикалық жағдаятқа қарай қайта жасақталып отыруын жүзеге асырады. Макроэкономика жалпы алғанда ұлттық шаруашылықтың əрекет ету заңдылықтарын зерттейтін ғылым ретінде ең алдымен, макроэкономикалық саясатты қалыптастырудың теориялық негізі болып табылады. Макроэкономикалық саясат бұл əлеуметтік жəне экономикалық мəселелерді шешуге бағытталған шаралар мен ісқимылдар жүйесі. Макроэкономикалық саясаттың объективті мақсаты ұлттық экономикадағы қарама-қайшылықтарды жұмсарта отырып экономикалық тиімділік пен əлеуметтік əділеттілікті қолдау. Қазіргі уақытта, мемлекеттің макроэкономикалық саясатын Үкімет пен Орталық банк жүргізеді. Мемлекет экономикаға əсер ету мақсатында бірнеше макроэкономикалық саясат құралдарын пайдалана алады. Макроэкономикалық саясат құралдары бұл бір немесе бірнеше макроэкономикалық мақсаттарды жүзеге асыруға

18 мүмкіндік беретін жəне үнемі мемлекеттің бақылауында болатын экономикалық өзгермелілер. Макроэкономикалық саясат құралдарының мынадай түрлері бар: 1. Бюджет-салық (фискалдық) саясаты бұл мемлекеттің салық салу жəне мемлекеттік шығындар арқылы экономикаға əсер етуі. 2. Ақша-несие (монетарлық) саясаты бұл мемлекеттің елдің ақша, несие жəне банк жүйелері жолымен экономикаға əсер етуі. 3. Табыстар саясаты мемлекеттің инфляцияны ұстап тұру мақсатында жалақы мен бағаларды директивалық шаралармен тікелей бақылауға алу арқылы экономикаға əсер етуі. 4. Сыртқы экономикалық саясат мемлекеттің ашық экономика жағдайында халықаралық сауда қатынастарына араласа отырып, ұлттық экономиканың өсуі мен тиімділігін арттыру, халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту мақсатында таза экспортты реттеуге араласуы. 5. Сауда саясаты тарифтер, квоталар жəне басқа да сыртқы экономикалық реттеу құралдары арқылы мемлекеттің экспорт пен импортты ынталандыруға немесе шектеуге араласуы. Жоғарыда аталған мақсаттарды орындау барысында қолданылатын макроэкономикалық саясаттармен бірге ұлттық эконо микада əлеуметтік саясат, валюталық саясат сияқты құрал дар да кеңінен қолданылады. Бірақ макроэкономикалық сая сат тың қандай құралы қолданылса да, олар ұлттық эконо миканың қалыптасқан нақты жағдайына қарай жəне қандай да бір эко но микалық мəселені нақты шешу кезінде əрқашанда маңызды болып қала береді. 18 Қорытынды 1. Макроэкономикалық агрегатталған жиынтық өлшемдерді зерттейді: жиынтық сұраныс, жиынтық ұсыныс, жұмысбастылық, баға лардың жалпы деңгейі, инфляция, төлем балансы жəне т.б. 2. Макроэкономикада мемлекеттің рөліне жəне ішкі экономикалық

19 жəне сыртқы экономикалық салаларды мемлекеттік реттеудің əдістеріне аса маңызды түрде көңіл бөлінеді. 3. Макроэкономиканың əдістері позитивтік жəне нормативтік талдау, сонымен қатар агрегаттау, «əртүрлі тең жағдайларда» қағидасы, тепе-теңдіктік бағыт, қор жəне ағын айнымалыларының айырма шылықтары сияқты əдістер жатады. 4. Макроэкономикада зерттелетін нарықтың негізгі субъектілері үй шаруашылығы, фирма, мемлекет жəне сыртқы орта. 5. Экономикадағы табыстар мен шығындардың шеңберлі айналымы нарықтың барлық субъектілерінің өзара байланыстарын көрсетеді. 6. Табыстар мен шығындардың шеңберлі айналымында қуат беру көрсеткіштері бұл инвестициялар, мемлекеттік шығындар, экспорт. Жылыстау көрсеткіштері бұл жинақтар, салықтар, импорт. 7. Макроэкономикадағы негізгі бəсекелес мектептер кейнстік жəне неоклассикалық бағыттармен сипатталады. Өзін-өзі тексеру сұрақтары 1. Макроэкономиканың ғылым болып қалыптасуындағы негізгі бағыттар қандай? 2. Макроэкономиканың зерттеу пəнін атаңыз. 3. Макроэкономиканың негізгі мақсаттары қандай? 4. Макроэкономикалық талдау кезінде қандай əдістер қолданылады? 5. Қор жəне ағын көрсеткіштері қалай сипатталады? 6. Макроэкономиканың зерттейтін негізгі мəселелері қандай? 7. Экономика макродеңгейде қандай секторлар мен нарықтарға бөлінеді? 8. Макроэкономикалық саясаттың негізгі жүргізілу құралдары қандай? 9. Ұлттық есепшот жүйесі қандай мақсаттар үшін қолданылады? 10. Жалпы ішкі өнімнің жалпы ұлттық өнімнен айырмашылығы қандай? Ұсынылатын əдебиеттер тізімі Негізгі: 1. Мамыров Н. Қ., Тілеужанова М. Ə. Макроэкономика: Оқулық. - Алматы: Экономика, Тарау Макроэкономика: учебник / Под общ. ред. А. А. Абишева, К. А. Хубиева. Алматы: «Экономика», Раздел 1, глава Вечканов Г. С., Вечканова Г. Р. Макроэкономика. 2 - е изд. - Спб.: Питер, Глава 1. 19

20 4. Агапова Т. А., Серегина С. Ф. Макроэкономика: учебник / Под общ. ред. д.э.н., проф. А. Ф. Сидоровича; МГУ им. М. В. Ломоносова. 8 - е изд., перераб. и доп. М.: Издательство «Дело и Сервис», Глава Курс экономической теории: учебник 5-е исправленное, дополненное и переработанное издание/ Под общ. ред. Чепурина М. Н. и Киселевой Е. А. Киров: «АСА», (Раздел 3: Макроэкономика; Раздел 4: Международные аспекты экономической теории). Глава Селищев А. С. Макроэкономика. 3-е изд. - Спб.: Питер, Глава Ивашковский С. Н. Макроэкономика: Учебник. 2-е изд., испр., доп. М.: Дело, Раздел 1, глава ҚР Президенті Н. Ə. Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту Қазақстан дамуының басты бағыты», 2012 ж. 28 қаңтар. 9. ҚР Президенті Н. Ə. Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз», 2011 ж. 28 қаңтар. 10. ҚР-ның Президенті Н. Ə. Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Қазақстанның бəсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» ж. 2 наурыз. 11. Н. Назарбаев. Қазақстан : «Ел Президентінің Қазақстан хал қына жолдауы», Алматы 1998 ж. 20 Қосымша: 1. Ғабит Ж. Х., Доғалов А. Н., Досмағанбетов Н. С. Микроэкономика: экономикалық мамандықтарға арналған оқулық/ Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, б. 2. Доғалов А. Н., Досмағанбетов Н. С. «Макроэкономика» пəнінен курстық жұмысты орындау бойынша əдістемелік нұсқау (экономикалық мамандықтар үшін) Астана: Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, б. 3. Сейткасимов Г. С. Макроэкономические проблемы современной экономики Казахстана: Монография. Астана: Изд. КазУЭФМТ, c. 4. Курганбаева Г. А. Экономика Казахстана в ХХІ веке: монография. Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, с. 5. Тоқсанбай Сүлеймен Рақымжанұлы. Үлкен экономикалық орысша-қазақша сөздік/большой экономический русско-казахский словарь. Алматы, б. 6. Тарасевич Л. С., Гальперин В. М., Гребенников П. И., Леусский А.И.

21 Макроэкономика: Учебник / под ред. Тарасевича Л.С. 5-е изд.- М.: ЮРАИТ, с. 7. Вечканов Г. С., Вечканова Г. Р. Макроэкономика. Учебное пособие. 6-е изд.- Спб.: Питер, с. 8. Абакумова О. Г. Макроэкономика. Конспект лекций: Пособие для подготовки к экзаменам. М.: ПРИОР Издат, с. 9. Базылев Н. И. и др. Макроэкономика. Учебное пособие. М.: ИН- ФРА М, с. 10. Введение в макроэкономику: Учебное пособие./ Под ред. М. Е. Дорошенко - М.: ЮНИТИ, с. 11. Н. Грегори Мэнкью. Макроэкономика. Пер. с англ.- М., Изд-во МГУ, с. 12. Долан Э., Линдсей Д. Э. Макроэкономика/Под общ. ред. Б. Лисовика. Спб: Матвеева Т. Ю. Введение в макроэкономику. Учебное пособие, 2-е изд. М.: ГУ ВШЭ, с. 14. Бродский Б. Е. Лекций по макроэкономике переходного периода: Учебное пособие. М.: Изд. дом ГУВШЭ, с. 15. Смагулова Ш. А., Баспакова А. Макроэкономика. Учебное пособие, Алматы: Жеті жарғы, с. 16. Шишов А. Л. Макроэкономика. М.: Ассоциация авторов и издателей «Тандем», Издательство ЭКМОС, 1997 г. 320 с. 17. Бункина М. К., Семенов В. А. Макроэкономика (Осн. эк. политики): Учебник. Изд-во «ДИС», с. 12. Кейнс Д. М. Общая теория занятости, процента и денег. Практика сабағының жоспары: Практика сабағын «дөңгелек үстел» түрінде өткізу жоспарланған, тақырыптың негізгі теориялық сұрақтарын пікірталас, ауызша жауап беру, дискуссия, сұрақ-жауап, т.б. ұйымдастыру əдістері арқылы жүргізілуі тиіс. Мақсаты: пəннің кіріспе бөлімімен танысу. Курстың негізгі зерттеу пəнін жəне мəселелерін талқылай отырып, бұл пəнді не үшін оқу керектігін түсіну жəне оның қазіргі экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орнын анықтау. Ол үшін практика сабағында тақырып бойынша мынадай сұрақтардың мəнін ашу керек: 1. Макроэкономиканың зерттеу пəні, мақсаттары мен мəселелері. Макроэкономикалық саясат. 21

22 2. Макроэкономиканың негізгі зерттеу əдістері: агрегаттау, макроэкономикалық үлгілеу. 3. Макроэкономикалық зерттеулердің жəне макроэкономика ғылымының қалыптасуы мен тарихи даму кезеңдері. 22 Студенттің оқытушының жетекшілігімен жүргізілетін өзіндік жұмыстары (СОӨЖ) жəне студенттің өзіндік жұмыстары (СӨЖ) тапсырмалары: Мақсаты: тақырыптың негізгі талқылау сұрақтарын мəселелік тұрғыдан қарастыру үшін ұсынылатын əдебиеттерді игеру, сонымен қатар, тақырыпты толық меңгеріп бекіту үшін макроэкономиканың негізгі талдау ерекшеліктерін төмендегідей ұсынылатын жəне басқа да тапсырмаларды орындау. 1. Тақырып бойынша э к о н ом и к а л ы қ с ө зд і к (глоссарий) жасау. 2. Тақырып бойынша л о г и к а л ы қ с хе м а л а р құрастыру. 3. Реферат, эссе, баяндама тақырыптары: - Мен макроэкономика пəнін не үшін оқимын? (эссе); - Джон Мейнард Кейнс қазіргі макроэкономиканың негізін салушы; - Макроэкономиканың қазіргі маңыздылығы мен экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны мен рөлі; - Қазақстанда ұлттық экономиканы дамытудағы макроэкономикалық талдаудың ерекшеліктері; - Макроэкономикалық теорияны дамытудың неокейнстік тұжырымдамалары; - Макроэкономика ғылымы бұл нормативті экономика; - Микроэкономика макроэкономиканың негізі ретінде. 4. Өзіндік жазба жұмыстары (конспект): - Макроэкономикалық үлгілер жəне оларды құрудағы функ ционалдық байланыстар; - Макроэкономикадағы уақыт факторы жəне күтімдер теориясы; - Негізгі макроэкономикалық мектептердің постулаттары. 5. Мына тұжырымдамалардың қайсысы дұрыс: 1) Ex ante макроэкономикалық талдау елдің макроэкономикалық жағдайын өткен кезеңдерде анықтайды.

23 2) Макроэкономикалық агрегаттау тек макроэкономикалық субъектілерге таралады. 3) Кəсіпкерлік сектор отандық жəне шетелдік фирмалардың жиынтығынан құралады. 4) Еңбек нарығы макродеңгейдегі агрегатталған нарықтардың бірі болып табылады. 5) Экономиканың жабық үлгісі сыртқы орта секторын есепке алады. 6) Экзогенді айнымалылар бастапқы ақпараттан құралады. 7) Қор айнымалылары экономикалық зерттеу объектісінің жағдайын уақыттың белгілі бір мезетінде қарастырады. 8) Инвестициялар қор болып табылады. 9) Макроэкономика ғаламдық экономикалық мəселелерді зерттеумен айналыспайды. 10) Макроэкономикалық талдаудың ерекшелігіне шекті талдау əдісі жатады. 6. Тест сұрақтарына жауап беру қажет: 1. Əртүрлі экономикалық құбылыстар мен үрдіс арасында пайда болатын функционалдық байланыстарды айқындау мақсатында құрылған жүйелік сипаттама: а) микроэкономикалық үлгі ə) макроэкономикалық үлгі б) макроэкономикалық жүйе в) макроэкономикалық саясат 2. Қазіргі макроэкономика ғылымының негізін қалаушы кім: а) Д. Кейнс ə) К. Макконел мен С. Брю б) П. Самуэльсон в) У. Нордхауз 3. Макроэкономика бұл: а) экономиканың даму заңдылықтарын адам, отбасы жəне кəсіпорын деңгейінде зерттейтін экономикалық теорияның бір бөлімі ə) ресурстар мен өндіріс факторларының шектеулі болу жағдайында адамдардың іс-əрекетін зерттейтін ғылым б) экономиканы біртұтас жүйе ретінде зерттейтін ғылым в) экономикалық ойдың даму кезеңдерін зерттейтін ғылым 4. Макроэкономикалық талдаудың ерекшелігіне не жатады? а) көрсеткіштерді комбинациялау ə) берілгендерді агрегаттау 23

24 б) корреляциялық тəуелділікті құрастыру в) графиктерді құрастыру 5. «Макроэкономика» терминінің авторы кім? а) Дж. Кейнс ə) М. Фридмен б) Р. Фриш в) И. Фишер 6. Мыналардың қайсысы макроэкономикалық мақсатқа жатады: а) нақты ЖІӨ-нің деңгейін арттыру ə) жұмыссыздық мəселесі б) бюджет тапшылығы в) инфляция деңгейі 7. «Макроэкономика» термині қай жылы ғылыми тұрғыдан алғаш қолданысқа енгізілді: а) 1936 жылы ə) 1890 жылы б) 1961 жылы в) 1933 жылы 8. Статикалық күтімдер тұжырымдамасы бойынша: а) экономикалық субъектілер өткен жағдайлар болашақта қайталанады деп күтеді ə) экономикалық субъектілер бұрын жіберілген қателіктерін ескере отырып, болашақты күтуде түзетулер енгізеді б) экономикалық субъектілердің болашақты болжауы өздерінде бар ақпараттың барлығын өңдеу арқылы оңтайлы нəтиже негізінде құрылады в) экономикалық субъектілер жүзеге асқан тəжірибелерді нақты бағалайды 9. Мыналардың қайсысы негізгі макроэкономикалық мəселеге жатпайды: а) тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу ə) экономикалық цикл жəне оның шығу себептері б) инфляция мен жұмыссыздық мəселесі в) ұлттық кəсіпорындардың пайдасын арттыру 10. Жабық жүйедегі макроэкономиканың негізгі субъектілері: а) үй шаруашылығы, фирма ə) үй шаруашылығы, фирма жəне мемлекет б) мемлекет жəне сыртқы орта в) сыртқы орта мен ішкі орта. 24

25 11. Мына экономистердің қайсысы неокейнстік бағыттың негізгі өкілі болып табылады: а) П. Самуэльсон ə) М. Фридмен б) Г. Мэнкью в) Р. Лукас 12. Егер экономикалық субъектілер алдағы жылы инфляция дең гейі ағымдағы жылғы деңгейге тең болады десе, онда олардың болжамдары қандай күтімдер бойынша қалыптасады: а) статистикалық ə) бейімделушілік б) оңтайлы в) статикалық 13. Мыналардың қайсысы ашық макроэкономикалық жүйедегі мəселе болып табылады: а) тиімді макроэкономикалық саясатты жүргізу ə) төлем балансының жағдайы б) пайыз мөлшерлемесінің деңгейі в) жоғарғы деңгейдегі жұмысбастылықты қамтамасыз ету 14. Мына макроэкономикалық мақсаттардың қайсысы ашық экономикаға тəн болады: а) төлем балансының нөлдік сальдосы ə) жоғары деңгейдегі жұмысбастылық б) ұлттық өндірістің жоғары деңгейін қамтамасыз ету в) бағалар деңгейінің тұрақтылығы 15. Макрокономикалық модельді құруда зерттеліп отырған макроэкономикалық құбылыстың немесе үрдістің мазмұны мен құрылымын сипаттау үшін қандай функционалдық байланыс қолданылады: а) технологиялық ə) мінез-құлықтық б) институционалдық в) дефинициондық 16. Оңтайлы күтімдер теориясы бұл қандай мектеп? а) неокейнстік мектеп ə) неоклассикалық мектеп б) «жаңа кейнсшілдер» мектебі в) жаңа классикалық макроэкономикалық мектеп 17. Жаңа классикалық макроэкономикалық мектептің негізгі өкілі: а) Дж. Робинсон 25

26 ə) Р. Лукас б) О. Бланшар в) Э. Хансен 18. Макроэкономикалық субъект «сыртқы ортаның» негізгі міндеті: а) экспорт пен импортты қалыптастыру ə) халық шаруашылығының тиімді əрекет етуі үшін қолайлы жағдайлар жасау б) ең аз шығын жұмсай отырып максималды пайдалылыққа жету в) пайданы максималдауға тырысу 19. Макроэкономиканың зерттеу объектісі бұл...: а) экономикалық игіліктер туралы шешім қабылдау ə) ұлттық өнім мен ұлттық табыс көрсеткіштері, қоғамның байлығы б) салық салу, трансферттік төлемдер төлеу жəне ақша ұсынысын қалыптастыру в) негізгі макроэкономикалық мəселелерді зерттеу 20. Макроэкономикалық саясат құралдары бұл...: а) мемлекеттің үнемі бақылауында болатын жəне бір немесе бірнеше мақсаттардың орындалуына мүмкіндік беретін экономикалық өзгермелілер ə) макроэкономикалық теорияны дамыту үшін ескерілетін ғалымэкономистердің көзқарастары б) экономикаға əсер ету мақсатында салық салу мен мемлекеттік шы ғындарды қолдану в) макроэкономикалық үлгілерді құруда қажетті мəліметтер базасының жиынтығы 26

27 2-тақырып ҰЛТТЫҚ ЕСЕПШОТТАР ЖҮЙЕСІ. НЕГІЗГІ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР Мақсаты: макроэкономикалық талдаудағы негізгі көрсеткіш терді жан-жақты талдау, ұлттық-есеп шоттар жүйесінің мəн мағынасын түсіну, ұлттық экономика деңгейіндегі негізгі секторларды қарастыру жəне негізгі субъектілердің əрекеттеріне баға беру, ұлттық экономика шеңберіндегі табыстар мен шығындардың шеңберлі айналымын жəне оның үлгілерін қарастыру. Осы мақсатқа жету үшін мынадай сұрақтарды талқылау қажет. Дəріс жоспары: 1. Ұлттық есепшоттар жүйесі жəне оның пайда болуы. 2. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер жəне олардың түрлері. 3. Жалпы ұлттық өнімді есептеу əдістері. Баға индекстері. Негізгі түсініктер: шеңберлі айналым үлгісі; жалпы ұлттық өнім; жалпы ішкі өнім; қосылған құн; атаулы ЖҰӨ; нақты ЖҰӨ; аралық өнім; соңғы өнім; ЖҰӨ дефляторы; Ласпейрес индексі; Пааше индексі; Фишер индексі; жеке тұтыну шығындары; жиынтық жеке инвестициялар; амортизация; мемлекеттік сатып алымдар; таза экспорт; таза ұлттық өнім; ұлттық табыс; жеке табыс; қолда бар табыс; ұлттық есепшоттар жүйесі; таза экономикалық əлауқат; ұлттық байлық; қуат беру; жылыстау; көлеңкелі экономика жəне т.б. Тақырыптың мазмұны. Ұлттық экономиканың көрсеткіштерін статистикалық тұрғыдан есепке алмай, макроэкономикалық үрдістерді тиімді жүргізу жəне реттеу мүмкін емес. Макроэкономиканың пəні мен əдісінің ерекшелігі микроталдауда қолданылмайтын түсініктер мен категорияларды қолдануды талап етеді. Ұлттық экономиканы макродеңгейде сипаттау үшін қолда- 27

28 нылатын негізгі стандарт ол ұлттық есепшоттар жүйесі (ҰЕЖ) ұлттық өнім мен ұлттық табысты өндіру, бөлу жəне соңғы пайдалану үрдістерін сипаттайтын бухгалтерлік есепшот нысанындағы кестелер кешені. ҰЕЖ-нің негізгі мақсаты ұлттық өнімнің (ұлттық табыстың) қалыптасуы мен пайдалану үдерістерін кешенді əрі жан-жақты талдау үшін, экономикалық саясатты жүргізу мен үлгілерді құру жəне болжау үшін, қажетті мəліметтермен қамтамасыз ету. Қазіргі ҰЕЖ экономикалық үрдістер мен экономикалық операцияларды бейнелейтін көрсеткіштер жиынтығын құрайды. ҰЕЖ терминін алғаш рет макроэкономикалық ғылымға голланд экономисі Ван Клифф енгізген болатын жəне ол халық шаруашылығының шеңберлі айналымы үлгісіне негізделеді. ҰЕЖ шет мемлекеттерде қолданыс тапқан жəне осы уақытқа дейін тек батыстық статистикада қолданылып келді. ҰЕЖ-ны құрудың алғашқы талпыныстары мен тəжірибелері Ұлыбританияда 1946 жылы, АҚШ-та 1947 жылы, Францияда 1949 жылы қолданылды. Ал қазіргі заманғы ҰЕЖ-нің соңғы үлгісін ағылшын экономисі, Нобель сыйлығының иегері Ричард Стоун жасады жəне осы жаңа стандарт 1993 жылы Біріккен Ұлттар ұйымында мақұлданып, жүзден астам мемлекеттерде қолданылып келеді. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер ұлттық есепшоттар жүйесі арқылы көрсетіледі. Ұлттық есепшоттар жүйесі жиынтық өнімнің (өндіріс көлемінің) үш негізгі көрсеткішін: 1. жалпы ұлттық өнімді (ЖҰӨ); 2. жалпы ішкі өнімді (ЖІӨ); 3. таза ұлттық өнімді (ТҰӨ) жəне де жиынтық табыстың үш негізгі көрсеткішін: 1. ұлттық табысты (ҰТ); 2. жеке табысты (ЖТ); 3. қолда бар табысты (ҚБТ) қамтиды. ЖҰӨ бұл кез келген азаматтардың өз елі ішінде жəне басқа елдерде өзінің ұлттық капиталы көмегімен бір жылда өндірген жəне сатқан тауарлары мен қызметтерінің нарықтық құндарының жиынтығы. 28

29 ЖІӨ бұл сол елде тұратын өндірушілер капиталының ұлттық сипатына қарамастан бір жылда өндірген жəне сатқан тауарлары мен қызметтерінің нарықтық құндарының жиынтығы. Мысалы, жапондық «Тайота» фирмасы өз өнімін Қазақстан нарығында сатса, онда сатылған өнімнің құны жапон елінің ЖҰӨ-нің құрамына кіреді де, олардың ЖІӨ құнына кірмейді. Бірақ Қазақстанның ЖІӨ-не кіреді, ал ЖҰӨ құрамына кірмейді. Сол сияқты Жапонияда жұмыс істейтін қазақ азаматының табысы Қазақстанның ЖҰӨ көрсеткіші құрамына кіреді де, ЖІӨ құрамына кірмейді, ал Жапонияның ЖІӨ-не кіреді де, ЖҰӨ-не кірмейді. ТҰӨ тозған құрал-жабдықтардың орнын толтырғаннан кейін тұтынуға қалған түпкі өнімдер мен қызметтердің жиынтығы. Ол ЖҰӨ-нен амортизацияны (А) шегеру арқылы анықталады: ТҰӨ = ЖҰӨ А ТҰӨ ЖҰӨ-нің халық тұтынуына кететін бөлігін көрсетеді. ТҰӨ-ң құрамында тұтыну саласына түспейтін əртүрлі салықтар бар. Оларға жанама салықтың түрлері: акциздер, кедендік салықтар, қосылған құнға салынатын салық жатады. Осыларды ТҰӨ-нен шегерсек ұлттық табысты табамыз: ҰТ = ТҰӨ жанама салықтар ҰТ елдің барлық тұрғындарының жиынтық табыстары, ұлттық сипаттағы өндіріс факторларының (еңбек, капитал, жер жəне кəсіпкерлік қабілет) барлық иелерінің тапқан табыстары: жалақы, пайыз, рента жəне пайда. Бірақ осындай табыстардың барлығы түгел тұтыну мен жинақтауға жұмсалмайды. Сондықтан келесі макроэкономикалық көрсеткіш жеке табысты табу үшін ҰТ-тан азаматтардың əлеуметтік сақтандыруға жарналарын, корпорациялардың бөлінбеген пайдасын, корпорациялық табыс салықтарын шегеріп, трансферттік төлемдерді қосамыз. ЖТ = ҰТ əлеуметтік сақтандыру жарналары бөлінбеген пайда корпорациялық табыс салығы + трансферттік төлемдер Жеке табыстан азаматтардың жеке салықтарын: табыс салығын, мұра жəне мүлік салығын шегерсек қолда бар табыс қалады. Ол тұтыну мен жинақтауға жұмсалады. ҚБТ = жеке табыс мұраға салық мүлік салығы табыс салығы 29

30 Ұлттық есепшоттар жүйесінің көрсеткіштері жиынтық өнім мен жиынтық табысты тек сандық тұрғыдан ғана бағалайды, олар халықтың өмір сүру сапасын жəне əл-ауқаттылық деңгейін сипаттай алмайды, сонымен қатар, бұл көрсеткіштер ғылымитехникалық прогрестің жəне экономикалық өсудің жағымды жəне жағымсыз салдарларын да есепке алмайды. Ал тұрғындардың өмір сүру сапасын жəне əл-ауқаттылық деңгейін ұлттық байлық, таза экономикалық əл-ауқат жəне жан басына шаққандағы ЖІӨ сияқты көрсеткіштер анықтайды. ЖҰӨ-ді есептеу үшін бағаның өзгеруін ғана емес, сонымен қатар, қайта есептеуді де ескеру қажет. Қайта есептеу мəселесі қалай орын алады? Көптеген өнімдер базарға түспес бұрын өндіріс сатыларынан өтеді. Сондықтан көптеген өнімдердің құрамдас бөлшектері бірнеше рет сатып алынады. Қайта есептеуді болдырмас үшін ЖҰӨ-ді есептегенде тек соңғы өнімнің нарықтық бағасы ғана алынады. Соңғы өнім бұл соңғы пайдалану үшін сатып алынатын өнім. Аралық өнім өңдеуге жəне қайта қымбатқа сатуға арналған өнімдер. Мысалы, машинаның дөңгелегі. Тəжірибеде қайта есептеуді болдырмас үшін тек қосылған құнды есептейді. Қосылған құн бұл шикізат пен материалдарға кеткен шығындарды шегергендегі өнімнің нарықтық құны. Кез келген тауар дың құны шикізат бағасынан, басқару шығынан, жұмысшы жалақысынан тұрады. Сондықтан біз өнім құнынан барлық ши кізат пен материалдарға кеткен шығындарды шегерсек, онда қалған бөлігі қосылған құнды құрайды. ЖҰӨ-нің құрамына мыналар кірмейді: мемлекеттік трансферттік төлемдер, зейнетақылар, шəкіртақылар, жəрдемақылар, сақтандыру төлемдері; қор нарықтарындағы бағалы қағаздарды сату; ұсталған тауарларды сату (sekond-hand). ЖҰӨ-ді есептеу үшін мынадай үш əдіс қолданылады: 1. шығындар бойынша (соңғы пайдалану əдісі); 2. табыстар бойынша (бөлу əдісі); 3. қосылған құн бойынша (өндірістік əдіс). 30

31 Шығындар бойынша ЖҰӨ-ді есептегенде барлық экономикалық агенттердің шығындары қосылады. ЖҰӨ = C + I + G + Xn мұндағы, С үй шаруашылықтарының тұтыну тауарларына жұмсайтын шығындары (тамақ, киім-кешек, тұрғын үй төлемдері, демалыс шығындары, ұзақ пайдаланылатын тауарларды сатып алуға кететін шығындар жəне т.б.). Мұнда үй салуға немесе сатып алуға жұмсалатын шығындар есептелмейді. Олар инвестициялық шығындарға кіреді. I фирмалардың инвестициялық шығындары (машиналар, станоктар, шикізат, құрылысқа кететін шығындар жəне т.б.). Инвестицияны жалпы жəне таза деп бөледі. Егер жалпы инвестициядан өндіріс үдерісінде ескірген машиналар мен станоктарды жаңартуға жұмсалған шығындар бөлігін (амортизация) шегерсек, онда таза инвестицияны табамыз. Таза инвестиция = Жалпы инвестиция Амортизация G мемлекеттік шығындар, яғни тауарлар мен қызметтерді мемлекеттің сатып алуы (мектеп, аурухана, жол құрылысы, мемлекеттік аппарат пен əскерді ұстауға кететін шығындар, т.б.). Мұнда трансферттік төлемдер кірмейді. Xn бұл таза экспорт деп аталады, яғни сыртқы сауда байланысының сальдосы, немесе экспорт пен импорт арасындағы айырмашылық. Егер экспорт импорттан жоғары болса, онда таза экспорт оң болады, керісінше болса, онда таза экспорт теріс мəнді болады. Табыстар бойынша ЖҰӨ-ді есептегенде барлық экономикалық агенттердің табыстары қосылады. ЖҰӨ = W (C+S) + R + r + T + A мұндағы, W бұл тұтынуға (С) жəне жинақтауға (S) кететін халықтың жалақы түріндегі табыстары. R рента жəне арендалық төлемақылар түріндегі табыстар. r жинақтаудан түсетін пайыз. T кəсіпкерлік қызметке салынатын салық, олар фирмалардан алынып мемлекетке түседі. A амортизация, фирма табысынан алынып пайдаланылған 31

нарықтың дамыған инфрақұрылымның болуы; тұрақты салықтық-бюджеттік және кредитті-ақшалай жүйенің болуы. Еркін нарықтың қызмет етуін қамтамасыз ететін

нарықтың дамыған инфрақұрылымның болуы; тұрақты салықтық-бюджеттік және кредитті-ақшалай жүйенің болуы. Еркін нарықтың қызмет етуін қамтамасыз ететін 3 дәріс. Нарық және оның қызмет жасауының механизмі. Нарықтың жалпы сипаттамасы және олардың өзара әсерлесуі. Нарықтың негізгі элементтері және олардың өзара әсерлесуі. Нарықтың сиымдылығы және болжауы.

Διαβάστε περισσότερα

АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ

АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ АЭСА оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде Бекітілген Хаттама 1 «27» тамыз 2012 ж. Оқу ісі жӛніндегі проректор, профессор Машанова Р.К. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК

Διαβάστε περισσότερα

СӨЖ. Орындаған: Маликрамова А.Р Тобы: ПХ-415 Тексерген: Габдуллина Л.Б. Семей 2015 ж

СӨЖ. Орындаған: Маликрамова А.Р Тобы: ПХ-415 Тексерген: Габдуллина Л.Б. Семей 2015 ж СӨЖ Орындаған: Маликрамова А.Р Тобы: ПХ-415 Тексерген: Габдуллина Л.Б. Семей 2015 ж 1. 2013-2014-2015 жылдарға ҚР-ң негізгімакроэкономикалық көрсеткіштеріне сипаттама. 2. ҚР-ғы экономикалық өсу, себептері,

Διαβάστε περισσότερα

«СТАТИСТИКА» ПƏНІ БОЙЫНША ОҚУ- ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

«СТАТИСТИКА» ПƏНІ БОЙЫНША ОҚУ- ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Тарих, экономика жəне құқық факультеті Есеп жəне қаржы кафедрасы Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, менеджмент, экономика мамандығы бойынша

Διαβάστε περισσότερα

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ ЖЕТКІЛІКТІЛІГІН БАҒАЛАУ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ ЖЕТКІЛІКТІЛІГІН БАҒАЛАУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ ЖЕТКІЛІКТІЛІГІН БАҒАЛАУ Төлем балансы және валюталық реттеу департаменті Аналитикалық жазбахат Скрипченко З.В. 3 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің

Διαβάστε περισσότερα

АНОМАЛЬДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ

АНОМАЛЬДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ АНОМАЛЬДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ КЕЙБІР АСПЕКТІЛЕРІ Маханбет Айнұр Мұратбайқызы., ҚМПИ, дефектология мамандығының 2 курс студенті Ғылыми жетекші : Шалғымбекова Ə.Б, ҚМПИ педагогика кафедрасының аға

Διαβάστε περισσότερα

ЖАЛПЫ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ

ЖАЛПЫ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Ж. К. ҚАЙЫРБЕКОВ Е. А. ƏУБƏКІРОВ Ж. К. МЫЛТЫҚБАЕВА ЖАЛПЫ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ Оқулық Алматы, 2014 ƏОЖ 66 (075.8) КБЖ 35 я 73 Қ 23 Қазақстан Республикасы

Διαβάστε περισσότερα

САБАҚ ЖОСПАРЫ. Əбдірахманова Күнсая Жамбыл облысы, Тараз қаласы, ФМБ НЗМ, 11-сынып. ҰБТ-ға дайындық үшін геометрия пəнінен тест тапсырмалары

САБАҚ ЖОСПАРЫ. Əбдірахманова Күнсая Жамбыл облысы, Тараз қаласы, ФМБ НЗМ, 11-сынып. ҰБТ-ға дайындық үшін геометрия пəнінен тест тапсырмалары САБАҚ ЖОСПАРЫ Пəн Мұғалім Мектеп, сынып Сабақ тақырыбы Математика Əбдірахманова Күнсая Жамбыл облысы, Тараз қаласы, ФМБ НЗМ, 11-сынып ҰБТ-ға дайындық үшін геометрия пəнінен тест тапсырмалары 1. Үлкен табаны

Διαβάστε περισσότερα

Тақырыбы: Кері функция. Функцияның нүктедегі шегі. Шектің негізгі қасиеттері

Тақырыбы: Кері функция. Функцияның нүктедегі шегі. Шектің негізгі қасиеттері Лекция 9 Тақырыбы: Кері функция. Функцияның нүктедегі шегі. Шектің негізгі қасиеттері ЛЕКЦИЯ ЖОСПАРЫ: 1. Кері функция анықтамасы. Функцияның нүктедегі шегі. Шектің негізгі қасиеттері 1. КЕРІ ФУНКЦИЯ Анықтама

Διαβάστε περισσότερα

5 ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ ИНТЕГРАЛДЫҚ ЕСЕПТЕУЛЕРДІҢ САНДЫҚ ӘДІСТЕРІ. 5.1 Интегралдарды жуықтап есептеу

5 ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ ИНТЕГРАЛДЫҚ ЕСЕПТЕУЛЕРДІҢ САНДЫҚ ӘДІСТЕРІ. 5.1 Интегралдарды жуықтап есептеу 5 ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫҚ ЖӘНЕ ИНТЕГРАЛДЫҚ ЕСЕПТЕУЛЕРДІҢ САНДЫҚ ӘДІСТЕРІ 5 Интегралдарды жуықтап есептеу [] аралығында анықталған интегралды қарастырайық: J d Егер аралығында үзіліссіз функция болса онда интеграл

Διαβάστε περισσότερα

Теруге: «Экономикалық шолу» шығарылымының мазмұны 4 (арнайы шығарылым), 2009 ж.

Теруге: «Экономикалық шолу» шығарылымының мазмұны 4 (арнайы шығарылым), 2009 ж. Теруге: Редактор Д.Ақышев «Экономикалық шолу» шығарылымының мазмұны 4 (арнайы шығарылым), 29 ж. Мақаланың атауы Бөлімше 1. Кіріспе Төлем жүйелері департаменті Төлем жүйелері 2. Қазақстанның төлем жүйелерінің

Διαβάστε περισσότερα

Əскери психология мен педагогика негіздері

Əскери психология мен педагогика негіздері М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мелекеттік университеті. 050104 Бастапқы əскери мамандығы бойынша МАМАНДЫҒЫ БОЙЫНША КРЕДИТТІК ОҚУ ЖҮЙЕСІНДЕ ОҚИТЫН СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН Əскери психология мен педагогика

Διαβάστε περισσότερα

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН «МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ Тұран университетінің ОӘК мәжілісінде бекітілді Хаттама 2014 ж. ОӘЖ жөніндегі проректор А.А.Сатмұрзаев ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН «Кәсіпкерлік қызметтің

Διαβάστε περισσότερα

Тема: 23-Көпжақтар. Олардың аудандары мен көлемдері Подтема: 01-Призма. Тік жəне көлбеу призмалар. Куб. Олардың бет аудандары мен көлемдері.

Тема: 23-Көпжақтар. Олардың аудандары мен көлемдері Подтема: 01-Призма. Тік жəне көлбеу призмалар. Куб. Олардың бет аудандары мен көлемдері. Тема: -Көпжақтар. Олардың аудандары мен көлемдері Подтема: 01-Призма. Тік жəне көлбеу призмалар. Куб. Олардың бет аудандары мен көлемдері. 1. Тік үшбұрышты призманың табанының қабырғалары 10 см, 17 см

Διαβάστε περισσότερα

КИНЕМАТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ. Кинематика деп денелердің қозғалысын зерттейтін, бірақ қозғалыстың туу себебін қарастырмайтын физиканың бөлімі.

КИНЕМАТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ. Кинематика деп денелердің қозғалысын зерттейтін, бірақ қозғалыстың туу себебін қарастырмайтын физиканың бөлімі. КИНЕМАТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ Кинематика деп денелердің қозғалысын зерттейтін, бірақ қозғалыстың туу себебін қарастырмайтын физиканың бөлімі. Механикалық қозғалыс деп уақыт өзгерісінде кеңістікте дененің

Διαβάστε περισσότερα

IV. Қаржы тұрақтылығы саласындағы арнайы зерттеулер. 8. «Тəуекелдерді бағалау картасы» - қаржы тұрақтылығы үшін тəуекелдерді бағалау əдістемесі

IV. Қаржы тұрақтылығы саласындағы арнайы зерттеулер. 8. «Тəуекелдерді бағалау картасы» - қаржы тұрақтылығы үшін тəуекелдерді бағалау əдістемесі IV. Қаржы тұрақтылығы саласындағы арнайы зерттеулер 8. «Тəуекелдерді бағалау картасы» - қаржы тұрақтылығы үшін тəуекелдерді бағалау əдістемесі Қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс макроэкономикалық

Διαβάστε περισσότερα

Экономикалық шолу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі

Экономикалық шолу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Экономикалық шолу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 3, 2014 Мазмұны Проблемалар мен пайымдаулар Д.Г. Золотухин Қазақстан Республикасының дағдарыстан кейінгі кезеңдегі сақтандыру секторы. Мемлекеттік

Διαβάστε περισσότερα

Теруге: «Экономикалық шолу» шығарылымының мазмұны 2, 2010

Теруге: «Экономикалық шолу» шығарылымының мазмұны 2, 2010 Теруге: Редактор Д.Ақышев «Экономикалық шолу» шығарылымының мазмұны 2, 2010 Мақаланың атауы Автор Бөлімше Ақша-кредит саясатының дамуы 1. Фискалды/мұнай доминанты, инфляция жəне саясатты үйлестіру Əлия

Διαβάστε περισσότερα

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ. М.Өтемісов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік университеті ЖҰМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ. М.Өтемісов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік университеті ЖҰМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.Өтемісов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік университеті ЖҰМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ Нормаланған кеңістіктегі дифференциалдық есептеулер 6М06000 Математика

Διαβάστε περισσότερα

Тема: 12 Функциялар Подтема: 01-Функцияның анықтамасы. Функцияның анықталу жəне өзгеру облысы. у =

Тема: 12 Функциялар Подтема: 01-Функцияның анықтамасы. Функцияның анықталу жəне өзгеру облысы. у = Тема: Функциялар Подтема: 0-Функцияның анықтамасы. Функцияның анықталу жəне өзгеру облысы. Функцияның анықталу облысын табыңыз. Жауабы: [ 4;4]. Функцияның мəндер облысын табыңыз. у = х х 0 Жауабы: [ 9

Διαβάστε περισσότερα

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Cambridge International Examinations ФОРМУЛАЛАР ТІЗІМІ ЖƏНЕ СТАТИСТИКАЛЫҚ КЕСТЕЛЕР

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Cambridge International Examinations ФОРМУЛАЛАР ТІЗІМІ ЖƏНЕ СТАТИСТИКАЛЫҚ КЕСТЕЛЕР ** «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Cambridge International Eaminations МАТЕМАТИКА ФОРМУЛАЛАР ТІЗІМІ ЖƏНЕ СТАТИСТИКАЛЫҚ КЕСТЕЛЕР -сынып Мамыр 0 MATHK/0/0/0 Бұл құжат басылған беттен жəне таза беттен

Διαβάστε περισσότερα

Теллурдың жаңа туындыларының синтезі және қасиеттері

Теллурдың жаңа туындыларының синтезі және қасиеттері Теллурдың жаңа туындыларының синтезі және қасиеттері Дипломдық зерттеудің мақсаты теллурдың жаңа туындыларын синтездеу, рентгендік және термодинамикалық қасиеттерін, кристаллохимиясын зерттеу. Зерттеудің

Διαβάστε περισσότερα

УДК 004.42, 519.683 MDD МЕТОДОЛОГИЯСЫН МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫ МƏСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУГЕ АРНАЛҒАН ЖОҒАРЫ ӨНІМДІ ЕСЕПТЕУ ҚОСЫМШАЛАРЫН ЖОБАЛАУ ЖƏНЕ ӨҢДЕУДЕ ПАЙДАЛАНУ Б. Мəткерім, Д.Ж. Ахмед-Заки Əл-Фараби атындағы Қазақ

Διαβάστε περισσότερα

Инерция моменті Инерция тензоры

Инерция моменті Инерция тензоры әл Фараби атындағы Қаза қ Ұлтты қ Университеті Физика-техникалы қ факультеті Инерция моменті Инерция тензоры Орындаған: Бижанова С.Б Алматы 2015 Инерция моменті денені құраушы әрбір бөлшекті ң массасы

Διαβάστε περισσότερα

МАТЕРИАЛДАР КЕДЕРГІСІ

МАТЕРИАЛДАР КЕДЕРГІСІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ҚАУЫМДАСТЫҒЫ А. ТҮСІПОВ С. ТҮСІПОВА МАТЕРИАЛДАР КЕДЕРГІСІ ОҚУЛЫҚ Екінші басылым. Өңделген Алматы, 01 1 ƏОЖ 53 (075.8) КБЖ.3 я 73 Т90 Қазақстан Республикасының

Διαβάστε περισσότερα

Аннотация. Annotation

Аннотация. Annotation 8 9 10 Аңдатпа 11 Осы дипломдық жобада «Н. В. Гоголь атындағы орта мектебінің ақпараттық жүйесін жобалау және құру» Н. В. Гоголь атындағы орта мектебінің білім беру жүйесі қарастырылады. Бұл жүйеде білім

Διαβάστε περισσότερα

16 Шетел валюталарының ресми бағамдары 17 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі 25 Нормативтік құқықтық актілер

16 Шетел валюталарының ресми бағамдары 17 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі 25 Нормативтік құқықтық актілер 1 Баспасөз релиздері 16 Шетел валюталарының ресми бағамдары 17 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі 25 Нормативтік құқықтық актілер 3 1 15 ақпан 2014 «Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы»

Διαβάστε περισσότερα

Проблемаға негізделген оқуды енгізу арқылы оқушылардың өзіндік тиімділігін арттыру

Проблемаға негізделген оқуды енгізу арқылы оқушылардың өзіндік тиімділігін арттыру Проблемаға негізделген оқуды енгізу арқылы оқушылардың өзіндік тиімділігін арттыру Инна Аксёнова, Назарбаев Зияткерлік мектебі Әсел Жакибаева, Назарбаев Зияткерлік мектебі Астана, 2016 жылғы 27-28-қазан

Διαβάστε περισσότερα

2 СЫЗЫҚТЫҚ АЛГЕБРАЛЫҚ ТЕҢДЕУЛЕР ЖҮЙЕСІН ШЕШУ ӘДІСТЕРІ

2 СЫЗЫҚТЫҚ АЛГЕБРАЛЫҚ ТЕҢДЕУЛЕР ЖҮЙЕСІН ШЕШУ ӘДІСТЕРІ СЫЗЫҚТЫҚ АЛГЕБРАЛЫҚ ТЕҢДЕУЛЕР ЖҮЙЕСІН ШЕШУ ӘДІСТЕРІ Сызықты лгебрлық теңдеулер жүйенің шешімін сндық әдісте тур (дәл) және итерциялық әдістер деп бөледі ТУРА әдісте жүйенің шешімі рифметиклық млдрдың қырлы

Διαβάστε περισσότερα

СӨЗЖАСАМ, ТЕРМИНЖАСАМ ТӘСІЛДЕРІ ОЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСЫ

СӨЗЖАСАМ, ТЕРМИНЖАСАМ ТӘСІЛДЕРІ ОЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСЫ СӨЗЖАСАМ, ТЕРМИНЖАСАМ ТӘСІЛДЕРІ ОЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСЫ Мамаева Гүлнар Бейсенқызы филология ғылымдарының кандидаты Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті қазақ тіл білімі кафедрасының доценті Астана.

Διαβάστε περισσότερα

МГД- ҚОНДЫРҒЫЛАР ЖӘНЕ ЦИКЛДАРЫ

МГД- ҚОНДЫРҒЫЛАР ЖӘНЕ ЦИКЛДАРЫ МГД- ҚОНДЫРҒЫЛАР ЖӘНЕ ЦИКЛДАРЫ Орында ан:сарсенбаева Руфина ғ Группа:НГД-14/1 МГД - қондырғыларындағы жұмысшы дене ретінде, бейтарап молекулалар мен атомдарды ң, электрондарды ң, иондарды ң квазибейтарап

Διαβάστε περισσότερα

А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті. Электроэнергетика және физика кафедрасы. Г.Асанова

А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті. Электроэнергетика және физика кафедрасы. Г.Асанова А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті Электроэнергетика және физика кафедрасы Г.Асанова Зарядталған бөлшектердің электр өрісіндегі қозғалысы. Зертханалықжұмысты орындау бойынша әдістемелік

Διαβάστε περισσότερα

МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫН ИГЕРУ

МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫН ИГЕРУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҢ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ А.Т. Қартабай, Е.С. Орынғожин, А.К. Есімханова. МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫН ИГЕРУ Оқулық Алматы 2013 Қартабай А.Т., Орынғожин Е.С., Молдабаева Г.Ж., Есімханова

Διαβάστε περισσότερα

АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР КƏСІБИ БІЛІМ БЕРУ Г.С. ГОХБЕРГ, А.В. ЗАФИЕВСКИЙ, А.А. КОРОТКИН АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты» жанындағы федералдық мемлекеттік мекемесі тарапынан орта кәсіптік

Διαβάστε περισσότερα

рметті студент! Мамандыты атауы Жауап парағыны 6-9 секторларындағы пəндер реті 5В «Механика» 1. Математикалы талдау I

рметті студент! Мамандыты атауы Жауап парағыны 6-9 секторларындағы пəндер реті 5В «Механика» 1. Математикалы талдау I рметті студент! 08 жылы «Жаратылыстану ғылымдары -» бағытындағы мамандытар тобыны бітіруші курс студенттеріне Оу жетістіктерін сырттай бағалау 4 пəн бойынша ткізіледі. Жауап парашасын з мамандығыызды пəндері

Διαβάστε περισσότερα

Экологиялық философия.

Экологиялық философия. Экологиялық философия. ХХ ғасырдың ортасынан бастап дүниежүзілік философия ғылымында «Экологиялық философия» атты ағым ерекшеленіп, өз алдына бөлініп шыға бастады. Экологиялық философия ағымы қазіргі философия

Διαβάστε περισσότερα

кедергісі бар туннелдік диодтың(теріс кедергісі бар) электрондық сулбесін қарастырамыз.

кедергісі бар туннелдік диодтың(теріс кедергісі бар) электрондық сулбесін қарастырамыз. Лекция ІШКІ КЕРІ БАЙЛАНЫСТЫ ЖƏНЕ RC ҚҰРЫЛЫМДЫ АВТОГЕНЕРАТОРЛАР Туннелдік диодтағы автогенератор қарастырылады. Ван-дер-Поль генераторымен ұқсастық көрсетіледі. Вин көпірі бар кең таралған генератордың

Διαβάστε περισσότερα

Криптография. ОРЫНДАҒАН: Сабитов Аманбек ОИН-302 тобы.

Криптография. ОРЫНДАҒАН: Сабитов Аманбек ОИН-302 тобы. Криптография ОРЫНДАҒАН: Сабитов Аманбек ОИН-302 тобы. Жоспар: Ақпараттарды криптографиялық қорғау Криптографиялық жүйелерге қойылатын талаптар Криптографиялық әдістерді топтастыру Ақпараттарды криптографиялық

Διαβάστε περισσότερα

ДЕНЕЛЕРДІҢ ЕРКІН ТҮСУІ

ДЕНЕЛЕРДІҢ ЕРКІН ТҮСУІ ДЕНЕЛЕРДІҢ ЕРКІН ТҮСУІ Денелердің еркін түсуі деп ауа кедергісі болмағандағы денелердің Жерге түсуін айтады. XVI ғасырдың аяғында ұлы итальян Г. Галилей тәжірибелік жолмен сол заманға сай уақыт дәлдігімен

Διαβάστε περισσότερα

Михайлова Светлана Леонидовнаның

Михайлова Светлана Леонидовнаның Михайлова Светлана Леонидовнаның «6D074000 Наноматериалдар және нанотехнологиялар» мамандығы бойынша философия докторы (PhD) ғылыми дәрежесін алу үшін диссертациясына АННОТАЦИЯ Металл нанокластерлерімен

Διαβάστε περισσότερα

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті Бекітемін Бірінші проректор Исагулов А.З. " " 2009ж. ОҚЫТУШЫ ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ Мәліметтерді

Διαβάστε περισσότερα

Б.Қ. Бұқарбаев, Ж.Ғ. Займолдина, Б.Б. Ораз, О.Ж. Ұлқабай ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

Б.Қ. Бұқарбаев, Ж.Ғ. Займолдина, Б.Б. Ораз, О.Ж. Ұлқабай ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ Б.Қ. Бұқарбаев, Ж.Ғ. Займолдина, Б.Б. Ораз, О.Ж. Ұлқабай ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ Жалпы бiлiм беретiн 11 жылдық мектептiң 3-сынып мұғалімдеріне арналған Қазақстан Республикасының Білім және ғылым

Διαβάστε περισσότερα

ЖЕРСЕРІКТІК НАВИГАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР

ЖЕРСЕРІКТІК НАВИГАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР Жерсеріктік навигациялық жүйелер ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ.И.СӘТБАЕВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ Қ.Б. РЫСБЕКОВ ЖЕРСЕРІКТІК НАВИГАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР Университеттің

Διαβάστε περισσότερα

Шетел валюталарының ресми бағамдары. 8 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі. 51 Нормативтік құқықтық актілер.

Шетел валюталарының ресми бағамдары. 8 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі. 51 Нормативтік құқықтық актілер. 1 Баспасөз релиздері 8 Шетел валюталарының ресми бағамдары 8 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі 51 Нормативтік құқықтық актілер 13 1 15 шілде 2013 «Қазаќстан Ұлттыќ Банкінің Хабаршысы»

Διαβάστε περισσότερα

АЙМАҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ИННОВАЦИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ. 5В Математика мамандығы бойынша МОДУЛЬДІК БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ЭЛЕКТИВТІ ПӘНДЕР КАТАЛОГЫ

АЙМАҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ИННОВАЦИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ. 5В Математика мамандығы бойынша МОДУЛЬДІК БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ЭЛЕКТИВТІ ПӘНДЕР КАТАЛОГЫ АЙМАҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ИННОВАЦИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ БЕКІТЕМІН Оқу-әдістемелік қашықтықтан оқыту істері жөніндегі проректор, п.ғ.к, А.З.Тұрсынбаев 2016 ж. 5В010900 мамандығы бойынша МОДУЛЬДІК БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ

Διαβάστε περισσότερα

Зерттеулер және статистика департаменті Экономикалық зерттеу Төлеуов Олжас

Зерттеулер және статистика департаменті Экономикалық зерттеу Төлеуов Олжас ИНФЛЯЦИЯНЫ БОЛЖАУДЫҢ СЕЛЕКТИВТІК-БІРІКТІРІЛГЕН ЖҮЙЕСІ (SSCIF): құрылымдық проблемалар жағдайында тұтынушылық бағаның серпінін болжаудың тиімді техникасын таңдау (Қазақстанның үлгісінде) Зерттеулер және

Διαβάστε περισσότερα

Тексерген: Рысжанова Айжан Сайлаухановна Орындаған: Оралғазин Бекнар Болатқазыұлы

Тексерген: Рысжанова Айжан Сайлаухановна Орындаған: Оралғазин Бекнар Болатқазыұлы Тақырыбы: Тьюринг машинасы. Тьюринг тезисі және оның негіздемесі. Марковтың нормальды алгоритмы. Нормальдау принциптері және оның негіздемесі. Марковтың нормальды алгоритмі және Тьюринг машинасының композициясы.

Διαβάστε περισσότερα

БАҒДАРЛАМАЛАУ ЖƏНЕ ДЕРЕКҚОР НЕГІЗДЕРІ

БАҒДАРЛАМАЛАУ ЖƏНЕ ДЕРЕКҚОР НЕГІЗДЕРІ КƏСІБИ БІЛІМ БЕРУ И.Г. СЕМАКИН БАҒДАРЛАМАЛАУ ЖƏНЕ ДЕРЕКҚОР НЕГІЗДЕРІ ОҚУЛЫҚ «Білім беруді дамытудың Федералды институты» Федералды мемлекеттік автономды мекемесімен «Компьютерлік желілер» мамандығы бойынша

Διαβάστε περισσότερα

Жарнама саясаты.өткізу және тарату саясаты. Орындаған:Канагат Акерке

Жарнама саясаты.өткізу және тарату саясаты. Орындаған:Канагат Акерке Жарнама саясаты.өткізу және тарату саясаты. Орындаған:Канагат Акерке Жарнама саясаты Қазақстанда өндірілетін кез келген тауар мысалында жарнама акциясын жоспарлап, өз курсыңызды жүргізіңіз: 1) Тауарыңыз

Διαβάστε περισσότερα

С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Сарсенбаева С.С., Рамазанова Ш.Х., Баймаханова Н.Т. МЕДИЦИНАЛЫҚ ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДАҒЫ БЕЛСЕНДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ Оқу құралы Алматы 2011 ж. 1

Διαβάστε περισσότερα

ӘОЖ ҰН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАҒАМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ЖӘНЕ САПАСЫН ЖОҒАРЛАТУ ЖОЛДАРЫ. Г. М. Қадырова магистрант, Т. А. Байбатыров т.ғ.к.

ӘОЖ ҰН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАҒАМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ЖӘНЕ САПАСЫН ЖОҒАРЛАТУ ЖОЛДАРЫ. Г. М. Қадырова магистрант, Т. А. Байбатыров т.ғ.к. ӘОЖ 664.65. ҰН ӨНІМДЕРІНІҢ ТАҒАМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ЖӘНЕ САПАСЫН ЖОҒАРЛАТУ ЖОЛДАРЫ Г. М. Қадырова магистрант, Т. А. Байбатыров т.ғ.к., аға оқытушы Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті,

Διαβάστε περισσότερα

1 1.2 Курстық жұмысқа тапсырма Құбырдың параллельді тармақтарындағы G 1, G 2, G 3 массалық

1 1.2 Курстық жұмысқа тапсырма Құбырдың параллельді тармақтарындағы G 1, G 2, G 3 массалық Жалпы әдістемелік нұсқаулар. Курстық жұмыстың мақсаты мен көлемі Гидромеханика және газ механикасының негізгі есептерінің, міндеттерінің бірі газ және сұйықтық машиналар мен аспаптардың : ұшақтар мен ракеталардың

Διαβάστε περισσότερα

7 Шетел валюталарының ресми бағамдары. 8 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі. 19 Нормативтік құқықтық актілер

7 Шетел валюталарының ресми бағамдары. 8 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі. 19 Нормативтік құқықтық актілер 1 Баспасөз релиздері 7 Шетел валюталарының ресми бағамдары 8 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі 19 Нормативтік құқықтық актілер 5 1 15 наурыз 2013 «Қазақстан Ұлттық Банкінің хабаршысы»,

Διαβάστε περισσότερα

рметті студент! Мамандыты атауы Жауап парағыны 6-9 секторларындағы пəндер реті 1. Жоғары математика 2. Физика 3. Сызыты автоматты реттеу ж(йелері

рметті студент! Мамандыты атауы Жауап парағыны 6-9 секторларындағы пəндер реті 1. Жоғары математика 2. Физика 3. Сызыты автоматты реттеу ж(йелері рметті студент! 08 жылы «Техникалы ғылымдар жəне технологиялар -» бағытындағы мамандытар тобыны бітіруші курс студенттеріне Оу жетістіктерін сырттай бағалау 4 пəн бойынша ткізіледі. Жауап парашасын з мамандығыызды

Διαβάστε περισσότερα

Металдар мен бейметалдар қасиеттері

Металдар мен бейметалдар қасиеттері Металдар мен бейметалдар қасиеттері Металдар Металдар Электр тоғы мен жылуды жақсы өткізетін, пластикалы қ қасиеті жоғары, жылтыр заттар. Мұндай қасиеттерді ң болуы металдарды ң ішкі құрылымымен байланысты.

Διαβάστε περισσότερα

АВТОМАТИКА ЖӘНЕ ТЕЛЕМЕХАНИКА ЖҮЙЕЛЕРІН ЖОБАЛАУ

АВТОМАТИКА ЖӘНЕ ТЕЛЕМЕХАНИКА ЖҮЙЕЛЕРІН ЖОБАЛАУ Умаров Амангелді Рахымбердіұлы Умаров Амантұр Амангелдіұлы АВТОМАТИКА ЖӘНЕ ТЕЛЕМЕХАНИКА ЖҮЙЕЛЕРІН ЖОБАЛАУ Оқу құралы А.Ясауи атындағы ХҚТУ оқу-әдістемелік кеңесінің шешімімен ЖОО 5В070200-Автоматтандыру

Διαβάστε περισσότερα

Математика талапкерге

Математика талапкерге ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлықтехникалық университеті Математика талапкерге (Оқу-әдістемелік құрал) Орал 2013ж. УДК 1(0) ББК 22.1 М

Διαβάστε περισσότερα

«Полиметалл» Қызыл жобасы Экологиялық және әлеуметтік іс-шаралар жоспары (ESAP) Талап етілетін жұмсалымдар /Ресурстар/ Жауапкершілік

«Полиметалл» Қызыл жобасы Экологиялық және әлеуметтік іс-шаралар жоспары (ESAP) Талап етілетін жұмсалымдар /Ресурстар/ Жауапкершілік «Полиметалл» Қызыл жобасы Экологиялық және әлеуметтік іс-шаралар жоспары (ESAP) Іс-шаралар Экологиялық PR1 1.1 Экологиялық және әлеуметтік әсер етулерді бағалау және басқару ЕБРР-ге жобаның экологиялық

Διαβάστε περισσότερα

ДЕРЕКТЕР ҚОРЫН ӘЗІРЛЕУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ

ДЕРЕКТЕР ҚОРЫН ӘЗІРЛЕУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ КӘСІБИ БІЛІМ БЕРУ Г. Н. ФЕДОРОВА ДЕРЕКТЕР ҚОРЫН ӘЗІРЛЕУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ОҚУЛЫҚ «Білім беруді дамытудың федералды институты» Федералды мемлекеттік қазынашылық институты «Компьютерлік жүйелердегі бағдарламалау»

Διαβάστε περισσότερα

ЭЛЕКТИВТІ ПӘНДЕРДІҢ КАТАЛОГЫ

ЭЛЕКТИВТІ ПӘНДЕРДІҢ КАТАЛОГЫ ҚЗҚСТН РЕСПУЛИКСЫ ІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «Мирас» университеті Педагогика, өнер және тілдер факультеті Химия және биология кафедрасы ЭЛЕКТИТІ ПӘНДЕРДІҢ КТЛОГЫ 6М060700 (шифрі) "иология" (мамандығының

Διαβάστε περισσότερα

Курстың мақсаты: - Математикалық физика теориясының іргелі ұғымдарымен таныстыру, негізгі әдістерді үйрету және оларды қолдану білуге дайындау, әр

Курстың мақсаты: - Математикалық физика теориясының іргелі ұғымдарымен таныстыру, негізгі әдістерді үйрету және оларды қолдану білуге дайындау, әр Курстың мақсаты: - Математикалық физика теориясының іргелі ұғымдарымен таныстыру негізгі әдістерді үйрету және оларды қолдану білуге дайындау әр түрлі жеке дара ұғымдар мен зерттеулерді бір жүйеге келтіру

Διαβάστε περισσότερα

Жарық Интерференциясын зерттеу

Жарық Интерференциясын зерттеу А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті Электроэнергетика және физика кафедрасы Г.Асанова Жарық Интерференциясын зерттеу Зертханалықжұмысты орындау бойынша әдістемелік нұсқаулары Қостанай,

Διαβάστε περισσότερα

МАЗМҰНЫ. 13 ерекше (жеке) жағдайда орналасуы 2.6 Түзудегі нүкте. Түзудің ізі Жалпы жағдайда орналасқан түзу кесіндісінің сызбада

МАЗМҰНЫ. 13 ерекше (жеке) жағдайда орналасуы 2.6 Түзудегі нүкте. Түзудің ізі Жалпы жағдайда орналасқан түзу кесіндісінің сызбада МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ 5 1 Проекцияның құрылуы 6 1.1 Центрлік проекциялар 6 1.2 Параллель проекциялар 6 1.3 Монж тәсілі 7 2 Нүкте және түзу 8 2.1 Нүкте π 1 π 2 екі проекция жазықтықтары жүйесінде 8 2.2 Нүкте

Διαβάστε περισσότερα

«Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы» кеңес мүшелері: Орлов П.Е. Мадиярова Ə.Қ. Сарсенова Н.В. Сəрсенбаева А.И.

«Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы» кеңес мүшелері: Орлов П.Е. Мадиярова Ə.Қ. Сарсенова Н.В. Сəрсенбаева А.И. 18 16 30 қыркүйек 2014 «Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы» редактордың мігдетін атқарушы Терентьев А. Л. кеңес мүшелері: Орлов П.Е. Мадиярова Ə.Қ. Сарсенова Н.В. Сəрсенбаева А.И. шығарылымға жауапты:

Διαβάστε περισσότερα

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті МАНАТ. 6D Математика (Қолданбалы математика)

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті МАНАТ. 6D Математика (Қолданбалы математика) Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті ӘОЖ 5.6 Қолжазба құқығында МАНАТ Біркелкі монотонды емес есептелмеліктер 6D6 Математика (Қолданбалы математика) Философия докторы (PhD) ғылыми дәрежесін алу

Διαβάστε περισσότερα

1-бөлім: Эрозия және үгілу. Үгілу мен эрозия арасында қандай айырмашылық бар?

1-бөлім: Эрозия және үгілу. Үгілу мен эрозия арасында қандай айырмашылық бар? Өзен эрозиясы ЖЕР ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМДАР ГЕОЛОГИЯ ӨЗЕН ЭРОЗИЯСЫ 1-бөлім: Эрозия және үгілу Үгілу мен эрозия арасында қандай айырмашылық бар? Жердің рельефі Жер ландшафтын көтеретін және түсіретін түрлі процестердің

Διαβάστε περισσότερα

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ЖУРНАЛ ҚАҢТАР АҚПАН УХАНИ (02) ЖАҢҒЫРУ. Түркі әлеміндегі Мағжан жылы

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ЖУРНАЛ ҚАҢТАР АҚПАН УХАНИ (02) ЖАҢҒЫРУ. Түркі әлеміндегі Мағжан жылы Р РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ЖУРНАЛ...ЗӨС ЫСҚАЖ ҚАҢТАР АҚПАН z.k ru gy an zh.r w w w УХАНИ ЖАҢҒЫРУ 1-2 (02) Түркі әлеміндегі Мағжан жылы Тәуелсіздік ДӘУІРІ Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Тәуелсіздік дәуірі»

Διαβάστε περισσότερα

Сұлтанғали Төлегенов БИОМЕТРИЯ. ОҚУлық

Сұлтанғали Төлегенов БИОМЕТРИЯ. ОҚУлық Сұлтанғали Төлегенов БИОМЕТРИЯ ОҚУлық Алматы 0 УДК 378 (075.8): 57.087. ББК 8.073. я к Т 65 Пікір жазғандар: Шүлембаева К.Қ. б.ғ.д., профессор; Жұмабеков Е.Ж. б.ғ.д., профессор; Торыбаев Х.К. б.ғ.д., профессор;

Διαβάστε περισσότερα

Мектепте физика курсын оқытудың теориясы мен Әдістемесі

Мектепте физика курсын оқытудың теориясы мен Әдістемесі Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Жүсіпқалиева Ғ.Қ. Джумашева А.А. Құбаева Б.С. Мектепте физика курсын оқытудың теориясы

Διαβάστε περισσότερα

ЕЛБАСЫНА ЖАҢА ӘЛІПБИДІҢ ЖОБАСЫ ҰСЫНЫЛДЫ

ЕЛБАСЫНА ЖАҢА ӘЛІПБИДІҢ ЖОБАСЫ ҰСЫНЫЛДЫ ЭКОНОМИКА 2017 41 (527) 12 18 ҚАЗАН ЖЫЛ Газет 2006 жылдың 15 желтоқсанынан шыға бастады www.economics.kazgazeta.kz www.facebook.com/economkaz.kz Бизнес&Жаңалық Бизнес&Қоғам Бизнес&Қоғам Бизнес&Мәдениет

Διαβάστε περισσότερα

ЦЕНТР ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА АОО «НАЗАРБАЕВ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ШКОЛЫ» ФАКУЛЬТЕТ ОБРАЗОВАНИЯ КЕМБРИДЖСКОГО УНИВЕРСИТЕТА

ЦЕНТР ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА АОО «НАЗАРБАЕВ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ШКОЛЫ» ФАКУЛЬТЕТ ОБРАЗОВАНИЯ КЕМБРИДЖСКОГО УНИВЕРСИТЕТА «НАЗАРБАЕВ ЗИЯТКЕРЛІК МЕКТЕПТЕРІ» ДББҰ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІК ОРТАЛЫҒЫ КЕМБРИДЖ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ БІЛІМ БЕРУ ФАКУЛЬТЕТІ ЦЕНТР ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА АОО «НАЗАРБАЕВ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ШКОЛЫ» ФАКУЛЬТЕТ ОБРАЗОВАНИЯ

Διαβάστε περισσότερα

СТУДЕНТТІҢ ПƏНДІК ОҚУ-ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

СТУДЕНТТІҢ ПƏНДІК ОҚУ-ƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ. И. САТПАЕВ атындығы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ Машина жасау институты «Стандарттау, сертификаттау жəне машина жасау технологиясы» кафедрасы

Διαβάστε περισσότερα

Иондаушы сәулелердің затпен әсерлесуі

Иондаушы сәулелердің затпен әсерлесуі Электрондардың затпен әсерлесуі Иондаушы сәулелердің затпен әсерлесуі Электрондар жеңіл зарядталған бөлшектер. Электрондардың көзі ретінде бета сәулелену электрон және позитрон шығаратын β радионуклидтері

Διαβάστε περισσότερα

Жарық жылдамдығын өлшеудің лабороториялық әдістері.

Жарық жылдамдығын өлшеудің лабороториялық әдістері. Жарық толқындары Жарық жылдамдығы Жарық жылдамдығын алғаш рет 1676 жылы дат ғалымы О.Рёмер өлшеді. Ол күн жүйесіндегі ең үлкен Юпитер планетасы серіктерінің тұтылуын бақылады. Юпитердің 10 серігі бар,

Διαβάστε περισσότερα

Математика, Физика және Информатика институты. 5B Ақпараттық жүйелер мамандығы

Математика, Физика және Информатика институты. 5B Ақпараттық жүйелер мамандығы Математика, Физика және Информатика институты 5B070300-Ақпараттық жүйелер мамандығы Академиялық дәреже: 5B070300-Ақпараттық жүйелер мамандығы бойынша білім бакалавры 1-курс Курстың атауы Курстың қысқаша

Διαβάστε περισσότερα

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Физика-математика факультеті Физика жəне математика кафедрасы «5В0000 Физика» мамандығының студенттері үшін қашықтан оқытудың желілік технологиясы

Διαβάστε περισσότερα

факторлары келесі формулалармен анықталады

факторлары келесі формулалармен анықталады ГЛОССАРИЙ Материалдар кедергісі - Конструкция элементтерінің беріктігін, қатаңдығын және орнықтылығын зерттейтін ғылым Беріктік- конструкцияның немесе оның жеке элементтерінің сыртқы күш әсеріне қирамай

Διαβάστε περισσότερα

Орындаған: Саматқызы Гүлманат Ақтөбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы 6 ОМ, 10 класс оқушысы

Орындаған: Саматқызы Гүлманат Ақтөбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы 6 ОМ, 10 класс оқушысы Орындаған: Саматқызы Гүлманат Ақтөбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы 6 ОМ, 10 класс оқушысы Жетекшісі: Кулдиярова Гулайраш Елубаевна - Ақтөбе қаласы Ғ.Ақтаев атындағы 6 ОМ, математика пәні мұғалімі Пифагор Самосский

Διαβάστε περισσότερα

CKOH ЦИКЛДЫ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯСЫ

CKOH ЦИКЛДЫ ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯСЫ әл-фараби атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ Органикалық заттар, табиғи қосылыстар және полимерлер химиясы мен технология кафедрасы SYLLABUS Факультет ғылыми кеңесінің

Διαβάστε περισσότερα

Химия пәнінен интерактивті online сабағы

Химия пәнінен интерактивті online сабағы Химия пәнінен интерактивті online сабағы Дюлонг - Пти ережесі Газдардың парциал қысымы Сабақтың мақсаты білімділік: физикадан белгілі термодинамикалық параметрлер температура, қысым, көлем, меншікті жылу

Διαβάστε περισσότερα

Дəрістің қысқаша мазмұны. 1-тақырып. Механика пəні. Материалдық нүктенің кинематикасы

Дəрістің қысқаша мазмұны. 1-тақырып. Механика пəні. Материалдық нүктенің кинематикасы Дəрістің қысқаша мазмұны. -тақырып Механика пəні. Материалдық нүктенің кинематикасы Дəріс жоспары: Механика дамуына қысқаша тарихи шолу. Материалдық нүкте туралы түсінік. Санақ жүйесі. Қозғалыстың салыстырмалылығы.

Διαβάστε περισσότερα

І. ТАРАУ 1.1. Оператор ұғымы 4 Мат.анализ I. Функция. Функционал анализ I.Оператор амалгер бейнелік f : X Y x X, мұндағы X R,

І. ТАРАУ 1.1. Оператор ұғымы 4 Мат.анализ I. Функция. Функционал анализ I.Оператор амалгер бейнелік f : X Y x X, мұндағы X R, І. ТАРАУ.. Оператор ұғымы Мат.анализ I. Функция : X Y мұндағы X R, Y R X! Y X Y. Мысал: - әке заңдылығы функцияны қанағаттандырады g - бала заңдылығы функцияны қанағаттандырмайды Функционал анализ I.Операторамалгер

Διαβάστε περισσότερα

Серіков Т.Ғ-ның АҢДАТПА Тақырыптың өзектілігі.

Серіков Т.Ғ-ның АҢДАТПА Тақырыптың өзектілігі. 6D071900 «Радиотехника, электроника және телекоммуникация» мамандығы бойынша PhD докторанты Серіков Т.Ғ-ның «Бағдарламалық IP PBX Asterisk негізінде өңделген телекоммуникациялық жүйелердің тиімділігін

Διαβάστε περισσότερα

ЭЛЕКТРОМАГНЕТИЗМ НЕГІЗГІ ЗАҢДАР

ЭЛЕКТРОМАГНЕТИЗМ НЕГІЗГІ ЗАҢДАР 1 7971 ЭЛЕКТРОМАГНЕТИЗМ НЕГІЗГІ ЗАҢДАР 1 7-E ИЗДАНИЕ Рекомендовано учебно-методическим объединением в области «Ядерные физика и технологии» в качестве учебного пособия для студентов физических специальностей

Διαβάστε περισσότερα

БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ. Техник-технолог Кіші инженер-технолог

БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ. Техник-технолог Кіші инженер-технолог Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Кәсіпқор» Холдингі» коммерциялық емес акционерлік қоғамы БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ Мамандық: 1225000 «Ет және ет өнімдерінің өндірісі» (түрлері бойынша)

Διαβάστε περισσότερα

1-сұрақ Кванттық физиканың негізін салушы кім?

1-сұрақ Кванттық физиканың негізін салушы кім? Фотоэффект Сабақтың құрылымы: 1. Ұйымдастыру кезеңі 2. Үй тапсырмасын сұрау 3. Жаңа материалды баяндау және бекіту 4. Есептер шығару 5. Электронды оқулықпен жұмыс 6. Қорытындылау, бағалау 2.Үй тапсырмасы

Διαβάστε περισσότερα

Е.М.Ахметов ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІНЕ КІРІСПЕ

Е.М.Ахметов ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІНЕ КІРІСПЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ.И.СӘТБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ Е.М.Ахметов ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРІНЕ КІРІСПЕ АЛМАТЫ 2015 ОЭЖ 550.8(075) Қ.И.Сәтбаев атындағы Казақ

Διαβάστε περισσότερα

5 Шетел валюталарының ресми бағамдары. 6 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі. 14 Нормативтік құқықтық актілер

5 Шетел валюталарының ресми бағамдары. 6 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі. 14 Нормативтік құқықтық актілер 1 Баспасөз релиздері 5 Шетел валюталарының ресми бағамдары 6 Қазақстан экономикасы қаржы секторының ағымдағы жай-күйі 14 Нормативтік құқықтық актілер 19 1 15 қазан 2013 «Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы»

Διαβάστε περισσότερα

І ТАРАУ ТЕХНИКАЛЫҚ ТЕРМОДИНАМИКА ПӘНІ МЕН ОНЫҢ МІНДЕТТЕРІ

І ТАРАУ ТЕХНИКАЛЫҚ ТЕРМОДИНАМИКА ПӘНІ МЕН ОНЫҢ МІНДЕТТЕРІ Кіріспе Классикалық (феноменологиялық) термодинамикада энергияның әр түрінің өзара түрлену заңдары оқылады. Техникалық термодинамика жылу мен жұмыстың өзара түрлену заңдылықтарын қарастырады. Мұнда жылулық

Διαβάστε περισσότερα

«Агротехнологиялық машиналар» пəні бойынша сұрақтар

«Агротехнологиялық машиналар» пəні бойынша сұрақтар «Агротехнологиялық машиналар» пəні бойынша сұрақтар 1. Егін жинау объектісі ретіндегі дəнді дақылдардың сипаттамасы. 2. Астық жинағыш комбайндар. 3. Дестелегіштер. 4. Қалбағай. 5. Комбайнның бастырғышы.

Διαβάστε περισσότερα

СЫҒЫМДАЛҒАН ТАБИҒИ ГАЗДЫ ПАЙДАЛАНАТЫН АВТОБУСТАР ЖҰМЫСЫНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӨНІНДЕГІ ОҚУ ҚҰРАЛЫ

СЫҒЫМДАЛҒАН ТАБИҒИ ГАЗДЫ ПАЙДАЛАНАТЫН АВТОБУСТАР ЖҰМЫСЫНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӨНІНДЕГІ ОҚУ ҚҰРАЛЫ Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы мен Ғаламдық экологиялық қорының «Алматы қаласының тұрақты көлігі» СЫҒЫМДАЛҒАН ТАБИҒИ ГАЗДЫ ПАЙДАЛАНАТЫН АВТОБУСТАР ЖҰМЫСЫНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӨНІНДЕГІ ОҚУ ҚҰРАЛЫ

Διαβάστε περισσότερα

ПАЙДАЛАНУШЫ НҰСҚАУЛЫҒЫ

ПАЙДАЛАНУШЫ НҰСҚАУЛЫҒЫ ПАЙДАЛАНУШЫ НҰСҚАУЛЫҒЫ WORTHINGTON LNN, LNNV және LNNC центрден сыртқа тебуші сорғылары Бір сатылы, екі жақтан сорушы, жазық бет бойынша бөлінген және шиыршық айдау камерасы бар центрден сыртқа тебуші

Διαβάστε περισσότερα

Тақырып: Жоғары молекулалы қосылыстар

Тақырып: Жоғары молекулалы қосылыстар Тақырып: Жоғары молекулалы қосылыстар Жоғары молекулалы қосылыстар немесе полимерлер (гр. πολύ- көп, μέρος бөлік, бөлігі) молекула құрамында өзара химикалық немесе координаттық байланыстармен қосылған

Διαβάστε περισσότερα

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖƏНЕ БІЛІМ БЕРУ МИНИСТРЛІГІ С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университеті. Т.Т.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖƏНЕ БІЛІМ БЕРУ МИНИСТРЛІГІ С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университеті. Т.Т. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖƏНЕ БІЛІМ БЕРУ МИНИСТРЛІГІ С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университеті Т.Т. Ракишева АДАМ ЭКОЛОГИЯСЫ Оқу құралы скемен ШҚМУ Баспасы 2006 УДК 502/504

Διαβάστε περισσότερα

Психология жəне тұлға дамуы пəнінен

Психология жəне тұлға дамуы пəнінен М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті Жалпы педагогика, психология жəне өзін-өзі тану кафедрасы «Білім» тобы мамандықтарына арналған Психология жəне тұлға дамуы пəнінен SYLLABUS

Διαβάστε περισσότερα

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Д.СЕРІКБАЕВ атындағы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Д.СЕРІКБАЕВ атындағы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Д.СЕРІКБЕ атындағы ШЫҒЫС ҚЗҚСТН МЕМЛЕКЕТ ТЕХНИКЛЫҚ УНИЕРСИТЕТІ Муслиманова Г.Е., Байзакова Г.. ТЕОРИЯЛЫҚ МЕХНИК СТТИК КИНЕМТИК ДИНМИК 509000 - «Кӛлікті

Διαβάστε περισσότερα

МАЗМҰНЫ ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ... ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, II БӨЛІМ... АРИФМЕТИКАЛЫҚ-ЛОГИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫ...

МАЗМҰНЫ ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ... ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, II БӨЛІМ... АРИФМЕТИКАЛЫҚ-ЛОГИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫ... МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ... 3 НЕГІЗГІ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАУЛАР... 4 ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ... 6 ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, II БӨЛІМ... 5 АРИФМЕТИКАЛЫҚ-ЛОГИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫ...

Διαβάστε περισσότερα

әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Қолжазба құқығы бойынша АИПЕНОВА АЗИЗА СРАИЛҚЫЗЫ 6D Математика

әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Қолжазба құқығы бойынша АИПЕНОВА АЗИЗА СРАИЛҚЫЗЫ 6D Математика әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті ӘОЖ 519.21 Қолжазба құқығы бойынша АИПЕНОВА АЗИЗА СРАИЛҚЫЗЫ Бесов нормаларын қолданумен тығыздықтың туындыларын параметрсіз бағалау 6D060100 Математика Философия

Διαβάστε περισσότερα

Газет 2005 жылдың 7 қаңтарынан шыға бастады vk.com.jasqazaq Jasqazaq Жас қазақ

Газет 2005 жылдың 7 қаңтарынан шыға бастады   vk.com.jasqazaq Jasqazaq Жас қазақ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ Газет 2005 жылдың 7 қаңтарынан шыға бастады vk.com.jasqazaq Jasqazaq Жас қазақ 52 (624) 23 желтоқсан 2016 жыл ОЙТОЛҒАУ ӨТЕР ЖЫЛҒА ӨКПЕ ЖОҚ, 2016 КЕЛЕР ЖЫЛДАН ҮМІТ КӨП Әуелі шүкіршілік айтуымыз

Διαβάστε περισσότερα

АЛГОРИТМДЕУ ЖƏНЕ ПРОГРАММАЛАУ ТІЛДЕРІ

АЛГОРИТМДЕУ ЖƏНЕ ПРОГРАММАЛАУ ТІЛДЕРІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Б.Б.Бөрібаев, А.М.Махметова АЛГОРИТМДЕУ ЖƏНЕ ПРОГРАММАЛАУ ТІЛДЕРІ Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011 1

Διαβάστε περισσότερα