Να µου το πάρεις, πνε µου

Transcript

1 HMOTIKA TPAΓOY IA

2 ª π Àƒπ ª Να µου το πάρεις, πνε µου Κοιµήσου αστρί Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές δ ο απ τα ωραι τερα νανουρίσµατα, µε ειδικά στοιχεία το καθένα, ανάλογα µε το φ λο του µικρο παιδιο προς το οποίο απευθ νεται. ª π ƒ Αγάπη για το παιδί Τρυφερ τητα και προσδοκίες της µάνας Ονειρική ατµ σφαιρα Σ µβολα της δ ναµης και της ανδρείας για το αγ ρι Προσδοκία και ευχή για έναν καλ και πλο σιο γάµο για την κ ρη π π ƒ ª À π ƒ π Στο πρώτο νανο ρισµα, η µητέρα βάζει φρουρο ς γ ρω απ το κοιµισµένο της παιδί: τον ήλιο, τον αετ και το βοριά. Πρ κειται για τρία ισχυρά σ µβολα, που δηλώνουν τ σο την ανάγκη προφ λαξης του παιδιο σο και την αξία του ως προβολή στο µέλλον. Και οι τρεις βιγλάτορες που η µητέρα επικαλείται είναι αντρειω- µένοι, πως θα γίνει µελλοντικά και το αγ ρι, που κοιµάται ήσυχο στην κο νια του. Εκτ ς απ την ανδρεία, που είναι ένα χαρακτηριστικ το οποίο πρ κειται να αποκτηθεί, το βρέφος φαίνεται τι κατάγεται απ αρχοντική γενιά: «χρυσ ν υγι ν εβίγλιζα στην αργυρή του κο νια». Αυτή η τελευταία αναφορά µπορεί να µην ανταποκρίνεται σε µια πραγµατική κατάσταση, αλλά να δηλώνει µεταφορικά την αξία του βρέφους στα µάτια της µητέρας του. Στο νανο ρισµα αυτ οι προσωποποιήσεις, που συχνά απαντώνται στο δηµοτικ τραγο δι, είναι ολοφάνερες, ιδιαίτερα στην περίπτωση του κυρ Βοριά. Ο κυρ Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρο αγοριο που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έµµεσα µας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών. Ποτέ µια τέτοια αφηγηµατική εν τητα δε θα παρεµβαλλ ταν σε νανο ρισµα για κορίτσι. Έτσι, στο επ µενο νανο ρισµα για κορίτσι, ήδη απ τον πρώτο στίχο προβάλλεται η οµορφιά του µε τις µετωνυµίες «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δε τερο ο προορισµ ς του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». λη η φαντασίωση εν ς µεγαλείου και µιας πολυτέλειας, µέσα στα οποία θα αναδειχτεί η οµορφιά, κλιµακώνεται µε τις αναφορές της µάνας στις µεγάλες αγορές της Π λης και της Βενετιάς, που έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κ ρης. Μάλιστα σε ορισµένες περιοχές, αντί για «χρυσά», υπάρχει η παραλλαγή «προικιά». Εξάλλου, το πάπλωµα που ράβεται στην Π λη παραπέµπει στο γαµήλιο πάπλωµα, που µαζί µε τα προικιά µεταφέρε- [10]

3 HMOTIKA TPAΓOY IA ται και στρώνεται στο καινο ριο σπίτι της ν φης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγον ς τι, εδώ, η κο νια δεν είναι πολ τιµη πως στο προηγο µενο νανο ρισµα. Είναι µια απλή κο νια µε «παχιά πανιά». Ακ µα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η µητρική αγάπη είναι µια άλλη γυναίκα και µάνα: «η Παναγιά η δέσποινα». Και στα δ ο νανουρίσµατα είναι κοιν ς ο τρυφερ ς τ νος αλλά και το αίσθηµα περηφάνιας της µάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και η αγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το µέλλον. Το φαντασιακ στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δ ο τραγο δια, δηµιουργεί ένα ονειρικ κλίµα, εναρµονισµένο µε την ήρεµη κατάσταση του παιδικο πνου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Η προσεκτική ανάγνωση των δ ο τραγουδιών οδηγεί στη διαπίστωση τι το πρώτο απευθ νεται σε αγ ρι και το δε τερο σε κορίτσι. Ποια είναι τα στοιχεία που δείχνουν τη διαφορά των φ λων και ποιες αντιλήψεις απηχο ν; 2. Θυµάστε κάποιο νανο ρισµα που σας έλεγαν ταν ήσαστε µικρά παιδιά; Aναζητήστε στο οικογενειακ και φιλικ σας περιβάλλον νανουρίσµατα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη. 3. Το πρώτο νανο ρισµα εκτ ς απ λυρικά έχει και αφηγηµατικά στοιχεία. Aναδείξτε τα και µετατρέψτε τον ποιητικ λ γο σε πεζ. 4. Ακο στε νανουρίσµατα του Φεντερίκο Γκαρθία Λ ρκα απ τους δίσκους Ματωµένος γάµος του Μάνου Χατζιδάκι και Αχ έρωτα του Χρήστου Λεοντή, µε σκοπ να συγκρίνετε το περιεχ µενο αυτών των ποιηµάτων µε τα δηµοτικά µας τραγο δια. Της Πάργας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ κείµενο απ την κατηγορία των ιστορικών δηµοτικών τραγουδιών. ª π ƒ Η αγάπη για την πατρίδα Τα δεινά του πολέµου Η δ ναµη του χρήµατος και η προδοσία Το αίσθηµα της ελευθερίας Ο σεβασµ ς στους προγ νους και τη θρησκεία π π ƒ ª À π ƒ π Το ιστορικ αυτ δηµοτικ τραγο δι είναι ηπειρώτικο, έχει ελεγειακ χαρακτήρα και αναφέρεται στο γεγον ς της παραχώρησης της Πάργας στους Το ρκους. Οι [11]

4 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Παργινοί θεώρησαν τι προδ θηκαν απ τους Άγγλους, επειδή, ενώ ζήτησαν µ νοι τους την αγγλική προστασία και υποδέχτηκαν θερµά το αγγλικ αποβατικ άγηµα, οι Άγγλοι ο τε καν τους ενηµέρωσαν τι η π λη τους πουλήθηκε στους Το ρκους. Το θέµα αυτ προκάλεσε την αγανάκτηση πολλών Ευρωπαίων, πως π.χ. του Γάλλου περιηγητή και συγγραφέα Πουκεβίλ, του Άγγλου στρατιωτικο και φιλέλληνα Τσωρτς, και του Iταλοζακ νθιου ποιητή Ο γο Φ σκολο. Ο Φ σκολο µάλιστα, εξ ριστος στην Αγγλία, διαµαρτυρήθηκε έντονα για την αγγλική πολιτική στο βιβλίο του Αι ατυχίαι και η παραχώρησις της Πάργας, Λονδίνο Στο βιβλίο αυτ συµπεριέλαβε και µια παραλλαγή του δηµοτικο τραγουδιο «Της Πάργας», την οποία παραθέτουµε πιο κάτω. Το τραγο δι που ανθολογείται καταγράφηκε για πρώτη φορά απ τον Iταλ φιλέλληνα συγγραφέα Νικολ Τοµαζέο και δηµοσιε τηκε στη συλλογή του Canti popolari Creci, Βενετία Κεντρικ ς θεµατικ ς άξονας του τραγουδιο είναι η έκφραση της αγανάκτησης για την πώληση της Πάργας και ο θρήνος για την αναγκαστική εξορία των κατοίκων της. Μοιάζει µε µοιρολ ι και µπορεί να διακριθεί σε τρεις εν τητες: α) στο προοίµιο (1-3), β) στη µνεία της ανδρείας των Παργινών και της προδοσίας, και γ) στην παραίνεση για την αποδηµία µε την κα ση των προγονικών οστών, για να µη συληθο ν απ τους Οθωµανο ς. Το θεµατικ µοτίβο των πουλιών, µε το οποίο ανοίγει το ποίηµα, είναι σηµαδιακ και µαγικ, ενώ το τρίτο, το «κατάµαυρο» πουλί, έχει διπλ ρ λο: το τραγο δι του είναι ταυτ χρονα µοιρολ ι και χρησµ ς, δείχνει δηλαδή το θέληµα της µοίρας, πως συνέβαινε και στο τραγο δι «Του γιοφυριο της Άρτας». Ένα απ τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του τραγουδιο είναι η ποιητική σ ζευξη χριστιανικών και παγανιστικών στοιχείων, προκειµένου να αποδοθεί η ποταπ τητα της συµπεριφοράς των Άγγλων. ƒ π ª 1. ιον σιος Σολωµ ς, Ελε θεροι Πολιορκηµένοι,Β Σχεδίασµα. Ποιήµατα, επιµέλεια σηµειώσεις Λίνος Πολίτης, Ίκαρος ,σ.225. Ψυχή µεγάλη και γλυκιά, µετά χαράς σ το λέω: θαυµάζω τες γυναίκες µας και στ νοµά τους µνέω. Εφοβήθηκα κάποτε µη δειλιάσουν και τες επαρατήρησα αδιάκοπα, Για η δ ναµη δεν είν σ αυτές ίσια µε τ άλλα δώρα. Απ ψε, ενώ είχαν τα παράθυρα ανοιχτά για τη δροσιά, µια απ αυτές, η νεώτερη, επήγε να κλείσει, αλλά µια άλλη της είπε: «χι παιδί µου, άφησε να µπει η µυρωδιά απ τα φαγητά είναι χρεία να συνηθίσουµε [ ]». [12]

5 HMOTIKA TPAΓOY IA 2. Νικ λαου Γ. Πολίτη, «Της Πάργας», Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914, σ. 20. Μα ρο πουλάκι π ρχεσαι απ τ αντίκρυ µέρη, πες µου τι κλάψες θλιβερές, τι µα ρα µοιρολ για απ την Πάργα βγαίνουνε, που τα βουνά ραγίζουν; Μήνα την πλάκωσε Τουρκιά και π λεµος την καίει; εν την επλάκωσε Τουρκιά, π λεµος δεν την καίει. Τους Παργινο ς επο λησαν σα γίδια, σα γελάδια, κι λοι στην ξενιτιά θα παν να ζήσουν οι καηµένοι. Τραβο ν γυναίκες τα µαλλιά, δέρνουν τ άσπρα τους στήθια, µοιρολογο ν οι γέροντες µε µα ρα µοιρολ για, παπάδες µε τα δάκρυα γδ νουν τες εκκλησιές τους. Βλέπεις εκείνη τη φωτιά, µα ρο καπν που βγάνει; Εκεί καίγονται κ καλα, κ καλα αντρειωµένων, που την Τουρκιά τροµάξανε και το Βεζίρη κάψαν. Εκεί ναι κ καλα γονιο, που το παιδί τα καίει, να µην τα βρο νε οι Λιάπηδες, Το ρκοι µην τα πατήσουν. Ακο ς το θρήνο τον πολ ν, οπο βογκο ν τα δάση, και το δαρµ, που γίνεται, τα µα ρα µοιρολ για; Είναι π αποχωρίζονται τη δ λια την πατρίδα, φιλο ν τις πέτρες και τη γη κι ασπάζονται το χώµα. 3. Γιώργος Σεφέρης, «Άνοιξη µ.χ.», Ηµερολ γιο Καταστρώµατος Β (1944). Ποιή- µατα, Ίκαρος ,σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Συγκρίνετε το κείµενο που ανθολογείται µε τα δηµοτικά «Της Λένως του Μπ τσαρη», «Της έσπως», καθώς και µε το απ σπασµα απ το Β Σχεδίασµα των Ελε θερων Πολιορκηµένων του ιον σιου Σολωµο. Πώς εµφανίζονται οι γυναίκες στα κείµενα αυτά; Ποια χαρακτηριστικά τους τονίζονται; Συµφωνο ν µε τη διαδεδοµένη άποψη για τη φ ση και τη θέση της γυναίκας σε παλι τερες εποχές; 2. Συγκρίνετε το τραγο δι «Της Πάργας» µε την οµώνυµη παραλλαγή. Ποιες οµοι τητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε; [13]

6 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Του γιοφυριο της Άρτας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές µία απ τις καλ τερες και πιο γνωστές παραλογές και να µελετήσουν τα ιδιαίτερα γνωρίσµατα του είδους. ª π ƒ Οι θυσίες που απαιτο νται για τα µεγάλα έργα Το συναίσθηµα ευθ νης του πρωτοµάστορα Η δ ναµη της κατάρας Η αδερφική αγάπη π π ƒ ª À π ƒ π Η θεµελίωση του γεφυριο της Άρτας φαίνεται αδ νατη, παρά τις προσπάθειες εν ς πλήθους µαστ ρων και του πρωτοµάστορα. Ο χρησµ ς που δίνεται απ το γνώριµο πουλί-αγγελιαφ ρο των δηµοτικών τραγουδιών φέρνει θλίψη στον πρωτο- µάστορα, αφο του ζητά να θυσιάσει την αγαπηµένη του γυναίκα, για να στεριώσει το γεφ ρι. Παρά τον π νο του υπακο ει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος, που υπαγορε ει την ολοκλήρωση της αποστολής του. Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει σο πιο αργά µπορεί πράγµα που υποδεικν ει και τη δραµατική πάλη που γίνεται µέσα στην ψυχή του αλλά το πουλί διαστρέφει τα λ για του και η γυναίκα έρχεται σο πιο γρήγορα µπορεί κοντά στον αγαπηµένο της. Στο γεφ ρι, µε ένα τέχνασµα σηµαδιακ το δαχτυλίδι του πρωτοµάστορα που υποτίθεται τι έπεσε στα θεµέλια την κάνουν να κατέβει µε τη θέλησή της. Η γυναίκα, ταν αντιλαµβάνεται τι πρ κειται να εντοιχιστεί, θρηνεί για την άδικη µοίρα της και καταριέται το γεφ ρι. ταν µως της θυµίζουν τι µπορεί να περάσει αποκεί ο αδελφ ς της, παίρνει πίσω την κατάρα της και τη µετατρέπει σε ευχή, δηλώνοντας τη δ να- µη της αδερφικής αγάπης, στοιχείο που παραπέµπει στην αρχαία τραγωδία (Αντιγ νη, Ιφιγένεια). Το θέµα του ποιήµατος αναπτ σσεται σε 46 δεκαπεντασ λλαβους ανοµοιοκατάληκτους ιαµβικο ς στίχους και οι µετρικοί τ νοι βρίσκονται στην προτελευταία συλλαβή, έχουµε δηλαδή στίχους παροξ τονους. Ο κεντρικ ς άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση είναι η ανάγκη της θυσίας, της προσωπικής-ατοµικής ευτυχίας για το γενικ καλ. Η διάσταση ανάµεσα στο θέλω και στο πρέπει δίνει δραµατική ένταση και συγκινησιακ βάθος στην περιγραφή των πρωταγωνιστών, του πρωτοµάστορα δηλαδή και της γυναίκας του. Ενώ ο πρωτοµάστορας παρά τη βαθιά του θλίψη («πέφτει του θανάτου») ιεραρχεί πρώτα το καθήκον και την ευθ νη του απέναντι στο κοινωνικ σ νολο, η θυσιαζ µενη γυναίκα, το αθώο θ µα, µπροστά στο άµεσο ενδεχ µενο του θανάτου της εξεγείρεται, χι απέναντι στον άντρα της, αλλά απέναντι στη µοίρα. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το τι η γυναίκα [14]

7 HMOTIKA TPAΓOY IA αλλάζει τη βαριά κατάρα της µ νο στην υπ µνηση του αδερφο της. Εδώ το στοιχείο της οικογένειας ισχυρ τατο στην παραδοσιακή κοινωνία κατορθώνει να διασώσει το γενικ καλ µέσα απ µια ιδι τυπη έκφραση του ατοµικο. Ο αδερφ ς, για µια γυναίκα που δεν έχει αποκτήσει ακ µα παιδιά, είναι, πως συµβαίνει και στην Ιφιγένεια εν Τα ροις του Ευριπίδη, το στοιχείο της συνέχειας της γενιάς, της συγγένειας του αίµατος. Το θέµα της θυσίας υπάρχει επίσης και µπορεί να συσχετιστεί µε τη βιβλική (θρησκευτικά) ή τη λογοτεχνική (Β. Κορνάρος, Η θυσία του Αβραάµ) εκδοχή της θυσίας του Ισαάκ. ƒ π ª 1. Ο πρωτοµάστορας, θεατρικ έργο του Νίκου Καζαντζάκη (περ. Παναθήναια, 1910), το οποίο µελοποίησε ο συνθέτης Μαν λης Καλοµοίρης και κυκλοφ ρησε σε δίσκο το Γιώργος Θεοτοκάς, Το γεφ ρι της Άρτας, [θεατρικ έργο] (1944). Θεατρικά έργα,β, À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ποιο το ήθος του πρωτοµάστορα; Απ ποια σηµεία του κειµένου διαπιστώνου- µε την τραγική διάσταση του ρ λου του; 2. Τι δείχνει η αλλαγή της κατάρας σε ευχή, σχετικά µε τη σχέση ανάµεσα στα µέλη της παραδοσιακής οικογένειας; 3. Βρείτε τα αφηγηµατικά και τα δραµατικά στοιχεία του τραγουδιο. 4. Αναζητήστε τα σχήµατα λ γου που υπάρχουν στο τραγο δι, δίνοντας απ ένα παράδειγµα. 5. Εντοπίστε και άλλες θυσίες απ την αρχαία και τη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση και επισηµάνετε οµοι τητες και διαφορές µε τη θυσία της γυναίκας του πρωτοµάστορα. B π µ π ƒ º π Η Καθηµερινή της Κυριακής, «Επτά Ηµέρες», αφιέρωµα «Πέτρινα γεφ ρια», Κρο πη Ελευθερία, «ραµατοποίηση του γιοφυριο της Άρτας απ µαθητές», Φιλολογική, τχ. 84, 2004, σ Τσ τσος Γιώργος, Μακεδονικά γεφ ρια, University Studio Press, Θεσσαλονίκη Τα ανθολογηµένα κείµενα προέρχονται απ τη συλλογή του Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, [15]

8 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π H µ π µ π ƒ º I Αποστολάκης Γιάννης, Το κλέφτικο τραγο δι: Το πνε µα και η τέχνη του, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Fauriel Claude, Ελληνικά ηµοτικά Τραγο δια, εκδοτική επιµέλεια Αλέξης Πολίτης, Πανεπιστηµιακές Eκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο Καψωµένος Ερατοσθένης, Το σ γχρονο κρητικ ιστορικ τραγο δι, 1979., ηµοτικ τραγο δι: Μια διαφορετική προσέγγιση, K ντογλου Φώτης, «Τα έµορφα τραγο δια µας, η αναπνοή της φυλής µας», Η πονεµένη Ρωµιοσ νη,αστήρ Κυριακίδης Στίλπων, Το δηµοτικ τραγο δι: Συναγωγή µελετών, επιµέλεια Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, Ερµής Νέα Εστία, αφιέρωµα στο δηµοτικ τραγο δι, τχ. 1762, εκέµβριος Παραλογές, επιµέλεια Γιώργος Ιωάννου, Ερµής Το δηµοτικ τραγο δι: Κλέφτικα, επιµέλεια Αλέξης Πολίτης, Ερµής 1973., Η ανακάλυψη των ελληνικών δηµοτικών τραγουδιών, Θεµέλιο Saunier G., Ελληνικά δηµοτικά τραγο δια: Συναγωγή µελετών ( ), µτφρ. Iφιγένεια Mποτουροπο λου, επιµέλεια Γιώργος Aνδρειωµένος, Ίδρυµα Κώστα και Ελένης Ουράνη Σηφάκης Γρηγ ρης, Για µια ποιητική του ελληνικο δηµοτικο τραγουδιο, Πανεπιστηµιακές Eκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο Σε αυτή την ιστοσελίδα του ΥΠΕΠΘ κατατίθενται διδακτικές προτάσεις, άρθρα και κείµενα ευρ τερου παιδαγωγικο προβληµατισµο. [16]

9 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA

10 øƒ π Ã ƒ Ερωφίλη Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ έργο του κρητικο θεάτρου. Το απ σπασµα επικεντρώνεται στον πονεµένο έρωτα δ ο νέων, µέσω του οποίου εκφράζονται δυνατά ανθρώπινα συναισθήµατα και διαχρονικές αξίες ζωής (αγάπη, πίστη, ρκος). ª π ƒ Η οµορφιά (κάλλος και ψυχική αρετή) Η ερωτική αφοσίωση των δ ο αγαπηµένων που επισφραγίζεται µε ρκο π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα συνδυάζει το ερωτικ µε το δραµατικ συναίσθηµα, καθώς οι δ ο πρωταγωνιστές βρίσκονται σε µεγάλη ψυχική ένταση και βιώνουν µια έντονη απειλή. Ο καθηγητής θα πρέπει να καθοδηγήσει τους µαθητές, ώστε να παρακολουθήσουν την κορ φωση της δραµατικής έντασης µέσα απ τα λ για αγάπης και πίστης που ανταλλάσσουν οι δ ο ερωτευµένοι, αλλά και να τονίσει την έξοχη ποιητική απ δοση της αγάπης, δίνοντας έµφαση στο γλωσσικ ερωτικ κώδικα. Ιδιαίτερα έντονη είναι η ψυχική ένταση της Ερωφίλης, στην προσπάθειά της να πείσει τον Πανάρετο για τη σταθερ τητα της αγάπης της. Η Ερωφίλη το υπ σχεται τι θα υπερνικήσει κάθε δοκιµασία ή θα επιλέξει το θάνατο για να του αποδείξει την αγάπη της. Οικεία στην αντίληψη της κρητικής λογοτεχνίας είναι η επίκληση του Έρωτα ως εγγυήτριας δ να- µης που επισφραγίζει τα λ για των ερωτευµένων, καθώς και οι προσωποποιήσεις των φυσικών στοιχείων (ουραν ς, θάλασσα, γη, αέρας κ.ά.), τα οποία οφείλουν να παρέµβουν σε περίπτωση αθέτησης της υπ σχεσης. ηλώνεται έτσι η αποφασιστικ τητα και η καθολική ισχ ς των λ γων της Ερωφίλης, µε εκφραστικά µέσα και λειτουργίες που συναντάµε στο δηµοτικ τραγο δι. Η σ γκριση του αποσπάσµατος µε το προτειν µενο παράλληλο κείµενο αναδεικν ει κοινά σηµεία αλλά και βασικές διαφορές ανάµεσα στα δ ο έργα, τ σο στην ερωτική ιστορία σο και στο λογοτεχνικ χειρισµ της υπ θεσης και της πλοκής τους. Στην Ερωφίλη υπερτερεί το στοιχείο της θεατρικ τητας, ενώ ο Ερωτ κριτος διακρίνεται για την προφορικ τητα του ποιητικο λ γου. Και τα δ ο ποιήµατα είναι γραµµένα σε δεκαπεντασ λλαβο οµοιοκατάληκτο δίστιχο. ƒ A K E I M E N O Ερωτ κριτος, [Υπ σχεση αιώνιας πίστης] Γ , κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1980, σ À ª ƒ ø ª π E ƒ A I E 1. Τι ζητά ο Πανάρετος απ την Ερωφίλη και πώς εκείνη ανταποκρίνεται στην επιθυµία του; [18]

11 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA 2. Ποιες δυνάµεις επικαλείται η Ερωφίλη, για να εγγυηθο ν την πιστ τητα των λ γων της; Τι δηλώνουν αυτές οι επικλήσεις απ την πλευρά της ηρωίδας; 3. Συγκρίνετε τις δ ο ερωτικές σκηνές στην Ερωφίλη και τον Ερωτ κριτο και εξηγήστε µε ποιον τρ πο τα δ ο ζευγάρια προσπαθο ν να διασφαλίσουν την αγάπη τους µέσα στις δυσκολίες. µ π µ π ƒ º I Αλεξίου Στυλιαν ς, Αποσκίτη Μάρθα, «Εισαγωγή» στο Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγµή 1988, σ Πολίτης Λίνος, «Η παράσταση της Ερωφίλης: Ποιητικ ς λ γος και σκηνική ερµηνεία», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 2, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 66 κ.εξ. Πο χνερ Βάλτερ, «Η Ερωφίλη στη δηµώδη παράδοση της Κρήτης», Αριάδνη [Ρεθ µνου], τ µ. 1, 1983, σ. 173 κ.εξ. Σολοµ ς Αλέξης, Το κρητικ θέατρο:απ τη φιλολογία στη σκηνή, Πλειάς 1973, σ Χασάπη Ευσεβία, «Η νεοελληνική δραµατουργία στα Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Μέσης Εκπαίδευσης, Κ.Ν.Λ. Γ Γυµνασίου», Σ γχρονη εκπαίδευση, τχ. 61, 1991, σ H Γεώργιος Χορτάτσης (µέσα 16ου-αρχές 17ου αι.), Ερωφίλη (γράφτηκε γ ρω στα 1595 τυπώθηκε στη Βενετία το 1676), Πράξις Τρίτη-Σκηνή ε τερη, στ , επιµέλεια Στυλιαν ς Αλεξίου, Μάρθα Αποσκίτη, Στιγµή 1988, σ µπ ƒ ƒ Ερωτ κριτος Ã I Να γνωρίσουν οι µαθητές το αντιπροσωπευτικ τερο και καλ τερο έργο της κρητικής λογοτεχνίας, σε συνδυασµ µε κοινωνικά ήθη και αντιλήψεις που ίσχυαν στις τοπικές κοινωνίες της εποχής. Στο δε τερο απ σπασµα ερχ µαστε σε επαφή µε τον επικ χαρακτήρα του έργου. ª π ƒ Οι αξίες της γνώσης και της αρετής Η ανυπέρβλητη κοινωνική διαφορά ως εµπ διο στο γάµο των δ ο νέων Το αποτυχηµένο προξενι και η δ ναµη της βασιλικής βίας Η πολεµική ορµή και ο επικ ς χαρακτήρας του Ερωτ κριτου [19]

12 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π ƒ ª À π ƒ π Το πρώτο απ σπασµα αναφέρεται στο προξενι, που ο Πεζ στρατος για χάρη του γιου του αναλαµβάνει να διεκπεραιώσει. Οι µαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τη δυσκολία του εγχειρήµατος. Τα λ για του Πεζ στρατου προκαλο ν την οργισµένη αντίδραση του βασιλιά, η οποία οφείλεται στην κατώτερη κοινωνική θέση του υποψήφιου γαµπρο και συνάδει µε τον πληγωµένο εγωισµ του. Ο Ηρακλής δεν ανέχεται τη θρασ τητα του υπηκ ου του να ελπίζει σε γάµο µε τη βασιλοπο λα, καθώς ο γάµος αυτ ς δηµιουργεί εµπ δια στα µελλοντικά σχέδιά του για ένα πετυχηµένο προξενι, το οποίο θα ενίσχυε την πολιτική θέση και θα εξασφάλιζε ειρήνη στο βασίλειο. Με τον εκφοβισµ του Πεζ στρατου και την εξορία του Ερωτ κριτου ο βασιλιάς επιβάλλει βίαια την εξουσία του, οι αποφάσεις µως που παίρνει αποδεικν ονται στην πραγµατικ τητα ανώφελες, καθώς η δοκιµασία ενισχ ει την αγάπη και την πίστη των δ ο νέων. Η Αρετο σα αρνείται πεισµατικά κάθε προξενι και, παρά τη φυλάκιση, η καρδιά της δε λυγίζει. Ο Ερωτ κριτος, πάλι, είναι παρών ταν θα τον χρειαστεί το πολιορκο µενο βασίλειο. Μεταµορφωµένος, χάρη σε ένα µαγικ υγρ, θα ανδραγαθήσει σε έναν επικ αµυντικ αγώνα, µε τελικ έπαθλο την ποθητή Αρετο σα και το θρ νο του βασιλείου. Το δε τερο απ σπασµα έχει επικ χαρακτήρα, προσφέρεται για αισθητική ανάλυση και σ γκριση µε ανάλογες πολεµικές περιγραφές απ την Ιλιάδα, τ σο στη µορφή σο και στο περιεχ µενο. Έχει ενδιαφέρον π.χ. να εξεταστεί συγκριτικά η δοµή και η λειτουργία της πλατιάς παροµοίωσης στα δ ο κείµενα, µέσα στη γενικ τερη ατµ σφαιρα της ανδραγαθίας και της πολεµικής ορµής. ƒ π ª 1. Αντώνιος Μάτεσης, Ο Βασιλικ ς, Σκηνή έκτη (1830), εισαγωγή Άγγελος Τερζάκης, Ερµής 1973, σ «Ο ιγενής στους Απελάτες, στ » (12ος αι.), Βασίλειος ιγενής Ακρίτης και το Άσµα του Αρµο ρη, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1985, σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Γιατί ο Πεζ στρατος χρησιµοποιεί πολλά «ξ µπλια» και παραβολές πριν µιλήσει στο βασιλιά για το προξενι ; 2. Ποιες διαταγές έδωσε ο Ηράκλης στον Πεζ στρατο; Τι πιστε ει τι θα πετ χει ο βασιλιάς µε τον εξορισµ του Ερωτ κριτου; 3. Συγκρίνετε τις δ ο σκηνές προξενιών στο ποίηµα του Ερωτ κριτου και στο θεατρικ έργο Ο Βασιλικ ς. 4. Στο δε τερο απ σπασµα αναδεικν εται η γενναι τητα και η ψυχική ανωτερ τητα του Ερωτ κριτου. Βρείτε στοιχεία του κειµένου που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη. 5. Συγκρίνετε την ηρωική εµφάνιση του Ερωτ κριτου και του ιγενή, κρίνοντας απ τον τρ πο που εξαίρει τις πολεµικές αρετές τους ο κάθε ποιητής. [20]

13 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA 6. Ακο στε µελοποιηµένα αποσπάσµατα του Ερωτ κριτου απ το CD: Γιώργος Κουµεντάκης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Νίκος Ξυδάκης, Ψαραντώνης, Τέσσερις δρ µοι για τον Ερωτ κριτο, Lyra µ π µ π ƒ º π Αλεξίου Στυλιαν ς, «Εισαγωγή» στο Βιτσέντσος Κορνάρος, Ερωτ κριτος, Ερµής Κακριδής Ι.Θ., «Ερωτ κριτος και Οδυσσέας», Φιλ λογος [Θεσσαλονίκης], τχ. 16, 1979, σ. 68 κ.εξ. Κριαράς Ε., «Πηγές και επιδράσεις του Ερωτοκρίτου», Νέα Εστία, τ µ. 42, 1947, σ κ.εξ. Παγώνη Σ ρµω, «Θεατρικά στοιχεία στον Ερωτ κριτο», Αναζητήσεις [Ρεθ µνου], τ µ. 1, σ Πολίτης Λίνος, «Η ποίηση του Ερωτ κριτου», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 1, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 93 κ.εξ. Σεφέρης Γιώργος, «Ερωτ κριτος», οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος ,σ Βιτσέντσος Κορνάρος ( ), Ερωτ κριτος (Βενετία, 1713) Γ , , κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1980, σ , ª ƒπ ª À π Ο Κρητικ ς Π λεµος Ã Να µελετήσουµε ένα ποίηµα της στερης κρητικής λογοτεχνίας, µε θέµα εµπνευσµένο απ σ γχρονο ιστορικ γεγον ς, την άλωση της Κρήτης (1669). ª π ƒ Ο χαµένος κρητικ ς π λεµος και οι συνέπειές του Στέρηση περιουσίας, χαράς και ελευθερίας π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα αναφέρεται, µε άµεσο τρ πο και λαϊκ φος, στα προβλήµατα που προκ πτουν στη ζωή των σκλαβωµένων Κρητικών. Το προσωποποιηµένο κάστρο του Ηρακλείου θρηνεί για το λα του, ο οποίος στο εξής θα στερείται την ελευθερία, τη χαρά της ζωής και τις υλικές απολα σεις του τ που του. Με την αναλυτική αναφορά στα αγαθά της γης και στην κοινωνική οργάνωση των Κρητικών, ο ποιητής σκιαγραφεί θαυµάσια τον καθηµεριν, ευχάριστο τρ πο ζωής, την οικονοµική [21]

14 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ευρωστία, τις ασχολίες και τις διασκεδάσεις των κατοίκων, που ευφραίνονται µέσα στη φυσική πανδαισία του τ που τους. Το κείµενο µπορεί επιτυχηµένα να διδαχτεί συγκριτικά µε το παρακάτω δηµοτικ τραγο δι του 1830 και να σχολιαστεί η αντίδραση των Κρητικών µπροστά σε δυσµενείς ιστορικές εξελίξεις. ƒ π ª ηµοτικ «Ο καταδικασµ ς της Κρήτης» [απ σπασµα] (1830) στο Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914, σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Βασικά χαρακτηριστικά του ποιήµατος είναι η λαϊκή γλώσσα και το αυθ ρµητο φος του. Τι πετυχαίνει να δείξει µε αυτά τα εκφραστικά µέσα ο ποιητής; 2. Το ιστορικ δηµοτικ τραγο δι αναφέρεται σε µια άλλη αρνητική συγκυρία: το 1830 έγινε γνωστ στην Κρήτη τι το νησί δεν περιλαµβάνεται στα ρια του νεοσ στατου ελληνικο βασιλείου. Συγκρίνετε τον τρ πο αντίδρασης των Κρητικών στα 1669 και στα 1830, µε βάση τα δ ο κείµενα. Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής (17ος αι.), Ο Κρητικ ς Π λεµος ( ) [1681] , επιµέλεια Στυλιαν ς Aλεξίου, Mάρθα Αποσκίτη, Στιγµή 1995, σ π H µ π µ π ƒ º I Αλεξίου Στυλιαν ς, Η κρητική λογοτεχνία και η εποχή της, 1985., Κρητικά φιλολογικά, Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισµ ς, τ µ. 1-2, επιστηµονική επιµέλεια Ν.Μ. Παναγιωτάκης, Ηράκλειο Κρητική Ανθολογία (ΙΕ -ΙΖ αιώνας), εισαγωγή ανθολ γηση σηµειώµατα Στυλιαν ς Αλεξίου, Ηράκλειο Κριαράς Εµµανουήλ, «Πηγές και επιδράσεις του Ερωτοκρίτου», Νέα Εστία, τ µ. 42, 1947, σ Μαντατοφ ρος, αφιέρωµα στην κρητική λογοτεχνία, τχ. 33, 1999, σ Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιµέλεια David Holton, µτφρ. Ν. εληγιαννάκη, Ηράκλειο Πολίτης Λίνος, Η Κρητική ποίηση του 17ου αιώνα. Ποιητική Ανθολογία, τ µ. 3, ωδώνη Σολοµ ς Αλέξης, Το Κρητικ θέατρο: Απ τη φιλολογία στη σκηνή, Κέδρος Ντέιβιντ Χ λτον, Μελέτες για τον Ερωτ κριτο, Καστανιώτης [22]

15 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

16 ƒ µ π Θο ριος Ã π Να αναδειχτεί η ιστορική σηµασία του εθνεγερτικο αυτο ποιήµατος στην ιδεολογική προετοιµασία της ελληνικής επανάστασης. Να αναφερθο µε γενικ τερα στις κοινωνικοπολιτικές ιδέες του Ρήγα. ª π ƒ Ελευθερία ή θάνατος Κοιν ς ρκος και αγώνας των Ελλήνων για την ελευθερία Συλλογική ευθ νη για την τ χη της Ελλάδας π π ƒ ª À π ƒ π Να τονιστεί ιδιαίτερα ο εθνεγερτικ ς χαρακτήρας του Θο ριου, σε συνδυασµ τ σο µε την επαναστατική δράση και τα κοινωνικοπολιτικά οράµατα του Ρήγα σο και µε τις εθνικές επιδιώξεις του νεοελληνικο διαφωτισµο. Επιβάλλεται να δοθο ν οι απαραίτητες πληροφορίες για τον ιστορικ φωτισµ των συνθηκών που γέννησαν τις επαναστατικές ιδέες και συντέλεσαν στη µεγάλη απήχηση του Θο ριου στους απανταχο Έλληνες, αλλά και στους υπ λοιπους καταπιεσµένους βαλκανικο ς λαο ς, τη συµµετοχή των οποίων επιζητο σε ο Ρήγας στη µελλοντική κοινοπολιτεία που οραµατιζ ταν (Χάρτα). Θα πρέπει επίσης να διευκρινιστο ν οι προθέσεις του Ρήγα στην εισαγωγή του Θο ριου σχετικά µε τη δηµιουργία εν ς ελε θερου κράτους, στο οποίο θα άρχει η εν τητα των Ελλήνων και ο ν µος, ιδέες που συγκλίνουν µε τις προσδοκίες και του ανώνυµου συγγραφέα της Ελληνικής Νοµαρχίας (1806). Ειδική αναφορά απαιτείται στην κοινή στάση των δ ο συγγραφέων µπροστά στο ενδεχ µενο της αναρχίας, η οποία παραλληλίζεται µε τη σκλαβιά. Γνωρίζοντας καλά τ σο τις ιστορικές συνθήκες σο και την ψυχοσ νθεση των Ελλήνων, ο Ρήγας προσπαθεί να προβλέψει και να αντιµετωπίσει τους ενδεχ µενους κινδ νους για τον εθνικ αγώνα. Έτσι δίνει µεγάλη βαρ τητα στην ανάγκη εθνικής συσπείρωσης και εν τητας, και καλεί τους πατριώτες να δεσµευτο ν µε ρκο για την υπεράσπιση του κοινο αγώνα και της οµ νοιας. ƒ π ª «ρκος των Φιλικών» [απ σπασµα] Ορκίζοµαι εις το ιερ ν νοµά σου, ω ιερά και αθλία πατρίς, ορκίζοµαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου, ορκίζοµαι εις τα πικρά δάκρυα των αιχµαλώτων και καταδίκων κατοίκων σου, τα οποία τ σους αιώνας κατά στιγµήν υποφέρουν τα ταλαίπωρα τέκνα σου, τι αφιερο µαι λος εις εσέ, τι εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία [24]

17 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ και ο σκοπ ς των διαλογισµών µου, το νοµά σου οδηγ ς των πράξεών µου και η εδική σου ευτυχία η ανταµοιβή των κ πων µου. À ª ƒ ø ª π ƒ π Συγκρίνετε το περιεχ µενο του ρκου, που ενσωµατώνει στο Θο ριο ο Ρήγας, µε τον ρκο της Φιλικής Εταιρείας. Βρείτε τα βασικά κοινά σηµεία και επισηµάνετε τις διαφορές τους. µ π µ π ƒ º π Βρανο σης Λέανδρος, Ρήγας: Έρευνα, συναγωγή και µελέτη, Αετ ς-ζαχαρ πουλος 1957., Pήγας Bελεστινλής ( ), Σ λλογος προς ιάδοσιν Ωφελίµων Bιβλίων ιαβάζω, τχ. 235, 1990, σ Kιτροµηλίδης Πασχάλης M., Ρήγας Βελεστινλής, Θεωρία και πράξη, Κουλουφάκος Κώστας, Κείµενα και αναλ σεις, τ µ. 1, ιογένης ,σ Ρήγας, Θο ριος, στ Ρήγα Βελεστινλή, Απάνθισµα κειµένων, επιλογή Πασχάλης Μ. Κιτροµηλίδης, Βουλή των Ελλήνων 1998, σ π Ãπ À Τώρα à Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα χαρακτηριστικ δείγµα αστικο φαναριώτικου τραγουδιο, µέσω του οποίου εκφράζονται η νοοτροπία και οι αντιλήψεις περί ευζωίας της φαναριώτικης κοινωνίας. ª π ƒ Ανέµελη ζωή ιασκέδαση Έρωτας και υλικές απολα σεις π π ƒ ª À π ƒ π Ο Χριστ πουλος ήταν ένας απ τους πιο γνωστο ς και αγαπητο ς τραγουδοποιο ς της εποχής του. Συνέθετε, µελοποιο σε και τραγουδο σε τους στίχους του, οι οποίοι [25]

18 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ήταν πολ δηµοφιλείς στην υψηλή κοινωνία, αν κρίνουµε και απ τις πολλές εκδ σεις που γνώρισε το έργο του. Στο κείµενο αυτ ο καθηγητής µπορεί αφεν ς να αναδείξει την απ λυτη αντίθεσή του µε τις φιλελε θερες αγωνιστικές ιδέες του Ρήγα, αφετέρου να επισηµάνει απηχήσεις των ιδεών του ευρωπαϊκο διαφωτισµο, σχετικά µε την ελε θερη βο ληση και τα ατοµικά δικαιώµατα του ανθρώπου. Το ελαφρ θέµα και η ανεµελιά του φαναριώτικου τραγουδιο αντικατοπτρίζουν τη γενικ τερη χαλαρ τητα της αστικής τάξης, οι επιδιώξεις, τα ήθη και η διασκέδαση της οποίας συγκλίνουν αρκετά µε το σ γχρονο καταναλωτικ τρ πο ζωής. ƒ π ª Αντώνιος Μάτεσης, «Ανακρεοντικ ν» [απ σπασµα] (1881), στο Λίνου Πολίτη Ποιητική Ανθολογία, τ µ. 5, ωδώνη ,σ.66. Με την Αφροδίτη, ω αδέλφια, µε τον Βάκχο ας ενωθο µε, µη ποσώς αργοπορο µε, διατί οι ηµέρες µας πετο ν. Απ εµάς ας ξεµακρ νει πάσα µάταιη ελπίδα, µ νην να χωµεν φροντίδα το κρασί και το φιλί. Kαι της φήµης και της δ ξας και του χρυσαφιο η µωρία ας συγχ ζει την καρδία των εχθρών µας των κακών. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Με ποιον τρ πο «πασχίζει να χαρεί τη ζωή του» ο ποιητής; 2. Το ποίηµα έχει γραφτεί στις αρχές του 19ου αι. Ποιες απ τις αντιλήψεις που εκφράζονται στο ποίηµα πιστε ετε τι έχουν σχέση µε το πνε µα του νεοελληνικο διαφωτισµο ; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. µ π µ π ƒ º π Λάµπρος Σπ. Π., Ρήγας Βηλαράς Χριστ πουλος, ιαλέξεις περί Ελλήνων ποιητών του ΙΘ αιώνος, 1916, σ Πεχλιβάνος Μίλτος, «Οι εκδ σεις των Λυρικών του Αθανάσιου Χριστ πουλου έως το τέλος του γραπτο», Μνήµη Ελένης Τσαντσάνογλου, Θεσσαλονίκη 1998, σ [26]

19 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ Τσαντσάνογλου Ελένη, «Εισαγωγή», στο Αθανάσιος Χριστ πουλος, Λυρικά, επιµέλεια Ελένη Τσαντσάνογλου, Ερµής 1970, σ Αθανάσιος Χριστ πουλος ( ), «Τώρα», Λυρικά (Βιέννη, 1811) επιµέλεια Ελένη Τσαντσάνογλου, Ερµής 1970, σ ø Àª Ο Ρωσσαγγλογάλλος à Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα διαλογικ ποίηµα µε σατιρικ περιεχ µενο, το οποίο θίγει σ γχρονα ιδεολογικοπολιτικά προβλήµατα της προεπαναστατικής Ελλάδας. ª π ƒ Σκλαβιά και τουρκική τυραννία Σ γκριση µε τους αρχαίους Έλληνες Φιλελληνισµ ς και µισελληνισµ ς ιαφωτισµ ς και αγώνας για την ελευθερία π π ƒ ª À π ƒ π Το διαλογικ αυτ κείµενο σατιρίζει µε (φιλελληνική) κακεντρέχεια την κατάντια της σκλαβωµένης Ελλάδας, µε στ χο να ωθήσει τους Έλληνες να αυτενεργήσουν για την εθνική τους αποκατάσταση. Ο πλασµατικ ς Ρωσσαγγλογάλλος, κράµα πολλών και αντικρου µενων συµφερ ντων, απ τη µια ειρωνε εται τη δυσχερή θέση της Ελλάδας, απ την άλλη κωλυσιεργεί, και πολλές φορές συµπράττει µε τους εχθρο ς της Ελλάδας, µε σκοπ να συντηρήσει την υπάρχουσα κατάσταση, η οποία εξυπηρετεί τα συµφέροντά του στην περιοχή. Ο ανώνυµος συγγραφέας σε πολλά σηµεία του έργου αποκαλ πτει τις πραγµατικές προθέσεις των αλλογενών, φιλοδοξώντας να διαλ σει τις αυταπάτες ορισµένων συµπατριωτών του που στηρίζουν τις ελπίδες τους στους ξένους. Πολ διαφωτιστική για τη γενικ τερη αντίδραση αρκετών ευαισθητοποιηµένων συγγραφέων της εποχής απέναντι στις αρνητικές επιπτώσεις του φιλελληνισµο αυτο του είδους, αποβαίνει η σ γκριση µε τα προτειν µενα παράλληλα κείµενα. Ο καθηγητής καλ είναι να γνωρίζει τι εξαρχής το σατιρικ έργο είχε κινήσει το ενδιαφέρον ξένων περιηγητών και συγγραφέων (Β ρων κ.ά.), εξαιτίας της [27]

20 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ περίεργης µορφής και του ιδιάζοντος περιεχοµένου του, που εξιστορεί την απάθεια των προνοµιο χων τάξεων µπροστά στον επαναστατικ αναβρασµ της εποχής. ƒ π ª 1. Ελληνική νοµαρχία ήτοι λ γος περί ελευθερίας (1806), απ σπασµα 94-96, φιλολογική επιµέλεια Γ. Βαλέτας, Αποσπερίτης ,σ Ανδρέας Κάλβος, «Αι ευχαί», στροφές α -δ, Λυρικά (1826). Ωδαί, Ίκαρος 1970, σ Της θαλάσσης καλ τερα φουσκωµένα τα κ µατα να πνίξουν την πατρίδα µου ωσάν απελπισµένην έρηµον βάρκαν. Στη στερεάν, στα νησία καλ τερα µίαν φλ γα να ιδώ παντο χυµένην, τρώγουσαν π λεις, δάση, λαο ς και ελπίδας. Καλ τερα, καλ τερα διασκορπισµένοι οι Έλληνες να τρέχωσι τον κ σµον µε εξαπλωµένην χείρα ψωµοζητο ντες, παρά προστάτας να χωµεν. Με ποτέ δεν εθάµβωσαν πλο τη ή µεγάλα ον µατα, µε ποτέ δεν εθάµβωσαν σκήπτρων ακτίνες. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ο Φιλέλληνας, στην απάντησή του, και ο συγγραφέας, στο τέλος του έργου, προσωποποιο ν την Ελλάδα. Ποια εικ να σχηµατίζετε για την ιστορική κατάσταση της Ελλάδας απ τα λ για του Φιλέλληνα; 2. Γιατί εφευρίσκεται και τι υπονοεί το πλασµατικ πρ σωπο του Ρωσσαγγλογάλλου; 3. Πώς παρουσιάζουν τους ξένους, φιλέλληνες ή µη, τα παραπάνω κείµενα; Συγκρίνετε µε την εντ πωση που σας δηµιουργεί ο Ρωσσαγγλογάλλος. µ π µ π ƒ º π ηµαράς Κ.Θ., Ο Ρωσσαγγλογάλλος, κριτική έκδοση µε επιλεγ µενα, Πορεία 1990.,«Το κείµενο του Ρωσσαγγλογάλλου», Ελληνικά [Θεσσαλονίκης], τ µ. 17, 1962, σ Παναγιωτ πουλος Βασίλης, «Ένα σχ λιο στον Ρωσσαγγλογάλλο», Επιστηµονική συνάντηση στη µνήµη του Κ.Θ. ηµαρά, 1994, σ Ο Ρωσσαγγλογάλλος, στ (1812), κριτική έκδοση µε επιλεγ µενα, επιµέλεια Κ.Θ. ηµαράς, Πορεία 1990, σ [28]

21 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ª π ƒ Ο Παπατρέχας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα σηµαντικ κείµενο του νεοελληνικο διαφωτισµο, µε πρωταγωνιστή έναν αντιπροσωπευτικ λαϊκ τ πο, τον αγράµµατο Παπατρέχα, τον οποίο ο επιστολογράφος και συγγραφέας αναδεικν ει, µέσω της παιδείας, σε φωτισµένη προσωπικ τητα και υπέρµαχο της ελληνικής αρχαι τητας. ª π ƒ Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα Πρώτες επαφές των σ γχρονων Ελλήνων µε την ελληνική αρχαι τητα Προάσπιση της εθνικής µας κληρονοµιάς Αξία και αγαθά της παιδείας Έλληνες/ Ευρωπαίοι π π ƒ ª À π ƒ π Αντιπροσωπευτικ εκφραστή της θετικής επενέργειας του νεοελληνικο διαφωτισµο στο απαίδευτο γένος αποτελεί ο ιδεατά πλασµένος Παπατρέχας, ο οποίος, σ µφωνα µε το συνοµιλητή και δηµιουργ του Κοραή, καλλιέργησε µε την παιδεία και ανέδειξε σε µεγάλο βαθµ τις έµφυτες αρετές του. Ο Κοραής, µέσω του Παπατρέχα, µοιάζει να πειραµατίζεται σχετικά µε την απήχηση της παιδείας στην απλή λαϊκή ψυχή. Τα αποτελέσµατα του πειραµατισµο επιβραβε ουν την αξία της παιδείας, καθώς ο αγράµµατος Παπατρέχας σταδιακά µεταµορφώνεται σε ένα είδος λαϊκο φιλοσ φου µε ενδιαφέρον για τοπικά και εθνικά ζητήµατα, πως η διαχείριση της πολιτισµικής µας κληρονοµιάς, που τον απασχολεί έντονα στο παρ ν απ σπασµα. Ο αγαθ ς και καλοπροαίρετος παπάς, µε τον ενθουσιασµ και την αφέλεια του νεοφώτιστου αλλά και τη λαχτάρα της παιδείας, προοιωνίζεται ευδ κιµο µέλλον για τις ιδέες του νεοελληνικο διαφωτισµο και την προβολή της ιστορικής συνέχειας του ελληνισµο. Ενδιαφέρον έχει ακ µη να σχολιαστο ν οι συµβουλευτικές παρεµβάσεις του Κοραή υπέρ του φιλελε θερου πνε µατος που επικρατεί στη Γαλλία, µε σκοπ να µετριαστεί ο υπέρµετρος ζήλος του Παπατρέχα, που τον οδηγεί ακ µα και σε ξενοφοβικές εξάρσεις «ταν ακο ση Άγγλον επιδηµο ντα», επειδή έχει συνδέσει την παρουσία των ξένων περιηγητών µε την απειλή της αρπαγής των προγονικών κειµηλίων. ƒ π ª Γιάννης Ψυχάρης, «Οι αρχαίοι», Το ταξίδι µου (1888), επιµέλεια Άλκης Αγγέλου, Ερµής ,σ [29]

22 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ποιους κινδ νους διατρέχουν τα αρχαία συγγράµµατα και µνηµεία, σ µφωνα µε τον Παπατρέχα; 2. Εξαιτίας του ενθουσιασµο αλλά και της νεοφώτιστής του αντίληψης, ο Παπατρέχας υποστηρίζει κάποια ακραία µέτρα για την προστασία της αρχαίας κληρονοµιάς. Ποια είναι τα µέτρα αυτά και σε τι αποβλέπουν; 3. Πώς αντιµετωπίζουν την ελληνική αρχαι τητα οι δ ο Χιώτες συγγραφείς, Κοραής και Ψυχάρης; Σε ποιο απ τα δ ο κείµενα πιστε ετε τι είναι εντον τερο το ενδιαφέρον για την τοπική ιστορική παράδοση και γιατί; µ π µ π ƒ º π Βρετανοί ταξιδιώτες στην Ελλάδα , Ίδρυµα Ελληνικο Πολιτισµο ιαβάζω, τχ. 82, ιήµερο Κοραή, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Ηλιο Φίλιππος, Ιδεολογικές χρήσεις του Κοραϊσµο στον 20 αιώνα, Ο Πολίτης Παγαν ς Γιώργος, Η νεοελληνική πεζογραφία, Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1983, σ Πολυκανδριώτη Ράνια, «Αυτοβιογραφικ ς λ γος και µυθοπλασία: Η περίπτωση του Κοραή», Μνήµη Γ.Π. Σαββίδη, Ερµής 2001, σ Στεργι πουλος Κώστας, «Ο Κοραής αφηγητής», Περιδιαβάζοντας, τ µ. 2, Κέδρος 1986, σ Αδαµάντιος Κοραής ( ), Ο Παπατρέχας [(Προλεγ µενα στη Β ραψωδία της Ιλιάδας (1817)], επιµέλεια Άλκης Αγγέλου, Ερµής 1978, σ ƒ ª Ωƒ Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ Ã Γνωριµία των µαθητών µε µια µορφή εµβληµατική, τ σο για τη νεοελληνική ιστορία, σο και για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία των αρχών του 19ου αιώνα. ª π ƒ Ο φιλελληνισµ ς και η ροµαντική διάθεση ως λογοτεχνικά γνωρίσµατα της βυρωνικής ποίησης Η αρχαιογνωσία και η καταδίκη της αρχαιοκαπηλίας [30]

23 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ π π ƒ ª À π ƒ π Ο τίτλος του έργου στο πρωτ τυπο είναι Childe Harold s Pilgrimage. Ο ρος «προσκ νηµα» παραπέµπει γενικά σε ταξίδι µε θρησκευτικ σκοπ, και ειδικ τερα στο ταξίδι που έκαναν παλι τερα οι χριστιανοί, για να προσκυνήσουν τους Αγίους τ πους. Το έργο αυτ βασίζεται στις ταξιδιωτικές εµπειρίες του Μπάυρον και στα συναισθήµατα και στις σκέψεις που τον διακατείχαν κατά την επίσκεψή του στους ιστορικο ς κυρίως χώρους. Η ποιητική σ νθεση χωρίζεται σε τέσσερα Άσµατα ( ), που οργανώνονται σε εννιάστιχες στροφές. Το Β Άσµα παρουσιάζει µεγαλ τερο ενδιαφέρον για τους Έλληνες, γιατί εκεί αναφέρεται στη δραµατική κατάσταση της νε τερης Ελλάδας, στη σ γκριση της παλιάς δ ξας µε το σ γχρονο ξεπεσµ. Στις στροφές Χ-XV ο ποιητής αναπτ σσει κυρίως ένα θέµα που απασχολεί ακ µα τους Έλληνες: τη µεταφορά της Καρυάτιδας και άλλων µνηµείων του Παρθενώνα στην Αγγλία απ το Σκ το Έλγιν. Παράλληλα θίγει και άλλα επιµέρους ζητήµατα: α) τις συνέπειες της φθοράς, του χρ νου, και της αδιαφορίας των ανθρώπων πάνω στα αρχαία δείγµατα του πολιτισµο και της τέχνης, β) τη βρετανική αδιαφορία απέναντι στην προσβολή προς τον κ σµο της αρχαίας Ελλάδας και του σ γχρονου ελληνισµο. Σε λο το απ σπασµα βρίσκονται στοιχεία που δείχνουν την αρχαιοµάθεια του Μπάυρον και, σε προέκταση, των καλλιεργηµένων Ευρωπαίων της εποχής του, προς τους οποίους απευθ νεται το ποίηµα. Επίσης, στις στροφές αυτές ανιχνε εται και αυτ που ο Μπάυρον ον µασε «ποίηση της πολιτικής», γιατί για εκείνον ποίηση και πολιτική µε την ευρ τερη έννοια του ρου δεν ξεχωρίζουν. Ο Μπάυρον αγωνίζεται για τις ιδέες, και κάνει πράξη τις ιδέες αυτές, πως κατέδειξε και η αφοσίωσή του στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. ƒ π ª 1. ιον σιος Σολωµ ς, «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάυρον», Ποιήµατα, Ίκαρος Βλ. επίσης τα κείµενα του Ανώνυµου [Ρωσσαγγλογάλλος] και του Κοραή [Παπατρέχας] στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. ώστε έναν τίτλο σε καθεµία απ τις πέντε στροφές και εξετάστε πώς συνδέονται σε µια µεγαλ τερη εν τητα. 2. Απ ποια σηµεία φαίνεται η νοσταλγία του ποιητή για το παρελθ ν; 3. Τι είναι αυτ που προκαλεί τη µελαγχολία του; 4. Εξετάστε σε ποιο βαθµ οι στροφές αυτές περιέχουν και στοιχεία «πολιτικής». µ π µ π ƒ º π Γεωργαντά Αθηνά, Αιών Βυρωνοµανής Ο κ σµος του Byron και η νέα ελληνική ποίηση, Εξάντας Ρα ζης Μάριος Β ρων, Αγγλ φωνη φιλολογία. Συγκριτικές µελέτες, Κέδρος [31]

24 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Λ ρδος Μπάυρον, «Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ» [απ σπασµα], Τα τραγο δια του για την Ελλάδα, µτφρ. Στέφανος Μ ρτας, 1924, σ π H µ π µ π ƒ º I ηµαράς K.Θ., Nεοελληνικ ς διαφωτισµ ς, Eρµής , Eλληνικ ς ρωµαντισµ ς, Eρµής ιζικιρίκης Γιώργος, Ο νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς και το ευρωπαϊκ πνε µα , Φιλιππ της Ο Ερανιστής, Νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς Αφιέρωµα στον Κ.Θ. ηµαρά, τ µ. 11, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Ελληνοµνήµων» του ΕΚΠΑ: Mεγάλη ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Αθηνών µε πολλά φιλοσοφικά και επιστηµονικά κείµενα της περι δου [32]

25 ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

26 π ª ƒà π Αποµνηµονε µατα à π Nα κατανοήσουν οι µαθητές τις επιδιώξεις που οµολογεί ο Mακρυγιάννης στο ξεκίνηµα του αυτοβιογραφικο του εγχειρήµατος και να ελέγξουν τους τρ πους, µε τους οποίους επιχειρεί να κερδίσει την εµπιστοσ νη του αναγνώστη του, ώστε να τον πείσει για την αξιοπιστία του έργου του. ª π ƒ Αγράµµατος συγγραφέας Η τιµι τητα της διαγωγής και η εντιµ τητα της γραφής Πατρίδα Θρησκεία Εθνική συνείδηση Συλλογική και ατοµική συνείδηση Αλτρουισµ ς π π ƒ ª À π ƒ π Στην Eισαγωγή του στα Aποµνηµονε µατα, ο Mακρυγιάννης προβάλλει τα ακ λουθα σηµεία ως βασικές αρχές του αυτοβιογραφικο του εγχειρήµατος: α. Την αντιφατική θέση του αγράµµατου συγγραφέα, για την οποία απολογείται στον αναγνώστη, αλλά εµµέσως την προβάλλει και ως τεκµήριο αξιοπιστίας. Φέρνοντας το συγγραφικ του εαυτ σε αντίθεση µε τους «µεγάλους άντρες και σοφο ς της κοινωνίας» η ικαν τητα των οποίων να γράφουν περίτεχνα τους επιτρέπει να γοητε ουν, αλλά συγχρ νως και να εξαπατο ν τον αναγνώστη ο Mακρυγιάννης απολογείται για το µαθησιακ του έλλειµµα που τον υποχρεώνει να γράφει την αλήθεια και υποστηρίζει τη δήλωσή του: «Eγώ την αλήθεια θα την ειπώ γυµνή». β. H τιµι τητα της διαγωγής και της κοινωνικής συµπεριφοράς, πως αυτή µαρτυρείται απ τα τεκµήρια που το ίδιο το έργο ενσωµατώνει και µεταφέρει στον αναγνώστη, προτείνεται επίσης ως τεκµήριο αξιοπιστίας: «Aν είµαι τίµιος άνθρωπος, θέλω γράψει την αλήθεια». γ. Στην κατάληξη του κειµένου, ο Mακρυγιάννης επικαλείται τα ιδεώδη του πατριωτισµο, της αλληλεγγ ης και της συλλογικ τητας.aµέσως µετά, µως, καταγγέλλει έναν απροσδι ριστο αριθµ αγωνιστών (απ τους οποίους κατονοµάζει τον Kολοκοτρώνη, τον Γκο ρα, το Mαµο ρη, τον Kριτζώτη και άλλους) ως διεφθαρµένους που πλο τισαν απ τον Aγώνα και εκµεταλλε ονται το νεοσ στατο κράτος, αρπάζοντας λο και περισσ τερα. O µ νος αγωνιστής, που ο Mακρυγιάννης φαίνεται να εξαιρεί απ αυτ ν τον καν να της εξαχρείωσης και της διαφθοράς, είναι ο εαυτ ς του. δ. Bάσει της τελευταίας παρατήρησης, τα Aποµνηµονε µατα προτείνονται ως αποτελεσµατική µέθοδος για οριστικ ξεκαθάρισµα εκκρεµοτήτων και λογαριασµών, ένα πεδίο εµφ λιας διαµάχης, στο οποίο πρ κειται να διασταυρωθο ν [34]

27 ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ συκοφαντίες και προσωπικές εκδοχές της αλήθειας, γυρε οντας την απ λυτη κυριαρχία. Έτσι ο Mακρυγιάννης καταλήγει προκαλώντας τον αντίπαλο: «Aς γράψει άλλος διά µένα,τι γνωρίζει». ƒ π ª Γιώργος Σεφέρης, «Σαλαµίνα της Κ προς», Ποιήµατα, Ίκαρος ,σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Tα Aποµνηµονε µατα του Mακρυγιάννη ( πως και του Σκουζέ) αρχίζουν µε την αναφορά στο χρ νο σ νθεσης του έργου. Tι εξυπηρετεί αυτ ; 2. «τι κρικέλα δεν έχει η γης να την πάρει κανείς εις την πλάτη του». Πώς καταλαβαίνετε αυτήν τη φράση του Mακρυγιάννη; 3. «Kατοικίσαµεν τους κατοίκους µέσα στα σπήλαια και ζο νε µε τα θερία, και ρηµώσαµε τους τ πους και εγίναµε η παραλυσία του κ σµου». Σε τι αναφέρεται αυτή η πρ ταση; 4. Ακο στε τραγο δια απ το δίσκο Γράµµατα στον Μακρυγιάννη του Ηλία Ανδρι πουλου, σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου. B π µ π ƒ º π Aσδραχάς Σπ ρος, «Mακρυγιάννης και Παναγιώτης Zωγράφος: Tο ιστορικ της εικονογραφίας του αγώνα», Eλληνική κοινωνία και οικονοµία, ιη και ιθ αιώνες (υποθέσεις και προσεγγίσεις), Eρµής 1982, σ , Γιαννουλ πουλος Γιώργος, ιαβάζοντας τον Mακρυγιάννη, Π λις Kαγιαλής Tάκης, «O Mακρυγιάννης του Σεφέρη», στο συλλογικ τ µο Mοντερνισµ ς και ελληνικ τητα, Πανεπιστηµιακές Εκδ σεις Kρήτης, Hράκλειο 1997, σ Κεχαγι γλου Γιώργος, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 2, Σοκ λης 1999, σ , Σεφέρης Γιώργος, «Ένας Έλληνας Ο Μακρυγιάννης», οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος 1984, σ Σιµ πουλος Κυριάκος, Ιδεολογία και Αξιοπιστία του Μακρυγιάννη, Στάχυ Στρατηγ ς Mακρυγιάννης ( ), Aποµνηµονε µατα, Mπάυρον χ.χ., σ , [35]

28 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π µ ª À -ª ƒ π À Αυτοβιογραφία Ã Nα κατανοήσουν οι µαθητές το ιδεώδες της ελευθερίας, απ την οπτική γωνία µιας νέας γυναίκας στα Eπτάνησα, την εποχή της ελληνικής επανάστασης. ª π ƒ Αλληλεγγ η Εθνική απελευθέρωση Γυναικεία σκλαβιά, εγκλεισµ ς και ταπείνωση π π ƒ ª À π ƒ π Tα ανθολογηµένα αποσπάσµατα απ την Aυτοβιογραφία της Eλισάβετ Mουτζάν- Mαρτινέγκου µας προσφέρουν τη σπάνια δυνατ τητα να συνδέσουµε την εξέγερση του 1821 µε τους περιορισµο ς που αντιµετώπιζε µια προικισµένη και συνειδησιακά χειραφετηµένη νέα γυναίκα της εποχής. Tο πρώτο απ σπασµα φανερώνει τι η Mαρτινέγκου αντικρίζει την επανάσταση απ διπλή σκοπιά: ως Ελληνίδα, που χαίρεται και αισθάνεται αλληλέγγυα προς τον απελευθερωτικ αγώνα των οµοεθνών της, και ως γυναίκα, στην οποία η είδηση της επανάστασης οξ νει το αίσθηµα του προσωπικο αδιεξ δου, καθώς της υπενθυµίζει τι το δράµα της αποµ νωσης, του ετεροπροσδιορισµο και του αποκλεισµο απ την πνευµατική δραστηρι τητα δεν αποτελεί συλλογικ αίτηµα. Έτσι, η χαρµ συνη είδηση της επανάστασης προκαλεί στην αφηγήτρια δυσάρεστους συνειρµο ς, αφο συνειδητοποιεί τι η ίδια δεν µπορεί να ελπίζει σε ανάλογα ευοίωνη προοπτική για την εκδοχή της σκλαβιάς που προσωπικά βιώνει. Tο δε τερο απ σπασµα αναλ ει τις παραµέτρους που συγκροτο ν τη γυναικεία σκλαβιά: ο γάµος χωρίς επιλογή απ την πλευρά της γυναίκας, η απαγ ρευση της απ συρσης σε µοναστήρι ή εξοχική αγροικία, ο εγκλεισµ ς στο σπίτι, ο αποκλεισµ ς απ κάθε µορφή δηµ σιας ζωής, αλλά ακ µα και απ τη συζήτηση µε τους άνδρες- µέλη της οικογένειας, οδηγο ν την αφηγήτρια στη σκέψη της αυτοκτονίας. Tο απ σπασµα καταλήγει µε µια περίτεχνη και εξαιρετικά αποτελεσµατική µεταφορά, καθώς η αφηγήτρια στοχάζεται τη µοίρα των καταφρονεµένων απ το περιβάλλον της πνευµατικών της παιδιών (των «συγγραµµάτων» της), στερα απ το θάνατ της, και βλέπει τις ξεσκισµένες σελίδες των γραπτών ως διαµελισµένα µικρά παιδιά, που τα µεταχειρίζονται οι δο λοι για τις ανάγκες των µαγειρείων. Έτσι η Mαρτινέγκου αντιστρέφει έξοχα τη στερε τυπη αντίληψη της εποχής, σ µφωνα µε την οποία η γυναίκα δεν είναι κατάλληλη ή ικανή για πνευµατικ έργο, παρουσιάζοντας τη συγ- [36]

29 ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ γραφική ενασχ ληση ως εκδοχή µητρ τητας, «το τέλος διά το οποίον βάνει ο θε ς τον άνθρωπον εις τον κ σµον», εποµένως ως δραστηρι τητα απολ τως συνυφασµένη µε τη γυναικεία φ ση. ƒ π ª 1. ιδώ Σωτηρίου, Oι επισκέπτες, Kέδρος 1979 (µυθιστορηµατική βιογραφία της Mαρτινέγκου). 2. Πηνελ πη Σ. έλτα, Aναµνήσεις (1899), επιµέλεια Π. A. Zάννας Aλ. Π. Zάννας, Eρµής Ζωή Καρέλλη, «Η άνθρωπος», Τα ποιήµατα, τ µ. 2, Οι εκδ σεις των φίλων 1973, σ Kαι στο διαδίκτυο, στον Hλεκτρονικ K µβο του Kέντρου Eλληνικής Γλώσσας ( Poisi.htm). À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Πώς διακρίνονται και πώς διαπλέκονται στο κείµενο η συλλογική/δηµ σια δραστηρι τητα και η ατοµική/ιδιωτική εµπειρία; 2. H κατάληξη του πρώτου αποσπάσµατος αναφέρεται στην επιστροφή των Mουσών, µαζί µε την ελευθερία, στην Eλλάδα. Tι σηµαίνει η συγκεκριµένη αναφορά στις Mο σες και πώς αντιλαµβάνεστε τον έως τ τε «διωγµ» τους; B π µ π ƒ º π Κεχαγι γλου Γιώργος, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 2, Σοκ λης 1999, σ Mουτζάν-Mαρτινέγκου Eλισάβετ, Aυτοβιογραφία, επιµέλεια Bαγγέλης Aθανασ πουλος, Ωκεανίδα Περίπλους [Ζακ νθου], τχ. 51, 2001 [αφιέρωµα]. Eλισάβετ Mουτζάν-Mαρτινέγκου ( ), Aυτοβιογραφία, επιµέλεια Bαγγέλης Aθανασ πουλος, Ωκεανίδα 1997, σ , [37]

30 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ À Ο βίος µου Ã π Nα ενηµερωθο ν οι µαθητές για τις συνθήκες που επικρατο σαν στην Aθήνα τα τελευταία χρ νια της τουρκοκρατίας, καθώς και για τους ρους ζωής και εκπαίδευσης των παιδιών στα τέλη του 18ου αιώνα. ª π ƒ Τυραννία, χαράτσι, φυλάκιση παιδιών Αυταρχική εκπαίδευση, σωµατική τιµωρία και βασανισµ ς π π ƒ ª À π ƒ π Tο αυτοβιογραφικ κείµενο του Σκουζέ αποτελεί πολ τιµη µαρτυρία για τις συνθήκες ζωής των κατοίκων της Aθήνας, ιδίως των παιδιών, στις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας. Tο επιλεγµένο απ σπασµα παρουσιάζει τη φυλάκιση στην οποία υποβάλλεται το εντεκάχρονο αγ ρι στερα απ την πτώχευση του πατέρα του. Κρατείται ως µηρος µέχρι να ξεπληρωθεί το χρέος του πατέρα στον Tο ρκο τ ραννο, διακ πτει τις σπουδές του και την κατοπινή υποχρεωτική εργασία του ως υπηρέτη κυριολεκτικά τριών αφεντάδων, προκειµένου να πληρώνεται το «χαράτζι» του. Tο απ σπασµα αναφέρεται επίσης στη βαρβαρ τητα µε την οποία αντιµετωπίζονταν τα χρ νια εκείνα τα παιδιά, µε το φάλαγγα και το βο ρδουλα, απ αφεντικά και δασκάλους. Aγράµµατος πως και ο Mακρυγιάννης ο Σκουζές καταθέτει τη µαρτυρία του µε σπάνιο ήθος και µέτρο, αποφε γοντας να αναφερθεί στη σηµαντική προσωπική του συνεισφορά στην Eπανάσταση, στις µεταγενέστερες περιπέτειές του (η παράδοση τον θέλει να βρίσκεται στη ναυαρχίδα του Nέλσονα στη ναυµαχία του Tραφάλγκαρ) και στη µεγάλη κοινωνική και οικονοµική δ ναµη που απέκτησε στα χρ νια της ωριµ τητάς του, και επιλέγοντας αντ αυτών να φωτίσει άγνωστα δραµατικά επεισ δια απ την προ-επαναστατική ζωή των κατοίκων της π λης του και των µελών της οικογένειάς του. ƒ π ª ηµήτριος Bικέλας, Λουκής Λάρας (1879), επιµέλεια Mαριάννα ήτσα, Eρµής 1991 (κεφάλαιο A ). À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. O Σκουζές προτάσσει στην εισαγωγή του κειµένου του αναλυτικά στοιχεία της οικογενειακής του καταγωγής. Tι δηλώνει αυτ για τον τρ πο µε τον οποίο ο αυτοβιογράφος συγκροτεί την ταυτ τητά του; [38]

31 ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ 2. Tα βάσανα και οι ασυνήθιστες ταλαιπωρίες του παιδιο εξιστορο νται απ τον ενήλικο αυτοβιογράφο αναλυτικά, αλλά ψυχρά, χωρίς την παραµικρή αναφορά σε συναισθηµατικές διαθέσεις ή οποιαδήποτε διδακτική προτροπή. Πώς εξηγείτε αυτήν τη στάση; Πιστε ετε τι πρ κειται για προσωπική επιλογή του Σκουζέ ή για αφηγηµατική σ µβαση της εποχής του; 3. είτε στο διαδίκτυο απεικονίσεις της παιδικής ηλικίας, στη βρετανική ζωγραφική της περι δου ( και εντοπίστε αντιστοιχίες µε την αυτοβιογραφική περιγραφή του Σκουζέ. B π µ π ƒ º π Kαγιαλής Tάκης, «Η παιδική ηλικία στην αυτοβιογραφία» στο Τοπικά δ /Παιδική Ηλικία, επιµέλεια ήµητρα Μακρυνιώτη, Νήσος Παπαδ πουλος Θ. X., «Eισαγωγή» στο Παναγής Σκουζές, Aποµνηµονε µατα, επι- µέλεια Θ.Χ. Παπαδ πουλος, Kέδρος 1975, σ Παναγής Σκουζές, Aποµνηµονε µατα, επιµέλεια Θ. X. Παπαδ πουλος, Kέδρος 1975, σ , [39]

32

33 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

34 ƒ µ Εις Πάργαν Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα µικρ δείγµα της µεγαλ πνοης καλβικής ωδής. ª π ƒ Λ ρα και λυρική πατριωτική ποίηση Πλατιά παροµοίωση και ρητορικά εκφραστικά µέσα Π θος ελευθερίας π π ƒ ª À π ƒ π H καλβική ωδή χαρακτηρίζεται απ πολλά νεοκλασικά στοιχεία, ρητορική τεχνική, αρχαι τροπη γλώσσα, υψηλ και δραµατικ φος, αλλά και ιδι τυπο λυρισµ. Στις έξι πρώτες στροφές της ωδής, ο Κάλβος κάνει µια γενική εισαγωγή για το «ένδοξο έργο» που πρ κειται να υµνήσει: την αγάπη, την αρετή και την ελευθεροφροσ νη που έδειξαν µες στη δοκιµασία τους οι Παργινοί ως τη στιγµή της ηθικής δικαίωσης και της επιστροφής τους στην πατρίδα, την οποία πραγµατε εται στις τρεις τελευταίες στροφές της ωδής. Οι µαθητές θα πρέπει να επισηµάνουν τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της ωδής τα οποία συνιστο ν την ιδιαιτερ τητα της καλβικής ποίησης µε έµφαση στη λειτουργία του επιθέτου και του ρήµατος, της σ γκρισης και της πλατιάς παροµοίωσης, η χρήση της οποίας µπορεί να συσχετιστεί µε ανάλογες οµηρικές παροµοιώσεις. Αξίζει ακ µη να γίνει ειδική αναφορά στην αρχαι τροπη σχέση του ποιητή µε τη Λ ρα, σε συνδυασµ µε τη σηµασιολογική ανάλυση εννοιών, πως «ήθος» και «φρενών πτέρωµα». Οι έννοιες αυτές συνιστο ν ατίµητο δώρο για τους ποιητές, αλλά αξιολογο νται ως λιγ τερο σηµαντικές, συγκριν µενες µε το αδο λωτο ψυχικ φρ νηµα των Παργινών, το οποίο αποτελεί την πηγή της ποιητικής έµπνευσης. ƒ π ª ηµοτικ «Της Πάργας» στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Εντοπίστε τα στοιχεία κλασικισµο που συναντάµε στο απ σπασµα και εξηγήστε τη λειτουργία τους. 2. Το δηµοτικ τραγο δι και η ωδή του Κάλβου αναφέρονται στο ίδιο ιστορικ γεγον ς. Πώς παρουσιάζει τους Έλληνες της Πάργας το δηµοτικ τραγο δι και πώς ο Κάλβος, στις τελευταίες στροφές της ωδής (ιε -ιζ ); Αιτιολογήστε την απάντησή σας επικαλο µενοι στοιχεία απ τα κείµενα. [42]

35 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ιε Τα συνήθη χωράφια αφήνοντες, εφ γατε τον ζυγ ν, προτιµώντες την πικράν ξενιτείαν και την πενίαν. ις Πλην, της επιστροφής εχάραξεν η ηµέρα. Πάντοτε οι επουράνιοι µεγαλ θυµον γένος υπερασπίζουν. ιζ Εκεί οπο εκα σατε (ελληνική φροντίδα!) των προγ νων τα λείψανα, πάλιν οι πρ νοοι χείρες εκεί σας φέρνουν. µ π µ π ƒ º π Ανδρέας Κάλβος: Ωδαί, φιλολογική επιµέλεια Γιάννης άλλας, Ωκεανίδα Ανδρειωµένος Γ.Β., Βιβλιογραφία Ανδρέα Κάλβου ( ), Ε.Λ.Ι.Α Γαραντο δης Ευριπίδης, Πολ τροπος αρµονία: Μετρική και ποιητική του Κάλβου, Πανεπιστηµιακές Εκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο άλλας Γιάννης, Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου, Συνέχεια Μερακλής Μ.Γ., Ανδρέας Κάλβος: Ωδαί, ερµηνευτική έκδοση, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Νέα Εστία, τ µ. 68, 1946 (ανατ πωση 1960). Π ρφυρας [Κέρκυρας], τχ , Ανδρέας Κάλβος ( ), «Εις Πάργαν» στρ. α -ς, Η Λ ρα (Γενε η 1824). Ωδαί, κριτική έκδοση Filippo Maria Pontani, Ίκαρος 1970, σ [43]

36 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π À π øª Ελε θεροι Πολιορκηµένοι Ã π Να εξετάσουµε αναλυτικά τους εκφραστικο ς τρ πους µε τους οποίους ο ποιητής µορφοποιεί τις ποιητικές εικ νες της πείνας (1), της Άνοιξης και της χαράς της ζωής (2), που σηµατοδοτο ν τον εσωτερικ διχασµ των ελε θερων πολιορκηµένων. Να αναφερθο µε στον αποσπασµατικ χαρακτήρα της σολωµικής ποίησης, µε έµφαση στην επιθυµία του ποιητή να πετ χει αισθητική τελει τητα. ª π ƒ Πείνα και απ γνωση των υπερασπιστών του Μεσολογγίου Η φ ση, η άνοιξη και ο έρωτας Η χαρά της ζωής και ο πειρασµ ς Ο εσωτερικ ς διχασµ ς των πολιορκηµένων π π ƒ ª À π ƒ π Στο πρώτο απ σπασµα του Β Σχεδιάσµατος, ο ποιητής δείχνει τη νεκρική σιγή µε δ ο κυρίως εικ νες, που εκφράζουν την ερήµωση και την απ γνωση: η µάνα, µε µαυρισµένα απ την πείνα µάτια και απελπισµένη ικετευτική µατιά, ζηλε ει το πουλί, το οποίο έχει ελπίδα επιβίωσης, γιατί κατάφερε να βρει ένα σπ ρο. Ο σκληροτράχηλος Σουλιώτης κλαίει παράµερα, άπραγος µπροστά στη µοιραία απαντοχή του τέλους, κρατώντας το αχρηστεµένο απ την έλλειψη πολεµοφοδίων και τη σωµατική εξασθένιση τουφέκι του. Στο δε τερο απ σπασµα (που συγγενε ει µε το έκτο του Γ Σχεδιάσµατος, το οποίο έχει τον τίτλο «Ο πειρασµ ς»), η φ ση βρίσκεται στην καλ τερη ώρα ζωής, χαράς, δηµιουργίας και έρωτα, σε αντίθεση µε τους Μεσολογγίτες που πολιορκο νται ολοένα και στεν τερα απ τους εχθρο ς. Να προσεχτο ν οι έξοχες λυρικές περιγραφές και οι λεπτοµέρειες, που αναδεικν ουν το γλυκ ζωικ αναβρασµ, ακ µα και στις αµελητέες υπάρξεις («σκουληκάκι») και στη νεκρή φ ση («µα ρη πέτρα», «ξερ χορτάρι»). Η συνολική αυτή ανθηρ τητα επιτείνει την εσωτερική πάλη στην ανθρώπινη ψυχή, η οποία εµφανίζεται διχασµένη ανάµεσα στη λαχτάρα για ζωή και στην υψηλή συναίσθηση του χρέους, στην αυταπάρνηση και στον ηρωικ θάνατο. Επιβάλλεται ειδικ ς σχολιασµ ς στον τελευταίο µεµονωµένο στίχο, µε σκοπ την ανάδειξη της δραµατικής εσωτερικής σ γκρουσης, η οποία οδηγεί τελικά τους Μεσολογγίτες στην ηρωική έξοδο, παρά τη φαινοµενική χαλαρ τητα της ψυχής που διαβλέπει εδώ ο ποιητής. Η αναφορά στα παράλληλα κείµενα µπορεί να αποδώσει συγκριτικά στοιχεία, σχετικά µε τον τρ πο που ο κάθε ποιητής αντιµετωπίζει την εσωτερική σ γκρουση των ηρώων του [44]

37 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ƒ π ª 1. Οδυσσέας Ελ της, Άσµα ηρωικ και πένθιµο για τον χαµένο ανθυπολοχαγ της Αλβανίας, Ε (1945). Ποίηση, Ίκαρος 2002, σ Ήλιε δεν ήσουν ο παντοτιν ς; Πουλί δεν ήσουν η στιγµή χαράς που δεν καθίζει; Λάµψη δεν ήσουν η αφοβιά του σ γνεφου; Κι εσ περβ λι ωδείο των λουλουδιών Κι εσ ρίζα σγουρή φλογέρα της µαγν λιας! Έτσι καθώς τινάζεται µες στη βροχή το δέντρο Και το κορµί αδειαν µαυρίζει απ τη µοίρα Κι ένας τρελ ς δέρνεται µε το χι νι Και τα δυο µάτια πάνε να δακρ σουν Γιατί, ρωτάει ο αϊτ ς, πο ναι το παλικάρι; Κι λ τ αϊτ πουλ απορο ν πο ναι το παλικάρι! Γιατί, ρωτάει στενάζοντας η µάνα, πο ναι ο γιος µου; Κι λες οι µάνες απορο ν πο να ναι το παιδί! Γιατί, ρωτάει ο σ ντροφος, πο να ναι ο αδερφ ς µου; Κι λοι του οι σ ντροφοι απορο ν πο ναι ο πιο µικρ ς! Πιάνουν το χι νι, καίει ο πυρετ ς Πιάνουν το χέρι και παγώνει Παν να δαγκάσουν το ψωµί κι εκείνο στάζει απ αίµα Κοιτο ν µακριά τον ουραν κι εκείνος µελανιάζει Γιατί γιατί γιατί γιατί να µη ζεσταίνει ο θάνατος Γιατί ένα τέτοιο αν σιο ψωµί Γιατί ένας τέτοιος ουραν ς εκεί που πρώτα εκατοικο σε ο ήλιος! 2. Κ.Γ. Καρυωτάκης, «ιάκος», Ελεγεία και σάτιρες (1927). Ποιήµατα και πεζά, Ερµής ,σ.95. Μέρα του Απρίλη. Πράσινο λάµπος, γελο σε ο κάµπος µε το τριφ λλι. Ως την εφίλει το πρωιν θάµπος, η φ ση σάµπως γλυκά να οµίλει. εκελαδο σαν πουλιά, πετώντας λο πιο πάνω. [45]

38 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Τ άνθη ευωδο σαν. Κι είπε απορώντας: «Πώς να πεθάνω;» À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Στο πρώτο και στο δε τερο απ σπασµα δίνεται µια εντελώς διαφορετική εικ να της φ σης. ιαβάστε προσεκτικά τους σχετικο ς στίχους και προσπαθήστε να εξηγήσετε την πλήρη διαφοροποίησή τους. 2. Ποιες εικ νες, και µε ποια εκφραστικά µέσα, συγκεντρώνουν την προσοχή µας στο δε τερο απ σπασµα; 3. Τ σο οι πολιορκηµένοι του Μεσολογγίου σο και ο ανθυπολοχαγ ς στο ποίηµα του Ελ τη εκφράζουν το µεγαλείο της ελληνικής ψυχής και θυσιάζονται, οι πρώτοι στην καλ τερη εποχή της φ σης και ο δε τερος στην ακµαι τερη περίοδο της ζωής του. Συγκρίνετε τα δ ο αποσπάσµατα, βρείτε οµοι τητες και διαφορές στον τρ πο που προσεγγίζουν οι δ ο ποιητές το ηθικ µεγαλείο αλλά και το δράµα των πρωταγωνιστών τους. 4. Πώς εκδηλώνεται ο πειρασµ ς στα ποιήµατα του Σολωµο και του Καρυωτάκη; Συγκρίνετε πώς αντιµετωπίζει ο κάθε ποιητής το ηθικ δίληµµα των ηρώων του. 5. Μπορείτε να ακο σετε µελοποιηµένα αποσπάσµατα απ τους Ελε θερους Πολιορκηµένους σε µουσική Γιάννη Μαρκ πουλου και Χρήστου Λεοντή. µ π µ π ƒ º π Αγγελάτος ηµήτρης, «Ήχος λεπτ ς [ ] γλυκ τατο[ς], ανεκδιήγητο[ς]». Η «τ χη» του σολωµικο έργου και η εξακολουθητική αµηχανία της κριτικής, Πατάκης Αλισανδράτος Γ.Γ., «Τα σολωµικά αποσπάσµατα: Οι απ ψεις των κριτικών και των λογίων», Νέα Εστία, τχ. 1707, 1998, σ άλλας Γιάννης, «Ελε θεροι πολιορκηµένοι: Ως µήτρα (δηµιουργικής ή µη αναπαραγωγής)», Ο Πολίτης, τχ. 57, 1998, σ Καψωµένος Ερατοσθένης, «Ερµηνευτικά στον Σολωµ. Το χρυσ νειρο : ένα λανθάνον λυρικ επεισ διο στο Β Σχεδίασµα των Ελε θερων Πολιορκηµένων», Μνήµη Ελένης Τσαντσάνογλου, Θεσσαλονίκη 1998, σ Π ρφυρας [Κέρκυρας], τχ , Η ιστοσελίδα περιέχει: 1. Ανθολ γιο θεµάτων της σολωµικής ποίησης. 2. Kαψωµένος Eρατοσθένης, O Σολωµ ς και η ελληνική πολιτισµική παράδοση. 3. Ο Ύµνος εις την Ελευθερίαν και οι ξεν γλωσσες µεταφράσεις του. Eπίσης µπορείτε να διαβάσετε και να ακο σετε το έργο του Xρ. Λεοντή Καντάτα Ελευθερίας, βασισµένο σε κείµενα του Ρήγα, του Σολωµο και του Μακρυγιάννη. [46]

39 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ιον σιος Σολωµ ς ( ), Ελε θεροι Πολιορκηµένοι, B Σχεδίασµα Ι-ΙΙ [ ]. Ποιήµατα και Πεζά, επιµέλεια εισαγωγές Στυλιαν ς Αλεξίου, Στιγµή 1994, σ ƒπ µ øƒπ Ο ήµος και το καριοφίλι του Ã π Να κατανοήσουν οι µαθητές τι η έντεχνη ποίηση του Α. Βαλαωρίτη ενσωµατώνει θεµατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά του δηµοτικο τραγουδιο. Παράλληλα εξετάζεται η στενή σχέση του πολεµιστή µε το πλο του και το θέµα του τιµηµένου θανάτου. ª π ƒ Η ζωή των κλεφτών και η ελευθερία τους µέσα στη φ ση Η σχέση του πολεµιστή µε το τουφέκι του Ο τιµηµένος θάνατος και η υστεροφηµία π π ƒ ª À π ƒ π Το ποίηµα του Βαλαωρίτη σχετίζεται άµεσα µε τη µορφή, τη µετρική, το περιεχ µενο και την ιδεολογία του κλέφτικου δηµοτικο τραγουδιο. Η µεγάλη έκταση, η γλωσσική επεξεργασία και η δραµατοποίηση του έντεχνου ποιήµατος διαφοροποιείται µως απ την εκφραστική λιτ τητα του δηµοτικο τραγουδιο. Ο κλέφτης ήµος, γέρος πια, κοντά στο τέλος της ζωής του, υπαγορε ει στα παλικάρια του τις τελευταίες του επιθυµίες, µεριµνά για τον τ πο της ταφής και, κατά κάποιον τρ πο, σκηνοθετεί το τέλος του: αποχαιρετά τη φ ση και τα ληµέρια του και ζητά να συνοδε σει το χαµ του ο ήχος του πλου του. Το σηµείο της ταφής επιλέγεται προσεκτικά, σε πλήρη αντιστοιχία µε τη ζωή και τη δράση του, µε απώτερο σκοπ την τιµητική του αναγνώριση απ τους νε τερους και την υστεροφηµία. Η κοινή κατάληξη του ήµου και του τουφεκιο του επισφραγίζει συγκινησιακά τον τιµηµένο θάνατο του γερο-κλέφτη, εισάγοντας ένα στοιχείο δραµατοποίησης, προσφιλές στη συναισθη- µατικά φορτισµένη πατριωτική ποίηση του Βαλαωρίτη. [47]

40 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ƒ π ª Κλέφτικο, «Του κλέφτη το κιβο ρι» στο Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο,σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Με ποιο αίσθηµα αποχαιρετά ο ήµος τη ζωή; Τεκµηριώστε την απάντησή σας µε αναφορές στο κείµενο. 2. Σε ποια σηµεία του κειµένου διαφαίνεται η στενή σχέση του πολεµιστή µε το φυσικ περιβάλλον; Πώς λειτουργο ν αυτοί οι στενοί δεσµοί; 3. Στο κείµενο διακρίνεται η έντονη απήχηση του κλέφτικου δηµοτικο τραγουδιο. Βρείτε τις οµοι τητες µε το δηµοτικ τραγο δι και εξηγήστε τη στενή σχέση ανάµεσα στα δ ο κείµενα. 4. Βρείτε άλλες απηχήσεις δηµοτικών τραγουδιών σε Νεοέλληνες ποιητές, ερευνώντας τα Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυµνασίου και άλλες ποιητικές ανθολογίες. µ π µ π ƒ º π Λουκάτος ηµήτριος, «Το δηµώδες υπ βαθρο στα έργα του Βαλαωρίτη», Νέα Εστία, τχ. 1259, 1979, σ Μαστροδηµήτρης Π.., «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης: Ο ιστορικ ς-εθνικ ς ποιητής και οι θέσεις της κριτικής», Μνήµη Γ.Π. Σαββίδη, Ερµής 2001, σ Νέα Εστία, τχ. 1259, 1979 [αφιέρωµα]. Σταυροπο λου Έρη, «Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και η κριτική των συγχρ νων του», Οι ποιητές του Γ.Π. Σαββίδη, Εταιρεία Σπουδών 1998, σ Saunier M., «Η επιβίωση του δηµοτικο τραγουδιο στη σ γχρονη ποίηση», Η διδασκαλία της σ γχρονης ποίησης στη µέση εκπαίδευση, Εκπαιδευτήρια Ζηρίδη 1978, σ Τετράδια Ευθ νης, τχ. 10, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ( ), «Ο ήµος και το καριοφίλι του», Τα µνηµ συνα (1857). Ποιήµατα και Πεζά, φιλολογική επιµέλεια Γ.Π. Σαββίδης Ελένη Τσαντσάνογλου, Ίκαρος 1981, σ [48]

41 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ƒ ƒ Ο κακ ς µαθητής Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές το αφηγηµατικ είδος των «χαρακτήρων», µέσα απ το σατιρικ κριτικ πνε µα του Λασκαράτου. ª π ƒ Η αξία της µ ρφωσης σε αντίθεση µε την απαιδευσία Οι αρνητικές συνέπειες της αµάθειας και η κοινωνική ανυποληψία των αµαθών π π ƒ ª À π ƒ π Σ µφωνα µε το Γ. Αλισανδράτο, το θέµα της χαρακτηρολογίας απασχ λησε πολ και για µεγάλο χρονικ διάστηµα το Λασκαράτο. Το ενδιαφέρον του χρονολογείται απ το 1854, ταν, µαζί µε τη γυναίκα του, άρχισε να καταγράφει τις σκέψεις του για τη θρησκεία, την οικογένεια, την πολιτική. Γ ρω απ αυτά τα θέµατα περιστρέφονται οι περισσ τεροι χαρακτήρες του βιβλίου Ιδο ο άνθρωπος, οι οποίοι εκκινο ν απ την αρχαία συγγραφή του εγκυκλοπαιδικο φιλοσ φου Θε φραστου (4ος-3ος αι. π.χ.), διαθέτουν µως έντονη την προσωπική σφραγίδα του Λασκαράτου. Βασικ τους χαρακτηριστικ είναι η τάση του συγγραφέα να καυτηριάζει σ γχρονα κοινωνικά ήθη, να παραθέτει αντιθετικά ζε γη (Ο καλ ς Ο κακ ς µαθητής) και να δηµιουργεί ν θους χαρακτήρες, χαρακτήρες δηλαδή οι οποίοι προκ πτουν, χι απ ψυχολογική παρατήρηση, αλλά απ επίκτητες κοινωνικές τους ιδι τητες ή µειονεκτήµατα (τέχνες, επαγγέλµατα, αρρώστιες κ.ά.). ƒ π ª 1. Γιώργος Ιωάννου, «Μετρηµένα καρ δια», Εφήβων και µη, Κέδρος 1982, σ Ζακ Πρεβέρ, «Κουβέντες», Ποιήµατα, µτφρ. Μ. Μεϊµάρης, Καστανιώτης 1986, σ. 57. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ο κακ ς µαθητής προσπαθεί διαρκώς να διευκολ νει τη ζωή του, µην τηρώντας τις υποχρεώσεις του. Βρείτε τα σηµεία του κειµένου που δηλώνουν αυτήν τη στάση. [49]

42 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ 2. Πώς αντιµετωπίζει το κοινωνικ σ νολο τον απαίδευτο άνθρωπο (την παλαι τερη και τη σηµερινή εποχή); 3. Συγκρίνετε τη µαθητική ζωή της παλιάς και της νε τερης εποχής, πως την παρουσιάζουν τα κείµενα του Λασκαράτου και του Ιωάννου. µ π µ π ƒ º π Αλισανδράτος Γ.Γ., «Εισαγωγή» στο Ανδρέας Λασκαράτος, Ιδο ο άνθρωπος, Ερµής ,σ Σταυροπο λου Έρη, «Σάτιρα και κοινωνία: Το παράδειγµα δ ο ποιητών του 19ου αιώνα», Πρακτικά πέµπτου συµποσίου ποίησης, Γνώση 1986, σ Τζουγανάτος Νικ λαος, «Ανδρέας Λασκαράτος», Σάτιρα και πολιτική στη νε τερη Ελλάδα, Εταιρεία Σπουδών 1979, σ Τσιτσέλης Ηλίας, «Ο Λασκαράτος ως συγγραφε ς χαρακτήρων», Παρνασσ ς, τ µ. 15, , σ Ανδρέας Λασκαράτος ( ), «Ο κακ ς µαθητής», Ιδο ο άνθρωπος (Κεφαλληνία 1886), επιµέλεια Γ.Γ. Αλισανδράτος, Ερµής 1970, σ ƒ ª µπ Λήθη Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές το σονέτο, ένα ποίηµα µε σταθερή µορφή, στο οποίο διακρίθηκε κυρίως ο Μαβίλης. ª π ƒ Ο θάνατος και η λησµονιά Η µνήµη των αγαπηµένων µας προσώπων Ο π νος των ζωντανών π π ƒ ª À π ƒ π Tο έργο του Μαβίλη ξεχωρίζει για την άρτια τεχνική των σονέτων, η οποία στηρίζεται στο συνδυασµ παρνασσικών επιδράσεων και µουσικής υποβλητικ τητας. Η διάχυτη µελαγχολική και στοχαστική διάθεση στο ποίηµα «Λήθη» απορρέει τ σο απ το θλιβερ θέµα του θανάτου, σο και απ τη µεγάλη απήχηση της απαισι δο- [50]

43 Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ξης φιλοσοφίας του Σοπενχάουερ στο έργο του Μαβίλη. Αξίζει να προσεχτεί τι το ποίηµα πραγµατε εται, µε ανοίκειο τρ πο για την ελληνική παράδοση, το γνωστ και πανάρχαιο λογοτεχνικ θέµα της εικ νας του κάτω κ σµου. Η σ γκριση µε το οµηρικ αντίστοιχο θέµα της κατάβασης του Οδυσσέα στον Άδη δείχνει τη διαφοροποίηση του Μαβίλη απ τον αρχαίο ποιητή. Ο Μαβίλης µακαρίζει προκλητικά τους νεκρο ς που λησµονο ν την εγκ σµια πίκρα, ενώ θρηνεί για λογαριασµ των ζωντανών, οι οποίοι θέλουν αλλά δεν µπορο ν να λησµονήσουν τα νεκρά αγαπη- µένα τους πρ σωπα. ƒ π ª 1. Κωστής Παλαµάς, Ο τάφος (1898) [απ σπασµα]. Άπαντα, τ µ. 1, Mπίρης 1972, σ Στο ταξίδι που σε πάει ο µα ρος καβαλάρης κοίταξε απ το χέρι του τίποτε να µην πάρεις. Κι αν διψάσεις, µην το πιεις απ τον κάτου κ σµο το νερ της αρνησιάς, φτωχ κοµµένο δυ σµο! Μην το πιεις, κι ολ τελα κι αιώνια µας ξεχάσεις, βάλε τα σηµάδια σου το δρ µο να µη χάσεις. 2. Ελληνικά ηµοτικά τραγο δια. Τα µοιρολ για, επιµέλεια G. Saunier,Νεφέλη À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σε αντίθεση µε την αρχαία παράδοση και το δηµοτικ τραγο δι, ο ποιητής θεωρεί καλ τυχους τους νεκρο ς. Συγκρίνετε την άποψη που εκφράζει ο Μαβίλης µε τους στίχους λ της Οδ σσειας και προσπαθήστε να αιτιολογήσετε την άποψή του. 2. Βρείτε τις λαϊκές αντιλήψεις και δοξασίες στις οποίες αναφέρονται ο Μαβίλης και ο Παλαµάς, συγκρίνοντας τον τρ πο που επιλέγει ο καθένας για να τις χρησιµοποιήσει στο ποίηµά του. µ π µ π ƒ º π Άγρας Τέλλος, «Τρία σονέτα του Μαβίλη», Κριτικά, τ µ. 2, Ερµής 1981, σ Αλισανδράτος Γ.Γ., «Εισαγωγή» στο Λορέντζος Μαβίλης, Τα ποιήµατα, Ίδρυµα Κώστα και Ελένης Ουράνη 1990, σ [51]

44 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ, «Η Λήθη του Μαβίλη», Αφιέρωµα στο Νίκο Σβορώνο, τ µ. 2, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Ρέθυµνο 1986, σ Καραντώνης Ανδρέας, «Λορέντζος Μαβίλης», Νεοελληνική λογοτεχνία: Φυσιογνωµίες, τ µ. 1, Παπαδήµας ,σ Πολίτης Λίνος, «Λορέντζος Μαβίλης ( )», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 2, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ Λορέντζος Μαβίλης ( ), «Λήθη» (1896), Τα ποιήµατα, επιµέλεια Γ.Γ. Αλισανδράτος, Ίδρυµα Kώστα και Eλένης Oυράνη 1990, σ. 75. π H µ π µ π ƒ º I Αποστολίδου Νέτα, «Η επτανησιακή σχολή στις ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας», Μνήµη Λίνου Πολίτη, Θεσσαλονίκη 1988, σ Γαραντο δης Ευριπίδης, Οι Επτανήσιοι και ο Σολωµ ς, Καστανιώτης ιον σιος Σολωµ ς: «Κανών» νεοελληνικο πνευµατικο βίου, επιστηµονικ συµπ σιο, Εταιρεία Σπουδών Ζώρας Γ.Θ., Ποίησις και πεζογραφία της Επτανήσου, Βασική Βιβλιοθήκη, Αετ ς 1953, σ Πολίτης Λίνος, Γ ρω στον Σολωµ. Mελέτες και άρθρα ( ), M.I.E.T Πυλαριν ς Θεοδ σης, Επτανησιακή σχολή, Σαββάλας [52]

45 ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

46 ƒ À Ο επιστάτης των εθνικών οικοδοµών επί Ι. Καποδίστρια Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα δείγµα σατιρικής πολιτικής ποίησης του παρελθ ντος, που παραµένει επίκαιρο και αξιανάγνωστο στην εποχή µας. ª π ƒ Ασυδοσία και διασπάθιση δηµ σιου χρήµατος Πολιτική ε νοια των ισχυρών και ηθικ ς αµοραλισµ ς των επιτήδειων π π ƒ ª À π ƒ π Ο Σο τσος, µε απροκάλυπτη αντιπολιτευτική διάθεση εναντίον του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, δηµιουργεί µια καρικατο ρα επιστάτη δηµ σιων έργων, ο οποίος, µαζί µε άλλους επιτήδειους, διασπαθίζει το δηµ σιο χρήµα, κολακε οντας ή κατασκοπε οντας για λογαριασµ του κυβερνήτη. Ο γλοιώδης αυτ ς τ πος ζει τρυφηλή ζωή, σαν παράσιτο της εξουσίας, σε βάρος του νεοσ στατου ελληνικο κράτους. Ειρωνε εται κάθε δηµιουργική διάσταση του πνε µατος και εκµεταλλε εται κάθε δυνατ τητα υλικο πλουτισµο. Προβάλλει µια δηµ σια εικ να πετυχηµένου τεχνοκράτη και επίδοξου γαµπρο, και ονειρε εται διαρκώς νέα κέρδη απ τις εργολαβικές του ατασθαλίες. Η αδηφάγα διάθεσή του διογκώνεται µάλιστα, καθώς σ ντοµα προβλέπεται η µεταφορά της πρωτε ουσας απ το Να πλιο στην Αθήνα. Μια σ γκριση µε τα προτειν µενα παράλληλα κείµενα µπορεί να αναδείξει διάφορες πλευρές πολιτικής κριτικής και σάτιρας στα χρονικά του νεοελληνικο κράτους, οι οποίες µπορο ν ακ µη να εµπλουτιστο ν µε επίκαιρες γελοιογραφίες ή σατιρικά κείµενα, µε αφορµή σ γχρονα οικονοµικά και άλλα σκάνδαλα. ƒ π ª 1. Ανδρέας Λασκαράτος, «Ο πολιτικ ς µας», Ιδο ο άνθρωπος, Ερµής ,σ Κωστής Παλαµάς, Σατιρικά Γυµνάσµατα, 5 (1912). Άπαντα, τ µ. 5, Mπίρης, σ Πολεµάς να στυλώσεις, κυβερνήτη, µε τα καράβια και µε τα φουσάτα της Πολιτείας το σαλεµένο σπίτι. Του κάκου ιδρώνεις, έµπα σ άλλη στράτα, το νου µας πρώτα στ λωσε και χτίσε, και πρώτ απ λα αλφαβητάρι κράτα. [54]

47 ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ άσκαλος γίνε, αλήθεια αν ήρωας είσαι. Σε µια Βαβέλ δεµένους µας κρατάνε κακά στοιχειά το µάγεµά τους λ σε και στα χείλια οι καρδιές µας πάλε ας πάνε. Σ µµετρα υψώσου, π ργε της ζωής. Τρανοί κι αν είναι οι τάφοι, τάφοι θα ναι. Στον ήλιο τ πο θέλουµε κι εµείς. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ποια πρ σωπα εµφανίζονται στο ποίηµα; Ποιο δηµ σιο ρ λο έχει ο καθένας; 2. Περιγράψτε τον ανθρώπινο τ πο του επιστάτη, µε βάση τα λεγ µενα και τις αντιλήψεις που εκφράζει στο ποίηµα. 3. Πώς αντιµετωπίζουν ο Σο τσος και ο Παλαµάς την εξουσία; Ποια ιδεολογική στάση κρατά κάθε ποιητής απέναντι στο πρ σωπο του Κυβερνήτη; π ª π ƒ π Oικονοµικά, κοινωνικά και πολιτικά σκάνδαλα παρατηρο νται σε πολλές εποχές. Χωριστείτε σε οµάδες και καταγράψτε τα σηµαντικ τερα σκάνδαλα που ξέσπασαν στην επιφάνεια στην Eλλάδα, στη διάρκεια του εικοστο αιώνα. Μία απ τις οµάδες µπορεί να αναφερθεί σε επίκαιρα σκάνδαλα της σηµερινής εποχής και να παρουσιάσει το πρ βληµα στην τάξη, σε συνεργασία µε τον καθηγητή της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής. µ π µ π ƒ º π ελβερο δη Ελίζα-Άννα, Ο Αλέξανδρος Σο τσος, η πολιτική και το θέατρο, Πορεία ηµαράς Κ. Θ., «Ο Αλέξανδρος Σο τσος απ την σκοπιά της εποχής του», Νέα Εστία, τ µ. 74, 1963, σ Μουλλάς Παν., «Αλέξανδρος Σο τσος», Σάτιρα και πολιτική στη νεώτερη Ελλάδα, Εταιρεία Σπουδών, 1979, σ και στο Ρήξεις και συνέχειες, Σοκ λης 1994, σ Τσοκ πουλος Γεώργιος, Οι αδελφοί Σο τσοι και η πολιτική ποίησις επί θωνος, Αλέξανδρος Σο τσος ( ), «Ο επιστάτης των εθνικών οικοδοµών επί Ι. Καποδίστρια» στο Λίνου Πολίτη, Ποιητική Aνθολογία, τ µ. 4, ωδώνη 1977, σ [55]

48 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Àƒπ ø B π π H χαρά Ã Nα γνωρίσει ο µαθητής ένα τυπικ δείγµα της ποίησης του αθηναϊκο ροµαντισµο. ª π ƒ Χαρά Aνία Σ ντοµη και φευγαλέα φ ση της ευτυχίας Επιδείνωση της δυσαρέσκειας µε τη ζωή στερα απ το σ ντοµο διάλειµµα χαράς π π ƒ ª À π ƒ π Tο νεανικ ποίηµα του Σπ. Bασιλειάδη αποτελεί στα δ ο τρίτα της έκτασής του ένα ανεπιφ λακτο και ενθουσιώδες εγκώµιο της χαράς. Oι πρώτες έξι στροφές του ποιήµατος παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά των ευτυχισµένων, ηδονικών στιγ- µών: καθαρή θέαση µε τα µάτια της ψυχής, ένωση της καρδιάς µε τη Φ ση σε κοινή γιορτή, ανακρε ντεια ευφορία, αναστολή του νου και της λογικής, λησµονιά θανάτων και θεών. Oι τρεις στροφές που ακολουθο ν ανατρέπουν και µαταιώνουν την ανεπιφ λακτη παράδοση του οµιλητή στο κλίµα της ευωχίας, υπενθυµίζοντας π σο σ ντοµη και φευγαλέα είναι η φ ση της ευτυχίας, την απουσία στέρεης πίστης σε µιαν άλλη ζωή και καταλήγοντας στην αποστροφή της χαράς, που στερα απ τη γρήγορη παρέλευσή της βυθίζει τον άνθρωπο σε χειρ τερη πικρία και ανία απ εκείνην που είχε συνηθίσει. Mια συµπαθητική άσκηση θεµατικής, το νεανικ ποίη- µα του Bασιλειάδη δείχνει το κλασικ τροπο γο στο, αλλά και τον ανάλαφρο τ νο που χαρακτηρίζουν τη ροµαντική ποιητική παραγωγή της Aθήνας. ƒ π ª Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Χαρά», Νηπενθή (1921). Ποιήµατα και πεζά, Eρµής 1984, σ. 29. Ελπίζω το λουλο δι και απ τα σχίνα. Γελάει το χλ ισµα σαν τον έρωτά µου. Το πε κο παίζει αβρ µε την αχτίνα. Θα ευώδιασαν οι τάφοι, κλίνες γάµου. Παλµ ς του δάσου, φε γει µια ελαφίνα. Και δίπλα που ξαπλώσαµε δω χάµου, την ψυχο λα τους στάζουν άγρια κρίνα κι ανοίγει, ρ δο αιµάτινο, η χαρά µου. Τη βλέπω στα µαλλιά σου πνέει την α ρα. Είναι βαθιά τα µάτια σου πως νά βρα το δρ µο της ζωής µου, τον Απρίλη. Πια δεν πονώ µηδέ την ανεµώνη, στη γης η ερωτοπάλη που τη λιώνει, καθώς ορµάω για να σου πιω τα χείλη. [56]

49 ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Tι σηµαίνει η αναφορά στον Aνακρέοντα, στην τρίτη στροφή του ποιήµατος; 2. Σηµειώστε λους τους προσδιορισµο ς χρονικής διάρκειας και δοκιµάστε να εντοπίσετε τη λειτουργία τους στο ποίηµα. 2. Συγκρίνετε τα δ ο οµ τιτλα ποιήµατα του Βασιλειάδη και του Καρυωτάκη και εξηγήστε τη σχέση που έχει το καθένα µε τον τίτλο του. B π µ π ƒ º π Μουλλάς Παν., «Βασιλειάδης Σπυρίδων», Παγκ σµιο Βιογραφικ Λεξικ, Εκδοτική Αθηνών Χατζίνης Γιάννης, «Eισαγωγή» στο. Παπαρρηγ πουλος Σ. Βασιλειάδης, Bασική Bιβλιοθήκη, Αετ ς 1954, σ Σπυρίδων Bασιλειάδης ( ), «H χαρά» στο Λίνου Πολίτη, Ποιητική Aνθολογία, τ µ. 4, ωδώνη 1977, σ ªπ À. ƒπ ουλειά χωρίς ελπίδα Ã I Nα µελετήσουν οι µαθητές ένα κλασικ ποίηµα του ευρωπαϊκο ροµαντισµο και να κατανοήσουν ορισµένες απ τις σηµαντικ τερες αισθητικές και ιδεολογικές αρχές της ροµαντικής τέχνης. ª π ƒ Φ ση Υποκείµενο Τέχνη ουλειά Απουσία ελπίδας, σκοπο Αποξένωση και ανία π π ƒ ª À π ƒ π Στο περίφηµο αυτ σονέτο του K λεριτζ, που εκτυλίσσεται σε µια χειµωνιάτικη µέρα, ο οµιλητής συγκρίνει την κατάστασή του µε τη φ ση, που δείχνει τα πρώτα σηµάδια της άνοιξης. Tο ποιητικ εγώ, απ λυτα αποξενωµένο απ το κοινωνικ του περιβάλλον, παρουσιάζεται στην πρώτη στροφή ανίκανο να συµµετάσχει στη «δουλειά» στην οποία επιδίδεται η φ ση γ ρω του. H δουλειά για τον ίδιο είναι εµφανώς [57]

50 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ και πρωτίστως η ποιητική παραγωγή (τραγο δι) και δευτερευ ντως γενικ τερα ο αισθητικ ς βίος («αγαπώ», «µέλι τρυγώ»). Στη δε τερη στροφή το ποιητικ υποκεί- µενο οξ νει την αποξένωσή του, αποστρεφ µενο τη δηµιουργική ικαν τητα και τη δυναµική έµπνευση που παραδέχεται τι διαθέτει (και η οποία συµβολίζεται στο ποίηµα ως «γνώση» άγνωστων τ πων ποιητικής ευφορίας και πηγών έµπνευσης) και επιµένοντας πεισµατικά στην άδοξη αποχώρηση απ τον κ σµο (µε αστεφάνωτο µέτωπο και κατάξερα χείλη), αρνείται να εκµεταλλευτεί τις δυνάµεις του και να αφήσει έργο. O λ γος της άρνησής του να εργαστεί δηµιουργικά οµολογείται στο καταληκτικ δίστιχο του ποιήµατος, που µοιάζει µε γνωµικ : η δουλειά είναι άσκοπη χωρίς ελπίδα πως και η ελπίδα είναι µάταιη χωρίς σκοπ. Mε την κατάληξη αυτή, το σονέτο του K λεριτζ δείχνει να υποστηρίζει τι η απουσία πίστης και ελπίδας η «ανία» που κατέχει τυραννικά το ροµαντικ ποιητή οδηγεί αναπ τρεπτα στη διακοπή της ποιητικής παραγωγής και, µαζί µε αυτήν, στην αποξένωση απ το φυσικ κ σµο, στο µαρασµ που προκαλεί η συνείδηση του αδιεξ δου και στον πρ ωρο θάνατο («µ έν αστεφάνωτο µέτωπο φε γω»). Πρ κειται για εµβληµατική διατ πωση κεντρικών ροµαντικών τ πων, που µας επιτρέπει να διαπιστώσουµε ορισµένες απ τις βασικές αντινοµίες της ροµαντικής συνείδησης συµπεριλαµβανοµένης βέβαια και εκείνης που συνιστά ο ειρωνικ ς χαρακτήρας του έργου. Ας µη µας διαφ γει τι η δήλωση που αναγγέλλει το τέλος της ποίησης συγκροτεί η ίδια ένα ποίηµα (ή, µε άλλα λ για, τι ο ποιητής δουλε ει εκφράζοντας την αδυναµία του να δουλέψει). ƒ π ª 1. Victor Hugo, «Λ για στην αµµουδιά», µτφρ. Κωστής Παλαµάς, Aνθολογία της ευρωπαϊκής και αµερικανικής ποιήσεως, επιµέλεια Kλ. B. Παράσχος, Συµεωνίδης 1962, σ ιαθέσιµο και στο διαδίκτυο ( poetry/lamartin/lamartine_5.htm). 2. ηµήτριος Παπαρρηγ πουλος, «Aνία», Ποιήσεις, επιµέλεια A. Aργυρίου, Eρµής 2000, σ ιαθέσιµο και στο διαδίκτυο ( À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Πώς εµφανίζεται να «δουλε ει» ο χειµώνας στον τρίτο και τέταρτο στίχο του ποιήµατος; 2. Γιατί ο αφηγητής είναι ο µ νος που δε «δουλε ει» σε ολ κληρη την πλάση; Γιατί κανένα απ τα παραδείγµατα που επικαλείται («µελίσσια», «σάλιαγκοι», «στρουθιά», «χειµώνας») δε συµµερίζεται την κατάστασή του; 3. Χωριστείτε σε οµάδες και αναζητήστε πληροφορίες για τον K λεριτζ στο διαδίκτυο ( δείτε τα χειρ γραφα της αλληλογραφίας του µε τον William Wordsworth ( cmitc0/peal.html), ξεφυλλίστε το γνωστ ποίηµα του K λεριτζ «The Rime of the [58]

51 ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Ancient Mariner» σε έκδοση του 19ου αιώνα, διακοσµηµένη µε σχέδια του Gustave Doré ( για να αποκτήσετε πληρέστερη εικ να για τη ζωή και το έργο του. µ π µ π ƒ º π Abrams M.H., Ο καθρέφτης και το φως, µτφρ. Άρης Μπερλής, Kριτική Berlin Isaiah, Oι ρίζες του ροµαντισµο, µτφρ. Γιάννης Παπαδηµητρίου, Scripta S.T. Coleridge, «ουλειά χωρίς ελπίδα», µτφρ. Λ. Πορφ ρας, Aνθολογία της ευρωπαϊκής και αµερικανικής ποιήσεως, επιµέλεια Kλ. B. Παράσχος, Συµεωνίδης 1962, σ. 21. ƒ ƒπ π Ο ζωγράφος Ã π Nα έρθει σε επαφή ο µαθητής µε ένα απ τα αρτι τερα δείγµατα της ελληνικής πεζογραφίας των µετεπαναστατικών χρ νων και να προβληµατιστεί για τα ήθη της αθηναϊκής κοινωνίας της εποχής. ª π ƒ Κοσµική έπαρση, ασηµαντολογία και απαιδευσία Η αντανάκλαση της διαφθοράς στο κοινωνικ ήθος π π ƒ ª À π ƒ π Tο απ σπασµα απ το Zωγράφο του Γρηγορίου Παλαιολ γου παρουσιάζει το χει- µαρρώδη µον λογο µιας κοσµικής Aθηναίας της οθωνικής περι δου. H σαραντάχρονη χήρα αποκαλ πτει τα χαρακτηριστικά του προσώπου της και του κοινωνικο της περίγυρου, µε µια σαρωτική επέλαση κακογλωσσίας, που κορυφώνεται σε ένα σπαρταριστ συνονθ λευµα ιστορικών και µυθολογικών αναφορών. E κολα διακρίνει κανείς τι το σατιρικ πορτρέτο που φιλοτεχνεί ο Παλαιολ γος έχει ευρ τερο στ χο: ο µον λογος της Σεβαστής αποκαλ πτει, πέρα απ το παιδευτικ επίπεδο και τα ήθη, τα κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά και τη νοοτροπία της κοσµικής ελίτ του νεοσ στατου κράτους. O κ σµος, που συχνάζει στις Πρεσβείες και το Παλάτι, µοιράζεται τα «υπουργήµατα» που συνοδε ουν τη βασιλική ε νοια και σνοµπάρει την επανάσταση, η οποία, «εάν δεν µας έκαµεν άλλο καλ ν, µας εξεσκο ριασεν ολίγον». [59]

52 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ƒ π ª Eµµανουήλ Ρο δης, «Ψυχολογία Συριανο συζ γου», Άπαντα, επιµέλεια Άλκης Aγγέλου, τ µ. 5, Eρµής 1978, σ ιαθέσιµο και στο διαδίκτυο ( snhell.gr/ lakeim.html). À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. οκιµάστε να συγκροτήσετε ένα χαρακτηρισµ της Σεβαστής. 2. Σε ποιο βαθµ θεωρείτε τι ο τ πος της Σεβαστής που παρουσιάζει ο Παλαιολ γος παραµένει επίκαιρος και οικείος στην κοινωνία µας σήµερα, δηλαδή περισσ τερα απ εκατ ν πενήντα χρ νια αργ τερα; Πώς το εξηγείτε; 3. Συγκρίνετε τη σατιρική απεικ νιση της αυλικής ζωής στην Aθήνα του θωνα, που προσφέρει ο Παλαιολ γος, µε τη σχετική µαρτυρία της Xριστιάνας Λυτ (Mια ανέζα στην αυλή του θωνα, µτφρ. Aριστέα Παπανικολάου-Kρίστενσεν, Eρµής ). B π µ π ƒ º π Αγγέλου Άλκης, «Eισαγωγή» στο Γρηγ ριος Παλαιολ γος, Ο ζωγράφος, Ίδρυµα Κώστα και Ελένης Ουράνη 1989, σ , «Eισαγωγή» στο Γρηγ ριος Παλαιολ γος, Ο πολυπαθής (1839), Eρµής 1989, σ Φαρίνου-Mαλαµατάρη Γεωργία, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 3, Σοκ λης 1996, σ Γρηγ ριος Παλαιολ γος,ο ζωγράφος, Ίδρυµα Κώστα και Ελένης Oυράνη 1989, σ ªª À ƒ Τα υαλοπωλεία à π Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα σατιρικ χρονογράφηµα γ ρω απ την καθηµερινή ζωή στην παλιά Αθήνα και να αναγνωρίσουν σε αυτ υπαρκτά προβλήµατα, που εξακολουθο ν να ταλαιπωρο ν ως σήµερα τη ζωή των Αθηναίων. ª π ƒ Αδέσποτα σκυλιά Καταπάτηση πεζοδροµίων και νεοελληνική κακογουστιά [60]

53 ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Κυκλοφοριακή δυσχέρεια για τους πεζο ς Χαιρεκακία, ιλαρή λ ση που δικαιώνει το συγγραφέα Ξυλοδαρµ ς π π ƒ ª À π ƒ π Ο Ρο δης παρουσιάζει µε ευτράπελο τρ πο θέµατα και θεάµατα που τον παρενοχλο ν και τον δυσαρεστο ν στους δρ µους της π λης, πως είναι η εικ να των αδέσποτων σκ λων. Κυρίως µως τον εξοργίζει η καταπάτηση των πεζοδροµίων και των ελε θερων χώρων απ τους καταστηµατάρχες. Το κείµενο επικεντρώνεται στην ηθική δικαίωση του θιγ µενου Αθηναίου πολίτη, µέσα απ ένα απρ σµενο διασκεδαστικ συµβάν µε δράστη έναν αδέσποτο σκ λο, ο οποίος επίσης ενέχεται στην προβληµατική εικ να της π λης. Αυτήν τη φορά µως ο σκ λος εµφανίζεται σαν ργανο της θείας δίκης και πρωταγωνιστεί στο κωµικοτραγικ συµβάν. Σπάζει τα γυαλικά που εκτίθενται στο πεζοδρ µιο και ικανοποιεί τα χαιρέκακα αισθήµατα του συγγραφέα. Κατορθώνει επίσης να διαφ γει ατιµώρητος, σε αντίθεση µε το παιδί και τη γυναίκα του καταστηµατάρχη, που υφίστανται χι µ νο την οικονοµική ζηµία αλλά και ξυλοδαρµ απ τον αρχηγ της οικογένειας. ƒ π ª Εµµανουήλ Ρο δης, «Ιστορία εν ς σκ λου», Άπαντα, τ µ. 4, Ερµής 1978, σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Σε ποια σηµεία του κειµένου ο αφηγητής εξοµολογείται τις κρυφές του επιθυµίες στον αναγνώστη; Γιατί διστάζει να τις πραγµατοποιήσει; 2. Ποια προβλήµατα προκαλο ν στην καθηµερινή ζωή των Αθηναίων οι αδέσποτοι σκ λοι; Ποια θεωρείτε σοβαρ τερα και γιατί; 3. είτε φωτογραφίες και πληροφορίες για το έργο και την εποχή του Pο δη στην ιστοσελίδα των εκδ σεων Σοκ λη ( html, teri. html), µε σκοπ να σχηµατίσετε πληρέστερη εικ να για την καθηµερινή ζωή και τις αντιλήψεις στην Αθήνα της εποχής, καθώς και για το κριτικ πνε µα και την ειρωνική γλώσσα του Ρο δη. µ π µ π ƒ º π Αγγέλου Άλκης, «Εµµανουήλ Ρο δης», Σάτιρα και πολιτική στη νε τερη Ελλάδα, Εταιρεία Σπουδών 1979, σ , «Κάποιες προτάσεις για να ξαναδιαβάσουµε τον Ρο δη» στο Εµµανουήλ Ρο δης, Σκαλαρθ µατα, Ερµής 1986, σ. κζ -ρλη. ιαβάζω, τχ. 96, [αφιέρωµα]. Νέα Εστία, τχ. 1772, [61]

54 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Στεργι πουλος Κώστας, «Το αφηγηµατικ έργο του Ρο δη», Περιδιαβάζοντας, τ µ. 2, Κέδρος 1986, σ Χάρτης, τχ. 15 και τχ. 16. Εµµανουήλ Ρο δης ( ), «Τα υαλοπωλεία» (1898), Άπαντα, τ µ. 5, φιλολογική επιµέλεια Άλκης Αγγέλου, Ερµής 1978, σ π H µ π µ π ƒ º I Eισαγωγικές µελέτες και άλλο υλικ για τον ευρωπαϊκ και τον ελληνικ ροµαντισµ ανθολογο νται στον ηλεκτρονικ φάκελο «Pοµαντισµ ς» του Hλεκτρονικο K µβου του Kέντρου Eλληνικής Γλώσσας ( edu.gr/diaglossiki/revmata/romantismos/romantismos.htm). Ο Ροµαντισµ ς στην Ελλάδα, επιστηµονικ συµπ σιο, Εταιρεία Σπουδών Πολίτης Αλέξης, Ροµαντικά χρ νια. Ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του , Ε.Μ.Ν.Ε., Μνήµων [62]