Μamina Ritornerό Μανούλα θα επιστρέψω Μια απίστευτη ιστορία, µια απίστευτη τραγωδία

Transcript

1 Μamina Ritornerό Μανούλα θα επιστρέψω Μια απίστευτη ιστορία, µια απίστευτη τραγωδία Κείµενο Φωτό: Βασίλης Μεντόγιαννης Ιστορικά αρχεία Oria: Αριστοτέλης Ζερβούδης Επιµέλεια κειµένου: Ελένη Βλαζάκη Μεταφράσεις από τα γερµανικά αρχεία: Γιώργος Κουτσουφλάκης / Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων Συντήρηση ευρηµάτων: Παναγιώτης Μαρκόπουλος / Μουσείο Πολεµικής Αεροπορίας Στέκοµαι µπροστά από ένα περίπτερο και παρατηρώ το εξώφυλλο ενός τεύχους του National Geographic. «Πλοίο-Φάντασµα των Ναζί ανακαλύφθηκε 60 χρόνια µετά» - έγραφε και η λέξη Ναζί ήταν τονισµένη µε µεγάλα κόκκινα γράµµατα. Το άρθρο αναφερόταν στο ναυάγιο του πλοίου «Steuben». «Στα τέλη του Β Παγκοσµίου Πολέµου Γερµανοί πολίτες και τραυµατισµένοι στρατιώτες στοιβάχτηκαν στο «Steuben» για να σωθούν από την προέλαση των Ρώσων στην ανατολική Πρωσία. Το πλοίο χτυπήθηκε από σοβιετικό υποβρύχιο και βυθίστηκε στην παγωµένη θάλασσα, µια από τις µεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες της ιστορίας», γράφει µέσα στο περιοδικό. Και αναρωτιέµαι, γιατί η προσέγγιση του θέµατος γίνεται µε αυτόν τον τίτλο; Το συγκεκριµένο ναυάγιο αποτελεί µια από τις µεγαλύτερες τραγωδίες. Μέσα στο ίδιο το άρθρο αυτό αποδεικνύεται, δείχνει φωτογραφίες και περιγράφει τις τραγικές στιγµές προσφύγων, γυναικών, παιδιών, τραυµατισµένων πολιτών και στρατιωτών. Θεωρούµε λοιπόν πως το θέµα του τίτλου ορίζεται από την εµπορικότητα που διατηρεί η λέξη «Ναζί», ενώ το άρθρο αναφέρεται και επικεντρώνεται στο δράµα και τον τεράστιο αριθµό των θυµάτων. Η βύθιση του «Τιτανικού» το 1912 και η βύθιση του «Lusitania», τρία χρόνια αργότερα, αποτελούν τις πλέον γνωστές ναυτικές τραγωδίες παγκοσµίως. Η βύθιση ενός παρόµοιου Γερµανικού πλοίου στην θαλάσσια περιοχή της Βαλτικής κατά το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου που µετέφερε κυρίως πολίτες, πρόσφυγες και τραυµατίες, µε τον αριθµό των θυµάτων να είναι υπερδιπλάσιος και από τα δυο ναυάγια µαζί, είναι εντελώς άγνωστη. Γιατί; Μια σύντοµη απάντηση είναι ο χαρακτηρισµός: «απώλειες πολέµου», απαλλάσσοντας έτσι την σύγκριση ή την αναφορά στην ανθρώπινη τραγωδία. Ο χαµός στρατιωτικού προσωπικού είναι αποδεκτός από όλες τις πλευρές Η ναζιστική σηµαία κυµατίζει στην πρύµνη του Steuben. αφού άπαντες γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι πάντα υπάρχει η πιθανότητα απώλειάς τους, ενώ η είδηση του χαµού ανυποψίαστων πολιτών αποτελεί ένα µεγάλο σοκ για την κοινή γνώµη. Αλλά ας επιστρέψουµε πάλι στην ιστορία του πλοίου «Lusitania». Ήταν ένα βρετανικό επιβατικό πλοίο που βυθίστηκε από γερµανικό υποβρύχιο κατά την διάρκεια του Α Παγκοσµίου Πολέµου. Θεωρητικά πρέπει το ναυάγιο να ενταχθεί και αυτό στις απώλειες πόλεµου και ας µετέφερε µόνο πολίτες. Το γεγονός πως οι επιβάτες δεν γνώριζαν ότι χρησιµοποιήθηκαν από την Βρετανική κυβέρνηση σαν βιτρίνα προστασίας, αφού το πλοίο µετέφερε στρατιωτικό υλικό πάλι δεν το κατέταξε στις απώλειες πολέµου. Την απάντηση πάλι σε αυτό το ερώτηµα µπορεί να την δώσει το γνωστό ρητό πως «την ιστορία την γράφουν οι νικητές». Το πλοίο General von Steuben.

2 Οι αναφορές λοιπόν των τραγωδιών του εχθρού που µπορούσαν να προκαλέσουν την συµπάθεια του λαού αποφεύγονταν σκόπιµα να αναφέρονται. Με την πάροδο του χρόνου και κοιτώντας πλέον πίσω σε έναν από τους καταστροφικότερους πόλεµους που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, µπορού- µε σήµερα να επανεξετάσουµε τις µεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες αντικειµενικά, χωρίς πάθη, κατηγορίες ή όντας προσκολληµένοι σε κάποιο στρατόπεδο. Ανεξάρτητα µε το γεγονός το ποιος προκάλεσε ένα πόλεµο, οι ανθρώπινες απώλειες παραµένουν πάντα απώλειες. Ψάχνοντας λοιπόν πληροφορίες για τις µεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες του κόσµου θυµήθηκα το ναυάγιο του «Oria». Σε όλες τις βιβλιογραφίες, σε όλες τις αναφορές που διάβασα, πουθενά δεν αναφέρεται το ναυάγιο αυτό. Φαίνεται πως στο εξωτερικό ελάχιστα πράγµατα είναι γνωστά. Εµείς αρχικά µάθα- µε για αυτό µελετώντας τυχαία, ένα βιβλίο σχετικά µε τη Λέρο. ιαβάζουµε λοιπόν για ένα ναυάγιο που έγινε στο νησί Πάτροκλος, µε νεκρούς Ιταλούς αιχµαλώτους! Το πλοίο General von Steuben. Αναλογιστείτε το µέγεθος όταν το «Τιτανικός» είχε νεκρούς. Αµέσως ξεκινήσαµε πιο µεθοδικά την έρευνά µας, για να εντοπίσουµε το στίγµα του ναυαγίου. Έχοντας προσδιορίσει µια συγκεκριµένη θαλάσσια περιοχή, για αρκετό καιρό δεν εντοπίσαµε τίποτε. Παρ όλες τις πληροφορίες που είχαµε για το ακριβές σηµείο του ναυαγίου, δεν είχαµε καµιά ένδειξη ότι βρισκόµαστε τουλάχιστον κοντά. Πέρασε αρκετός καιρός όταν είδαµε σε µικρό βάθος, κάτι λαµαρίνες στο βορινό σηµείο του νησιού, πολύ κοντά στην περιοχή που ψάχναµε. Ως τότε αγνοούσαµε και ούτε είχε περάσει από το µυαλό µας, ότι το ναυάγιο µπορεί να είχε ανελκυστεί για σκραπ. Αυτός ήταν και ο λόγος που στο ηχοβολιστικό δεν παρουσιαζόταν κανένα ισχυρό ίχνος. Ακολουθώντας τις λαµαρίνες, το ναυάγιο εντοπίστηκε γρήγορα, µε την πρώτη προσπάθεια. Κατευθυνόµενοι από τα συντρίµµια που ξεκινούσαν από τα 9 µέτρα βάθος και συνέχιζαν ως τα 38, συναντήσαµε διάσπαρτες µεγάλες λαµαρίνες, βαρέλια και το πιο συγκλονιστικό, σωρούς από θρυµµατισµένα οστά. Σόλες από στρατιωτικά άρβυλα, παγούρια, καραβάνες, είναι ό,τι έχει αποµείνει από αυτή τη βουβή τραγωδία. Καραβάνες και ανθρώπινα οστά, πλαισιώνουν το χώρο του ναυαγίου. «Εµείς τότε είχαµε πρόβατα και είχα πάει στη στρούγκα. Εκείνο το βράδυ είχε πολύ µεγάλη κακοκαιρία: αστραπές, βροντές, αέρας. Ξαφνικά είδα µια µεγάλη λάµψη στον ουρανό πού να πάει ο νους µου. Την εποµένη µάθαµε ότι είχε γίνει ναυάγιο και η λάµψη ήταν φωτοβολίδα. Το πρωί βρήκαµε όλη την παραλία των Λεγραινών γε- µάτη πτώµατα. Τροµερό θέαµα σαν ψόφια ψάρια. Είχε νοτιά τότε, πράγµα σπάνιο για τα µέρη µας,

3 και τους είχε ξεβράσει η θάλασσα. Περίπου πτώµατα ήτανε φοβερό. Τα πτώµατα, άλλα ντυµένα και µερικά γυµνά. Μετά ήρθανε οι Γερµανοί και µας έδιωξαν, δεν άφηναν να πλησιάσουµε. Ανοίξανε µια τάφρο 100 µέτρα µήκος στη παραλία του Κόρακα και τους θάψανε. Είχε ακουστεί ότι τους τορπίλισαν οι Γερµανοί για να τους πνίξουν. Λέγανε ότι ένας Έλληνας και πέντε Γερµανοί δεν έπαθαν τίποτε. Μέχρι τον Ιούνιο η θάλασσα έβγαζε πτώµατα. Αργότερα θυµάµαι ότι το καράβι το κόψανε. Ήρθανε µεγάλα ρυµουλκά µε οξυγόνα και δυναµίτες και δουλεύανε καιρό εδώ». Γιάννης Κωνσταντόπουλος, κάτοικος Λεγραινών Με την βοήθεια του Αριστοτέλη Ζερβούδη, ο οποίος είχε ολοκληρώσει ήδη µια ιστορική έρευνα, µαθαίνου- µε και τα υπόλοιπα στοιχεία. Νορβηγικών συµφερόντων, το ατµόπλοιο «Oria», ναυπήγησης του 1920, επιτάσσεται από τους Γερµανούς και συµµετέχει στις επιχειρήσεις για την κατάληψη της Νορβηγίας µεταφέροντας στρατεύµατα. Το Σεπτέµβριο του 1943 χρησιµοποιείται πάλι στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των Ιταλών στα ωδεκάνησα. Στις 11 Φεβρουαρίου 1944, στη Ρόδο, φορτώνονται στα αµπάρια του πλοίου Ιταλοί αιχµάλωτοι από τη Ρόδο και τη Λέρο. Ειδικότερα επιβιβάστηκαν 43 αξιωµατικοί, 118 υπαξιωµατικοί και στρατιώτες και από τα τρία όπλα. Το πλοίο αναχωρεί τις απογευµατινές ώρες για τον Πειραιά, συνοδευόµενο από τρία ελαφρά αντιτορπιλικά «ΤΑ16», «ΤΑ17» και «ΤΑ19», που έχουν επιταχθεί από τους Ιταλούς. Στο ταξίδι το πλοίο αναπτύσσει ταχύτητα 9 κόµβων. Στο φορτηγό πλοίο επιβαίνουν επίσης 30 Γερµανοί στρατιώτες ως φρουρά ενώ άλλοι 60 στρατιώτες το χρησιµοποιούν ως µεταφορικό µέσο. Το πλήρωµά του αποτελείται από πέντε άτοµα, µεταξύ των οποίων, ένας Έλληνας µηχανικός και ο Νορβηγός καπετάνιος. Ανοιχτά της Κω δέχεται επίθεση από αγγλικά πλοία αλλά η νηοποµπή καταφέρνει να ξεφύγει στη συνέχεια πλέει κοντά στο Σούνιο όπου συναντά σφοδρή κακοκαιρία. Ο δίαυλος µεταξύ της νήσου Πατρόκλου και της ξηράς δεν ήταν διαπλέυσιµος, καθώς ήταν γεµάτος ξέρες και ρηχά. Προκείµενου να παραπλεύσουν από αυτό το νησί, έπρεπε να διατηρήσουν δυτική πορεία. Το «ΤΑ19» ακολούθησε αυτήν την πορεία, το «Oria» ανταποκρίθηκε στην διαταγή µε σήµα «Verstanfen» (=κατανοητό). Ωστόσο το «φορτηγό Oria» δεν άλλαξε πορεία αλλά κατευθυνόταν απευθείας στον δίαυλο. Το «ΤΑ19» διέταξε εκ νέου να αλλάξει ρότα και να το ακολουθήσει, έριξε ερυθρές φωτοβολίδες ως σήµα κίνδυνου. Το «Oria» όµως συνέχισε την ίδια επικίνδυνη πορεία. Το «ΤΑ19» άλλαξε αµέσως πορεία για να το προλάβει. Ακολούθησαν ερυθρές φωτοβολίδες από το «Oria» και στην ερώτηση του «ΤΑ19» - «τι συµβαίνει;» µια ακόµα κόκκινη φωτοβολίδα και η φωνή στον ασύρµατο: Το Καράβι Oria. Μια νεκροκεφαλή µας κόβει την ανάσα. «προσαράξαµε», σήµαναν την αρχή µιας απίστευτης τραγωδίας. Αυτό συνέβη στις 18:45. Ο επικεφαλής αξιωµατικός του στολίσκου διέταξε το «ΤΑ19» να γυρίσει πίσω. Επάνω στον ελιγµό αυτό βρήκε το πηδάλιό του σε ξέρα. Το «ΤΑ19» ακυβέρνητο γύρισε µε την πάντα στον καιρό.

4 Στη γέφυρα επικρατούσε το απόλυτο χάος. Ο κυβερνήτης έπεσε κάτω από την γέφυρα και τραυµατίστηκε µε διπλό κάταγµα, ο αντιπλοίαρχος τραυµατίστηκε επίσης. Ο ανθυποπλοίαρχος προσπαθούσε να διορθώσει το πηδάλιο. Την διακυβέρνηση του σκάφους έπρεπε να αναλάβει ο ίδιος ο αρχηγός του στολίσκου, που επέβαινε στο «ΤΑ19» και να το βγάλει από αυτήν την εξαιρετικά δεινή κατάσταση. Την ίδια στιγµή το «Oria», είχε προσαράξει ενώ οι άλλες δυο τορπιλάκατοι ανέµεναν οδηγίες. Στη γέφυρα ο αρχηγός, µε ένα µόνο πηδάλιο εν λειτουργία και εν µέσω κοχλαζούσης θαλάσσης, ήταν σχεδόν αδύνατον να κατευθύνει το σκάφος. Επίσης, ο πο- µπός είχε καταστραφεί και δεν µπορούσε να δώσει οδηγίες στα αλλά σκάφη για να βοηθήσουν το «Oria». Στις 21:30 έγινε ένα «θαύµα» και το πηδάλιο επαναλειτούργησε. Το «ΤΑ19» κατευθύνθηκε αµέσως προς τη βραχονησίδα Φλέβες. Λίγο µετά παρουσιάστηκε και πάλι η βλάβη στο πηδάλιο και το πλοίο κινδύνεψε να πέσει πάνω στα βράχια. Η βλάβη όµως γρήγορα επιδιορθώθηκε και το «ΤΑ19» µαζί µε τα υπόλοιπα σκάφη έφτασαν στο λιµάνι του Πειραιά λίγο πριν τα µεσάνυχτα. Το «Oria» όµως που συνόδευαν είχε χαθεί. Με την ταχύτητα του ανέµου να ξεπερνά τα 11 µποφόρ, το «Oria» συνεχίζει την πορεία του και προσαράζει στα αβαθή του νησιού Πάτροκλος. Ελάχιστα πράγµατα έχουν αποµείνει, το πλοίο ανελκύστηκε. Το πλοίο χτυπηµένο, µε τη δεξιά πλευρά στα βράχια, πληµµυρίζει και αναποδογυρίζει σε ελάχιστα λεπτά, µε την πλώρη του να εξέχει από το νερό. Το βάθος ποικίλλει στη συγκεκριµένη περιοχή από 5 ως 42 µέτρα. Την επόµενη µέρα, 12 Φεβρουαρίου, στέλνονται 5 ρυµουλκά από τον Πειραιά εξαιτίας της σφοδρής θαλασσοταραχής φτάνει µόνο ένα, το ρυµουλκό «Vulcan». Το «Vulcan», διακινδυνεύοντας και αυτό, πλησιάζει την πλώρη του ναυαγίου και διαπιστώνει ότι ακόµη παραµένουν ζωντανοί πέντε άνθρωποι. ιασώθηκε και ένας ο οποίος ήταν πιασµένος στα σχοινιά. Με µια κινητή συσκευή οξυγόνου ξεκινά µια προσπάθεια για να ανοιχτεί ένα πέρασµα στο σκάφος και να σωθούν οι εγκλωβισµένοι. Η καρδιά τους χτυπάει δυνατά καθώς ελπίζουν ότι σύντοµα θα βγουν από εκεί µέσα. Λόγω της έντονης θαλασσοταραχής, η συσκευή παρασύρεται από ένα κύµα και χάνεται. Οι επιτόπου έρευνες για να µπορέσει να ανασυρθεί από το βυθό η συσκευή δεν πετυχαίνουν κι έτσι η προσπάθεια αναβάλλεται. Στις 14 Φεβρουαρίου, σχεδόν δυο εικοσιτετράωρα Τα άλλοτε πολυτελή σαλόνια του πλοίου Steuben έχουν µετατραπεί σε πρόχειρα νοσοκοµεία. µετά, ένα άλλο ρυµουλκό, το «Titan» από τον Πειραιά, επιστρέφει µε µια καινούργια συσκευή οξυγόνου και τελικά απεγκλωβίζει ζωντανούς και τους πέντε ναυαγούς, σε κατάσταση σοκ. Από τις καταθέσεις των διασωθέντων µάθαµε ότι σώθηκαν έξι Γερµανοί και ένας Έλληνας. Άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι δεκαπέντε Γερµανοί στρατιώτες πνίγηκαν και ότι όλο το πλήρωµα, µαζί µε τον Έλληνα, τον καπετάνιο και τους υπόλοιπους Γερµανούς στρατιώτες, σκαρφάλωσαν στα βράχια και σώθηκαν. Από τους Ιταλούς που επέβαιναν στο πλοίο σώθηκαν µόνο 49. Το σύνολο των αιχµαλώτων που βρίσκονταν κλεισµένοι µέσα στο κύτος του καραβιού ετάφησαν µαζί µε το ναυαγισµένο πλοίο (οι ιταλικές πήγες αναφέρουν το συνολικό αριθµό των νεκρών σε 4.184, ενώ οι γερµανικές στις 4.100). Το καράβι Goya

5 Ακολούθησαν διάφορες αναφορές κατά του πλοίαρχου του «Oria», σχετικά µε την πορεία που ακολούθησε και το γιατί δεν υπάκουσε στις οδηγίες να παραπλεύσει την νήσο Πάτροκλο. Ο πλοίαρχος απάντησε πως λόγω των σφοδρών καιρικών συνθηκών και λόγω του µεγάλου φορτίου του πλοίου, το πηδάλιο αδυνατούσε να υπακούσει. Ο ανώτατος Γερµανός διοικητής του στόλου του Αιγαίου διέταξε ανάκριση για τα γεγονότα αυτά και την βύθιση του «Oria». «Το πλοίο κουβάλαγε πολλά βαρέλια µε λάδι. Γέµισε ο κόσµος λάδι, το οποίο το πήρανε αυτοί που είχανε φορτηγάκια για να το µεταφέρουν. Μετά ήρθανε οι Γερµανοί και µας κυνηγήσανε. Το 1958, ο φούρναρης µε το άλογό του είχε πάει να αλλάξει υνί. Τότε πρόσεξε ένα πράµα σαν µπάλα πιασµένο στο υνί. Όταν το έβγαλε είδε ότι ήταν ένα ανθρώπινο κρανίο. Η τάφρος υπήρχε εκεί για πολλά χρόνια, ακαλλιέργητη. Το 1960 ή 65, δεν θυµάµαι καλά, ήρθαν οι Ιταλοί και τους πήρανε. Κάτσανε καιρό εδώ και ξεθάβανε τα οστά. Μέχρι και κόσκινα είχανε για να κοσκινίζουν το χώµα και να ξεχωρίζουν τα ο- στά». Κώστας Κωνσταντόπουλος, κάτοικος Λεγραινών Αντικείµενα που ανελκυστήκαν από το ναυάγιο µετά την συντήρηση τους. Στην καραβανά διακρίνονται καθαρά τα µηνύµατα που είχαν χαράξει οι Ιταλοί Στρατιώτες. Στο χώρο του ναυαγίου δεν έχουν αποµείνει και πολλά πράγµατα. ιασκορπισµένα προσωπικά είδη από τον εξοπλισµό των στρατιωτών. Σόλες, καραβάνες, ένα κουτάλι, ένα ποτήρι και δίπλα από κάτι λαµαρίνες, οστά. Μεγάλα οστά Συνεχίζω παρατηρώντας µε δέος, λίγο παρακάτω αχνά, µισοθαµ- µένη στην άµµο - σαν να µε κοιτάζει - µια νεκροκεφαλή. Είναι «τοποθετηµένη» µε τέτοιο τρόπο στην άµµο όπου φαίνεται µόνο τµήµα του προσώπου. Αµφιταλαντεύοµαι, σηκώνω την φωτογραφική µου µηχανή και τραβάω µια φωτογραφία, σκέφτοµαι τον εαυτό µου στη θέση του. Αναρωτιέµαι, αν είναι σωστό αυτό που κάνω. Συνεχίζω, δεν το ξανασκέφτοµαι, λαµαρίνες, ένα παγούρι, βαρέλια, οστά, σόλες και πάλι οστά. Από το ναυάγιο ανελκύσαµε µερικές καραβάνες. Οι καραβάνες παραδόθηκαν στο Μουσείο της Πολεµικής Αεροπορίας στο Τατόι, όπου ξεκίνησε και η συντήρηση τους. Ακόµα α- γνοούσαµε το σηµαντικότερο, καθώς ο Παναγιώτης Μαρκόπουλος, καθάριζε τις θαλάσσιες επικαθίσεις από τις καραβάνες, χαραγµένα ονόµατα και µηνύµατα, αρχίζουν να αποκαλύπτονται: «ANAREOZZI FRANCESCO, ROMA, ITALIA, 1922, MAMINA RITORNERÓ», µανούλα θα επιστρέψω, γράφει το µήνυµα. Σε µια άλλη καραβάνα γράφει: «BIGAGLI» το επίθετο του, πιθανόν από το χωριό «VAINO», γεννηθείς το «1922», «MAMMA TORNERO PERCHE TI VOGLIO BENE», µαµά θα γυρίσω γιατί σ αγαπώ! Ήταν µόλις 22 χρονών! Και τα ονόµατα συνεχίζουν, «ANTONI HETTA», «DUCE», «LUCCIA», σε µια άλλη ένα εγγλέζικο όνοµα µε τα αρχικά της µονάδος του «JR J. ROBERTS , LC.H.R.», αρχικά, σήµατα µονάδων και αριθµοί, µας κάνουν να φανταζόµαστε τις τελευταίες στιγµές αυτών των ανθρώπων.

6 Ξαφνικά και ενώ ο Παναγιώτης Μαρκόπουλος συνεχίζει την διαδικασία καθαρισµού, µας λέει: «νοµίζω πως είχα διαβάσει για αυτό το ναυάγιο», «πού;» τον ρωτάµε, «εάν θυµάµαι καλά στο βιβλίο, [Το Μυθιστόρηµα των Τεσσάρων], σε αυτό το ναυάγιο πρέπει να αναφέρεται», µας άπαντα και τρέχουµε να αγοράσουµε το βιβλίο. «Άξαφνα το αυτί της πήρε κάτι παράξενο. Άκουσε ιταλικά. Ήταν πολλοί που κουβέντιαζαν σα σωστοί Ναπολιτάνοι. Φαινόντουσαν εργατικοί, ένα κοπάδι. Ότι είχαν ξεµπαρκάρει, κάποιος τους οδηγούσε. Οι νησιώτες, τους περιεργάζονταν, τα παιδία τρέχαν γύρω τους. Τι είναι αυτοί; ρώτησε η Ελισάβετ. Ιταλοί είναι κύρια. Θα δουλέψουν για το βουλιαγµένο ιταλικό παπόρι στα ανοιχτά της Αγίας Μαρίνας. Για αυτό ήρθαν. Ο Παναγιώτης Μαρκόπουλος, ξεκινά την συντήρηση. Είναι άνθρωποι µιας κοµπανίας ιταλικής που αγοράζει τα ναυάγια. Τι ιστορία είναι αυτή; Ρώτα ξανά η Ελισάβετ. Μια νύχτα του 1943, έµπαινε ο χειµώνας, όταν στα ανοιχτά της Αγίας Μαρίνας ένα εγγλέζικο υποβρύχιο τορπίλισε ένα γερµανικό µεταγωγικό. Το µεταγωγικό ήταν φορτωµένο σιδερένια βαρέλια γεµάτα ρετσινόλαδο. Κουβαλούσε ακόµα για τον Πειραιά κάπου δυο χιλιάδες Ιταλούς αιχµάλωτους από τα ωδεκάνησα, που είχαν παραδοθεί όταν συνθηκολόγησε η Ιταλία. Το βαπόρι ερχόµενο είχε παρεκκλίνει από την πορεία του για να ξεφύγει από το υποβρύχιο και έτσι βρέθηκε ανοιχτά της Αγίας Μαρίνας. Όµως δεν τα κατάφερε. Λίγα βαρέλια και λίγοι Ιταλοί ήταν στο κατάστρωµα. Τα αλλά βαρέλια και οι πολλοί Ιταλοί ήταν παστωµένοι µες στα αµπάρια. Εκεί, κλεισµένους, τους βρήκε ο υγρός θάνατος. Το κύµα πήρε ό,τι ήταν στο κατάστρωµα, ανθρώπους και βαρέλια και τα ξέβρασε, άλλα κατά το Σούνιο, στις ακρογιαλιές της Αναβύσσου, άλλα στην ακρογιαλιά της Αίγινας, κατά τα νότια. Τα γερµανικά περιπολικά που πήγαν την άλλη µέρα µάζεψαν τα ξεβρασµένα βαρέλια, έθαψαν τους πνιγµένους. Σε λίγες µέρες δοκίµασαν να βγάλουν από τα αµπάρια του βουλιαγµένου βαποριού τα βαρέλια µε το πολύτιµο λάδι. Μα ο χειµώνας ήρθε άγριος, πέσαν φουρτούνες, οι βουτηχτάδες δε µπορούσαν να δουλέψουν. Για αυτό παράτησαν το βουλιαγµένο βαπόρι µε τις δυο χιλιάδες Ιταλούς και τα βαρέλια στο κύτος του, για να ξανάρθουν την άνοιξη. Ήρθε η άνοιξη του Τότε οι γερµανοί πήγαν µε ένα ναυαγοσωστικό, και µε τους βουτηχτάδες άρχισαν την δουλειά. Ίσαµε µε δυο µήνες βάσταξε το έργο τούτο. Οι βουτηχτάδες βγαίναν τη νύχτα στη στεριά και λέγαν τα νέα. Ήταν φοβερό. Βαθιά, λέει, µες στα αµπάρια του βαποριού, παστωµένοι οι πνιγµένοι Ιταλοί, περίµεναν ολόρθοι, αλύωτοι οι πιο πολλοί µε τα µάτια ανοιχτά. Οι βουτηχτάδες έπρεπε να τρυπήσουν τούτο το πηχτό ανθρώπινο στρώµα, να φτάσουν στο πάτο του αµπαριού, που βρίσκονταν τα βαρέλια, να τα δέσουν στο βίντζι Καραβάνα Άγγλου στρατιώτη. Ένα παγούρι µετά την συντήρηση του. που θα τα ανέβαζε στην επιφάνεια. Λοιπόν, οι βουτηχτάδες σπρώχναν µε τα χέρια τους πνιγµένους για να ανοίξουν δρόµο. Μα την ίδια στιγµή ο δρόµος που άνοιγαν έκλεινε από πάνω τους µε τα σώµατα, που πλέοντας ξανάπαιρναν την θέση τους. Ύστερα, όταν έπρεπε να ανέβουν οι βουτηχτάδες απάνω, κάναν πάλι το ίδιο έργο, παραµέριζαν τους πνιγµένους και τρυπούσαν δρόµο ανάµεσα τους. Και οι πνιγ- µένοι, δυο χιλιάδες κορµιά, κοίταζαν µε ορθάνοιχτα µάτια το φάντασµα που περνούσε ανάµεσα τους, κοίταζαν σα ρωτούσαν γιατί. Όταν τελείωσαν τα βαρέλια, οι βουτηχτάδες σκέπασαν πάλι τα αµπάρια µε τα καπάκια τους, άφησαν κλεισµένα εκεί τα σώµατα και φύγαν.

7 Έτσι έµεινε εκεί, σκεπασµένος από το νερό, τόσος πόνος και τόση φρίκη. Και τώρα τι είναι να γίνει, ρώτησε η Ελισάβετ; Καταπώς έµαθα, είναι να γίνει τούτο: µια ιταλική εταιρία αγόρασε το ναυάγιο. Θα το βγάλει από τη θάλασσα, θα το διαλύσει σε κοµµάτια σίδερο και θα το ταξιδέψει το σίδερο στην Ιταλία. Τούτοι εδώ που ήρθαν είναι τεχνίτες, που θα κόβουν τα κοµµάτια το σίδερο µε το οξυγόνο και θα το φορτώσουν. Οι βουτηχτάδες είναι κιόλα εκεί, µε ένα καράβι καµωµένο για τέτοιες δουλειές...η Ελισάβετ πλησίασε. Κείτονταν εκεί πελώρια κοµµάτια από τα αµπάρια του βαποριού. Εκεί που µαρτύρησαν οι πνιγµένοι Ιταλοί αιχµάλωτοι. Η θάλασσα είχε φάει, τόσα χρόνια τώρα, το κάθε τι, τα σώµατα των ανθρώπων, τα κόκαλα. Ωστόσο έµενε κάτι στα αµπάρια, σηµάδια ανατριχιαστικά. Αρβύλες µισοσαπισµένες, που το νερό δεν είχε µπορέσει να τις λιώσει ολότελα, κάτι παγούρια, σουγιάδες. Από τόσες ψυχές µέναν µόνο αυτά τα παλιοπράµατα. Είχαν φωλιάσει µες τους αρµούς, τις σιδεροδεσιές των αµπαριών, απάνω τους είχαν κολλήσει όστρακα. Οι Ιταλοί εργάτες περιεργάζονταν τα λείψανα, κουνούσαν το κεφάλι τους λυπηµένα, τα πετούσαν. Τα πέρναν οι Έλληνες ψαράδες, τα παιδιά, τα περιεργάζονταν, κουνούσαν το κεφάλι τους, τα πετούσαν. Ένωνε τους ανθρώπους, χτεσινούς ε- χτρούς, ο πόνος, η µαταιότητα. Και είδες πως γύρισε το πράγµα! Είπε ένας ψαράς, Ιταλοί να πάρουν το ναυάγιο, Ιταλοί να ξεθάβουν τώρα από τη θάλασσα τους συντρόφους τους! Ο Θεός πληρώνει τον πάσα ένα κατά τα έργα του, είπε ένας άλλος. Μη λες για πληρωµή σε τέτοια ώρα! Για πνιγµένους µιλάµε. Και είµαστε και εµείς της θάλασσας. Ο Θεός ακούγει. Ποιος ξέρει τι τραβήξανε µέσα στα αµπάρια» Από το βιβλίο «Το µυθιστόρηµα των Τεσσάρων» Βενέζης-Καραγάτσης-Μυριβήλης-Τερζάκης, εκδόσεις ΕΣΤΙΑ To καράβι Wilhelm Gustloff. Η τρίτη σε αριθµό µεγαλύτερη ναυτική τραγωδία κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου και η τρίτη σε κατάταξη από τις µεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στον κόσµο. Το ναυάγιο του «Oria», ήταν και η τελευταία απώλεια των Ιταλών µετά από µια σειρά ναυαγίων µε βαριές απώλειες. Στη Μεσόγειο µόνο, χάθηκαν και συνολικά κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου χάθηκαν Ιταλοί αιχµάλωτοι. Για µια στιγ- µή θυµήθηκα αυτό που µου είχε πει ένας µεγάλος Έλληνας ιστορικός, πως «οι Ιταλοί υπήρξαν ένα από τα µεγαλύτερα θύµατα του Β Παγκοσµίου Πολέµου», αυτό γιατί σε πολλές περιπτώσεις σφαγιάστηκαν χωρίς να έχουν πολεµήσει, χωρίς να γνωρίζουν ούτε τον εχθρό τους. Αρχικά εναντίων των Βρετανών, µετά των Γερµανών και τελικά να εκτελούνται µαζικά σαν προδότες. Τον Ιανουάριο του 1945, ο Γερµανικός στρατός κρατούσε τους Ρώσους στο µέτωπο της Ανατολικής Πρωσίας και της Πολωνίας. Παρόλο που οι στρατηγοί ενηµέρωναν το Χίτλερ πως δεν θα µπορούσαν να αντέξουν για πολύ και τον αγαπηµένο στρατηγό του Χίτλερ, τον Γκουντέριαν, να τον ενηµερώνει, πως για κάθε γερµανικό άρµα αντιστοιχούν επτά ρωσικά και πως για κάθε γερµανό στρατιώτη αντιστοιχούν δέκα ρώσοι, ο Χίτλερ Μια γυναίκα µε την µικρή της κόρη επιβιβάζεται στο Steuben. ωρυόταν πως οι στρατηγοί του είναι ηττοπαθείς και πως δεν πιστεύουν στην νίκη. Ήταν ανυποχώρητος. Είναι γνωστή η δήλωση του πως: «αν ο Γερµανός δεν µπορεί να κερδίσει τον πόλεµο δεν υπάρχει και κανένας λόγος για να ζήσει.»

8 Στις 12 Ιανουαρίου οι Ρώσοι διασπάνε τις γερµανικές γραµµές σε τρία σηµεία, µε αποτέλεσµα την µετακίνηση τριάντα, περίπου, χιλιάδων προσφύγων στο κόλπο του Ντάντσιχ. Μοναδική σωτηρία τους η διαφυγή τους από την θάλασσα. Τα αντίποινα και τα βασανιστήρια του Κόκκινου Στράτου είχαν γίνει γνωστά σε όλους. Μέχρι τότε, η θαλάσσια γέφυρα των Γερµανών είχε µεταφέρει µε ασφάλεια πάνω από δυο εκατοµµύρια πρόσφυγες από την Ανατολική και υτική Πρωσία, Λιθουανία και άλλα δυτικά λιµάνια. Το λιµάνι του Pillau, δεν µπορούσε να δεχτεί πολύ µεγάλα πλοία και έτσι το βασικό λιµάνι για την εκκένωση των ακτών της Βαλτικής ήταν η Gdynia (Gotenhafen), Βόρεια του Ντάντσιχ. Ο Αρχινάυαρχος Νταίνιτς, έδωσε τη διαταγή έναρξης της επιχείρησης Hannibal, της µαζικής εκκένωσης προσφύγων µε τέσσερα µεγάλα πλοία, µόλις στις 21 Ιανουαρίου. Στις 30 Ιανουαρίου, το µεγαλύτερο κρουαζιερόπλοιο της Γερµανίας, το «Wilhelm Gustloff», σχεδιασµένο να µεταφέρει εργάτες σε διακοπές, σύµφωνα µε το πρόγραµµα «ύναµη και Χαρά», απέπλευσε µε περίπου επιβάτες. Την επόµενη νύχτα, ενώ το συνόδευε µια µονοκινητήρια τορπιλάκατος, εντοπίσθηκε από ένα Σοβιετικό υποβρύχιο του στόλου της Βαλτικής. Ο κυβερνήτης του, ο Α.Ι. Marinesco, εκτόξευσε τρεις τορπίλες. Και οι τρεις βρήκαν το στόχο τους. Οι εξαντληµένοι πρόσφυγες, µέσα στον ύπνο τους, πανικοβλήθηκαν. Απεγνωσµένα προσπάθησαν να φτάσουν στις σωσίβιες λέµβους. Πολλοί αποκλείστηκαν στο κάτω µέρος του πλοίου, καθώς η παγωµένη θάλασσα έµπαινε από παντού. Η εξωτερική θερµοκρασία άγγιζε τους -18 ο Κελσίου. Οι σωσίβιες λέµβοι που είχαν ρίχτει στη θάλασσα, ανατράπηκαν από τους απελπισµένους πρόσφυγες που µάταια προσπαθούσαν να χωρέσουν επάνω. Το πλοίο βυθίστηκε σε λιγότερο από µια ώρα. Ο αριθµός των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους υπολογίζεται από ως Οι επιζήσαντες διασώθηκαν από διάφορα πλοία, µε επικεφαλής το βαρύ καταδροµικό «Admiral Hipper». Ήταν η µεγαλύτερη ναυτική τραγωδία στην ιστορία. Ακόµα και σήµερα, οι Ρώσοι ιστορικοί µένουν προσκολληµένοι στην επίσηµη γραµµή και ισχυρίζονται ότι το πλοίο µετέφερε «πάνω από χιλιάδες ναζιστές, από τους όποιους οι ήταν πληρώµατα υποβρυχίων». Το κύριο ενδιαφέρον της Ρωσίας δε φαίνεται να στρέφεται στη µοίρα των θυµάτων, αλλά στο θρίαµβο του πλοίαρχου Α.Ι. Marinesco. Η πρόταση να ανακηρυχτεί ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης απορρίφθηκε από τη NKVD (Σοβιετική µυστική αστυνοµία), επειδή είχε συνάψει σχέση µε κάποια αλλοδαπή, έγκληµα για το οποίο παραλίγο να δικαστεί από το ναυτοδικείο και να σταλεί αυτοµάτως στα γκούλαγκ (βαριά καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία). Μόλις το 1990, µετά θάνατον, «την παραµονή της 45 ης επετείου της νίκης», ανακηρύχτηκε τελικά ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης. Φόρτωση τορπιλών σε ρωσικό υποβρύχιο. Στο βιβλίο «Die Gustloff Katastrophe» του Heinz Schon, χρησιµοποιώντας νέες πήγες, ο συγγραφέας υπολόγισε τον αριθµό των νεκρών στους «Στο καράβι υπήρχαν επιβάτες, ήταν πρόσφυγες κυρίως γυναίκες και παιδιά. Το πλοίο βυθίστηκε µέσα σε 62 λεπτά, µόνο οι σώθηκαν». Ο ίδιος ήταν ένας από τους επιβιώσαντες. Το νοσοκοµειακό πλοίο «Steuben», τορπιλίστηκε λίγες ηµέρες αργότερα από το ίδιο σοβιετικό υποβρύχιο. Στο «Steuben», επέβαιναν τραυµατίες, 800 πρόσφυγες, 100 στρατιώτες, 172 άτοµα προσωπικό για πλωτό νοσοκοµείο συµπεριλαµβάνοντας γιατρούς και νοσοκόµους, 12 νοσοκόµες του Ερυθρού Σταυρού, 64 χειριστές για τα αντιαεροπορικά όπλα προστασίας του πλοίου, 61 αξιωµατικοί και 165 άτοµα πλήρωµα, γενικό σύνολο άτοµα. Από αυτούς σώθηκαν µόνο οι 659.

9 Σχεδόν ενάµισι µήνα µετά από την βύθιση του «Steuben», άλλη µια τραγωδία θα καταγραφεί σαν την δεύτερη µεγαλύτερη απώλεια σε ζωές, στην ιστορία της παγκόσµιας ναυτιλίας. Το επιβατικό / φορτηγό πλοίο «Goya», τορπιλίζεται από σοβιετικό υποβρύχιο, αµέσως µετά την αναχώρησή του. Ο πλοίαρχος Vladimir Konovalov, εξαπολύει δύο τορπίλες εναντίον του, όπου πετυχαίνουν το καράβι στο κέντρο. Το πλοίο κόβεται στην µέση και βυθίζεται σε λιγότερο από τέσσερα λεπτά, µέσα στον κόλπο του Ντάντσιχ. Μια από τις πιο αξιόπιστες πηγές αναφέρει πως στο πλοίο ήταν στοιβαγµένοι πρόσφυγες και τραυµατισµένοι στρατιώτες. Μόνο 183 από αυτούς θα σωθούν. Ο Konovalov τιµήθηκε µε το παράσηµο «ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης». Ρωσικό υποβρύχιο. ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΤΡΑΓΩ ΙΕΣ* Όνοµα Πλοίου Έτος Βυθίσεως Χώρα Προέλευσης Αριθµός Θυµάτων Wilhem Gustloff 1945 Γερµανία Goya 1945 Γερµανία Oria 1944 Επιταγµένο Γερµανικό General Steuben 1945 Γερµανία Woosung 1948 Κίνα Dona Paz 1987 Φιλιππίνες Titanic 1912 Μεγάλη Βρετανία Lusitania 1915 Μεγάλη Βρετανία * Στην λίστα δεν συµπεριλαµβάνονται τα πολεµικά πλοία. Ενηµερωτικά όµως αναφέρουµε πως η µεγαλύτερη σε θύµατα τραγωδία ήταν του Βρετανικού πλοίου «Lancastria» το 1940, µε νεκρούς. ** Άλλη µια τραγωδία που δεν θα την καταχωρήσουµε στην λίστα είναι του «Cap Arcona» και του «Thilbek». Έπειτα από τις αυστηρές διαταγές του Χίµλερ όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης έπρεπε να εκκενωθούν. «εν πρέπει κανείς από αυτούς να πέσει στα χέρια του εχθρού» είχε πει. Στα πολυτελή αυτά επιβατικά πλοία στοιβάχτηκαν αιχµάλωτοι, κρατούµενοι που δεν συµφωνούσαν µε το κόµ- µα και άλλοι, µε σκοπό να τους βυθίσουν στα ανοιχτά. Τους πρόλαβε όµως η Βρετανική αεροπορία και τα βύθισε αγκυροβοληµένα. Οι Άγγλοι χωρίς να γνωρίζουν σκότωσαν αυτούς τους οποίους πολε- µούσαν για να ελευθερώσουν. Πολλοί επιζώντες που προσπαθούσαν να φτάσουν στην ακτή πολυβολούνταν από την φρουρά τους, µια δύναµη 350 αντρών των SS. O συνολικός αριθµός αυτών που χάθηκαν ανέρχεται περίπου στους ανθρώπους. Για την ολοκλήρωση αυτού του άρθρου καταδύθηκαν: ο αµιανός Βερόπουλος, ο Αριστοτέλης Ζερβούδης, ο Βασίλης Μεντόγιαννης, ο Κωστής Μητσοτάκης και ο Παναγιώτης Σταυρόπουλος