Ο ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση. Η ηµοκρατία σε κίνδυνο;

Transcript

1 Ο ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση. Η ηµοκρατία σε κίνδυνο; Από τον ΠΕΤΡΟ ΠαΠΑΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟ Ενα φάντασµα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασµα της Λαϊκιστικής Ριζοσπαστικής εζιάς. Σηµαίνει µήπως αυτό κάτι επικίνδυνο για τις δυτικές δηµοκρατίες; Ησυµµετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση Παπαδήµου πυροδότησε µια έντονη συζήτηση, ιδίως στο χώρο της Αριστεράς, για το αν το γεγονός αυτό συνιστά θεµελιώδη απειλή για το δηµοκρατικό κεκτηµένο της Τρίτης Ελληνικής ηµοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό, δεν έλειψαν τοποθετήσεις όπως ότι ίσως να βρισκόµαστε «στην αρχή ενός πρώτου ή τέταρτου Ράιχ στην Ελλάδα» και για «νέου τύπου πραξικόπηµα» το οποίο «θέτει στην πολιτική νοµιµότητα στοιχεία κραυγαλέα φασιστικά». Κοινός παρονοµαστής όλων αυτών των τοποθετήσεων ήταν ότι το ΛΑΟΣ ως πολιτική δύναµη ευρίσκεται «εκτός συνταγµατικού τόξου» και, κατά συνέπεια, η συµµετοχή του σε κυβερνήσεις συνεργασίας είναι απαράδεκτη και επικίνδυνη για το δηµοκρατικό πολίτευµα1. Επιπρόσθετα, κοινή ήταν η επίκληση όλων των αρθρογράφων, που υποστήριξαν παρόµοιες θέσεις, στις µνήµες της επτάχρονης δικτατορίας και στην υποστήριξή της από σειρά στελεχών του ΛΑΟΣ. Τέλος, οι επικριτικές δηλώσεις του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόµµατος, και έχει αναδιαµορφώσει τα αλλά και αρκετών ευρωπαίων όρια του νοµιµοποιηµένου πολιτικού πολιτικών και διανοητών, λόγου, εισάγοντας σε για τη συµµετοχή του ΛΑΟΣ στην αυτόν την ξενοφοβία, το ρατσισµό κυβέρνηση Παπαδήµου έδωσαν και τον αντισηµιτισµό. την εντύπωση ότι σε ευρωπαϊκό Ακόµα και εκεί όπου τα κόµµατα επίπεδο η ακροδεξιά πολιτική οικογένεια2 της άκρας εξιάς είναι είναι παρίας του πολιτικού λιγότερο επιτυχηµένα, όπως συστήµατος, κάτι που δεν στη Γερµανία, έχουν σηµαντική ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. επιρροή στα πολιτικά αποτελέσµατα, ιδιαίτερα σε Παρόµοιες αντιδράσεις έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Όπως χαρακτηριστικά ο Antonis Ellinas, η πρόοδος της Άκρας εξιάς ξύπνησε µνήµες µεσοπολεµικής διάλυσης της δηµοκρατίας, επισηµαίνει Ο Γιώργος Καρατζαφέρης, επικεφαλής του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερµού, σε κοµµατική εκδήλωση, πλαισιωµένος από δυο βουλευτές του κόµµατος του, τον πρέσβη ε.τ. Γιώργο Γεωργίου, αναπληρωτή υπουργό Εθνικής Άµυνας στην κυβέρνηση Παπαδήµου (αριστερά) και τον σεξολόγο-τηλεοπτικό παρουσιαστή Βάιτση Αποστολάτο. ζητήµατα όπως η µετανάστευση και το έγκληµα. Πολλοί παρατηρητές θεωρούν την άνοδο της άκρας εξιάς ως µία από τις µεγαλύτερες απειλές που αντιµετώπισε ο δηµοκρατικός πλουραλισµός από τα χρόνια του Μεσοπολέµου3. εδοµένου ότι, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα όλων των πρόσφατων δηµοσκοπήσεων, είναι εξαιρετικά πιθανό η χώρο µας να εισέρχεται άλλες ευρωπαϊκές χώρες και χωρίς σε µια περίοδο κυβερνήσεων να λαµβάνουµε υπ' όψη µας τα ευρήµατα συνεργασίας, είναι ιδιαίτερα χρήσιµο σηµαντικών επιστηµονικών να εξετάσουµε το ζήτηµα του µελετών, κινδυνεύουµε να αυτοπεριχαρακωθούµε ΛΑΟΣ από µια οπτική γωνία που σε µια συζήτηση θα περιλαµβάνει δύο βασικές παραµέτρους: αυτοαναφορική και φορτισµένη πρώτον, την εµπειρία από µνήµες του παρελθόντος. άλλων ευρωπαϊκών χωρών από τη Στο σηµείο αυτό είναι απαραίτητη συµµετοχή λαϊκιστικών ριζοσπαστικών µια προσωπική παρατήρηση. δεξιών πολιτικών κοµµάτων Ανήκω σε µια γενιά που πολιτικοποιήθηκε σε κυβερνήσεις συνασπισµού έντονα στη διάρκεια της ως ελασσόνων εταίρων (junior coalition partners) και, δεύτερον, την επιστηµονική έρευνα που έχει γίνει γι' αυτό το θέµα, στο πλαίσιο της γενικότερης µελέτης του πολι τικού εξτρεµισµού στις φιλελεύθερες ευρωπαϊκές δηµοκρατίες. Χωρίς να γνωρίζουµε τι έχει συµβεί σε επτάχρονης δικτατορίας και της µεταπολίτευσης που ακολούθησε. Πέρα από την κάθετη πολιτική εναντίωοη στο δικτατορικό καθεστώς, νοµίζω ότι αυτό που χαρα-

2 κτηρίζει αυτή τη γενιά, και όχι Πίνακας P µόνο, είναι η απόλυτη απαρέσκεια στο αισθητικό κιτς που παρήγαγε Κύρια λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα στη σύγχρονη Ευρώπη και εξέπεµπε το δικτατορικό καθεστώς. Η προβολή αυτής της Xwpa -Koppa Yi /tjxi ixept] CTTiSooi] απαρέσκειας στο σηµερινό πολιτικό γίγνεσθαι είναι η απέχθεια που Kpoatfa - KpoaTiKo Ar pokpatik6 K6ppa (HDZ) 45,2% (1995) αισθανόµαστε όταν βλέπουµε, Zeppia - Pi^ooTraoTiKo Koppa (SRS)6 29,5 (2008) ακούµε και διαβάζουµε τις ανυπόφορες EAfkiia - EA(3etiko Aa'iKO Koppa (SVP) 28,9 (2007) ανοησίες, µερικές φορές µε ισχυρές δόσεις αρχαιοπληξίας, κάποιων Auaxp(a - AixrtpiaKo Koppa rnc, EAsuOepfac, (FPO) 26,9 (1999) πολιτικών εκπροσώπων του BeXvio - OAapavSiKO MttAok / QAapavSucd ZupipEpov (VB) 16,8 (2003) ΛΑΟΣ, σε συνδυασµό µε τις νοσταλγικές - E0vik6 Metiotto BeAyio (FN Beige) 6,9 (1995) δηλώσεις κάποιων άλλων NoppViYia - npoo8oc; (FrP) 22,9 (2009) για την επτάχρονη δικτατορία. Poena - OiAeAei30epo Ar pokpaxik6 Koppa trie, Pcootac. (LDPR) 22,9 (1993) Υπάρχει όµως ο κίνδυνος, τον οποίο θα προσπαθήσουµε να αποφύγουµε Poupavia - Koppa tt]c; MeydArig Poupavia^ (PRM) 19,5 (2000) στο κείµενο που ακολουθεί, OiAavSia - AAtiBivoi <DiAav5o( (PS) 19,1 (2011) να αναµείξουµε τις πολιτικές Oi>YYaP^a - Ki'vrjpa yia pia KaAuxEpr) Ouyyapta (JOBBIK) 16,7 (2010) επιλογές µας µε τις αισθητικές OAAav5ia - Koppa mic, EA u0 p(ac; (PW) 15,5 (2010) προτιµήσεις µας, κάτι που δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι οδηγεί σε ορθές FaAAi'a - E9vik6 Metodtto (FN) 14,9 (1997) πολιτικές εκτιµήσεις και αποφάσεις. Aavia - Aovik6 AaiK6 Koppa (DFP) 13,9 (2007) ΕΝΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΠΛΑΝΙΕΤΑΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... εν υπάρχει καµία αµφιβολία ότι µεταπολεµικά στην Ευρώπη η πλέον επιτυχηµένη νέα πολιτική οικογένεια είναι εκείνη της Λαϊκιστικής Ριζοσπαστικής εξιάς, σε αντίθεση µε την εξτρεµιστική Ακροδεξιά η οποία «εξακολουθεί να είναι µία σχετικά περιθωριακή εκλογική δύναµη στη µεγάλη πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών»4. Αυτή η κρίσιµη διάκριση ανάµεσα στη Λαϊκιστική Ριζοσπαστική εξιά και την εξτρεµιστική Ακροδεξιά µοιάζει να απουσιάζει τελείως από ταίες θέσεις της κλίµακας πολιτικής ρπορεί να διακρίνει δύο βασικές πολιτικές τον δηµόσιο λόγο στην Ελλάδα, συσκοτίζοντας επιρροής. Επίσης ο πίνακας αυτός επιλογές: η πρώτη είναι διαφορές και αποχρώσεις διαψεύδει τα εύκολα συµπεράσµατα εκείνη της άρνησης κάθε πολιτικής που κάθε άλλο παρά αµελητέες που κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί, συνεργασίας, ρε τη δηµιουργία µιας είναι, ιδίως όταν µιλάµε για ότι η κοµµατική οικογένεια «υγειονοµικής ζώνης» {cordon sanitaire) µια πολιτική οικογένεια µε σηµαντικές γύρω από τα κόµµατα αυτά εκλογικές και πολιτικές επιδόσεις. και η δεύτερη, της πολιτικής συνεργασίας Αξιοσηµείωτο είναι ότι η σε κυβερνητικό επίπεδο. άλλη νέα πολιτική οικογένεια που εµφανίστηκε µεταπολεµικά στην Ευρώπη, οι Πράσινοι, δεν έχει να επιδείξει ανάλογες εκλογικές επιτυχίες και πολιτική επιρροή. Στον πίνακα 1, που παρατίθεται, περιλαµβάνονται τα κυριότερα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα στην Ευρώπη και οι κορυφαίες επιδόσεις τους σε εθνικές εκλογές την τελευταία εικοσαετία. Όπως µπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει από τον πίνακα 1, η εκλογική επιτυχία των λαϊκιστικών ριζοσπαστικών κοµµάτων σε καµία περίπτωση δεν συνιστά ελληνική ιδιοµορφία. Αντίθετα, η ελληνική περίπτωση βρίσκεται στις τελευ- ZAoPaKia - ZAo(3okik6 E0vik6 Koppa (SNS) 11,7 (2006) IxaAia - Ai'vKa tod Boppd (LN) 10,1% (1996) ZAofkvi'a - ZAojkviKo E0vik6 Koppa (SNS) 10,0% (1992) BouAYapi'a - EttiBeot] (ATAKA) 9,14 (2009) EaOovi'a - Kdppa E0viKi)c, Ave^aptr a(a^ xy\c, EaBovi'ac, (ERSP) 8,8 (1992) Taenia - Zuv8 apo<; Yta xr\ AiipoKpaxia - P TroupTrAiKaviK6 K6ppa Ta )(oaao 3aKiaq (SPR-RSC) 8% (1996) noawvia - 'Eva)aT noacoviktov Oikoyevekov (LPR) 8,0 (2005) ZoimSia - Zout)8oi AnpoKpdxEc, (SD) 5,7 (2010) EAAdSa - Aa'iKog Op068o^oq Zuvaysppoc, (AAOZ) 5,6 (2009) Teppavi'a - Oi PETroup-nAiKdvoi (REP) 2,1 (1990)0 Σηµειώσεις: a) Αυτά είναι τα εθνικά αποτελέσµατα στις εκλογές για το Κοινοβούλιο (Κάτω Βουλή). Στην περίπτωση των δύο βελγικών κοµµάτων η πραγµατική τους δύναµη συσκοτίζεται καθώς αυτά, στις εθνικές εκλογές, λαµβάνουν µέρος µόνο σε ορισµένα τµήµατα της χώρας, β) To REP στη Γερµανία κέρδισε 7,1% στις ευρωεκλογές του έχει επιρροή µόνο σε «ατελείς» ευρωπαϊκές δηροκρατίες, αφού εύκολα ρπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι σε πολλές θεσµικά ολοκληρωµένες ευρωπαϊκές δηµοκρατίες (Ελβετία, Αυστρία, Νορβηγία, Βέλγιο, Γαλλία) τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα έχουν ισχυρή παρουσία, ενώ σε άλλες (Αγγλία, Γερµανία, Ισπανία) η πολιτική και εκλογική τους επιρροή είναι πολύ περιορισµένη. Παραµένει όµως η διαπίστωση ότι τα κόµµατα Στον πίνακα 2, φαίνεται σε πόσες και ποιες ευρωπαϊκές χώρες έχει εφαρµοστεί η δεύτερη πολιτική επιλογή. Όπως µπορούµε να παρατηρήσουµε από τον πίνακα 2, η κοµµατική οικογένεια έχει συµµετάσχει στην κυβέρνηση σε 12 ευρωπαϊκές χώρες, έξι στη υτική Ευρώπη και έξι στην Ανατολική, ενώ µε το κριτήριο Επίσης, σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, που δεν περιλαµβάνονται σε αυτό τον πίνακα, έχει υλοποιηθεί πολιτική συνεργασία ρε λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόρρατα σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΛΟΤΗΤΑ Ή ΟΜΑΛΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ; Έχοντας σκιαγραφήσει το τι συµβαίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ως υφιστάµενη πραγµατικότητα, είναι λογικό επακόλουθο ότι θα πρέπει να γίνει µια απόπειρα απάντησης σε ένα θεµελιώδες, και ιδιαίτερα επίκαιρο, ερώτηρα: πόσο επικίνδυνα είναι τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά αυτά συγκροτούν µια σηµαντική της θεσµικής ωριµότητας της κόµµατα για τη φιλελεύθερη δηµοκρατία; παράµετρο του ευρωπαϊκού δηµοκρατίας, στον πίνακα περιλαµβάνονται Ερώτηρα που δεν ισχύει πολιτικού συστήµατος. χώρες µε δηµοκρατία µόνο για την Ελλάδα, αλλά για το Παρατηρώντας κανείς την πολιτική στα πρώτα της βήµατα (Εσθονία, σύνολο των ευρωπαϊκών δηµοκρατιών. αντιµετώπιση που επιφυλάσσουν Πολωνία, Σερβία, Κροατία), αλλά τα κόµµατα εξουσίας (mainstream και χώρες µε ιδιαίτερα ανεπτυγµένους Φαίνεται ότι η θέση ότι τα κόµµατα parties) στη λαϊκιστική ριζοσπαστική δηµοκρατικούς θεσµούς (Αυστρία, αυτά συνιστούν θεµελιωδώς δεξιά πολιτική οικογένεια Ελβετία, Ολλανδία, ανία). αντιδηµοκρατικές πολιτικές οντό-

3 Πίνακας 2 Λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα σε ευρωπαϊκή εθνική διακυβέρνηση από το Xwpa Koppa ricpioooc Exaipoi oto ODvaaTTiopo Auorpia AuoTpiaKO K6ppa xr\q EAsuespfag (fpo) (KoppaitKrj AuarpiaKo lotoaoyxa) (^piotiavosiipokpatikf)) ovp Zuppa^a yta to MeAAov Ovp tt)c, Auarpiac, (bzo) AatKo Koppa (ovp) Acm'a AaviKd Aa'iico Koppa (DFP)* Zuvtt)pt]tik6 Aa'iKo K6 ipa (dkf) EAAd8a EaOovta (ouvtt pr TiKi]) Kai Venstre (V) (cpia A u0 pr ) EA(3etiko Aa'iKo Koppa (SVP) ZoaiaA8r]poKpaxiK6 Koppa xiic. EA 3 Tiac, Aa'iK6<; OpBoSo^og ZwayEppoi; (AAOZ) K6ppa E0vncr c, AvEljapTnai'ac, Tnc, EaOovi'ac. (ERSP) IxaAi'a A(yKa xou Boppd (LN) 1994 Kpoan'a KpoaxtKO ArjpoKpaxiKO K{vT)pa (HDZ) (SPS), Oi OiAeAeu0 Poi (fdp) XpiaTiavo8r pokpatik6 Aa'iKo Koppa xy]c; EA(kx(ac, (cvp) rtaveaatjvio ZoataAiaxiKd Kivrjpa koi (ITAZOK) xai NEa AnpoKpaxia (NA) Isamaa (ouvtt]pt]tiict]) OopToa frdaia (FI) (veocpiaeaeuoept) Aa'iiaoTiKT)) Kai EOvtKr) Zuppa^a (pi^oonaotik^ ozfya) FI Kai AN (auvtt pr]tikri) Kai MDC (5(ptaTiavo8r pokpatikf]) (AN) Aaoc, tt]c, EAEuOEpfac, (PdL) (qnaeaeuospr] ouvtt pt TiKti Kai ^piotiavosr pokpatikf]) Kai Kivnpa tt]5 Auxovopiac, (MpA) (5(piaxiavo8r pokpatik6) OAAavSi'a Kdppa rnc, EAsu0 piac, (PW)* CDA (^(piotiavo5r pokpatikr ) & rioacovfa EvCOOT) rioacovlkwv Poupavi'a OiKoyEvsicov (LPR) Kdppa PoupaviKT]^ E0vikt c; EvoTTjTag (PLJNR) Aa'iKo Koppa yia tt]v EA u0 pia Kai xt) Ar)poKpaxia (WD) (ipiasaeuoepr)) Koppa xou Nopou Kai xnc, AiKaioauvnc; (PiS) (ouvxr pr xikt)) Kai Samoobrona (oooiaa-adikioxiki]) PoupaviKO Koppa AiipoKpaxiKou ZoaiaAiopou (PDSR) (ZooiaA5r pokpaxik6) Kai ZooioAioxiko Koppa Epyaoiag(PSM) Kdppa tt)^ MEydAriq 1995 PDSR koi PSM PoupaWac. (prm) (aoaiaa-aa'ikiaxiko) Z pj3ia Zep(3ik6 Pi^ooTtaoriKo Kdppa (SRS) ZoaiaAiaxiKd Koppa xr)<; Z p(3iac; (SPS) XAo(5aia'a ZAo(3okik6 E0vik6 Koppa (SNS) (aoataa-aa'ikiaxikf]) Kai JUL (Koppouviaxiicrj) KKmpa yia pia AripoKpaxiKf] (aoacpr q) Kai ZRS (KoppouvioTiKT]) Smer (oooiaa-aaikiaxikr)) koi HZDS ZAo(3aKta (HZDS) τη φιλελεύθερη δηροκρατία. Σχετικά ρε τις διάφορες θερελιώδεις ρεθόδους και αξίες, η λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά δηροκραχία και η φιλελεύθερη δηροκραχία συγκρούονχαι χόσο θεωρηχικά όσο και στην πράξη. Στον πυρήνα της έντασης αυτής είναι η διάκριση ρεταξύ ρονισρού και πλουραλισρού: ενώ η λαϊκιστική δεξιά δηµοκρατία θεωρεί ότι η κοινωνία, ουσιαστικά, είναι οµοιογενής, η φιλελεύθερη δηροκρατία προϋποθέτει κοινωνίες που συγκροτούνται από οράδες θερελιακά διαφορετικών ατόρων9. Ο Μούντε, βασισρένος σε αυτό το συρπέρασρα, καταλήγει στη διαπίστωση ότι η κορρατική οικογένεια συνιστά ρια «παθολογική οραλότητα» (pathological normalcy) του πολιτικού συστήρατος και όχι ρια «οραλή παθολογία» (normal pathology), όπως έχουν υποστηρίξει άλλοι ρελετητές10. Με τα δικά του λόγια: Συνεπώς, έχει περισσότερο νόηµα να θεωρήσουρε τη λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά ουσιαστικά ως «παθολογική οραλότητα», δηλαδή, ρια ριζοσπαστικοποιηρένη εκδοχή κυρίαρχων ιδεών και όχι ως «οραλή παθολογία», που δεν συνδέεται ρε το επικρατούν πολιτικό ρεύρα ιδεών και απαιτεί ερρηνεία από εντελώς διαφορετικές θεωρίες (πλευράς της ζήτησης). Αν η λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά κατανοείται πραγρατικά ως παθολογική οµαλότητα, έπεται ότι (1) ένα σχετικά υψηλό επίπεδο ζήτησης για λαϊκιστική ριζοσπαστική πολιτική είναι διαθέσιµο σε όλες τις δυτικές φιλελεύθερες δηµοκρατίες και (2) ο κύριος γρίφος δεν είναι πλέον γιατί οι άνθρωποι υποστηρίζουν λαϊκιστικές ριζοσπαστικές δεξιές αξίες αλλά γιατί δεν υπερψηφίζουν λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα.11. *Επίσηµη υποστήριξη σε κυβερνήσεις µειοψηφίας. εν υπάρχει αµφιβολία ότι το συµπέρασµα για την «παθολογική χηχες, υπεύθυνες για τα ξεσπάσµατα Τις σύγχρονες αντιλήψεις συµπυκνώνει Ενώ η λαϊκιστική ριζοσπαστική οµαλότητα» ισχύει για ό,τι συµβαίνει ρατσιστικής βίας στις χώρες η θέση του Κας Μούντε εξιά δεν συνιστά βασική αµφισβήτηση έως σήµερα, δεδοµένου ότι η τους και, κατά συνέπεια, κίνδυνο (Gas Mudde), που είναι σίγουρο για το δηµοκρατικό σύστηµα κοµµατική οικογένεια δεν έχει για τη δηµοκρατία8, ράλλον όχι θα πυροδοτήσει περαιχέρω µία, καθαυτό (υπογράρριση ασκήσει πραγµατική πολιτική εγκαταλείπεται, δεδοµένου ότι έχσι και αλλιώς, έντονη συζήτηση δική ρας) υπάρχουν σαφείς εξουσία, περιοριζόµενη είτε στην δεν βασίζεται σε εµπειρικές αποδείξεις. που συνεχίζεται για πολλά χρόνια, µε αντικρουόµενες τοποθετήσεις: εντάσεις ανάρεσα στην ερρηνεία της για τη δηροκρατία και αντιπολίτευση είτε σε θέση ελάσσονα εταίρου κυβερνήσεων συνερ-

4 γασίας (junior coalition partner). Μια ενδεχόµενη άσκηση πραγµατικής εξουσίας θα µας έδινε χρήσιµο εµπειρικό υλικό σχετικά µε το εάν αυτή η ένταση µονισµού και πλουραλισµού θα κατέληγε ή όχι σε βασική αµφισβήτηση του σκληρού πυρήνα των αρχών της φιλελεύθερης δηµοκρατίας. Ο Νικολάι Γκένοβ (Nikolai Genov), µελετητής για πολλά χρόνια του φαινορένου της Ακροδεξιάς στη Βουλγαρία, επισηµαίνει: Οι µη δηµοκρατικές ή και αντιδηµοκρατικές προγραµµατικές δηλώσεις αλλά και οι συναφείς ενέργειες της βουλγαρικής ριζοσπαστικής εθνικιστικής εξιάς είναι γνωστές σε όλους. Είναι οι δηλώσεις τους και οι πράξεις τους πραγµατικά επικίνδυνες για τους νεοπαγείς δηµοκρατικούς θεσµούς στη Βουλγαρία; Ελάχιστοι θα απαντούσαν θετικά σε αυτή την ερώτηση. Αντίθετα, η πολιτική συµπεριφορά των ηγετών του εθνικιστικού ΑΤΑΚΑ δείχνει ότι είναι έτοιµοι να προσαρµοστούν στην υφιστάµενη πολιτική τάξη θέλοντας να αποφύγουν την περιθωριοποίηση. 9 εκεµβρίου 2011, Βελιγράδι. Οπαδοί του Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόµµατος (SRS), διαδηλώνουν αντιµέτωποι µε την αστυνοµία, κρατώντας αφίσες µε τη φωτογραφία του ηγέτη τους Βόισλαβ Σέσελι, αντιευρωπαϊκά αντικυβερνητικά συνθήµατα. Αξιοσηµείωτο είναι ότι το SRS στη Σερβία συνεχίζει να έχει σηµαντική εκλογική επιρροή και να είναι το µεγαλύτερο λαϊκιστικό ριζοσπαστικό δεξιό κόµµα στην Ευρώπη. νηθισµένο φαινόµενο, και ότι βήρατα της δηριουργίας τους, τα ριζοσπαστικά δεξιά λαϊκιστικά Εχθρούς. Οι Εχθροί αποτελούν Ο Βόλεν Σιντέροβ κόµµατα θα πρέπει να διαχρονικά βασικό συστατικό στοιχείο αυτών των διαφορετικών επιλογών, (Volen Siderov) συνεχώς προσεγγίζονται ως παθολογική του έθνους-κράτους της νεωτερικότητας. της συνεργασίας και της υιοθετεί µια µετριοπαθή θέση οµαλότητα, παρά ως οµαλή Όπως χαρακτηριστικά αποµόνωσης, σε διάφορες ευρωπαϊκές σε όλα τα θέµατα της πολιτικής παθολογία13. επιση ραίνει ο Ζίγκρουντ χώρες. επικαιρότητας12. Μπάουραν (Zygmunt Bauman), Σε ό,τι αφορά την αποµόνωση, Λογική συνέπεια της θέσης για την συνοψίζοντας την κρατούσα επιστηρονική που κυρίως εφαρρόζεται στη Γαλλία Οι θέσεις που προαναφέρθηκαν παθολογική οµαλότητα είναι ότι η άποψη για το ζήτηρα και στο Βέλγιο, δεν έχει παρατηρηθεί θέτουν πλέον σε διαφορετική βάση λαϊκιστική ριζοσπαστική εξιά και αυτό: κάποια αξιοσηρείωτη ρείωση το ζήτηµα της συµµετοχής των τα κόµµατά της πρέπει να αντιµετωπίζονται στα εκλογικά αποτελέσρατα κοµµάτων αυτών σε κυβερνήσεις ως εξαγηστές, µε αναφορές Έχει επανειληρρένα υπογραρριστεί και την πολιτική επιρροή των λαϊκιστικών συνασπισρού. Εάν αποδεχθεί κανείς σε «µια ιδεολογία που έχει σε όλες τις αναλύσεις ριζοσπαστικών δεξιών τη θέση της οραλής παθολογίας, προδοθεί η αµβλυνθεί από τα κατεστηµένα για τα σύγχρονα κράτη ότι κορράτων. τότε η συρρετοχή µελών της κόµµατα», και όχι ως προσπάθησαν να ρειώσουν ή Στη Γαλλία, το Εθνικό Μέτωπο κοµµατικής οικογένειας σε κυβερνητικές προφήτες «που συναρθρώνουν µια και να εξαφανίσουν όλες τις (FN), παρότι πολιτικά απορονωρένο θέσεις ενδεχοµένως να ενέχει νέα ιδεολογία»14. Όπως χαρακτηριστικά δορές και διαιρέσεις που θα από τις υπόλοιπες πολιτικές κάποιο κίνδυνο για το δηµοκρατικό επισηµαίνει ο Μούντε, ρπορούσαν να είναι ερπόδια δυνάρεις, παραρένει ισχυρό, και ρε πολίτευµα. Αντίθετα, η «ενώ τα προφητικά κόµµατα πρέπει στην εθνική ενοποίηση. Τα την ηγεσία της Μαρίν Λεπέν λογική συνεπαγωγή από τη θέση της παθολογικής οµαλότητας είναι να αρθρώνουν και να συγκροτούν νέες πολιτικές διαιρέσεις, οι (Marine Le Pen) παρουσιάζει ιδιαίτερη άνοδο. Στις περιφερειακές το συµπέρασµα ότι µια τέτοια συµµετοχή εξαγνιστές πρέπει να καθιερώνονται εκλογές του 2011 έλαβε 15% (έναντι δεν είναι αντίθετη µε τις βασικές αρχές των φιλελεύθερων ευρωπαϊκών δηµοκρατιών. Στο συµπέρασµα αυτό καταλήγει και η Σάρα Λ. ντε Λανγκ (Sarah L. de Lange), σε πρόσφατη εργασία της ρε τον εύγλωττο τίτλο <Από Παρίες στην Εξουσία», που υποστηρίζει ότι ο βασικός ισχυρισρός αυτής της ρελέτης είναι ότι η συρρετοχή των ριζοσπαστικών δεξιών λαϊκιστικών κοµµάτων στην κυβέρνηση είναι ένα συ είτε σε παλιά θέρατα είτε σε νέα θέρατα που σχετίζονται ρε παλιές πολιτικές διαιρέσεις»15. Άλλωστε, εάν συγκρίνει κανείς τις βασικές ιδεολογικές αρχές γύρω από τις οποίες συγκροτήθηκαν τα έθνη-κράτη της νεωτερικότητας στην Ευρώπη ρε τις θέσεις που υποστηρίζουν τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά παραλληλισροί ρπορούν ακόρα δεξιά κόρρατα, εύκολα συνάγει το συρπέρασρα ότι πρόκειται να γίνουν ρεταξύ της συρρετοχής των ριζοσπαστικών δεξιών για διαφορά αποχρώσεων λαϊκιστικών κορράτων στην και όχι για αντίθετες ιδεολογίες. Τα έθνη-κράτη της νεωτερικότητας κατασκεύασαν, από τα πρώτα κυβέρνηση στις αρχές του 21ου αιώνα ρε εκείνη των σοσιαλιστικών κορράτων στις αρχές και εθνικά κράτη υποστηρίζουν το «νατιβισρό» και αντιρετωπίζουν τους υπηκόους τους ως «αυτόχθονες». Προάγουν και επιβάλλουν την εθνική, θρησκευτική, γλωσσική και πολιτισρική ενοποίηση16. Η Σάρα Λ. ντε Λανγκ επισηραίνει επίσης εύστοχα ότι του 20ού αιώνα. Στις αρχές του 20ού αιώνα τα σοσιαλιστικά κόρρατα θεωρούνταν περιθωριακά κόµµατα, επειδή έπαιρναν τις πιο αριστερές θέσεις στη διάσταση Αριστεράς εξιάς. Μόνο όταν εµφανίστηκαν τα κοµµουνιστικά κόµµατα, µετά την Τρίτη ιεθνή το 1919, τα σοσιαλιστικά κόµµατα έγιναν κόµµατα της κυρίαρχης τάσης της Αριστεράς. Πολλές από τις αντιπαραθέσεις µεταξύ Fundis και Realos στα ριζοσπαστικά δεξιά λαϊκιστικά κόµµατα σχετικά µε το αξίωµα έναντι της πολιτικής και των ψήφων απηχεί τις διάσηµες αντιπαραθέσεις ρεταξύ του Jules Guesde και του Jean James σχετικά µε την πιθανή συµµετοχή στην κυβέρνηση των σοσιαλιστών στις γαλλικές αστικές κυβερνήσεις που κυβερνούσαν κατά τη διάρκεια του A' Παγκόσριου Πολέρου ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗΣ Αξίζει να εξετάσει κανείς, οε πολιτικό επίπεδο, ποιες ήταν οι συνέπειες 4,5% το 2008) ενώ παράλληλα παρουσιάζει δηροσκοπική άνοδο που φτάνει κοντά στο 20% για τις επικείρενες προεδρικές εκλογές, ποσοστό που ρπορεί να οδηγήσει τη Μαρίν Λεπέν να είναι νικήτρια του πρώτου γύρου18. Στο Βέλγιο, ρετά τη «Μαύρη Κυριακή» στις εκλογές του 1991, όπου το VB, προς γενική έκπληξη, έλαβε πάνω από 10%, επικράτησε ο πολιτικός αποκλεισρός του από όλες τις διαπραγρατεύσεις για κυβερνήσεις συνεργασίας. Αυτό δεν ερπόδισε το VB να σηρειώσει ρια

5 σειρά αλλεπάλληλων εκλογικών επιτυχιών. Η εκλογική του υποχώρηση τα τελευταία χρόνια, δύσκολα µπορεί να αποδοθεί στην πολιτική αποκλεισµού που ακολουθούν τα άλλα κόµµατα. Παράλληλα, η στρατηγική της αποµόνωσης κρατά, σε πολλές περιπτώσεις, ενωµένα αυτά τα κόµµατα. Όπως επισηµαίνει ο Μουντέ, πράγµατι, θα µπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα έχουν τις επιτυχίες αυτές, εν µέρει, λόγω της αποµόνωσης. Η αποµόνωση όχι µόνο βοηθά τα κόµµατα αυτά να κρατήσουν ενωµένους τους Φονταµενταλιστές (Fundis) και τους Ρεαλιστές (Realos), καθώς ο αποκλεισµός τους από τα κατεστηµένα κόµµατα αφαιρεί το κίνητρο για µετριοπάθεια, αλλά βοηθά, επίσης, τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα να εστιάσουν πλήρως σε µια στρατηγική µεγιστοποίησης ψήφων. Αντίθετα από τα κατεστηµένα κόµµατα που πρέπει να τους απασχολούν πιθανές συνοµιλίες περί συνασπισµού ύστερα από τις εκλογικές καµπάνιες, τα κόµµατα-παρίες, όπως το βελγικό VB, δεν χρειάζεται να ανησυχούν µε τέτοιου είδους θεωρήσεις τακτικής". έπραξε και το 2008 οπότε και εκλέχτηκε κοµµάτων σε κυβερνήσεις συνασπισµού υποσχόµενη ότι αν εκλεγόταν θα πρόεδρος του Κοινοβουλίου. Αν και διέλυσε το κόµµα του και συγχώνευσε την Εθνική Συµµαχία µε το PDL21, οι µετέπειτα διαφορές αναπόφευκτα µετατοπίζει τον πολιτικό άξονα προς τα δεξιά και παρέχει πολιτική νοµιµοποίηση σε µια νατιβιστική, λαϊκιστική και έκανε προσπάθειες έτσι ώστε «οι Γάλλοι να γνωρίζουν τους στίχους της Μασσαλιώτιδας και κάθε οικογένεια να έχει µια εθνική σηµαία µε τον Μπερλουσκόνι τον οδήγησαν αυταρχική ατζέντα, που είναι το για να κυµατίζει από το παράθυρο το 2010 εκ νέου στη αποχώρηση πολιτικό πρόταγµα αυτής της πολιτικής της σε εθνικές εορτές»26. και την ίδρυση του κόµµατος Μέλλον και Ελευθερία για την Ιταλία. Πρόσφατα, στην επέτειο της πτώσης του φασισµού κατέθεσε στεφάνι στη µνήµη των θυµάτων του φασισµού. Αποκορύφωµα αυτής της πορείας µετασχηµατισµού ήταν η υποστήριξη από τον Φίνι και το κόµµα Μέλλον και Ελευθερία για την Ιταλία της θέσης του Τζόρτζιο Ναπολιτάνο, προέδρου της Ιταλικής ηµοκρατίας που δήλωσε ότι «το να µη λαµβάνουν αµέσως την υπηκοότητα τα παιδιά των µεταναστών που γεννιούνται σε ιταλικό έδαφος είναι εντελώς παράλογο». Η περίπτωση Φίνι δεν είναι η µοναδική σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Φαίνεται ότι η συµµετοχή των κοµµάτων αυτών σε κυβερνήσεις συνεργασίας λειτουργεί ως δίαυλος εκτόνωσης των φαινοµένων οικογένειας. Αυτή η διαπίστωση µοιάζει να είναι αντεστραµµένο είδωλο της πολιτικής πραγµατικότητας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η µετατόπιση προς τα δεξιά, ιδίως σε θέµατα εθνικής ταυτότητας, µετανάστευσης και «νόµου και τάξης» είναι γενικό πρόβληµα για τη χώρα και χαρακτηριστικό των ευρωπαϊκών δηµοκρατιών το δηµοκρατικό πολίτευµα είναι οι τα τελευταία χρόνια. To ίδιο και η επικράτηση του λαϊκισµού, σε όλες σχεδόν τις δυτικές συνεχιζόµενες πρακτικές ανεξέλεγκτης βίας συγχρόνων ταγµάτων εφόδου, που θυµίζουν φασιστικές δηµοκρατίες, µε αποτέλεσµα αρκετοί πρακτικές, από αναρχικές και µελετητές να υποστηρίζουν ακροαριστερές οµάδες ακτιβιστών, ότι πρόκειται για ένα σύγχρονο που πολλές φορές καλύπτονται πολιτικά Zeitgeist, ένα νέο πνεύµα των καιρών25. από κόµµατα και οργανώσεις Η εµφάνιση και η εδραίωση της εξωκοινοβουλευτικής αλλά των λαϊκιστικών ριζοσπαστικών δεξιών και της κοινοβουλευτικής Αριστεράς28. κοµµάτων είναι το σύµπτωµα Αυτές οι πρακτικές, δήθεν και όχι το αίτιο αυτής της νέας στο όνοµα της «Αριστεράς», είναι πραγµατικότητας. που οδηγούν, µε µαθηµατική ακρίβεια, Ακόµα και σε χώρες όπου η κοµµατική την ελληνική κοινωνία σε οικογένεια έχει πολύ µικρή ρατσιστικής βίας. Σχετική τεκµηρίωση πολιτική και εκλογική παρουσία, από τον Μούντε: «Στα επτά κράτη-µέλη της E.E. που έχουν όπως στην Αγγλία και την Ισπανία, η µετατόπιση των κοµµάτων αξιόπιστα δεδοµένα για τον εξουσίας προς αυτές τις θέσεις είναι αριθµό των ρατσιστικών εγκληµάτων και περιστατικών, αν και µόνο για τη βραχεία περίοδο , η εµφανής. Οι σηµαντικότερες πιέσεις για µια ευρωπαϊκής εµβέλειας µεταναστευτική πολιτική έχει προέλθει µοναδική σηµαντική αύξηση αναφέρεται στην Ιρλανδία (+88,4%), από τον ισπανό πρώην πρωθυπουργό Χοσέ Μαρία Αθνάρ και Προσωπικά πιστεύω ότι για την Ελλάδα είναι πολύ πιο σοβαρό πολιτικό πρόβληµα η µετατόπιση της Νέας ηµοκρατίας σε µια νατιβιστική ατζέντα27, απ' ό,τι η συµµετοχή του ΛΑΟΣ σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Επίσης, πολύ πιο σοβαρό έναν βαθύτατο συντηρητισµό, σε επιλογές «νόµου και τάξης». Τα παραπάνω, όπως και πολλά άλλα παραδείγµατα, αποδεικνύουν ότι η συντηρητική στροφή των ευρωπαϊκών δηµοκρατιών έχει πολύ βαθύτερα αίτια. Η επίρριψη των ευθυνών στους «αποδιοποµπαίους τράγους», δηλαδή στα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα, µάλλον συσκοτίζει το πρόβληµα. Παράλληλα, η πολιτική τους περιθωριοποίηση δεν έχει κάποιο ορατό Αντίθετα, η συµµετοχή σε κυβερνήσεις µια χώρα που ουδέποτε είχε σηµαντικό τον βρετανό συνάδελφο του Τόνι συνεργασίας, οδήγησε στα ακόλουθα αποτελέσµατα: λαϊκιστικό ριζοσπαστικό δεξιό κόµµα. Αντίθετα, οι δύο χώρες Μπλερ, και οι δύο από χώρες χωρίς αξιόπιστο λαϊκιστικό ριζοσπαστικό Σε πολλές περιπτώσεις οδήγησε µε τα ισχυρότερα τέτοια κόµµατα, δεξιό ανταγωνιστή. To Σεπτέµβριο αποτέλεσµα, πέραν ίσως από την τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά η Αυστρία και η ανία, ανήκουν του 2007, ο τότε βρετανός πρωθυπουργός ενδυνάµωση τους. κόµµατα στο να υιοθετήσουν µετριοπαθέστερες στις χώρες µε τη µεγαλύτερη Γκόρντον Μπράουν δήλωσε, Ο ΛΑΟΣ δεν συνιστά κάποια θέσεις. Χαρακτηριστικότερη µείωση (-17,4% και -55,2%, αντίστοιχα). στο ετήσιο συνέδριο του Εργατικού ιδιόµορφη περίπτωση στο πλαίσιο περίπτωση είναι Έχει ενδιαφέρον ότι στην Κόµµατος, ότι ήθελε να της κοµµατικής του οικογένειας. εκείνη του Τζανφράνκο Φίνι και Αυστρία το FPO ήταν συνιστώσα δηµιουργήσει «βρετανικές θέσεις Έχει ενσωµατώσει στον πολιτικό της πολιτικής οµάδας υπό την ηγεσία της κυβέρνησης συνασπισµού στη εργασίας για βρετανούς εργαζοµένους», και ιδεολογικό του λόγο και τα τρία του στην Ιταλία. Από νεαρή διάρκεια της περιόδου, ενώ στη χωρίς να έχει οποιαδήποτε χαρακτηριστικά που συγκροτούν τη ηλικία, ο Φίνι συµµετείχε ενεργά ανία το DFP ήταν ζωτικός υποστηρικτής πίεση από κάποιο λαϊκιστικό ριζοσπαστικό νατιβιστική, λαϊκιστική και αυταρχική στο νεοφασιστικό Ιταλικό Σοσιαλιστικό της κυβέρνησης µειοψηφίας»22. δεξιό κόµµα. ατζέντα, όπως και τα περισσότερα Κίνηµα (MSI) µε το οποίο εξελέγη βουλευτής το Αργότερα, Στα ίδια συµπεράσµατα καταλήγουν και µια σειρά Στη Γαλλία, όπου εφαρµόζεται η πολιτική της «υγειονοµικής ζώνης», κόµµατα του είδους του σε µια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες29. έγινε γραµµατέας του Κινήµατος, από άλλους µελετητές που πιστεύουν στις 8 Μαρτίου 2007, ο Νικολό Ακόµα και σε ακραίες τοποθετήσεις θέση που κατείχε µε διαλείµµατα ότι πετυχηµένα λαϊκιστικά Σαρκοζί, στη διάρκεια της εκστρατείας του, µοιάζει να αντιγράφει µοντέλα ώς το To Κίνηµα ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα, τελικά, του για τις γαλλικές προεδρικές και πρακτικές που έχουν ήδη διεκδικούσε ανοιχτά το ρόλο των είναι δίαυλος εκτόνωσης για εκλογές, σε τηλεοπτική συνέντευξη, εµφανιστεί σε άλλες χώρες. "Οπως, συνεχιστών της παράδοσης του τις απογοητεύσεις των επίδοξων πρότεινε τη δηµιουργία πολύ ορθά, επισηµαίνει η Ελίνα Μπενίτο Μουσολίνι αλλά σταδιακά δραστών νατιβιστικής βίας.23 ενός «υπουργείου για τη µετανάστευση Τζανουδάκη, ο ΛΑΟΣ «οδηγείται υπό τον Φίνι υιοθέτησε σχετικά και την εθνική ταυτότητα», από το λαϊκισµό, ψαρεύει κοινό, ηπιότερες, δεξιές θέσεις20. για να δεχτεί την απάντηση της στελέχη και ψηφοφόρους στην περιοχή Στήριξε τον Μπερλουσκόνι το Η ΝΑΤΙΒΙΣΤΙΚΗ,24 ΛΑΪΚΙΣΤΙΚΗ υποψήφιας των σοσιαλιστών Σεγκολέν του κιτς εθνικισµού, εκµεταλλεύεται 1994 και το 2001 οπότε και έγινε ΚΑΙ ΑΥΤΑΡΧΙΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ Ρουαγιάλ ότι πρέπει «να τις φοβίες των χαµηλότερων αντιπρόεδρος της κυβέρνησής Έχει υποστηριχτεί από πολλές «ανακατακτήσουµε τα σύµβολα του κοινωνικών στρωµάτων αλλά του, ως πρόεδρος της συντηρητικής πλευρές ότι η συµµετοχή των λαϊκιστικών έθνους» αντί να «εγκαταλείψουµε ο όποιος εξτρεµισµός του σταµατάει Εθνικής Συµµαχίας. To ίδιο ριζοσπαστικών δεξιών τον εθνικό ύµνο στην Ακροδεξιά», στα λόγια, στις διακηρύξεις,

6 στην αισθητική»30. Πρέπει, κατά συνέπεια, να αντιµετωπισθεί ως ένας πολιτικός οργανισµός που δεν αποκλείεται εξ ορισµού από πολιτικές συνεργασίες, στη βάση κοινά αποδεκτών παραδοχών. Αυτό είναι τελείως διαφορετικό από την αντιπαράθεση και τη σύγκρουση µαζί του στον τοµέα των ιδεολογικών του επιλογών. TO ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΗΓΕΜΟΝΙΑΣ υστυχώς στην Ελλάδα, όπου δεν υπάρχει κουλτούρα πολιτικών συνεργασιών, πολύ συχνά θεωρούµε ως ταυτόσηµες τις πολιτικές επιλογές µε την ιδεολογική αντιπαράθεση. Πρόκειται για βαθύτατα λανθασµένη προσέγγιση. Οι πολιτικές επιλογές και συνεργασίες πρέπει να υπαγορεύονται από τον εκάστοτε συσχετισµό δυνάµεων, από την ιεράρχηση προτεραιοτήτων και από την πολιτική συγκυρία. Αντίθετα, οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις έχουν τη δική αυτόνοµη δυναµική, κάτι που θέτει επί σκηνής το πρόβληµα της ηγεµονίας στο επίπεδο των ιδεών. Από όσα εκτέθηκαν έως τώρα είναι σαφές ότι τα αίτια της συντηρητικής στροφής των ευρωπαϊκών δηµοκρατιών πρέπει να αναζητηθούν πρωτίστως στην ηγεµονίατων νατιβιστικών, λαϊκιστικών και αυταρχικών Η ηγεµονία είναι µια έννοιακλειδί, που πρώτος εισήγαγε ο Αντόνιο Γκράµσι (Antonio Gramsci). Η ηγεµονία είναι «η στιγµή της πολιτικής ηγεσίας και, ταυτόχρονα και γι' αυτόν το λόγο, η ηγεσία στο χώρο των ιδεών, δηλαδή η πνευµατική ηγεσία»31. To κράτος δεν είναι πλέον εργαλείο στα χέρια των κυρίαρχων τάξεων. εν αρκεί να κυριαρχεί, πρέπει και να πείθει, να ηγεµονεύει. To κράτος έχει πλέον µετασχηµατιστεί σε µια σχέση, σε µια συµπύκνωση του κοινωνικού συσχετισµού δυνάµεων32. Μέσω της ηγεµονίας, ένας κοινωνικός σχηµατισµός ενοποιείται και «τσιµεντάρεται». Ο Νίκος Πουλαντζάς, παραθέτοντας του Γκράµσι, ότι «µ' άλλα λόγια, το πρόβληµα που τίθεται για την ιδεολογία είναι να διατηρήσει την ιδεολογική ενότητα µέσα στο κοινωνικό µπλοκ, που τσιµεντάρεται και ενοποιείται ακριβώς από αυτή την ιδεολογία», σχολιάζει: «µε τη µεταφορά ιδεολογία -"τσιµέντο" µιας κοινωνίας, ο Γκράµσι θέτει µε το απόσπασµα 8 εκεµβρίου 2011, Παρίσι. Η Μαρίν Λεπέν καταφτάνει σε διαδήλωση οπαδών της που διεκδικούσαν να µην ψηφιστεί ο νόµος που θα έδινε τη δυνατότητα σε µετανάστες να ψηφίζουν στις γαλλικές δηµοτικές εκλογές. έναν πρωτότυπο τρόπο το βασικό πρόβληµα των σχέσεων ανάµεσα στην κυρίαρχη ιδεολογία και την ενότητα ενός κοινωνικού σχηµατισµού»33. ιδεών στις σύγχρονες ευρωπαϊκές Παράλληλα, εισάγεται η διττή δηµοκρατίες. φύση της πολιτικής εξουσίας, ως κυριαρχίας αλλά και ως ηγεµονίας. Αυτή τη διττή φύση ο Γκράµσι την ονοµάζει «διπλή προοπτική» (dual perspective) που µοιάζει µε τη διπλή όψη του µακιαβελικού Κενταύρου: Η διπλή προοπτική µπορεί να παρουσιασθεί σε διάφορα επίπεδα, από τα πιο στοιχειώδη στα πιο περίπλοκα. Αλλά όλα αυτά µπορούν θεωρητικά να συνοψισθούν σε δύο βασικά επίπεδα, που ανταποκρίνονται στη διπλή φύση του µακιαβελικού Κενταύρου: µισό ζώο, µισός άνθρωπος. Υπάρχουν δύο επίπεδα της δύναµης και της συναίνεσης, της εξουσίας και της ηγεµονίας, της βίας και του πολιτισµού, της ιδιωτικής στιγµής και της παγκόσµιας, της κινητοποίησης και της προπαγάνδας, της τακτικής και της στρατηγικής, κ.λπ.34 Από όσα εκτέθηκαν, είναι σαφές ότι το µεγάλο ζήτηµα, τόσο για τις φιλελεύθερες πολιτικές δυνάµεις όσο και για τις σοσιαλδηµοκρατικές, είναι η απώλεια της ηγεµονίας. Σε αυτό πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους, επιχειρώντας να επαναφέρουν στην ηµερήσια διάταξη της πολιτικής αντιπαράθεσης το δικό τους σύστηµα ιδεών και αξιών µιας ανεκτικής, πολυφωνικής και πολύχρωµης δηµοκρατίας που είναι αντίθετη στη µονιστική αντίληψη της λαϊκιστικής δεξιάς δηµοκρατίας. Τα λαϊκιστικά δεξιά κόµµατα µοιάζει να έχουν καταλάβει καλύτερα αυτό το ζήτηµα, δεδοµένου ότι σε πολλές περιπτώσεις που πήραν µέρος σε διακυβέρνηση, είτε σε εθνικό είτε σε τοπικό επίπεδο, «έστρεψαν µεγάλο µέρος των προσπαθειών τους σε πολιτιστικές πολιτικές και συµβολική πολιτική. Μεταξύ των πιο σηµαντικών είναι η εκ νέου ονοµασία δρόµων, η αύξηση των εθνικών συµβόλων στις πόλεις και η αναδιανοµή των τοπικών επιχορηγήσεων. Σε όλες τις περιπτώσεις, η αλλαγή είναι µακριά από "ξένα" και "αντεθνικά" άτοµα και οργανώσεις (π.χ, µειονότητες και αριστερούς) και ευνοϊκή προς "εθνικά" και "πατριωτικά" υποκείµενα»35. Η δαιµονοποίηση του ΛΑΟΣ ως το «πρόσωπο του κακού» από µε γάλο τµήµα της Αριστεράς δεν είναι τίποτα άλλο παρά η απόδειξη της αδυναµίας της να αρθρώσει σοβαρό και πειστικό, ηγεµονικό λόχο, µε συγκεκριµένες προτάσεις, χωρίς την εύκολη καταγγελία και τους αφορισµούς. Κατά βάθος, ο ΛΑΟΣ εγκαλείται για τον πολιτικό ρεαλισµό του που, σύµφωνα µε τον αυτοαναφορικό λόγο, δεν δικαιούται να έχει, από τη στιγµή που είναι «φασιστικό». Η ανάλωση σε αρχαϊκούς εξορκισµούς και πολιτικούς αποκλεισµούς είναι και ελάχιστα πειστική και αναποτελεσµατική. Η προσφυγή σε µνήµες του παρελθόντος και η επίκληση της «ηθικής ανωτερότητας» της Αριστεράς δεν έχουν κανένα πολιτικό αντίκρισµα. Αντίθετα, η αυστηρή ιδεολογική αντιπαράθεση µε το αξιακό σύστηµα και τις αρχές της Ακροδεξιάς είναι ο µόνος τρόπος για την ανάκτηση της ηγεµονίας από τις φιλελεύθερες και σοσιαλδηµοκρατικές πολιτικές δυνάµεις. Η ηγεµονία επιτυγχάνεται µε συγκεκριµένες προτάσεις και όχι µε µανιχαϊστικούς διαχωρισµούς ανάµεσα στις δυνάµεις του «καλού» και του «κακού». Από αυιη την άποψη είναι χρήσιµα κείµενα, όπως εκείνα του Νίκου Μπίστη36, και βιβλία όπως του ηµήτρη Ψαρρά37, που ερευνούν, επισηµαίνουν, µελετούν και αναλύουν ζητήµατα του ιδεολογικού και αξιακού πυρήνα των αρχών της Ακροδεξιάς. Από την έκβαση αυτής της σύγκρουσης, από το τι θα αντικαταστήσει την καταστροφική ιδεολογία της µεταπολίτευσης38, από το ποια θα είναι η νέα ηγεµονική ιδεολογία της Ελλάδας στην εποχή µετά το Μνηµόνιο, ενδέχεται η συζήτηση για τη συµµετοχή ή όχι του ΛΑΟΣ σε κυβερνήσεις συνεργασίας να καταστεί, εν τέλει, άνευ πραγµατικού αντικειµένου. 1 1 ες ενδεικτικά το αφιέρωµα της 20ής Νοεµβρίου 2011 στα Ενθέµατα της εφηµερίδας Αυγή µε τίτλο «Τα λερωµένα, τα άπλυτα, τα παραξεπλυµένα: To ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση και το ξέπλυµα της ακροδεξιάς», στο enthemata.wordpress.com/2011 /11 /20 /per (ανάκτηση li εκεµβρίου 2011). Ενδεικτική αυτού του κλίµατος είναι και η εκδήλωση-συζήτηση µε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η Ελλάδα και το τέταρτο Ράιχ» που οργάνωσαν το περιοδικό Αρδην και η εφηµερίδα Ρήξη, στην ΕΣΗΕΑ, σης 13 εκεµβρίου 2011, µε οµιλητές τούς Γιώργο

7 Καραµπελιά, Σταύρο Λυγερό, Παναγιώτη establishment parties", Party Politics2(3), Κουρουπλή και Σταύρο Χριστακόπουλο Καταγραφή και άλλων παρόµοιων τοποθετήσεων στο Ελίνα Τζανουδάκη, «To success story ενός καιροσκόπου», the books' journal, τχ. 15, Ιανουάριος 2012, σο Για αυτή την κοµµατική οικογένεια υπάρχει η κλασική µελέτη του Cas Mudde, Λαϊκίστικα Ριζοσπαστικά εξιά Κόµµατα στην Ευρώπη, που πρόσφατα τεκµηριωµένο τρόπο, ότι ο σωστός όρος για την κοµµατική οικογένεια είναι Λαϊκιστική Ριζοσπαστική εξιά και όχι Ακροδεξιά (δες α. 52). 3 εςαηίοηί«ε11ίη35, The Media and the For Right in Western Europe - Playing the Nationalist Card, Cambridge University των εκλογικών αποτελεσµάτων των ευρωπαϊκών χωρών που παρατίθεται en/dissertation%20sarah%20l%20de στο %20Lange.pdf (ανάκτηση 10 εκεµβρίου απειλή προς το οµοιογενές (ανάκτηση στις 11/ 2011). έθνος-κράτος». 12/2011). Η επιλογή των κοµµάτων 14 ες Paul Lucardie, "Prophets, purifiers του πίνακα βασίστηκε στον κατάλογο 25 ες σχετικά, Cas Mudde, "The and prolocutors: towards a theory on µε τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά populist Zeitgeist", Government and the emergence of new parties", Party κόµµατα στην Ευρώπη που περιλαµβάνεται Opposition, 39 (3), 2004, σσ Politics β (2): 2000, σσ στο βιβλίο του Mudde, ό.π., 26 ες Agence France-Presse, French σο ες Mudde, ό.π., a fag sparks tug-of-war in election race, 6 Τα ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά στην 16 ες Zygmunt Bauman, "Modernity Agence France-Presse, 25/3/2007. Κροατία και τη Σερβία πρέπει να αναγνωσθούν and Ambivalence", Theory, Culture & 27 ες Πέτρος Παπασαραντόπουλος, στο πλαίσιο της διάλυσης Society June 1990 vol. 7 no. 2 σο «Ο ακροδεξιός νατιβισµός του Αντώνη της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Αξιοσηµείωτο Τις θέσεις του αυτές ο Bauman Σαµαρά» στο είναι ότι το SRS στη Σερβία ανέπτυξε αναλυτικότερα στο βιβλίο misi.gr/el/readtext.asp?textid= 1707 συνεχίζει να έχει σηµαντική εκλογική του Modernity and Ambivalence, (ανάκτηση li εκεµβρίου 2011). επιρροή και να είναι το µεγαλύτερο λαϊκιστικό Cornell University Press, ριζοσπαστικό δεξιό κόµµα στην 28 ες Πέτρος Παπασαραντόπουλος, 17 Sarah L. de Lange, From Pariah..., Ευρώπη ως τα τέλη του 2011, ενώ στην «Οι ρίζες της κουλτούρας της βίας στη ό.π. Κροατία το HDZ έχει µετεξελιχθεί από µεταπολιτευτική Ελλάδα», στο The το 2000 και µετά σε συντηρητικό - χριστιανοδηµοκρατικό 18 ες κείµενο µε τίτλο New poll shows Books'Journal, τεύχος 12, Οκτώβριος κόµµα. far right could squeeze out Sarkozy, στο 2011, σσ com/en/ Επικαιροποίηση του αντίστοιχου πίνακα 29 Για τις θέσεις και τις απόψεις πολλών 421-marine-le-pen-france-opinionpoll-presidential-election-sarkozystrauss-kahn που περιλαµβάνεται στο Mudde, λαϊκιστικών ριζοσπαστικών δεξιών ό.π., a Θερµές ευχαριστίες στον κοµµάτων σε ευρωπαϊκές χώρες, (ανάκτηση 11 εκεµβρίου Cas Mudde που έκανε αυτή την επικαιροποίηση δες Βασιλική Γεωργιάδου, Η άκρα δεξιά 2011). για την ανάγκες του παρόντος και οι σννέπειες της σνναίνεσης, εκδόσεις κειµένου. 19 ες Mudde, ό.π., a Καστανιώτη, Αθήνα Jaap Van Donselaar, "The extreme 20 ες Piero Ignazi, Colette Ysmal, The right and racist violence in the Netherlands," organization of political parties in στο Tore Bjorgo and Rob Witte Southern Europe. Greenwood Publishing (eds.), Racist Violence in Europe. Basingstoke: Group, 1998, σσ Από την Macmillan, 1993, σσ άποψη της κοµµατικής τυπολογίας, το MSI ήταν εξτρεµιστικό ακροδεξιό 9 Mudde, ό.π., σελ Την άποψη ότι η κοµµατική οικογένεια είναι βαθύτατα αντιδηµοκρατική έχει υποστηρίξει ο Andreas Schedler, "Anti-political- Routledge, 2009, σσ Την άποψη ότι τα λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα είναι «οµαλή παθολογία» (normal pathology) του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήµατος έχουν υποστηρίξει, µεταξύ άλλων, οι Hans-Georg Betz, "The growing threat of the radical right", στο Peter H. Merkl-Leonard Weinberg (επιµ.) Right-Wing Extremism in the TwentyFirst κυκλοφόρησε και στα ελληνικά Century, Routledge, London (εκδόσεις Επίκεντρο, 2011, πρόλογος 2003, ο. 74 και Michael Minkenberg, - επιµέλεια: Πέτρος Παπασαραντόπουλος, "The Radical Right in public office: µετάφραση: Θανάσης Αθανασίου). agenda-setting and policy effects", West Ο Mudde υποστηρίζει, µε ιδιαίτερα European Politics 24 (4), 2001, α ες Mudde, ό.π., σελ ες σχετικά, Nikolai Genov, "Radical Nationalism in Contemporary Bulgaria", Review of European Studies Vol. 2, No. 2, εκέµβριος Sarah L. de Lange, From Pariah to Press, Cambridge 2010, σσ Power: The Government Participation of Radical Right-Wing Populist Parties in 4 ες Mudde, ό.π., a. 40. West European Democracies, Antwerp, 5 Ο πίνακας αυτός βασίζεται σε επεξεργασία Αναρτηµένη στο medewerker. uva. nl/s. l. delange/bestand inventing the Italian right: territorial politics, populism and 'post-fascism'. 22 ες Mudde, ό.π., σ ες επίσης Michael Minkenberg "The West European radical right as a collective actor: modeling the impact of cultural and structutal variables on party formation and movement mobilization", Comparative European Politics 1(2), 2003, σσ και Ruud Koopmans "Explaining the rise of racist and extreme right violence in Western Europe: grievances or opportunities?", European Journal of PoliticalResearch 30(2), 1996, σσ , όπου ο συγγραφέας συµπεραίνει ότι «γενικά, τα ισχυρά ακροδεξιά κόµµατα χρησιµεύουν να περιορίζουν τη δυναµική µιας ακροδεξιάς και ρατσιστικής βίας». 24 Για τον ορισµό του νατιβισµού δες Mudde, ό.π., σελ. 60, όπου αναφέρεται ότι νατιβισµός είναι η «ιδεολογία, που υποστηρίζει ότι τα κράτη θα έπρεπε να κατοικούνται αποκλειστικά από µέλη της αυτόχθονης οµάδας («το έθνος») και ότι τα µη αυτόχθονα στοιχεία (άτοµα και ιδέες) συνιστούν θεµελιώδη 30 ες Ελίνα Τζανουδάκη, ό.π.. a ες Αντόνιο Γκράµσι, Οι διανοούµενοι, εκδόσεις Στοχαστής, To απόσπασµα είναι από την εισαγωγή του Luciano Grappl, σ Για το ρόλο και τις λειτουργίες του κόµµα, που λειτουργούσε εντός των δηµοκρατικών κράτους, δες Νίκος Πουλαντζάς, Πολιτική θεσµών. εξονσία και κοινωνικές τάξεις, τόµοι 21 ες Carlo Ruzza, Stefano Fella, Re 2, εκδόσεις Θεµέλιο, Αθήνα ες Πουλαντζάς, ό.π., τόµος B', a ες Hoare, Quintin, Geoffrey Nowell Smith (επιµ.), Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks, International 1989, σ Publishers, 35 ες Mudde, ό.π., σ Χαρακτηριστική είναι επίσης από την άποψη αυτή και η δήλωση Βορίδη στο υπουργικό συµβούλιο στις 22/12/2011, όταν τέθηκε το ζήτηµα της απλοποίησης των διαδικασιών έκδοσης διαζυγίου: «Εµείς διαφωνούµε. Ο γάµος είναι θεµέλιο της ελληνικής κοινωνίας». Η δήλωση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Ευάγγελου Βενιζέλου και του Τάσου Γιαννίτση, που τόνισαν ότι η πολιτική συνεργασία του ΠΑΣΟΚ µε το ΛΑΟΣ στα πλαίσια της κυβέρνησης Παπαδήµου δεν συνεπάγεται και άµβλυνση των ιδεολογικών διαφορών ανάµεσα στα δύο κόµµατα. Στο ίδιο πλαίσιο της «συµβολικής πολιτικής» µπορούν να ενταχθούν και οι δηλώσεις του Αδωνι Γεωργιάδη ότι όσο το ΛΑΟΣ συµµετέχει στην κυβέρνηση δεν πρόκειται να συναινέσει στην αδειοδότηση κατασκευής µουσουλµανικού τζαµιού. 36 ες στο «ΛάουΛάου» (16/11/2011), «Βορίδης πριν και µετά» (22/11/2011) και «Σταγονίδια αδιαφορίας» (01/12/2011). 37 ες ηµήτρης Ψαρράς To κρνφό χέρι τον Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής Ακροδεξιάς, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα Ανεξάρτητα από την ισοπεδωτική άποψη του συγγραφέα για τον ΛΑΟΣ, το βιβλίο κοµίζει πλούσιο πραγµατολογικό υλικό. Όµως, τα πολιτικά του συµπεράσµατα πολλές φορές αγνοούν τα ευρήµατα της έρευνάς του. Μάλλον αυθαίρετα, η µετάβαση από τις αρχικά ακραίες θέσεις σε πιο µετριοπαθείς τοποθετήσεις ερµηνεύεται ως σκόπιµη «κρυφή ατζέντα», αντί να ερµηνευτεί ως µια φυσιολογική εξέλιξη ενός λαϊκιστικού κόµµατος που προσπαθεί να εδραιωθεί πολιτικά και να αυξήσει την εκλογική του επιρροή. Παρόµοια πορεία ακολούθησαν πολλά λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόµµατα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πρόκειται επίσης να κυκλοφορήσει Στάθης Τσιράς, Εθνος και ΛΑ.Ο.Σ., εκδόσεις Επίκεντρο, 2012, µε πλήθος πρωτογενή στοιχεία για την ιδεολογία του ΛΑΟΣ. 38 ες «Η καταστροφική "ιδεολογία της Μεταπολίτευσης" - It is not only the economy stupid» στο Πέτρος Παπασαραντόπουλος, Ποληικό Τραβέρσο στηνύστερη Μεταπολίτενση, εκδόσεις Επίκεντρο, 2010, σσ