ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΣΠΕΡΙΔΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΣΠΕΡΙΔΑΣ «Δυνατότητες Ανάπτυξης Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού στη Χίο» Επιμέλεια: Δημήτριος Γ. Λαγός, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου Πανωραία Πουλάκη, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου Τόπος Διεξαγωγής: Αμφιθέατρο Πανεπιστημίου Αιγαίου «Γιάννης Καράλης» ΧΙΟΣ, ΜΑΪΟΣ 2016

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΣΠΕΡΙΔΑΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Χαιρετισμός από τον Διευθυντή του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Καθηγητή κ. Λαγό Δημήτρη [σελ. 6] Α. ΕΝΟΤΗΤΑ Βαγιονής Νίκος, Ειδικές μορφές τουρισμού και ανάπτυξη απομακρυσμένων περιοχών. [σελ. 8] Πουλάκη Πανωραία, Η συμβολή των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου στην ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού. [σελ. 16] Χαλάτσης Γεώργιος, Η συμβολή της πεζοπορικής περιήγησης στην ήπια και βιώσιμη ανάπτυξη της Χίου. [σελ. 39] Καραγεώργου Δήμητρα, Δυνατότητες ανάπτυξης ιατρικού τουρισμού στη Χίο. [σελ. 55] Β. ΕΝΟΤΗΤΑ Ιωαννίδης Αθανάσιος, Η ανάπτυξη του Yachting στη Χίο. [σελ. 72] Λευκοπούλου Ειρήνη, Η ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού στη Χίο. [σελ. 78] Μουστρίδης Μιχάλης, Η Χίος ως πολιτιστικό προϊόν. [σελ. 91] Μπάη Δήμητρα, Η προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο. [σελ. 99] Παυλίδου Κατερίνα, Η ανάπτυξη του παράκτιου τουρισμού στη Χίο. [σελ. 115] Χαζάκη Ευαγγελία, Η προώθηση του αργού τουρισμού στη Χίο. [σελ. 120] ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΣΠΕΡΙΔΑΣ [σελ. 129] [2]

3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΣΠΕΡΙΔΑΣ 18:30-19:00 ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ Α. ΕΝΟΤΗΤΑ 19:00-19:15 Χαιρετισμοί από: Διευθυντή του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού», Καθηγητή κ. Λαγό Δημήτρη Αντιπεριφερειάρχη Χίου, κ. Κάρμαντζη Σταμάτη Αντιδήμαρχο Χίου, κ. Καράλη Δημήτρη 19:15-19:30 Βαγιονής Νίκος, Ερευνητής Α', ΚΕΠΕ. ΣΕΠ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Θέμα εισήγησης: «Ειδικές μορφές τουρισμού και ανάπτυξη απομακρυσμένων περιοχών» 19:30-19:45 Χαλάτσης Γεώργιος, Εκπαιδευτικός, Ερευνητής Θέμα εισήγησης: «Η συμβολή της πεζοπορικής περιήγησης στην ήπια και βιώσιμη ανάπτυξη της Χίου» 19:45-20:00 Πουλάκη Πανωραία, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου Θέμα εισήγησης: «Η συμβολή των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου στην ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού». 20:00-20:15 Καραγεώργου Δήμητρα, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου Θέμα εισήγησης: «Δυνατότητες ανάπτυξης ιατρικού τουρισμού στη Χίο». 20:15-20:30. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Β. ΕΝΟΤΗΤΑ 20:30-20:40 Μουστρίδης Μιχάλης, Μεταπτυχιακός φοιτητής Πανεπιστημίου Αιγαίου (ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ») Θέμα εισήγησης: «Η Χίος ως πολιτιστικό προϊόν» 20:40-20:50 Μπάη Δήμητρα, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου (ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ») Θέμα εισήγησης: «Η προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο» [3]

4 20:50-21:00 Παυλίδου Κατερίνα, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου (ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ») Θέμα εισήγησης: «Η ανάπτυξη του παράκτιου τουρισμού στη Χίο» 21:00-21:10 Ιωαννίδης Αθανάσιος, Μεταπτυχιακός φοιτητής Πανεπιστημίου Αιγαίου (ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ») Θέμα εισήγησης: «Η ανάπτυξη του Yachting στη Χίο» 21:10-21:20: Χαζάκη Ευαγγελία, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου (ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ») Θέμα εισήγησης: «Η προώθηση του αργού τουρισμού στη Χίο» 21:20-21:30 Λευκοπούλου Ειρήνη, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου (ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ») Θέμα εισήγησης: «Η ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού στη Χίο» ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ: Πάρις Τσάρτας, Καθηγητής Θεόδωρος Α. Σταυρινούδης, Επίκουρος Καθηγητής Άννα Κυριακάκη, μέλος ΕΕΔιΠ [4]

5 [5]

6 Χαιρετισμός Καθηγητή Δημητρίου Λαγού, Διευθυντή του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» Κυρίες και κύριοι, Αγαπητοί συνάδελφοι, Αγαπητές φοιτήτριες και αγαπητοί φοιτητές Σας καλωσορίζω στη δεύτερη εσπερίδα που διοργανώνει το Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Σχεδιασμός Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» που έχει ως στόχο την παρουσίαση εργασιών τόσο από προσκεκλημένους επιστήμονες του τουρισμού, όσο και από τους φοιτητές μας σε ειδικότερα θέματα των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού που αφορούν στην τουριστική ανάπτυξη της νήσου Χίου. Με την ευκαιρία αυτή επιτρέψτε μου να κάνω μια γενική τοποθέτηση στο διεθνή επιστημονικό προβληματισμό που υπάρχει στο ζήτημα των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Όπως είναι γνωστό η τουριστική ανάπτυξη που σημειώθηκε την περίοδο βασίσθηκε κατ εξοχήν στη ζήτηση για τουρισμό διακοπών, και σε μικρότερο βαθμό στη ζήτηση για ταξίδια για επαγγελματικούς λόγους. Η σημαντική αυτή αύξηση της ζήτησης καθόρισε και την πολιτική ανάπτυξης του τουρισμού από χώρες ή περιοχές που διέθεταν τους κατάλληλους τουριστικούς πόρους δηλ. θάλασσα, πολιτισμό, κλιματικές συνθήκες κ.λπ. ώστε να ανταποκριθούν στη ζήτηση. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώθηκαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παράμετροι επιρροής της ζήτησης του παγκόσμιου τουρισμού, αλλά και ανάλογα χαρακτηριστικά στη ανάπτυξη και οργάνωση των υποδομών προσφοράς. Τα κυριότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά αφορούν τη ζήτηση, τα μαζικά οργανωμένα ταξίδια από Μεγάλους Ταξιδιωτικούς Οργανισμούς (tour operators) και, όσον αφορά την προσφορά, το πρότυπο οργάνωσης τουριστικών θέρετρων το οποίο χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό καταλυμάτων διαφορετικών τύπων και προδιαγραφών (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, κ.λπ.). Με αυτό τον τρόπο διαμορφώθηκε ένας σχεδόν πανομοιότυπος τύπος ζήτησης αλλά και προσφοράς, που προσαρμόζονται σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου. Η αποδοχή ότι o τουρισμός οδηγεί σε αύξηση των εισοδημάτων, σε οικονομική, περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη τον καθιστά ιδιαίτερα επιθυμητή δραστηριότητα. Επιπρόσθετα, το ταξίδι για διακοπές, έχει αποκτήσει «συμβολικό» χαρακτήρα και ένδειξη κοινωνικής ανόδου και κύρους. Μετά το 1980 παρατηρείται μια μεταβολή στα προσφερόμενα προϊόντα του τουρισμού, που οφείλεται τόσο στο γεγονός ότι ο τουρισμός αποτελεί πλέον ανάγκη όλων και κατακτημένο δικαίωμα, αλλά και στο ότι ήδη έχει αρχίσει να αποκτάται μια «τουριστική παιδεία» λόγω της επέκτασης των ταξιδιών, της διεύρυνσης των προορισμών και της δημιουργίας «έμπειρων» ταξιδιωτών. Ο καταναλωτής αρχίζει να αναζητά νέα προϊόντα που προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα προϊόντα, όπως ο [6]

7 εκθεσιακός τουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός κ.λπ. Καταγράφεται, λοιπόν, μια σημαντική αύξηση της ζήτησης νέων μορφών τουρισμού και παράλληλα συνεχής εξειδίκευση και τμηματοποίηση των υποδομών και υπηρεσιών τους και η διαμόρφωσή τους ως εξειδικευμένων προϊόντων με ειδική προσφορά και ζήτηση. Έτσι, διαμορφώνονται οι ονομαζόμενες «ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού» που αποδίδονται και ως «Alternative forms of tourism» ή «Special Interest Tourism» (τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων). Οι ειδικές και εναλλακτικές αυτές μορφές τουρισμού, αποτελούν «νέα προϊόντα», παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία και μεγάλη ζήτηση, αλλά και διαθέτουν αντίστοιχα ανεπτυγμένες ειδικές υποδομές και υπηρεσίες για τους τουρίστες. Η εξειδίκευση των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού οφείλεται στα ειδικά χαρακτηριστικά τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης. Επιπρόσθετα, σημαντικό ρόλο, και γι αυτό το λόγο εξετάζονται χωριστά, αποτελούν τα ειδικά κίνητρα των ταξιδιωτών, τα οποία αναφέρονται τόσο στο σύνολο του τρόπου διοργάνωσης του τουριστικού πακέτου/των διακοπών, όσο και στις επιμέρους δραστηριότητες που ζητούνται στον τόπο υποδοχής. Οι ειδικές μορφές τουρισμού θεωρούνται ότι είναι οικονομικά αποδοτικότερες και λιγότερο συνδεδεμένες με τις θερινές διακοπές, αλλά και λιγότερο εξαρτημένες από τους tours operators. Επίσης, θεωρούνται ότι είναι ενταγμένες στο τοπικό περιβάλλον και συνθέτουν το νέο πρότυπο της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης που προωθείται τα τελευταία χρόνια συστηματικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακόμη, οι ειδικές μορφές τουρισμού είναι άυλοι πόροι που εμπεριέχουν τεχνογνωσία και ανθρώπινο δυναμικό και χαρακτηρίζονται από ευελιξία στην παραγωγική διαδικασία στα παραγόμενα προϊόντα, στις εργασιακές σχέσεις, στη χωροθέτηση των τουριστικών δραστηριοτήτων και είναι προσαρμοσμένες στις νέες συνθήκες της παγκόσμιας τουριστικής αγοράς. Οι ειδικές μορφές τουρισμού, όταν συνθέτουν ένα πλέγμα τουριστικών δραστηριοτήτων που ικανοποιούν ιδιαίτερες μορφές τουριστικής ζήτησης, θεωρούνται ότι είναι καινοτόμες. Περαιτέρω, για να συμβάλλουν αποτελεσματικά και κατά τρόπο καινοτομικό στην προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης, απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις και ένα πρόγραμμα ανάπτυξης που να στηρίζεται στη λογική της αειφορίας. Με βάση τους στρατηγικούς στόχους ανάπτυξης, αλλά και τις αναγκαίες παρεμβάσεις στη διάρθρωση του τουριστικού προϊόντος, των τουριστικών επιχειρήσεων και της χωροταξικής διάρθρωσης της τουριστικής δραστηριότητας γίνεται διαφοροποίηση και εμπλουτισμός του τουριστικού προϊόντος. Στο παραπάνω πλαίσιο αναφοράς καλούμαστε να εξετάσουμε τις δυνατότητες που υπάρχουν για την ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμό στη νήσο Χίο. Προς τούτο οι εισηγητές των θεμάτων έχουν τον λόγο. Σας ευχαριστώ Δημήτρης Γ. Λαγός Διευθυντής ΔΠΜΣ «ΣΔΠΤ» [7]

8 ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Νικόλαος Γ. Βαγιονής Επιστημονικός Ερευνητής Α, ΚΕΠΕ ΣΕΠ Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο 1. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Ο τουρισμός παγκοσμίως είναι μια αυξητική και δυναμική οικονομική δραστηριότητα, Τόσο όσον αφορά τις τουριστικές αφίξεις, όσο και την τουριστική δαπάνη, αλλά και τον δείκτη της τουριστικής δαπάνης ανά άφιξη, όπως είναι δυνατό να φανεί και στον Πίνακα 1 που ακολουθεί. Στην Ελλάδα είναι μια πολύ σημαντική οικονομική δραστηριότητα, που με τις δορυφορικές της επιδράσεις και συνέργειες αγγίζει το σύνολο σχεδόν της οικονομίας της χώρας μας. Πίνακας 1: Παγκόσμιες τουριστικές αφίξεις και δαπάνη Tourist Arrivals (mil) Tourist Expenditure (bil $) Average Expenditure per arrival ($) Παρατίθενται παρακάτω οι εισπράξεις από τον διεθνή τουρισμό στις χώρες με την πλέον ανεπτυγμένη τουριστική βιομηχανία, και γίνεται μια σύγκριση και με την Ελλάδα. Πρώτη χώρα παγκοσμίως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες και με έντονα αυξητική τάση. Ακολουθούν η Γαλλία, η Ισπανία και η Κίνα, που μαζί με το Μακάο θα ήταν στη δεύτερη θέση μετά τις ΗΠΑ. Έπονται οι ισχυρές Ευρωπαϊκές χώρες της Ιταλίας, Ην. Βασιλείου και Γερμανίας. Αρκετές θέσεις χαμηλότερα είναι η Ελλάδα. Για τον πληθυσμό και το μέγεθός της η Ελλάδα μπορεί να έχει σημαντικές εισπράξεις, αλλά σε σχέση με το φυσικό και πολιτιστικό της δυναμικό θα μπορούσε να έχει σημαντικά μεγαλύτερες εισπράξεις, όπως θα δούμε. (βλ. Πίνακα 2). [8]

9 Πίνακας 2: Εισπράξεις από τον διεθνή τουρισμό ,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 United States France Spain China Macao (China) Italy United Germany Greece Kingdom 2. ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Με τον όρο απομακρυσμένες περιοχές μπορούν να χαρακτηρισθούν όλες οι περιοχές που απέχουν χωρικά η χρονικά από τις κεντρικές περιοχές της ευρύτερης περιφέρειάς τους ή ακόμα και λόγω της δαπανηρής πρόσβασης. Αυτό κατ αντιστοιχία ισχύει και όσον αφορά τα πλαίσια της χώρας τους, ή του υπερεθνικού σχηματισμού στον οποίο ανήκουν. Επομένως μια απομακρυσμένη περιοχή από την πρωτεύουσα μιας χώρας μπορεί να είναι 60 ή και 600 χλμ μακριά. Σε επίπεδο νομού ή περιφέρειας μπορεί να είναι ακόμα και χλμ μακριά, εφόσον δεν υπάρχει καλή ή και καθόλου συγκοινωνία, ή καλός δρόμος, ή βρίσκεται σε ερημική περιοχή, ή σε ορεινή ή δύσβατη, ή ελώδη, ή δασώδη, ή είναι απομονωμένο νησί, ή νησίδα κλπ. Οι απομακρυσμένες περιοχές είναι κατάλληλες για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού. Κι αυτό γιατί σ αυτές προσαρμόζεται πολύ καλά ένα εναλλακτικό τουριστικό πρότυπο. Αυτό του μη μαζικού, ποιοτικού, οικολογικού, πολιτιστικού, κλπ τουρισμού. Για παράδειγμα, τα απομακρυσμένα νησιά αποτελούν ένα σημαντικό τουριστικό απόθεμα για την περιφέρειά τους και για τη χώρα. Ένα απομακρυσμένο νησί μπορεί να γίνει και να αυτοπροσδιοριστεί σαν πρώτης τάξεως εναλλακτικός τουριστικός προορισμός. Ο εναλλακτικός τουρισμός σε απομακρυσμένες περιοχές βασίζεται στη μέγιστη προσοχή στο φυσικό περιβάλλον και σε ελάχιστη «σκληρή» φυσική υποδομή. Η συντήρηση μονοπατιών, η καθαριότητα απομακρυσμένων και ερημικών παραλιών από μόνες τους αρκούν για να κάνουν προσβάσιμο και αμόλυντο το προσφιλές φυσικό περιβάλλον στον οικολογικό και εναλλακτικό τουρίστα, εφόσον αυτό είναι που αναζητεί, αυτό είναι το κύριο τουριστικό του κίνητρο. Βλέπε Πίνακα 3. Πίνακας 3: Αμόλυντο φυσικό περιβάλλον: Ισχυρό τουριστικό κίνητρο [9]

10 Σύμφωνα με το κλίμα και τα φυσικά γεωμορφολογικά, πολιτιστικά κ.α. χαρακτηριστικά, μπορεί να οργανωθεί ώστε να ελκύει τουρισμό που να σχετίζεται με: Τη Θάλασσα, όπου είναι φυσικό να πρωτοστατούν τουριστικά οι ανάλογες δραστηριότητες, όπως η κολύμβηση, οι καταδύσεις και οι σχετικές σχολές, το ψάρεμα σε ελεύθερη ή οργανωμένη βάση, η ιστιοπλοΐα, και άλλα είδη θαλασσινών σπορ και δραστηριοτήτων. Την Ηρεμία. Οι απομακρυσμένες περιοχές προσφέρονται τουριστικά σαν περιοχές που διευκολύνουν τη χαλάρωση πνευματική και σωματική, είναι ιδανικόι τόποι για διάβασμα, για συγγραφή λογοτεχνικών ή και επιστημονικών έργων. Την Τέχνη: Οι ιδιαίτερες ξεχωριστές- φυσικές καλλονές των απομακρυσμένων περιοχών αποτελούν ιδανικό τόπο για ζωγραφική τοπίων, για καλλιτεχνική φωτογραφία, για τέχνες όπως η Μαρμαρο-Λιθο-Ξυλο-γλυπτική, για ενασχόληση με τη μουσική σύνθεση κ.α. Την Οικολογία: Οι περιοχές αυτές προσφέρονται για παρατήρηση πουλιών, ψαριών, ανθέων, γεωλογικών μορφών, κ.α. Τις Τοπικές Παραδόσεις: Οι περιοχές έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά την τοπική γαστρονομία, τα τοπικά ποτά, τοπικές λαϊκές τέχνες, ειδικά αγροτικά / κτηνοτροφικά προϊόντα (π.χ. μαστίχα, φρούτα χυμοί, τυροκομικά, πηλοπλαστική, επιπλοποιία κ.α.) Ποικίλες άλλες Δράσεις: Όπως η πεζοπορία, οι καταδύσεις στη θάλασσα ή και σε λίμνες, η αναρρίχηση, η πτώσεις με αλεξίπτωτο ή πτήσεις με άλλες πτητικές συσκευές, ανθολογικό, ζωολογικό ή ορνιθολογικό ενδιαφέρον κ.α. 3. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΑΡΧΟΝΤΩΝ ΠΟΡΩΝ Οι απομακρυσμένες περιοχές μπορούν να εδραιώσουν ένα τουριστικό προϊόν βασισμένο σε υπάρχοντες πόρους χωρίς να απαιτείται σημαντική και βαριά νέα σκληρή φυσική υποδομή και ανωδομή. [10]

11 Μπορούν να συντηρηθούν, να αναδειχθούν και να αξιοποιηθούν τουριστικά ποικίλοι ανθρωπογενείς πόροι όπως οι παρακάτω: Κτίρια με πολιτιστική ή αρχιτεκτονική σημασία, ιστορικά, θρησκευτικά, δημόσια ή ιδιωτικά. Για παράδειγμα, αρχαία θέατρα, λουτρά, ναοί, κλπ. Μουσεία, εκθέσεις, συλλογές, κάθε είδους Τοπικές παραδοσιακές βιομηχανικές δομές (βλ Πίνακα 4) Πίνακας 4: Αξιοποίηση παραδοσιακών βιομηχανικών δομών Μπορεί να αναδειχθεί και να αξιοποιηθεί τουριστικά κοινωνικό κεφάλαιο όπως το παρακάτω: Κοινωνίες, άτομα και χώροι τεχνών και τοπικών χαρακτηριστικών παραδόσεων Παραγωγικοί συνεταιρισμοί και τοπικές τέχνες Σύλλογοι παραστατικών τεχνών, οικολογίας, υπαίθριων δραστηριοτήτων Τοπικό καλλιτεχνικό δυναμικό 3.1 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ Εδώ συμπεριλαμβάνονται τα μνημεία ιστορικής σημασίας που απεικονίζουν και διατηρούν ζωντανή την ιστορία της περιοχής. Αυτά οφείλουν να συντηρούνται και να αναδεικνύονται κατά τρόπο ώστε να είναι και επισκέψιμα από τους ντόπιους, αλλά και να εντάσσονται στα τουριστικά προγράμματα περιήγησης της περιοχής. Τα μνημεία της Θρησκευτικής κληρονομιάς είναι εξίσου σημαντικοί πολιτιστικοί και τουριστικοί πόροι. Με κατάλληλη προβολή και συμπερίληψή τους στα τουριστικά φυλλάδια και τα προγράμματα εκδρομών και επισκέψεων των ειδικευμένων τουριστικών γραφείων συμβάλλουν τόσο στον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος με άξονα το θρησκευτικό και προσκυνηματικό τουρισμό, όσο και την προσέλκυση και νέων γενικών τουριστών που θα δείξουν γενικότερο πολιτιστικό ενδιαφέρον για τα μνημεία αυτά. 4. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΑΞΙΟΘΕΑΤΩΝ [11]

12 Οι απομακρυσμένες περιοχές μπορούν να δημιουργήσουν και να εδραιώσουν δικό τους τοπικό εναλλακτικό τουριστικό προϊόν βασισμένο σε ποικίλους τοπικούς πόρους, όπως: Η ανασκευή παλαιών βιομηχανικών κτιρίων και χρήση τους σαν επισκέψιμοι τουριστικοί πόροι. Τέτοια κτίρια μπορεί να είναι ανεμόμυλοι, νερόμυλοι, βυρσοδεψεία, ορυχεία, παλαιοί σταθμοί ενέργειας, κ.α. που παρουσιάζουν δυνατότητες επισκεψιμότητας και ανάδειξης της τοπικής κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας. Η ανασκευή διαθέσιμων παραδοσιακών αγροκτημάτων με δημιουργία αγροτουριστικών εγκαταστάσεων και διαδικασιών τουριστικής επισκεψιμότητας. Συνδέει το παρελθόν την παραδοσιακή παραγωγική βάση της περιοχής με το παρόν, την τουριστική δραστηριότητα, με οικολογική ευαισθησία και με σεβασμό στις κοινωνίες υποδοχής. Η οργάνωση τουρισμού περιπέτειας, σε κατάλληλους τοπικούς φυσικούς χώρους ή σχηματισμούς (βράχους, φαράγγια, σπηλιές) κ.α. Η οργάνωση τουριστικών θεματικών πάρκων σχετιζόμενων με την τοπική ζωή και δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το χωριό των σφουγγαράδων, το χωριό των πηλοπλαστών, των τυροκόμων, των ψαράδων, των μαρμαρογλυπτών, των βυρσοδεψών, κλπ. 5. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στο τουριστικό γίγνεσθαι είναι σημαντική και καθοριστική τόσο για το βαθμό επιτυχίας του εγχειρήματος, όσο και για το βαθμό που η τοπική κοινωνία θα λαμβάνει σημαντικό, ή λιγότερο σημαντικό, μέρισμα από την τουριστική δραστηριότητα που ενδέχεται να αναπτυχθεί στην περιοχή. Οι τοπικές κοινωνίες οφείλουν να προετοιμασθούν κατάλληλα και να σχεδιάσουν δομές ώστε να δημιουργήσουν όχι μόνο ντόπιους ειδικευμένους υπαλλήλους για τις νέες επιχειρήσεις, αλλά και να ανδρώσουν τοπικούς επιχειρηματίες, σε σχήματα ατομικά, οικογενειακά, εταιρικά ή συνεταιριστικά. Οι υπάρχουσες επιχειρήσεις είναι προφανές ότι μπορούν να αποτελέσουν μέρος του κύριου ή εναλλακτικού - τουριστικού προϊόντος της απομακρυσμένης περιοχής, εφόσον επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους κατάλληλα, ή απλά χρησιμοποιήσουν τα κεφάλαια και την επιχειρηματική τους πείρα για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων που να προσφέρουν ειδικές υπηρεσίες σε τουρίστες. Τέτοιες υπηρεσίες οφείλουν σε κάθε περίπτωση να δημιουργηθούν με στόχο την παροχή ειδικών υπηρεσιών προς τους τουρίστες, που δεν είναι διαθέσιμες στις απομακρυσμένες περιοχές, ώστε να στηριχθεί και να προαχθεί η τοπική τουριστική δραστηριότητα. Διάφορα είδη τουριστικών υπηρεσιών που είναι δυνατόν ν αναπτυχθούν σε απομακρυσμένες περιοχές είναι, ενδεικτικά: Σχεδιασμός εκδρομών, πληροφορίες, χάρτες, εισιτήρια. Ενοικιάσεις μεταφορικών όπως βάρκες, άλογα, ποδήλατα ή και αυτοκίνητα. Διάφορα είδη εστίασης. Διάφορα είδη δραστηριοτήτων αναψυχής όπως περιηγήσεις, διασχίσεις φαραγγιών, ιππασία, διαδρομές με ποδήλατο. Γενικές πωλήσεις, όπως ρούχα, αναμνηστικά, είδη λαϊκής τέχνης, κ.α. [12]

13 6. Η ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΣΑΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Οι απομακρυσμένες περιοχές μπορούν να εμπλουτίσουν και να αξιοποιήσουν το τουριστικό τους προϊόν με βάση: Καλλιτέχνες οι οποίοι έχουν καταγωγή από την περιοχή. Μπορεί ν αξιοποιηθεί τουριστικά ως παράγοντας τουριστικής έλξης κι επισκεψιμότητας το σπίτι τους, είτε είναι ανοικτό στο κοινό για επίσκεψη και λειτουργεί ως μουσείο, είτε όχι. Για παράδειγμα, το σπίτι εργαστήριο του Γιαννούλη Χαλεπά στην Τήνο ή το σπίτι του Γιάννη Ρίτσου στην Μονεμβασιά, αντίστοιχα. Επίσης τα σπίτια ή και οι τάφοι πολιτικών. Λογοτεχνικές Αναφορές για την περιοχή. Περιοχές για τις οποίες έχουν γραφτεί σημαντικά λογοτεχνικά έργα, μπορούν ν αποτελέσουν πόλο τουριστικής έλξης, αν καλλιεργηθεί και διαφημιστεί κατάλληλα η σχετική σχέση, αλλά και δημιουργηθούν οι ελάχιστες υποδομές για την υποδοχή και ξενάγηση των επισκεπτών. Πολύ περισσότερο σημαντική, λόγω της υπερίσχυσης της εικόνας πάνω στο γραπτό λόγο, στις μέρες μας, παρουσιάζει ο τουρισμός με βάση την φιλμογραφία στην περιοχή, που από ορισμένους αναφέρεται ως «κινηματογραφικός τουρισμός». Απομακρυσμένες περιοχές όπου έχουν γυρισθεί επιτυχημένα κινηματογραφικά φιλμ έχουν πολύ σοβαρή δυνατότητα να αποκτήσουν δική τους τουριστική δυναμική από αυτό και μόνο το γεγονός, η οποία μπορεί να διαρκέσει για δεκαετίες. Ιστορικά παραλειπόμενα της περιοχής. Από αρχαία ή σύγχρονα ιστορικά γεγονότα, πρώτης γραμμής ή και μικρότερης σημασίας, απομακρυσμένες περιοχές μπορούν να έχουν σημαντική τουριστική ελκυστικότητα. Αρκεί να ενταχθούν κατάλληλα κι επιτυχημένα στο τουριστικό μπουκέτο της περιοχής. Σαν ένα ελάχιστο μόνο παράδειγμα, ο Αχέροντας ποταμός και ο Καιάδας ποταμός. Είναι γεμάτοι από θρύλους που μπορούν ν αξιοποιηθούν τουριστικά, με περιπατητικές διαδρομές και ξεναγήσεις, χωρίς ν απαιτούνται σημαντικές τουριστικές υποδομές. 7. ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ Για να μπορέσει μια απομακρυσμένη περιοχή να ενταχθεί στο τουριστικό γίγνεσθαι οφείλει να δημιουργήσει δεσμούς με υπάρχοντα τουριστικά δίκτυα μέσα από στοχευμένες συνεργασίες. Οι συνεργασίες με φορείς προβολής, με φορείς και τουριστικούς οργανισμούς άλλων αντίστοιχων περιοχών, αλλά και η ένταξη σε θεματικού τύπου δίκτυα είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν συνεργασίες για οικονομίες και θετικές αλληλεπιδράσεις. Για παράδειγμα τέτοιες περιοχές μπορούν να γίνουν μέλη σε δίκτυα που σχετίζονται με ιστορικές διαδρομές, θεματικά μουσεία, παραδοσιακά προϊόντα. Επίσης είναι ιδιαίτερα σημαντική η δημιουργία Διαδικτυακού Αποτυπώματος της περιοχής με πολλαπλές και πολυθεματικές παρουσίες στον ιστοχώρο. Η κίνηση αυτή ακυρώνει τα μειονεκτήματα που δημιουργούνται από την έλλειψη προσβασιμότητας της περιοχής και ελκύει το ενδιαφέρον σε κεντρικές της χώρας και του εξωτερικού δημιουργώντας και ελκύοντας δυνητικούς επισκέπτες. Παράλληλα, η δημιουργία ενός αναγνωρίσιμου brand name στη διεθνή τουριστική αγορά είναι ένας στόχος που όταν επιτευχθεί, το καθεστώς της περιοχής ως «απομακρυσμένη», παύει να λειτουργεί ως μειονέκτημα, αλλά γίνεται ειδικό [13]

14 χαρακτηριστικό τουριστικής διαφοροποίησης, μοναδικότητας και ελκυστικότητας, τόσο εγχώριας, όσο και διεθνούς. 8. ΘΕΜΑΤΑ MARKETING Τέλος, υπάρχουν σημαντικά ζητήματα, που άπτονται του marketing μιας απομακρυσμένης περιοχής. Κατ αρχήν είναι σημαντικό να ερευνηθεί και να ταυτοποιηθεί η αιτία ή ο λόγος της ενδεχόμενης ή πιθανής επίσκεψης, που μπορεί να ομαδοποιούνται σε μία ή περισσότερες ομάδες. Σε κάθε περίπτωση αυτό πρέπει να αξιολογηθεί και να αποτελέσει κεντρικό πυρήνα πάνω στον οποίο θα χτιστεί η στρατηγική και η καμπάνια του marketing της περιοχής. Για παράδειγμα τέτοιες αιτίες μπορεί να είναι ο τουρισμός περιπέτειας, ο τουρισμός με βασικό ενδιαφέρον την οικολογία (πράσινος τουρισμός, οικοτουρισμός, κλπ.), ο τουρισμός που βασίζεται στην τοπική κουζίνα, εδέσματα ή ποτά, όπως για παράδειγμα ο γαστρονομικός τουρισμός, ο οινικός τουρισμός, κλπ. Άλλη ομάδα αιτίων επισκεψιμότητας μπορεί να είναι τοπικά έθιμα, πανηγύρια, φεστιβάλ, λαογραφικές ιδιαιτερότητες, ενδυμασίες, όπως για παράδειγμα σε χωριά της Καρπάθου. (Όλυμπος). Άλλη ομάδα αιτίων μπορεί να είναι οι αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες, όπως η δομή των οικισμών ή η διακόσμηση των κτιρίων, όπως συναντάμε σε χωριά της Χίου (Μεστά Πυργί, Αυγώνυμα, Ανάβατος, κ.α.), ή ακόμα και η απουσία αυτοκινήτων όπως στην Ύδρα και τις Σπέτσες. Επίσης, η στρατηγική του marketing οφείλει ν αναγνωρίσει τις χρονικές περιόδους στις οποίες μπορούν ν αναδεικνύονται τα πλεονεκτήματα αυτά, και να προσαρμόσει αντίστοιχα τις διαφημιστικές και προωθητικές ενέργειες. Στη συνέχεια η κατάλληλη προβολή των παραπάνω στοιχείων προς τις κατηγορίες των αγορών στόχων, οι οποίοι θα ευαισθητοποιηθούν και έτσι θα υπάρξει η τουριστική κινητοποίηση. Γι αυτό απαιτείται συνεργασία με τουριστικά γραφεία, τοπικά ή απομακρυσμένα, με δίκτυα διαφήμισης και με ενέργειες στον τύπο, σε εκπομπές, στο διαδίκτυο κλπ. Στα παραπάνω καταλύτης είναι, όπου μπορεί να επιτευχθεί, η δημόσια και ιδιωτική συνεργασία, ιδίως σε θέματα σχεδιασμού χρήσεων γης, σε θέματα δίκαιου ανταγωνισμού, ασφάλειας κλπ. 9. ΣΥΝΟΨΗ Εν συνόψει οι απομακρυσμένες περιοχές έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ένα αναγνωρίσιμο και αποδοτικό τουριστικό προϊόν, υπό προϋποθέσεις που περιγράφηκαν πιο πάνω, που θα τους εξασφαλίσει σχετική οικονομική ευρωστία, δημογραφική σταθερότητα και ασφάλεια και συντήρηση των υποδομών και της ποιότητας ζωής σ αυτές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αποστολόπουλος Κ., Σδράλη, Δ. (2009): Εναλλακτικός και ήπιος τουρισμός υπαίθρου. Ελληνοεκδοτική, Αθήνα. Καφούρος, Β. (2014) : Ζητήματα Πολιτιστικού Τουρισμού. Οικονομικές Εξελίξεις τ. 24, Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, Αθήνα. Κοκκώσης, Χ. Τσάρτας, Π. Γκρίμπα, Ε. (2011) Ειδικές και Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. [14]

15 Κομίλης Π. (2004) Οικοτουρισμός. Εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα. Λαγός, Δ. (2005) Τουριστική Οικονομική. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Μοίρα, Π. (2009): Θρησκευτικός Τουρισμός, Interbooks, Αθήνα. Μοίρα, Π. Παρθένης Σ. (2011): Πολιτισμικός Βιομηχανικός Τουρισμός. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα. Πολύζος, Σ. (2010) : Θρησκευτικός Τουρισμός στην Ελλάδα: Συμβολή στην Ανάπτυξη μειονεκτικών Περιοχών. Παν. Θεσσαλίας, Ερευνητικές Εργασίες 16(9) σ [15]

16 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Πανωραία Πουλάκη Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πολιτισμική κληρονομιά αποτελεί σπουδαίο θησαυρό και, αναμφισβήτητα, τα μνημεία, ως παράγοντες της ακτινοβολίας του πολιτισμού, είναι πηγή κύρους για κάθε χώρα. Ο πολιτισμικός τουρίστας στοχεύει στην εμπειρία του «πολιτισμού» με τη σημασία του διαφορετικού τρόπου ζωής (Hughes, 1996). Σύμφωνα με τον Smith, (1989), οι επισκέψεις σε ιστορικά - πολιτιστικά μνημεία, αξιοθέατα, κ. ά. έχουν άμεση σχέση με τον ιστορικό τουρισμό ή τουρισμό πολιτιστικής κληρονομιάς (Lagos, Poulaki, 2016). Στην περίπτωση της Χίου, σημαντική θέση στην πολιτιστική κληρονομιά της κατέχουν τα μνημεία της Οθωμανικής Κυριαρχίας. Ο πολιτιστικός πλούτος της Χίου σε συνδυασμό με την αυξημένη προσέλευση Τούρκων τουριστών δύναται να αποτελέσει σημαντικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης. Η εν λόγω έρευνα στοχεύει στη διερεύνηση της συμβολής των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού και στην αναζήτηση μέτρων πολιτικής για την εν λόγω ανάπτυξη. Οι στόχοι αυτής υλοποιούνται με τη διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας μέσω ερωτηματολογίων, από την οποία επιδιώκεται να επιβεβαιωθεί αν η πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής μπορεί να αποτελέσει σημαντική συνιστώσα τουριστικής και οικονομικής ανάπτυξης. Λέξεις κλειδιά: Οθωμανικά Μνημεία, Χίος, πολιτιστικός τουρισμός, τουριστική ανάπτυξη 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πολιτισμός είναι το σύστημα που περιλαμβάνει τα ιδιαίτερα πνευματικά, υλικά, διανοητικά και συναισθηματικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία ή μία ομάδα. Δεν περιλαμβάνει μόνο τις τέχνες και τα γράμματα, όπως πιστεύουν πολλοί, αλλά και τον τρόπο ζωής, το σύστημα αξιών, τις παραδόσεις και τη νοοτροπία μιας κοινωνίας. Σύμφωνα με τον Littrell, (1997), ο πολιτισμός περιλαμβάνει αυτό που οι άνθρωποι νομίζουν, όπως συμπεριφορά, πίστη, ιδέες, αξίες και αυτό που οι άνθρωποι κάνουν, δηλαδή έργα τέχνης, πολιτιστικά προϊόντα, κ. ά. Η πολιτισμική κληρονομιά περιλαμβάνει τοπία, ιστορικούς χώρους, τοποθεσίες και δομημένο περιβάλλον, συλλογές, παλιές και συνεχιζόμενες πολιτιστικές πρακτικές, γνώση και ζωντανές εμπειρίες. Περνά διαχρονικά μέσα από την καθημερινή ζωή μιας περιοχής και δημιουργεί ένα σύνολο από παραδόσεις, ήθη και έθιμα που διατηρούνται ζωντανά μέχρι και σήμερα. Αποτελεί σημείο αναφοράς για τους πολιτισμικούς τουρίστες (Πουλάκη, Λαγός, 2014). [16]

17 Σύμφωνα με τον Hoelscher, (2006), η πολιτιστική κληρονομιά θεωρείται το μέσο κατανόησης και αξιοποίησης του παρελθόντος, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει ζωτικής σημασίας οικονομικά έσοδα και αποτελεί θεμέλιο της προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας. Κληρονομιά δεν σημαίνει μόνο τοπία, φυσική ιστορία, κτίρια, έργα τέχνης, πολιτιστικές παραδόσεις και άλλα παρόμοια που κυριολεκτικά ή μεταφορικά περνούν από τη μια γενιά στην άλλη, αλλά περιλαμβάνει και αυτά που μπορούν να συμβάλλουν στην προώθηση των τουριστικών προϊόντων (Prentice, 1993: 36). Ο τουρισμός και ο πολιτισμός είχαν και έχουν μία αλληλένδετη σχέση. Τα στοιχεία του πολιτισμού μπορούν να θεωρηθούν παράλληλα και τουριστικοί πόροι, όπως μορφές τέχνης, έθιμα και παραδόσεις της περιοχής που σχετίζονται με την τοπική παράδοση, ιστορία, θρησκεία, δομημένο περιβάλλον, σύνολα φυσικού περιβάλλοντος ή μικτού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και πολιτιστικές εκδηλώσεις (Τσάρτας, 1996). Σύμφωνα με τον Hoelscher, (2006), υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην ιστορία, την πολιτιστική κληρονομιά και τον τουρισμό. Ο Corsane, (2005), υποστηρίζει ότι είναι δύσκολο να δοθεί ένας ακριβής ορισμός του πολιτιστικού τουρισμού καθώς συνδέεται με τις κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες αλλά και αποτελεί ένα φαινόμενο που αναφέρεται κατά κύριο λόγο στο παρελθόν και ταυτόχρονα δίνει έμφαση στην χρήση του στο παρόν. Σύμφωνα με τον Richards, (1997), ο πολιτιστικός τουρισμός είναι η κυκλοφορία των ανθρώπων σε πολιτιστικά αξιοθέατα μακριά από τον τόπο διαμονής τους, με σκοπό να συλλέξουν νέες πληροφορίες, εμπειρίες και να ικανοποιήσουν τις πολιτιστικές ανάγκες τους. Ο πολιτιστικός τουρισμός αναπτύσσεται σε περιοχές που έχουν τις δυνατότητες και τους τουριστικούς πόρους να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών, όπως φυσικό περιβάλλον, πολιτιστική κληρονομιά, υποδομές, υπηρεσίες κ.ά. όπου κυριαρχεί η ανάδειξη της ποιότητας έναντι της ποσότητας και η διαφοροποίηση έναντι της ομογενοποίησης. Η Βενετσανοπούλου, (2006), υποστηρίζει ότι ως πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί η περιήγηση που έχει στόχο την επαφή και εκτίμηση της ιστορικής, καλλιτεχνικής και πνευματικής κληρονομιάς, καθώς και των σύγχρονων πολιτιστικών δημιουργημάτων μιας περιοχής. Ο σημερινός πολιτιστικός τουρίστας δεν προσεγγίζει πλέον παθητικά τα μνημεία και τα έργα τέχνης. Θέλει πραγματικά να καταλάβει ένα τόπο και να νιώσει την ιστορία του. Να αισθανθεί ότι ζει μέσα σε ένα άλλον πολιτισμό, να νιώσει την εμπειρία μιας πολιτιστικής περιπέτειας. Η πολιτισμική κληρονομιά είναι δάσκαλος και οδηγός στη ζωή των ανθρώπων. Η εσωτερική δύναμη, η ευσυνειδησία και η υπερηφάνεια κρατούν κάθε λαό όρθιο μέσα στους αιώνες. Για τη βίωση της κληρονομιάς απαιτείται φυσικά, κατάλληλο εκπαιδευτικό σύστημα. Τότε ο άνθρωπος νιώθει έντονα και δυνατά την επιθυμία να προστατεύσει αυτόν τον πλούτο. 2. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ Το ενδιαφέρον για την ιστορία, τον πολιτισμό και τη θρησκεία αυξάνεται με έντονους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια. Είναι γνωστό ότι οι περιηγητές αναζητώντας τη γνώση και την εμπειρία, ταξίδευαν σε τόπους με αρχαιολογικό, ιστορικό, λαογραφικό ή θρησκευτικό ενδιαφέρον. Τα ταξίδια αυτά μπορούν να θεωρηθούν ως μια πρώιμη μορφή πολιτιστικού τουρισμού, ο οποίος σήμερα αποτελεί μια δραστηριότητα με διαφορετικό χαρακτήρα και στόχους από τις άλλες μορφές τουρισμού (Λαγός, Πουλάκη, 2014). Είναι πολλοί οι τουρίστες που αναζητούν την πολιτιστική κληρονομιά [17]

18 στο τουριστικό ταξίδι και δεν ενδιαφέρονται απλά για ταξίδια αναψυχής (Kotler, 2008). Εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, ο κόσμος γίνεται μικρότερος και ο πολιτισμός κατά μία έννοια ομογενοποιημένος. Οι επικοινωνίες και οι μετακινήσεις γίνονται γρηγορότερα με αποτέλεσμα να «αναμιγνύονται» οι πολιτισμοί και να υιοθετούνται συνήθως ξένα πρότυπα. Σύμφωνα με τον Herbert (1989), τα κράτη είναι σε θέση να αναπτύξουν την πολιτιστική κληρονομιά των τουριστικών προορισμών και να συμβάλουν στην αύξηση της ζήτησης τόσο για ψυχαγωγικούς όσο και για εκπαιδευτικούς λόγους. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί μέσο και μοχλό για να ωθεί τα κράτη να ενταχθούν στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Σύμφωνα με τον Richards, (1996: 265), η πολιτιστική κληρονομιά απευθύνεται σε ειδικές αγορές τουριστών κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με τον Huibin, (2012), η κύρια επιδίωξη των κρατών είναι το πώς θα αναπτύξουν τον πολιτιστικό τουρισμό με ταυτόχρονη προστασία των πολιτιστικών στοιχείων. Ειδικά μέσα στο πολυπολιτισμικό πλαίσιο, αυτό έχει μεγάλη πρακτική σημασία για την ανάπτυξη του τουρισμού. Ο πολιτιστικός τουρισμός στοχεύει στην ανάδειξη και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, την ανάπτυξη ήπιας μορφής τουρισμού στην περιοχή, την ουσιαστική γνωριμία και την επαφή του επισκέπτη με τον πολιτισμό και τον πραγματικό τρόπο ζωής της χώρας που επισκέπτεται, ενώ παράλληλα συμβάλλει στη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Σύμφωνα με τον Corsane, (2005), πολλά κράτη αναγνωρίζουν τα σημαντικά οφέλη του πολιτιστικού τουρισμού δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Για τον λόγο αυτό δημιουργούν εταιρίες με σκοπό την πιο αποτελεσματική διαχείριση του πολιτιστικού τουρισμού (Lagos, Poulaki, 2016). Πολλές φορές δίνοντας έμφαση μόνο στη διατήρηση του μνημείου, δεν επιτυγχάνεται η αποστολή του μνημείου. Σύμφωνα, μάλιστα, με την UNESCO κάθε πολιτιστικό μνημείο έχει ευθύνη απέναντι στην κοινωνία και το περιβάλλον που το φιλοξενεί. Γενικά, για να επιτύχει η συνεργασία ανάμεσα στον πολιτισμό και τον τουρισμό, πρέπει ειδικότερα να συνεργαστούν οι ακόλουθοι φορείς, όπως: οι τοπικές αρχές, τα τουριστικά γραφεία, οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί, οι εκπρόσωποι της κοινότητας, οι οργανισμοί ιδιωτικού τομέα και οι επιχειρήσεις μεταφορών (Wilson, Boyle, 2006). Ο πολιτιστικός τουρισμός ενθαρρύνει την αναβίωση και επιβίωση των παραδόσεων και την αποκατάσταση περιοχών και μνημείων. Η πολιτισμική επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών (ντόπιοι - ξένοι, οικοδεσπότες - φιλοξενούμενοι), «δημιουργεί» σχέσεις, αλλαγές, αντιδράσεις και κυρίως νοήματα, που οδηγούν στη διαφοροποίηση της έννοιας και της λειτουργίας του πολιτισμού. Οι χώρες με πολιτιστική κληρονομιά θεωρούν ευκαιρία να διαφοροποιούν το τουριστικό τους προϊόν και να διεκδικούν μερίδιο αγοράς παρουσιάζοντας ολοκληρωμένες τουριστικές υπηρεσίες (Lagos, Poulaki, 2016). O πολιτιστικός τουρίστας αναζητά την περιπέτεια, ενδιαφέρεται περισσότερο για τον πολιτισμό και το περιβάλλον, είναι πρόθυμος να δαπανήσει χρήματα και να αγοράσει τοπικά αγαθά, συνήθως ταξιδεύει μόνος ή σε μικρές ομάδες και προσπαθεί να επικοινωνήσει με τους ντόπιους. Επίσης, μένει σε μικρότερα μέρη και χωριά, ενδιαφέρεται λιγότερο για τον εποχιακό τουρισμό και έχει την τάση να παραμένει περισσότερο χρόνο. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με σημαντική πολιτισμική κληρονομιά που καλείται να αξιοποιήσει την ευκαιρία που της προσφέρεται προκειμένου να αναγάγει την πολιτισμική ανάπτυξη σε ύψιστη προτεραιότητά της στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής [18]

19 Ένωσης. Το αξιόλογο πολιτισμικό απόθεμα δύναται να αποτελέσει σημαντικό πόλο προσέλκυσης, τόσο των ειδικών επιστημόνων όσο και των απλών πολιτών, που μπορούν να συνδυάσουν την απόλαυση αυτών των τουριστικών προορισμών με την επίσκεψη σε χώρους με ιστορικό ενδιαφέρον (Λαγός, Πουλάκη, 2014). Η UNESCO προστατεύει σε εκατόν πενήντα μία (151) χώρες εννιακόσια έντεκα (911) τοπία, εκατόν ογδόντα (180) φυσικά, επτακόσια τέσσερα (704) πολιτιστικά και (27) είκοσι επτά μεικτά. Στην Ελλάδα υπάρχουν δεκαεπτά (17) μνημεία, δύο (2) μεικτά και δεκαπέντε (15) πολιτιστικά, όπως παρουσιάζονται και στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα Μνημεία της Ελλάδας (2 μεικτά και 15 πολιτιστικά) Άγιο Όρος (Μοναστικό συγκρότημα, μεικτό) Αθήνα (Ακρόπολη, πολιτιστικό) Βάσσες (Ναός Επικούρειου Απόλλωνα, πολιτιστικό) Βεργίνα Αιγαί, (πολιτιστικό) Δελφοί (αρχαιολογικός χώρος, πολιτιστικό) Δήλος (αρχαιολογικός χώρος, πολιτιστικό) Επίδαυρος (αρχαιολογικός χώρος, πολιτιστικό) Παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή Θεσσαλονίκη (πολιτιστικό) Μετέωρα (Μοναστικό Συγκρότημα, μεικτό) Μυστράς (Μεσαιωνική Πολιτεία, πολιτιστικό) Μονές: Δαφνίου (Αττική), Οσίου Λουκά (Βοιωτίας) και Νέα Μονή Χίου, (πολιτιστικό) Αρχαιολογικοί χώροι Μυκηνών και Τίρυνθας, (πολιτιστικό) Ολυμπία (αρχαιολογικός χώρος, πολιτιστικό) Πάτμος: Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου και Σπήλαιο της Αποκαλύψεως, (πολιτιστικό) Παλιά πόλη της Κέρκυρας, (πολιτιστικό) Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, (πολιτιστικό) Σάμος : Πυθαγόρειο και Ηραίον, (πολιτιστικό) (Πηγή: UNESCO, 2014) Οι επισκέπτες που έχουν συγκεκριμένα ενδιαφέροντα ακολουθούν μία διαδικασία μάθησης που συνδυάζεται με τη διασκέδαση. Γνωρίζουν το αντικείμενο επίσκεψής τους, ανακαλύπτουν τα βαθύτερα νοήματα που ενυπάρχουν σ αυτό και εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους. Επιπρόσθετα, τους δίνεται η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με άλλους τουρίστες που έχουν κοινά ενδιαφέροντα, και με αυτόν τον τρόπο η επίσκεψη γίνεται πιο ευχάριστη και δημιουργική και συνειδητοποιείται πλήρως η αξία του χώρου επίσκεψης (Lagos, Poulaki, 2016). Ο Prentice, (2001), τονίζει ότι οι πολιτιστικοί τουρίστες συνήθως επιθυμούν να βιώσουν ξένες κουλτούρες, άλλους ζωντανούς πολιτισμούς και να γνωρίσουν κουλτούρες άλλων περιοχών και χρονικών περιόδων. Ο πολιτιστικός τουρισμός διαρκώς αναπτύσσεται και στηρίζεται κυρίως στην περιέργεια των επισκεπτών να μάθουν πώς οι άλλοι ζουν ή έζησαν. Είναι πολύ σημαντικό να είναι γνωστά τα εθνικά και εκπαιδευτικά κίνητρα των σύγχρονων επισκεπτών καθώς συμμετέχουν σε διάφορα δρώμενα και εκδηλώσεις, να δουν τα αξιοθέατα, να συμμετάσχουν σε ειδικές εκδηλώσεις και να επισκεφτούν τις ρίζες τους. [19]

20 Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται τα προσκυνήματα της Ελλάδας ανά Νομό. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός ο αριθμός αυτών σημειώνοντας και τον αριθμό προσκυνημάτων στη νήσο Χίο. Πίνακας 2: Προσκυνήματα της Ελλάδας ανά Νομό Προσκυνήματα στην Ελλάδα ανά Νομό Νομός Σύνολο Προσκυνημάτων Νομός Σύνολο Προσκυνημάτων Νομός Σύνολο Προσκυνημάτων Αιτωλοακαρνανία 25 Θεσπρωτία 11 Μαγνησία 25 Αργολίδα 14 Θεσσαλονίκη 25 Μεσσηνία 20 Αρκαδία 33 Ιωάννινα 17 Ξάνθη 4 Άρτα 17 Καβάλα 12 Πέλλα 8 Αττική 69 Καρδίτσα 8 Πιερία 6 Αχαΐα 28 Καστοριά 5 Πρέβεζα 5 Βοιωτία 26 Κέρκυρα 24 Ρέθυμνο 13 Γρεβενά 2 Κεφαλονιά 14 Ροδόπη 1 Δράμα 2 Κιλκίς 3 Σάμος 30 Δωδεκάνησα 67 Κοζάνη 11 Σέρρες 17 Έβρος 7 Κόρινθος 43 Τρίκαλα 14 Εύβοια 18 Κυκλάδες 41 Φθιώτιδα 19 Ευρυτανία 8 Λακωνία 16 Φλώρινα 5 Ζάκυνθος 9 Λάρισα 19 Φωκίδα 7 Ηλεία 29 Λασίθι 10 Χαλκιδική 8 Ημαθία 13 Λέσβος 14 Χανιά 11 Ηράκλειο 27 Λευκάδα 7 Χίος 22 Επιβάλλεται η σωστή διαχείριση των τουριστικών πόρων της Ελλάδας, η διατήρηση του πολιτιστικού πλούτου και η άμεση προσπάθεια για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί καθήκον όλων, τόσο των ιδιωτών, όσο και των κρατικών φορέων με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός τουριστικού προορισμού. 3. ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΧΙΟΥ Η νήσος Χίος διαθέτει ιδιαίτερα σημαντική και ενδιαφέρουσα πολιτιστική κληρονομιά με πολυάριθμα βυζαντινά μνημεία, πολλά αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα, πλούσια εκθέματα σε μουσεία, κάστρα, μοναστήρια, εκκλησίες, κ. ά. Τα αξιόλογα θρησκευτικά πολιτιστικά αξιοθέατα, μοναστήρια και εκκλησίες αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της εθνικής κληρονομιάς και προσελκύουν τουρίστες, οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν στοιχείο προωθητικό της ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού (Λαγός, Πουλάκη, 2014). Είναι πολλά τα στοιχεία που συγκροτούν τον πολιτιστικό τουρισμό της Χίου [20]

21 όπως: Εκκλησίες, Μοναστήρια, Μουσεία, αρχαιολογικοί - ιστορικοί χώροι, παραδοσιακοί οικισμοί, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, παραδοσιακή μουσική, τεχνική του βοτσαλωτού, τεχνική του ψηφιδωτού κ. ά. Η Νέα Μονή Χίου, λόγω της εξαιρετικής της σημασίας από την άποψη της Ιστορίας της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής, ανήκει στα μνημεία που έχουν χαρακτηρισθεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και προστατεύονται από την UNESCO (Πουλάκη, 2013). Τα πιο σπουδαία Χριστιανικά Ορθόδοξα Μνημεία στη Χίο παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3: Χριστιανικά Ορθόδοξα Μνημεία Χίου Σπουδαιότερα Χριστιανικά Ορθόδοξα Μνημεία Χίου Παλαιοχριστιανική βασιλική στον Εμπορειό Παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Ισιδώρου (4 ος αι.) Νέα Μονή (1042, Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Unesco). Άγιος Γεώργιος Συκούσης (12 ος Παναγία η Κρήνα (1287) ή 13 ος αι.) Άγιοι Απόστολοι Πυργίου (13 ος αι.) Άγιος Νικόλαος (Βυζαντινό Κάστρο) Παναγία Σικελιά Διδύμας (13 ος αι.) [21]

22 Παναγία η Αγιογαλούσαινα (13 ος αι.) Ιερά Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών (Νένητα), (1305) Παναγία Αγρελωπού ή Αγρελωπούσαινα (Καλαμωτή), (14 ος αι.) Άγιος Ιωάννης Αργέντη (Παλαιός Καταρράκτης), (14 ος αι.) Παλαιός Ταξιάρχης (Μεστά), 15 ος αι.) Αγία Μαρκέλλα (Βολισσός), (1500) Ιερά Μονή Αγίων Πατέρων (Καρυές), (1570) Ιερά Μονή Μουνδών Διευχών (έτος ανακαινίσεως 1582) Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής (17 ος αι.) Μέγας Ταξιάρχης (Ανάβατος), (1882) Άγιος Γεώργιος (Ανάβατος) Μέγας Ταξιάρχης (Μεστά), (19 ος αι.) Ιερά Μονή Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης Βροντάδου (1887) Ιερά Μονή Αγίας Ματρώνας της Χιοπολίτιδας (Χάλανδρα Μέσα Διδύμας) Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Χίου (1888) Ιερά Μονή Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης (Φραγκοβούνι) Ιερός Ναός Παναγίας Ευαγγελίστριας Ιερά Μονή Παναγίας Βοήθειας, κ.ά. (Πηγή: Πουλάκη, 2013) Είναι πολλά και αξιόλογα τα Μουσεία στη Χίο, ενδεικτικά αναφέρουμε τα ακόλουθα στον Πίνακα 4. [22]

23 Πίνακας 4: Μουσεία της Χίου Μουσεία της Χίου Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου Βυζαντινό Μουσείο Χίου (Metzit Mosque) Μουσείο «Παλατάκι Ιουστινιάνη» στο Κάστρο της Χίου Βυζαντινό Μουσείο Νέας Μονής Λαογραφικό Μουσείο Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης Χίου «Αδαμάντιος Κοραής» Λαογραφικό Μουσείο Καλλιμασιάς Λαογραφικό Μουσείο Καμποχώρων Λαογραφικό Μουσείο Μικρασιατικών κειμηλίων (Βιβλιοθήκη «Ο Φάρος») Λαογραφικό Μουσείο Βροντάδου Μουσείο Νίκου Γιαλούρη Μουσείο Citrus Κάμπου Ναυτικό Μουσείο Χίου Ναυτικό Μουσείο Καρδαμύλων Εκκλησιαστικό Μουσείο Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στα Κουρούνια Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιερού Τάγματος «Παντελεήμονος Φωστίνη» Εκκλησιαστικό Μουσείο Αγίου Νικολάου Πριναρίτη στα Καρδάμυλα Εκκλησιαστικό Μουσείο στους Βαβύλους Εκκλησιαστικό Μουσείο Παναγίας Πλακιδιώτισσας στην Καλλιμασιά Εκκλησιαστικό Μουσείο Κοίμησης της Θεοτόκου στην Καλλιμασιά Εκκλησιαστικό Μουσείο Αγίου Γεωργίου στον Βροντάδο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου Εκπαιδευτικό Μουσείο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο 1 ο Γυμνάσιο Χίου Εκπαιδευτικό Μουσείο «Στέγη Εκπαιδευτικής Ιστορίας» (Νενητούρια) Μουσείο Φωτογραφίας Πυραμάς Αρχαιολογική Συλλογή Βολισσού (Πηγή: Πουλάκη, 2016) Είναι πολλά τα στοιχεία της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Χίου. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα ακόλουθα στον Πίνακα 5. Πίνακας 5: Στοιχεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς Χίου Στοιχεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς Χίου Πολιτιστικές εκδηλώσεις Ήθη και έθιμα Χίου «Αγάς» σε πολλά χωριά (Απόκριες) «Ρουκετοπόλεμος» στον Βροντάδο (Πάσχα) «Μόστρα» στα Θυμιανά (Απόκριες) «Πανηγύρια» στα χωριά (Καλοκαίρι) «Πρωτοχρονιάτικα Καραβάκια» (Παραμονή Πρωτοχρονιάς), κ. ά. Πολιτιστικά Κέντρα Χίου Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Αδαμάντιος Κοραής» Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χίου Κέντρο Πολιτισμού και Ειδικού Τουρισμού «Γεώργιος Καλουτάς», κ.ά. Ιστορικοί Αρχαιολογικοί χώροι Χίου Κάστρα, βίγλες, μεσαιωνικοί οικισμοί, παραδοσιακός οικισμός Κάμπου [23]

24 Δασκαλόπετρα (Πέτρα του Ομήρου) Σπήλαια (Άγιο Γάλας, Ολύμποι, Λιθί) Λεπροκομείο ή Λωβοκομείο, κ. ά. (Πηγή: Lagos, Poulaki, 2016) Είναι εντυπωσιακά τα Μνημεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Χίο. Μας θυμίζουν την ιστορία, τον πολιτισμό, την τέχνη και την αρχιτεκτονική ενός άλλου λαού και μιας άλλης εποχής. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τα πιο σημαντικά Μνημεία, μεταξύ άλλων, όπως παρουσιάζονται στον Πίνακα 6. (Lagos, Poulaki, 2016). Πίνακας 6: Οθωμανικά Μνημεία στη Χίο Σπουδαιότερα Οθωμανικά Μνημεία στη Χίο Μετζητιέ Τζαμί ή Τζαμί Σουλτάν Μετζήτ Διατηρεί τον μιναρέ και κρήνη στην αυλή. Μετά την απελευθέρωση λειτουργεί ως Αρχαιολογικό Μουσείο και σήμερα στεγάζει βυζαντινά και μεταβυζαντινά ευρήματα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο τέμενος της πόλης και κτίστηκε το , σύμφωνα με το σουλτανικό μονόγραμμα (τουγρά) που διατηρείται πάνω από την κύρια είσοδο του κτηρίου. Μπαϊρακλή Τζαμί ή Τέμενος Μπαϊρακλή Πρόκειται για χτίσμα των αρχών του 20 ου αιώνα, στα ερείπια παλαιότερου τεμένους. Στην ίδια θέση υπήρχε άλλοτε γενουατική εκκλησία. Στην είσοδο, στην πρόσοψη υπάρχει οθωμανική κτητορική επιγραφή. Οθωμανικά Λουτρά στο Κάστρο της Χίου Στο Βυζαντινό Κάστρο της Χίου διασώζεται συγκρότημα τουρκικών λουτρών με τις χαρακτηριστικές θολωτές στέγες. Δεύτερο τουρκικό χαμάμ υπάρχει κοντά στην περίμετρο του κάστρου, νοτιοδυτικά του πρώτου. [24]

25 Κοιμητήριο Οθωμανών Έχουν ενταφιαστεί από το 1822 μέχρι το 1890 σημαντικοί Τούρκοι, μεταξύ των οποίων και ο Καρά - Αλής, Καπετάν Πασάς του τουρκικού στόλου του οποίου τη ναυαρχίδα ανατίναξε ο Κωνσταντίνος Κανάρης το Ο τάφος του ξεχωρίζει έχοντας μορφή σαρκοφάγου με δύο στήλες. Οθωμανικό Ιεροδιδασκαλείο ή Μεντρεσές Η Οθωμανική Σχολή βρίσκεται στο Βυζαντινό Κάστρο της πόλης. Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν πως λειτούργησε ως Οθωμανικό Ιεροδιδασκαλείο. Ωστόσο, μια αραβική επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την πόρτα εισόδου μαρτυρά, ότι το κτίριο λειτουργούσε ως σχολείο μέσης εκπαίδευσης. Οσμανιέ Τζαμί Βρίσκεται στη συνοικία Φραγκομαχαλά της πόλεως της Χίου. Αποτελείται από ένα ενιαίο τετράγωνο χώρο, με μία θύρα εισόδου και υπερώο στη δυτική πλευρά, το οποίο εξυπηρετεί την πρόσβαση στον μιναρέ. Διαθέτει δύο αύλειους χώρους, και βοηθητικούς χώρους. Μαρμάρινη επιγραφή που βρίσκεται πάνω από το υπέρθυρο της εισόδου μαρτυρά ότι κτίσθηκε το Κτήμα Μουφτή Σώζονται ερείπια του κτήματος αυτού στο Βαρβάσι της Χίου, το οποίο ανήκε στον Μουσουλμάνο ιερωμένο και ερμηνευτή του Κορανίου. Κρήνη Μελέκ Πασά (1768) Η ύπαρξη πολλών Κρηνών εκφράζει την αγάπη των Οθωμανών για το νερό και τις ευεργεσίες του. Χαρακτηριστικά είναι τα επιγράμματα αυτής της Κρήνης. [25]

26 Κρήνη Αμπντούλ Χαμίντ (Πλατεία Χίου, 19 ος αι.) Η εντυπωσιακή Κρήνη του Αμπντούλ Χαμίντ χτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα και δεσπόζει ως εξαιρετικό μνημείο στην Πλατεία Βουνακίου της Χίου. Κρήνες στον Κάμπο Πολλές και εντυπωσιακές είναι οι Κρήνες που χτίστηκαν από τους Οθωμανούς στον παραδοσιακό οικισμό του Κάμπου. (Πηγή: Πουλάκη, 2015) Επίσης, άξια λόγου είναι και τα παρακάτω Χριστιανικά Καθολικά Μνημεία του νησιού που παρουσιάζονται στον πίνακα 7. Πίνακας 7: Χριστιανικά Καθολικά Μνημεία της Χίου Χριστιανικά Καθολικά Μνημεία της Χίου Καθεδρικός Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου στην περιοχή Αγίου Ιακώβου στην πόλη Καθολικό Νεκροταφείο στον Κοφινά Μονή Γαλλική Καλογραιών (Κολλέγιο) Καθολική Εκκλησία Φραγκοβουνίου Εξωκλήσι Παναγίας στο Κοιμητήριο Χίου Εξωκλήσι Παναγίας στα Σκλαβιά Εξωκλήσι Αγίου Ιωάννη στα Σκλαβιά Εξωκλήσι Αγίου Ιωσήφ στον Φραγκομαχαλά Εξωκλήσι Αγίου Ισιδώρου στο Τάλαρος (Πηγή: Πουλάκη, 2015) [26]

27 Άκρως εντυπωσιακό είναι το ακόλουθο ψηφιδωτό από την Εβραϊκή Συναγωγή Χίου (3 ος αι. μ. Χ.) στην περιοχή Αγίας Άννας Καπέλα. (Φωτογραφία: Ψηφιδωτό Εβραϊκής Συναγωγής Χίου) Η πολιτιστική κληρονομιά της Χίου αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ζωής, σημείο αναφοράς και μέσο ανάπτυξης και θετικών αλλαγών, καθώς καταγράφεται η μακροχρόνια ιστορική πορεία και η ταυτότητα του νησιού. Υπάρχει μία ισχυρή σχέση ανάμεσα στον τουρισμό και την πολιτισμική και φυσική διαχείριση της κληρονομιάς, μάλιστα πιο συγκεκριμένα μεταξύ του τουρισμού και των ευρύτερων κοινωνικών αξιών. Η πολιτιστική κληρονομιά της Χίου είναι ένα πολύ ισχυρό κίνητρο τουριστικής έλξης. Επιβάλλεται να ενισχυθεί η συνειδητοποίηση ότι η πολιτιστική κληρονομιά συνιστά βασικό πόρο, που θα πρέπει να προστατεύεται αυστηρά, προκειμένου να διασφαλιστούν η ποιότητα ζωής των κατοίκων, η ποιότητα της τουριστικής εμπειρίας και το μέλλον των ιστορικών πόλεων. Τα στοιχεία που συγκροτούν τον πολιτιστικό τουρισμό στη Χίο είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού μπορεί να προσφέρει πολλά οικονομικά οφέλη στο νησί και παράλληλα να ενισχύσει τόσο την αίσθηση της τοπικής ταυτότητας, όσο και την διαπολιτισμική προσέγγιση των λαών. Ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να σηματοδοτήσει μία νέα περίοδο τουριστικής ανάπτυξης και τουριστικής πολιτικής για τη Χίο. Πρέπει να προχωρήσει ολιστικά και συντονισμένα, βάσει ενός θεσμικού πλαισίου, μίας εθνικής πολιτικής που θα ενεργοποιήσει τις δράσεις και τους τομείς που τον απαρτίζουν (Λαγός, Πουλάκη, 2014). 4. ΤΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Διεξήχθη πρωτογενής εμπειρική έρευνα με σκοπό να αποτυπώσει την υπάρχουσα κατάσταση ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο, να αναδείξει το ρόλο των Οθωμανικών Μνημείων σ αυτό και να προτείνει μέτρα πολιτικής για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού, μέσω της συμβολής των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου. Το χρονικό πλαίσιο κατά το οποίο υλοποιήθηκε η εμπειρική έρευνα ήταν κατά την περίοδο Απρίλιος - Ιούνιος Η έρευνα περιλάμβανε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο έγινε ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου με κλειστές ερωτήσεις με χρήση της πενταβάθμιας κλίμακας Likert. Στο δεύτερο στάδιο έγινε η διανομή των ερωτηματολογίων και ακολουθήθηκε η τυχαία στρωματοποιημένη δειγματοληψία. 235 ερωτηματολόγια [27]

28 διανεμήθηκαν, 210 από αυτά ήταν σωστά και πλήρως συμπληρωμένα. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο έγινε επεξεργασία των δεδομένων με τη χρήση του λογισμικού SPSS H συγκεκριμένη έρευνα εντοπίστηκε από τον Γερμανικό Εκδοτικό Οίκο Lambert Academic Publishing και εκδόθηκε μονογραφία στην αγγλική γλώσσα με τίτλο Ottoman Monuments of Chios and Cultural Tourism. 1 Οι ερωτηθέντες που επιλέχθηκαν για να συμμετάσχουν σε αυτήν την έρευνα ήταν ο Δημόσιος Τομέας (Περιφερειακή Ενότητα Χίου και Δήμος Χίου), που εμπλέκεται με τον τουρισμό, τα Ταξιδιωτικά Γραφεία της Χίου, και οι Τούρκοι τουρίστες στο νησί της Χίου. Αναφορικά με τους ερωτηθέντες: το ποσοστό του δημόσιου τομέα είναι 35%, το ποσοστό των Ταξιδιωτικών Γραφείων είναι 23% και τέλος το ποσοστό των Τούρκων τουριστών είναι 42% (Διάγραμμα 1). Διάγραμμα 1: Οι ερωτηθέντες Όσον αφορά στην ηλικία, υπάρχουν τέσσερις ηλικιακές ομάδες: η πρώτη ηλικιακή ομάδα είναι μεταξύ ετών, με ποσοστό 23%, η δεύτερη ηλικιακή ομάδα μεταξύ ετών, με ποσοστό 56%, η τρίτη ηλικιακή ομάδα είναι με ποσοστό 18% και η τέταρτη ηλικιακή ομάδα αφορά άτομα ηλικίας 65+ με ποσοστό 3%. Παρατηρούμε ότι η πλειονότητα των ατόμων του δείγματος ανήκει στην παραγωγική ηλικιακή ομάδα ετών και συμμετείχαν ενεργά στον τουριστικό τομέα. Αναφορικά με το εκπαιδευτικό επίπεδο, το 47% του δείγματος είναι απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ένα σημαντικό ποσοστό, το 41%, είναι απόφοιτοι Πανεπιστημίων, το 9% κατέχει μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών, ενώ το ποσοστό των ερωτηθέντων υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι 3%. Ειδικότερα, πρέπει να σημειωθεί ότι η πλειοψηφία των εμπλεκόμενων στην τουριστική ανάπτυξη (δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα), είναι πτυχιούχοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και περίπου το ίδιο ποσοστό είναι κάτοχοι πτυχίων ανώτατης εκπαίδευσης και μεταπτυχιακών τίτλων. Οι ερωτηθέντες Τούρκοι τουρίστες ήταν άνδρες και γυναίκες ηλικίας από 18 έως 65 ετών. Όσον αφορά στο φύλο, το 53% ήταν άνδρες, ενώ το ποσοστό των γυναικών ήταν το 47% του δείγματος. Σε σχέση με την ηλικία των Τούρκων τουριστών υπάρχουν τέσσερις ηλικιακές ομάδες. Η πρώτη περιλαμβάνει άτομα ηλικίας ετών, με ποσοστό 23%, η δεύτερη ηλικιακή ομάδα αναφέρεται σε άτομα από ετών, με ποσοστό 54% και η τρίτη ηλικιακή ομάδα ετών, με ποσοστό 18% και η τέταρτη 1 Poulaki, P., Lagos, D. (2016), Ottoman Monuments of Chios and Cultural Tourism. [28]

29 ηλικιακή ομάδα από 65 ετών και πάνω, με ποσοστό 5%. Ως προς το επάγγελμα, οι περισσότεροι Τούρκοι τουρίστες απασχολούνται στον δημόσιο τομέα, και συγκεκριμένα το 66%, το 24% απασχολείται στον ιδιωτικό τομέα και μόνο το 10% αυτών είναι συνταξιούχοι. Οι περισσότεροι τουρίστες από την Τουρκία κατοικούν στη Σμύρνη, με ποσοστό 65%, το 18% είναι κάτοικοι του Τσεσμέ και το 12% είναι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, ενώ το υπόλοιπο 5% κατοικεί σε άλλες περιοχές της χώρας. Τα ευρήματα της έρευνας σχετίζονται με την παρούσα κατάσταση του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο και τον ρόλο των Οθωμανικών Μνημείων. Προτείνονται μέτρα πολιτικής αναφορικά με την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού με τη συμβολή αυτών των μνημείων. Πίνακας 8: Είναι επαρκής η τουριστική προβολή της Χίου; Do you think that is sufficient the tourist promotion of Chios? No Yes Public Sector 54% 46% Travel Agencies 63% 37% Turks tourists 85% 15% Η πλειοψηφία συμφωνεί ότι η Χίος δεν έχει επαρκώς προβληθεί τουριστικά και αυτό αποδεικνύεται από τα ποσοστά που λαμβάνονται: 54% στον Δημόσιο Τομέα, 63% στα Ταξιδιωτικά Γραφεία και 85% στους Τούρκους τουρίστες. Πίνακας 9: Είναι πλήρης η πληροφόρηση για τον πολιτιστικό τουρισμό στη Χίο; Do you think that the information on the cultural tourism in Chios is complete? At all Little Quite Very Very much Public Sector 11% 51% 18% 15% 5% Travel Agencies 5% 34% 42% 19% 0% Turks tourists 9% 47% 36% 6% 2% Όλοι οι ερωτηθέντες συμφωνούν για την ελλιπή πληροφόρηση σχετικά με τον πολιτιστικό τουρισμό και ειδικότερα έχουμε 51% για τον δημόσιο τομέα, 34% για τα ταξιδιωτικά πρακτορεία και 47% για τους Τούρκους τουρίστες. Πίνακας 10: Υπάρχει συντονισμός μεταξύ των τομέων που σχετίζονται με τον τουρισμό; [29]

30 Is there coordination between the sectors related to tourism? No Yes Public Sector 86% 14% Travel Agencies 80% 20% Turks tourists 69% 31% Παρατηρήσαμε ότι τα ποσοστά που αναφέρονται στην απάντηση "όχι" κατανέμονται ως εξής: 86% για τον Δημόσιο Τομέα, 80% για τα Ταξιδιωτικά Γραφεία και 69% για τους Τούρκους τουρίστες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά επιβεβαιώνουν τη μεγάλη έλλειψη συντονισμού μεταξύ των τομέων που σχετίζονται με τον τουρισμό. Διάγραμμα 2: Η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο Η πλειονότητα, το 76%, του συνολικού δείγματος θεωρεί ότι ο πολιτιστικός τουρισμός δεν έχει αναπτυχθεί στη Χίο και μόνο το 24% υποστηρίζει το αντίθετο. Πίνακας 11: Πώς θα περιγράφατε τη διάθεση των ντόπιων και των Τούρκων τουριστών για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού; (βαθμός ικανοποίησης) How would you describe the disposition of the locals and the Turks tourists towards the development of cultural tourism? (satisfaction) Public Sector Travel Agencies Turks tourists At all Little Quite Very I don t know 15% 42% 32% 7% 4% 10% 27% 47% 14% 2% 22% 27% 38% 8% 5% Αναφορικά με τη διάθεση των ντόπιων και των Τούρκων τουριστών για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο, οι τιμές που σχετίζονται με το «αρκετά [30]

31 ικανοποιητική» είναι 32%, 47% και 38% αντίστοιχα. Επίσης, όσον αφορά στην «καθόλου ικανοποιητική» διάθεση, τα ποσοστά είναι 15%, 10% και 22%. Πίνακας 12: Είναι η Χίος ικανή να υποστηρίξει τον πολιτιστικό τουρισμό; Do you believe that Chios is able to support cultural tourism? At all Little Quite Very I don t know Public 3% 23% 50% 24% 0% Sector Travel 1% 28% 46% 24% 1% Agencies Turks tourists 4% 26% 51% 17% 2% Όλοι οι ερωτηθέντες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν «πολλές» προοπτικές ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού στο νησί με ποσοστά 50%, 46% και 51% αντίστοιχα. Διάγραμμα 3: Θα έπρεπε οι τοπικές αρχές να επενδύσουν στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού; Επίσης, όσον αφορά στο ερώτημα εάν οι τοπικές αρχές πρέπει να επενδύσουν στον πολιτιστικό τουρισμό προκειμένου να αυξήσουν τον γενικό τουρισμό στο νησί ή όχι, το υψηλότερο ποσοστό αφορά στη θετική άποψη. Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες (87%) θεωρούν ότι οι τοπικές αρχές θα πρέπει να επενδύσουν στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού και μόνο το 13% είχε αντίθετη άποψη. Διάγραμμα 4: Ποιοι είναι οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο; [31]

32 Βάσει της έρευνας η κύρια ευθύνη για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού ανήκει στο Κράτος (38%), στις Τοπικές Αρχές (35%) και τα Ταξιδιωτικά Γραφεία (27%). Διάγραμμα 5: Η συμβολή των Οθωμανικών Μνημείων στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες (77%) πιστεύουν ότι τα Οθωμανικά Μνημεία μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού και μόνο το 23% από αυτούς έχουν αρνητική άποψη. Διάγραμμα 6: Τα πιο σπουδαία Οθωμανικά Μνημεία της Χίου Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες τα Οθωμανικά Μνημεία στο κάστρο του νησιού είναι τα πιο σημαντικά (46%). Στη συνέχεια, έχουμε τα μνημεία στην κεντρική πλατεία (42%) και τέλος τα Οθωμανικά Μνημεία σε άλλες περιοχές της Χίου (12%). Πίνακας 13: Η κατάσταση των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου Do you believe the situation of Ottoman Monuments in Chios is satisfactory? At all Little Quite Very I don t know Public 5% 31% 54% 8% 2% Sector Travel Agencies 0% 11% 37% 34% 18% [32]

33 Turks tourists 2% 20% 36% 23% 19% Στον Πίνακα 13 τα ποσοστά των απαντήσεων του δείγματος αφορούσαν στην κατάσταση των Οθωμανικών Μνημείων στη Χίο. Η επιλογή "αρκετά ικανοποιητική" είναι η πιο δημοφιλής, με ποσοστά 54%, 37% και 36% αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η «άριστη» κατάσταση των μνημείων συγκεντρώνει το ποσοστό 18% για τα Τουριστικά Γραφεία και 19% για τους Τούρκους τουρίστες. Αναφορικά με τις εκτιμήσεις των ερωτηθέντων για την πολιτιστική κληρονομιά στη Χίο, παρατηρείται ότι τα υψηλότερα ποσοστά εμφανίζονται στην απάντηση "πολύ καλή" και πιο συγκεκριμένα: 51% του Δημόσιου Τομέα, 49% των Ταξιδιωτικών Γραφείων και 46% των Τούρκων τουριστών. Ως προς τις εκτιμήσεις για την τοπική φιλοξενία, τα υψηλότερα ποσοστά εμφανίζονται με την απάντηση "πολύ ικανοποιητική" και πιο συγκεκριμένα: 39% στον Δημόσιο Τομέα, 45% στα Ταξιδιωτικά Γραφεία και 43% στους Τούρκους τουρίστες. Πίνακας 14: Είναι ικανοποιητική η προβολή των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου; Is satisfactory the promotion of ottoman monuments of Chios? Public Sector Travel Agencies Turks tourists At all Little Quite Very I don t know 0% 15% 32% 41% 12% 0% 2% 33% 46% 19% 3% 9% 37% 43% 8% Ο Πίνακας 14 παρουσιάζει τα ποσοστά ικανοποιητικής προβολής των Οθωμανικών Μνημείων σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων. Τα υψηλότερα ποσοστά εμφανίζονται στην απάντηση "πολύ ικανοποιητική" και πιο συγκεκριμένα: 41% για το Δημόσιο Τομέα, 46% για τα Τουριστικά Γραφεία και 43% για τους Τούρκους τουρίστες. Ως προς τα μέτρα για τη μείωση του κόστους των τουριστών στο νησί, οι απαντήσεις των ερωτηθέντων είναι σύμφωνες. Συγκεκριμένα, έχουμε τα ακόλουθα ποσοστά στην καταφατική απάντηση, όπως 62% για τον Δημόσιο Τομέα, 68% για τα Τουριστικά Πρακτορεία και 54% για τους Τούρκους τουρίστες, που επιβεβαιώνουν ότι το κόστος αποτελεί αρνητικό παράγοντα στην ανάπτυξη οποιασδήποτε μορφής τουρισμού. Αναφορικά με την ύπαρξη συντονισμού όλων των φορέων που σχετίζονται με τον πολιτιστικό τουρισμό, παρατηρήθηκε ότι τα ποσοστά που αναφέρονται στην αρνητική απάντηση κατανέμονται ως εξής: 86% για τον Δημόσιο Τομέα, 70% για τα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία και 75% για τους Τούρκους τουρίστες. Ως προς την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, οι ερωτηθέντες παρουσίασαν θετική πρόθεση με ποσοστά: 69% για τον Δημόσιο Τομέα και 56% για τους Τούρκους τουρίστες. Τα Οθωμανικά Μνημεία της Χίου μπορούν να συμβάλουν ουσιωδώς στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού και αυτό αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 7. [33]

34 Διάγραμμα 7: Πώς θα μπορούσαν να συμβάλουν τα Οθωμανικά Μνημεία στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού; Είναι προφανές ότι τα Οθωμανικά Μνημεία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο. Συγκεκριμένα, η πλειοψηφία του δείγματος εκτιμά ότι η προώθηση και η διαφήμιση των μνημείων θα συμβάλουν αποτελεσματικά (44%). Επίσης, η διαφήμιση παίζει σημαντικό ρόλο (35%) και τέλος η χρήση των μνημείων σε συνδυασμό με διάφορα γεγονότα είναι πολύ σημαντική (21%). Στην ερώτηση αν είναι απαραίτητη η προώθηση μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων πολιτιστικής πληροφόρησης τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, οι ερωτηθέντες υποστηρίζουν την άποψη αυτή και σημειώνουν ιδιαίτερα τα ακόλουθα ποσοστά για το "πολύ", όπως 46% για τον Δημόσιο Τομέα, 43% για τα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία και 40% για τους Τούρκους τουρίστες. Η χρήση των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα η κατασκευή ηλεκτρονικής σελίδας προβολής όλων των Οθωμανικών Μνημείων θεωρούνται αναγκαίες προϋποθέσεις από όλους τους ερωτηθέντες. Ειδικότερα, συναντάμε τα ακόλουθα ποσοστά: 60% για τον Δημόσιο Τομέα, 54% για τα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία και 52% για τους Τούρκους τουρίστες. Επιπρόσθετα, ο συντονισμός όλων των φορέων που εμπλέκονται με την τουριστική ανάπτυξη κρίθηκε απαραίτητος, σημειώνοντας τα εξής ποσοστά: 49% για τον Δημόσιο Τομέα, 63% για τα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία και 60% για τους Τούρκους τουρίστες. Όσον αφορά στην επίσκεψη των Τούρκων τουριστών στη Χίο, το 63% είχε επισκεφθεί ξανά το νησί και μόνο το 37% το επισκέπτονταν για πρώτη φορά. Ως προς την οργάνωση του ταξιδιού, η πλειοψηφία των επισκεπτών (71%) διοργάνωσαν το ταξίδι μόνοι τους, το 22% διοργάνωσε το ταξίδι με τη βοήθεια ενός ταξιδιωτικού πρακτορείου και μόνο το 7% το συνδιοργάνωσε με τη βοήθεια φίλων και γνωστών. Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες τα Οθωμανικά Μνημεία στο κάστρο του νησιού είναι τα πιο σημαντικά και γνωστά, (46%). Στη συνέχεια, έχουμε τα μνημεία στην κεντρική πλατεία (42%) και, τέλος, τα Οθωμανικά Μνημεία σε άλλες περιοχές της Χίου (12%). Σχετικά με την κατάσταση των Οθωμανικών Μνημείων, η επιλογή "αρκετά ικανοποιητική» είναι η πιο δημοφιλής με ποσοστά 54%, 37% και 36% αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η «άριστη» κατάσταση των μνημείων τονίστηκε από τα Ταξιδιωτικά Γραφεία, με 18% και από τους Τούρκους τουρίστες με ποσοστό 19%. Αναφορικά με τις εντυπώσεις των πολιτιστικών τουριστών για την τοπική φιλοξενία, παρατηρήθηκε ότι τα υψηλότερα ποσοστά σημειώθηκαν στην απάντηση «πολύ [34]

35 ικανοποιητική» και συγκεκριμένα: 39% στον Δημόσιο Τομέα, 45% στα Ταξιδιωτικά Γραφεία, και 43% στους Τούρκους τουρίστες. Σχετικά με την ικανοποιητική προώθηση των Οθωμανικών Μνημείων παρατηρήθηκε ότι τα υψηλότερα ποσοστά συναντώνται στην απάντηση «πολύ ικανοποιητική» και πιο συγκεκριμένα: 41% στον Δημόσιο Τομέα, 46% στα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία και 43% στους Τούρκους τουρίστες. Είναι απαραίτητη η προώθηση μέσω ειδικών πολιτιστικών προγραμμάτων ενημέρωσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία; Οι ερωτηθέντες υποστηρίζουν την άποψη αυτή και ιδιαίτερα σημειώνονται τα ακόλουθα ποσοστά για το «πολύ»: 46% για τον Δημόσιο Τομέα, 43% για τα Ταξιδιωτικά Γραφεία και 40% για τους Τούρκους τουρίστες. Ως προς το ερώτημα αν οι Τούρκοι τουρίστες γνώριζαν την ύπαρξη των Οθωμανικών Μνημείων της Χίου πριν την επίσκεψη τους στο νησί, το 52% δήλωσε ότι δεν τα γνώριζε και μόνο το 48% ότι τα γνώριζε. Επίσης, το 76% των Τούρκων τουριστών κατά την παραμονή τους στη Χίο δεν είχαν προγραμματίσει να επισκεφθούν τα Οθωμανικά Μνημεία του νησιού και μόνο το 24% θα επισκέπτονταν τα Οθωμανικά Μνημεία που βρίσκονται μέσα στην πόλη. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ 2 Ο πολιτιστικός τουρισμός έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως. Η Ελλάδα είναι ένας ελκυστικός τουριστικός προορισμός καθώς προσφέρει ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες σε συνδυασμό με τον πολιτιστικό και θρησκευτικό πλούτο. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ελληνικού τουρισμού και συνδέεται στενά τόσο με την προστασία του τοπικού πολιτισμού όσο και με την προστασία του φυσικού και ανθρώπινου περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας η Χίος ως πολιτιστικός προορισμός δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά, αλλά υπάρχουν πολλές δυνατότητες ανάπτυξης. Το νησί έχει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού σε συνδυασμό με άλλες ειδικές και εναλλακτικές μορφές. Για το λόγο αυτό προτείνεται να αναπτυχθεί ένα πλαίσιο τουριστικής πολιτικής και στρατηγικής που θα απομακρύνει τα εμπόδια και θα εκμεταλλευτεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της νήσου. Παράλληλα, η τουρκική αγορά είναι μια πολλά υποσχόμενη αγορά, ειδικά για τα νησιά του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου. Η διάρκεια παραμονής των Τούρκων στη Χίο κυμαίνεται από αρκετές ώρες έως αρκετές ημέρες. Οι Τούρκοι επισκέπτονται τη Χίο καθ όλη τη διάρκεια του έτους αποτελώντας σπουδαία οικονομική ανάσα. Οι περισσότεροι Τούρκοι που επισκέπτονται την Ελλάδα είναι μεταξύ των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών και οικονομικών στρωμάτων με οικονομική ισχύ. Η επισκεψιμότητα των Τούρκων στο νησί είναι πολύ μεγάλη, αλλά επικεντρώνεται κυρίως σε μονοήμερες και διήμερες επισκέψεις και παραμένει περιορισμένη στα όρια της πόλης. Η Χίος δεν έχει επιλεγεί από αυτούς τους συγκεκριμένους τουρίστες για διακοπές αρκετών ημερών. Οι μεσαίες ηλικιακές ομάδες εμφανίζουν έντονη κινητικότητα προς τη Χίο αλλά και επιθυμία να γνωρίσουν καλύτερα το νησί. Οι Τούρκοι 2 Poulaki, P., Lagos, D. (2016), Ottoman Monuments of Chios and Cultural Tourism. LAP LAMBERT Academic Publishing. Omni Scriptum GmbH & Co. KG Bahnhofstraße 28, D Saarbrücken, Germany. ISBN [35]

36 τουρίστες στην πλειονότητά τους δεν γνωρίζουν τα Οθωμανικά Μνημεία της Χίου. Από όλα τα Οθωμανικά Μνημεία του νησιού, υψηλή επισκεψιμότητα σημειώνουν αυτά που βρίσκονται μέσα στην πόλη και γύρω της. Βασικοί παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο είναι η έλλειψη τουριστικού σχεδιασμού, η ελλιπής προβολή των Οθωμανικών Μνημείων και η αδυναμία συντονισμού εργασιών όλων των φορέων. Απαιτείται η δημιουργία ενός διαφοροποιημένου και υψηλής ποιότητας πολιτιστικού τουριστικού προϊόντος, ώστε να καταστεί η Χίος σημαντικός προορισμός και στοχευμένη διαφήμιση των Οθωμανικών Μνημείων για να γίνουν γνωστά στον ευρύτερο τουριστικό πληθυσμό της γειτονικής Τουρκίας. Άλλωστε, η Χίος ευνοείται από την εγγύτητα προς τις ακτές της Μικράς Ασίας και τη συχνότητα των δρομολογίων που την συνδέουν με την Τουρκία. Ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να προσφέρει πολλά οφέλη στον τόπο υποδοχής, το νησί της Χίου διατηρώντας παράλληλα την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και τις παραδόσεις του νησιού. Η Χίος έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα διαθέτοντας σπουδαία μνημεία ιστορικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να συνδυαστεί και με άλλες ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση θεωρείται η κοινή και συντονισμένη δράση όλων των φορέων, των επαγγελματιών του τουρισμού και των κατοίκων του νησιού, ώστε να διαχειριστούν την προβολή και την προώθηση του πολιτιστικού τουρισμού για το νησί. Είναι βασικό οι δράσεις όλων των φορέων να στοχεύουν στην προώθηση της Χίου ως πολιτιστικού προορισμού. Επισημαίνουμε βέβαια ότι τα Οθωμανικά Μνημεία είναι πολύ καλά συντηρημένα και τα περισσότερα από αυτά έχουν αξιοποιηθεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Τα Οθωμανικά Μνημεία αποτελούν μοναδικά και εξαιρετικά θέλγητρα. Είναι απαραίτητο να θεσπιστεί ένα πλαίσιο τουριστικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο, το οποίο θα περιλαμβάνει ορισμένες επιλεγμένες δράσεις για τον σχεδιασμό, την οργάνωση και τη διαχείριση του πολιτιστικού τουρισμού για να τονίσει τη γενική πολιτιστική αξία των οθωμανικών μνημείων της Χίου. Επιβάλλεται να δημιουργηθεί ένα σωστά οργανωμένο τουριστικό σχέδιο, ώστε η ανάπτυξή του να καταλήξει σε ρεαλιστικούς στόχους για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στη Χίο. Φυσικά, ο σίγουρος τρόπος προώθησης και διαφήμισης της Χίου είναι οι πολιτιστικοί τουρίστες που ήρθαν και έμειναν ικανοποιημένοι. Είναι καθοριστικός ο ρόλος του διαδικτύου και των φίλων για την προβολή της Χίου ως πολιτιστικού τουριστικού προορισμού. Τα Οθωμανικά Μνημεία του νησιού κατέχουν σημαντική θέση μεταξύ των άλλων και, φυσικά, μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Προκειμένου να αποκτήσουν ένα δυναμικό ρόλο θα πρέπει να διαφημιστούν και να προωθηθούν περισσότερο, να αξιοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και να συμπεριληφθούν σε περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις του νησιού. Σαφέστατα, η σωστή διαχείριση των Οθωμανικών Μνημείων στη νήσο Χίο άπτεται τόσο της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και της κοινωνικής και οικονομικής τους διάστασης. Επιβάλλεται, να βρεθούν οι κατάλληλες πολιτικές οργάνωσης αυτών των ιστορικών τόπων, ώστε οι πολιτιστικοί τουρίστες να αποκομίζουν τις καλύτερες εντυπώσεις ως προς την φιλοξενία και εξυπηρέτησή τους κατά την παραμονή τους στο νησί. Βέβαια, οι προκλήσεις είναι πολλές σε άλλους [36]

37 τόπους υποδοχής, οπότε το ανταγωνιστικό πνεύμα απαιτείται να πρωτοτυπήσει έναντι των άλλων. Το πολιτιστικό τουριστικό προϊόν πρέπει να είναι άκρως ανταγωνιστικό και υψηλής ποιότητας, ώστε να δημιουργηθεί ένας σημαντικός τουριστικός προορισμός. Οι πολιτιστικοί τουρίστες αναζητούν ποικιλία εμπειριών σε ένα προορισμό με βασικό κίνητρο την ιστορία, τον πολιτισμό και τη θρησκεία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Halkia - Stephanou P., (2003), The Monasteries of Chios, Athens, Eptalophos, (in Greek) Harrison, J., (1997), Museums and Touristic Expectations, Annals of Tourism Research, 24, 1: Igoumenakis, N., (2000), Tourism and development, Athens, Interbooks, (in Greek) Lagos, D. & Christogianni, P., (2006), The development of religious tourism in Greece, in Vogiatzis A. (ed.), Festschrift Mary Negreponti - Delivanis, Thessaloniki, University of Macedonia, (in Greek). Lagos, D., (2005), Tourism Economics, Athens, Kritiki SA, (in Greek). Lagos, D., (2011), Management and Tourism Policy, Lecture Notes for the Course "Designing Training in Tourism and Tourism Development Plan ", Chios, University of the Aegean, (in Greek). Lagos, D., Poulaki, P. (2014), Religious Monuments and Tourism, the case of Chios Sustainable Regional Development and Cultural Heritage, 2014, Vol. 1-A. MacCannell, D., (2001), The commodification of culture, in Smith (ed), Hosts and Guests Revisited. Moira, P., (2009), Religious tourism, Athens, Interbooks, (in Greek). Poulaki, P., (2016), The Ottoman monuments of Chios. 1st Workshop on Intercultural Osmosis around the Archipelago, University of the Aegean, Chios, Greece, May Poulaki, P., (2013), Prospects for the development of Religious Tourism in the Prefecture of Chios, Thesis, Graduate Program "Design, Management and Tourism Policy, Chios, University of the Aegean, (in Greek). Poulaki, P., Lagos, D., (2016), Ottoman Monuments of Chios and Cultural Tourism. LAP LAMBERT Academic Publishing. Omni Scriptum GmbH & Co. KG Bahnhofstraße 28, D Saarbrücken, Germany. ISBN Poulaki, P., Lagos, D., (2016), The Monuments of the Ottoman Empire in Chios island and tourism development. 3rd International Cesme Chios History, Culture and Tourism Symposium, Izmir, Turkey, 3 5 November Poulaki, P., Lagos, D. and Ntoumi, M., (2014), Cultural Τourism and Ottoman Monuments in Chios, Greece, The Cyprus Journal of Sciences, 2014, Vol. 12, ISSN Raptis, Ch., (2007), Religious tourism: opportunities and growth prospects in the Greek, Thesis, Volos, EKKDA, (in Greek). Rodosthenous, N., (2012), Religious and Pilgrimage Tourism in Cyprus. Pastoral Approach, PhD Thesis, Thessaloniki, Aristotle University of Thessaloniki, School of Theology - Faculty of Theology, (in Greek). Stephanou, A., (1963), The Monuments of Chios, vol 28: , Piraeus, Zenon, (in Greek). Tsartas, P. (2010), Greek tourism development: Features, investigations, recommendations, Athens, Kritiki SA, (in Greek). [37]

38 Τsartas, P., (1996), Tourists, Travel, Places: Sociological Approaches in Tourism, Athens, Exantas. Venetsanopoulou, M., (2006), The State Contribution to Tourism, Alternative Tourism, Athens, Interbooks, (in Greek). Zolotas, G., ( ), History of Chios, Volume C2, Athens. Sakellariou Publications, (in Greek). [38]

39 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΕΖΟΠΟΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΗΠΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Γεώργιος Χαλάτσης Εκπαιδευτικός, Ερευνητής ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έντονη στροφή των ατόμων στην πεζοπορική περιήγηση τόσο στον διεθνή όσο και στον ελλαδικό χώρο. Πρόκειται για ένα είδος τουρισμού ειδικού ενδιαφέροντος, βασισμένο στην αναζήτηση και τη συμμετοχή σε αισθητικές, πνευματικές, συναισθηματικές και ψυχολογικές εμπειρίες. Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η προβολή των φυσικών ιστορικών-πολιτιστικών μνημείων προσελκύουν ολοένα και περισσότερους επισκέπτες. Στην περίπτωση της Χίου, σημαντική θέση κατέχουν οι «παλιές στράτες», μοναδικά αριστουργήματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς τα οποία αναδεικνύουν την ιστορία και τον πολιτισμό της. Ο συνδυασμός του πολιτιστικού, ιστορικού και θρησκευτικού πλούτου του νησιού με το έντονο ενδιαφέρον για πεζοπορική περιήγηση μπορεί να αποτελέσει διαχρονικά έναν από τους βασικούς παράγοντες της τουριστικής ανάπτυξής του (Λαγός, Πουλάκη, Χαλάτσης, 2016). Λέξεις κλειδιά: πεζοπορική περιήγηση, Χίος, αειφόρος τουριστική ανάπτυξη Η ΠΕΖΟΠΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗ ΧΙΟ Η Χίος διατηρεί ζωντανή την πολιτιστική κληρονομιά μέσα από τα έθιμα και τις παραδόσεις που εξακολουθούν να είναι μέρος της καθημερινής ζωής του νησιού. Τόσο η Βυζαντινή περίοδος όσο και η κυριαρχία των Γενοβέζων που ακολούθησαν έχουν κληροδοτήσει στο νησί ειδικά αρχιτεκτονικά μνημεία και παραδοσιακούς οικισμούς. Έχει διατηρήσει τις παραδοσιακές μορφές της ζωής και τη σπουδαία αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά με κατοίκους που βιώνουν καθημερινά τις παραδόσεις. Η Χίος έχει κατορθώσει να μείνει μακριά από την πίεση και την άναρχη τουριστική ανάπτυξη (Λαγός, Πουλάκη, Χαλάτσης, 2016). Ο Γ. Χαλάτσης επισημαίνει, ότι παρατηρώντας κανείς τους παλιούς χάρτες της Χίου, θα διαπιστώσει με έκπληξη, ότι σε όλο το νησί της Χίου είχε αναπτυχθεί ένα πυκνότατο δίκτυο μονοπατιών, που συνέδεε όλα τα χωριά και τα σημεία εμπορικού, θρησκευτικού, αγροτικού και κτηνοτροφικού ενδιαφέροντος μεταξύ τους. Έτσι, αποφάσισε να αφοσιωθεί στην υλοποίηση του οράματός του, την δημιουργία ενός δικτύου πεζοπορικών διαδρομών σε όλο το νησί της Χίου. Θεωρεί, ότι μόνον όταν περπατήσει κανείς σε έναν τόπο μπορεί να πει ότι τον γνωρίζει. Το κίνητρο του εκπαιδευτικού και ιστορικού Γεωργίου Χαλάτση να «περπατήσει» τις παλιές στράτες της Χίου και να βιώσει την ιστορία εστιάζει στα ακόλουθα: Τα παιδικά βιώματα, καθώς γεννήθηκε σε ένα χωριό ανάμεσα στην Αμφίπολη και στους Φιλίππους με πλούσια ιστορία. [39]

40 Τα χρόνια που έζησε κοντά στις Άλπεις, όπου τα παλιά μονοπάτια θεωρούνται μνημεία αλλά και εργαλεία προώθησης του ήπιου βιωματικού τουρισμού. Η σφοδρή επιθυμία του να συμβάλει στη σωτηρία και ανάδειξη των μνημείων της υπαίθρου της Χίου. Το χρέος του ως ανθρώπου και εκπαιδευτικού να συμβάλει στην επαφή των νέων αλλά και μεγαλύτερων με την τοπική ιστορία και στην γνωριμία της μοναδικής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς του νησιού, περπατώντας. Η μέθοδος του Γ. Χαλάτση για τη γνωριμία του πεζοπόρων με τις παλιές στράτες είναι τα ακόλουθα: Μελέτη παλιών χαρτών Μελέτη περιηγητών και βιβλίων για την παράδοση και ιστορία χωριών της Χίου Επικοινωνία και άντληση πληροφοριών και υποδείξεων από καταξιωμένους ακαδημαϊκούς με ερευνητικό και συγγραφικό έργο σε θέματα εντοπισμού και αξιολόγησης παλιών δρόμων και μονοπατιών ( Γ. Πίκουλας). «Μέθοδος του καφενείου» δηλαδή επαφή με τσοπάνηδες, παλιούς αγωγιάτες, μοναχούς και χωρικούς που είχαν γνώση και διάθεση να υποστηρίξουν αυτήν την προσπάθεια. Καταγραφή τοπωνυμίων Έρευνα και περιήγηση στην ύπαιθρο. Οργάνωση διανοίξεων παλιών δρόμων και μονοπατιών σε συνεργασία με φυσιολάτρες και πολιτιστικούς συλλόγους χωριών της Χίου Μετά την πολύχρονη έρευνα του Γ. Χαλάτση (που συνεχίζεται) προκύπτει ένας κατάλογος με 150 περίπου πεζοπορικές διαδρομές στο νησί της Χίου. Βέβαια αρκετές από αυτές είναι ακόμα δύσβατες σε κάποιο βαθμό και χωρίς αξιόπιστη σηματοδότηση. Πιστεύει ότι το επόμενο χρονικό διάστημα και με την έμπρακτη συμπαράσταση εθελοντών αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης θα αρθούν αυτά τα εμπόδια. Πολύ μεγάλη φροντίδα και προγραμματισμό απαίτησε η γεωγραφική κατανομή σε όλο το νησί, αν και στα νότιο τμήμα του νησιού υπάρχει μεγάλη αντικειμενική δυσκολία να εντοπιστούν μονοπάτια με αρκετό μήκος, αφού τα περισσότερα έγιναν δρόμοι. Επίσης ιδιαίτερα τον απασχόλησε η κατηγοριοποίηση των διαδρομών ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας (εύκολη δύσκολη πολύ απαιτητική), κάτι που είναι απόλυτα αναγκαίο για την επιλογή από τους πεζοπόρους της σωστής γι αυτούς διαδρομής. Προσπάθησε επίσης να «μετατραπούν» (όπου ήταν εφικτό) οι περισσότερες διαδρομές σε κυκλικές, ώστε να μπορεί ο πεζοπόρος να μην είναι εξαρτημένος από μεταφορικά μέσα. Παρατίθενται ενδεικτικά κάποιες από τις διαδρομές πεζοπορικής περιήγησης της Χίου, σύμφωνα με τον Γ. Χαλάτση. Επίσης, το φωτογραφικό υλικό έχει διατεθεί από τον ίδιο τον ερευνητή. 1. Στον θρόνο του Πελινναίου Δία Το δίκορφο Πελλιναίο είναι το ψηλότερο βουνό της Χίου. Η βορινή κορφή του (Προφ. Ηλίας) φτάνει τα μ. και η νότια (Έδελος, Κουκλιά για τους ντόπιους ) αγγίζει τα μ. Αποτελεί σύμβολο της Β. Χίου αλλά είναι και συνδεδεμένο με πολλούς μύθους και θρύλους. [40]

41 (Φωτ. 1. «Στον θρόνο του Πελινναίου Δία» ) 2. Στράτες του Ανήλιου βασιλιά Η συγκεκριμένη στράτα έχει συνδεθεί με τον γνωστό στη Χίο, μύθο του Ανήλιου βασιλιά. 3. Στα χνάρια του Δρίμακου (Φωτ. 2. «Στράτες του Ανήλιου βασιλιά») Κατά τη μυθολογία ο Δρίμακος ήταν τον 6ο 8ο αιώνα αρχηγός των δούλων στην Χίο, που επαναστάτησαν κατά των αρχόντων. Πολλά χρόνια τον κυνηγούσαν στα απρόσιτα και δύσβατα βουνά του Αίπους χωρίς επιτυχία μέχρι που τον πρόδωσε ο υπηρέτης του. [41]

42 (Φωτ. 3. «Στα χνάρια του Δρίμακου») 4. Ελληνόστρατα Η αρχαιότερη στράτα της Χίου που συνέδεε την πόλη της Χίου με την Κυδιάντα, τα Κοίλα, την Καρδαμύλη χώρα, το Πιτυός και τον Ανάβατο. 5. Αρχαίες στράτες του Αίπους (Φωτ. 4. «Ελληνόστρατα») Στην καρδιά του Αίπους έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο διαδρομών πάνω σε αρχαία μονοπάτια, που συνδέει τόπους όπως του Ρου το Λιβάδι, την Εγγύσα, τον Αντρόλακκο, τις Μπαμπακιές, την Φουντάνα. Το συνολικό μήκος περνάει τα 20 χλμ. [42]

43 (Φωτ. 5. «Αρχαίες στράτες του Αίπους») 6. Στο Κάστρο της Γριάς Υπάρχουν πολλές αναφορές στους θρύλους της Χίου για ιδιαίτερα δυνατές γριές όπως και πολλά τοπωνύμια. 7. Θεόκτιστα και Χωριατόστρατα (Φωτ. 6. «Στο Κάστρο της Γριάς») Μια διαδρομή που συνδέει τα εντυπωσιακά Θεόκτιστα με την Παναγιά Σικελιά, τα Ασπροχώματα και την Χωριατόστρατα. [43]

44 (Φωτ. 7. «Θεόκτιστα και Χωριατόστρατα») 8. Άρωμα μαστίχας Μια εντυπωσιακή διαδρομή που συνδέει τους Ολύμπους με τα Μεστά και στη συνέχεια περνάει από το εντυπωσιακό Μερσίνι (παλιό μετόχι της Νέας Μονής με τις πετρόχτιστες φουντάνες) και καταλήγει στον Λιμένα Μεστών. (Φωτ. 8. «Άρωμα μαστίχας») 9. Από τις Καρυές στην Νέα Μονή Το παλιό μονοπάτι μήκους 5 χλμ. που συνδέει το χωριό Καρυές με την Νέα Μονή, ήταν αυτό που διάβαιναν οι άνθρωποι που περίπου χρόνια πριν έκτισαν την Νέα Μονή και που στην συνέχεια δημιούργησαν το χωριό Καρυές. [44]

45 (Φωτ. 9. «Από τις Καρυές στην Νέα Μονή») 10. Νέα Μονή Φα Λιθί Πολύ παλιά διαδρομή που από την Νέα Μονή πήγαινε στην περιοχή Φα, απ όπου με τον ιδιαίτερα εντυπωσιακό δρόμο έφτανε κανείς στο Λιθί. 11. Για τον Ανάβατο (Φωτ. 10. «Νέα Μονή Φα Λιθί») Αυτή η διαδρομή συνδέει τα δύο ίσως σπουδαιότερα ιστορικά μνημεία του νησιού, την Νέα Μονή και τον Ανάβατο. [45]

46 (Φωτ. 11. «Για τον Ανάβατο») 12. Ασκητικές στράτες Γύρω από την Νέα Μονή έχει αναπτυχθεί μια κυκλική διαδρομή μήκους περίπου 13,2 χλμ. που την συνδέει με καλογερικά μονοπάτια με 7 ακόμα «ασκηταριά». (Φωτ. 12. «Ασκητικές στράτες») 13. Παλιός πετρόχτιστος δρόμος Βολισσού Η αρχιτεκτονική του και μόνο θα έπρεπε να είχε συγκινήσει τους τοπικούς άρχοντες και να είναι ήδη προστατευόμενο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Σήμερα με την συμπαράσταση του Ιδρύματος Κουγιούλη και με πολλή εθελοντική δουλειά είναι δυνατόν να περπατήσει κανείς τα 12,9 περίπου χλμ. που σώζονται. [46]

47 (Φωτ. 13. «Παλιός πετρόχτιστος δρόμος Βολισσού») 14. Μεταλλεία Αντιμονίου Κεράμου Μέσα σε μια παρθένα ακόμα κοιλάδα σώζονται τα θαυμάσια κτίρια των Μεταλλείων Αντιμονίου Κεράμου καθώς και 40 στοές αλλά και αρκετά μονοπάτια των μεταλλωρύχων. (Φωτ. 14. «Μεταλλεία Αντιμονίου Κεράμου») 15. Το μονοπάτι της Λυγερής Ο θρύλος λέει ότι στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, μια πανέμορφη κοπέλα προσπάθησε να σωθεί καταδιωκόμενη από Τούρκους και στο μονοπάτι για την Ελίντα σκοτώθηκε. [47]

48 (Φωτ. 15. «Το μονοπάτι της Λυγερής») 16. Στα Θεόκηπα (ρέμα Γιόσωνα ) Ο Γυμνασιάρχης Μαδιάς αναφέρεται σε αυτόν τον τόπο, που φέρει το όνομα Θεόκηπα (ο κήπος του Θεού) και βρίσκεται κάπου στη μέση του φαραγγιού του Γιόσωνα (Ιάσωνα) που καταλήγει στην ομώνυμη παραλία. (Φωτ. 16. «Στα Θεόκηπα - ρέμα Γιόσωνα») 17. Τα μαντροκαθισιά του Γέρο - Μοραγλή [48]

49 Δυτικά του φαραγγιού του Γιόσωνα ήταν τα μαντροκαθισιά του θρυλικού τσοπάνη Γέρο - Μοραγλή. (Φωτ. 17. «Τα μαντροκαθισιά του Γέρο - Μοραγλή») 18. Το μονοπάτι του παπά Βαρθολομαίου 19. Στον Γιαλό των Αμάδων (Φωτ. 18. «Το μονοπάτι του παπά Βαρθολομαίου») [49]

50 20. Το μονοπάτι του Πέτικα (Φωτ. 19. «Στον Γιαλό των Αμάδων») Το μονοπάτι μήκους περίπου 9 χλμ. αρχίζει από τα Φυτά, διασχίζει τα Καβουρολάγκαδα αφήνοντας αριστερά τις 2 κορυφές του Πελινναίου και κατηφορίζει στις Αμάδες. 21. Στην Αμεθούντα (Φωτ. 20. «Το μονοπάτι του Πέτικα») [50]

51 (Φωτ. 21. «Στην Αμεθούντα») 22. Όρους Ανάβαση 23. Ολύμποι Σαλάγωνα (Φωτ. 22. «Όρους Ανάβαση») Το θαυμάσιο παλιό διάβα που πήγαινε από τους Ολύμπους στην εκπληκτική παραλία Σαλάγωνα. [51]

52 (Φωτ. 23. «Ολύμποι Σαλάγωνα») 24. Δίκτυο Μονοπατιών Αμανής (ΒΔ Χίος) Τα χωριά της ΒΑ Αμανής συνδέονται πλέον μεταξύ τους (συνήθως με δύο μονοπάτια) και ο στόχος είναι αυτό να επεκταθεί σταδιακά και στην υπόλοιπη περιοχή. Στην τελική του μορφή δηλαδή θα μπορεί κάποιος να πηγαίνει από το ένα χωριό της Αμανής στο άλλο με τα πόδια, περπατώντας στα θαυμάσια αρχέγονα μονοπάτια. Αυτό αποτελεί και απαιτεί ένα ολοκληρωμένο δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών. (Φωτ. 24. «Δίκτυο Μονοπατιών Αμανής» - ΒΔ Χίος) Η ευτυχής κατάληξη του εγχειρήματος δεν έχει ακόμα εξασφαλιστεί. Απαιτείται συνέχιση της προσπάθειας. Όμως μια επιτυχία του δικτύου πεζοπορικών διαδρομών και η καθιέρωση της Χίου ως πεζοπορικού προορισμού θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή για τα χωριά της Αμανής και την Χίο. [52]

53 Οι επισκέπτες πεζοπόροι της Χίου από το εσωτερικό και το εξωτερικό παρουσιάζονται στους ακόλουθους πίνακες. Πίνακας 1: Επισκέπτες πεζοπόροι της Χίου από το εσωτερικό Επισκέπτες πεζοπόροι της Χίου από το εσωτερικό Οργανωμένες πεζοπορίες διοργανώθηκαν από το Ίδρυμα Χιακών Μελετών «Πελινναίο» (υπήρξε πολύ μεγάλη συμμετοχή, περίπου 600 άτομα). «Αλλιώτικη Εκδρομή» (112 πεζοπορίες με παιδιά Δημοτικού Σχολείου, συνολικός αριθμός συμμετοχών πάνω από 6.000) Έγιναν 3 πεζοπορίες με την Δημόσια Κεντρική και Ιστορική Βιβλιοθήκη «Αδαμάντιος Κοραής» (συμμετοχή περίπου 400 ατόμων) 2o Γυμνάσιο Πετρούπολης Αθηνών (45 παιδιά για 3 μέρες) Γυμνάσιο Πλωμαρίου Λέσβου, (30 παιδιά για 3 μέρες) Σύλλογος εργαζομένων ΟΤΕ (55 άτομα για 5 μέρες) Πεζοπορική Ομάδα Δήμου Αμαρουσίου (65 άτομα για 4 μέρες) Έπος Φυλής (55 άτομα για 9 μέρες) Φίλοι Μουσείου Γουλανδρή (25 άτομα για 3 μέρες) Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Φύσης (35 άτομα για 4 μέρες) (Πηγή: Στοιχεία Γεωργίου Χαλάτση) Πίνακας 2: Επισκέπτες πεζοπόροι της Χίου από το εξωτερικό Επισκέπτες πεζοπόροι της Χίου από το εξωτερικό Lisa Reisen (600 περίπου άτομα τον χρόνο) Martin Randall Travel (μονοήμερες επισκέψεις με 180 αρχιτέκτονες από όλο τον κόσμο) Θεραπευτές από Ταϊβάν (30-35 άτομα, πενταήμερη παραμονή, τρεις φορές τον χρόνο) Ομάδες Ολλανδών, Νορβηγών, Αυστριακών και Γερμανών (πολυήμερες πεζοπορίες και διαμονή) Πανεπιστήμιο Goettingen ( Ο Καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωλογίας Dr Werner Rutz ήρθε 2 φορές στην Χίο για να γνωρίσει τους παλιούς πετρόχτιστους δρόμους και τα πετρώματα της Χίου με στόχο να έρχεται τα επόμενα χρόνια με γκρουπ ανθρώπων με ανάλογα ενδιαφέροντα. Πολλοί μεμονωμένοι και οικογένειες, που ήθελαν να περπατήσουν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους στην Χίο. (Πηγή: Στοιχεία Γεωργίου Χαλάτση) Ο σύγχρονος άνθρωπος, που καταπονείται ψυχικά πολύ και κινείται λίγο, έχει ανάγκη από ηρεμία σε ένα ωραίο φυσικό περιβάλλον. Η Χίος μπορεί όλα αυτά να τα προσφέρει ακόμα απλόχερα. Αφήνοντας πίσω τα ξεπερασμένα μοντέλα τουριστικής ανάπτυξης, που καταστρέφουν το τοπίο, το περιβάλλον και τα μνημεία πολιτισμού της υπαίθρου, ας πορευτούμε με γνώμονα την αειφορία, τον σεβασμό στο περιβαλλοντικό, πολιτισμικό και κοινωνικό κεφάλαιο της χώρας μας. Η Βόρεια Χίος (Αμανή και Πελινναίο) θα μπορούσε να να κηρυχθεί φυσικό πάρκο έρευνας, αναψυχής, ηρεμίας, ενεργητικής χαλάρωσης, αναζωογόνησης και ήπιων δραστηριοτήτων, με την Βολισσό και τα Καρδάμυλα ως πύλες εισόδου. Η δυνατότητα πεζοπορίας σε ένα θαυμάσιο φυσικό τοπίο, όπως είναι η Χίος, αποτελεί θείο δώρο που μέχρι τώρα δεν αξιοποιήθηκε. Υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι στην [53]

54 Ευρώπη που αναζητούν αυτά που εμείς έχουμε. Πρέπει να ευαισθητοποιηθούν οι κάτοικοι της υπαίθρου και οι φορείς για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη των παλιών μονοπατιών της Χίου. Βέβαια, τα τελευταία δύο χρόνια εμφανίστηκε έντονο ενδιαφέρον από την Περιφερειακή Ενότητα Χίου, το Δήμο Χίου και αρκετούς επαγγελματίες. [54]

55 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Δήμητρα Α. Καραγεώργου Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο τουρισμός και η ταξιδιωτική εμπειρία συνδέονται στενά με τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, η οποία αποτελεί μία από τις βασικές συνιστώσες της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής. Οι διεθνείς κανόνες αγοράς αποδεικνύουν διαρκώς ότι είναι εξαιρετικά σημαντική η σύμπραξη του κλάδου της υγείας με αυτόν του τουρισμού. Ο ιατρικός τουρισμός, εντάσσεται στην κατηγορία των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού και προσβλέπει στην προσέλκυση επισκεπτών οι οποίοι, παράλληλα και συμπληρωματικά με τις τουριστικές υπηρεσίες, επιλέγουν να κάνουν χρήση και ιατρικών υπηρεσιών στις χώρες του ταξιδιωτικού προορισμού. Ο ιατρικός τουρισμός θεωρείται μια σχετικά νέα δραστηριότητα, υπάρχουν ήδη περιπτώσεις χωρών που έχουν επενδύσει σ αυτόν υπό τη μορφή συνεργειών και το όλο εγχείρημα αποτελεί μια βέλτιστη πρακτική και για τα ελληνικά δεδομένα. Λέξεις κλειδιά: ιατρικός, τουρισμός, διεθνής, εμπειρία, ελληνική πραγματικότητα, περίπτωση Χίου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισμός ως πολυδιάστατο και σύνθετο κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο επηρεάζει άμεσα τη ζωή των ατόμων και εισφέρει στις εθνικές οικονομίες των κρατών. Σύμφωνα με Μοίρα & Μυλωνόπουλο, (2014), μέσα από ένα ευρύ πλαίσιο μορφών τουρισμού επιτρέπεται στον δυνητικό τουρίστα να λαμβάνει αποφάσεις και να επιλέγει προορισμό, ανάλογα με το κίνητρο του ταξιδίου και το είδος των υπηρεσιών που επιθυμεί να αγοράσει, δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση σε όλα εκείνα τα βασικά συστατικά στοιχεία που θα συντελέσουν στην λήψη και διαμόρφωση της τελικής απόφασης. Αποτελεί σύγχρονο φαινόμενο ότι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, καθώς και η τάση της εποχής για πιο υγιείς τρόπους διαβίωσης, επιτρέπει στους ανθρώπους να συνδυάσουν την εμπειρία του ταξιδιού με το κίνητρο της θεραπείας και της αποκατάστασης της υγείας του (Connell 2006: ). Συγκεκριμένα, ο ιατρικός τουρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως άθροισμα όλων των θετικών αποτελεσμάτων που αναμένονται από ένα ταξίδι το οποίο διενεργείται πρωτίστως για την αντιμετώπιση ή και τη θεραπεία με την αξιοποίηση των ιατρικών υπηρεσιών παρέμβασης, συνδυάζοντας όμως και παράλληλα στοιχεία διακοπών ή τουρισμού με τη συμβατική έννοια. Στο παραπάνω γενικό πλαίσιο αναφοράς, η εισήγηση περιλαμβάνει τους εξής κύριους στόχους. Συνοπτική αξιολόγηση της εικόνας της διεθνούς αγοράς ιατρικού τουρισμού [55]

56 Αποτύπωση των προϋποθέσεων εκείνων που θα συντελέσουν στην ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού στην Ελλάδα και θα ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις της εγχώριας τουριστικής αγοράς Διερεύνηση εφικτότητας δημιουργίας δικτύων ιατρικού τουρισμού στη Χίο 1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ, ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η έννοια του ιατρικού τουρισμού μπορεί να αποδοθεί με πολλούς ορισμούς. Νοείται ο διαβαθμισμένος «τομέας παροχής υπηρεσιών υγείας από αναγνωρισμένους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς του Υπουργείου Υγείας σε Έλληνες ή αλλοδαπούς πολίτες όπου μέρος των παρεχόμενων υπηρεσιών στηρίζεται σε υποδομές ή μέσα φορέων της τουριστικής βιομηχανίας». Στοχεύει στην προσέλκυση επισκεπτών οι οποίοι, παράλληλα και συμπληρωματικά με τις τουριστικές υπηρεσίες, επιλέγουν να κάνουν χρήση υπηρεσιών υγείας στις χώρες του ταξιδιωτικού προορισμού καλύπτοντας ένα πλήρες φάσμα ιατρικών υπηρεσιών (OECD, 2011:30-31). Αξίζει να σημειώσουμε τη διάκριση μεταξύ ιατρικού τουρισμού και τουρισμού υγείας. Ο ιατρικός τουρισμός περιλαμβάνει την αμιγώς ιατρική περίθαλψη του τουρίστα, σε συνδυασμό με υπηρεσίες μεταφοράς, ενημέρωσης, ξενάγησης, εστίασης και διαμονής σε ξενοδοχειακές μονάδες. Ο τουρισμός υγείας περιλαμβάνει το σύνολο των υπηρεσιών πρόληψης θεραπείας διατήρησης της υγείας καθώς και επανάκτησης της καλής φυσικής κατάστασης του ανθρώπινου οργανισμού όπως βοτανοθεραπεία, γύμναση σε ειδικούς χώρους, χρήση πρωτοποριακών θεραπειών για καταπολέμηση άγχους, stress, ψυχοθεραπείας κ.α. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι αναφερόμαστε σε δύο δραστηριότητες οι οποίες απευθύνονται σε διαφορετική αγορά στόχο και ως εκ τούτου καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες. Σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα 1, o τουρισμός υγείας, θεωρείται εναλλακτική ιατρική, στα πλαίσια θεραπευτικής, προληπτικής φροντίδας, αναζωογόνησης, συντήρησης, βελτίωσης της σωματικής και ψυχικής κατάστασης. Προλαμβάνει βλάβες οργανισμού, συντελεί στην ανανέωση βασικών βιολογικών λειτουργιών και βελτιώνει τη ψυχική ευεξία. Παρέχεται σε οργανωμένους χώρους βασιζόμενη κυρίως στην αρχή της αυτοχρηματοδότησης. Πολύτιμοι πόροι για την ανάπτυξή του είναι η ύπαρξη, τοπικών ιδιαιτεροτήτων & γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών (θερμαλισμός, βοτανοθεραπεία κλπ). Λειτουργεί συμπληρωματικά με το ήδη υπάρχον μοντέλο μαζικού τουρισμού, δημιουργώντας ένα «πλέγμα» που περιλαμβάνει τα κοινά χαρακτηριστικά των ειδικών μορφών σε συσχετισμό και συνεργασία με το μαζικό μοντέλο (Smith & Kelly: 2006). Ο ιατρικός τουρισμός θεωρείται βιοϊατρική υπηρεσία εξειδικευμένης αγωγής. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (2012:5), ο όρος «ιατρικός τουρισμός» δηλώνει δύο κατηγορίες επισκεπτών. Η πρώτη αφορά «στη διαχείριση ιατρικών αναγκών για επισκέπτες, οι οποίοι βρίσκονται σε ξένη χώρα για διακοπές ή για επαγγελματικούς λόγους ή για προσωρινή εγκατάσταση». Η δεύτερη αφορά στον «ιατρικό τουρισμό επιλογής», περίπτωση κατά την οποία ο ασθενής ταξιδεύει με σκοπό να λάβει συγκεκριμένη ιατρική υπηρεσία. [56]

57 Διάγραμμα 1. Πηγή: Hansruedi Mueller and Eveline Lanz Kaufmann Είναι γεγονός ότι σε ένα οργανωμένο χώρο, μπορεί να προσφέρονται οι ίδιες υπηρεσίες, βελτίωσης ή πρόληψης της υγείας τόσο σε υγιή άτομα, όσο και σε «ασθενείς» (Lunt & Smith:2015). Εν κατακλείδι ο τουρισμός υγείας απευθύνεται σε υγιή άτομα με στόχο την πρόληψη. Η ειδοποιός διαφορά με τις υπηρεσίες που παρέχονται σε έναν δυνητικά ιατρικό τουρίστα, μπορεί να είναι, ότι οι υγιείς άνθρωποι επιθυμούν τέτοιου είδους υπηρεσίες εθελοντικά, απόρροια υιοθέτησης υγιούς τρόπου ζωής ή/και πρόληψης και αποφυγής μελλοντικών προβλημάτων υγείας, ενώ οι ιατρικοί ασθενείς, είναι «υποχρεωμένοι» να προσφύγουν σε αυτές, κατόπιν ιατρικής συνταγής για ειδική θεραπεία (Mueller & Lanz Kaufmann, 2001). 2. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΑΓΟΡΑ Οι αυξανόμενες δαπάνες που σημειώθηκαν στο τομέα της υγείας και η πρόοδος της τεχνολογίας των πληροφοριών έχουν στρέψει την προσοχή των ανθρώπων και των επενδυτών προς τον ιατρικό τουρισμό. Όπως ήδη έχει αναφερθεί οι ιατρικοί τουρίστες επιλέγουν να ταξιδεύουν εκτός ορίων της χώρας προέλευσής τους με την πρόθεση να λαμβάνουν κάποιας μορφής ιατρικής περίθαλψης (Lundberg,1980). Η θεραπεία αυτή δύναται να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ιατρικών υπηρεσιών. Κάποιες χώρες εμφανίζουν μακραίωνη πορεία και εφαρμόζουν πρακτικές, τουρισμού υγείας ως ένα συνδυαζόμενο προϊόν με υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού, αλλά κατανοώντας πλήρως τη διαφορετική εμφατική διάστασή του (Horowitz, M. D., Rosensweig, J. A. & Jones, C. A. 2007). Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζονται σε παγκόσμια κλίμακα χώρες που θεωρούνται ως Leaders στις παρεχόμενες υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού: [57]

58 Σχήμα 1. Προορισμοί Ιατρικού Τουρισμού σε παγκόσμια κλίμακα Αν και ο ιατρικός τουρισμός θεωρείται μια σχετικά νέα δραστηριότητα, υπάρχουν ήδη περιπτώσεις χωρών που έχουν επενδύσει σε αυτόν. Προσεγγίζοντας κριτικά χώρες που παραδοσιακά εμφανίζουν καλές πρακτικές σε υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού, παρατηρείται ότι: Σύμφωνα με Pocock & Phua, (2011), αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας παρέχουν υψηλής ποιότητας και πιο οικονομικές υπηρεσίες υγείας, για ν ανταγωνιστούν τις αντίστοιχες ανεπτυγμένες της Ευρώπης ή και Αμερικής. Η τάση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον τρόπο που τα πρακτορεία ταξιδιών για ιατρικό τουρισμό αναζητούν καλύτερης ποιότητας και οικονομικά συμφέρουσες δυνατότητες θεραπείας στις αναπτυσσόμενες χώρες μέσω συστήματος πληροφοριών τεχνολογιών και από κοινού συνεργασίες με διεθνείς medical tourism facilitators. Ένας επίσης πολύ σημαντικός λόγος τελικής εκτίμησης και επιλογής ενός προορισμού για υπηρεσίες ιατρικές είναι οι πρόσφατες εξελίξεις και αλλαγές στη βιομηχανία υγειονομικής περίθαλψης, όπου διευρύνθηκε το φάσμα των διαμορφούμενων τιμών μεταξύ των ανταγωνιστριών χωρών. Δηλαδή, ενώ σύμφωνα με Beichl (2009) οι τιμές χειρουργικών επεμβάσεων σε ανεπτυγμένες χώρες, (ΗΠΑ) είναι πολύ υψηλές, είναι αρκετά πιο συμφέρουσες σε χώρες της Ασίας όπως Ινδία, Ταϋλάνδη, Τουρκία, Ταϊβάν (World Health Organization, 2015). Επιπλέον σύμφωνα με Pollock, et al., (2012) ο χρόνος αναμονής για άμεση ιατρική θεραπεία είναι ένα ουσιώδες πρόβλημα για ασθενείς από Ανεπτυγμένες χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδά, Σουηδία, Νορβηγία, Γαλλία) λόγω του κορεσμού που εμφανίζουν οι λίστες αναμονής για ιατρική φροντίδα, και έχει αποδειχθεί ως ένας λόγος που οδηγεί το outsourcing της ιατρικής περίθαλψης στην άνοδο του ιατρικού τουρισμού σε άλλες χώρες ( 2016). [58]

59 Ευρωπαϊκές χώρες (Αγγλία, Γερμανία, Ελβετία, Ουγγαρία, Ισπανία) έχουν δώσει έμφαση στη δημιουργία δικτύων ιατρικού τουρισμού (clusters) (Didaskalou E., D. Lagos, P. Nastos 2009), υπό την έννοια συνεργαζόμενων εξειδικευμένων κλάδων με τουριστικές μονάδες που παρέχουν ιατρικές υπηρεσίες. Ενδεικτικά στο δίκτυο μετέχουν πανεπιστήμια, νοσοκομειακές μονάδες, ειδικοί γιατροί υπό τη στήριξη και αρωγή των Εθνικών συστημάτων Υγείας. Ταυτόχρονα δεν πρέπει να υποτιμάται η γνώση, και η εξειδίκευση σε ένα σύνθετο δίκτυο κλάδων εντάσεως καινοτομίας και υπηρεσιών, όπου πολλοί ενδιαφερόμενοι δυνητικοί ιατρικοί τουρίστες επιλέγουν ευρωπαϊκές χώρες για λήψη ιατρικών υπηρεσιών λόγω των υποδομών και της προσφοράς πακέτων με ειδικές εκπτώσεις και εγγυήσεις (Turner, 2010: ). Αξιολογώντας στοιχεία από την ηλεκτρονική πηγή (accessed ) θα επιδιώξουμε μια συγκριτική αξιολόγηση πλεονεκτημάτων ευρωπαϊκών χωρών & χωρών της Μεσογείου που απαντούν στην ερώτηση «Γιατί η επιλογή του εν λόγω προορισμού για ιατρικό τουρισμό; Ποιοι οι ουσιώδεις λόγοι για να επιλέξω τον συγκεκριμένο προορισμό». Η αξιολόγηση των απόψεων ελκυστικότητας / επιλεξιμότητας κατόπιν ταξινόμησης αποκωδικοποιούνται ως εξής: Οι χώρες Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Κύπρος, Μάλτα, Τουρκία, εμφατικά στηρίζουν και προωθούν τη διαφοροποίηση του φυσικού τους περιβάλλοντος, την ιδιαίτερη πολιτισμική κληρονομία, τονίζοντας τα δυνατά σημεία της εικόνας της κάθε χώρας, στον δυνητικό αγοραστή. Εκτιμούν ανάλογα με την τεχνογνωσία της κάθε μιας, το επίπεδο των παρεχόμενων ιατρικών υπηρεσιών και τις διαθέσιμες εγκαταστάσεις προηγμένης τεχνολογίας. Επικεντρώνονται στη γεωγραφική χωροθέτηση της χώρας τους και δίδουν στοιχεία άμεσης προσβασιμότητας και συγκοινωνιακών διευκολύνσεων π.χ. κόστος πραγματοποίησης μιας αεροπορικής μετακίνησης, προσφορές αεροπορικών εταιριών. Τα διαφοροποιητικά στοιχεία εντοπίζονται στο ότι : Οι χώρες Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, εμφατικά, πληροφορούν για τους ασφαλιστικούς οργανισμούς υγείας που διαθέτουν (ιδιωτικούς & δημόσιου χαρακτήρα). Οι χώρες Μάλτα, Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία αξιοποιούν και προβάλλουν τα πλεονεκτήματα του Μεσογειακού κλίματος και διατροφής τη φιλική και φιλόξενη συμπεριφορά των κατοίκων. Οι χώρες Ελλάδα, Κύπρος, πληροφορούν για ιατρικές υπηρεσίες κοσμητικής ιατρικής και πλαστικής χειρουργικής σε ανταγωνιστικές τιμές σε σχέση με το μέσο ευρωπαϊκό κόστος. Επιπλέον η Κύπρος Τουρκία εμφατικά πληροφορούν για επεμβάσεις ρινοπλαστικής και τέλος η Κύπρος κάνει ιδιαίτερη αναφορά σε επεμβάσεις αυξητικής στήθους. Η Ελλάδα, επιπλέον επισημαίνει τη διαμόρφωση ελκυστικών προνομιακών πακέτων σε ανταγωνιστικές τιμές ανάλογα με την εποχή. Η Ιταλία από τη δική της πλευρά πληροφορεί για την εξειδίκευσή της, σε επεμβάσεις εμφύτευσης τριχωτού κεφαλής. Η Γαλλία εκτιμά ως πλεονέκτημα της χώρας την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, την εξειδίκευσή της σε ορθοπεδικές και καρδιολογικές επεμβάσεις. Η Μάλτα πληροφορεί [59]

60 για πραγματοποίηση εξειδικευμένων χειρουργικών επεμβάσεων σε τιμές μειωμένες κατά 30% σε σύγκριση με τις αντίστοιχες των χωρών της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η αξιολόγηση των πληροφοριών και των διαθέσιμων στοιχείων, συγκλίνουν στην άποψη ότι η ΑΓΓΛΙΑ θεωρείται Ηγέτης (LEADER) στην Ευρώπη στην ιατρική εξειδίκευση(pollock et al, 2012). Εντούτοις σύμφωνα με στοιχεία από την ηλεκτρονική πηγή (accessed ) η Μαλαισία ανακηρύχθηκε σε Medical Travel Destination για το έτος Διάγραμμα 2. Πηγή: Συμπληρωματικά με τα στοιχεία του διαγράμματος η Μαλαισία για το έτος 2015 δέχθηκε διεθνείς ιατρικούς τουρίστες. Η απονομή «αριστείου» αποδόθηκε κατόπιν αξιολόγησης των παραμέτρων( (accessed ): Αριθμός Εισερχομένων για υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού (επαλήθευση με εγχώρια και διεθνή στατιστικά στοιχεία) Υψηλά επίπεδα ικανοποίησης ιατρικών τουριστών Συντονισμένες δραστηριότητες που συνετέλεσαν στην αύξηση του ιατρικού τουρισμού Η Μαλαισία Έλαβε συνολικά 13 βραβεία στις εξής κατηγορίες: Φορέων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης, Marketing, Ολικής Ποιότητας και Εξυπηρέτησης πελατών, επίτευξης στόχων. Ιδιωτικά Νοσοκομεία της Μαλαισία (Gleneagles Hospital, Kuala Lumpur) βραβεύθηκαν με το βραβείο «Excellence in Customer Service»), International Cosmetic Surgery Clinic of the Year (Beverly Wilshire Medical Centre) Βέλτιστες Πρωτοβουλίες Ποιότητας για το έτος 2015 (Best Quality Initiative of the Year το νοσοκομείο (Imperial Dental Specialist Centre). Βέλτιστες υπηρεσίες ταξιδιωτικών ιστοσελίδων (Best Travel Website of the Year (Ramsay Sime Darby Healthcare) [60]

61 Το βραβείο παρελήφθη, από το Διευθύνοντα Σύμβουλο της Malaysia Healthcare Travel Council (MHTC), ενός οργανισμού που συστήθηκε το 2009 υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας με σκοπό την ανάπτυξη και την προώθηση της ταξιδιωτικής βιομηχανίας της Υγείας της Μαλαισίας. Τα ετήσια Medical Travel Awards, απονέμονται κατόπιν αξιολόγησης στοιχείων από μια επιτροπή ιατρών εμπειρογνωμόνων σε θέματα ιατρικού ταξιδιού (medical travel experts) που αναγνωρίζει την καινοτομία, την αριστεία και τις βέλτιστες πρακτικές χωρών που παρέχουν υπηρεσίες ιατρικού τουρισμού. 3. ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ H Ελλάδα αντιπροσωπεύει το 20% των 15 δημοφιλέστερων προορισμών για πλούσιους επισκέπτες, ενώ η Αθήνα βρίσκεται στην τέταρτη θέση της λίστας, μετά τη Σεούλ, το Ντουμπάι και το Μιλάνο, σύμφωνα με στοιχεία της Switchfly ( & (2016). Επίσης σύμφωνα με στοιχεία μελέτης που εκπόνησε ο ΣΕΤΕ ( 2015) αναφέρει ότι τα επόμενα 8-10 χρόνια ο Τουρισμός θα αποτελέσει τη βασική κινητήριο δύναμη της ελληνικής οικονομίας. Η εκτίμηση είναι ότι η δυναμική των διεθνών επισκεπτών θα προσεγγίσει τα εκατ. με παράλληλη αύξηση μέσης δαπάνης/άτομο. Η δε συνολική συνεισφορά (σε σχέση με το έτος 2013) σε ΑΕΠ θα είναι δις ευρώ (+16 δις) και 1 εκατ. θέσεις εργασίας. Συνεπώς στόχος πρέπει να είναι η δημιουργία ενός ισχυρού και διαφοροποιημένου χαρτοφυλακίου προϊόντων, μεταξύ των οποίων και ο ιατρικός τουρισμός που χρήζει κατάλληλης στρατηγικής προϊόντος, αγοράς, στόχευσης, προώθησης, Υποδομές (Υλικές, Άυλες, Επιχειρηματικό Περιβάλλον). Η Ελλάδα από ένα ευρύ πλέγμα ειδικών μορφών τουρισμού, φαίνεται να διαθέτει τη βασική υποδομή προκειμένου να αναπτυχθεί ανταγωνιστικά ο τουρισμός υγείας εντούτοις για το τμήμα του Ιατρικού Τουρισμού, δεν διαθέτει ξεκάθαρη στρατηγική τοποθέτηση. Η Ελλάδα όμως θα μπορούσε επάξια να ανταγωνιστεί χώρες που επιδεικνύουν καλές πρακτικές ιατρικού τουρισμού γιατί: Είναι αναγνωρίσιμος τουριστικός προορισμός. Με διακριτό «προφίλ» Εμφανίζει έντονη διαφοροποίηση φυσικού περιβάλλοντος και πολιτιστική κληρονομιά Διαθέτει καλό μεσογειακό κλίμα και διατροφή, που ικανοποιεί και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη Καταγράφεται υψηλή επισκεψιμότητα ως τουριστικού προορισμού Επιφέρει επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, γιατί θεωρείται μια σχετικά νέα μορφή εναλλακτικού τουρισμού για τα ελληνικά δεδομένα Η ίδια η χώρα γίνεται περισσότερο γνωστή και τοποθετείται στο χάρτη ως ιδιαίτερος προορισμός Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας στο κλάδο της Υγείας και του Τουρισμού, μέσω της ανάπτυξης συνεργασιών με Ιατρικά Κέντρα του εξωτερικού [61]

62 Εμφανίζονται ευκαιρίες για επενδύσεις με εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό Η ανάπτυξη ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα προϋποθέτει τη δημιουργία ολοκληρωμένου πακέτου ιατρικών υπηρεσιών συμπεριλαμβανομένου και των τουριστικών παρόχων. Για τη διαμόρφωση δυνατοτήτων συμμετοχής της Ελλάδας στη διεθνή αγορά ιατρικού τουρισμού κρίσιμος είναι ο ρόλος των πρακτόρων Ιατρικού Τουρισμού- Medical Tourism Facilitators ( ). Όπως διαφαίνεται στο διάγραμμα 3 και σύμφωνα με τους Porter (1998) Connell (2013) & Ruka,(2015) τα οργανωμένα πακέτα Ιατρικού Τουρισμού θα πρέπει να προωθηθούν στους ενδιαφερόμενους μέσω συγκεκριμένων πιστοποιημένων και επιστημονικά έγκυρων δικτύων, εναρμονίζοντας τη λειτουργία τους με τους δοκιμασμένους στη διεθνή αγορά όρους των συμβολαίων παροχής υπηρεσιών Ιατρικού Τουρισμού τα οποία χρησιμοποιούν οι έμπειροι και αξιόπιστοι επαγγελματίες (Tourism Facilitators). Διάγραμμα 3. Διαχείριση υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού από ιατρικούς τουριστικούς πράκτορες Ιατρικός τουρίστας και υγειονομικοί φορείς Ιατρικός τουρίστας και ενδιάμεσοι πράκτορες/προμη θευτές Σύνολο διενεργούμενων συμφωνιών. Ο ρόλος του κράτους Management. Διαχείριση σχέσεων μετεχόντων στην Ιατρική Τουριστική Βιομηχανία Το ίντερνετ και η ηλεκτρονική διαφήμιση (website advertising) αποτελεί συχνά το βασικό μέσο πληροφόρησης και το κλειδί της οικονομικής διαπραγμάτευσης μεταξύ του υποψήφιου ιατρικού τουρίστα και των προμηθευτών της ενδεδειγμένης υπηρεσίας κατά περίπτωση (Labonté, 2012). Ως εκ τούτου και σύμφωνα με Mason & Wright (2011) η ηλεκτρονική πληροφόρηση θα πρέπει να είναι διαφανής έγκυρη, επικαιροποιημένη, ελκυστική χωρίς γλωσσικά σφάλματα ( accessed ). Επίσης η ανταλλαγή εμπειριών μέσω της χρήσης των κοινωνικών δικτύων είναι πιθανό να αποτελεί ισχυρό εργαλείο μάρκετινγκ, όταν άτομα που αξιολογούν θετικά την εμπειρία τους αποτελούν ενδεχόμενα και τους καλύτερους παγκόσμιους «πρεσβευτές» για τις χώρες ιατρικού τουρισμού (Legido- Quigley H, Passarani I, Knai C, Busse R, Palm W, et al, 2011). [62]

63 Οι κυβερνήσεις και το οργανωμένο κράτος παίζουν ενεργό ρόλο στην προώθηση της βιομηχανίας του ιατρικού τουρισμού με τη συμμετοχή και περιφερειακών οργανισμών στοχεύοντας στην ενίσχυση του συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας. Το κράτος οφείλει να εγγυηθεί: τη διευκόλυνση θεώρησης visa ή νέες κατηγορίες ιατρικών θεωρήσεων για εξειδικευμένες υπηρεσίες (Goodrich, 1987). Να διαμορφώσει ένα ελκυστικό αναπτυξιακό περιβάλλον με φορολογικά κίνητρα, στοχευμένες επενδύσεις σε υποδομές υγειονομικής περίθαλψης, να ενισχύσει την ιατρική τουριστική βιομηχανία με χρηματοδοτήσεις τόσο από το κράτος όσο και ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το κράτος θα πρέπει επίσης να στοχεύει στη διασφάλιση διαφανών προτύπων για την ασφάλεια των ασθενών και να προβλέπει το νομοθετικό πλαίσιο και τους ρυθμιστικούς κανονισμούς σχετικούς με την οργάνωση, λειτουργία των ιατρικών τουριστικών πρακτόρων ( Medical Tourism Facilitators). Η ασφάλιση είναι ένα κρίσιμο συστατικό για την επιδίωξη ιατρικής περίθαλψης στο εξωτερικό, λαμβάνοντας υπόψη όλους τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία του ασθενή (Glinou et al 2010: ). Ο όρος «ιατρική ταξιδιωτική ασφάλιση" προκαλεί σύγχυση στους δυνητικούς ιατρικούς ταξιδιώτες αφού εκτιμούν ότι αυτή θα καλύπτει και ενδεχόμενες επιπλοκές μετά τη θεραπεία ή ακόμη και τις περιπτώσεις της ιατρικής αμέλειας, όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για κάλυψη αντιμετώπισης των επιπλοκών που προκύπτουν από μια θεραπεία στο εξωτερικό και έως του επαναπατρισμού του ιατρικού τουρίστα. Η συμμετοχή σε σημαντικά γεγονότα/ εκδηλώσεις (events) όλων των συμμετεχόντων στη διάρθρωση της ιατρικής τουριστικής βιομηχανίας περιλαμβάνει συνέδρια, εκθέσεις, εμπορικές παραστάσεις, όπου η ανταλλαγή απόψεων εμπειριών αλλά και η βράβευση των καλύτερων πρακτικών (best practices) αφορά όλους τους ενεργά παρόντες. Λαμβάνοντας υπόψη τη διεθνή εμπειρία, είναι γεγονός ότι η βιομηχανία του ιατρικού τουρισμού, αποτελεί κερδοφόρο αναπτυξιακό εγχείρημα καθώς προσελκύονται τόσο επενδύσεις και από το εξωτερικό οι οποίες ενδιαφέρονται να διεισδύσουν στην αγορά του ιατρικού τουρισμού, όσο και τουρίστες υψηλού εισοδηματικού επιπέδου. Η επένδυση δε αυτή, μπορεί να επιφέρει σημαντικά οφέλη τόσο για το ίδιο το κράτος και τους εμπλεκόμενους φορείς όσο και για τους ασθενείς τουρίστες που ουσιαστικά είναι και οι χρήστες των υπηρεσιών (Legido-Quigley et al, 2011) & (Labonté R. 2012). 4. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΧΙΟ Η νήσος Χίος ως περιφερειακή ενότητα Βορείου Αιγαίου, εμφανίζει ιδιαίτερη φυσιογνωμία, ανάλογη με τη γεωμορφολογία και τους ειδικούς προσανατολισμούς της μικρής τοπικής κοινωνίας. Τα βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομιάς της είναι οι παραδοσιακοί οικισμοί. Το «προφίλ» του νησιού εδράζεται σ ένα ισχυρό ιστορικό υπόβαθρο που δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ενότητα του Αρχιπελάγους του Αιγαίου. Παρατηρείται ισόρροπη ανάπτυξη πρωτογενούς, δευτερογενούς, τριτογενούς τομέα, με τη συμμετοχή όλων σχεδόν των κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας. [63]

64 Αξιολογώντας στοιχεία ερευνών που διεξήχθησαν από τους φορείς της περιφερειακής ενότητας της νήσου Χίου, αποτυπώνεται στο διάγραμμα 4 η υφιστάμενη κατάσταση τουρισμού της Χίου, σχετικά με βασικές αγορές εισερχόμενου τουρισμού και ποσοστού διανυκτέρευσης/ εθνικότητα, αξιολογώντας στοιχεία των τριών τελευταίων ετών. Διάγραμμα 4. Πηγή: Περιφέρεια Β. Αιγαίου ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ AUSTRIA 27% 45% 12% 12% 4% BELGIUM CZECH REPUBLIK NETHERLANDS 43% 38% ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥΡΚΟΙ ΑΛΛΟΙ NORWAY 19% Κίνηση στο αεροδρόμιο της Χίου 2015, 2016 Έτος 2015 Αφίξεις επιβατών εσωτερικού : Αφίξεις επιβατών εξωτερικού : Επιμερίζεται ως εξής: Αυστριακοί : 667 Σλοβένοι : 828 Τσέχοι : 665 Ολλανδοί : Νορβηγοί : Έτος 2016 (έως Μάρτιος) Αφίξεις επιβατών εσωτερικού : Αφίξεις επιβατών εξωτερικού : 0 Αριθμός Τούρκων επισκεπτών στη Χίο τα έτη : : : Τα γενικά χαρακτηριστικά της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς του νησιού είναι η υψηλή εποχικότητα, η απουσία της Χίου από τις δύο σημαντικότερες αγορές εισερχόμενου τουρισμού της χώρας (Γερμανία, Μεγ. Βρετανία), η χαμηλή και μειούμενη κίνηση από Ευρωπαϊκές χώρες (μέσω charter) και η μεγάλη εξάρτηση από συγκεκριμένες εθνικότητες (Τούρκοι, Ολλανδοί, Νορβηγοί). Τα στοιχεία της τουριστικής προσφοράς αποτυπώνονται ως εξής: Ξενοδοχειακές κλίνες: (Σύνολο Π.Β.Α.: ) Ενοικιαζόμενα δωμάτια: Τουριστικές κατοικίες : 231 ΣΥΝΟΛΟ: και αποτελεί το 22,17% συναρτήσει της συνολικής δυναμικότητας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. [64]

65 4.1 ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΥΝΑΤΩΝ ΑΔΥΝΑΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ, ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ ΑΠΕΙΛΩΝ (SWOT ANALYSIS) Η κωδικοποίηση στοιχείων από έρευνες που έχουν ήδη διεξαχθεί για το νησί της Χίου, με τη χρήση ποιοτικών παραμέτρων, μας οδηγεί σε μια συνθετική ανάλυση SWOT. Στόχος να διαμορφωθεί αντικειμενική αξιολόγηση της υφιστάμενης θέσης του συγκεκριμένου τουριστικού προορισμού, έτσι ώστε να προκύψει μια εμπεριστατωμένη καταγραφή των δυνατοτήτων οι οποίες θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν σε μια πρώτη προσέγγιση παραμέτρων για την επιλογή υλοποιήσιμων και εφαρμόσιμων στρατηγικών για την ανάπτυξη ιατρικού τουρισμού στη Χίο. ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS) Φυσικό περιβάλλον. Καλό κλίμα και καιρικές συνθήκες Αρχιτεκτονική κληρονομιά Στρατηγική ανάπτυξης τριών προϊόντων με διακριτό προφίλ (μαστίχα, μονοπάτια, πνευματικότητα) Πολλαπλές δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικών θεματικών μορφών τουρισμού. Πρωτογενής τομέας τοπικά προϊόντα με διακριτό προφίλ (μαστίχα) Ανεξάντλητη μέχρι σήμερα τουριστική χωρητικότητα. Αίσθημα ασφαλείας των τουριστών Φιλόξενοι κάτοικοι Διατήρηση «ταυτότητας» και αυθεντικότητας του προορισμού Εγγύτητα με σημαντικούς πυρήνες «εν δυνάμει» αγοραστών Επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα Πανεπιστημίου Αιγαίου ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES) ΑΔΥΝΑΜΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES) Έλλειψη συντονισμένης διαχείρισης του προορισμού (destination management) Τεχνική υποδομή: ποιότητα υφισταμένων συγκοινωνιακών συνδέσεων εσωτερικό οδικό δίκτυο, ύδρευση, αποχετευτικό σύστημα Κοινωνική υποδομή: υγεία, χαμηλή ποιότητα προβολής πολιτισμικής κληρονομιάς (ποιότητα μουσείων, ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων), υποδομές άθλησης. Ελλιπής πολεοδομική και χωροταξική οργάνωση Υποβάθμιση ποιότητας του περιβάλλοντα χώρου (καθαριότητα, σήμανση, δόμηση, κυκλοφοριακό) Προβληματικές αεροπορικές και ακτοπλοϊκές συνδέσεις με ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα Μη συμβατή ποιότητα συναρτήσει των τιμών στις προσφερόμενες τουριστικές και μη υπηρεσίες Έλλειψη δραστηριοτήτων για συγκρότηση εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων Ελλιπής προβολή και προώθηση του συνόλου των πόρων. Διαφοροποίηση του τοπικού τουριστικού προϊόντος. Συγκέντρωση καταλυμάτων κύρια στην πόλη της Χίου που δεν επιτρέπει τη διάχυση της τουριστικής δραστηριότητας, ειδικά στο βόρειο τμήμα του νησιού ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS) [65]

66 Αύξηση ζήτησης εναλλακτικών μορφών τουρισμού Ειδικοί τουριστικοί πόροι που χωρίς να αποτελούν αυτοδύναμους τουριστικούς πόλους, υποστηρίζουν ένα σχεδιασμό ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού (τοπικά προϊόντα υψηλής ποιότητας, παραδοσιακή μεσογειακή κουζίνα, πολιτιστικές εκδηλώσεις κλπ.) Δυνατότητα διείσδυσης σε νέες αγορές με την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της τεχνολογίας για προβολή προώθηση και απευθείας ενημέρωση και πώληση στον καταναλωτή/πελάτη για τα χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος Δυνατότητα ορθολογικού σχεδιασμού και αξιοποίησης των αναπτυξιακών προγραμμάτων Ενίσχυση του ανταγωνισμού με την συνεχή διεύρυνση της προσφοράς και των προορισμών χαμηλού κόστους Πολιτική τιμών, αύξηση συντελεστών έμμεσης φορολογίας. Πλήττεται η διεθνώς παρατηρούμενη τάση συνεχούς βελτίωσης της σχέσης ποιότητας προς τιμή (value for money), με ενδεχόμενο αποτέλεσμα τη διαρκή υποβάθμιση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος Ο ρόλος των tour operators και η τάση ελέγχου προβαλλόμενων προορισμών και των χρονικών περιόδων εμφάνισης (εποχικότητα) και κάλυψης της ζήτησης Ελάχιστες περιφερειακές πρωτοβουλίες για διεθνή τουριστική ανάπτυξη. Μη συμβατός συντονισμός με εθνική στρατηγική τουρισμού 4.2 Ο ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ ΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΧΑΣ Σύμφωνα με πηγές & accessed ) η πολύτιμη ρητίνη της μαστίχας συναντάται σε αναφορές από τον Ηρόδοτο ( π. Χ.) αλλά και σε ιατρικά κείμενα της ύστερης αρχαιότητας την οποία θεωρούσαν ευεργετική για την ανθρώπινη υγεία και της απέδιδαν πολλές ιδιότητες. Σε συνδυασμό με άλλα φυσικά υλικά συντελεί στη θεραπεία πλήθους ασθενειών. Πρόσφατες μελέτες ιατρών του πανεπιστημίου του Νόττιγχαμ αναφέρουν ότι ακόμα και σε ελάχιστες δόσεις η μαστίχα μπορεί να θεραπεύσει το πεπτικό έλκος, λόγω της αντιμικροβιακής της δράσης, ενώ σημαντική είναι και η επίδρασή της στη λειτουργία του ήπατος, καθώς ενεργοποιεί την αποτοξινωτική του δραστηριότητα. Άλλη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, αποκάλυψε και επιβεβαίωσε ότι πολλές από τις φαρμακευτικές δράσεις της μαστίχας, μπορούν να αποδοθούν κυρίως στο ουρσολικό οξύ, αλλά και στο ισομερές του, ολεανολικό οξύ. Η προσθήκη φυσικής μαστίχας Χίου χρησιμοποιείται στη σύγχρονη κοσμετολογία. Οι εταιρείες καλλυντικών και αρωμάτων χρησιμοποιούν το μαστιχέλαιο, σαν αιθέριο έλαιο. Η βιολογική δράση της έχει εκτιμηθεί σε έρευνες in vitro σχετικές με την ικανότητα της για μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δράση, άρα και μεγαλύτερη προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος. Τέλος, γίνεται αντιληπτό πως η μαστίχα Χίου αποτελεί προϊόν μοναδικό, τόσο για τις ιδιότητές της όσο και για την αποκλειστική προέλευσή της, καθώς το μαστιχόδενδρο ευδοκιμεί μόνο στο νησί της Χίου.( accessed ) [66]

67 4.3 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΥΠΟΔΟΜΗ Γ. Ν. ΧΙΟΥ. ΔΙΕΝΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Οι κλίνες του νοσοκομείου ανέρχονται σε έδρες Μονάδας Τεχνητού Νεφρού Η πληρότητα προσεγγίζει το 70,96% (έτος 2015) Εντοπίζεται επάρκεια σε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό. Υπάρχει σύγχρονος αξονικός τομογράφος που εγκαταστάθηκε στο Νοσοκομείο πριν ένα έτος, μέσω κονδυλίων ΕΣΠΑ Προς το παρόν δεν υπάρχει πρόβλεψη για προμήθεια εξοπλισμού μέσω του νέου ΕΣΠΑ Οι προβλεπόμενες οργανικές θέσεις ανέρχονται σε 358 σύμφωνα με το οργανόγραμμα του νοσοκομείου (Επιστημονικό, Νοσηλευτικό, Διοικητικό, Τεχνικό, παραϊατρικό προσωπικό) εκ των οποίων κενές παραμένουν οι 155 θέσεις. (Το ποσοστό των κενών θέσεων αποτιμάται σε ποσοστό 43,2% επί του συνόλου των οργανικών θέσεων και για το ιατρικό προσωπικό σε 16%) Το ποσοστό μείωσης του προϋπολογισμού την τελευταία πενταετία ανέρχεται στο -40% Στο διάγραμμα 5 αποτυπώνεται ο αριθμός νοσηλευθέντων αλλοδαπών στο ηλεκτρονικό σύστημα καταχώρησης του Νοσοκομείου Στο νοσοκομείο διενεργούνται κλινικές έρευνες από το ιατρικό και επιστημονικό προσωπικό για να αποτελέσει η φυσική ρητίνη της μαστίχας δραστική ουσία σε φαρμακευτικό σκεύασμα (Ήδη υπάρχουν αποτελέσματα: (REDUAZ-PCI (dabiga dvan) αντιπηκτικά φάρμακα από το στόμα, σε ασθενείς που υποβάλλονται σε αγγειοπλαστική καρδιάς, ODYSSEY: Ενέσεις με φάρμακο (alivocumab) για την χοληστερίνη, MASTIHA STUDY: Χορήγηση μαστίχας για χοληστερίνη και ζάχαρο) Διάγραμμα 5. Νοσηλευθέντες Αλλοδαποί στο Γ.Ν. Χίου 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Γεγονός είναι ότι η οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών αποτελεί αστάθμητο παράγοντα που δημιουργεί μεγάλη αβεβαιότητα. Αποτέλεσμα αυτής, είναι η δημιουργία αποτρεπτικού κλίματος επενδυτικής δραστηριότητας εφόσον ιδιωτικά κεφάλαια κατευθύνονται σε άλλους προορισμούς και οικονομικές δραστηριότητες. Επίσης η δυσπιστία και η δυσφήμιση της χώρας μας στο εξωτερικό αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για υποψήφιους τουρίστες οι οποίοι διστάζουν να επισκεφτούν τη χώρα μας για να διενεργήσουν ιατρική πράξη. [67]

68 Ο ιατρικός τουρισμός εντούτοις εκτιμάται ως δραστηριότητα υψηλού επενδυτικού κόστους. Πρέπει να διατεθούν πόροι σε υποδομές και έμψυχο δυναμικό, προκειμένου μια γεωγραφική περιοχή όπως η νήσος Χίος να είναι ανταγωνιστική. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσουν οι ιδιώτες επενδυτές και οφείλει το οργανωμένο κράτος να πείσει για τις προοπτικές της συγκεκριμένης επένδυσης. Εκτιμάται ότι είναι εφικτή η δημιουργία δικτύων συνεργαζόμενων επιχειρήσεων (clusters) ιατρικού τουρισμού με : Δημιουργία «πλέγματος» που να θεμελιώνεται στην έννοια της «γεωγραφικής τοποθέτησης» του προϊόντος αναδεικνύοντας τη σημασία της τοπικότητας, και των οικονομικών δυνατοτήτων χωρικής ενότητας σε μια διαρκή ροή καναλιών παραγωγής και πελατών Κλαδική εξειδίκευση στο νέο τουριστικό προϊόν, με διακριτή επωνυμία. Κύριο πυρήνα τη νοσοκομειακή μονάδα, όπου υποστηρικτικά θα συμμετέχουν το πανεπιστήμιο οι τοπικοί τουριστικοί πάροχοι με τη στήριξη και αρωγή του εθνικού συστήματος υγείας και τουρισμού Σύνταξη μελέτης βιωσιμότητας, στηριγμένη στις δυνατότητες των τοπικών παρόχων και φορέων υγείας και τουρισμού (κατάρτιση σχεδίου, συντονισμό και αξιολόγηση δράσεων, προτεινόμενα πακέτα τιμολόγησης και στρατηγικής μάρκετινγκ, εγκατάσταση μηχανισμών παρακολούθησης και εφαρμογής της δράσης ΣΔΙΤ μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα ή αμιγώς ιδιωτική πρωτοβουλία, για λειτουργία ιδιωτικής μονάδας Αιμοκαθαιρόμενων, ή Κέντρου Αποκατάστασης Στο ΓΝ Χίου διενεργούνται κλινικές έρευνες & συμπεριλαμβάνεται η φυσική ρητίνη της μαστίχας, ως δραστική ουσία σε φαρμακευτικά σκευάσματα. Θα μπορούσε να εφαρμοστεί πρόγραμμα ελέγχου του μεταβολικού συνδρόμου ασθενών, που να απαιτεί νοσηλεία, είτε για πρόληψη είτε για θεραπεία. Έλεγχος επίδρασης μαστίχας σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο παχυσαρκίας μέτρησης δεικτών λιπιδίων αίματος και να παρουσιάζονται τα αξιόπιστα ερευνητικά στοιχεία σε διεθνή Forum έτσι ώστε να γνωστοποιούνται οι επιστημονικές δράσεις και να αναπτύσσονται σταδιακά δίοδοι συνεργασίας με διεθνή ερευνητικά και ιατρικά κέντρα προσεγγίζοντας προορισμούς που παραδοσιακά έχουν αναπτύξει δίκτυο υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού. Εν κατακλείδι η επιλεξιμότητα ενός προορισμού για λήψη θεραπείας αποτελεί ένα περίπλοκο σύνολο παραγόντων που επηρεάζουν την τελική απόφαση και καθορίζουν την επιλογή ενός ιατρικού τουρίστα. Η γεωγραφική εγγύτητα, η χρονική διάρκεια του ταξιδιού, η ευκολία προσβασιμότητας εκτιμώνται ως βασικοί παράγοντες. Οι δυνητικοί ιατρικοί τουρίστες πρωτίστως επιθυμούν την ευκολία και την αποφυγή διοικητικών αγκυλώσεων. H τελική επιλογή ενός προορισμού φαίνεται να επηρεάζεται από την εξοικείωση και την πολιτιστική εγγύτητα/ ομοιότητα συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας, της θρησκείας, των γαστρονομικών επιλογών, έθιμα και πρακτικές. Η εικόνα του προορισμού, η φήμη, τα «στερεότυπα» τα οποία δύσκολα αναστρέφονται, το κλιματικό περιβάλλον, τα τουριστικά αξιοθέατα και εγκαταστάσεις μπορούν επίσης να επηρεάσουν την αντίληψη του ιατρικού τουρίστα καθώς αποτελούν ιδιαίτερα ελκυστικούς παράγοντες λήψης αποφάσεων. [68]

69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Beichl L. (2009) Market Demand assessment and Marketing Strategy for Medical Tourism. This publication was produced for review by the United States Agency for International Development June 15, 2009 Connell J. (2006) Medical tourism: Sea, sun, sand and surgery Tourism Management 27, pp Connell, J. (2013). Transnational health care: global markets and local marginalization in medical tourism. In B. Parry, T. Brown & B. Greenhough (eds.) Bodies across borders. Farnham: Ashgate Didaskalou E., D. Lagos, P. Nastos (2009), «Wellness Tourism: evaluating destination attributes for tourism planning in a competitive segment market. TOURISMOS, V.4, N.4, pp Glinou, I. A., Baeten, R., Helble, M. & Maarse, H. (2010). A typology of cross-border patient mobility. Health & Place, 16, pp Goodrich J. & Goodrich (1987) Health Care Tourism. In Managing Tourism, S.Medlik,Oxford: Butterworth Heinemann Horowitz, M. D., Rosensweig, J. A. & Jones, C. A. (2007), Medical tourism: globalization of the healthcare marketplace. MedGenMed, 9, 33. Legido-Quigley H, Passarani I, Knai C, Busse R, Palm W, et al.. (2011) Crossborder healthcare in the European Union: clarifying patients rights. BMJ 342. Labonté R. (2012) Overview: Medical Tourism Today: What, Who, Why and Where? Transdisciplinary Studies in Population Health Series/Collection d études transdisciplinaire en santé des populations Vol. 4 (1) Lundberg, C. (1980) Medical Tourism, Prentice Hall Lunt N., Smith R., Exworthy M., Stephen T. Green Horsfall D. and Mannion R. (2015) Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A scoping review at Mason, A. & Wright, K. B. (2011) Framing medical tourism: An examination of appeal, risk, convalescence, accreditation, and interactivity in medical tourism web sites Journal of Health Communication, 16(2) Μοίρα Π., Μυλωνόπουλος Δ. (2014) «Τουρισμός υγείας και ταξίδι υγείας. Κοινωνιολογική προσέγγιση και εννοιολογική διασαφήνιση» e-περιοδικό Επιστήμης & Τεχνολογίας e-journal of Science & Technology (e-jst) (2), 9, 2014 Mueller Η.& Kaufmann E.L. (2001) Wellness Tourism: Market analysis of a special health tourism segment and implications for the hotel industry Research Institute for Leisure and Tourism, Journal of Vacation Marketing, Volume 7 Number 1 (2001), pp 5-17 Pocock NS, Phua KH (2011) Medical tourism and policy implications for health systems: A conceptual framework from a comparative study of Thailand, Singapore and Malaysia. Globalization and Health 7. Pollock AM, Price D, Roderick P, Treuherz T, McCoy D, et al. (2012) How the Health and Social Care Bill 2011 would end entitlement to comprehensive health care in England. Lancet 379: Porter, M.E.(1998), Clusters and the new Economics of Competition Harvard Business Review [69]

70 Ruka Eva (2015) European Hospital and Healthcare Federation September 2015 A report written, HOPE intern, under the supervision of Pascal Garel, HOPE Chief Executive Medical Tourism HOPE Smith M. & Kelly C. (2006) Wellness Tourism Tourism Recreation research vol. 31(1), 2006: 1-4 Turner L (2010) "Medical tourism and the global marketplace in health services: U.S. patients, international hospitals, and the search for affordable health care. Int J Health Services 40 (3): Πηγές Internet data/assets/pdf_file/0004/251878/review-of-socialdeterminants-and-the-health-divide-in-the-who-european-region-final-report.pdf World Health Organization Review of social determinants and the health divide in the WHO European Region: final report (2014) UCL Institute of Health Equity Publications WHO Regional Office for Europe (accessed ) Ανάπτυξη Ιατρικού τουρισμού στην Ελλάδα. Μελέτη που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (Νοέμβριος 2012) (accessed ) International Medical Tourism Awards (accessed ) /greece2016.pdf (2016) Travel & Tourism ECONOMIC IMPACT 2016 GREECE MEDICAL TRAVEL ARTICLES Τουριστικός Στρατηγικός Σχεδιασμός Οδικός Χάρτης Υλοποίησης. (accessed ) Συνοπτική Αναφορά των Επιστημονικών Δημοσιεύσεων γύρω από τις Ευεργετικές Δράσεις της Φυσικής Μαστίχας Χίου B9%CF%87%CE%B1-%CF%87%CE%B9%CE%BF%CF%85/ Μαστίχα Χίου Tα θαυματουργά δάκρυα (Ιούλιος 2012)(accessed ) Ο ρόλος της μαστίχας Χίου στην υγεία ( ) (accessed ) (2011), Health at a Glance 2011: OECD Indicators, OECD Publishing.. The road map to medical tourism success Services for destinations, tourism associations, healthcare organisations, hospitals and clinics. (2013) Intuition Communication Ltd 2013(accessed ) [70]

71 (2015) Medical Tourism Association Our integrated Program Initiatives TAILORED TO YOUR NEEDS presented by THE medical tourism association USA Copyright Medical Tourism Association World Health Organization 2015 The European health report 2015 Targets and beyond reaching new frontiers in evidence (accessed ) Πιλοτική έρευνα ικανοποίησης επισκεπτών στο Αεροδρόμιο Χίου «Όμηρος» Χίος, Νοέμβριος 2014 Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης Τουρισμού Τμήμα Τουρισμού Π. Ε. Χίου Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Συνάντηση Φορέων για τον Τουρισμό (26 Νοεμβρίου 2014) Διεύθυνση Τουρισμού, Τμήμα Τουρισμού ΠΕ Χίου [71]

72 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ YACHTING ΣΤΗ ΧΙΟ Α. Ιωαννίδης Μεταπτυχιακός Φοιτητής Σχολή Επιστημών της Διοίκησης Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση & Πολιτική του Τουρισμού» Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με την παρουσίαση αυτή αποσκοπούμε στην παράθεση τεκμηριωμένων στοιχείων τόσο σε θεωρητικό όσο και πρακτικό επίπεδο, που απαντούν σε βασικά ερωτήματα σχετικά με την θετικά ανοδική πορεία που μελλοντικά μπορεί να έχει η ειδική και εναλλακτική μορφή του τουρισμού Γιότινγκ στο νησί της Χίου. Κάνουμε μια σύντομη περιγραφή εισαγωγικών εννοιών του τουρισμού Γιότινγκ και παραθέτουμε ποσοτικά και ποιοτικά στατιστικά στοιχεία για την ποικιλότροπη θετική οικονομική και κοινωνική επίδραση του σε έναν προορισμό. Περιγράφουμε τα πλεονεκτήματα που έχει η Χίος αναφορικά με την ανάπτυξη του τουρισμού Γιότινγκ. Εν συνεχεία, κάνουμε μια σύντομη ανάλυση της προσφοράς τουρισμού Γιότινγκ στην Χίο και της εικόνας της στο διαδίκτυο. Εξηγούμε με ποιόν τρόπο επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικούς κλάδους μπορούν να συνδράμουν στην δημιουργία πλεγμάτων συνεργασιών και να προσφέρουν ανταγωνιστικά ολοκληρωμένα προϊόντα θαλάσσιου και Γιότινγκ τουρισμού στην Χίο. Προχωρώντας την παρουσίαση μας κάνουμε αναφορά στα οικονομικά οφέλη της Χίου που προκύπτουν από την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού. Δεν παραλείπουμε να αναφερθούμε και στις αδυναμίες που σημειώνονται σε επίπεδο προορισμού και διαχείρισης του. Η παρουσίαση κλείνει με σύντομη σκιαγράφηση του ανταγωνισμού που επικρατεί στον χώρο του τουρισμού Γιότινγκ καθώς και καταλήγει με μια σειρά προτάσεων πολιτικής. Λέξεις κλειδιά: τουρισμός, ανάπτυξη γιότινγκ, Χίος 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ YACHTING Ο τουρισμός Γιότινγκ ανήκει στην ομάδα προϊόντων με κεντρικό κίνητρο τη θάλασσα και το παράκτιο περιβάλλον. Τουρίστες με κυρίαρχο κίνητρο αυτό έλκονται από θαλάσσια σπορ, από την ιστιοπλοΐα, το Γιότινγκ ή και την κρουαζιέρα. Ο τουρισμός Γιότινγκ σχετίζεται με τον Οργανωμένο Μαζικό Τουρισμό Διακοπών (ΟΜΤΔ) καθώς και με τις Ειδικές και Εναλλακτικές μορφές τουρισμού (ΕΕΜΤ) αποτελώντας ένα ειδικό τουριστικό προϊόν. Για πληρέστερη σαφήνεια παραθέτουμε τον ορισμό αυτής της μορφής ο οποίος έχει ως εξής: «Ο τουρισμός Γιότινγκ και ιστιοπλοΐας πραγματοποιείται με την εκμίσθωση διαφορετικών τύπων σκαφών τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τόπος διαμονής και αναψυχής και ως μέσο μετακίνησης από ομάδα ατόμων με ομοειδή χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν από κοινού πρόγραμμα θαλάσσιας περιήγησης». Αρκετές μελέτες που [72]

73 πραγματοποιήθηκαν για την Ε. Ε έχουν αποδείξει (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014) ότι μεταξύ όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στη θάλασσα, η πιο σημαντική και ταχύτερα αναπτυσσόμενη (από οικονομικής και εργασιακών ευκαιριών σημασίας) είναι ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός συμπεριλαμβανομένων των διάφορων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το νερό και τη θάλασσα 1. Ο θαλάσσιος τουρισμός στην Ελλάδα άρχισε να αναπτύσσεται τη δεκαετία του 1960 και, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς, σύμφωνα με τα ποσοτικά στοιχεία των δραστηριοτήτων του. Οι κυριότερες μορφές της οργανωμένης αγοράς του Θαλάσσιου Τουρισμού στην Ελλάδα είναι η Κρουαζιέρα, η Ιδιωτική Θαλάσσια Περιήγηση και η Παράκτια Τουριστική Ναυτιλία (Διακομιχάλης, 2009). Ο τουρισμός Γιότινγκ θεωρείται η πιο συναλλαγματοφόρος δραστηριότητα του τουρισμού. Αναφορικά με το πλωτό μέσο που χαρακτηρίζει και αποτελεί αυτή τη μορφή τουρισμού, αυτό κατηγοριοποιείται σε ιδιόκτητα, επαγγελματικά (ναύλος) και ερασιτεχνικά. Οι όροι Yacht, γιωτ, θαλαμηγός, πολυτελή πλοία είναι ισοδύναμοι και είναι οι συχνότεροι που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή και αναφορά στον τουρισμό Γιότινγκ. Εδώ το βασικό γνώρισμα είναι η ιδιωτική χρήση των σκαφών αναψυχής από τους πελάτες τουρίστες για ψυχαγωγικούς και μόνον σκοπούς. Η ενοικίαση τους μπορεί να είναι ημερήσια, εβδομαδιαία ή ανά περιόδους. Οι τύποι σκαφών που χρησιμοποιούνται σε τούτη τη μορφή τουρισμού διακρίνονται στην βιβλιογραφία σε επτά. Πρόκειται για τους: Ιστιοφόρα (Sailing Yacht) τα οποία φέρουν πανιά και πλήρωμα, Ιστιοφόρα χωρίς πλήρωμα (bareboats) στα οποία ο τουρίστας (μέλος της ομάδας ενοικίασης) έχει τις απαραίτητες πιστοποιήσεις και άδειες να είναι ο ίδιος κυβερνήτης του σκάφους την περίοδο ενοικίασης, Παραδοσιακά καΐκια (Motor Sailers) τα οποία σε προγενέστερη χρήση τους ήταν αλιευτικά ή εμπορικά, Πολυτελή καΐκια (Luxury Motor Sailer) με πανιά και μηχανή, Μηχανοκίνητα Μικρά (Motor Yacht), Θαλαμηγοί (Mega Yacht) με μηχανή και πλήρωμα και τέλος Μεγάλα μηχανοκίνητα καΐκια που στην ουσία πρόκειται για μικρά κρουαζιερόπλοια. Περνώντας σε ποσοτικά και ποιοτικά στατιστικά στοιχεία που συλλέξαμε από δευτερογενή έρευνα, αναφέρουμε τα εξής. Στην Ελλάδα οι θέσεις ελλιμενισμού που προσφέρονται σε μαρίνες παράγουν 389 άμεσες θέσεις εργασίας στις μαρίνες ενώ από σχετική μελέτη Ισπανικής Ένωσης Τουριστικών Λιμένων που έγινε το 2010 βρέθηκε ότι στην Βαρκελώνη για κάθε 100 νέες θέσεις σκαφών σε μαρίνες δημιουργούνται 4,4 νέες θέσεις εργασίας στη μαρίνα και 100 θέσεις εργασίας σε υποστηρικτικούς για το yachting κλάδους της τοπικής οικονομίας. Η αναλογία αυτή δείχνει ξεκάθαρα τα πολλαπλασιαστικά οικονομικά οφέλη που μπορεί να έχει ο τουρισμός Γιότινγκ τόσο στην εθνική όσο και στην νησιωτική οικονομία. Κατ επέκταση τα κοινωνικά θετικά οφέλη να συνυπολογιστούν (συγκράτηση πληθυσμού και νέων κ.α.). Σύμφωνα ακόμα με την ίδια μελέτη για κάθε μια θέση εργασίας σε μαρίνα δημιουργούνται 9 θέσεις εργασίας στην τοπική οικονομία. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι απασχολούνται στον κλάδο περί τις άτομα κατά μέσο όρο. Ακόμη σύμφωνα με την ισπανική μελέτη του 2010, κάθε τουρίστας που ξοδεύει 100 σε μία μαρίνα, ξοδεύει επιπλέον 450 στην τοπική οικονομία. Στοιχεία σαν και αυτά αποδεικνύουν την σημασία προσέλκυσης τέτοιου κοινού προκειμένου η οικονομικές επιδόσεις να βελτιωθούν. Αναφορικά με το προηγούμενο, η ένδειξη των [73]

74 Ισπανών για ημερήσια δαπάνη του yachting τουρίστα ανέρχεται σε 111,50 / ημέρα όταν η αντίστοιχη άλλων μορφών τουρισμού δεν ξεπερνάει τα 60 /ημέρα. Σύμφωνα με έρευνα του LSE ο τομέας σκαφών αναψυχής επιφέρει έσοδα μόλις 600 εκ. ετησίως στην Ελλάδα όταν στις Ισπανία, Ιταλία και Γαλλία επιφέρει περί τα 4,5 δις. Η πολύ μεγάλη αυτή απόκλιση δείχνει και την φοροεισπρακτική ανικανότητα της Ελλάδος, όπως επίσης και την αδυναμία της να φορολογήσει τον κλάδο του yachting με σωστά κριτήρια με αποτέλεσμα να χάνει σημαντικά έσοδα. Η ενοικίαση σκάφους ορισμένες φορές και αναλόγως περιοχής δύναται να είναι οικονομικά πιο συμφέρουσα από την ενοικίαση καταλύματος και λοιπών υπηρεσιών καθώς το σκάφος συνδυάζει πολλούς προορισμούς χωρίς επιπλέον έξοδα διαμονής και μετακίνησης. Χαρακτηριστικά να αναφέρουμε έναν μέσο όρο ενοικίου ύψους για την περίοδο του 2016 στην ελληνική αγορά. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε 6 άτομα για 6 βράδια συμπεριλαμβανομένου καπετάνιου (skipper). Οι κύριες αγορές από όπου προέρχεται ο μεγαλύτερος όγκος της ζήτησης είναι οι Βορειοευρωπαίοι, όπως οι Γερμανοί, Ελβετοί, Ολλανδοί, Βέλγοι, Νορβηγοί, Ιταλοί και Ρώσοι. Κλείνοντας την πρώτη ενότητα θα αναφερθούμε στην τρέχον κατάσταση στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε διαρροή και φυγή σκαφών από μαρίνες της Αττικής, οι οποίες πλέον έχουν πληρότητα 65%, σε μαρίνες της Τουρκίας, της Κροατίας και του Μαυροβουνίου, γεγονός που έπληξε σημαντικά τον κλάδο. Για αντιμετώπιση των παραπάνω, και σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΣΙΤΕΣΑΠ χρειάζονται καινούργια ανοίγματα σε αγορές όπως η Κίνα, η Ινδία και η Αμερική. Ακόμη, την περίοδο μειώθηκαν κατά 80% οι ναυλώσεις σκαφών στο βορειοανατολικό Αιγαίο Δωδεκάνησα, περιοχές δηλαδή που επηρεάστηκαν από το προσφυγικό ζήτημα. 2. ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ YACHTING ΣΤΗ ΧΙΟ Τα κυριότερα συγκριτικά πλεονεκτήματα που παρουσιάζει η Χίος έναντι άλλων νησιωτικών προορισμών όσον αφορά την ανάπτυξη του τουρισμού Γιότινγκ είναι θα λέγαμε τέσσερα. Οι καιρικές συνθήκες, το ανθρώπινο δυναμικό, η απουσία του ΟΜΤΔ και οι ιστορίες που έχει το νησί να διηγηθεί (λόγω παρελθόντος νησιού και ναυτοσύνης των κατοίκων του). Η ιεράρχηση και στάθμιση τους έγκειται στην κρίση και τις ανάγκες του κάθε τουρίστα ή ομάδας τουριστών που επιλέγουν αυτή τη μορφή για την αναψυχή τους. Η σειρά παρουσίασή τους από εμάς είναι τυχαία και δεν αντιπροσωπεύει καμία στάθμιση. Αρχικά, από προσωπικές συνεντεύξεις με επαγγελματία του χώρου (Γιώργος Μάμμας, η επιχείρηση Chios Yachting) που δραστηριοποιείται στην Χίο ενημερωθήκαμε ότι βασικό πλεονέκτημα ενός ιστιοπλόου που επιλέγει την Χίο είναι η παρουσία δυνατών ανέμων που πνέουν στην περιοχή με ταυτόχρονα όμως μικρό κυματισμό λόγω Οινουσσών. Αυτός ο συνδυασμός καιρικών και θαλάσσιων συνθηκών κάνει το μέρος αυτομάτως κατάλληλο για ιστιοπλοΐα ή/και εκδρομές εξορμήσεις με σκάφος. Δεύτερο πλεονέκτημα της Χίου αποτελεί το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει και κατοικεί σε αυτό. Λόγω της ύπαρξης και λειτουργίας σχολών Ναυτιλίας και Μηχανικών καθώς και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σχετικών με αυτά, υπάρχει το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό με γνώσεις σχετικές να στελεχώσει επιχειρήσεις του κλάδου. [74]

75 Ακόμη, η ναυτοσύνη που χαρακτηρίζει μεγάλο ποσοστό του ντόπιου πληθυσμού είναι μία θετική διάσταση. Εν συνεχεία, η απουσία του Οργανωμένου Μαζικού Τουρισμού Διακοπών στην Χίο αποκτά άλλη διάσταση και αποτελεί θετικό παράγοντα για μερίδα τουριστών που κυρίαρχο κίνητρο έχουν την επαφή με την θάλασσα. Έτσι, λόγω χαμηλών αφίξεων και διανυκτερεύσεων στην Χίο όλη την περίοδο του χρόνου, η φέρουσα ικανότητα του νησιού δεν απειλείται ούτε η περιβαλλοντική πίεση είναι υψηλή. Υπάρχουν άρα διαθέσιμοι οικονομικοί και περιβαλλοντικοί πόροι να αξιοποιηθούν και να καταναλωθούν από τουρίστες yachting. Τέλος, η Χίος έχει την δυνατότητα να διηγηθεί στους επισκέπτες της «Ιστορίες» από το παρελθόν της κα να προσφέρει θεματικές ιστιοπλοϊκές διαδρομές εμπνευσμένες από την ιστορία της. Πολιτιστικές θαλάσσιες διαδρομές σε συνδυασμό με ξενάγηση σε σημεία μνημεία αποτελούν δείγμα τέτοιων προτάσεων. Επανερχόμενοι στο πρακτικό κομμάτι, η Χίος απέχει κατά μέσο όρο 10 ναυτικά μίλια από το γειτονικό Τσεσμέ και τις Οινούσσες και 45 από τα Ψαρά και την Ικαρία. Αυτοί οι προορισμοί αποτελούν και τους κυριότερους που θα παρουσιάσουν ζήτηση από τον ενδιαφερόμενο τουρίστα yachting που θα επιλέξει την Χίο. Αν αντιθέτως ο ενδιαφερόμενος θελήσει να παραμείνει στην Χίο, τότε περιμετρικά του νησιού μπορεί να συνδυάσει, πεζοπορία, ιστιοπλοΐα ή γενικά ιδιωτική θαλάσσια περιήγηση, ψάρεμα, κατάδυση, γαστρονομία, φυσιολατρία και επίσκεψη θρησκευτικών μνημείων. Έτσι, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι clusters επιχειρήσεων που δραστηριοποιούντα σε υπαίθριες δραστηριότητες, ξεναγήσεις, μεταφοράς προσωπικού και λιανικού εμπορίου, εύκολα μπορούν να ευδοκιμήσουν. Εξετάζονται περαιτέρω τα πολλαπλασιαστικά οφέλη που θα έχει η Χίος από την ανάπτυξη του τουρισμούyachting, βλέπει κανείς ότι ακόμη και αν οι υποδομές της υστερούν κατά τόπους, παρόλα αυτά υπάρχουν κι άλλοι λόγοι κάποιος να επενδύσει στην Χίο ή να την επιλέξει ως προορισμό μελλοντικά. Πιο ειδικά, αυτοί αφορούν λόγους αποθήκευσης και στάθμευσης σκαφών σε μαρίνες καθώς επίσης και λόγους ανεφοδιασμού / συντήρησης κατά την θερινή περίοδο. Έτσι ακόμη και αν δεν επιλέξει ο τουρίστας την Χίο για τουρισμό, εάν το νησί του δώσει το κατάλληλο κίνητρο, θα την επιλέξει για υποστηρικτικές υπηρεσίες. Εξάλλου όπως προαναφέραμε η ύπαρξη του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού ευνοεί κάτι τέτοιο. Η Χίος έχει την δυνατότητα να διεκδικήσει μερίδιο αγοράς από την γειτονική μαρίνα του Τσεσμέ, προσφέροντας χαμηλότερες τιμές στα τέλη ελλιμενισμού και φύλαξης. Πέραν τούτων, η Χίος διεκδικεί και συμμετέχει σε ιστιοπλοϊκούς αγώνες και στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης (2016) προσελκύοντας τουρίστες για το σκοπό αυτό. Μελλοντικά, ακολουθώντας οι αρμόδιοι τοπικοί φορείς σωστό μάρκετινγκ, διαφήμιση και χρηματοδότηση, μπορούν να αυξήσουν τις συμμετοχές αυτές, να αναδείξουν την Χίο σε σταθμόπροορισμό για διεθνείς αγώνες, shows και εκθέσεις σκαφών και προϊόντων yachting. Τέλος, στα πλαίσια της πολιτισμικής ανάδειξης της ιστορίας του νησιού η Χίος έχει τη δυνατότητα να αναδειχθεί σε σημείο εκκίνησης θεματικών ιστιοπλοϊκών διαδρομών στο Αιγαίο προσελκύοντας ομάδες σκαφών (flotilla sailing). 3. ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ YACHTING ΣΤΗ ΧΙΟ [75]

76 Στην Χίο σήμερα υπάρχουν εννέα κύρια σημεία ελλιμενισμού σκαφών. Λιμένες, καταφύγια, αγκυροβόλια και μαρίνες εναλλάσσονται κατά μήκος της ακτογραμμής του νησιού. Ωστόσο, η λειτουργικότητα και καταλληλότητα κάποιων από αυτά είναι υπό αμφισβήτηση. Ύστερα από συνομιλίες με χρήστες των υποδομών αυτών πληροφορηθήκαμε ότι υπάρχει υστέρηση σε παροχή νερού και ηλεκτρικού ρεύματος σε αρκετά σημεία των μαρίνων, υπάρχει ύφαλος στην είσοδο μιας εκ των μαρίνων του νησιού πολύ επικίνδυνο και δεν υπάρχει πρόβλεψη για χώρο για πρόσδεση mega-yacht σκάφους σε περιφερειακές μαρίνες (παρά μόνο στο κεντρικό λιμάνι της Χίου). Ρητή αναφορά στις αδυναμίες που προαναφέραμε γίνονται στο διαδίκτυο σε σχετικές σελίδες με τουρισμό Γιότινγκ στην Χίο. Συνεχίζοντας την ανάλυση μας, επισημαίνουμε ότι σοβαρό μειονέκτημα για την Χίο και την ανάπτυξη τουρισμού Γιότινγκ, αποτελεί η προσβασιμότητα στο νησί. Πιο συγκεκριμένα, αγορές από Βόρεια Ευρώπη ή Ασία δεν έχουν την δυνατότητα να επισκεφτούν το νησί με πτήσεις charter, καθώς οι υποδομές του αεροδρομίου του νησιού δεν το επιτρέπουν. Ο χρόνος που διαθέτει ένας τουρίστας είναι περιορισμένος και εύκολα θα προτιμήσει προορισμούς στους οποίους χωρίς χρονικό κόστος μπορεί να μεταβεί. Τρίτον, μειονέκτημα και πρόβλημα για την ανάπτυξη τουρισμού Γιότινγκ στην Χίο αποτελεί η έλλειψη συνεργιών μεταξύ επιχειρήσεων και η επίτευξη οικονομιών κλίμακας που θα επιτρέψουν στους προμηθευτές και παρόχους προϊόντων yachting να προσφέρουν ανταγωνιστική τιμή αγοράς. Αυτό συμβαίνει διότι δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς ο τουρισμός αυτής της μορφής, επομένως και η προσέλκυση επιχειρήσεων δεν αποτελεί ασφαλή ή/και κερδοφόρα διαδικασία. Σε προσωπική συνέντευξη με επαγγελματία (τουρισμού yachting) της περιοχής ενημερωθήκαμε ότι μελλοντικά υπάρχει η πιθανότητα μεταφοράς της δραστηριότητας σε άλλον τουριστικό προορισμό. Τέλος, η έλλειψη προμηθευτή τροφοδοσίας (catering) σε επαγγελματικά σκάφη αποτελεί τροχοπέδη για την περαιτέρω ανάπτυξη. Ολοκληρώνοντας την περιγραφή των αδυναμιών, θα κάνουμε λόγω για τον ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει η Χίος ως προορισμός τουρισμού Γιότινγκ. Έτσι, η γειτονική Τουρκία διαθέτοντας νέες σύγχρονες μαρίνες σε Τσεσμέ, Urla, Κουσάντασι, Μπόντρουμ, εξοπλισμένες με συστήματα ελέγχου, φύλαξης και συντήρησης σκαφών υψηλών προδιαγραφών αποτελεί τον βασικότερο ανταγωνιστή της Χίου. Γενικότερα στον μεσογειακό χώρο η Κροατία έχει κερδίσει τα τελευταία χρόνια μεγάλο μερίδιο αγοράς και αποτελεί έναν αντίπαλο θα λέγαμε. Εντός συνόρων, οι μαρίνες στα νησιά Μυτιλήνη, Σάμος, Ρόδος, Κως όπως επίσης και ο Πειραιάς αποτελούν τους κυριότερους ανταγωνιστές της Χίου. 4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟ YACHTING ΣΤΗ ΧΙΟ Έχοντας υπόψη μας την ανωτέρω ανάλυση της κατάστασης, των ευκαιριών και των αδυναμιών της Χίου στον τουρισμό yachting, κρίνουμε σκόπιμο να τελειώσουμε την παρουσίαση μας με μερικές προτάσεις πολιτικής οι οποίες εάν εφαρμοστούν θα διευκολύνουν κατά πολύ τους άμεσα ενδιαφερόμενους τουρίστες, θα προσελκύσουν νέους επενδυτές και μακροχρόνια θα αυξήσουν τα δημόσια έσοδα. Έτσι, προτείνουμε αρχικά την επάνδρωση και βελτίωση των υπαρχουσών υποδομών και όχι την δαπάνη χρημάτων για κατασκευή νέων. Η επάνδρωση αφορά [76]

77 κυρίως τεχνικό εξοπλισμό παροχής πόσιμου νερού, ηλεκτρικού ρεύματος και εξοπλισμό αποθήκευσης αι ασφάλισης ελαφρύ εξοπλισμού που φέρουν τα κάθε τύπου σκάφη. Οι λιμένες Χίου, Μεστών, Βολισσού και Λαγκάδας αποτελούν τέτοια παραδείγματα καθώς διαθέτουν θέσεις ελλιμενισμού αλλά υστερούν στις παροχές που προαναφέραμε. Ακόμη, καθώς ο ανθρώπινος παράγοντας και η προσωπική επικοινωνία αποτελούν κεντρικά ζητήματα και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την τουριστική ανάπτυξη ενός προορισμού, η πρόσληψη εξειδικευμένων εργαζομένων σε θέματα yachting και τουρισμού θα ήταν σκόπιμο να γίνει. Εν συνεχεία η εύκολη και γρήγορη αδειοδότηση τουριστικών σκαφών αναψυχής χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια σε συνδυασμό με μειωμένα δημοτικά τέλη για επιχειρήσεις θαλάσσιου τουρισμού θα ήταν ισχυρά κίνητρα για κάποιους με εισόδημα επαρκές να επενδύσει στον κλάδο αυτόν. Επιπρόσθετα, όπως μας ανέφερε και επαγγελματίας του χώρου η επένδυση σε μικρά ναυπηγεία-νεώρια στην Χίο για την ετήσια φροντίδα σκαφών (ανέλκυση, επιδιόρθωση, συντήρηση και φύλαξη) θα ήταν μία πολύ σημαντική θετική εξέλιξη. Θα απαλλαγούν οι υπάρχοντες πλοιοκτήτες από πρόσθετα έξοδα μεταφοράς σε γειτονικούς προορισμούς για την συντήρηση τους και ταυτόχρονα θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στην τοπική κοινωνία μειώνοντας τα ποσοστά ανεργίας. Τέλος, η διεκδίκηση συμμετοχής και προβολής της Χίου σε διεθνείς εκθέσεις θα πρέπει να παραμείνει μία από τις προτεραιότητες του δήμου, της περιφέρειας και άλλων φορέων καθώς η προώθηση και διαφήμιση του νησιού είναι απαραίτητη για την αύξηση της ζήτησης. Βιβλιογραφία Βενετσανοπούλου Μ., (2006), Η Κρατική Συμβολή στον Τουρισμό, Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, Interbooks, Αθήνα. Γκρίμπα Ε., Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π., (2011), Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού: ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, Κριτική, Αθήνα. Διακομιχάλης, Μ. Ν. (2009), Ο θαλάσσιος τουρισμός και οι οικονομικές επιδράσεις του, Σταμούλη Α.Ε., Αθήνα. Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π., (2001), Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Κριτική, Αθήνα. Λαγός Δ., (2005), Τουριστική Οικονομική, Κριτική, Αθήνα. [77]

78 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ε. Λευκοπούλου Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Σχολή Επιστημών της Διοίκησης Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση & Πολιτική του Τουρισμού» Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ο συνεδριακός τουρισμός παρουσιάζει έναν ιδιαίτερο δυναμισμό στη ζήτηση του, ο οποίος αποδεικνύεται εμφανώς από τα διεθνή στατιστικά στοιχεία. Οι συγκεντρώσεις ενός αριθμού ατόμων σε έναν προορισμό, στο πλαίσιο της διοργάνωσης του συνεδρίου, σε συνδυασμό με προγράμματα τουριστικού περιεχομένου (όπως επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, συμμετοχή σε πολιτιστικά δρώμενα και κρουαζιέρες κ.α.), θα μπορούσαν να οριστούν ως η βάση του συνεδριακού τουρισμού ένας συνδυασμός της εργασίας με την ανάπαυση, την αναψυχή και την περιήγηση. Τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη από την ανάπτυξη του εντάσσονται σε μια σειρά από αλληλοεξαρτώμενες δράσεις και ενέργειες, οι οποίες θα πρέπει να σχεδιαστούν σε Τοπικό Επίπεδο, όταν αφορούν δραστηριότητα εστιασμένη σε συγκεκριμένα χωρικά σύνορα, όπως αυτά της νήσου Χίου. Το εγχείρημα της ανάπτυξης του συνεδριακού τουρισμού μικρών και μεσαίων θεματικών συνεδριακών εκδηλώσεων απαιτεί αναπτυξιακή στρατηγική που να στηρίζεται στο τρίπτυχο Ανάπτυξη - Βιωσιμότητα - Ανταγωνιστικότητα και μια προτεινόμενη πολιτική σύζευξης των αξόνων Συντονισμός - Συνέργειες- Συνεργασίες. Λέξεις Κλειδιά: Συνεδριακός Τουρισμός, ΕΕΜΤ, Τοπικό Επίπεδο, Χίος Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Η ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού εστιασμένη και χωροθετημένη σε τοπικό επίπεδο - στην περίπτωση μας στο νησί της Χίου- έγκειται στις αρχές και επιταγές ενός ευρύτερου πλαισίου οικονομικής δραστηριότητας, η οποία συναρτάται αναμφισβήτητα με τους στόχους και τους τύπους του τουριστικού σχεδιασμού, το επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης που αφορά είτε τον αστικό χώρο είτε τις διάφορες χωρικές ενότητες της υπαίθρου και τέλος, τη συνολική αναπτυξιακή διαδικασία που ακολουθεί ο προορισμός. Το επιτυχές αποτέλεσμα του εγχειρήματος μιας τουριστικής δραστηριότητας όπως η ανάπτυξη του Συνεδριακού Τουρισμού σε Τοπικό Επίπεδο αναφέρεται σε μια σειρά από αλληλεξαρτώμενες δράσεις και ενέργειες. Η οριοθέτηση του αντικειμένου και ο προσδιορισμός των στόχων θα πρέπει να αποτελούν βασικούς άξονες του στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδιασμού και να προηγούνται χρονικά των υπολοίπων ενεργειών/διαδικασιών 3. 3 Διάφοροι μελετητές έχουν προσπαθήσει να διακρίνουν τον τουριστικό σχεδιασμό σε διάφορες φάσεις οι επτά βασικές φάσεις που έχουν διακριθεί ως ιδιαίτερης σημασίας για ένα πρόγραμμα τουριστικής αναπτύξεις εθνικού ή περιφερειακού επιπέδου στηρίζονται στη θεωρητική προσέγγιση του Inskeep, ο οποίος ορίζει: [78]

79 Πρακτικά, αυτό σημαίνει να απαντήσουμε στο ερώτημα τι θέλουμε να πετύχουμε, πως θα το πετύχουμε και γιατί. Αν θέλουμε το νησί της Χίου να γίνει Συνεδριακός Προορισμός, θα πρέπει να θέσουμε ως στόχο την ταύτιση του προορισμού με τη φήμη της μοναδικότητας ένας Μοναδικός Προορισμός Συνεδρίων και Διακοπών. Δεν αρκεί η δημιουργία μιας εικόνας ενός προορισμού που παρέχει τις απαραίτητες υπηρεσίες που απαιτεί ο συνεδριακός τουρισμός. Το νησί και η δραστηριότητα του θα πρέπει να ταυτιστεί με τον αντίστοιχο χαρακτήρα Η δημιουργία μιας δυναμικής εικόνας θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για αυτόνομη ζήτηση ο συνεδριακός τουρισμός από τη φύση του στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα γραφεία διοργάνωσης συνεδρίων, γι αυτό το λόγο ο βαθμός εξάρτησης θα πρέπει να ελέγχεται. Το ίδιο, βέβαια, ισχύει και για την εξάρτηση από συγκεκριμένες αγορές. Στόχο θα πρέπει να αποτελέσει μια ισχυρή εικόνα του προορισμού με μικρή εξάρτηση οποιασδήποτε μορφής. Επιπλέον, οι απαιτήσεις του συνεδριακού τουρισμού συνάδουν με ένα ιδιότυπο προϊόν που να χαρακτηρίζεται από ποιότητα και ταυτότητα. Εγχειρήματα ανάπτυξης συνεδριακού τουρισμού παρατηρούνται συχνά, αναγνωρίζοντας τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την ανάπτυξη του για τον προορισμό. Δεν αρκεί η υποστήριξη ποιοτικών υπηρεσιών αλλά η ανάδειξη Αιγιακής Ποιότητας και Ταυτότητας. Η παγκόσμια αλλά και περιφερειακή αγορά συνεδριακού τουρισμού απαριθμεί αρκετές περιπτώσεις προορισμών με ποιοτικές υπηρεσίες που αξιώνουν το value for money, εντείνοντας τον ανταγωνισμό αλλά και τη σημασία προσδιορισμού ταυτότητας στο παραγόμενο προϊόν. Τέλος, είναι σημαντικό να προσδιοριστεί το πραγματικό κέρδος από την δραστηριότητα. Οι ωφέλειες που μπορούν να προκύψουν για την τοπική οικονομία και κοινωνία από την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού στη Χίο είναι πολλές και μάλιστα σημαντικές, αρκεί βέβαια οι πολιτικές να κινηθούν προς την επιδίωξη της ανάπτυξης και την απομάκρυνση από πολιτικές μεγέθυνσης. Πίνακας 1: Στόχοι Ανάπτυξης Συνεδριακού Τουρισμού στη Χίο Προετοιμασία μελέτης/ οριοθέτηση αντικειμένου Προσδιορισμός στόχων Διαμόρφωση πληροφοριακού υποβάθρου Ανάλυση και Σύνθεση Διαμόρφωση πολιτικής και σχεδίου Εξειδικευμένες και επιμέρους προτάσεις Υλοποίηση και έλεγχος Ανδριώτης, Κ. (2005): Τουριστική Ανάπτυξη και Σχεδιασμός. Σταμούλης, Αθήνα [79]

80 Β. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 4 Σύμφωνα με τον Λαγός (2005) ο συνεδριακός τουρισμός περιλαμβάνει κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετοχών και σε οποιοδήποτε επίπεδο (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή διεθνές), όπου οι συμμετέχοντες έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τουριστική δραστηριότητα. Ένας πλήρης ορισμός του συνεδριακού τουρισμού θα μπορούσε να είναι οι οργανωμένες συναντήσεις ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα ή επαγγελματικές ιδιότητες και με πρωτεύοντα σκοπό την επιστημονική ενημέρωση, αλλά και την ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων μεταξύ των παρευρισκόμενων στην εκδήλωση (Τσάρτας, 2015). Το κύριο χαρακτηριστικό του συνεδριακού τουρισμού είναι η εργασία. Η εργασία με τη σειρά της αποτελεί το καθοριστικό κίνητρο για μεγάλο αριθμό ταξιδιών σε ετήσια βάση, πολλά από τα οποία καταλήγουν σε Συνέδρια όπου συνδυάζεται το επαγγελματικό κίνητρο με διακοπές μικρής διάρκειας. Συνεπώς, η φύση του συνεδριακού τουρισμού αποτελεί τη βάση για συνδυασμός δραστηριοτήτων είτε με άλλες ΕΕΜΤ, είτε με το κυρίαρχο πρότυπο μαζικού οργανωμένου τουρισμού της θάλασσας και του ήλιου. Ο δυναμισμός της ζήτησης του σύνθετου προϊόντος του επαγγελματικού τουρισμού με κυρίαρχη την παρουσία του συνεδριακού τουρισμού είναι εντυπωσιακός αν λάβουμε υπόψη μας τα περίπου Συνέδρια και Εκθέσεις που πραγματοποιούνται ετησίως και τη συνολική δαπάνη που προέρχεται από αυτές τις δραστηριότητες και ξεπερνά τα 280 δισ. ευρώ, ποσό το οποίο τετραπλασιάζεται αν υπολογισθούν οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις που προκαλούνται, εύκολα μπορεί να γίνει λόγος για 1,16 τρις ευρώ συνολικών δαπανών (ICCA, 2010). Βέβαια, για την πλήρη κατανόηση αυτών των μεγεθών είναι σημαντικό να κατανοηθεί η συγκρότηση της αγοράς του συνεδριακού τουρισμού. Η διεθνής συνεδριακή αγορά μπορεί να διακριθεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα με το μέγεθος των συνεδρίων, το είδος των ανθρώπων που λαμβάνουν μέρος σε αυτά, το σκοπό αλλά και τα κριτήρια. Παρόλα αυτά το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ο οργανωτής της διοργάνωσης, αφού αυτός καθορίζει το είδος τις εκδήλωσης και τις υπηρεσίες που θα προσφερθούν. Τα διεθνή στατιστικά στοιχεία παρουσιάζουν θεαματικές αυξήσεις και έναν δυναμισμό στον τομέα της ανάπτυξης του συνεδριακού τουρισμού, χωρίς να επηρεάζονται τόσο πολύ από τις διακυμάνσεις της παγκόσμιας οικονομίας. Μιλάμε για ανάπτυξη 7-10% παγκοσμίως, ενώ η Ευρώπη αντιπροσωπεύει περίπου το 60% του συνολικού Συνεδριακού Τουρισμού (ICCA, 2010). Ακόμη, όταν γίνεται λόγος για συνεδριακό τουρισμό, δεν είναι απαραίτητη η οποιαδήποτε σύνδεση του με εκδηλώσεις μεγάλου αριθμού συμμετεχόντων, καθώς η παγκόσμια τάση ορίζει συνέδρια μικρού ή μεσαίου μεγέθους η διοργάνωση των συνεδρίων ορίζει όλο και λιγότερους συνέδρους μικρής διάρκειας. Ωστόσο, οι σύνεδροι- τουρίστες μαζί με τους συνοδούς τους συγκαταλέγονται στους ποιοτικούς τουρίστες, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο ιδιαίτερη σημασία - οικονομική και οικολογική- για την ανάπτυξη αυτής της ειδικής μορφής τουρισμού. 4 Στη διεθνή βιβλιογραφία ο συνεδριακός τουρισμός συμπεριλαμβάνεται στο διεθνή όρο των MICE ( Meetings, Incentives, Conventions, Exhibitions), ενώ οι διεθνείς όροι που συχνά χρησιμοποιούνται για την οριοθέτηση των συνεδρίων δεν είναι άλλοι από Congress για την Ευρώπη, Conference για το Ηνωμένο Βασίλειο και το Convention για τις ΗΠΑ. [80]

81 Πίνακας 2: Παγκόσμιες Τάσεις Συνεδρίων Γ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΥ ΠΑΚΕΤΟΥ Όπως όλα τα τουριστικά πακέτα, έτσι και τα συνεδριακά, χαρακτηρίζονται από κάποια στοιχεία υποχρεωτικά και από κάποια άλλα προαιρετικά που σκοπό έχουν να εμπλουτίσουν το προγράμματα της συνεδριακής εκδήλωσης. Το συνεδριακό προϊόν παρουσιάζει, κατά βάση, τα ίδια στοιχεία με το τουριστικό προϊόν, με ορισμένες διαφοροποιήσεις, που σχετίζονται με τη φύση της εκδήλωσης. Πίνακας 3: Το Συνεδριακό Πακέτο [81]

82 Η επιτυχία της συνεδριακής εκδήλωσης σχετίζεται άμεσα με το χωρικό της πλαίσιο. Ο συνεδριακός χώρος έχει διπλή έννοια, και αποτελείται τόσο από τον ευρύτερο τουριστικό προορισμό, καθώς πρόκειται για ειδική μορφή τουρισμού, όσο και το συγκεκριμένο τόπο- κτίριο που διεξάγεται η εκδήλωση. Ο συνεδριακός τόποςευρύτερος τουριστικό προορισμός- επιλέγεται με βάση κάποια κριτήρια όπως οι κλιματολογικές συνθήκες, το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, η προσπελασιμότητας της περιοχής, η τουριστική υποδομή και ανωδομή, τα τουριστικά θέλγητρα κ.α. Γενικά, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την απόφαση κάθε τουρίστα για την επιλογή του τελικού προορισμού. Στο χωρικό πλαίσιο, βέβαια, ιδιαίτερη σημασία δίνεται και στον συνεδριακό χώρο - ως προσδιορισμένο χώρο διεξαγωγής των συνεδριακών δραστηριοτήτων. Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις των διοργανωτών οι χώροι αυτοί που μπορούν να διακριθούν σε αυτόνομα συνεδριακά κέντρα, ξενοδοχεία με συνεδριακές υποδομές, πανεπιστημιακοί χώροι ( κυρίως αμφιθέατρα), δημοτικές αίθουσες, κέντρα εκπαίδευσης διαφόρων οργανισμών και άλλοι ασυνήθεις και ιδιαίτεροι χώροι. Να υπογραμμίσουμε ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση επιλογής διαφοροποιημένων χώρων διεξαγωγής και επικράτηση των κρουαζιερόπλοιων. Η διαμονή αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα στην διοργάνωση. Η σχέση των υπηρεσιών διαμονής με τη διοργάνωση των συνεδρίων είναι σχέση αλληλεπίδρασης, καθώς το κατάλυμα μπορεί ταυτοχρόνως να είναι και συνεδριακός χώρος ελαχιστοποιώντας τη διάσταση του χρόνου. Αν αναλογιστούμε και τις συνήθειες των συνοδών ως παράμετρο στην επιλογή διαμονής, η επιλογή των πολυτελή ξενοδοχείων με έξτρα υπηρεσίες ψυχαγωγίας και αναψυχής δικαιολογείται. Βέβαια, συνεδριακό κατάλυμα δεν σημαίνει απαραιτήτως 5* και 4* ξενοδοχείο- αν και στην πλειονότητα αυτά επιλέγονται- αλλά και κάποιες παραδοσιακές οικίες και ενοικιαζόμενα δωμάτια που χαρακτηρίζονται από ποιοτικές υπηρεσίες και μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υψηλές απαιτήσεις των συνέδρων και των συνοδών τους. Το πολυδιάστατο πακέτο του συνεδριακού τουρισμού επιφορτίζεται και από το βάρος των επισιτιστικών υπηρεσιών. Στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων προγραμματίζονται υψηλής ποιότητας coffee-break, γεύματα και τα δείπνα, με σκοπό την ικανοποίηση των συμμετεχόντων. Ο επισιτισμός, μάλιστα, μπορεί να αποτελέσει σημείο όπου η τοπική διάσταση της δραστηριότητας μπορεί να επιφέρει ταυτότητα και ιδιοτυπία στις προσφερόμενες υπηρεσίες. Η μεταφορά και μετακίνηση είναι μια ακόμη μεταβλητή που επηρεάζει την επιτυχία ή αποτυχία του ταξιδιού. Οι σύνεδροι και οι συνοδοί τους επιλέγουν κυρίως αεροπορική μεταφορά και λιγότερα συχνά ακτοπλοϊκή, συνήθως όμως πρώτης θέσης και στις δύο περιπτώσεις. Πολλές φορές όταν είναι εφικτό χρησιμοποιείται και μεταφορά με ιδιωτικό αυτοκίνητο και ενοικίαση ιδιωτικών πούλμαν εξυπηρέτησης των συνέδρων. Στα διεθνή ταξίδια, η απευθείας σύνδεση του προορισμού με τον τόπο προέλευσης των συνέδρων αποτελεί πλεονέκτημα. Η μικρής διάρκειας μιας εκδήλωσης συνεδριακού τουρισμού προδιαθέτει ως άμεση την πρόσβαση στον συνεδριακό προορισμό. Ως προς την μετακίνηση- transfer στον προορισμό πρέπει να προλαμβάνεται ο απαραίτητος προγραμματισμός από/προς το ξενοδοχείο, από/προς το συνεδριακό κέντρο και τις επιμέρους εκδηλώσεις και από/προς όλες τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Είναι [82]

83 σημαντικό να κατανοηθεί, ότι ανάλογα με τη διοργάνωση που προγραμματίζεται, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη οι δυνατότητες προσπελασιμότητας που είναι διαθέσιμες στον προορισμό. Τέλος, προκύπτουν ζητήματα που αφορούν τις ενδοσυνεδριακές και έξω-συνεδριακές δραστηριότητες. Συνεδριακός τουρισμός δεν είναι μόνο το συνέδριο αλλά και το πλέγμα δραστηριοτήτων γύρω από αυτό. Οι έξω-συνεδριακές δραστηριότητες σχετίζονται με τη συμμετοχή των συμμετεχόντων σε εκδηλώσεις πολιτιστικές, ψυχαγωγικές και κοινωνικές που έχουν σκοπό να μετατρέψουν το παρεχόμενο προϊόν του σε πλέον ανταγωνιστικό, αποσκοπώντας στην ατομική ταξιδιωτική εμπειρία. Δ. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ (Swot Analysis) Πριν την παράθεση των προτάσεων πολιτικής που θα υποστηρίξουν το εγχείρημα της ανάπτυξης του Συνεδριακού Τουρισμού στη Χίο, είναι σημαντικό να προβούμε σε μια Swot Analysis. Η πρακτική πολιτική (Real Politik) για να είναι επιτυχημένη και αποτελεσματική Πίνακας 4: Swot Analysis Συνεδριακού Τουρισμού στη Χίο χρήζει της κατανόησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής. Γι αυτό το λόγο παρουσιάζονται -συνοπτικά- τα δυνατά και αδύνατα σημεία του Συνεδριακού Τουρισμού στη Χίο, τόσο για το εσωτερικό όσο και για το εξωτερικό της περιβάλλον. Δ.1. Δυνατά Σημεία Η δραστηριότητα του νησιού είναι πολύ περιορισμένη, η δυνατότητα όμως δημιουργίας ενός Γραφείου Συνεδριακού Τουρισμού μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ανάπτυξης. Η φύση του συνεδριακού προϊόντος επηρεάζει και επηρεάζεται από τις άλλες μορφές τουρισμού που προσφέρονται στο νησί. Ο Συνεδριακός τουρισμός μπορείς [83]

84 να συνδυαστεί τόσο με τον τουρισμός θάλασσας και ήλιου αλλά και με δραστηριότητες του πολιτιστικού, θαλάσσιου και του γαστρονομικού τουρισμού. Μάλιστα, ο Συνεδριακός Τουρισμός μπορεί να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη αυτών των μορφών ΕΕΜΤ, καθώς τα προϊόντα τους μπορούν να συνδυαστούν με αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό του συνολικού προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος του νησιού. Πέραν των συνεδριακών υποδομών, ο συνεδριακός τουρισμός επηρεάζεται και από παράγοντες όπως οι πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί πόροι. Το νησί έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αποτελούν δυνατά σημεία υποστήριξης της ανάπτυξης. Τόσο οι συμμετέχοντες στα Συνέδρια όσο και οι Συνοδοί τους επηρεάζονται από τη γεωγραφική τοποθεσία και τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής όπου διοργανώνεται το συνέδριο διότι προσπαθούν να συνδυάσουν τα επαγγελματικά τους κίνητρα με διακοπές. Η επιλογή ενός νησιού είναι πάντοτε από τις πρώτες επιλογές των τουριστών. Δ.2 Αδύνατα Σημεία Η τουριστική προσφορά του νησιού - κυρίως εντός της πόλης αξιολογείται ως μη επαρκής ενώ παράλληλα οι συνεδριακές υποδομές μπορούν να εξυπηρετήσουν συνέδρια συγκεκριμένων απαιτήσεων. Ο πίνακας 5 και 6 μας βοηθούν να κατανοήσουμε την εικόνα της δραστηριότητας του Συνεδριακού Τουρισμού. Πίνακας 5: Συνεδριακοί Χώροι Πίνακας 6: Συνεδριακές Εκδηλώσεις Ομήρειου Πνευματικού Κέντρου [84]

85 Ένα από τα πιο αδύνατα σημεία του νησιού είναι οι υποδομές μεταφοράς. Τόσο η αερομεταφορές όσο και η ακτοπλοϊκή μεταφορά χαρακτηρίζεται από υψηλούς ναύλους και τα δρομολόγια που συνδέουν το νησί και μεγάλα αστικά κέντρα είναι περιορισμένα. Επιπλέον, το αεροδρόμιο με την παρούσα υποδομή μπορεί να εξυπηρετήσει συγκεκριμένου μεγέθους αεροσκάφη. Η προβολή και προώθηση του Συνεδριακού Τουρισμού του νησιού είναι ελλιπής. Στο παράρτημα παρατίθεται το μόνο διαφημιστικό φυλλάδιο που αφορά τη συγκεκριμένη ειδική μορφή τουρισμού. Σε καμία περίπτωση δεν έχει επιτευχθεί πολιτική διαφήμισης και προβολής του νησιού ως προορισμού Συνεδριακού Τουρισμού. Οι απαιτήσεις των συνεδριακών εκδηλώσεων δεν καλύπτονται από το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό οι εργαζόμενοι και επιχειρηματίες του νησιού που σχετίζονται με την τουριστική δραστηριότητα άμεσα ή έμμεσα δεν χαρακτηρίζονται από επαγγελματισμό. Δ.3 Ευκαιρίες Στον Συνεδριακό Τουρισμό συμμετέχουν κατεξοχήν υψηλού οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου άτομα, και δαπανούν στις μετακινήσεις τους πολλαπλάσια ποσά απ ότι ο μέσος τουρίστας. Μάλιστα οι συνοδοί, που βρίσκουν ευκαιρία για διακοπές αυξάνουν κατά πολύ την τουριστική δαπάνη. Αναγνωρίζοντας τις υψηλή προστιθέμενης αξίας υπηρεσίες του συνεδριακού τουρισμού, διαγράφεται μια τάση για ενδιαφέρον επενδύσεων εντάσεως κεφαλαίου. Συνήθως προσελκύονται μεγάλες επενδύσεις, άλλοτε εξωγενείς και άλλοτε ενδογενείς. Η υψηλή τεχνογνωσία που προσφέρεται από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου τόσο από πλευράς αποφοίτων όσο και από πλευρά ακαδημαϊκού προσωπικού αποτελεί ευκαιρία ποιοτικής αναβάθμισης του συνεδριακού τουριστικού προϊόντος. Το πολυσύνθετο προϊόν του συνεδριακού τουρισμού μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη και άλλων ΕΕΜΤ όπως ο πολιτιστικός και ο θαλάσσιος. Η συνέργειες αυτές μπορούν να αποτελέσουν τη βάση ενός μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης που θα επιφέρει τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στον προορισμό βιωσιμότητα. Δ.4 Απειλές Η Χίος διαθέτει προδιαγραφές ανάπτυξης μικρών και μεσαίων θεματικών Συνεδρίων, με το μειονέκτημα, βέβαια, ότι ο ανταγωνισμός σε αυτή την αγορά είναι τεράστιος. Τόσο στο Αιγαίο όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου εντοπίζονται πολύ προορισμοί με παρόμοια χαρακτηριστικά της Χίου που ήδη αποτελούν αναγνωρισμένους προορισμούς Συνεδριακού Τουρισμού μικρών και μεσαίων συνεδρίων. Μάλιστα, πολλές από αυτές τις περιοχές διαθέτουν και πολύ καλύτερες αεροπορικές διασυνδέσεις με κεντρικά αστικά κέντρα της Ελλάδας αλλά της Ευρώπης. Η γενικότερη τουριστική εικόνα του νησιού χαρακτηρίζεται από κακής ποιότητας προσφερόμενες υπηρεσίες. [85]

86 Η οικονομική κρίση τόσο της Ελλάδας αλλά και η ύφεση που παρατηρείται σε Ευρώπη και άλλες ηπείρους επηρεάζουν την τουριστική δραστηριότητα τόσο από την πλευρά της προσφοράς μέσω των περιζωσμένων επενδυτικών εγχειρημάτων όσο και από την πλευρά της ζήτησης μειώνοντας την τουριστική δαπάνη αλλά και τον συνολικό αριθμό τουριστών. Το τελευταίο διάστημα προκύπτει μια μεγάλη διάσταση κοινωνικής κρίσης το προσφυγικό ζήτημα και η έκταση που έχει πάρει στα νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου δείχνει να αποτελεί απειλή για τη συνολική τουριστική δραστηριότητα του Αιγαίου. Ε. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Για την επίτευξη των στόχο της τουριστικής πολιτικής, και στο πλαίσιο πάντα του μοντέλου ανάπτυξης που προωθείται, η πολιτική εξουσία είναι σημαντικό να ακολουθήσει ορισμένες ενέργειες. Χρησιμοποιώντας ως όργανα τα εκάστοτε μέσα και εφαρμόζοντας τα μέτρα της τουριστικής πολιτικής επιδιώκεται η επίτευξη των επιθυμητών στόχων ανάλογα με την ιεράρχηση που έχουν ήδη τεθεί ( Ηγουμενάκης, 1999). Ε.1. ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ &ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Η ανταγωνιστικότητα που επιδιώκεται ως βασικός άξονας της τουριστική στρατηγικής θα επιτευχθεί μέσω του σχεδιασμού και συντονισμού των δράσεων για τον τουρισμό. Σύμφωνα, άλλωστε, με σχετική γνωμοδότηση της Ολομέλειας της Επιτροπής των Περιφερειών: η ανάπτυξη ενός βιώσιμου, υπεύθυνου και ποιοτικού τουρισμού εναπόκειται στην πείρα των τοπικών και περιφερειακών αρχών καθώς οι πρωτοβουλίες των τοπικών αρχών και των ευρωπαϊκών περιφερειακών δικτύων πρωτοπορούν στην ανάπτυξη προτύπων βιώσιμου τουρισμού. Η οργάνωση στην επικοινωνία και τον συντονισμό των δράσεων του νησιού Χίος δεν αξιολογείται ως δύσκολο έργο αρκεί όλοι οι εμπλεκόμενοι να έχουν διάθεση για συνεργασία και η πολιτική εξουσία βούληση. Μάλιστα, ο Δήμος και οι τοπικοί φορείς - δημόσιοι και ιδιωτικοί- θα πρέπει να αποτελέσουν την ομπρέλα για εκπόνηση μελετών και επισήμανση πρακτικών δυνατοτήτων, ενέργειες που θα διατηρήσουν τη ζήτηση στις ήδη υπάρχουσες αγορές αλλά θα ανοίξουν και νέες, την υλοποίηση σχετικών δράσεων προβολής κάτω από ενιαία τουριστική ταυτότητα με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες του νησιού, τη στήριξη των έξω-συνεδριακών διοργανώσεων και εκδηλώσεων. Για το σκοπό αυτό προτείνεται το ακόλουθο μέτρο: Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης και Προβολής Χίου ως Προορισμού Συνεδριακών Εκδηλώσεων. Για την αποτελεσματικότερη διαχείριση και τουριστικής προβολής του προορισμού είναι πολύ σημαντικό ο κάθε ήμος σε συνεργασία με τους συλλογικούς τουριστικούς φορείς του ήμου του να εκπονήσουν ένα Σχέδιο διαχείρισης και προβολής προορισμού που θα περιλαμβάνει: καταγραφή υποδομών, πόρων και δραστηριοτήτων που μπορούν να δημιουργήσουν νέα τουριστικά προϊόντα δημιουργία μιας νέας τουριστικής εικόνας που θα αποτελεί και τη βάση του σχεδίου προβολής-προώθησης. λειτουργία γραφείου πληροφοριών και προβολής με συγκεκριμένες προδιαγραφές σε ό,τι αφορά στα εργαλεία προώθησης [86]

87 Ε.2. ΟΙΚΟ ΟΜΗΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ ΔΗΜΟΥ, ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ. Δυνατά μέτρα επίτευξης του μέσου αυτού είναι η ανάπτυξης ισχυρών δικτύων επιχειρήσεων και cluster, τα οποία θα αποσκοπούν την οργάνωση και παροχή ενός πλήρους συνεδριακού τουριστικού πακέτου, αλλά και οι συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα προς επίτευξη της βιωσιμότητα τόσο του προορισμού όσο και των μονάδων -φυσικών και νομικών- του προορισμού. Συνεπώς, συνεπάγεται μια σειρά από προτάσεις πολιτικής που θα στηρίξουν την ανάπτυξη Συνεδριακού Τουρισμού μικρών και μεσαίων θεματικών Συνεδριών στη Χίο. Αναγνωρίζοντας την υφιστάμενη κατάσταση περιορισμένων οικονομικών πόρων και την άρνηση του επιχειρηματικού κόσμου για νέες επενδύσεις, προτείνεται μια σειρά από προτάσεις πολιτικής που θα στοχεύουν στην βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών με το μικρότερο δυνατό κόστος. Πιο συγκεκριμένα: Δημιουργία Οργανισμού Συνεδρίων και Φιλοξενίας Η δημιουργία ενός τοπικού γραφείου συνεδρίων και φιλοξενίας αποτελεί άμεση ανάγκη, από τη στιγμή που επιθυμεί να αναδειχθεί η Χίος σε σημαντικό συνεδριακό προορισμό. Το επιτυχημένο παράδειγμα της Θεσσαλονίκης αποτελεί απόδειξη αυτής της πραγματικότητας, ενώ και η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι ο ρόλος τους ήταν καταλυτικός στην ανάδειξη ενός τόπου σε μείζονα συνεδριακό προορισμό. Η επιτυχία του θεσμού δεν επηρεάζεται ούτε από το ποικίλο ιδιοκτησιακό καθεστώς (κρατικό, ημικρατικό ή ιδιωτικό) ούτε από τη διαφορετική χρηματοδότηση (κρατική επιχορήγηση, εισφορές μελών, μεικτή χρηματοδότηση), αλλά από την καλή συνεργασία, την αφοσίωση των συντελεστών στους τεθέντες στόχους και την τήρηση συγκεκριμένων βασικών αρχών, που είναι: 1. το επιθετικό μάρκετινγκ 2. η συνεχής έρευνα και ανάπτυξη 3. η ποιοτική εξυπηρέτηση αγοραστών, διοργανωτών, επισκεπτών και συνέδρων 4. η υποστήριξη, προβολή και συντονισμός των λειτουργιών των μελών του 5. η προβολή του συνολικού τουριστικού προϊόντος του τόπου προορισμού 6. η επιμονή στη διεκδίκηση συνεδριακών εκδηλώσεων Βέβαια, προτείνεται το εγχείρημα να στηριχθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία, να χαρακτηρίζεται από μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και η χρηματοδότηση να στηρίζεται κυρίως σε ιδιωτικές εισφορές. Το γραφείο Συνεδρίων και Φιλοξενίας πιστεύεται ότι θα αποτελέσει το όχημα που θα μετακινήσει την Χίο στους σημαντικούς συνεδριακούς προορισμούς. Δημιουργία Προώθηση και Διαφήμιση του προορισμού ως ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΥ - μέσω ίντερνετ και έκδοση επαγγελματικού οδηγού. Βασικό προαπαιτούμενο για να υλοποιηθεί με επαγγελματικό τρόπο ένα πρόγραμμα μάρκετινγκ, προώθησης και διαφήμισης είναι η δημιουργία του κατάλληλου υλικού, προκειμένου αυτό να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια στις κυρίως δράσεις προβολής. Συγκεκριμένα, απαιτείται: [87]

88 Α) Αρχείο Τουριστικών Κειμένων: δημιουργία μιας βάση δεδομένων με κείμενα που θα περιγράφουν διακριτές εμπειρίες όλων των δραστηριοτήτων του νησιού. Έμφαση θα δίνεται στις συνεδριακές υποδομές και στα ξενοδοχειακά καταλύματα πολυτελείας αλλά θα παρουσιάζονται και άλλες δραστηριότητες που θα σχετίζονται με τον πολιτισμό, τη θάλασσα, τη γαστρονομία κ.α Β) Αρχείο Τουριστικών Εικόνων (Image Bank): δημιουργία μιας Τράπεζας οπτικοακουστικού αρχείου που θα περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό και βίντεο όπου θα απεικονίζονται τα δυνατά σημεία των προσφερόμενων υπηρεσιών Τόσο τα κείμενα όσο και οι εικόνες θα πρέπει να παρουσιάζουν τη Χίο ως έναν από τους κορυφαίους Συνεδριακούς προορισμούς παγκοσμίως, να τονίζουν τη μοναδικότητα και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του νησιού και να προβάλλουν το μεγάλο πλούτο δραστηριοτήτων και ταξιδιωτικών εμπειριών που προσφέρει το νησί στους επισκέπτες του καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Στόχευση σε Εθνικά Συνέδρια μικρού μεγέθους - ιδιωτικές εταιρείες, επαγγελματικοί σύλλογοι και ΜΚΟ., σε δεύτερη φάση τα Διεθνή Συνέδρια Οι πολιτικές που πρέπει να υιοθετηθούν στοχεύουν στην παροχή ποιοτικών υπηρεσιών. Αξιολογώντας τις υπάρχουσες υποδομές που μπορούν να εξυπηρετήσουν τις καθαρά συνεδριακές εκδηλώσεις αλλά και γενικότερα την τουριστική δραστηριότητα, συνεπάγεται το συμπέρασμα ότι η πόλη της Χίου μπορεί να εξυπηρετήσει ένα μικρό αριθμό συνέδρων. Μάλιστα, η θεματική φύση των συνεδριών μπορεί να προσδώσει στον προορισμό χαρακτήρα και ταυτότητα. Στόχευση σε Θεματικά Συνέδρια Ναυτιλίας και Τουρισμού ( ναυτική παράδοση, επιστημονικό προσωπικό) - Κίνητρα στους Καθηγητές του Πανεπιστημίου να συμμετέχουν. Είναι σημαντικό να παρέχεται μέσω των συνεδριακών εκδηλώσεων γνώση σχετική με το αντικείμενο του συνεδρίου. Το κυρίαρχο κίνητρο του Συνεδριακού Τουρισμού είναι οι επαγγελματικοί λόγοι και οι προσκεκλημένοι και ομιλητές στα συνέδρια αποτελούν έναν από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν την τελική επιλογή των συμμετεχόντων. Η παροχή κινήτρων στους καθηγητές του Πανεπιστημίου από πλευράς διοργανωτών μπορεί να αποτελέσει ένα μέσο συμμετοχής καταξιωμένων τεχνοκρατών στις συνεδριακές εκδηλώσεις. Άνοιγμα στην Αγορά της Τουρκίας Όπως κάθε προώθηση καταναλωτικού προϊόντος, έτσι και το Συνεδριακό προϊόν προδιαθέτει μια τμηματοποίηση της αγοράς. Η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει μια πρώτη εύκολη αγορά προσέλκυσης συνέδρων, καθώς η γεωγραφική εγγύτητα και οι διευκολύνσεις στις θεωρήσεις εισόδου αποτελούν πλεονεκτήματα για τη Χίο. Στήριξη πρωτοβουλιών του Πανεπιστημίου για Σεμινάρια, Συνέδρια, Summer Schools κα Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου έχει αναδειχθεί σε έναν ισχυρό διοργανωτή Συνεδρίων κάθε μορφής. Δεν είναι λίγα τα συνέδρια με τη μορφή ημερίδων και summer school που [88]

89 πραγματοποιούνται κάθε χρόνο. Αυτές οι προσπάθειες πρέπει, βέβαια, να υποστηριχθούν τόσο από την επιχειρηματική κοινωνία του νησιού αλλά και από τους αρμόδιους δημόσιους φορείς. Επένδυση σε συνεδριακό- τεχνολογικό εξοπλισμό Αναβαθμίζοντας τις υπάρχουσες υποδομές συνεδριακών εκδηλώσεων προτείνεται η επένδυση σε τελευταίας τεχνολογία εξοπλισμό, ο οποίος είναι απαραίτητος για την επιτυχή διεξαγωγή των συνεδριακών εκδηλώσεων. Κατάρτιση εργαζομένων για ποιοτικές υπηρεσίες αντλώντας καλές πρακτικές από επιτυχημένους συνεδριακούς προορισμούς Συνεργασία και Συλλογικότητα όλων των εμπλεκόμενων φορέων στη δημιουργία του συνεδριακού πακέτου. Είναι πλέον κοινή θέση, όλων των απασχολούμενων με τον συνεδριακό τουρισμό, ότι για να καταστεί επιτυχημένο το συνεδριακό πακέτο, ιδιαιτέρως σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον όπως αυτό της Ευρώπης που παρατηρείται υπερπροσφορά τόσο προορισμών όσο και επιχειρήσεων, ελάχιστο προαπαιτούμενο αποτελεί η συνεχής και συστηματική καταγραφή, της υφιστάμενης στον εκάστοτε προορισμό- κατάστασης αλλά και των παραγόντων που καθορίζουν τη ζήτηση, σε διεθνές επίπεδο, ανά πάσα στιγμή. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητη η δημιουργία -σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο- δικτύων επιχειρήσεων αλλά και cluster που θα στοχεύουν στην δημιουργία ολοκληρωμένων πακέτων σε ανταγωνιστικές τιμές και με ποιοτικά χαρακτηριστικά. Τα τουριστικά δίκτυα πρέπει να στηρίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και να λειτουργούν κάτω από την ομπρέλα τοπικού γραφείου Συνεδρίων και Φιλοξενίας. Τόνωση άλλων ειδικών μορφών τουρισμών όπως ο πολιτισμικός, γαστρονομικός, θαλάσσιο. Έμφαση σε δραστηριότητες που σχετίζονται με τη μαστίχα και τον πολιτισμό των ναυτικών Η έμφαση σε δραστηριότητες με τοπικό χαρακτήρα θα προσδώσουν στον συνεδριακό προϊόν ταυτότητα που θα το διαφοροποιήσουν από άλλα ανταγωνιστικά προϊόντα. Στο πλαίσιο, μάλιστα, των θεματικών συνεδριών που προτείνονται η σύνδεση με τοπικά χαρακτηριστικά θα δημιουργήσουν την κατάλληλη φήμη για τον προορισμό. Κίνητρα για τους συνέδρους και τους εισηγητές, όπως δωρεάν ξεναγήσεις και εκδηλώσεις. Συμμετοχή σε παραδοσιακές γιορτές, ναυταθλητισμός, γαστρονομικές δραστηριότητες κα Οι προτάσεις που αναφέρουμε σίγουρα δεν καλύπτουν το σύνολο των αναγκών για την αναβάθμιση και ενίσχυση του συνεδριακού τουριστικού προάγοντος της Χίου. Η ελλείψεις που παρουσιάζει το νησί είναι πολλές, και δεν είναι δυνατόν να καλυφθούν πλήρως σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στον τουριστικό σχεδιασμό δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές και η χάραξη πολιτικής πρέπει να στηρίζεται στη συνεχή προσαρμοστικότητα στις ανάγκες που προκύπτουν. Το προτεινόμενο σχέδιο, δεδομένης της φύσης του τουρισμού, είναι προφανές πως μπορεί να δεχθεί τροποποιήσεις ανάλογα με τις - εκάστοτε απρόβλεπτες- ανάγκες της τουριστικής αγοράς αλλά και την εκάστοτε πολιτική βούληση της αρμόδια πολιτικής εξουσίας. Μην [89]

90 ξεχνάμε ότι η στρατηγική και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός αποτελούν μια συνεχή (on going) διαδικασία ανάπτυξης και να αξιολογούνται για τη συνεχή βελτίωση τους - όπως άλλωστε και η διαδικασία της βιωσιμότητα. Βασικός άξονας της πολιτικής που θα υιοθετηθεί θα πρέπει, ωστόσο να παραμείνει η συζυγή τριών Σ: ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ- ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ- ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ανδριώτης, Κ., Τουριστική Ανάπτυξη και Σχεδιασμός, Σταμούλης, Αθήνα. Βενετσανοπούλου, Μ., κρατική συμβολή στον Τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές Τουρισμού, Interbooks, Αθήνα. Βελισσαρίου, Ε.,1992. Συνεδριακός Τουρισμός, Αθήνα. Ηγουμενάκης, Ν.,1999. Τουριστική Πολιτική, Interbooks, Αθήνα. International Congress and Convention Association, A Modern History of International Association Meetings , ICCA, 2013 Κραβαρίτης, Κ.,1992. Επαγγελματικός Τουρισμός. ργάνωση Συνεδρίων στα ενοδοχεία. Interbooks, Αθήνα. Κραβαρίτης, Κ. και Παπαγεωργίου, Α., Επαγγελματικός Τουρισμός. ργάνωση Συνεδρίων. Interbooks, Αθήνα. Κοκκώσης, Χ., Τσάρτας, Π., Γκρίμπα, Ε., Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού. ήτηση και Προσφορά Νέων Προ όντων Τουρισμού, Κριτική, Αθήνα. Κομίλης, Π. και Βαγιονής Ν., Τουριστικός Σχεδιασμός. Μέθοδοι και Πρακτικές Αξιολόγησης. Προπομπός, Αθήνα. Λαγός, Δ., Τουριστική ικονομική, Κριτική, Αθήνα. Λαγός, Δ., ικονομικός Σχεδιασμός Τουρισμού, Πανεπιστημιακές Σημειώσεις, ΔΠΜΣ Τουρισμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος. Λύτρας, Π., τουρισμός προς το 2000, Interbooks, Αθήνα. Μοίρα- Μυλωνοπούλου, Π., Τουριστική εωγραφία, Ευρώπη, Σταμούλης, Αθήνα. Τσάρτας, Π, (χ.χ). Σχέδιο ράσης για τον Συνεδριακός Τουρισμός στις Κυκλάδες, Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης, Παν. Αιγαίου. Union of Internation Associations, [90]

91 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Μ. Μουστρίδης Μεταπτυχιακός Φοιτητής Σχολή Επιστημών της Διοίκησης Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση & Πολιτική του Τουρισμού» Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Η Χίος είναι ένα από τα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου, είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε έκταση νησί της Ελλάδας και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Έχει απόσταση από το λιμάνι του Πειραιά περίπου 170 μίλια και μπορεί κανείς να φτάσει είτε ακτοπλοϊκώς είτε αεροπορικώς. Στην Περιφερειακή Ενότητα Χίου ανήκουν επίσης τα μικρότερα κατοικημένα νησιά Ψαρά και Οινούσσες. Το κεντρικό λιμάνι της Χίου αποτελεί θαλάσσιο σύνδεσμο με την Τουρκία, όπου πραγματοποιούνται δρομολόγια καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου με την πόλη Τσεσμέ στα παράλια της Μικράς Ασίας. Το κλίμα της Χίου είναι τυπικό Μεσογειακό. Ξηρά καλοκαίρια και ήπιοι χειμώνες. Η Χίος δεν έχει έντονο τουριστικό παλμό. Κανείς θα έλεγε ότι δεν εκμεταλλεύεται σωστά του διαθέσιμους φυσικούς πόρους, καθώς και ούτε τους δυνητικά τουριστικούς πόρους. Ακόμα φημολογείται κατά καιρούς, ότι οι ντόπιοι Χιώτες δεν επιθυμούν την ανάπτυξη του τουρισμού στον τόπο τους. Πιο συγκεκριμένα για το έτος 2015 οι αφίξεις από πτήσεις charters ήταν μόλις ενώ οι συνολικές αφίξεις εσωτερικού και εξωτερικού (αεροπορικά, ακτοπλοϊκά και κρουαζιέρας) δεν ξεπέρασαν τις Σημαντικό ποσοστό εμφανίζουν οι Τούρκοι επισκέπτες που ήταν περίπου (ΕΟΤ Χίου). Αν κανείς λάβει υπόψη του ότι συνολικά το έτος 2015 έφτασαν στην Ελλάδα περίπου τουρίστες, τότε τα ποσοστά για την Χίο είναι πραγματικά μικρά. Παρόλα αυτά το νησί της Χίου έχει να επιδείξει μία σειρά από δραστηριότητες οι οποίες παραπέμπουν κυρίως στις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Πολιτιστικός Τουρισμός: Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού την οποία θα αναλύσουμε εκτενέστερα, αφορά την περιήγηση και την ενασχόληση των τουριστών με την καλλιτεχνική και πνευματική κληρονομιά ενός τόπου. Ο πολιτισμός της Ελλάδας θεωρείται από τους πιο αξιοπρόσεκτους σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Χίος διαθέτει ένα πολύ μεγάλο ιστορικό, φυσικό και πολιτισμικό πλούτο, που την καθιστά ως ένα αρκετά ελκυστικό τουριστικό προορισμό. Τα μουσεία, οι αρχαιολογικοί χώροι, τα μεσαιωνικά χωριά, τα εκκλησιαστικά μνημεία, οι υπέροχες παραλίες, τα ήθη και τα έθιμα της Χίο την μετατρέπουν σε έναν καθαρά πολιτιστικό προορισμό. Από την βορειότερη άκρη του νησιού έως την νοτιότερη, ο κάθε τουρίστας εντοπίζει τον πλούτο της πολιτισμικής κληρονομιάς και έχει να επιλέξει μέσα από μια μεγάλη ποικιλία πολιτιστικών δραστηριοτήτων και περιηγήσεων. Ο επισκέπτης της Χίου έχει την δυνατότητα να επισκεφτεί τα μουσεία τα οποία βρίσκονται και λειτουργούν στο νησί. Κυρίαρχο ρόλο στην πολιτισμική κληρονομιά του νησιού παίζει και η ιδιαίτερη γαστρονομία της Χίου που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη τον πολιτισμού και την ιστορία. Αρχικά, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό στον πολιτιστικό τουρισμό. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτυπώνεται στην επιθυμία των [91]

92 τουριστών να βιώσουν εμπειρίες και να γνωρίσουν μορφές και στοιχεία του υλικού και πνευματικού πολιτισμού της χώρας ή της περιοχής που επισκέπτονται. Ο πολιτιστικός τουρισμός ενισχύεται από τη αναβίωση και την προβολή στοιχείων τοπικής παράδοσης, όπως είναι η αρχιτεκτονική μνημείων, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις μιας περιοχής, η γαστριμαργικές παραδόσεις κλπ. Μέσα από όλα τα παραπάνω επιτυγχάνεται μια «διαδρομή» στην ιστορία και τον πολιτισμό ενός τόπου. Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού αποτελεί μία δυναμική και ειδική μορφή τουρισμού με ένα ισχυρό κίνητρο -την επαφή με τον πολιτισμό και την κουλτούρα ενός προορισμού. Η ιστορία, η θρησκεία, οι τέχνες, η κουλτούρα, η αρχιτεκτονική και η γαστρονομία αποτελούν κίνητρα για τον πολιτιστικό τουρισμό. Οι περιηγήσεις αφορούν αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικά μνημεία, θρησκευτικά μνημεία, παραδοσιακούς οικισμούς, όπως επίσης και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί μία ιδιαίτερα σημαντική μορφή τουρισμού, καθώς το πολιτιστικό κίνητρο είναι ένας από του κυριότερους λόγους που πραγματοποιούνται ταξίδια σε παγκόσμιο επίπεδο. Το ελληνικό τουριστικό προϊόν, στράφηκε προς τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτιστικού τουρισμού. Για την χώρα μας ο συνδυασμός του αρχαιολογικού πλούτου και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, αποτελεί ένα από τους κυριότερους πόλους έλξης τουριστών, αλλά ταυτόχρονα μας δίνει και ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών μας, όπως είναι η Τουρκία, η Ιταλία και η Ισπανία. Η Ελλάδα από το 1980 άρχισα με δειλά βήματα να αξιοποιεί την πολιτιστική της κληρονομιά για χάρη της τουριστικής βιομηχανίας. Το 1981 υπέγραψε με την UNESCO την Συνθήκη για την προστασία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Το πολιτιστικό προϊόν της Χίου συγκροτείται από τα Μουσεία του νησιού, τα Μεσαιωνικά χωριά και τους Παραδοσιακούς Οικισμούς, τα Αξιοθέατα και τα Πνευματικά Κέντρα, τις Παραδοσιακές Εκδηλώσεις-τα ήθη και τα έθιμα και την τοπική Γαστρονομία. Λέξεις Κλειδιά: Πολιτιστικός Τουρισμός, Πολιτιστική Κληρονομία, Μουσεία, Μεσαιωνικά Χωρία, Αξιοθέατα, αστρονομία ΜΟΥΣΕΙΑ. Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου: Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου κατασκευάστηκε μεταξύ του 1966 και 1971 σε μία περιοχή τ. μ. Το κυρίως κτήριο αποτελείται από τους χώρους των εκθέσεων, των εργαστηρίων και των γραφείων. Το συγκεκριμένο μουσείο περιλαμβάνει ευρήματα της προϊστορικής και αρχαϊκής εποχής. Από το 1999 δέχεται τουρίστες και ξεναγεί τους επισκέπτες σε ιστορικά μονοπάτια. Επίσης στον χώρο του μουσείου πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες απευθύνονται σε μαθητές Δημοτικών σχολείων και Γυμνασίων καθώς και σεμινάρια, διαλέξεις και ομιλίες. Βυζαντινό Μουσείο Χίου: Το Βυζαντινό Μουσείο Χίου στεγάζει το Οθωμανικό Τζαμί του 19ου αιώνα και τοποθετείται στην κεντρική πλατεία της πόλης της Χίου, «πλατεία Βουνακίου». Το μουσείο αυτό, λειτουργεί από το 1980 και περιλαμβάνει εκθέματα είτε από δωρεές είτε από ευρήματα σε τοπικές ανασκαφές. Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται γύρω στον 5ο με 10ο αιώνα, προχριστιανικής και μεταβυζαντινής περιόδου. Το συγκεκριμένο μουσείο σταμάτησε να δέχεται επισκέπτες το 2008 λόγω αναπαλαιώσεων και έκτοτε δεν έχει επαναλειτουργήσει Μουσεία Νέας Μονής: Το [92]

93 Μουσείο της Νέας Μονής στεγάζεται σε ένα διώροφο κελί που βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της Μονής. Στις αρχές του 1980 αναπαλαιώθηκε με δωρεά που πραγματοποιήθηκε από τον κ. Χανδρή. Στη διάρκεια της σφαγής της Χίου το 1822 η Μονή υπέστη λεηλασίες από τους Τούρκους με αποτέλεσμα σήμερα τα εκθέματα του μουσείου να είναι λιγοστά και επίσης τα περισσότερα από αυτά να χρονολογούνται μετά το Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι μεταβυζαντινές εικόνες, έργα αργυροχοΐας, εκκλησιαστικά και λαϊκά κεντήματα όπως επίσης και έργα υφαντικής. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον επισκέπτη ο περίφημος χρυσοκέντητος τάπητας γνωστός με το όνομα «Πεύκη». Κάποιος που επισκέπτεται το μουσείο αυτό θα πρέπει να παρατηρήσει το τέμπλο του Αγίου Σταυρού, το οποίο είναι ένα μικρό τέμπλο χτισμένο στην πλευρά της πύλης εισόδου και στεγάζει τα οστά των μαρτύρων και των αγωνιστών της σφαγής της Χίου. Επίσης το τέμπλο του Αγίου Παντελεήμονος που χρονολογείται το 1889 είναι ένα αξιοθαύμαστο έκθεμα. Είναι ένα μικρό τέμπλο στη δεξιά πλευρά του δρόμου που οδηγεί στον Πύργο. Το μουσείο και συγκεκριμένα την έκθεση των λειψάνων του μοναστηριού που είναι ανοιχτή για το κοινό από το Ναυτικό Μουσείο Χίου: Το Ναυτικό Μουσείο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης της Χίου. Πρόκειται για ένα κτίριο του 19ου αιώνα, νεοκλασικού νησιωτικού ρυθμού, με χαρακτηριστικές παρεμβάσεις στους εσωτερικούς χώρους και στον κήπο. Φιλοξενεί τα διάφορα εκθέματα κατά τρόπο που αναδεικνύονται μέσα σε ένα αρμονικό και αυθεντικό περιβάλλον. Το μουσείο αποτελεί εντυπωσιακό ορόσημο στο κέντρο της πόλης. Το Ναυτικό Μουσείο καλύπτει ένα σημαντικό χάσμα της ναυτικής ιστορίας του νησιού και δείχνει ότι στη διάρκεια των αιώνων οι Χιώτες ασχολήθηκαν με τη ναυτιλία και με το εμπόριο. Το Ναυτικό Μουσείο Χίου είναι έργο ιδιωτικής πρωτοβουλίας και έχει ως βασική επιδίωξη να εικονογραφήσει με ιστορικά και πολιτιστικά πειστήρια τη μακραίωνη, γεμάτη δυναμισμό και πάθος, σχέση της Χίου με τη θάλασσα και παράλληλα να προβάλει την ναυτική της παράδοση με εκθέσεις, διαλέξεις, συνέδρια, καθώς και μέσα από τη συνεργασία με τα αντίστοιχα ιδρύματα του αιγιακού χώρου. Η επίσκεψη των τουριστών σε αυτό το μουσείο είναι απαραίτητη. Λαογραφικό Μουσείο Χίου: Στο μουσείο αυτό βρίσκεται στο χωριό Καλλιμασιά, 15 χιλιόμετρα έξω από το κέντρο της πόλης. Στο χώρο του μουσείου εκθέτονται αντικείμενα και εργαλεία περισσοτέρων από τριάντα επαγγελματιών και δραστηριοτήτων των κατοίκων του νησιού μας. Τα εκθέματα στο μουσείο (δωρεές από όλα τα μέρη της Χίου) είναι πάνω από πέντε χιλιάδες, και περιλαμβάνει μια από τις πλουσιότερες συλλογές αντικειμένων ανάμεσα στα υπόλοιπα μουσεία της Ελλάδας. Θεωρείται από τα καλύτερα λαογραφικά μουσεία της χώρας. Από το 2005, έχει οριστεί από τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, υπεύθυνη καθηγήτρια η οποία πραγματοποιεί ξεναγήσεις τμημάτων σχολείων του νησιού και οργανώνει τα εκπαιδευτικά προγράμματα του μουσείου. Το μουσείο συμμετέχει σε εκθέσεις φορέων και σωματείων της Χίου. Μουσείο Μαστίχας: Το Μουσείο Μαστίχας Χίου χωροθετείται στη Νότια Χίο, στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων και συγκεκριμένα στο χωρίο Πυργί. Η παρούσα πράξη έχει ως αντικείμενο τη διαμόρφωση του μουσειακού κελύφους και του περιβάλλοντος χώρου και την εγκατάσταση σε αυτά της μόνιμης έκθεσης και των συμπληρωματικών / βοηθητικών χώρων και υπηρεσιών, καθώς και τις ενέργειες πληροφόρησης και δημοσιότητας για το έργο. Η μόνιμη έκθεση πραγματεύεται τη μαστίχα Χίου ως μοναδικό προϊόν. Στοχεύει να αποτυπώσει την τεχνική της παραδοσιακής καλλιέργειας, να παρουσιάσει την ιστορία του προϊόντος, την εξέλιξη της προβιομηχανικής και βιομηχανικής τεχνολογίας για την παραγωγή, εκμετάλλευση και διάθεση της μαστίχας, και να αναδείξει τις ποικίλες της χρήσεις. Το μουσείο αυτό θα [93]

94 τεθεί σε λειτουργία μέσα στους επόμενους μήνες. Σαφέστατα θα αποτελέσει κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομίας του νησιού, καθώς το έργο έχει αναλάβει το «Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς». Σύντομα θα αποτελέσει τουριστικό πόλο έλξης για επισκέπτες με ποικίλα ενδιαφέροντα. ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ. Όλη η Χίος έχει 64 χωριά και όλα ανεξαιρέτως παρουσιάζουν μία ιδιαίτερη σημασία. Θα αναφέρουμε 6 χωρία ενδεικτικά, δύο στα βόρεια του νησιού, δύο στα κεντρικά και δυο στα νότια. Στα νότια βρίσκονται τα Μεστά και το Πυργί. Τα Μεστά, ένα καλοδιατηρημένο «καστροχώρι», εντυπωσιάζει με την μοναδική αρχιτεκτονική του. Το Πυργί, το μεγαλύτερο χωριό του νησιού, με τα εντυπωσιακά «ξυστά» του, που αποτελούν μία μοναδική αρχιτεκτονική διακόσμηση εξωτερικών χώρων. Στα βόρεια έχουμε επιλέξει το Άγιο Γάλας και την Βολισσό. Το Άγιο Γάλας, γνωστό για το ομώνυμο σπήλαιο, εντυπωσιάζει κάθε επισκέπτη. Από την άλλη η Βολισσός διαθέτει και εκείνη μία ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που σαγηνεύει όποιον την επισκεφθεί. Το χωρίο έχει σχήμα τραπεζίου και στην κορυφή σώζεται το Βυζαντινό Κάστρο. Τέλος στα κεντρικά του νησιού βρίσκεται ο Ανάβατος και ο Καρφάς. Ο Ανάβατος, άλλο ένα εντυπωσιακό «καστροχώρι», χτισμένο σε απότομο λόφο, κανείς μπορεί να το επισκεφθεί και περπατώντας στους εγκαταλελειμμένους δρόμους του να γίνει κομμάτι της ιστορίας του. Και ο Καρφάς, ένας παραθαλάσσιος οικισμός, 7 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης, που έχει καθιερωθεί ως τουριστικό θέρετρο. ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ. Ο Κάμπος της Χίου με τα απέραντα περιβόλια, τα αρχοντικά σπίτια και μοναδικά εσπεριδοειδή αποτελεί σήμα κατατεθέν για το νησί. Ένας περίπατος στον Κάμπο της Χίου, εντυπωσιάζει ακόμα και τους πιο απαιτητικούς επισκέπτες. Έπειτα το Κάστρο της Χίου, δεσπόζει στο πίσω μέρος του κεντρικού λιμανιού του νησιού και αποτελεί ορόσημο για τη Χίο. Η Δασκαλόπετρα ή αλλιώς «Πέτρα του Ομήρου», αποτελεί έναν τόπο με βαθιά πολιτιστική αξία, όπου σε εκείνη την περιοχή, κατά την παράδοση ο Όμηρος δίδασκε τα Αθάνατα Έπη του. Και περνάμε στα Πνευματικά Κέντρα. Το Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο, αποτελεί ένα οικοδόμημα πολλαπλών πνευματικών και πολιτιστικών χρήσεων. Στο χώρο του διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις κ.α. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Κοραή, στο κέντρο της πόλης, προκαλεί δέος στους επισκέπτες της, από τον μεγάλο αριθμό βιβλίων που διαθέτει στη συλλογή της. ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ, ΗΘΗ ΕΘΙΜΑ. Η Χίος έχει έναν μεγάλο αριθμό παραδόσεων και εθίμων. Θα αναφερθούμε στα κυριότερα. Το έθιμο της «Μόστρας των Θυμιανών», που πραγματοποιείται τις αποκριές. Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Μεσαίωνα, αποτελεί μοναδικό θέαμα και προσελκύει έναν μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Το έθιμο του «Αγά των Μεστών», έχει τις ρίζες του στην τουρκοκρατία, και αφορά μία χλευαστική αναπαράσταση δικαστηρίου. Τα «Πρωτοχρονιάτικα Καραβάκια», ένα έθιμο που φανερώνει την σχέση των Χιωτών με τη θάλασσα και τους ναυτικούς. Στην συνέχεια, Πάσχα στην Χίο σημαίνει «Ρουκετοπόλεμος». Αποτελεί ένα [94]

95 φαντασμαγορικό θέαμα. Φέτος (2016) για πρώτη φορά δεν πραγματοποιήθηκε, γεγονός που δυσαρέστησε, επισκέπτες που είχαν έρθει με μοναδικό κίνητρο αυτό μοναδικό υπερθέαμα. Κάθε Πάσχα επίσης, πραγματοποιείται και το έθιμο «Κάψιμο του Ιούδα». Σε μεγάλη φωτιά καίγεται το ομοίωμα του Ιούδα την νύχτα της Ανάστασης. Επίσης η Χίος έχει και έναν μεγάλο αριθμό σε πανηγύρια. Τα μεγαλύτερα εξ αυτών είναι το Πανηγύρι της Αγίας Μαρκέλλας και το Πανηγύρι της Παναγίας. Το Πανηγύρι της Αγίας Μαρκέλλας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Ιουλίου. Προσκυνητές από όλο τον κόσμο κατακλύζουν το νησί την συγκεκριμένη μέρα. Τέλος το Πανηγύρι της Παναγίας, στις 15 Αυγούστου «στήνεται» διήμερο γλέντι στο Πυργί με παραδοσιακή και νησιώτικη μουσική. ΤΟΠΙΚΗ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ. Η Χίος έχει αναδείξει μία ιδιαίτερη τοπική γαστρονομία με βάση τα τοπικά χιώτικα προϊόντα. Πρώτο και κύριο συστατικό η μαστίχα. Αν υπήρχε σήμα κατατεθέν για τη Χίο, αυτό σίγουρα θα ήταν το μαστιχόδεντρο, το μοναδικό δώρο που συχνά στο παρελθόν έγινε και κατάρα αφού το μονοπώλιό της μαστίχας ήταν ανέκαθεν το μήλον της έριδος μεταξύ των ισχυρών της κάθε εποχής. Δέντρο αειθαλές, ανήκει στην οικογένεια «Pistachia», φτάνει τα 2-3 μέτρα ύψος και η παραγωγή της μαστίχας ξεκινά από τον 5ο με 6ο χρόνο ζωής του σκίνου, όπως ονομάζουν οι ντόπιοι το μαστιχόδεντρο. Ευδοκιμεί μόνο σε 21 χωριά της Νότιας Χίου, τα Μαστιχοχώρια. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Θεός ευλόγησε το μαστιχόδεντρο να παράγει μαστίχα όταν το 250 μ. Χ. το σώμα του Αγίου Ισιδώρου που μαρτύρησε από τους Ρωμαίους σύρθηκε κάτω από τον σκίνο. Τότε ήταν που το δέντρο, βλέποντας τα δάκρυα του Αγίου Ισιδώρου άρχισε κι αυτό να δακρύζει. Η μαστίχα έχει πληθώρα ιδιοτήτων και χρήσεων. Απορροφά τη χοληστερόλη, είναι αντιβακτηριδιακή, συμβάλει στην αντισηψία του στόματος και την πέψη. Δυναμώνει τα ούλα, επουλώνει πληγές και πρόσφατα, αποδείχτηκε πλέον και επιστημονικά ότι ενεργεί κατά του έλκους και του καρκίνου του στομάχου. Πέρα όμως από τις φαρμακευτικές της ιδιότητες, η μαστίχα διαπρέπει και στην ποτοποιία (λικέρ μαστίχας και μαστιχάτο ούζο), τη ζαχαροπλαστική (μπισκότα και παγωτά μαστίχας, υποβρύχιο γλυκό) και τη μαγειρική. Χρησιμοποιείται επίσης ως βασικό συστατικό σε οδοντόκρεμες, σαμπουάν, αρώματα, λιβάνια, βερνίκια και αλλού, σε επεξεργασμένη και διαφορετική κατά περίπτωση μορφή. Η συλλογή της μαστίχας ξεκινά με τον καθαρισμό της περιοχής κάτω από το δέντρο η οποία στη συνέχεια στρώνεται με ασπρόχωμα, πάνω στο οποίο θα πέσουν τα δάκρυα του πληγωμένου δέντρου. Το κέντος (όπως οι ντόπιοι ονομάζουν το κέντημα των δέντρων) διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι και το Σεπτέμβριο. Οι μαστιχοπαραγωγοί «πληγώνουν» τα δέντρα με το κεντητήρι (εργαλείο κεντήματος), από την πλευρά που βλέπει προς το χώμα για να πέφτουν εκεί τα δάκρυα. Όταν πια τα δάκρυα έχουν στεγνώσει, οι μαστιχοπαραγωγοί μαζεύουν με ειδικό εργαλείο όλα τα δάκρυα που έχουν πέσει στο χώμα ή έχουν στεγνώσει πάνω στον κορμό και τα κλαδιά. Το μοναδικό αυτό φυσικό προϊόν είναι τόσο πολύτιμο που συλλέγονται ακόμα και τα ρινίσματά που είναι ανακατεμένα με το χώμα. Η όλη διαδικασία αποτελεί κοινωνικό γεγονός. Όποιος επισκεφτεί τότε τα Μαστιχοχώρια θα νιώσει τη ζεστασιά των καλοσυνάτων αυτών ανθρώπων να τον τυλίγει σε κάθε γωνιά. Το μαστιχόδεντρο ευδοκιμεί μόνο σε 21 χωριά στο νότιο τμήμα του νησιού. Η μαστίχα έχει αποδεδειγμένα θεραπευτικές ιδιότητες, ωστόσο χρησιμοποιείται και στην ζαχαροπλαστική και στην μαγειρική. Έπειτα, σειρά έχουν τα εσπεριδοειδή Χίου. Ο χαρακτηρισμός «μυροβόλος», καμία [95]

96 έκπληξη δεν προκαλεί στον επισκέπτη, αφού τα αρώματα του Κάμπου τον αγγίζουν από την πρώτη κιόλας στιγμή που θα ξεκινήσει την περιήγησή του στον πράσινο πυρήνα του νησιού. Στενά σοκάκια, ψηλοί, πέτρινοι μαντρότοιχοι, φυλλωσιές δέντρων που ξεπροβάλλουν από παντού και αρώματα που τυλίγουν τον επισκέπτη και τον ταξιδεύουν σε άλλους χώρους. Η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών αποτέλεσε άλλη μια από τις καινοτομίες που εισήγαγαν οι κατά τα άλλα σκληροί κατακτητές Γενοβέζοι ( ). Αφού διαπίστωσαν ότι τα αειθαλή αυτά δέντρα είχαν τη δυνατότητα να ευδοκιμήσουν, ξεκίνησαν την εισαγωγή τους από την Ιταλία και με ζήλο προώθησαν την καλλιέργειά τους σε περιοχές απάγκιες και με πολλά νερά. Μια τέτοια περιοχή ήταν και ο Κάμπος, ο οποίος μεταβλήθηκε πολύ γρήγορα σε έναν απέραντο πορτοκαλεώνα. Πρόκειται ουσιαστικά για μια περιοχή με άφθονα υπόγεια ύδατα τα οποία ευνοούν την καλλιέργεια των "χρυσών μήλων των Εσπερίδων", όπως τα αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, αν και είναι γνωστό ότι πρόκειται για ευπαθή δέντρα. Η συγκομιδή γίνεται από τους καλλιεργητές οι οποίοι μαζεύουν τα εσπεριδοειδή ένα-ένα, τα τοποθετούν σε πλαστικά κιβώτια και είτε τα πωλούν είτε τα πηγαίνουν στο Εργοστάσιο Χυμών της Χίου για χυμοποίηση. Για αιώνες ολόκληρους, το πορτοκάλι το πουλούσαν με το κομμάτι. Μετά από τη διαδικασία του «διαλέγματος», οι διαλεχτές τα μετρούσαν κατά πεντάδες και έτσι τα παρέδιδαν στους εμπόρους. Οι Γερμανοί κατακτητές όμως εισήγαγαν τη μέθοδο του ζυγίσματος και η πρακτικότητα του μέτρου αυτού το διατήρησε ζωντανό μέχρι και τις μέρες μας. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο επισκέπτης που περιηγείται μέσα στους δαιδαλώδεις δρόμους του Κάμπου δεν μπορεί παρά να ταξιδέψει μέσα στα περιβόλια με μόνους οδηγούς την όσφρηση και τη φαντασία, αφού οι καλλιέργειες περιβάλλονται από ογκώδεις πετρόκτιστους μαντρότοιχους, σκοπός των οποίων είναι η προστασία από τους νοτινούς ανέμους και το κρύο που καταστρέφουν τα δέντρα. Η ποικιλία των μανταρινιών που παράγεται στην Χίο είναι μοναδική. Τα Χιώτικα Μανταρίνια είναι γνωστά ως τα καλύτερα μανταρίνια. Επειδή τα πορτοκάλια ωριμάζουν μέσα στο χειμώνα, ενώ τα μανταρίνια είναι πρωιμότερα, καθίσταται σαφές ότι τα ευπαθή αυτά δέντρα έρχονται αντιμέτωπα με τις σκληρές καιρικές συνθήκες. Η σοδειά κινδύνεψε και καταστράφηκε πολλές φορές από τις κακοκαιρίες και η απώλεια των οικονομικών πόρων που αυτή εξασφάλιζε έκανε τους καλλιεργητές εφευρετικότερους. Συχνά λοιπόν, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την παγωνιά και να προστατεύσουν τους καρπούς τους, οι περιβολάρηδες ανάβουν μικρές φωτιές κατά πυκνά διαστήματα σε όλη την έκταση του περιβολιού. Το πλούσιο φύλλωμα των δέντρων δημιουργεί έναν πράσινο θόλο ο οποίος συχνά κατορθώνει να κρατήσει τη ζεστασιά της φωτιάς και να περισώσει τους καρπούς. Τα εσπεριδοειδή της Χίου εξάγονταν στην Κωνσταντινούπολη, στη Μαύρη Θάλασσα, στη Σμύρνη, στην Αίγυπτο και σε όλη την Ανατολή από διάφορους εμπόρους οι οποίοι ναύλωναν πλοία για αυτόν ακριβώς το σκοπό. Από το 1930 και μετά, οπότε και εμφανίστηκαν οι Συνεταιρισμοί, εξαγωγές άρχισαν να γίνονται και σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπη. Σήμερα οι χρήσεις των εσπεριδοειδών δεν περιορίζονται στην απλή κατανάλωσή τους ή στη χυμοποίηση τους από το Εργοστάσιο Χυμών σε διάφορα είδη αναψυκτικών. Χρησιμοποιούνται επίσης για την παραγωγή γλυκών του κουταλιού και αιθέριων ελαίων. Επίσης οι φλούδες των εσπεριδοειδών χορηγούνται από το Εργοστάσιο Χυμών στους κτηνοτρόφους για ζωοτροφή, κυρίως για τα ζώα γαλακτοπαραγωγής. Σε επόμενα γαστρονομικά στάδια, συναντάει κανείς το παραδοσιακό μέλι Χίου, το ούζο χιώτικης παραγωγής, το τοπικής παραγωγής τυρί «μαστέλο», γλύκα του κουταλιού και φυσικά το υποβρύχιο μαστίχα. [96]

97 Μέσα από όλα τα παραπάνω μπορεί κανείς να γευτεί τον προορισμό «Χίος». ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Παρόλα τα παραπάνω η Χίος δεν έχει έντονο τουριστικό παλμό. Το πολιτιστικό προϊόν παρουσιάζει σημάδια μαρασμού και χρήζει ειδικού τουριστικού σχεδιασμού. Για το λόγο αυτό παραθέτουμε κάποιες προτάσεις πολιτικής ως εξής: 1. Αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, που προσφέρονται σε μουσεία και σε κέντρα εστίασης. 2. Βελτίωση πολιτιστικών υποδομών με αναστηλώσεις ή αναπαλαιώσεις μουσειακών κτηρίων, όπως πχ το μουσείο της Νέας Μονής. 3. Διοργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων με θέμα την μαστίχα ή την ναυτική παράδοση του νησιού. 4. Προστασία οικιστικού κεφαλαίου ή προστασία της αρχιτεκτονικής των μεσαιωνικών οικισμών όπως είναι των Μεστών, των Ολύμπων, κλπ. 5. Ανάπτυξη πολιτιστικού τουρισμού με ήπια αξιοποίηση των ανεκμετάλλευτων πολιτιστικών πόρων. 6. Διαφήμιση και προώθηση του νησιού ως «πολιτιστικός προορισμός». ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. Η τουριστική πολιτική της Χίου θα πρέπει να επικεντρωθεί στις Ειδικές και Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Τα βασικά κίνητρα για να επισκεφθεί κανείς το νησί είναι ο συνδυασμός του αρχαιολογικού πλούτου και των μεσαιωνικών χωριών. Η Χίος διαθέτει μία μοναδική πολιτιστική κληρονομιά, η οποία αν αξιοποιηθεί ορθολογικά θα αυξήσει τις αφίξεις των «πολιτιστικών τουριστών», τουριστών δηλαδή με κυρίαρχο κίνητρο την επαφή με τον πολιτισμό του νησιού. Η αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών και η διαρκείς εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού που την προσφέρει είναι απαραίτητη. Στόχος όλων, η εδραίωση της Χίου ως «πολιτιστικός προορισμός». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. Βαρβαρέσος, Στέλιος, 1997, Τουρισμός-Οικονομικές Προσεγγίσεις, Εκδόσεις Προπομπός. Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, 2003, (ΙΤΕΠ), Ελληνική Οικονομία και Τουρισμός, Εκδόσεις ΙΤΕΠ, Αθήνα. [97]

98 Κοκκώσης, Χ. και Τσάρτας, Π., 2001, Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Εκδόσεις Κριτική. Λαγός, Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική-Θεωρητική προσέγγιση, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Τσάρτας, Π., 1996, Τουρίστες, Ταξίδια, Τόποι, Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στον Τουρισμό, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα. [98]

99 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Δήμητρα Μπάη Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Σχολή Επιστημών της Διοίκησης Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση & Πολιτική του Τουρισμού» Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σε παγκόσμιο επίπεδο ο θρησκευτικός τουρισμός, όχι μόνο στη σύγχρονη εποχή, αλλά διαχρονικά, φαίνεται να αποτελεί αιτία, ώστε κάποιος να ταξιδέψει σε κοντινά ή μακρινά μέρη, σε τόπους ήσυχους ή επικίνδυνους, ανεξάρτητα από τον κόπο ή το χρηματικό ποσό που θα μπορούσε να καταβάλει και αυτό λόγω του αισθήματος της πίστης που τον διακατέχει. Σαφέστατα, καθώς οι εποχές αλλάζουν, αυτό που βελτιώνεται είναι τόσο οι συνθήκες του ταξιδιού όσο και οι λόγοι, που τώρα πια δεν είναι μόνο θρησκευτικοί ή προσκυνηματικοί, αλλά και λόγοι που συνδυάζουν την περιήγηση, τον πολιτισμό, την αναψυχή ακόμα και τα ψώνια ή άλλους λόγους, για να ταξιδέψει κάποιος. Αυτό όμως που είναι σίγουρο είναι πως αυτή η μορφή τουρισμό αυξάνει τα ποσοστά της επισκεψιμότητας, τα έσοδα για τους τόπους που διαθέτουν τέτοιους πόρους, ενώ επιπρόσθετα αμβλύνεται το μεγάλο πρόβλημα της εποχικότητας, που ταλανίζει τόσες περιοχές. Η Χίος, ούσα πλούσια τόσο σε θρησκευτικούς πόρους όσο και πολιτισμικούς (μακραίωνη ιστορία, ήθη, έθιμα, παραδόσεις) και φυσικούς (μονοπάτια: παλιός τούρκικος δρόμος, ακτές, παραλίες, θάλασσες, ιαματικά λουτρά), θα έπρεπε από καιρό τώρα να έχει εκμεταλλευτεί αυτό που απλόχερα της χαρίστηκε ανά τους αιώνες και να είχε αναπτύξει με υγιή τρόπο και με ήπια μορφή τον τουρισμό μαζί με τη ναυτιλία, για την οποία είναι διεθνώς γνωστή και τη μαστίχα της ως μοναδικό παγκοσμίως προϊόν. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου διαθέτει την κατάλληλη τεχνογνωσία, για να συμβάλει σε αυτό το σκοπό μαζί με τους τοπικούς ιθύνοντες και την τοπική κοινωνία. Οι ενέργειες αυτές, με την προϋπόθεση ότι θα γινόταν σωστά και με μέτρο (τον άνθρωπο και τον τόπο, όχι το εύκολο και γρήγορο κέρδος), θα έφερνε το νησί πιο κοντά στην υπόλοιπη Ελλάδα, ίσως και τον κόσμο και θα βοηθούσε κυρίως τους νέους να μείνουν στον τόπο τους, να τον αγαπήσουν ακόμα περισσότερο και να έχουν αξιοπρεπή διαβίωση. Λέξεις-κλειδιά: Τουρισμός, θρησκευτικός τουρισμός, Χίος, μνημεία, μοναστήρια 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισμός και ο πολιτισμός είχαν πάντα μια αλληλένδετη σχέση, σε όποια στιγμή της ιστορίας κι αν ανατρέξει κανείς. Το πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί αναπόσπαστο δομικό στοιχείο της ανάπτυξης του τουρισμού. Η επιθυμία των τουριστών να έρθουν σε επαφή και να γνωρίσουν μορφές και στοιχεία υλικού και πνευματικού πολιτισμού της χώρας που επισκέπτονται, όπως τα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα μνημεία, τους [99]

100 αρχαιολογικούς και τους θρησκευτικούς χώρους, τις διάφορες μορφές τέχνης, επιδιώκοντας να βιώσουν νέες εμπειρίες από διάφορους πολιτισμούς, είναι κίνητρο συνυφασμένο με την έννοια του τουριστικού φαινομένου. Υπό την έννοια αυτή πολλά στοιχεία πολιτισμού μπορούν παράλληλα να θεωρηθούν και τουριστικοί πόροι, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μια ομάδα που περιλαμβάνει ως μορφές της τον πολιτιστικό, το θρησκευτικό, τον εκπαιδευτικό και τον αστικό τουρισμό. Κίνητρο σε κάθε μια από τις περιπτώσεις μπορεί να είναι ο πολιτισμός, η θρησκεία, η επιστήμη και η εκπαίδευση. Εστιάζοντας κυρίως στο θέμα της θρησκείας, θα λέγαμε ότι αυτή αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο που ώθησε τον άνθρωπο να ταξιδέψει. Ο άνθρωπος ως homo religious, δηλαδή φύσει θρησκευτικό ον αναζητεί την επικοινωνία με το Θεό, ο οποίος διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην πνευματική ζωή του ανθρώπου και επηρεάζει τον ανθρώπινο πολιτισμό, εφόσον είναι συνυφασμένος με την ανθρώπινη παρουσία στη γη. (Μοίρα Π., 2009:29) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε διάκριση των προσκυνημάτων σε δυο κατηγορίες: α) αυτά που προσέλκυαν μεμονωμένους προσκυνητές και β) αυτά που προσέλκυαν ομάδες προσκυνητών στις τοποθεσίες στις οποίες διεξάγονταν μεγάλες αθλητικές/ θρησκευτικές εκδηλώσεις, όπως στην Αρχαία Ολυμπία, στους Δελφούς, στον Ισθμό κ.α. (Μοίρα Π., 2009:31). Επίσης, γίνεται αναφορά στην πραγματοποίηση ταξιδιών θρησκευτικού-προσκυνηματικού χαρακτήρα (επίσκεψη Αιγυπτίων στο ναό της Μέμφιδας, μετάβαση Ελλήνων στο μαντείο των Δελφών και της Δωδώνης.) Παράλληλα, στα θρησκευτικά ταξίδια συμπεριλαμβάνονται και εκείνα που γίνονται στο πλαίσιο αθλητικών ή θρησκευτικών διοργανώσεων (Πύθια, Ίσθμια, Νέμαια, Ολυμπιακοί Αγώνες). Οι τουρίστες του Μεσαίωνα, που ήταν κυρίως προσκυνητές και αναζητούσαν άφεση αμαρτιών, θεραπείας, κάθαρσης και τελικά λύτρωσης της ψυχής, αποτέλεσαν αφενός προδρόμους του θρησκευτικού τουρισμού και αφετέρου ιδρυτές των σύγχρονων πολιτιστικών διαδρομών. Εννοείται ότι το ταξίδι για θρησκευτικούς σκοπούς αποτελούσε τη μόνη επαρκή δικαιολογία για όσους δεν ήταν έμποροι, μοναχοί ή καλλιτέχνες. Περίοδος παρακμής για τα ταξίδια αυτά είναι η εποχή από τον 16ο αιώνα και μετά. Δημιουργείται μια μορφή μετακίνησης, η περιήγηση, για μη θρησκευτικούς λόγους, η οποία λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος του μεσαιωνικού προσκυνήματος με τον σύγχρονο θρησκευτικό τουρισμό. Κίνητρο τώρα πια αποτελεί η περιέργεια να γνωρίσει ο ταξιδευτής νέους τόπους, να αποκτήσει καινούριες εμπειρίες και σε χρησιμοποιεί θρησκευτικούς ξενώνες, αλλά ξενοδοχεία και άλλες ανέσεις. Σε μια περίοδο έντονων αλλαγών και ανασφάλειας για το σύγχρονο άνθρωπο, τα θρησκευτικά ταξίδια και οι περιηγήσεις γνωρίζουν αξιοσημείωτη άνθιση, αναβιώνοντας την προσκυνηματική δραστηριότητα παλαιότερων εποχών. Βέβαια, ο χαρακτήρας του ταξιδιού σε σχέση με το παρελθόν διαφοροποιείται και τούτο, διότι οι μετακινήσεις για θρησκευτικούς λόγους εμπλουτίζονται με «κοσμικά στοιχεία». Το ταξίδι αποκτά κοινωνικοοικονομικές διαστάσεις, εφόσον συνδυάζεται με αγορές πάσης φύσεως (ενθύμια θρησκευτικού χαρακτήρα κ.α.), με αγορά τροφίμων και ποτών (οίνου). Η αλλαγή αυτή στο πρότυπο [100]

101 του θρησκευτικού προσκυνήματος αποτελεί προνόμιο του Χριστιανισμού, του Ινδουισμού και του Βουδισμού, ενώ συναντάται στην Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική ΟΡΙΣΜΟΣ Με αυτό τον τρόπο καταγράφεται η εμφάνιση του τουρισμού που είναι συνυφασμένη με τα τα θρησκευτικά ταξίδια. Μάλιστα για πολλούς ερευνητές ο θρησκευτικός τουρισμός θεωρείται υποκατηγορία του πολιτισμικού τουρισμού, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες σε οργανωμένα θρησκευτικά ταξίδια διαθέτουν επιπλέον χρόνο για επίσκεψη σε επιλεγμένα τουριστικά αξιοθέατα πολιτισμικής σημασίας. Ο θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να οριστεί ως μια ειδική μορφή τουρισμού, που εκφράζει την επιθυμία των ατόμων να μετακινηθούν από τον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους και να πάνε σε έναν άλλο τόπο που τον θεωρούν ιερό (π.χ. ναό, μοναστήρι, ασκητήριο, άγιο τάφο), επιλέγοντας συχνά συγκεκριμένο χρόνο (π.χ. Χριστούγεννα, Μεγάλη Εβδομάδα, Δεκαπενταύγουστο, θρησκευτική πανήγυρη, εορτή αγίου), με σκοπό την επικοινωνία τους με θείο, την εκπλήρωση ενός τάματος ή την ένδειξη ευγνωμοσύνης. Η ειδική αυτή μορφή τουρισμού ξεκινά από την ανάγκη των ανθρώπων να ταξιδέψουν και να γνωρίσουν θρησκευτικά μνημεία και παραδόσεις θρησκευτικού περιεχομένου. ( Λαγός Δ., 2005:72). Η αγγλική ορολογία είναι religious tourism, όπου όμως εδώ η ελληνική γλώσσα έρχεται να προσθέσει και τον όρο προσκυνηματικό τουρισμό ως υποενότητα του θρησκευτικού ή πιο κατάλληλα στη γλώσσα των ιερωμένων τις προσκυνηματικές περιηγήσεις, στις οποίες το ενδιαφέρον είναι πια καθαρά θρησκευτικό- λατρευτικό ΣΚΟΠΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Η ανάδειξη και η προβολή περιοχών ή αξιοθέατων θρησκευτικού χαρακτήρα αποτελεί στόχο για όσους επιθυμούν να συμμετέχουν σε ταξίδια τέτοιου είδους, ώστε να είναι επισκέψιμα από ταξιδιώτες με θρησκευτικό ή προσκυνηματικό κίνητρο. Το τελετουργικό ταξίδι με ιερό για το συμμετέχοντα σκοπό, ώστε να ικανοποιήσει πνευματικές, αλλά και υλικές ανάγκες, θεωρείται το αντικείμενο του θρησκευτικού τουρισμού. (Μοίρα Π., 2009:33) ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υπάρχουν ταξιδιωτικά γραφεία που εξειδικεύονται στο θρησκευτικό τουρισμό και προσφέρουν σταθερά πακέτα, συχνά φθηνότερα από άλλα απλά τουριστικά πακέτα αντίστοιχης διάρκειας. Η εκκλησία,επίσης, ασκεί καταλυτικό ρόλο, εφόσον σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί μεσάζοντα και λειτουργεί ως tour operator. (Μοίρα Π., 2009: ). 2. ΤΟΠΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ/ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Εμβληματικοί τόποι προσκυνήματος ή ταξίδια σε θρησκευτικά κέντρα φαίνονται στον Πίνακα 1 και αποτελούν τους συνήθεις τόπους προορισμού, που μπορεί να είναι α) παγκόσμιας και διεθνούς εμβέλειας με κυριότερους τη Μέκκα και τη Μεδίνα στη Σαουδική Αραβία για τους Μουσουλμάνους, το Βατικανό για τους Καθολικούς, το [101]

102 Οικουμενικό Πατριαρχείο για τους Ορθοδόξους κ.τ.λ. και β) θρησκευτικά κέντρα περιφερειακής ή τοπικής σημασίας με σημαντικότερα τη Μονή Σινά για τους Ορθοδόξους, το Τείχος των Δακρύων για τους Εβραίους της διασποράς, κ.ο.κ. Αυτοί οι ιεροί τόποι είναι ανοιχτοί για όλους τους πιστούς/επισκέπτες ή για συγκεκριμένες κατηγορίες ατόμων, όπως είναι οι κληρικοί, οι δάσκαλοι, οι μοναχοί. Επίσης, θρησκευτικοί προορισμοί που συνδέονται με ιστορικά γεγονότα, πολιτιστικά επιτεύγματα ή ταξίδια σε πανηγύρια είναι ένας ακόμα λόγος για ένα τέτοιο ταξίδι. Πίνακας 1. Εμβληματικοί τόποι προσκυνήματος Τόπος λατρείας Επισκεψιμότητα 5 Περίοδος Μέκκα, Σαουδική Αραβία Τις πρώτες 2 εβδομάδες του Ραμαζανιού (Ιούλιος 2015) Παναγία Παρισίων Σε ετήσια βάση Sacre Coeur Basilica, Παρίσι Σε ετήσια βάση Άγιος Πέτρος Βατικανού Σε ετήσια βάση Μπλέ Τζαμί Κωνσταντινούπολης Σε ετήσια βάση Δυτικό τείχος, Ιεροσόλυμα Σε ετήσια βάση Είναι γεγονός ότι η UNESCO χαρακτήρισε ως προστατευόμενες περιοχές, μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ολόκληρες πόλεις, οι οποίες εκτός από θρησκευτική σημασία έχουν και κάποιο άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα π.χ. κάποιο φυσικό φαινόμενο.(«σύμβαση για την προστασία της παγκόσμιας πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς», 1972) (Αποστολόπουλος Κ., Σδαρλή Δ., 2009:120, Αυγερινού-Κολώνια Σ.,1995). Στις μέρες μας ο κυρίαρχος λόγος για να επισκεφθεί κάποιος αυτούς τους προορισμούς δεν είναι μόνο το θρησκευτικό κίνητρο, αλλά πολύ περισσότερο ο πολιτισμικός χαρακτήρας του μνημείου ή του χώρου. Τέλος, τα ταξίδια σε τόπους, όπου γίνονται θρησκευτικά φεστιβάλ και εκδηλώσεις οργανωμένες από την εκκλησία, τονίζουν τη σύνδεση θρησκείας, πολιτισμού, παράδοσης και συχνά περιβάλλοντος με ήπιες μορφές ανάπτυξης. 2.1 ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα τα θρησκευτικά μνημεία αποτελούν σημαντικό κομμάτι της εθνικής και θρησκευτικής κληρονομιάς και συνιστούν βασικό πόλο έλξης τόσο για τους ορθόδοξους χριστιανούς όσο και για τους τουρίστες με διαφορετικό θρήσκευμα. Στα μνημεία, τα οποία επισκέπτονται τουρίστες, περιλαμβάνονται εκκλησίες, μοναστήρια, προσκυνήματα, σκήτες ή και ολόκληρα χωριά. Σημαντικά και μοναδικά θρησκευτικά μνημεία για τη χώρα μας, όπως δείχνει ο Πίνακας 2. αποτελούν η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους και τα Μετέωρα (Λαγός Δ., 2005:72), ενώ ξεχωριστή θέση κατέχουν το σπήλαιο και ο ναός της Αποκαλύψεως του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στην Πάτμο, η Παναγία της Τήνου και της Παναγίας Σουμελά. Πίνακας 2. Κυριότεροι τόποι λατρείας σην Ελλάδα Τόπος λατρείας Επισκεψιμότητα Περίοδος Παναγία Τήνου Μάρτιος Οκτώβριος ανά μήνα Νοέμβριος - Φεβρουάριος 5 [102]

103 Μετέωρα Σε ετήσια βάση μετρώντας διανυκτερεύσεις Άγιο Όρος Σε ετήσια βάση Άγιος Ιωάννης Πάτμος Σε ετήσια βάση Οι παραπάνω πίνακες αποδεικνύουν τη σπουδαιότητα των θρησκευτικών μνημείων για μια περιοχή, τα πολλαπλά οφέλη που αυτή μπορεί να αποκομίσει, αλλά και το πόσο τα μέρη αυτά- κυρίως στη Δυτική Ευρώπη- έχουν αξιοποιήσει τους ιερούς τόπους τους και παρέχουν ικανοποιητικές υπηρεσίες στους επισκέπτες τους ΤΥΠΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΝ Τα ταξίδια στην προκειμένη περίπτωση γίνονται λόγω συγκεκριμένου γεγονότος, όπως για μια θρησκευτική εορτή, ένα πανηγύρι ή κάποιο φεστιβάλ. Όμως, συχνότερες αναδεικνύονται οι επισκέψεις για ειδικούς λόγους, όπως για αναζήτηση ευλογίας ή μετάληψη θείας κοινωνίας. Βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία των ταξιδιών θρησκευτικού τουρισμού αποτελούν τα ακόλουθα: Τάμα: αποτελεί για τον προσκυνητή απαραίτητη διαδικασία, η οποία λειτουργεί κατά κάποιον τρόπο ανταποδοτικά, δηλαδή προκειμένου να εκπληρωθεί η ευχή του, προσφέρει ως «ευχαριστώ» κάποιο «αντάλλαγμα», όπως μια εικόνα, ένα χρυσαφικό ή κάνει κάποια δωρεά. Θρησκευτικό ενθύμιο/αναμνηστικό: έχει καταγραφεί ότι οι τουρίστες θρησκευτικού τουρισμού αγοράζουν προσκυνηματικά ενθύμια και άλλα σχετικά προϊόντα, όπως σταυρούς, κομποσκοίνια, εικόνες αγίων, εικονίτσες, λάδι/αγιασμό, λαμπάδες, θυμιάματα, θρησκευτικά βιβλία, κασέτες, CD- ROM, αναζητώντας ένα βαθμό αυθεντικότητας στην εμπειρία τους και για να παρατείνουν επ αόριστον αυτή τη θρησκευτική εμπειρία, έστω κι αν κάποια από αυτά αγγίζουν τα όρια του «κιτς». Εννοείται ότι η ιερότητα του αντικειμένου βρίσκεται σε συνάρτηση με τον τόπο στον οποίο αγοράστηκε το ενθύμιο. 3. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 3.1. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΥΠΟΔΟΜΕΣ, ΠΡΟΣΒΑΣΗ Ο θρησκευτικός τουρισμός ουσιαστικά αξιοποιεί και χρησιμοποιεί τόσο τη θρησκευτική, πολιτιστική κληρονομιά του παρελθόντος όσο και τις δομές- υποδομές που ανήκουν στον πολιτισμικό τουρισμό και συνήθως βρίσκονται εκτός του ιερού προσκυνηματικού τόπου σε μια ευρύτερη ακτίνα, ενώ ενσωματώνονται στο αστικό περιβάλλον. Με όμοιο τρόπο και η τουριστική δραστηριότητα εντάσσεται στον ευρύτερο αστικό χώρο, για να μη δημιουργεί πρόβλημα στους χώρους λατρείας. Επιπλέον. Είναι δεδομένο για τον πολιτισμικό τουρισμό ότι οι υποδομές του θρησκευτικού, εκπαιδευτικού/επιστημονικού και του αστικού τουρισμού αποτελούν «τμήμα» των δικών του υποδομών. Τοποθεσία: πρέπει να σημειωθεί ότι πολλά θρησκευτικά κέντρα ( εκκλησίες, μοναστήρια, μονές, ναοί, ξωκλήσια κ.α.) και θρησκευτικοί χώροι είναι εγκατεστημένοι σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού ή/και πολιτιστικού κάλλους. [103]

104 (Νέα Μονή, Άγιος Γεώργιος Φρουρίου κ.α.). Είναι ακόμα γεγονός ότι οι πόλεις που αποτελούν χώρους λατρείας καθιερώνονται και λόγο της γεωγραφικής τους θέσης, καθώς βρίσκονται σε κομβικά σημεία, προσβάσιμα στο ευρύ κοινό. -Καλό συγκοινωνιακό δίκτυο: χρησιμοποιείται το πούλμαν για ταξίδια εντός της χώρας ως το συνηθέστερο μεταφορικό μέσο, ενώ για τα πιο μεγάλα θρησκευτικά κέντρα υπάρχει στην πλειονότητα των περιπτώσεων άμεση αεροπορική σύνδεση. Βέβαια, για πολλούς, ιδιαίτερα στον προσκυνηματικό τουρισμό, η άσκηση, προκειμένου να μεταβούν στον τόπο προσκυνήματος, αποτελεί βασικό στοιχείο και απαραίτητη διαδικασία, που θα οδηγήσει στην «κάθαρση» ΘΕΛΓΗΤΡΑ, ΠΟΡΟΙ, ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ Κλίμα: απαιτείται καλό κλίμα, ειδικά όταν τελετουργίες και τελετές λαμβάνουν χώρα σε ανοιχτούς χώρους. Δομημένο περιβάλλον: λ.χ. παραδοσιακοί οικισμοί, περιβάλλοντες χώροι ναών κ.α. Φυσικό περιβάλλον: συνήθως οι θρησκευτικοί τόποι είναι εγκατεστημένοι σε περιβάλλον πλούσιο σε φυσικά στοιχεία (ποικιλία πανίδας και χλωρίδας). Πολιτισμικός πλούτος: τον συναποτελούν όλα τα κειμήλια του θρησκευτικού προσκυνήματος (ιερά σκεύη, άμφια, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, κ.τ.λ). 4. TΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ- ΤΑΣΕΙΣ 4.1. ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ Στο θρησκευτικό τουρισμό η ζήτηση ακολουθεί μια άτυπη ιεράρχηση θρησκευτικών προορισμών και αυτό ισχύει για τις περισσότερες θρησκείες. Διακρίνουμε, λοιπόν, τις ακόλουθες περιπτώσεις: Ιερά κέντρα, που συνδέονται άμεσα με την κεφαλή της εκκλησίας ή τον ιδρυτή του δόγματος και συχνά αποτελούν υποχρεωτικό προορισμό για τους πιστούς. Μέρη που συνδέονται στενά με την παρουσία του Θεού στη γη, δηλαδή τοποθεσίες στις οποίες έλαβαν χώρα θαύματα/ αποκαλύψεις, φυλάσσονται ιερά λείψανα/ κειμήλια θεότητας και προτείνονται από τα ιερά κείμενα των διαφόρων θρησκειών. Τοποθεσίες, που συνδέονται με διαφορετικές παραδόσεις θρησκευτικής πίστης ή έδρες θρησκευτικών ιδρυμάτων και οργανισμών ή προορισμοί στους οποίους δραστηριοποιήθηκαν στο παρελθόν μεγάλοι δάσκαλοι ή άγιοι, όπως ναοί, μονές κ.α ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ Τα ταξίδια, που έχουν ως προορισμό κάποιον τόπο θρησκευτικής λατρείας, πραγματοποιούνται σε όλες τις εποχές του έτους και μάλιστα καταγράφεται από τους ειδικούς το πέρασμα από την πολυήμερη και επίπονη οδοιπορία σε άνετα και μικρά ταξίδια με σημεία αναφοράς έναν σημαντικό θρησκευτικό τόπο. Η διάρκεια του ταξιδιού καθορίζεται τόσο από το θρησκευτικό χαρακτήρα των επισκέψεων όσο και από την ηλικία των συμμετεχόντων. [104]

105 4.3. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ/ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ Στην εποχή μας οι θρησκευτικοί τουρίστες ταξιδεύουν οργανωμένοι σε ομάδες, ανήκουν σε όλες τις οικονομικο-κοινωνικές τάξεις, επιζητούν οργανωμένες ξεναγήσεις στους προσκυνηματικούς χώρους, ανάλογα με την ηλικία τους (στην πλειονότητα άτομα τρίτης ηλικίας), καθώς το προσκύνημα με την έννοια του κατά μόνας έχει πλέον απαξιωθεί. ( Mu Z., 2007:98-111, Nolan M.& Nolan S.,1992:1-17). Οι τουρίστες αυτού του είδους χωρίζονται σε δυο βασικές και μεγάλες κατηγορίες, σύμφωνα με τα υπάρχοντα είδη θρησκευτικών τουριστών, που είναι: Οι πιστοί, που μοιάζουν περισσότερο με προσκυνητές που κινούνται με σκοπό να επισκεφτούν έναν θρησκευτικό προορισμό για λόγους αμιγώς θρησκευτικούς/κατανυκτικούς. Οι περισσότεροι αποστασιοποιημένοι θρησκευτικά, οι οποίοι προσομοιάζουν με κλασικούς τουρίστες που μεταβαίνουν σε δημοφιλείς θρησκευτικούς τόπους είτε από θαυμασμό για τα θρησκευτικά κειμήλια (ιερά σκεύη/ κειμήλια, ρουχισμούς/άμφια, εικόνες/αγιογραφίες, σπάνια χειρόγραφα μοναστηριών, ξυλόγλυπτα) είτε από πολιτισμικό ή εκπαιδευτικό ενδιαφέρον ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΚΕΤΟ Το τουριστικό πακέτο αναλύεται στα ακόλουθα συστατικά στοιχεία: Διαμονή-διατροφή: δεν υπάρχει πια το στοιχείο της αυστηρότητας ούτε αναφορικά με τον τόπο διαμονής (είδος καταλύματος και ανέσεις ) ούτε και με την επιλογή φαγητού (ποσότητα και είδος) με εξαίρεση σε ορισμένες περιπτώσεις τα ταξίδια σε μουσουλμανικές χώρες. Μεταφορά /transfer: ομοίως και για τη μεταφορά δεν απαιτείται σωματική ταλαιπωρία των συμμετεχόντων ούτε απαγορεύονται οι κοινωνικές επαφές. (Κάποτε στο προσκύνημα εμπειρία αποτελούσε το ταξίδι, δηλαδή η πορεία προς το θρησκευτικό προορισμό και ό,τι αυτή συνεπαγόταν, π.χ. νηστεία, τάμα, προσευχή, ενώ στο θρησκευτικό ταξίδι εμπειρία συνιστά μόνο ο προορισμός, π.χ. ο θρησκευτικός τόπος είτε πρόκειται για εκκλησία είτε για ναό. Επιπλέον, σε κάθε περίπτωση απαιτείται σεβασμός στις ιδιαιτερότητες των διαφορετικών θρησκευτικών δογμάτων π.χ. χριστιανισμός, ισλαμισμός κ.τ.λ.) Αμιγώς θρησκευτικές δραστηριότητες: ενασχολήσεις που οδηγούν σε εσωτερική αναζήτηση και ανακάλυψη, δηλαδή οι τουρίστες προσεύχονται, νηστεύουν, ασκούνται, μεταλαμβάνουν, πραγματοποιούν τάματα, αντλούν δύναμη και θάρρος και θυμίζουν το παραδοσιακό προσκύνημα. Μη θρησκευτικές δραστηριότητες: στοχεύουν στην ικανοποίηση των αναγκών περιήγησης, πνευματικής καλλιέργειας, αναψυχής, ψυχαγωγίας, κατανάλωσης και προσεγγίζουν το σύγχρονο θρησκευτικό ταξίδι. 5. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Η Χίος, νησί του ανατολικού Αιγαίου με μεγάλη ιστορική παρουσία ανά τους αιώνες, έχει ικανοποιητική έκταση (904 τ. χ.) και πληθυσμό ( ). Οι μόνιμοι κάτοικοι διαθέτουν μεσαίο και υψηλό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να [105]

106 υπάρχουν περιθώρια σωστής τουριστικής ανάπτυξης, χωρίς υπερβολές και ακρότητες. Επίσης, το νησί διαθέτει μεγάλο φυσικό πλούτο (διαδρομές, περίπατοι, περιηγήσεις) και πολλές, ωραίες, καθαρές θάλασσες και παραλίες. Στα πολύ δυνατά της σημεία ανήκουν η πλούσια πολιτιστική παράδοση (αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία, ήθη, έθιμα, παραδόσεις) καθώς και τα πολλά θρησκευτικά μνημεία (ορθόδοξα, καθολικά, μουσουλμανικά). Τέλος, έχει εύκολη πρόσβαση από και προς τη γειτονική Τουρκία ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΝ ΜΕΙΑ Τ Σ Π Λ Σ Τ Σ ΧΙ Υ. Βασιλική Αγίου Ισιδώρου Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Φρουρίου Ι.Ν. Αγίου Νικολάου φρουρίου Ι.Ν. Αγίου Βασιλείου των Πετροκοκκίνων ΜΝ ΜΕΙΑ Τ Σ ΚΕΝΤΡΙΚ Σ ΧΙ Υ Ι.Ν. Παναγίας Κουρνάς Νέα Μονή, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, Καθολικό, Τράπεζα, Κινστέρνα, Πύργος, Μουσειακή συλλογή. Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στο Συκούση Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη Προδρόμου στο Χαλκειός Ι.Ν. Παναγίας Κρήνας στους Βαβύλους. ΜΝ ΜΕΙΑ Τ Σ Ν ΤΙΑΣ ΧΙ Υ Ι.Ν. Παναγίας Σικελιάς στην Έξω Διδύμα Παλαιοχριστιανική με Βαπτιστήριο στο Εμπορειό Ι.Ν. Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Πυργί Υστεροβυζαντινός ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Κάτω Φανά Ι.Ν. Μεγάλου Ταξιάρχη και «Παλιού» Ταξιάρχη στα Μεστά Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη Προδρόμου στις Ροβιές Μεστών ΜΝ ΜΕΙΑ Τ Σ Ν ΤΙ ΑΝΑΤ ΛΙΚ Σ ΧΙ Υ Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής στην Καλλιμασιά Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη Αργέντη και Ταξιάρχη Μιχαήλ στον Παλιό Καταρράχτη Ι.Ν. Παναγίας «Κεραυλίδενας» στα Νένητα Ι.Ν. Παναγίας Αγραιλοπούσαινας και Ι.Ν. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Καλαμωτή ΜΝ ΜΕΙΑ Τ Σ Β ΡΕΙΑΣ ΧΙ Υ Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στα Πραστειά Σιδιρούντας Ι.Ν.Αγίας Μαρκέλλης της Χιοπολίτιδος Ι.Ν. Παναγίας Αγιογαλούσαινας στο Άγιο Γάλας Βαθύτερα στο σπήλαιο ο ναός της Αγίας Άννάς Κάτω από το σύμπλεγμα των σπηλαίων ο ναός του Αγίου Θαλελαίου 5.2. ΚΑΘΟΛΙΚΑ ΜΝΗΜΕΊΑ Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου Παρεκκλήσια- εξωκκλήσια : Παναγίας στο Κοιμητήριο Χίου Μεταστάσεως της Θεοτόκου στον Κάμπο Αγίου Ιωσήφ στον Φραγκομαχαλά Παναγίας στα Σκλαβιά [106]

107 5.3. ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΛΛΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ Αγίου Ισιδώρου στο Τάλαρος Μ ΥΣ ΥΛΜΑΝΙΚΑ ΜΝ ΜΕΙΑ Μετζητιέ Τζαμί Μπαϊρακλή ή Χαμιδιέ Τζαμί Οσμανιγιέ Τζαμί Το παλιό Τζαμί του Άγιου Γιώργη στο Κάστρο Το τούρκικο νεκροταφείο Διάφορες κρήνες, όπως του Αμπντούλ Χαμίντ ή του Μελέκ Πασά Τέλος από εβραϊκά μνημεία σήμερα υπάρχει μόνο μια ανεσκαμμένη Συναγωγή στην περιοχή της Αγίας Άννας Καπέλα και κάποιες σωζόμενες επιγραφές, ενώ από μαρτυρίες ηλικιωμένων λέγεται ότι υπήρχε Χάβρα στην περιοχή του Φραγκομαχαλά, όπου και ζούσε εβραϊκή κοινότητα μέχρι και τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε και όλα καταστράφηκαν Η ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗ ΧΙΟ Νέα Μονή 31,21% 38,15% 24,85% 28,32% 95,37% Ιερό Προσκύνημα Αγίας Μαρκέλλης Ιερά Μονή Αγίου Μηνά Ιερά Μονή Παναγίας Βοηθείας Άγιοι Απόστολοι (Πυργί) 66,47% 90,75% Ιερά Μονή Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης Παναγία Κρήνα Σχήμα 1. Δημοφιλέστερα θρησκευτικά μνημεία της Χίου (Πουλάκη, 2013) Είναι προφανές από το Σχήμα 1 ότι τα θρησκευτικά μνημεία που παράλληλα έχουν και ιστορικό ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τους περισσότερους τουρίστες προσκυνητές. Η ανάπτυξη του Θρησκευτικού Τουρισμού στη Χίο μπορεί να συνδυαστεί και με τα συστατικά του πολιτισμικού τουρισμού. Ειδικότερα, καθετί που έχει αξία ιστορική, πολιτιστική, αισθητική αλλά και ανθρωπολογική είναι σε θέση να προβληθεί και να αξιοποιηθεί παράλληλα με τον Θρησκευτικό Τουρισμό. (Πουλάκη, 2013) 5.5. ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΟΣ Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΧΙΟ; Όσα αναφέρθηκαν παραπάνω θα μας έκαναν να πιστέψουμε ότι η Χίος είναι ανεπτυγμένη τουριστικά και μάλιστα σε αρκετές μορφές του ειδικού τουρισμού, ανάμεσα σε αυτές και ο θρησκευτικός, αφού διαθέτει πλούσιους πολιτιστικούς, θρησκευτικούς και φυσικούς πόρους. Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι διαφορετική και αυτό περιγράφεται εύληπτα μέσα από τα στατιστικά στοιχεία της πρωτογενούς [107]

108 έρευνας, που με καλοσύνη μας παραχώρησε η κυρία Πανωραία Πουλάκη, Υποψήφια Διδάκτωρ, από το προσωπικό της αρχείο. Είναι εμφανές από το Σχήμα 2 ότι ο Θρησκευτικός Τουρισμός δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά στο νησί, καθώς δεν υπήρξε και δεν υπάρχει τουριστικός σχεδιασμός με συγκεκριμένες στρατηγικές. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν τα αδύνατα σημεία του τουρισμού στο νησί μας. Ακριβή και δύσκολη η πρόσβαση στο νησί, αλλά και σε πολλά σημεία του νησιού (οδικό δίκτυο). Μικρό αεροδρόμιο και λιμάνι, ώστε να προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες και να ανταποκριθεί σε μεγάλο όγκο επισκεπτών. Ανεπαρκή καταλύματα ως προς τον αριθμό κλινών και των παρεχόμενων υπηρεσιών. Λίγες τουριστικές επιχειρήσεις κυρίως οικογενειακού χαρακτήρα. Ελλιπές και όχι καταρτισμένο ή εξειδικευμένο προσωπικό στις τουριστικές επιχειρήσεις. Όχι ικανοποιητική σχέση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών και τιμής. Σχήμα 2. Απόψεις για το κατά πόσο είναι ανεπτυγμένος ο θρησκευτικός τουρισμός στη Χίο. (Πουλάκη, 2013) 5.6. Η ΧΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΘΕΣΗ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕΙ ΤΟΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ; Η Χίος είναι ένας τουριστικός προορισμός με ποιοτικά χαρακτηριστικά, με αξιόλογους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους που, αν αξιοποιηθούν, μπορούν να συμβάλλουν στην τουριστική ανάπτυξή της, όπως δείχνει το Σχήμα 3. [108]

109 Σχήμα 3. Προοπτικές υποστήριξης θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο (Πουλάκη, 2013) 5.7. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΜΠΟΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΗΣΙ Παράγοντες-Εμπόδια ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού Ανεπαρκής τουριστική προβολή της Χίου Υψηλές τιμές συγκριτικά με άλλους προορισμούς Προβλήματα στις συγκοινωνίες Ελλείψεις σε υποδομές και παρεχόμενες υπηρεσίες «Γεωγραφική απομόνωση» της Χίου Σχήμα 4. Παράγοντες-εμπόδια ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού (Πουλάκη, 2013). στη Χίο Με βάση το Σχήμα 4 αντιλαμβάνεται κανείς τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η ανεπαρκής προβολή των θρησκευτικών ιστορικών μνημείων του νησιού και τις προσπάθειες που πρέπει να καταβληθούν στον τομέα αυτό. Απαιτούνται συντονισμένες δράσεις, ώστε να δημιουργηθεί ένα κατάλληλο περιβάλλον για να υποδεχτεί τουρίστες και να τους προσφέρει ποιοτικές εμπειρίες, αποκομίζοντας τις καλύτερες εντυπώσεις (Πουλάκη, 2013). Επιπλέον, θέλοντας να κάνουμε αναφορά σε ενδεχόμενες απειλές, μπορούμε να εντοπίσουμε τις εξής: Ανταγωνιστική πολιτική από πολλές χώρες εντός και εκτός Ευρώπης. Ανεπαρκής οργάνωση, προβολή και διαχείριση των πόρων (θρησκευτικών, πολιτιστικών, φυσικών) που διαθέτει το νησί. Μη επαρκώς εξειδικευμένη διαφημιστική εικόνα. Χαμηλή ποιότητα προσφερόμενων υπηρεσιών. Καθυστέρηση και υψηλό κόστος επενδύσεων σε πολλές περιπτώσεις. [109]

110 Ύπαρξη διεθνών πόρων (θρησκευτικών, πολιτιστικών, φυσικών) που λειτουργούν ανταγωνιστικά, διαθέτοντας ισχυρή διαφημιστική «εικόνα» ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ; Όπως φαίνεται στο Σχήμα 5, εμφανής είναι ο καθοριστικός ρόλος των φίλων και γνωστών στην προβολή και προώθηση της Χίου ως θρησκευτικού τουριστικού προορισμού (77,46%) καθώς επίσης και η δύναμη του διαδικτύου (52,02%).(Πουλάκη, 2013). Πηγές Πληροφόρησης 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 77,46% Φίλοι και γνωστοί 52,02% Διαδίκτυο και Μ.Μ.Ε. 39,88% 37,57% Τουριστικά φυλλάδια Ενορίες 19,07% Τουριστικές εκθέσεις Σχήμα 5. Πηγές πληροφόρησης για τον θρησκευτικό τουρισμό (Πουλάκη, 2013) 5.9. ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΩΝ ΣΤΗ ΧΙΟ Φυσικές ομορφιές - Θέλγητρα Τοπική Φιλοξενία Κατάσταση Μνημείων Διαμονή Εστίαση Επίπεδο Παρεχόμενων Υπηρεσιών Καθαριότητα Πληροφόρηση Μετακίνηση Σχέση ποιότητας και τιμής Σχήμα 6. Εντυπώσεις των τουριστών-προσκυνητών στη Χίο (Πουλάκη, 2013) Παρατηρώντας το Σχήμα 6 είναι χαρακτηριστικές οι απόψεις του δείγματος για τους παράγοντες εκείνους που προκάλεσαν δυσαρέσκεια στους επισκέπτες του νησιού και συγκεκριμένα αναφερόμαστε στα ακόλουθα: Σχέση ποιότητας και τιμής, Μετακίνηση, Πληροφόρηση, Καθαριότητα, Επίπεδο Παρεχόμενων Υπηρεσιών (Πουλάκη, 2013). Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι οι αρμόδιοι φορείς του Δημόσιου Τομέα θα πρέπει να αναλάβουν δράση για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο. Προτείνονται: Συστηματικότερη διασύνδεση του τουρισμού με τον πολιτισμό και τη θρησκεία. Δυνατότητα διασύνδεσης με πολλές και διαφορετικές Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού (περιηγητικός, ιαματικός, συνεδριακός). 16,18% 24,28% 15,03% 26,01% 13,87% 9,83%9,83% 31,79% 54,91% 91,33% [110]

111 Σε περιφερειακό επίπεδο μπορεί να γίνει συνδυασμός «πακέτων» για Χίο- Μυτιλήνη. Δυνατότητα συνεργασιών με ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις. Προσέλκυση επισκεπτών από ομόδοξες χώρες ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Δημιουργία ειδικών π ακέτων ταξιδιών Θρησκευτικού Τουρισμού Συντονισμός Φορέων Μέτρα μείωσης κόστους μετακίνησης και διαμονής Βελτίωση υπ οδομών 27,75% 24,85%23,12% 40,46% 50,87% 53,18% 76,87% 58,96% 76,30% Αξιοπ οίηση και συντήρηση των μνημείων Αξιοπ οίηση της τεχνογνωσίας του Πανεπ ιστημίου Αιγαίου Συμμετοχή σε διεθνή π ρογράμματα (σχετικά με τον τουρισμό) Διοργάνωση συνεδρίων Συνδρομή εξειδικευμένων στελεχών Σχήμα 7. Προτάσεις-δράσεις του Δημόσιου τομέα για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο (Πουλάκη, 2013). Όπως φαίνεται στο Σχήμα 7, από τις δράσεις του Δημόσιου τομέα στη Χίο μεγάλη έμφαση δίνεται στη δημιουργία ειδικών πακέτων ταξιδιών Θρησκευτικού Τουρισμού (76,87%) και στο συντονισμό των φορέων (76,3%). Ακολουθούν τα μέτρα για τη μείωση κόστους μετακίνησης και διαμονής, η βελτίωση των υποδομών, η αξιοποίηση και συντήρηση των μνημείων και στην έκτη θέση είναι η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Πουλάκη, 2013) ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΕΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ; [111]

112 Προτάσεις-Δράσεις της Εκκλησίας για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο 34,10% 31,80% 36,42% 37% 43,35% 45,66% 58,38% 58,38% 53,76% 53,18% Δημιουργία κατάλληλων υποδομών για τη φιλοξενία των προσκυνητών Ίδρυση οργανωμένου γραφείου για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού Ανάδειξη των Βιβλιοθηκών και Μουσείων των Ιερών Μονών και των Εκκλησιών της Χίου Διοργάνωση θρησκευτικών, ιστορικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων Περίπατοι-ξεναγήσεις θρησκευτικού και τουριστικού περιεχομένου (ειδικά σε περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς) Προγράμματα μελέτης και εκμάθησης της αγιογραφίας, της βυζαντινής μουσικής και της τεχνοτροπίας των ψηφιδωτών Συνεργασία με τις Ιερές Μητροπόλεις άλλων νησιών (που έχουν σημειώσει ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού) Διοργάνωση θεολογικών συνεδρίων, ομιλιών, διαλέξεων και συζητήσεων θρησκευτικού περιεχομένου Πρόσκληση και φιλοξενία φοιτητών Ορθόδοξων Θεολογικών Σχολών Σύσταση φορέα-θεσμού σχετικά με τις «προσκυνηματικές περιηγήσεις» Σχήμα 8. Δράσεις που θα πρέπει να αναλάβει η Εκκλησία για την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο (Πουλάκη, 2013). Όπως δείχνει το Σχήμα 8, απαιτείται να δοθεί η πρέπουσα σημασία στα εξής: τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών για τη φιλοξενία των προσκυνητών, την ίδρυση οργανωμένου γραφείου για την ανάπτυξη του Θρησκευτικού Τουρισμού, και την ανάδειξη των βιβλιοθηκών και μουσείων των μοναστηριών και των εκκλησιών, τη διοργάνωση θρησκευτικών, ιστορικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων (Πουλάκη, 2013) ΠΡΟΦΙΛ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Ο υπεύθυνος της Ι. Μ. Χίου, Ψαρών και Οινουσσών για την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού, πατήρ Ιωάννης Κουντουριάδης, πρόθυμα μας έδωσε πληροφορίες για το θέμα. Το προφίλ των επισκεπτών: Α) Έλληνες κυρίως από Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Β) Τούρκοι. Γ) Βορειοευρωπαίοι κυρίως Νορβηγοί. Οι επισκέπτες έχουν μέση οικονομική κατάσταση, είναι σε ίσο περίπου ποσοστό άνδρες και γυναίκες, μάλλον με τις οικογένειες τους, ενώ δεν υπάρχουν πληροφορίες για το μορφωτικό τους επίπεδο. Έρχονται στη Χίο καθ όλη τη διάρκεια του έτους, με μήνα αιχμής τον Ιούνιο και λιγότερο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Το θετικό, λοιπόν, είναι ότι λείπει η έννοια της εποχικότητας, που χαρακτηρίζει τις οργανωμένες καλοκαιρινές διακοπές ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Ι. Μ. ΧΙΟΥ, ΨΑΡΩΝ, ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ Επίσημη ιστοσελίδα της Ι. Μ. σε τρεις γλώσσες, ελληνικά, ρωσικά, αγγλικά και προσεχώς γαλλικά. Δημιουργία και δωρεάν διάθεση C.D. με τίτλο «Προσκύνημα στην Ι. Μ. Χίου, Ψαρών, Οινουσών. Υπάρχει σήμερα υπεύθυνος για το θρησκευτικό τουρισμό, ενώ η αρχή είχε γίνει από το μακαριστό Πρωτοσύγκελο Γεώργιο Λιαδή. [112]

113 Ο Μητροπολίτης Χίου, κκ Μάρκος, είναι υπεύθυνος στην Ιερά Σύνοδο με έντονη παρουσία σε διεθνείς εκθέσεις, όπως σε Ρωσία (Μόσχα), Αγγλία (Λονδίνο), Νέα Υόρκη, Πεκίνο και Παρίσι για την προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού στη Χίο, καθώς και με τους ομολόγους του στη Γερμανία και τη Γεωργία. Στο πρόσφατο φεστιβάλ Μαστίχας η Ι. Μ. διέθετε περίπτερο. Σύντομα θα προχωρήσει σε σύσταση επιτροπής προς ανάδειξη της Χίου σε θρησκευτικό προορισμό. Υπό την αιγίδα της Ι. Μ. Χίου και με παραχώρηση του ξενώνα της Αγίας Μαρκέλλας πραγματοποιείται εδώ και λίγο καιρό τριήμερο πρόγραμμα προσκυνηματικού τουρισμού στα χωριά της Αμανής με υπεύθυνο τον κύριο Νίκο Γεωργούλη. «Οι ωφέλειες για την περιοχή θα είναι πολλαπλές», όπως μας ανέφερε ο υπεύθυνος θρησκευτικού τουρισμού της Ι. Μ. Χίου, «γιατί, εκτός από υγιή οικονομική ενασχόληση, τα χωριά ξαναζωντανεύουν, δίνεται κίνητρο να παραμείνουν οι κάτοικοι στον τόπο τους και βέβαια προσφέρονται και ψυχικές ωφέλειες στους επισκέπτες. Η περιοχή εκτός από το προσκύνημα διαθέτει και εξαιρετικό φυσικό κάλλος, ώστε να συνδυαστεί και ο περιηγητικός τουρισμός.» ΠΟΙΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ; Όπως φαίνεται στο Σχήμα 9 ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην κατασκευή σχετικής ιστοσελίδας στο διαδίκτυο (με συχνή ενημέρωση) με ποσοστό 53,76% και στο συντονισμό με γραφεία ελληνικού τουρισμού στο εξωτερικό με αντίστοιχο ποσοστό 53,18%. Το συγκεκριμένο διάγραμμα αξίζει να σχολιαστεί παράλληλα με τον πίνακα που αναφέρεται στις πηγές πληροφόρησης, όπου τα άτομα του δείγματος απάντησαν ότι η κυριότερη πηγή πληροφόρησης είναι οι φίλοι και οι γνωστοί (77,46%), στη συνέχεια ανέφεραν το διαδίκτυο και τα Μ.Μ.Ε. (52,02%). Καθοριστική είναι η δύναμη του διαδικτύου και ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων.(πουλάκη, 2013) Κατασκευή σχετικής ιστοσελίδας στο διαδίκτυο (με συχνή ενημέρωση) 32,37% 53,76% Συντονισμός με γραφεία ελληνικού τουρισμού στο εξωτερικό 36,42% 38,73% 53,18% Προβολή μέσω ειδικών θρησκευτικών - πολιτιστικών - ενημερωτικών εκπομπών στο εσωτερικό και το εξωτερικό Παραγωγή έντυπου διαφημιστικού υλικού και ενημερωτικών φυλλαδίων Συνεργασία με οργανώσεις ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού Συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις και ευρωπαϊκά προγράμματα προβολής 41,62% 41,62% Δημιουργία cd-rom και video με προγράμματα παρουσίασης των θρησκευτικών - ιστορικών μνημείων της Χίου Σχήμα 9. Απαραίτητες ενέργειες για την προβολή των θρησκευτικών πόρων της Χίου (Πουλάκη, 2013). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Λαγός, Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική, Κριτική, Αθήνα. [113]

114 Λαγός, Δ., Χριστογιάννη Π., 2006, «Η ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού στην Ελλάδα», στο Α. Βογιατζής (Επιμ.) Τιμητικός Τόμος Μαρίας Νεγρεπόντη-Δεληβάνη, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. Mc Cutsheon, 2006, «Τι είναι θρησκεία», στο Partridge, Κ. (Επιμ.), Οι θρησκείες του κόσμου, Ψυχογιός, Αθήνα. Μοίρα, Π., 2009, «Από τον προσκυνητή στο θρησκευτικό τουρίστα: κοινωνιολογική προσέγγιση», Τουριστική Επιστημονική Επιθεώρηση, Τεύχος 1, Ιανουάριος Μοίρα, Π., 2009, Θρησκευτικός τουρισμός, Interbooks, Αθήνα. Dubisch, J., 2000, Το θρησκευτικό προσκύνημα στην Ελλάδα: μια εθνογραφική προσέγγιση, Αθήνα. Ράπτης, Χ., 2007, Θρησκευτικός τουρισμός: δυνατότητες και προοπτικές ανάπτυξης στον ελληνικό χώρο, Πτυχιακή εργασία, ΕΚΔΔΑ, Αθήνα, Τσάρτας, Π., 2010, Ελληνική τουριστική ανάπτυξη: χαρακτηριστικά, διερευνήσεις, προτάσεις, Κριτική. Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π., Γκρίμπα Ε., 2011, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, Κριτική. Πουλάκη Π., 2016, Private Communication, Χίος. [114]

115 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ Κατερίνα Παυλίδου Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Σχολή Επιστημών της Διοίκησης Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση & Πολιτική του Τουρισμού» Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή εξετάζει την παράκτια ναυτιλία και την ανάπτυξη που αυτή παρουσιάζει στο νησί της Χίου. Αρχικά γίνεται μια εννοιολογική προσέγγιση της Παράκτιας Τουριστικής Στη δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού κατατάσσονται οι Ημερήσιες Κρουαζιέρες, οι οποίες διαφέρουν από την κλασική έννοια των κρουαζιέρων και τις ονομάζουμε Ημερήσιες Θαλάσσιες Περιηγήσεις. Η βασική διαφορά τους από τις γνωστές κρουαζιέρες είναι ότι προσφέρεται κυρίως από τα ημερόπλοια δηλαδή εκτελούν πλόες και μάλιστα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ναυτιλίας και στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια προσδιορισμού όλων των παραγόντων που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του νησιού. Ο θαλάσσιος τουρισμός είναι μία από τις ειδικές μορφές του τουρισμού που αναπτύσσεται στη χώρα μας και σχετίζεται με τις ακτές και τις θάλασσες της χώρας μας. Οι δραστηριότητες που εμπεριέχονται είναι της διαμονής, αναψυχής και ψυχαγωγίας, όπου λειτουργούν εστιατόρια, καταστήματα διατροφής αλλά και εκδρομές, κρουαζιέρες και άλλα θαλάσσια σπορ. Επιπλέον απαιτούνται έργα υποδομής και ανωδομής συγκεκριμένα χώροι υποδοχής τουριστών όπως οργανωμένες μαρίνες και λιμάνια. Λέξεις Κλειδιά: παράκτια ναυτιλία, θαλάσσιος τουρισμός, κρουαζιέρα, ειδική μορφή τουρισμού, υποδομές, ανωδομές. 1. Η ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Από την δεκαετία του 60 άρχισε να αναπτύσσεται στην Ελλάδα ο θαλάσσιος τουρισμός. Η σημασία του είναι καθοριστικής σημασίας για την οικονομική εξέλιξη της χώρας και την επέκταση του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού ειδικά για για εκείνες τις περιοχές που υστερούνται σε ανάπτυξη και στηρίζονται κυρίως στον θαλάσσιο τουρισμό. Αρχικά οργανώθηκε στα νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου και του Ιονίου ενώ ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς,σύμφωνα με τα ποσοτικά στοιχεία των δραστηριοτήτων του. Τα κύρια προϊόντα του Θαλάσσιου Τουρισμού, η Κρουαζιέρα και η Ιδιωτική Θαλάσσια Περιήγηση (Yachting) που συγκροτούν τη διεθνή αγορά εντάσσεται ως χωριστό προϊόν και η Ημερήσια Θαλάσσια Περιήγηση (δηλαδή οι ημερήσιες κρουαζιέρες) η οποία συγκροτεί τη δραστηριότητα της [115]

116 Παράκτιας Τουριστικής Ναυτιλίας. Επομένως, οι κυριότερες μορφές της Οργανωμένης αγοράς του Θαλάσσιου τουρισμού στην Ελλάδα είναι: 1) Κρουαζιερόπλοια 2) Ιδιωτική Θαλάσσια Περιήγηση 3) Παράκτια Τουριστική Ναυτιλία Λόγω της ύπαρξης των νησιωτικών συμπλεγμάτων και των μικρών αποστάσεων από τις γειτονικές ακτές κάθε κεντρικού τουριστικού προορισμού, στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες, θεωρούμε ότι μπορεί να χαρακτηριστεί ξεχωριστή δραστηριότητα αυτή των Ημερήσιων Κρουαζιερόπλοιων στοιχείο που οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης της δραστηριότητας σε βαθμό που αποτελεί τη βασικότερη μορφή τουρισμού για πολλές νησιωτικές και παράκτιες περιοχές. 2. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ένα ζήτημα πολύ συχνό ειδικά κατά την καλοκαιρινή περίοδο είναι τα επαγγελματικά πλοία, που προσεγγίζουν τις παραλίες. Αυτά ονομάζονται ημερόπλοια (Επαγγελματικό Τουριστικό Ημερόπλοιο είναι το μικρό σκάφος ή το πλοίο αναψυχής ή το επιβατηγό τουριστικό πλοίο, το οποίο εκτελεί ημερήσιο θαλάσσιο ταξίδι) και οι όροι και προϋποθέσεις δραστηριοποίησής τους προβλέπονται στον ν. 4256/2014 και ειδικότερα στο άρθρο 12 αυτού. Η εμφάνιση των ημερήσιων θαλάσσιων περιηγήσεων ήταν αποτέλεσμα της προσπάθειας από την πλευρά της «προσφοράς» για εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος με την δυνατότητα παροχής ακόμη περισσότερων επιλογών στους επισκέπτες. Στο διάστημα από την εμφάνιση της δραστηριότητας μέχρι και σήμερα, το «προϊόν» των Ημερήσιων Θαλάσσιων Περιηγήσεων έχει εξελιχθεί ποιοτικά και ποσοτικά. Σχεδόν σε κάθε λιμάνι νησιωτικού ή ηπειρωτικού τουριστικού προορισμού της χώρας υπάρχουν πλοιάρια που εκτελούν ημερήσιες θαλάσσιες περιηγήσεις. Οι προορισμοί και τα προγράμματα των εκδρομών έχουν εμπλουτιστεί, καθώς και οι παρεχόμενες υπηρεσίες, τόσο εν πλω όσο και στους παράκτιους προορισμούς. Επιπλέον, τα πλοιάρια που ασκούν τη δραστηριότητα είναι σύγχρονα, μεγαλύτερου μεγέθους και με μεγαλύτερες ταχύτητες για τη μείωση του χρόνου του ταξιδιού. 3. ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ [116]

117 Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Πανελλήνιας Ένωσης Επαγγελματικών Τουριστικών Ημερόπλοων Σκαφών, η εικόνα του κλάδου στο σύνολό του είναι η εξής (με δεδομένα 2006). ΒΑΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΠΛΟΙΩΝ Αριθμός πλοίων 600 Αριθμός Επιβατών (ανά τουριστική περίοδο) 470 Αριθμός πλοιοκτητών -Επιχειρήσεων Αριθμός Προσωπικού Πλοίων (περιλαμβάνει και πλοιοκτήτες και μέλη των οικογενειών τους) Αριθμός Προσωπικού Γραφείων οικογενειών τους) Μ.Ο. Ακαθάριστων Εσόδων ανά πλοίο (περιλαμβάνει και πλοιοκτήτες και μέλη των Οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι σε μεγάλο ποσοστό ατομικές και προσωπικές και λιγότερο εταιρικές (ΕΠΕ, ΑΕ). Περισσότερες από τις μισές τηρούν λογιστικά βιβλία β κατηγορίας και λιγότερες γ κατηγορίας. Συνήθως πρόκειται για Ναυτικές εταιρείες του Ν. 959 και απαλλάσσονται από φόρο εισοδήματος. Τα πλοία είναι συνήθως κατασκευασμένα από ξύλο ενώ αυτά που προορίζονται για μεταφορά περισσότερων επιβατών είναι από μέταλλο ενώ υπάρχουν και λίγα πλοιάρια κατασκευασμένα από πλαστικό. Τα μισά έχουν κατασκευαστεί την προηγούμενη εικοσαετία, ενώ τα υπόλοιπα είναι παλαιότερα, μεταξύ τριάντα και σαράντα ετών και κάποια ελάχιστα ακόμη πιο παλιά. Η μεταφορική τους ικανότητα κυμαίνεται από 40 επιβάτες ( η μέγιστη για τα μικρά) και φθάνει τους 400 (για τα μεγαλύτερα). Τέλος ανάλογα με την περιοχή στην οποία βρίσκονται η απασχόλησή τους κυμαίνεται από τρεις έως επτά μήνες. Τα επαγγελματικά τουριστικά ημερόπλοια πραγματοποιούν ημερήσια θαλάσσια ταξίδια, τα οποία διενεργούνται, κατά κανόνα, εντός 24 ωρών μεταξύ λιμένων, ακτών ή όρμων υπό την προϋπόθεση επιστροφής του πλοίου και των επιβαινόντων στο σημείο από το οποίο ξεκίνησαν (κυκλικό ταξίδι) με σκοπό την αναψυχή των επιβατών με τη διενέργεια θαλάσσιας εκδρομής, θαλάσσιου λουτρού, περιήγησης ή άλλης τουριστικής δραστηριότητας. Οι επιχειρήσεις του «κλάδου» των σκαφών που πραγματοποιούν ημερήσιες κρουαζιέρες συγκροτούν την Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματικών τουριστικών Ημερόπλοων Σκαφών (Π.ΕΝ.Ε.Τ.Η.Σ.) Στο διάστημα από την εμφάνιση της δραστηριότητας μέχρι και σήμερα, το «προϊόν» των Ημερήσιων Θαλάσσιων Περιηγήσεων έχει αλλάξει και βελτιωθεί τόσο ως προς τη ποιότητα όσο και την ποσότητα. Σχεδόν σε κάθε λιμάνι νησιωτικού ή ηπειρωτικού τουριστικού προορισμού της χώρας υπάρχουν πλοιάρια που εκτελούν ημερήσιες θαλάσσιες περιηγήσεις. Οι προορισμοί και τα προγράμματα των εκδρομών έχουν εμπλουτιστεί, καθώς και οι υπηρεσίες που παρέχονται, τόσο εν πλω όσο και στους παράκτιους προορισμούς. Επιπρόσθετα, τα πλοιάρια που δραστηριοποιούνται πια είναι σύγχρονα, μεγαλύτερου μεγέθους και με μεγαλύτερες ταχύτητες ώστε να μειώνεται ο χρόνος του ταξιδιού. [117]

118 Ορισμένα παραδείγματα ημερήσιων περιηγήσεων που διεξάγονται στη χώρα μας είναι από Πειραιά προς Αίγινα, Αγκίστρι, Πόρο,Ύδρα,Σπέτσες, Σούνιο στη Χαλκιδική, ο περίπλους του Αγίου Όρους με αφετηρία τον Όρμο Παναγιάς στην Κρήτη (Ηράκλειο, Αγ. Νικόλαος, Σαντορίνη, Ρέθυμνο, Ιεράπετρα προς Χρυσή) από Ρόδο προς Σύμη, Χάλκη, Τήλο,Νίσυρο, Τουρκία. από Κω προς Νίσυρο, Κάλυμνο,Ψέριμο,Πάτμο, Τουρκία. από Πάτμο προς Λειψούς, Αρκιούς, Λέρο. από Πάρο προς Δήλο, Μύκονο, Νάξο, Κουφονήσια από Νάξο προς Δήλο, Μύκονο από Πάργα και Κέρκυρα προς Παξούς, Αντίπαξους από Λευκάδα και Κεφαλονιά, Ιθάκη, Μεγανήσι από Σκιάθο προς Σκόπελο, Αλόννησο, παραλία Πηλίου από Μύκονο προς Νάξο, Δήλο από Χίο προς Ψαρά, Οινούσσες, Τουρκία και άλλα πολλά σε νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Η λειτουργία της Παράκτιας Τουριστικής Ναυτιλίας αποτελεί μέρος του Θαλάσσιου τουρισμού και είναι ενταγμένη ταυτόχρονα στον τομές των θαλάσσιων μεταφορών. Έτσι υπάρχει μία στενή σχέση με τις χερσαίες μεταφορές όπως με τα ταξί, τα λεωφορεία και τα αυτοκίνητα που χρησιμοποιούνται στη μεταφορά των επισκεπτών από και προς τις αφετηρίες διεξαγωγής των θαλάσσιων περιηγήσεων. Επιπλέον σχετίζονται και με τη διοργάνωση των χερσαίων εκδρομών που οργανώνονται από ταξιδιωτικούς πράκτορες στα αξιοθέατα των ημερήσιων περιηγήσεων. 4. ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ Οι πελάτες επιλέγουν την ημερήσια εκδρομή - Παράκτια περιήγηση - για διάφορους λόγους, όπως: Επίσκεψη σε επιμέρους επιπλέον - προορισμούς με χαμηλό κόστος. έχουν ήδη πληρώσει το κόστος των διακοπών τους και η εκδρομή συγκριτικά προσθέτει ελάχιστη επιβάρυνση. Ευκαιρία να «αποδράσουν» από τον τόπο που έχουν επιλέξει να περάσουν το σύνολο των διακοπών τους. Έχουν τη δυνατότητα να «ψωνίσουν» ντόπια προϊόντα, βιοτεχνίας, λαϊκής τέχνης, κλπ., που πιθανόν δεν μπορούν να βρουν διαφορετικά. Έρχονται σε άμεση επαφή (όχι με φωτογραφίες, περιγραφές, διαφήμιση, κ.ά.) με έναν τόπο που μπορεί να αποτελέσει μελλοντικό προορισμό των διακοπών τους. Σε αυτή την περίπτωση εκτός από το μεταφορικό μέσο που προσφέρεται πρέπει να παρέχονται από το τουριστικό σκάφος οι επιπλέον υπηρεσίες: [118]

119 Α )Έτοιμο φαγητό, σνακ, ποτό, αναψυκτικό, φρούτο κ.λ.π. Β )Ψυχαγωγικές δραστηριότητες όπως ζωντανή μουσική και τραγούδι Γ) Πικ-νικ στην παραλία, barbeque, Beach party Επιπλέον θα χρειαστεί να υπάρχει και κάποιος συνοδός οργανωτής τόσο για τις δραστηριότητες που προγραμματίζονται όσο και για τη συγκεκριμένη περιοχή και αξιοθέατα που θα επισκεφτούν. 5. Η ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗ ΧΙΟ Η παράκτια τουριστική ναυτιλία στη Χίο πραγματοποιείται από το λιμάνι της χώρας προς: Α) τα Ψαρά με το PSARA GLORY καθημερινά, Β) τις Οινούσσες με το ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ ΙΙΙ καθημερινά Γ) τον Τσεσμέ με το F/B SAN NICOLAS επίσης καθημερινά Και από το λιμάνι της Λαγκάδας με ιδιωτικά θαλάσσια ταξί των 9-10 ατόμων μπορεί να επισκεφτεί κάποιος τις Οινούσσες σε ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η παράκτια τουριστική ναυτιλία προσφέρει τις ημερήσιες θαλάσσιες εκδρομές στις περισσότερες παραθαλάσσιες περιοχές της χώρες. Ο κλάδος έχει ανάγκη από αναγνωσιμότητα και στήριξη μέσα από τη ρύθμιση ζητημάτων που αφορούν κυρίως τη μείωση του κόστους της λειτουργίας των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε αυτόν. Οι ισχύουσες νομοθετικές ρυθμίσεις έχουν ως συνέπεια τη διόγκωση του κόστους λειτουργίας των επιχειρήσεων, οποίες θεωρούν ότι απειλούνται από τον αθέμιτο ανταγωνισμό των μεγάλων ιστιοφόρων και θαλαμηγών οι οποίες μπορούν να ναυλώνονται από έναν αριθμό επιβατών με ανώτατο όριο τους 49 επιβάτες, χωρίς να απαιτείται πλήρωμα ενώ για την ίδια περίπτωση περίπτωση επιβατών σε Ημερόπλοιο απαιτείται πλήρωμα 2 ατόμων. Η παράκτια τουριστική ναυτιλία αποτελεί μέρος του Θαλάσσιου τουρισμού στην Ελλάδα, μαζί με τις κρουαζιέρες και την ιδιωτική θαλάσσια περιήγηση (Yachting) ενώ περιλαμβάνει και δραστηριότητες της παγκόσμιας αγοράς του θαλάσσιου τουρισμού (θαλάσσια σπορ, ψάρεμα, θεάματα) ασκούνται ανοργάνωτα και δεν αποτελούν ακόμη αξιοσημείωτο μερίδιο της ελληνικής αγοράς του θαλάσσιου τουρισμού. Επιπλέον στο νησί που εξετάσαμε την παράκτια τουριστική ναυτιλία, τη Χίο, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη είναι υποτυπώδης έχει μεγάλα περιθώρια για περαιτέρω βελτίωση ώστε να αξιοποιηθούν όλοι οι τουριστικοί πόροι του νησιού. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Διακομιχάλης, Μ., 2010, Ο Θαλάσσιος Τουρισμός και οι οικονομικές επιδράσεις του, Εκδόσεις Σταμούλη. [119]

120 Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ Ε. Χαζάκη Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Σχολή Επιστημών της Διοίκησης Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση & Πολιτική του Τουρισμού» Πανεπιστήμιο Αιγαίου e.mail: ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στον αντίποδα του συμβατικού προτύπου τουριστικής ανάπτυξης και του σύγχρονου τρόπου ζωής έχουν αναπτυχθεί ποικίλες Ειδικές και Εναλλακτικές μορφές τουρισμού που στοχεύουν στην ανάπτυξη ενός πιο ήπιου, φιλικού, πράσινου, ηθικού, αυθεντικού, αποδοτικού μοντέλου, που θα συμβάλλει στη διατήρηση του περιβάλλοντος, θα προάγει την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη και θα είναι οικονομικά αποτελεσματικό. Ως μία επέκταση ή ανάπτυξη των Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού, θεωρείται ο Αργός Τουρισμός ο οποίος στοχεύει στη προώθηση ενός νέου τουριστικού συστήματος που βασίζεται στη μείωση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα και στον εμπλουτισμό της τουριστικής εμπειρίας. Ο νησιωτικός χώρος, μέρος του οποίου είναι και η Χίος, αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία προσδίδουν επιπλέον ευαισθησία στο σύστημα. Ο περιορισμός του χώρου, των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών, του ανθρώπινου δυναμικού και της αγοράς αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά των νησιών. Στο πλαίσιο αυτό το ιδιαίτερο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Χίου, επιβάλλει τον τουριστικό σχεδιασμό και καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την εφαρμογή του. Η παρούσα εισήγηση παρουσιάζει συνοπτικά το εννοιολογικό πλαίσιο, την ανάπτυξη σε διεθνές και εθνικό επίπεδο του Αργού Τουρισμού, τις προϋποθέσεις ανάπτυξής του και εν συνεχεία επικεντρώνεται στις ενέργειες προώθησης αυτού στο νησί της Χίου. Λέξεις Κλειδιά: Αργός Τουρισμός, Βιώσιμη Ανάπτυξη, Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, Βιωσιμότητα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σύγχρονη κοινωνία ζει μια αμφιλεγόμενη εμπειρία, η οποία χαρακτηρίζεται από αισθητή επιτάχυνση του παρόντος και απώλεια του μέλλοντος: κάνουμε λιγότερα σχέδια, ελπίζουμε λιγότερο, αναπτύσσουμε λιγότερο σταθερές σχέσεις και δεσμούς μέσα σε έντονους ρυθμούς καθημερινότητας. Στο πλαίσιο αυτό υπάρχει η στερεοτυπική αντίληψη που επιβραβεύει την ταχύτητα και καταδικάζει την βραδύτητα. Η αντίδραση σε αυτόν τον τρόπο ζωής εκφράστηκε ήδη από τη δεκαετία του 80 στην Ιταλία, με το Αργό Κίνημα και την ανάγκη μείωσης του διοξειδίου του άνθρακα σε συνδυασμό με το σεβασμό στην τοπική κουλτούρα και τη φύση (Dickinson & Lumsdon, 2010:1). Ο Αργός Τουρισμός αποτέλεσε συνέχεια του Αργού κινήματος που έδωσε [120]

121 αρχικά έμφαση στο Αργό φαγητό(slow Food) και στη συνέχεια επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς: Slow Planet, Slow Movement, Slow Cities, Slow School, Slow media, Slow money κ.α. Σταθμό για την προώθησή του, αποτέλεσε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Ιταλίας Σλοβενίας το οποίο εγκαινιάστηκε το Η ολοκλήρωση του προγράμματος έξι χρόνια μετά (2013) θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, και όχι άδικα, ότι χάραξε την πορεία και τον τρόπο ανάπτυξης του Αργού Τουρισμού, αρχικά στις χώρες της Ευρώπης και εν συνεχεία στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Η εκπόνηση ενός τρόπον τινά εγχειριδίου με την ονομασία «Guidelines for the Slow Tourism: Italia-Slovenia» λειτούργησε υποστηρικτικά στην ανάπτυξη του Αργού Τουρισμού και στη δημιουργία «αργών» τουριστικών προϊόντων, φιλικών προς το περιβάλλον. 2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΡΓΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Σε διεθνές επίπεδο υπάρχουν πολύ καλές πρακτικές ανάπτυξης του Αργού Τουρισμού. Πρωτοπόρος ήταν και εξακολουθεί να είναι η Ιταλία, η οποία ήδη από τη δεκαετία του 1980 με το Αργό Κίνημα, έβαλε τις βάσεις για την μετέπειτα ανάπτυξη του Αργού Φαγητού(1986) από τον Carlo Petrini και εν συνεχεία του Αργού Τουρισμού. Παρ όλα αυτά, μέχρι και το 2007, χρονιά κατά την οποία εγκαινιάστηκε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα προώθησης του Αργού Τουρισμού, o Αργός Τουρισμός παρέμενε μία niche αγορά με εντονότερη τη προώθηση αργών δραστηριοτήτων ως αντίδραση στο γρήγορο ρυθμό ανάπτυξης, κατανάλωσης και μετακίνησης. Σήμερα, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, συναντά κανείς πρακτικές ανάπτυξης του Αργού Τουρισμού σε όλο τον κόσμο(ευρώπη, Ασία, Αμερική). Πρόκειται για αργές πρακτικές που συναντώνται κυρίως σε επίπεδο διαμονής, τουριστικών γραφείων, εστιατορίων και δραστηριοτήτων (Dall Aglio, 2011: ). Στην περίπτωση της Ελλάδας δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ή το απαιτούμενο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του, αποτελεί μία σχεδόν άγνωστη μορφή τουρισμού. Οι περισσότερες προσπάθειες στην περίπτωση της Ελλάδας είναι αποσπασματικές, χωρίς ολοκληρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης και οφείλονται κατά κύριο λόγο σε ξένες πρωτοβουλίες, όπως συμβαίνει στη περίπτωση της Σίφνου με τη προσπάθεια δύο Ιταλών να εφαρμόσουν τις αρχές του Αργού Τουρισμού σε επίπεδο προορισμού( ) και της Θεσσαλονίκης όπου ένα ζευγάρι Βρετανών παρέχει διαμονή, διατροφή και δραστηριότητες (κεραμική) αργής φιλοσοφίας( ). Τέλος, υπάρχει ένας μικρός αριθμός ελληνικών προορισμών, που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα του Slow Food, όπως η Αθήνα, η Ικαρία, η Νάουσά, η Πάτμος, η Σάμος κ.α. γεγονός που μακροπρόθεσμα μπορεί να συμβάλλει στη προώθηση του Αργού Τουρισμού ( ). 3. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ & ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΡΓΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Σύμφωνα με τον ορισμό των ερευνητών Dickinson & Lumsdon (2010) «Το Αργό Ταξίδι αποτελεί ένα αναδυόμενο εννοιολογικό πλαίσιο το οποίο προσφέρει μία εναλλακτική στα αεροπορικά και οδικά ταξίδια και σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι ταξιδεύουν σε [121]

122 ποικίλους προορισμούς πιο αργά και δια ξηράς, μένουν περισσότερο στον τόπο προορισμού και ταξιδεύουν λιγότερο». Ο παραπάνω ορισμός σε συνδυασμό με την άποψη του Hall (2007) που συνδέει το ταξίδι με τις χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακά, αναδεικνύουν τις βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης του Αργού Τουρισμού. Η πρώτη αναφέρεται στον τρόπο μεταφοράς, ο οποίος θα πρέπει να είναι αειφόρος και ως εκ τούτου προϋποθέτει τη χρήση, τόσο κατά τη μεταφορά στον προορισμό όσο και κατά τη διάρκεια των διακοπών, Σχήμα 1: Το σαλιγκάρι θεωρείται το σύμβολο του Αργού Κινήματος εναλλακτικών μέσων μεταφοράς ή μέσων με όσο το δυνατό μικρότερη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, όπως τρένα, πλοία και λεωφορεία. Η ταχύτητα μεταφοράς όπως είναι αυτή που παρέχεται από τα αεροπλάνα, αποφεύγεται στον Αργό Τουρισμό, ενώ μη αποδεκτά είναι και τα αυτοκίνητα ως μέσω μεταφοράς από το ένα μέρος στο άλλο. Η δεύτερη παράμετρος, αφορά στο τομέα της διαμονής. Η διαμονή στον Αργό Τουρισμό βασίζεται κυρίως σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και παραθεριστικές κατοικίες με μέσο όρο διαμονής τουλάχιστον τη μία εβδομάδα. Αυτό δε σημαίνει ότι ένα ξενοδοχείο δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του Αργού Τουρισμού, αντιθέτως, με τη βασική προϋπόθεση ότι θα εφαρμόζει φιλική προς το περιβάλλον πολιτική και θα φέρει μια σειρά πιστοποιήσεων που θα επιβεβαιώνουν την εφαρμογή της. Σχήμα 2: Τα προϊόντα του Αργού Τουρισμού Η άσκηση αργών δραστηριοτήτων αποτελεί μία ακόμα βασική προϋπόθεση. Οι Αργοί τουρίστες είναι εξερευνητές που θέλουν να εξετάσουν τον προορισμό μόνοι τους, έχοντας τον απαιτούμενο χρόνο. Η τοπική κουλτούρα είναι ένας από τους μεγαλύτερους παρακινητές του αργού τουρισμού από τη στιγμή που δίνει νόημα στα ταξίδια και συμβάλλει στην απόκτηση αυθεντικών εμπειριών μέσω της αλληλεπίδρασης με τους ντόπιους. Πηγή 1: «SLOW TOURISM Project» European Programme Italia-Slovenia Υπό αυτό το πρίσμα, οι τυπικές δραστηριότητες του Αργού Τουρισμού, όπως υποδηλώνει και το σχήμα, είναι η ποδηλασία, η πεζοπορία, η ιππασία, η συμμετοχή σε τοπικές αγροτικές ασχολίες και η αγορά ντόπιων προϊόντων από λαϊκές αγορές και καταστήματα. [122]

123 Η τελευταία αλλά πολλή σημαντική παράμετρος αφορά την «αργή» διατροφή ή Slow Food. Το κίνημα του Slow Food είναι άμεσα συνυφασμένο με τον Αργό Τουρισμό, καθότι η τοπική γαστρονομία αφενός συμβάλλει στη βελτίωση της ζωής τόσο των ντόπιων όσο και των τουριστών και αφετέρου προωθεί τα τοπικά προϊόντα. Εν συνεχεία παρουσιάζονται συνοπτικά οι έξι διαστάσεις του Αργού Τουρισμού: Χρόνος: Ο αργός ταξιδιώτης χρειάζεται να ανακτήσει το δικαίωμα στη τεμπελιά, ελευθερώνοντας τον εαυτό του από τις ενοχές που προκαλεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ο οποίος επιβραβεύει την ταχύτητα. Βραδύτητα: Η βραδύτητα αναφέρεται στο αργό ταξίδι το οποίο διδάσκει τη σημασία της κατανόησης, της απόλαυσης και της εμπλοκής στο ταξίδι. Το αργό ταξίδι αποτελεί μέρος της συνολικής τουριστικής εμπειρίας στο οποίο συμμετέχουν και οι πέντε αισθήσεις, επιτρέποντας την καλύτερη αφομοίωση των προοδευτικών μεταβολών των τοπίων, των προσώπων, των συνηθειών, των μυρωδιών και των χρωμάτων. Ετερότητα: Παρά τη ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού, το πρόβλημα του πολιτισμικού διαλόγου ανάμεσα στους τουρίστες και τους ντόπιους παραμένει. Βιώνοντας το ταξίδι ο αργός τουρίστας προσπαθεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του μέσα από τους «άλλους». Αυθεντικότητα: Για τους αργούς τουρίστες η αναζήτηση της αυθεντικότητας δεν αποτελεί αυτοσκοπό, μπορούν να αρκεστούν στην παρακολούθηση ενός σκηνοθετημένου ή ανακατασκευασμένου πολιτιστικού γεγονότος υπό την προϋπόθεση να μπορούν να διακρίνουν σε αυτό ορισμένα από τα αρχικά του γνωρίσματα που έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτα στο χρόνο. Βιωσιμότητα: Ο Αργός Τουρισμός βασίζεται στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Σύμφωνα με την έκθεση του Brundland, η βιώσιμη ανάπτυξη ικανοποιεί τις ανάγκες του σήμερα χωρίς να απειλεί την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Πρόκειται για μία ανάπτυξη η οποία «δραστηριοποιείται ισόρροπα στην τοπική, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και περιβαλλοντική δομή της κάθε τουριστικής περιοχής, διαμορφώνοντας παράλληλα όρους για τη συνεχή ανατροφοδότησή της». Συναίσθημα: Το ταξίδι δεν είναι μόνο η τελική είσοδος στο λιμάνι αλλά και η επαλήθευση πολλών εμπειριών και αισθήσεων. Ο σύγχρονος τουρίστας είναι ένας πολυαισθητηριακός (Costa, 2005) τουρίστας που αναζητά το παιχνίδι, την εμπειρία και το αίσθημα της ικανοποίησης. Η επιθυμία για χαρτογράφηση και ανακάλυψη νέων τόπων, πηγάζει από την ανάγκη του αργού τουρίστα να γνωρίσει καλύτερα και να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του στη διάρκεια του ταξιδιού. 4. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ Η μικρή τουριστική ανάπτυξη της Χίου σε συνδυασμό με την απουσία μίας ενιαίας, αντιπροσωπευτικής τουριστικής εικόνας καθιστούν ευκολότερη την ανάπτυξη μιας νέας μορφής τουρισμού, όπως είναι ο Αργός, συνοδευόμενη πάντοτε με τις αντίστοιχες προϋποθέσεις. [123]

124 Σχήμα 3: Σχηματική απόδοση του Αργού Προϊόντος της Χίου Ο Αργός Τουρισμός στην περίπτωση της Χίου μπορεί να λειτουργήσει ως «ομπρέλα» υπό την οποία θα οργανωθούν καλύτερα μερικές από τις ήδη υπάρχουσες Ειδικές και Εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως είναι: ο αγροτουρισμός, ο ιαματικός, ο πολιτιστικός, ο γαστρονομικός και ο περιπατητικός τουρισμός. Η Χίος διαθέτει μεγάλη γκάμα από τους πόρους τόσο τους φυσικούς όσο και τους πολιτιστικούς που ενταγμένοι στο ιδιαίτερο περιβάλλον του νησιού μπορούν να αξιοποιηθούν ώστε να αναπτυχθούν τα προϊόντα του Αργού Τουρισμού. Συγκεκριμένα, η Χίος διαθέτει ένα μοναδικό, 100% φυσικό προϊόν- τη μαστίχα - που της δίνει μία δυναμική διαφοροποίησης στην τουριστική αγορά. Η αξιοποίηση της μακραίωνης ιστορίας της μοναδικότητας της μαστίχας σε συνδυασμό με το ανθρωπογενές περιβάλλον που διαθέτει το νησί (μονοπάτια, παραδοσιακούς οικισμούς κ.ά.) μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη του Αργού Τουρισμού στη Χίο. Ωστόσο, η Χίος εκτός από τη μαστίχα παράγει και μία σειρά άλλων προϊόντων τα οποία είναι ικανά να ενισχύσουν την αργή γαστρονομία: Σχήμα 4: Καλάθι Προϊόντων Χίου Εθνικά Προιόντα Παραδοσιακά Προιόντα Τοπικά Προιόντα Ελαιόλαδα & Ελιές Τυροκομικά Προιόντα από αιγοπρόβειο γάλα Μαστίχα Αιγοπρόβειο κρέας Ούζο Χίου Λικέρ Χίου Μέλι Χίου Προιόντα αλιείας & υδατοκαλλιέργειας [124] Μανταρίνι Χίου Τοπικά γλυκά Εσπεριδοειδή του Κάμπου Χίου Αμύγδαλα αφράτα Χίου Αρωματικά φυτά Χίου Κηπευτικά & Μποστανικά Ανθοκομικά Είδη Γλυκάνισος Χίου(με ιδιαίτερη σημασία για τις ποτοποιίες Χίου)