ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

2 ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πάτρα, Σεπτέμβριος 2017 Αγαπητή μας φοιτήτρια - Αγαπητέ μας φοιτητή, Ο Οδηγός Σπουδών του Τμήματος Ιατρικής που κρατάς στα χέρια σου επικαιροποιήθηκε για το ακαδημαϊκό έτος και είναι ο δέκατος όγδοος που δημοσιεύεται. Ελπίζουμε να αποτελέσει ένα σημαντικό βοήθημα στην ιατρική σου εκπαίδευση που μόλις αρχίζει, σε ένα Ιατρικό Τμήμα με καινοτόμο πρόγραμμα σπουδών. Ο Πρόεδρος του Τμήματος Δημήτριος Σ. Γούμενος Καθηγητής

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ.. 2 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ.. 7 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΓΓΡΑΦΕΣ..14 ΕΓΓΡΑΦΗ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ...14 ΜΕΤΕΓΓΡΑΦΕΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ 16 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ 17 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ 20 ΦΟΙΤΗΣΗ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 22 ΛΗΨΗ ΠΤΥΧΙΟΥ..22 ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ 22 ΟΡΚΩΜΟΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ. 22 ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΙ ΛΗΞΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ..23 ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΑΡΓΙΕΣ.24 ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ..25 ΥΓΙΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ..25 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΚΤΗΣΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ.. 25 ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ. 26 ΣΙΤΙΣΗ 27 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟ.. 28 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 29 ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ - ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΑΝΕΙΑ 29 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕRASMUS.32 ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ JOHN HOPKINS (USA)..33 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ.. 35 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ...37 ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ..39 ΑΝΑΒΟΛΗ ΣΤΡΑΤΕΥΣΗΣ.40 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ. 41 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ.43 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ.43 ΤΟΜΕΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ι 53 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ..53 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ.. 71 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ.85 ΤΟΜΕΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΙ...94 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ..94

4 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ.149 ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ..158 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ.165 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ.176 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 179 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Ι 181 ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ. 181 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ 211 ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. 214 ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ. 217 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ.227 ΚΛΙΝΙΚΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ 230 ΚΛΙΝΙΚΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ.248 ΚΛΙΝΙΚΗ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑΣ 249 ΚΛΙΝΙΚΗ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ.256 ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΘΩΡΑΚΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ..262 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ.265 ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ 267 ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ 267 ΚΛΙΝΙΚΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΙΔΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ι 290 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΑΡΤΙΩΣΗΣ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΙΙ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΑΡΤΙΩΣΗΣ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ.359

5 ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ OPEN ECLASS.360 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ.361 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ. 363 ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ (ΜΟ.ΔΙ.Π) ΟΜΑΔΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (ΟΜ.Ε.Α) 365 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ.367 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. 367 HELENIC MEDIVAL STUDENTS INTERNATIONAL COMMITTEE HELMSIC 367 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. 370 ΟΜΟΤΙΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ 372 ΕΠΙΤΙΜΟΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΕΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ. 375 ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ.379 ΚΑΘΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΤΥΧΙΟΥΧΟΥ.379 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ. 381

6 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 1

7 ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ Το Πανεπιστήμιο Πατρών ιδρύθηκε με το Νομοθετικό Διάταγμα 4425 της 11ης Νοεμβρίου 196, ως αυτοδιοικούμενο ΝΠΔΔ υπό την εποπτεία του Κράτους. Τα εγκαίνια της λειτουργίας του έγιναν στις 30 Νοεμβρίου Έδρα του η πόλη των Πατρών και έμβλημά του ο Απόστολος Ανδρέας. 2

8 ΔΙΟΙΚΗΣΗ Τα Πανεπιστημιακά όργανα σύμφωνα τις διατάξεις του Ν. 4009/2011 (Δομή, λειτουργία, διασφάλιση της ποιότητας των σπουδών και διεθνοποίηση των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων) όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει με τις διατάξεις των Ν. 4025/2011, Ν. 4076/2012 και Ν. 4115/2013, καθώς και από την ισχύουσα κανονιστική πράξη της Συγκλήτου (ΦΕΚ 1960/ Τεύχος Β ) είναι ο Πρύτανης, ο οποίος ορίζει για την υποβοήθηση του έργου του Αναπληρωτές Πρύτανη,και η Σύγκλητος. Επίσης, στο Πανεπιστήμιο Πατρών συστάθηκε και λειτουργεί Εσωτερικό Όργανο με τίτλο «Πρυτανικό Συμβούλιο Πανεπιστημίου Πατρών», σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 26 του ν. 4386/2016. Πρυτανικές Αρχές H Πρύτανις του Πανεπιστημίου Πατρών για το διάστημα είναι η: Βενετσάνα Κυριαζοπούλου, Καθηγήτρια Τμήματος Ιατρικής Για το διάστημα Αναπληρωτές Πρύτανη έχουν οριστεί οι κάτωθι Καθηγητές: 1) Αναπληρωτής Πρυτάνεως Ακαδημαϊκών Θεμάτων και Διεθνών Θεμάτωνς: Νικόλαος Καραμάνος, Καθηγητής Τμήματος Χημείας. 2) Αναπληρωτής Πρυτάνεως Οικονομικών Προγραμματισμού και Εκτέλεσης Έργων: Χρήστος Μπούρας, Καθηγητής Τμήματος Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής. 3) Αναπληρωτής Πρυτάνεως Έρευνας και Ανάπτυξης: Δημοσθένης Πολύζος, Καθηγητής Τμήματος Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών. 4) Αναπληρωτής Πρυτάνεως Φοιτητικής Μέριμνας,Υποδομών και Ενέργειας, Αειφορίας: Γεώργιος Αγγελόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Χημικών Μηχανικών. Η Σύγκλητος Σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει η Σύγκλητος αποτελείται από: την Πρύτανη, τους Κοσμήτορες, τους Προέδρους των Τμημάτων και μέχρι δύο ανά Σχολή με διετή θητεία μη ανανεούμενη, με εναλλαγή των Σχολών και μέχρις ότου εξαντληθεί το σύνολο των Τμημάτων της κάθε Σχολής. Ο τρόπος καθορισμού της εκπροσώπησης των Προέδρων ορίζεται με απόφαση 3

9 του Πρύτανη, η οποία εκδίδεται άπαξ, έναν εκπρόσωπο των προπτυχιακών φοιτητών, έναν των μεταπτυχιακών φοιτητών, έναν εκπρόσωπο των υποψήφιων διδακτόρων, όπου υπάρχουν, οι οποίοι εκλέγονται για ετήσια θητεία χωρίς δυνατότητα επανεκλογής, έναν εκπρόσωπο κάθε κατηγορίας προσωπικού χωρίς δυνατότητα επανεκλογής, που εκλέγεται από ενιαίο ψηφοδέλτιο με καθολική ψηφοφορία των μελών της οικείας κατηγορίας προσωπικού και συμμετέχει με δικαίωμα ψήφου, όταν συζητούνται θέματα που αφορούν ζητήματα της αντίστοιχης κατηγορίας προσωπικού. Η ακριβής σύνθεση και ο αριθμός των μελών της Συγκλήτου με δικαίωμα ψήφου, καθώς και οι προϋποθέσεις και κάθε θέμα σχετικό με την εφαρμογή των ανωτέρω, προβλέπονται στον Οργανισμό και τον Εσωτερικό Κανονισμό του Ιδρύματος, αντίστοιχα. Στις συνεδριάσεις της Συγκλήτου παρίστανται, χωρίς δικαίωμα ψήφου, οι αναπληρωτές του Πρύτανη και ο Γραμματέας του Ιδρύματος. ΣΧΟΛΕΣ Το Πανεπιστήμιο αποτελείται από Σχολές που καλύπτουν μια ενότητα συγγενών επιστημονικών πεδίων. Κάθε Σχολή εποπτεύει και συντονίζει τη λειτουργία των Τμημάτων. Τα Τμήματα αποτελούνται από Τoμείς. Τα όργανα της Σχολής είναι ο Κοσμήτορας, η Κοσμητεία και η Γενική Συνέλευση. Τα όργανα του Τμήματος είναι ο Πρόεδρoς, η Συνέλευση του Τμήματος και, εφόσον έχουν συσταθεί Τομείς, ο ιευθυντής του Τομέα και η Γενική Συνέλευση του Τομέα. Οι Σχολές του Πανεπιστημίου Πατρών, κατά ιδρυτική σειρά είναι: Η Σχολή Θετικών Επιστημών, η Πολυτεχνική Σχολή, η Σχολή Επιστημών Υγείας, η Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών και η Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων. Κάθε Σχολή αποτελείται από Τμήματα, τα οποία κατά Σχολή έχουν ως ακολούθως: 4

10 ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Τμήμα Βιολογίας Τμήμα Γεωλογίας Τμήμα Μαθηματικών Τμήμα Φυσικής Τμήμα Χημείας Tμήμα Επιστήμης των Υλικών ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών Τμήμα Μηχανικών Η/Υ & Πληροφορικής Τμήμα Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Τμήμα Χημικών Μηχανικών Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Τμήμα Ιατρικής Τμήμα Φαρμακευτικής ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική ηλικία Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Τμήμα Φιλολογίας Τμήμα Φιλοσοφίας ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Αγροτικών Προϊόντων και Τροφίμων Τμήμα Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών 5

11 Κοσμήτορας Σχολής Θετικών Επιστημών Κοσμήτορας Πολυτεχνικής Σχολής Κοσμήτορας Σχολής Επιστημών Υγείας Κοσμήτορας Σχολής Ανθρωπ/κών και Κοινωνικών Επιστημών Κοσμήτορας Σχολής Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Γραμματέας Ιδρύματος Γραμματεία Πανεπιστημίου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΤΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΚΟΥΦΟΠΑΥΛΟΥ Καθηγητής Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Τεχνολογίας Υπολογιστών ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΡΔΑΜΑΚΗΣ Καθηγητής Τμήματος Ιατρικής ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΟΜΗΣ Καθηγητής του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΚΟΥΡΑΣ Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΜΑΡΙΝΑ ΚΟΡΦΙΑΤΗ ΟΥΡΑΝΙΑ ΜΠΟΥΣΙΟΥ Προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Διοικητικών και Οικονομικών Υπηρεσιών 6

12 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Η Ιατρική Σχολή ιδρύθηκε στις 22 Ιουλίου του 1977 με το νόμο 641 και μετονομάστηκε σε Σχολή Επιστημών Υγείας το 1983 με το Π. Δ. 127/83. Η Σχολή συγκροτείται από τα Τμήματα Ιατρικής και Φαρμακευτικής. Όργανα της Σχολής είναι η Συνέλευση, η Κοσμητεία και ο Κοσμήτορας. α) Συνέλευση της Σχολής απαρτίζεται από τα μέλη ΔΕΠ των Συνελεύσεων των Τμημάτων της Σχολής. β) Η Κοσμητεία απαρτίζεται από τον Κοσμήτορα, τους Προέδρους των Τμημάτων και έναν εκπρόσωπο των φοιτητών από κάθε Τμήμα. γ) Ο Κοσμήτορας: (i) Συγκαλεί τη Συνέλευση της Σχολής και την Κοσμητεία, καταρτίζει την ημερήσια διάταξη και προεδρεύει των εργασιών της, (ii) συντονίζει τα κοινά μαθήματα των Τμημάτων, (iii) προΐσταται των υπηρεσιών της Κοσμητείας, (iv) μεριμνά για την εφαρμογή των αποφάσεων της Συνέλευσης της Σχολής και της Κοσμητείας, (v) συγκροτεί επιτροπές για τη μελέτη ή διεκπεραίωση συγκεκριμένων θεμάτων, μεριμνά για την εφαρμογή των προγραμμάτων σπουδών, ελέγχει τις επταμελείς επιτροπές εκλογής και εξέλιξης μελών ΔΕΠ, ανακηρύσσει Ομότιμους και Επίτιμους Καθηγητές της Σχολής και ό,τι άλλο προκύπτει από τον νόμο Ν. 4009/2011 και τον εσωτερικό κανονισμό. 7

13 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Όργανα του Τμήματος είναι ο Διευθυντής Τομέα και η Συνέλευση του Τομέα, η Συνέλευση Τμήματος και ο Πρόεδρος. Συνέλευση Η Συνέλευση του Τμήματος απαρτίζεται από το Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό (ΔΕΠ), έναν εκπρόσωπο ανά κατηγορία του Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (Ε.Ε.Π.), των μελών του Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού (Ε.ΔΙ.Π.), και των μελών του Ειδικού Τεχνικού Εργαστηριακού Προσωπικού (Ε.Τ.Ε.Π.), καθώς και δύο εκπροσώπους των φοιτητών του Τμήματος (έναν προπτυχιακό και έναν μεταπτυχιακό φοιτητή). Στη Συνέλευση του Τμήματος μετέχουν όλα τα μέλη του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού εφ όσον ο αριθμός τους είναι μικρότερος ή ίσος του 30. Αν στη Συνέλευση του Τμήματος μετέχουν λιγότερα από πέντε (5) μέλη του ΔΕΠ, η Συνέλευση της Σχολής στην οποία ανήκει το Τμήμα ή σε περίπτωση που το Τμήμα δεν ανήκει σε Σχολή, η Σύγκλητος του οικείου Α.Ε.Ι. συμπληρώνει τα μέλη ΔΕΠ της Συνέλευση του Τμήματος ως τον αριθμό πέντε από μέλη ΔΕΠ των συγγενέστερων Τμημάτων. Αν τα μέλη του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού υπερβαίνουν τα 40, στη Συνέλευση μετέχουν 30 εκπρόσωποι οι οποίοι κατανέμονται στους Τομείς ανάλογα με το συνολικό αριθμό του Δ.Ε.Π. κάθε Τομέα. Οι εκπρόσωποι του Δ.Ε.Π. κάθε Τομέα στη Συνέλευση του Τμήματος εκλέγονται για ετήσια θητεία κατ αναλογία του αριθμού των μελών του σε κάθε βαθμίδα με μυστική ψηφοφορία. Η εκλογή γίνεται από όλα τα μέλη του Δ.Ε.Π. του Τομέα. Στη Συνέλευση του Τμήματος συμμετέχουν επίσης ο Πρόεδρος του Τμήματος και οι Διευθυντές των Τομέων επιπλέον των εκλεγμένων μελών ΔΕΠ, οπότε ο αριθμός των μελών Δ.Ε.Π. στη Συνέλευση του Τμήματος είναι μεγαλυτερος του 30. Η συμμετοχή των πρόσθετων αυτών μελών ΔΕΠ στη Συνέλευση δεν μεταβάλλει την κατανομή των 30 εκπροσώπων ΔΕΠ σε βαθμίδες και Τομείς. Αν τα μέλη του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού ενός Τμήματος είναι από 31 μέχρι 40, η Συνέλευση αποφασίζει αν θα υπαχθεί στην περίπτωση (α) ή στην περίπτωση (γ). Ως τότε, στη Συνέλευση του Τμήματος μετέχει το σύνολο του Διδακτικού και Ε- 8

14 ρευνητικού Προσωπικού. Πρόεδρος Τμήματος Ο Πρόεδρος του Τμήματος εκλέγεται από ειδικό σώμα Εκλεκτόρων που απαρτίζεται από το σύνολο των μελών ΔΕΠ του Τμήματος. Η Συνέλευση έχει όλες τις αρμοδιότητες του Τμήματος που προβλέπονται από το νόμο, εκτός από εκείνες που ανατίθενται σε άλλα όργανα. Η Συνέλευση του Τμήματος συνέρχεται σε τέσσερις τακτικές συνεδριάσεις το χρόνο. Έκτακτες Συνελεύσεις του Τμήματος συγκαλούνται από τον Πρόεδρο του Τμήματος για ορισμό επταμελών επιτροπών εκλογής και εξέλιξης ή για άλλο συγκεκριμένο θέμα. Επίσης έκτακτες Συνελεύσεις του Τμήματος μπορεί να ζητηθούν από το 1/3 του συνόλου των μελών της Συνέλευση του Τμήματος. 9

15 Αναπληρώτρα Προϊσταμένη ΣΥΝΘΕΣΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ Ευαγγελία Μιχαλοπούλου Διοικητικοί Υπάλληλοι ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ: Θέματα προπτυχιακών φοιτητών: Β. Κατσαίτη Π. Ψαρρά tpsara@upatras.gr Θέματα Μεταπτυχιακών φοιτητών: Σ. Ράπτη rapti@med.upatras.gr Ε. Σκλίβα eskliva@upatras.gr Π. Ψαρρά tpsara@upatras.gr Γ. Θούα georgiathua@upatras.gr Θέματα Μελών ΔΕΠ, ΕΤΕΠ, ΕΕΔΙΠ και Διοικητικού Προσωπικού: Σ. Ράπτη rapti@med.upatras.gr Ε. Σκλίβα eskliva@upatras.gr Μ. Αρβανίτη marvan@upatras.gr E. Κατέλη kateli@upatras.gr Οι αιτήσεις για την έκδοση πιστοποιητικών, βεβαιώσεων κλπ, υποβάλλονται εγγράφως και μόνο από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο φοιτητή ή από νομίμως εξουσιοδοτημένο εκπρόσωπό του. Από το ακαδημαϊκό έτος στη Γραμματεία λειτουργεί σύστημα μηχανογράφησης, όπου καταχωρίζονται τα Δελτία των προπτυχιακών φοιτητών με έτος εισαγωγής το και μετά. Η Γραμματεία του Τμήματος βρίσκεται στην Πανεπιστημιούπολη, στο ισόγειο του κτιρίου Προκλινικών Λειτουργιών. Στο ίδιο κτίριο βρίσκονται τα Εργαστήρια των Βασικών Επιστημών. Οι υπόλοιπες Κλινικές και τα Εργαστήρια στεγάζο- 10

16 νται στο κτίριο Α «Κλινικών Λειτουργιών», καθώς και στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο στο Ρίο. Η Βιβλιοθήκη και τα αμφιθέατρα του Τμήματος (ΑΙ1, ΑΙ2, ΑΙ3 και ΑΙ4) βρίσκονται παραπλεύρως του κτιρίου των Προκλινικών Λειτουργιών. ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ι Εργαστήρια 1. Βιολογικής Χημείας 2. Γενικής Βιολογίας 3. Ιατρικής Φυσικής ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΙ Εργαστήρια 1. Ανατομίας ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ 2. Γενικής Φαρμακολογίας 3. Φυσιολογίας Εργαστήρια 1. Ακτινολογίας 2. Μικροβιολογίας 3. Παθολογικής Ανατομίας 4. Πυρηνικής Ιατρικής 5. Υγιεινής ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΣ Ι Κλινικές 1. Παθολογίας 2. Καρδιολογίας 3. Νεφρολογίας ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΙ Κλινικές 1. Δερματολογίας 2. Νευρολογίας 11

17 3. Ψυχιατρικής ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ Κλινικές 1. Αγγειοχειρουργικής 2. Αναισθησιολογίας & Εντατικής Παρακολούθησης 3. Καρδιοθωρακοχειρουργικής 4. Νευροχειρουργικής 5. Ορθοπαιδικής 6. Ουρολογίας 7. Οφθαλμολογίας 8. Χειρουργικής 9. Ωτορινολαρυγγολογίας ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ, ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Κλινικές 1. Μαιευτικής-Γυναικολογίας 2. Παιδιατρικής 3. Παιδοχειρουργικής ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΛΕΦ. FAX Βιολογικής Χημείας Γενικής Βιολογίας Ιατρικής Φυσικής Ανατομίας Φυσιολογίας Γενικής Φαρμακολογίας Ακτινολογίας Μικροβιολογίας

18 Παθολογικής Ανατομίας Υγιεινής Πυρηνικής Ιατρικής ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΤΗΛΕΦ. FAX Παθολογίας Νευρολογίας Ψυχιατρικής Δερματολογίας Χειρουργικής Αναισθησιολογίας & Εντατικής Παρακολούθησης Οφθαλμολογίας Ουρολογίας Νευροχειρουργικής Ωτορινολαρυγγολογίας Ορθοπεδικής Παιδιατρικής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Καρδιοθωρακοχειρουργικής Παιδοχειρουργικής Αγγειοχειρουργική ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΛΕΦ. FAX Γραμματεία Τμήματος έως Βιβλιοθήκη Τμήματος Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσών Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης 13

19 ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΕΓΓΡΑΦΗ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος οι πρωτοετείς φοιτητές, μετά την εγγραφή τους στην ηλεκτρονική εφαρμογή του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, θα εισέρχονται από 25 Σεπτεμβρίου έως 2 Οκτωβρίου 2017 στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του Πανεπιστημίου Πατρών is external), για την ολοκλήρωση της ηλεκτρονικής εγγραφής τους. Για τις Ειδικές κατηγορίες νεοεισαχθέντων φοιτητών, Ελλήνων Πολιτών Μουσουλμανικής Μειονότητας Θράκης, Αθλητών, Αλλοδαπών- Αλλογενών και των αποφοίτων λυκείων ή αντίστοιχων σχολείων Κρατών- Μελών της Ε.Ε. ενημερωθείτε εδώ. Η διαδικασία εγγραφής μπορεί να ολοκληρωθεί ηλεκτρονικά, εφόσον ο φοιτητής ακολουθήσει όλα τα στάδια που προβλέπονται και αναρτήσει όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά στην πλατφόρμα. Ο φοιτητής θα χρειαστεί να επισκεφθεί τη Γραμματεία του Τμήματός του σε ημερομηνίες που θα ανακοινωθούν, έχοντας μαζί του τον κωδικό αίτησης που λαμβάνει από το σύστημα και την αστυνομική ταυτότητα/διαβατήριο ή άλλο δημόσιο έγγραφο, από το οποίο να αποδεικνύονται τα ονομαστικά του στοιχεία και η ακριβής ημερομηνία γέννησης, προκειμένου να παραλάβει τα Πιστοποιητικά / έντυπα που αναφέρονται παρακάτω. Στην περίπτωση που ο φοιτητής δεν ολοκληρώσει όλα τα προβλεπόμενα στάδια και δεν αναρτήσει όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά στην πλατφόρμα, θα χρειαστεί να επισκεφθεί τη Γραμματεία του Τμήματός του σε ημερομηνίες που θα ανακοινωθούν, προκειμένου να καταθέσει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και να ολοκληρώσει την εγγραφή του με το αρμόδιο προσωπικό. Σε περίπτωση αδυναμίας ηλεκτρονικής πρόσβασης, οι φοιτητές μπορούν να εξυπηρετηθούν στο Υπολογιστικό Κέντρο του Τμήματος εισαγωγής τους. Για υποστήριξη κατά τη διαδικασία ολοκλήρωσης της εγγραφή σας μπορείτε να επικοινωνείτε τις ώρες στα τηλέφωνα , και , όλες τις εργάσιμες ημέρες, από έως και Τα βασικά δικαιολογητικά που απαιτούνται και πρέπει να αναρτηθούν σε ηλεκτρονική μορφή στην πλατφόρμα του Πανεπιστημίου Πατρών is external), αλλά επισημαίνεται 14

20 ότι προβλέπονται επιπλέον κατά περίπτωση δικαιολογητικά, ανάλογα με την κατηγορία και τον τρόπο εισαγωγής του κάθε φοιτητή: 1. Αντίγραφο Αστυνομικής Ταυτότητας, 2. Πιστοποιητικό Γεννήσεως, 3. Φωτογραφία τύπου αστυνομικής ταυτότητας 4. Έντυπο στο οποίο να αναγράφεται ο αριθμός ΑΜΚΑ. Προκειμένου να διασφαλίζεται η ομαλή εξυπηρέτηση όλων των πρωτοετών φοιτητών, ενδέχεται η Γραμματεία του Τμήματος να καλεί τους νεοεισαχθέντες φοιτητές σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες. Πιστοποιητικά / έντυπα που μετά την ολοκλήρωση της εγγραφής: Μετά την ολοκλήρωση της εγγραφής σου η Γραμματεία του Τμήματος θα χορηγήσει: Πιστοποιητικό εγγραφής για κάθε νόμιμη χρήση. Σε περίπτωση που ο φοιτητής χρειάζεται πιστοποιητικό για συγκεκριμένη χρήση, μπορεί να το ζητήσει με αίτησή του την ίδια μέρα στη Γραμματεία. Για το χρόνο και τον τρόπο παραλαβής του ο φοιτητής ενημερώνεται από τη Γραμματεία. Λογαριασμό (κωδικούς) πρόσβασης στις υπηρεσίες τηλεματικής του Πανεπιστημίου Πατρών και στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες Ευδόξου και απόκτησης Ακαδημαϊκής Ταυτότητας Οδηγό Σπουδών του Τμήματος Ενημερωτικά έντυπα / αιτήσεις και πληροφοριακό υλικό των Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Πατρών (Σίτιση, Διαμονή, Βιβλιοθήκη και Υπηρεσία Πληροφόρησης, Πανεπιστημιακό Γυμναστήριο, Χορωδία, Χορευτικός Σύλλογος, κ.ά) 15

21 ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΘΕΣΗΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΘΕΣΗΣ Σύμφωνα με το άρθρο 53 του Ν. 4264/2014 (ΦΕΚ Α 188/2014) επιτυχόντες των πανελλαδικών εξετάσεων του ακαδημαϊκού έτους και εξής είναι δικαιούχοι μεταφοράς θέσης σε αντίστοιχη Σχολή ή Τμήμα άλλου Πανεπιστημίου εφόσον είναι: πολύτεκνοι, γονείς ή τέκνα πολυμελών οικογενειών με τρία ζώντα τέκνα, συμπεριλαμβανομένων των άγαμων μητέρων, επιτυχόντες με αδελφό ή αδελφή, ενεργό φοιτητή του πρώτου κύκλου σπουδών, εφόσον δεν είναι ήδη κάτοχος πτυχίου, μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου, που φοιτά σε πανεπιστήμιο ή ΤΕΙ διαφορετικής πόλης της μόνιμης κατοικίας των γονέων τους, επιτυχόντες ορφανοί από τον έναν ή και τους δύο γονείς ή τέκνα άγαμης μητέρας με ένα ή δύο μη αναγνωρισθέντα τέκνα, επιτυχόντες με γονείς, τέκνα, αδέλφια, συζύγους που είναι τυφλοί, κωφάλαλοι ή νεφροπαθείς ή ανήκουν στην κατηγορία των ΑμΕΑ, επειδή έχουν κινητικά προβλήματα οφειλόμενα σε αναπηρία άνω του 67%, επιτυχόντες τέκνα θυμάτων της τρομοκρατίας ή πολύδυμα τέκνα που συμμετέχουν στις πανελλαδικές εξετάσεις εισαγωγής κατά το ίδιο έτος. Η διαδικασία για την υποβολή των αιτήσεων, τη μεταφορά της θέσης εισαγωγής, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια θα καθορισθούν με απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων. Ειδικότερα, για το ακαδημαϊκό έτος , προβλέπεται επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 47 του Ν. 4274/2014 (ΦΕΚ Α 147/2014), ότι όλοι οι επιτυχόντες που έλαβαν μέρος στις εξετάσεις πανελλαδικού επιπέδου του σχολικού έτους και κατετάγησαν σε θέση εισαγωγής σε σχολή ή τμήμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τεκμαίρεται ότι έχουν δικαίωμα μεταφοράς της θέσης εισαγωγής τους σε αντίστοιχη σχολή ή τμήμα, εφόσον,κατά το έτος 2013, το ετήσιο εισόδημα του δυνητικά δικαιούχου και των μελών της οικογένειάς του δεν ξεπερνά το ποσό των κατά κεφαλή. Ο αριθμός των μεταφερομένων θέσεων δεν επιτρέπεται να ξεπερνά ποσοστό 10% του αριθμού των εισακτέων ανά Σχολή ή Τμήμα. Οι δικαιούχοι μεταφοράς δύνανται να υποβάλλουν σχετική αίτηση στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων για ένα αντίστοιχο Τμήμα ή Σχολή Παν/μίου. Τέλος, επιτρέπεται η αμοιβαία μεταφορά θέσης εισαγωγής σε αντίστοιχη Σχολή ή Τμήμα χωρίς τον περιορισμό του εισοδηματικού κριτηρίου ή του κριτηρίου ποσόστωσης, όχι όμως από και προς σε Πανεπιστήμια των Νομών Αττικής και Θεσσαλονίκης. 16

22 ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ Το Τμήμα Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Παν/μίου Πατρών (αποφ. Συνέλευσης 659/ ) ανακοινώνει ότι κατά το ακαδημαϊκό έτος για τις κατατάξεις των πτυχιούχων Πανεπιστημίου, ΤΕΙ ή ισοτίμων προς αυτά, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε., της Ελλάδος ή του εξωτερικού (αναγνωρισμένα από τον Δ.Ο.Α.Τ.Α.Π.) καθώς και των κατόχων πτυχίων ανώτερων σχολών υπερδιετούς και διετούς κύκλου σπουδών (όπως αυτές έχουν εγκριθεί από τη Συνέλευση 659/ του Τμήματος) και πτυχιούχων Οδοντιατρικής θα ισχύσουν, κατόπιν εξετάσεων τα εξής ποσοστά: Α. Ποσοστό 3% επί του αριθμού εισακτέων για τους πτυχιούχους Τμημάτων ΑΕΙ Οδοντιατρικής (εξάμηνο κατάταξης Ε ). Β. Ποσοστό 12% επί του αριθμού εισακτέων για τους: α) Πτυχιούχους Πανεπιστημίου (εξάμηνο κατάταξης Β για τους πτυχιούχους όλων των Τμημάτων ΑΕΙ εκτός από τους πτυχιούχους των Τμημάτων Νοσηλευτικής και Φαρμακευτικής όπου κατατάσσονται στο Δ εξάμηνο). β) ΤΕΙ ή ισοτίμων προς αυτά (εξάμηνο κατάταξης Β ). γ) Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε., της Ελλάδος ή του εξωτερικού (αναγνωρισμένα από τον Δ.Ο.Α.Τ.Α.Π.) (εξάμηνο κατάταξης Β ). δ) Των κατόχων πτυχίων ανώτερων σχολών υπερδιετούς όπως αυτές έχουν εγκριθεί ως συναφείς από το Δ.Σ. 295/ (εξάμηνο κατάταξης Β ), ως ακολούθως: ΑΝΩΤΕΡΕΣ ΣΧΟΛΕΣ ΥΠΕΡΔΙΕΤΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ 1. Αξιωματικών αδελφών νοσοκόμων (Σ.Α.Α.Ν) 2. Ανωτέρας σχολής αδελφών νοσοκόμων του Υπουργείου Υγείας κ Πρόνοιας 3. Ανωτέρας σχολής αδελφών νοσοκόμων (Α.Σ.Α.Ν.) Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Αθηνών 4. Ανωτέρας Σχολή Επισκεπτριών και αδελφών νοσοκόμων (Α.Σ.Ε.Α.Ν.) 5. Ιατρικών Εργαστηρίων 6. Ανωτέρας σχολής αδελφών νοσοκόμων και επισκεπτριών Ε.Ε.Σ. 17

23 7. Ανωτέρας Σχολής Αδελφών Νοσοκόμων και Επισκεπτριών Π.Ι.Κ.Π.Α. 8. Ανωτέρας Σχολής Φυσιοθεραπείας του Γενικού Λαϊκού Νοσοκομείου Αθηνών 9. Σχολής Μαίων Μαιευτηρίου «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ» 10. Σχολής Μαίων «ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΣΚΥΛΙΤΣΗ» Μαιευτηρίου «ΜΑΡΙΚΑ ΗΛΙΑΔΗ» 11. Σχολής Μαίων Γενικού Νοσοκομείου «ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» Θεσσαλονίκης 12. Κρατικής Σχολής αδελφών Νοσοκόμων Θεσσαλονίκης 13. Σχολής αδελφών νοσοκόμων του θεραπευτηρίου Ο «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» 14. Σχολής αδελφών νοσοκόμων του Νοσοκομείου Παίδων «ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» 15. Σχολής αδελφών νοσοκόμων του Νοσοκομείου Παίδων «ΑΓΛΑΪΑ ΚΥΡΙΑΚΟΥ» 16. Σχολής αδελφών νοσοκόμων «Η ΠΑΜΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ» 17. Σχολής αδελφών νοσοκόμων του Γενικού Λαϊκού Νοσοκομείου Αθηνών 18. Σχολής αδελφών νοσοκόμων «Η ΟΛΥΜΠΙΑΣ» του νοσηλευτικού Ιδρύματος Εκκλησίας της Ελλάδας ε) Διετούς κύκλου σπουδών των Τμημάτων ΚΑΤΕΕ: α) Ιατρικών Εργαστηρίων β) Ραδιολογίας, Ακτινολογίας και γ) Εποπτών Δημοσίας Υγείας (εξάμηνο κατάταξης Α ). Η κατάταξη των πτυχιούχων Τμημάτων ΑΕΙ Οδοντιατρικής στο Τμήμα θα πραγματοποιηθεί μετά από εξετάσεις-διαγωνισμό στα μαθήματα: (1) Βιολογία Ι, (2) Βιοχημεία Ι και (3) Βιοχημεία ΙΙ. Η κατάταξη των λοιπών κατηγοριών πτυχιούχων της παραγράφου Β, θα πραγματοποιηθεί μετά από εξετάσεις-διαγωνισμό στα μαθήματα: (1) ΒιολογίαΙ, (2) Ανατομία Ι και (3) Βιοχημεία Ι. 18

24 Η ύλη των εξεταζόμενων μαθημάτων είναι η αντίστοιχη που διδάσκεται στους φοιτητές του Τμήματος Ιατρικής Πατρών. Η σειρά επιτυχίας των υποψηφίων καθορίζεται από το άθροισμα της βαθμολογίας όλων των εξεταζομένων μαθημάτων. Στη σειρά αυτή περιλαμβάνονται μόνο όσοι έχουν συγκεντρώσει συνολική βαθμολογία τουλάχιστον τριάντα (30) μονάδες και με την προϋπόθεση ότι έχουν συγκεντρώσει δέκα (10) μονάδες τουλάχιστον σε καθένα από τα τρία μαθήματα. Η κατάταξη στο Τμήμα γίνεται κατά φθίνουσα σειρά βαθμολογίας, μέχρι να καλυφθεί το προβλεπόμενο ποσοστό και η ανακατανομή τυχόν εναπομένοντος ποσοστού σε άλλη κατηγορία κατατάξεων δεν επιτρέπεται. Τα δικαιολογητικά θα υποβληθούν στη Γραμματεία του Τμήματος από 1 έως 15 Νοεμβρίου 2017, είτε από τους ιδίους τους ενδιαφερόμενους, είτε από εξουσιοδοτημένο εκπρόσωπό τους. Τα δικαιολογητικά είναι: Α) Αίτηση του ενδιαφερομένου. Β) Αντίγραφο Πτυχίου ή πιστοποιητικό περάτωσης σπουδών. Σε περίπτωση που δεν αναγράφεται αριθμητικά ο βαθμός πτυχίου, ο υποψήφιος θα πρέπει να προσκομίσει και πιστοποιητικό, στο οποίο θα αναγράφονται αναλυτικά οι βαθμοί των μαθημάτων που απαιτούνται για την εξαγωγή του βαθμού πτυχίου. Προκειμένου για πτυχιούχους εξωτερικού συνυποβάλλεται και βεβαίωση ισοτιμίας του τίτλου σπουδών τους από τον Διεπιστημονικό Οργανισμό Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης (Δ.Ο.Α.Τ.Α.Π.) ή από το όργανο που έχει την αρμοδιότητα αναγνώρισης του τίτλου σπουδών. Γ) Φωτοαντίγραφο αστυνομικής ταυτότητας. Οι εξετάσεις θα διενεργηθούν κατά το διάστημα από 1 έως 20 Δεκεμβρίου 2017, ενώ το αναλυτικό πρόγραμμα θα ανακοινωθεί από τη Συνέλευση του Τμήματος τουλάχιστον δέκα (10) ημέρες πριν την έναρξη εξέτασης του πρώτου μαθήματος. Η εξεταστέα ύλη των μαθημάτων των κατατακτηρίων εξετάσεων, για όλες τις ανωτέρω κατηγορίες υποψηφίων μπορείτε να τη βρείτε στο αρχείο ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ pdf. 19

25 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Άρθρο 31 του Ν. 4009/11 Το διδακτικό έργο κατανέμεται σε εξαμηνιαία μαθήματα. Ως διδακτικό έργο θεωρείται: α) η αυτοτελής διδασκαλία ενός μαθήματος, β) η αυτοτελής διδασκαλία μαθημάτων εμβάθυνσης σε μικρές ομάδες φοιτητών, γ) οι εργαστηριακές και κλινικές ασκήσεις και η εν γένει πρακτική εξάσκηση των φοιτητών, δ) η επίβλεψη εργασιών ή διπλωματικών εργασιών και ε) η οργάνωση σεμιναρίων ή άλλων ανάλογων δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στην εμπέδωση των γνώσεων των φοιτητών. Κάθε εξαμηνιαίο μάθημα περιλαμβάνει έναν αριθμό διδακτικών μονάδων (δ.μ.). Η δ.μ. αντιστοιχεί σε μια εβδομαδιαία ώρα διδασκαλίας επί ένα εξάμηνο, προκειμένου περί αυτοτελούς διδασκαλίας μαθήματος, και σε μια έ- ως τρεις εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας ή ασκήσεως επί ένα εξάμηνο για το υπόλοιπο εκπαιδευτικό έργο, σύμφωνα με σχετική απόφαση της Συνέλευσης του Τμήματος. Στο Πρόγραμμα Σπουδών περιέχεται και ο ε- λάχιστος αριθμός δ.μ. που απαιτείται για τη λήψη του πτυχίου. Η κατανομή των εξαμηνιαίων μαθημάτων σε εξάμηνα είναι ενδεικτική και όχι υποχρεωτική για τους φοιτητές και ανταποκρίνεται σε συνθήκες κανονικής φοιτήσεως, προσαρμοσμένης στον ελάχιστο δυνατό αριθμό εξαμήνων που απαιτούνται για τη λήψη του πτυχίου και στην αλληλουχία των προαπαιτούμενων και των εξαρτημένων από προαπαιτούμενα μαθήματα. Τα κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα καλύπτουν τουλάχιστον το 1/4 του Προγράμματος Σπουδών. α) Ο πρώτος κύκλος σπουδών συνίσταται στην παρακολούθηση ενός προγράμματος σπουδών, περιλαμβάνει μαθήματα που αντιστοιχούν κατ ελάχιστο σε 180 πιστωτικές μονάδες και ολοκληρώνεται με την απονομή τίτλου σπουδών. Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, ύστερα από εισηγήσεις των πρυτάνεων των ιδρυμάτων, οι οποίες διατυπώνονται μετά από γνώμη των κοσμητειών των οικείων σχολών, καθώς και ύστερα από γνώμη της ΑΔΙΠ, ορίζεται το σύνολο των πιστωτικών μονάδων που απαιτούνται για την απονομή τίτλου σπουδών από όλα τα ομοειδή προγράμματα σπουδών, λαμβάνοντας υπόψη και τις αντίστοιχες εξελίξεις σε κάθε επιστημονικό πεδίο, στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης. β) Κάθε ακαδημαϊκό έτος περιλαμβάνει εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αντιστοιχούν σε 60 πιστωτικές μονάδες. 20

26 Αρμόδια για την κατάρτιση του Προγράμματος Σπουδών είναι η Συνέλευση του Τμήματος. Το Πρόγραμμα Σπουδών αναθεωρείται κάθε Απρίλιο. Ο Πρόεδρος του Τμήματος συγκροτεί Επιτροπή Παρακολούθησης του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών από μέλη της Συνέλευσης του Τμήματος με ετήσια θητεία, η οποία υποβάλλει σχετική εισήγηση στη Συνέλευση του Τμήματος, αφού προηγουμένως κωδικοποιήσει τις προτάσεις των Τομέων. ΦΟΙΤΗΣΗ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Το ακαδημαϊκό έτος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου κάθε χρόνου και λήγει την 31η Αυγούστου του επομένου. Το εκπαιδευτικό έργο κάθε ακαδημαϊκού έ- τους διαρθρώνεται χρονικά σε δύο εξάμηνα. Κάθε εξάμηνο περιλαμβάνει τουλάχιστον 13 πλήρεις εβδομάδες για διδασκαλία. Ο αριθμός των εβδομάδων για τη διενέργεια των εξετάσεων ορίζεται από τον Οργανισμό του Ιδρύματος. Οι εξετάσεις διενεργούνται αποκλειστικά μετά το πέρας του χειμερινού και του εαρινού εξαμήνου για τα μαθήματα που διδάχθηκαν στα εξάμηνα αυτά, αντίστοιχα. Ο φοιτητής δικαιούται να εξεταστεί στα μαθήματα και των δύο εξαμήνων πριν από την έναρξη του χειμερινού εξαμήνου. Ειδική μέριμνα λαμβάνεται για την προφορική εξέταση φοιτητών με αποδεδειγμένη πριν από την εισαγωγή τους στο ίδρυμα δυσλεξία, σύμφωνα με διαδικασία που ορίζεται στον Εσωτερικό Κανονισμό του Ιδρύματος. Οι ακριβείς ημερομηνίες διεξαγωγής των μαθημάτων και εξετάσεων καθορίζονται από τη Σύγκλητο. Με απόφαση της Συγκλήτου μετά από πρόταση της Συνέλευσης του Τμήματος επιτρέπεται παράταση της διάρκειας του εξαμήνου μέχρι δύο εβδομάδες το μέγιστο, προκειμένου να συμπληρωθεί ο απαιτούμενος ελάχιστος αριθμός εβδομάδων διδασκαλίας. Ο φοιτητής δικαιούται να εξεταστεί κατά την περίοδο του Σεπτεμβρίου στα μαθήματα και των δύο εξαμήνων (χειμερινού και εαρινού), ενώ κατά την περίοδο του Ιουνίου στα μαθήματα μόνο των εαρινών εξαμήνων και κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου στα μαθήματα των χειμερινών εξαμήνων. Η βαθμολογία σε κάθε μάθημα καθορίζεται από τον διδάσκοντα, ο οποίος υποχρεώνεται να οργανώσει κατά την κρίση του γραπτές ή και προφορικές εξετάσεις ή/και να στηριχτεί σε θέματα ή/και εργαστηριακές α- σκήσεις. Ο φοιτητής ολοκληρώνει τις σπουδές του και παίρνει πτυχίο όταν επιτύχει στα προβλεπόμενα μαθήματα και συγκεντρώσει τον απαιτούμενο αριθμό διδακτικών μονάδων. Βάσει του νόμου 4009/2011 η ανώτατη διάρκεια φοίτησης για τους εισαγόμενους από το ακαδημαϊκό έτος και 21

27 έπειτα είναι ίση με τον αριθμό των ετών που προβλέπεται στο ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών κάθε τμήματος, προσαυξημένο κατά δύο έτη. Για τη φοίτηση-διδασκαλία και εξετάσεις των φοιτητών εφαρμόζονται επίσης οι διατάξεις του Πρότυπου Γενικού Εσωτερικού Κανονισμού των ΑΕΙ (Π.Δ 160/08), έως την έκδοση του νέου Οργανισμού και εσωτερικού κανονισμού. ΛΗΨΗ ΠΤΥΧΙΟΥ - ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΠΤΥΧΙΟΥ Για τη λήψη πτυχίου Ιατρικής απαιτείται η φοίτηση σε 12 εξάμηνα (έξι έτη σπουδών) και η επιτυχής εξέταση στα υποχρεωτικά μαθήματα του Προγράμματος Σπουδών και σε όλα τα προβλεπόμενα μαθήματα επιλογής. Για τον υπολογισμό του βαθμού πτυχίου πολλαπλασιάζεται ο βαθμός κάθε μαθήματος επί τον συντελεστή βαρύτητάς του και το άθροισμα των επιμέρους γινομένων διαιρείται με το άθροισμα των συντελεστών βαρύτητας όλων των μαθημάτων αυτών. Δεν υπολογίζονται στο βαθμό του πτυχίου οι βαθμοί των μαθημάτων που πέτυχαν σε άλλες Σχολές οι μετεγγραφέντες και καταταγέντες φοιτητές που τους αναγνωρίστηκαν και από τα οποία απηλλάγησαν από το Τμήμα. Επιπλέον, δεν υπολογίζονται στο βαθμό του πτυχίου οι βαθμοί των μαθημάτων της ξένης γλώσσας, αλλά η επιτυχής παρακολούθηση και εξέτασή τους είναι απαραίτητη για τη λήψη πτυχίου. ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ Οι φοιτητές έχουν το δικαίωμα επιλογής ανάμεσα στις ακόλουθες ξένες γλώσσες που διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο: Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Γερμανικά και Ρωσικά. Για περισσότερες πληροφορίες οι φοιτητές μπορούν να απευθύνονται στο διδασκαλείο ξένων γλωσσών. ΟΡΚΩΜΟΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Οι φοιτητές που θεωρούν ότι έχουν ή πρόκειται να ολοκληρώσουν άμεσα τις υποχρεώσεις τους, σύμφωνα με τα ανωτέρω αναφερόμενα και επιθυμούν να λάβουν μέρος σε προσεχή τελετή Ορκωμοσίας, οφείλουν να το δηλώνουν εγγράφως στη Γραμματεία του Τμήματος, τουλάχιστον ένα (1) μήνα πριν και σύμφωνα με σχετική Ανακοίνωση που αναρτάται στους Πίνακες Ανακοινώσεων της Γραμματείας. Επιπλέον, για τη συμμετοχή τους στην Τελετή Ορκωμοσίας, οι ενδιαφερόμενοι φοιτητές, εφόσον έχουν τελικά ολοκληρώσει τις υποχρεώσεις τους στο Τμήμα, οφείλουν να καταθέτουν μαζί με την αίτησή τους και τα 22

28 παρακάτω απαραίτητα δικαιολογητικά, εντός της αποκλειστικής προθεσμίας, που υποδεικνύεται με ανακοίνωση της Γραμματείας του Τμήματος. ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΙΚΑ: Αίτηση (Διατίθεται στη Γραμματεία) Βεβαιώσεις από την Ιατρική Βιβλιοθήκη και τη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης, ότι δεν οφείλουν συγγράμματα. Υπεύθυνη Δήλωση του ν. 1599/86, ότι: α. Δεν παίρνουν κουπόνια σίτισης για το αντίστοιχο ακαδ. έτος β. Δεν έχουν εκκρεμότητα με τη Φοιτητική Εστία γ. Δεν έχουν φοιτητικό Βιβλιάριο υγείας Πάσο Φοιτητική Ταυτότητα Ορκωμοσία φοιτητών διενεργείται μετά το πέρας των επίσημων πτυχιακών εξεταστικών περιόδων Οκτωβρίου, Απριλίου και Ιουλίου του Τμήματος. ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΙ ΛΗΞΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ KAI EΞΕΤΑΣΕΩΝ Οι ημερομηνίες έναρξης και λήξης των μαθημάτων του χειμερινού και εαρινού εξαμήνου του ακαδημαϊκού έτους , καθώς και οι ημερομηνίες των αντίστοιχων εξετάσεων καθορίστηκαν με την υπ αριθ. 115/ έκτακτη συνεδρίαση της Συγκλήτου, σύμφωνα με διατάξεις του άρθρου 43 παρ. 1 του Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας του Ιδρύματος (ΦΕΚ 1062/ ), του άρθρου 33 του ν. 4009/2011 και του άρθρου 37 του Π.Δ/τος 160/2008 (Πρότυπος Γενικός Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας των ΑΕΙ), όπως αυτό εξακολουθεί να ισχύει με τις διατάξεις του άρθρ. 80, παρ. 22 (α) του ν. 4009/2011, ως ακολούθως: ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΙ ΛΗΞΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ (Χειμερινό) Έναρξη μαθημάτων: Λήξη μαθημάτων: Β ΕΞΑΜΗΝΟ (Εαρινό) Έναρξη μαθημάτων: Λήξη μαθημάτων:

29 ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΙ ΛΗΞΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Α ΕΞΑΜΗΝΟ (Χειμερινό) Έναρξη εξετάσεων: Λήξη εξετάσεων: Β ΕΞΑΜΗΝΟ (Εαρινό) Έναρξη εξετάσεων: Λήξη εξετάσεων: ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΑΡΓΙΕΣ Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 43 παρ. 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας του Πανεπιστημίου Πατρών (ΦΕΚ 1062, τ. Β ), μαθήματα, εργαστηριακές, κλινικές, φροντιστηριακές ασκήσεις και ασκήσεις υπαίθρου δεν πραγματοποιούνται τις εξής ημερομηνίες: Εθνική Εορτή:28 Οκτωβρίου Πολυτεχνείο: 17 Νοεμβρίου Αγίου Ανδρέου: 30 Νοεμβρίου Διακοπές Χριστουγέννων-Νέου Έτους: από 24 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 6 Ιανουαρίου Τριών Ιεραρχών: 30 Ιανουαρίου Καθαρά Δευτέρα Εθνική Εορτή: 25 Μαρτίου Διακοπές Πάσχα: από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι την Κυριακή του Θωμά Πρωτομαγιά: 1 Μαΐου Αγίου Πνεύματος Ημέρα των φοιτητικών εκλογών 24

30 ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Όσον αφορά στην ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη ανασφάλιστων φοιτητών, σας γνωρίζουμε ότι μετά τη ψήφιση του ν.4452/2017(α 17) ισχύει η παρ.3 του άρθρου 31 του νόμου αυτού, σύμφωνα με την οποία η προαναφερόμενη κατηγορία φοιτητών δικαιούται πλήρη ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ.) με κάλυψη των σχετικών δαπανών από τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (Ε.Ο.Π.Υ.Υ.), κατ ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 33 του ν.4368/2016 (Α 83). Ως εκ τούτου, δεν θα πρέπει να εκδίδονται, ούτε και να ανανεώνονται Βιβλιάρια Υγείας σε ανασφάλιστους φοιτητές από τις υπηρεσίες του Ιδρύματός μας μετά και την 1η Σεπτεμβρίου Όσον αφορά στο φορέα έκδοσης της Ευρωπαϊκής Κάρτας Ασφάλισης Ασθένειας (Ε.Κ.Α.Α.) για τους ανασφάλιστους φοιτητές που διακινούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΕΟΧ για εκπαιδευτικούς σκοπούς, θα ακολουθήσει σχετική εγκύκλιος εντός των επόμενων ημερών. Κατόπιν τούτου, το Πανεπιστήμιο δεν νομιμοποιείται να εκδίδει ΕΚΑΑ, σύμφωνα με τη σχετική τηλεφωνική επικοινωνία που υπήρξε με το ΥΠΠΕΘ. Θα υπάρχει άμεση ενημέρωση για ότι νεότερο. Φαρμακευτική κάλυψη των ανασφάλιστων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθύνεστε στο Τμήμα Υγειονομικής Περίθαλψης της Διεύθυνσης Φοιτητικής Μέριμνας στο τηλ HΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ KΤΗΣΗΣ ΑΚAΔΗΜΑΪΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Από τις 24/09/2012 οι προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές όλων των Πανεπιστημίων και ΤΕΙ της χώρας μπορούν να υποβάλλουν ηλεκτρονικά την αίτησή τους για έκδοση νέας ακαδημαϊκής ταυτότητας. Η νέα ταυτότητα διαθέτει ισχυρά χαρακτηριστικά μηχανικής αντοχής και ασφάλειας έναντι πλαστογραφίας. Επιπλέον, έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να έχει ισχύ για όσα έτη διαρκεί η φοιτητική ιδιότητα, και να καλύπτει 25

31 πολλαπλές χρήσεις, επιπλέον του Φοιτητικού Εισιτηρίου (Πάσο). Οι ταυτότητες θα παραδίδονται στο σημείο παραλαβής που θα έχει επιλέξει ο κάθε φοιτητής κατά την υποβολή της αίτησής του, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση. Οι νέες ταυτότητες αναγράφουν την ακριβή περίοδο ισχύος του δικαιώματος του Φοιτητικού Εισιτηρίου. Στην περίπτωση που ο φοιτητής δεν δικαιούται Φοιτητικό Εισιτήριο, η κάρτα επέχει θέση απλής ταυτότητας. Eπιπλέον, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, παρέχεται άλλη μία κοινωνική υπηρεσία. Κάθε φοιτητής θα έχει τη δυνατότητα να δηλώνει τυχόν αλλεργίες τις οποίες έχει, καθώς και αν είναι ή επιθυμεί να γίνει δωρητής οργάνων. Η δήλωση των πληροφοριών αυτών, καθώς και η αναγραφή τους στην Ακαδημαϊκή Ταυτότητα είναι καθαρά προαιρετική. Μετά την εκτύπωση της Ακαδημαϊκής Ταυτότητας τα σχετικά με τις αλλεργίες και τη δωρεά οργάνων στοιχεία διαγράφονται από το Κεντρικό Πληροφοριακό Σύστημα. Κάθε Ίδρυμα μπορεί επίσης να αξιοποιήσει τις νέες ταυτότητες για την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και εφαρμογών, με στόχο την καλύτερη εξυπηρέτηση των φοιτητών του. Η Ηλεκτρονική Υπηρεσία Απόκτησης Aκαδημαϊκής Ταυτότητας παρέχεται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, με την τεχνική υποστήριξη του Εθνικού Δικτύου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ, gov.gr). ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ Η λειτουργία της Φοιτητικής Εστίας αποβλέπει στην ικανοποίηση βασικών βιοτικών αναγκών των φοιτητών, ώστε να μπορούν να αφοσιώνονται απερίσπαστα στις σπουδές τους. Η Φοιτητική Εστία παρέχει διαμονή και διατροφή με χαμηλή οικονομική συμμετοχή των φοιτητών και φοιτητριών. Παρέχει επίσης τα μέσα για την ανάπτυξη μορφωτικών, πνευματικών, καλλιτεχνικών και αθλητικών δραστηριοτήτων. Στη Φοιτητική Εστία γίνονται δεκτοί ως εσωτερικοί οικότροφοι μόνο φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Πατρών, που σπουδάζουν μακριά από τον τόπο διαμονής των οικογενειών τους. Οι υπόλοιποι φοιτητές και φοιτήτριες μπορούν να γίνουν δεκτοί για απλή σίτιση. Προτεραιότητα για εισαγωγή στη Φοιτητική Εστία δίνεται σε φοιτητές και φοιτήτριες που προέρχονται από οικογένειες χαμηλής οικονομικής στάθμης. Κάθε χρόνο, έως τις 15 Ιουνίου, φοιτητές που συγκεντρώνουν τις σχετικές προϋποθέσεις υποβάλλουν αίτηση την οποία μπορούν να προμηθευτούν από το χώρο της Φοιτητικής Εστίας στην Πανεπιστημιούπολη. Μαζί με την αίτηση αυτή δίνονται πληροφορίες για τα απαραίτητα δικαιολογητικά που πρέπει να τη συνοδεύουν. 26

32 Αιτήσεις γίνονται δεκτές και μετά την εκπνοή της επίσημης προθεσμίας, αλλά ικανοποιούνται μόνον εφόσον απομένουν κενές θέσεις. Σημειωτέον ότι το 20% των θέσεων της Φοιτητικής Εστίας παραμένει υποχρεωτικά κενό, προκειμένου να διατεθεί σε νεοεισαγόμενους πρωτοετείς φοιτητές και φοιτήτριες, που πρέπει να υποβάλουν αιτήσεις μέσα σε 20 μέρες από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των εισιτηρίων εξετάσεων. Τα ονόματα αυτών που έγιναν δεκτοί από την Φ. Ε. ανακοινώνονται, για τους μεν νεοεισαχθέντες αμέσως μετά την έκδοση των σχετικών αποτελεσμάτων, για δε τους υπολοίπους τον Αύγουστο. Το ύψος συμμετοχής των οικότροφων στις σχετικές δαπάνες καθορίζεται στην αρχή της ακαδ. χρονιάς από το Διοικητικό Συμβούλιο του Εθνικού Ι- δρύματος Νεότητας. Εκτός από τα τέλη τροφοκατοικίας, ο οικότροφος είναι υποχρεωμένος να καταβάλλει με την είσοδό του στην Εστία και ποσό χρημάτων, που καθορίζεται από το Δ. Σ. του Ε. Ι. Ν. ως εγγύηση για την αποκατάσταση τυχόν ζημιών. Η Φοιτητική Εστία περιλαμβάνει 870 δωμάτια μονόκλινα κατανεμημένα σε 8 κτίρια. Η Φοιτητική Εστία περιλαμβάνει εστιατόριο με δυνατότητα εξυπηρετήσεως 3000 ατόμων, κυλικεία, αίθουσες ψυχαγωγίας, κλειστό κολυμβητήριο, θέατρο και βιβλιοθήκες. Παρέχεται επίσης η δυνατότητα στέγασης στην Εστία του Πανεπιστημίου που λειτουργεί στο Προάστιο, μικρού αριθμού φοιτητών και επιστημόνων αλλοδαπών Πανεπιστημίων στα πλαίσια προγραμμάτων μορφωτικών ανταλλαγών, ύστερα από αίτημα των προσκαλούντων καθηγητών προς τη Φοιτητική Λέσχη. ΣΙΤΗΣΗ Η σίτιση παρέχεται από το Εστιατόριο της Φοιτητικής Εστίας, το οποίο ευρίσκεται στην Πανεπιστημιούπολη, με την επίδειξη ειδικής ταυτότητας. Η σίτιση αρχίζει από την 1η Σεπτεμβρίου και τελειώνει την 30η Ιουνίου του επομένου έτους. Σίτιση δεν παρέχεται κατά τις ημέρες των διακοπών Χριστουγέννων και Πάσχα. Σε περίπτωση παράτασης του διδακτικού έτους αποφασίζει σχετικά η Σύγκλητος για παράταση της παροχής δωρεάν σίτισης για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα. Η σίτιση περιλαμβάνει πρωϊνό, μεσημεριανό και βραδινό φαγητό. Αναλυτικότερες πληροφορίες για τη δωρεάν σίτιση, τη διαδικασία αίτησης καθώς και τα απαραίτητα δικαιολογητικά κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος παρέχονται από τη Διεύθυνση Φοιτητικής Μέριμνας. Τέλος, δυνατότητα σίτισης στη Φοιτητική Εστία έχουν όλοι οι 27

33 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, οι οποίοι δε δικαιούνται κάρτα δωρεάν σίτισης με την καταβολή μικρής οικονομικής αποζημίωσης. Σχετικές πληροφορίες δίδονται από το Λογιστήριο της Φοιτητικής Εστίας στα τηλέφωνα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟ Στην Πανεπιστημιούπολη λειτουργεί το Πανεπιστημιακό Γυμναστήριο. Η εγγραφή των φοιτητών γίνεται στην αρχή του ακαδημαϊκού έτους. Ανάλογα με την επιθυμία και ιδιαίτερη κλίση τους μπορούν να ενταχθούν σε ένα ή και περισσότερα από τα παρακάτω αθλητικά τμήματα: Τμήμα Κλασικού Αθλητισμού Τμήμα Αθλοπαιδιών (Πετόσφαιρα, Καλαθόσφαιρα, Ποδόσφαιρο) Τμήμα Σκοποβολής Τμήμα Επιτραπέζιας Αντισφαιρίσεως (πινγκ - πονγκ) Τμήμα Σκακιού Τμήμα Αντισφαιρίσεως (Τέννις) Τμήμα Κολυμβήσεως Τμήμα Χιονοδρομιών, Ορειβασίας Τμήμα Εκδρομών Τμήμα Ποδηλασίας Τμήμα Δημοτικών Χορών Κατά καιρούς διεξάγονται πρωταθλήματα, στα οποία συμμετέχουν φοιτητές όλων των ετών. Συγκροτούνται επίσης αθλητικές ομάδες, που συμμετέχουν στα Πανελλήνια Φοιτητικά Πρωταθλήματα. Το Πανεπιστήμιο χορηγεί δωρεάν αθλητικό υλικό στους φοιτητές και φοιτήτριες που συμμετέχουν ενεργά στα διάφορα Τμήματα. Πληροφορίες στον ιστότοπο 28

34 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Ο Σύλλογος Φοιτητών του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών (ΣΦΙΠΠ) ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του Διοικείται από 7μελές Διοικητικό Συμβούλιο που εκλέγεται κάθε έτος. Όλοι οι φοιτητές του Τμήματος δικαιούνται να εγγράφονται μέλη του Φοιτητικού Συλλόγου, που λειτουργεί σύμφωνα με καταστατικό και είναι αναγνωρισμένος από το Πρωτοδικείο Πατρών. Εκπρόσωποι των φοιτητών μετέχουν στα συλλογικά όργανα του Τμήματος και του Πανεπιστημίου, όπως αυτό προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία. ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ ΒΡΑΒΕΙΑ ΔΑΝΕΙΑ Υπάρχει πληθώρα υποτροφιών και δανείων που παρέχονται τόσο σε προπτυχιακούς όσο και μεταπτυχιακούς φοιτητές. Ανάλογα με την πηγή χρηματοδότησης οι υποτροφίες διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: Υποτροφίες Πανεπιστημίου Πατρών Το Πανεπιστήμιο Πατρών χορηγεί τα ακόλουθα είδη υποτροφιών Ανδρέας Μεντζελόπουλος: Υποτροφίες Ανδρέας Μεντζελόπουλος για σπουδές στο Πανεπιστήμιο Πατρών Υποτροφίες Ανδρέας Μεντζελόπουλος για μεταπτυχιακές σπουδές σε πανεπιστήμια των Η.Π.Α. σε τελειόφοιτους και απόφοιτους των τμημάτων της Σχολής Θετικών Επιστημών, της Πολυτεχνικής Σχολής, της Σχολής Επιστημών Υγείας και των τμημάτων Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών. Για περισσότερες πληροφορίες, οι ενδιαφερόμενοι/-ες μπορούν να επικοινωνούν τις εργάσιμες ημέρες και ώρες με την κα Μάρα Δημοπούλου τηλεφωνικά, στον αριθμό: και διαδικτυακά, στο maradimo(link sends sends e- mail). Συντονιστής των Υποτροφιών Μεντζελόπουλος είναι ο Καθηγητής κ. Βασίλειος Αναστασόπουλος (τηλ , sends ) ). Στους συνδέσμους παρουσιάζονται τα ονόματα όλων των Υποτρόφων καθώς και τα οικονομικά στοιχεία των υποτροφιών τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για το Πανεπιστήμιο Πατρών. Κρατικές Υποτροφίες από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) Το ΙΚΥ είναι κοντά στους φοιτητές που κάνουν τα πρώτα τους ακαδημαϊκά βήματα επιβραβεύοντας την αριστεία και δίνοντας 29

35 τους κίνητρα για να συνεχίσουν να αριστεύουν. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, το ΙΚΥ χορηγεί εφάπαξ υποτροφία σε φοιτητές και σπουδαστές που διακρίθηκαν στις εξετάσεις εισαγωγής στα Ιδρύματα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και στους φοιτητές που έχουν την καλύτερη επίδοση στα εξάμηνα των σπουδών τους. Επίσης, χορηγείται εφάπαξ υποτροφία σε μαθητές που πρώτευσαν στις προαγωγικές ή πτυχιακές εξετάσεις των Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑΛ) και Επαγγελματικών Σχολών (ΕΠΑΣ) της Δευτεροβάθμιας Δημόσιας Εκπαίδευσης. Εξίσου σημαντικές είναι και οι υποτροφίες που προσφέρει το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών για τη στήριξη άριστων και οικονομικά αδύναμων φοιτητών προπτυχιακών σπουδών οι οποίοι σπουδάζουν σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ελλάδος αποκλειστικά και μόνο από πόρους που διέθεσε το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσό των ,68 συγκεντρώθηκε από τον έρανο των μαθητών/ τριών της Κύπρου το 2012 ακριβώς για αυτό το σκοπό.επίσης, μέσω του προγράμματος που υλοποιείται μαζί με το Κολλέγιο της Βοστώνης δίνεται η δυνατότητα σε Ομογενείς προπτυχιακούς φοιτητές να κάνουν μέρος των Πανεπιστημιακών τους σπουδών στην Ελλάδα και σε Έλληνες προπτυχιακούς φοιτητές που φοιτούν σε οποιαδήποτε από τα Πανεπιστήμια της χώρας μας, στα Τμήματα Φιλολογίας, Ψυχολογίας, Παιδαγωγικών Δημοτικής Εκπαίδευσης και Θεολογικών Τμημάτων να πραγματοποιήσουν μέρος των σπουδών τους στο Ελληνικό Κολλέγιο της Βοστώνης ή στη Θεολογική Σχολή «Τίμιος Σταυρός» της Βοστώνης. Το ΙΚΥ δίνει ακόμη τη δυνατότητα σε προπτυχιακούς φοιτητές να συμμετάσχουν σε προγράμματα μετεκπαίδευσης θετικών και θεωρητικών επιστημών στη Γενεύη, στο πλαίσιο συνεργασίας με το CERN. Τέλος, στο πλαίσιο των κληροδοτημάτων, τα οποία διαχειρίζεται το IKY, δίνονται Υποτροφίες μέσω του κληροδοτήματος «Κλέαρχου Τσουρίδη» για προπτυχιακές σπουδές, σε άπορους φοιτητές που διακρίνονται στις εξετάσεις εισαγωγής στην Ανώτατη Εκπαίδευση, με καταγωγή από την πόλη της Κομοτηνής και την περιφέρεια του νομού Ροδόπης και Υποτροφίες μέσω του κληροδοτήματος «Αλέξανδρου Χατζόπουλου» για προπτυχιακές σπουδές, σε άπορους φοιτητές Ανώτατης Εκπαίδευσης (Πανεπιστήμια / ΤΕΙ), κατά προτίμηση με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Υποτροφίες Ευρωπαϊκής Κοινότητας 30

36 Υποτροφίες Κληροδοτημάτων και Οργανισμών Υποτροφίες Ξένων Πολιτιστικών Ιδρυμάτων Υποτροφίες Ιδιωτών Υποτροφίες Διεθνών Οργανισμών Υποτροφίες Ξένων Κυβερνήσεων Υποτροφίες Ερευνητικών Ινστιτούτων Ενημερωθείτε για θέματα υποτροφιών από την ειδική σελίδα του Γραφείου Διασύνδεσης και τη σελίδα για τις υποτροφίες στον ιστότοπο ανακοινώσεων του Πανεπιστημίου Πατρών. 31

37 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ERASMUS + Tο Πανεπιστήμιο Πατρών διαχειρίζεται τη δράση ERΑSMUS + του Ευρωπαϊκού Προγράμματος κινητικότητας φοιτητών (προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και υποψηφίων διδακτόρων). H δράση περιλαμβάνει την κινητικότητα για σπουδές (σε Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης) και την κινητικότητα για πρακτική άσκηση (σε Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης, Επιχειρήσεις, Σχολεία, Ινστιτούτα, Πρεσβείες, Νοσοκομεία, Ερευνητικά Κέντρα κ.λ.π.), σε χώρες που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα. Οι φοιτητές μπορούν να μετακινηθούν για σπουδές ή πρακτική άσκηση σε όλους τους κύκλους σπουδών, συνολικά 12 μήνες σε κάθε κύκλο σπουδών. Το Ι.Κ.Υ. έχει οριστεί ως Εθνική Μονάδα Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ERASMUS +. Οι φοιτητές που μετακινούνται για σπουδές σε Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης ή για πρακτική άσκηση σε Οργανισμούς/Φορείς Υποδοχείς λαμβάνουν ένα ποσό ως μηνιαία επιχορήγηση ανάλογα με τη χώρα Υποδοχής,. Η επιχορήγηση δίνεται σε δύο δόσεις (α δόση-80% με την αναχώρηση και β δόση-20% μετά την επιστροφή τους). Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στο Γραφείο Erasmus του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πατρών στην ηλεκτρονική δ/νση H Επιτροπή ERΑSMUS + του Τμήματος Ιατρικής αποτελείται από τους: Αναπλ. Καθ. Γ. Καγκάδης, Συντονιστής Εκπρόσωπος Καθ. Σ.Ν. Λιόσης, Αναπληρωτής Συντονιστής Εκπρόσωπος Καθ. Δ. Δραΐνας, Συντονιστής ECTS Καθ. Κ. Σταθόπουλος, Συντονιστής ECTS Αναπλ. Καθ. Δ. Καρναμπατίδης, Συντονιστής ECTS Αναπλ. Καθ. Ν. Γεωργόπουλος, Συντονιστής ECTS Αναπλ. Καθ. Π. Νταβλούρος, Συντονιστής ECTS Επίκ. Καθ. Ι. Γκλιάτης, Συντονιστής ECTS Αναπλ. Καθ. Σ. Κάκκος, Συντονιστής ECTS 32

38 ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ JOHNS HOPKINS (U.S.A.) Το Πανεπιστήμιο Πατρών υπέγραψε Μνημόνιο Συνεργασίας με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στις ΗΠΑ, η οποία συγκαταλέγεται σταθερά στις καλύτερες Ιατρικές Σχολές του Κόσμου. Το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ των δύο Ιδρυμάτων υπεγράφη την 11η Απριλίου 2008 στη Βαλτιμόρη των Ηνωμένων Πολιτειών από αντιπροσωπεία Καθηγητών με επικεφαλής τον τότε Αντιπρύτανη Καθηγητή Καρδιοθωρακοχειρουργικής του Τμήματος Ιατρικής Δ. Δουγένη. Η επίσημη παρουσίαση της συνεργασίας στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2008, όταν επιστήμονες και στελέχη της Πανεπιστημιακής Ιατρικής Σχολής του Johns Hopkins με επικεφαλής τον Καθηγητή M. Weisfeldt, Διευθυντή του Παθολογικού Τομέα επισκέφθηκαν το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο. Την επομένη μέρα, σε ειδική τελετή στην Αθήνα, στο κτίριο «Κωστής Παλαμάς» του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσιάστηκε στις πολιτικές και λοιπές αρχές και σε φορείς εκπαίδευσης και έρευνας το πρόγραμμα συνεργασίας ανάμεσα στα δύο Πανεπιστημιακά Ιδρύματα. "Είναι μεγάλη τιμή για την Ιατρική Σχολή του Johns Hopkins να ανταλλάξει νέες ιδέες με ένα τόσο σπουδαίο Πανεπιστήμιο σαν αυτό των Πατρών" ανέφερε χαρακτηριστικά ο Καθηγητής M. Weisfeldt κατά τη φάση υπογραφής του Μνημονίου Συνεργασίας, τονίζοντας ότι "...αναμένουμε μια ιδιαίτερα πρόσφορη και παραγωγική συνεργασία τόσο για το Hopkins όσο και για την Πάτρα". Η συνεργασία αυτή, αποτελεί μία ιδιαίτερα σημαντική επιτυχία για το Πανεπιστήμιο Πατρών, βασίστηκε δε στην εξαιρετική και διεθνώς αναγνωρισμένη συνολική του εικόνα, αλλά επί πλέον και στην ερευνητική, κλινική και διδακτική ικανότητα και εμπειρία των μελών της Ιατρικής Σχολής, αλλά και του επιστημονικού επιπέδου υπηρεσιών Υγείας που προσφέρονται στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών. Παράλληλα αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για το επιστημονικό προσωπικό, τους προπτυχιακούς και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές μας να έρθουν σε επαφή με το κορυφαίο αυτό Πανεπιστήμιο διεθνώς. Το πρόγραμμα συνεργασίας, το οποίο αρχικά πέραν της Ιατρικής και των συναφών αντικειμένων καλύπτει γενικότερα πεδία της Βιοτεχνολογίας και της Εμβιομηχανικής, αναμένεται σταδιακά να επεκταθεί και σε άλλους επιστημονικούς χώρους καλύπτοντας ευρύτερα γνωστικά αντικείμενα που θεραπεύονται στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Στο Μνημόνιο Συνεργασίας περιλαμβάνονται οι εξής στόχοι: 33

39 1. Η ανταλλαγή διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού, φοιτητών και διοικητικού προσωπικού 2. Η οργάνωση επισκέψεων του διδακτικού και λοιπού επιστημονικού ερευνητικού προσωπικού για μελέτες, διαλέξεις και έρευνα γενικότερα 3. Η ανάπτυξη ανταλλαγής προπτυχιακών φοιτητών, αποφοίτων και μεταπτυχιακών για μικρές χρονικές περιόδους προκειμένου να παρακολουθήσουν μαθήματα ή να εκπαιδευτούν σε εργαστήρια και των δύο πανεπιστημίων 4. Η ανάπτυξη κοινών ερευνητικών προγραμμάτων σε τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος 5. Η φιλοξενία διοικητικών υπαλλήλων των αντίστοιχων οργάνων προκειμένου να αξιολογήσουν και να βελτιώσουν τα προγράμματα αυτής της συμφωνίας 6. Η ανάπτυξη συνεργασίας σε άλλες περιοχές ενδιαφέροντος και των δύο ιδρυμάτων. Τα κύρια επιστημονικά και ερευνητικά αντικείμενα που περιλαμβάνονται στο Μνημόνιο Συνεργασίας των δύο Ιδρυμάτων είναι: 1. Νευροεπιστήμες και Νευροαπεικόνιση του εγκεφάλου 2. Κλινική Ανοσολογία/Αλλεργιολογία 3. Δημόσια Υγεία 4. Βιοτεχνολογία-Εμβιομηχανική 5. Απεικόνιση στην Καρδιολογία (μη επεμβατική στεφανιογραφία, μελέτη λειτουργικότητας καρδιάς με CTA 320, MRI) 6. Βιολογικοί δείκτες και γενετική προσέγγιση νευροψυχιατρικών νοσημάτων 34

40 Το Πανεπιστήμιο Πατρών αισθάνεται ιδιαίτερα περήφανο για την επίτευξη αυτής της συνεργασίας, η οποία αποδεικνύει έμπρακτα τις δυνατότητες για την ποιότητα του Δημόσιου Πανεπιστημίου. Επίσης, η συνεργασία αυτή υπογραμμίζει τη διεθνή αναγνώριση και αποδοχή που έχει η κλινική, εργαστηριακή και βασική έρευνα στις ευρύτερες Ιατρικές Επιστήμες στη χώρας μας, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει την υπεύθυνη και ποιοτική εκπαίδευση που προσφέρουν οι Δημόσιες Ιατρικές Σχολές, ιδιαιτέρων δε αυτή του Πανεπιστημίου Πατρών, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Η Ελληνική Επιτροπή Συνεργασίας καλεί τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας του Πανεπιστημίου Πατρών να συμμετέχουν ενεργά στη συγκεκριμένη συνεργασία συμπληρώνοντας τη σχετική αίτηση για υποτροφία-μετεκπαίδευση. Η αίτηση θα πρέπει να κατατεθεί στο Πρωτόκολλο του Πανεπιστημίου Πατρών. Στοιχεία επικοινωνίας: κο Δ. Δουγένη ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΙ ΚΕΝΤΡΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ H Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης (ΒΚΠ) του Πανεπιστημίου Πατρών στεγάζεται στο νέο κτίριο που βρίσκεται στο τέρμα της οδού Αριστοτέλους της Πανεπιστημιούπολης, στα ανατολικά του κτιρίου του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών (τηλ ). Η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης διαθέτει πλούσια συλλογή έντυπων και ηλεκτρονικών βιβλίων, καθώς και πλούσια συλλογή έντυπων περιοδικών, που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των εκπαιδευτικών και ερευνητικών αναγκών των Τμημάτων του Πανεπιστημίου Πατρών. Επίσης, η ΒΚΠ διαθέτει πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό ηλεκτρονικών περιοδικών από όπου μπορεί ο χρήστης να ανακτήσει το πλήρες άρθρο που τον ενδιαφέρει. Η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης είναι βιβλιοθήκη ανοιχτής πρόσβασης και συμμετέχει στην Κοινοπραξία Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Heal-Link. Δικαίωμα δανεισμού βιβλίων έχουν όλα τα μέλη της Ακαδημαϊκής Κοινότητας του Πανεπιστημίου Πατρών καθώς και όλοι οι ενδιαφερόμενοι, αρκεί να είναι κάτοχοι της ειδικής ταυτότητας της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης (κάρτα χρήστη), η οποία εκδίδεται από τη Μονάδα Δανεισμού και Αναγνωστηρίων. Στη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης υπάρχουν φωτοτυπικά μηχανήματα για τη χρήση των αναγνωστών και μόνο για υλικό της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης που λειτουργούν με μαγνητικές κάρτες. Η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης παρέχει επίσης στους χρήστες τη δυνατότητα να παραγγείλουν άρθρα ή βιβλία από άλλες βιβλιοθήκες της χώρας ή του 35

41 εξωτερικού με την αντίστοιχη επιβάρυνση (Υπηρεσία Διαδανεισμού). Η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης λειτουργεί καθημερινά τις παρακάτω ώρες: Ιανουάριος - Ιούλιος Δευτέρα - Παρασκευή: 08:00-21:00 Αύγουστος Δευτέρα - Παρασκευή 08:00-14:30 Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος Δευτέρα - Παρασκευή: 08:00-21:00 Η ΒΚΠ δεν λειτουργεί κατά τις επίσημες αργίες. Κατά τις παραμονές των αργιών το ωράριο λειτουργίας είναι μειωμένο. Κάθε αλλαγή ωραρίου λειτουργίας αναγράφεται σε σχετική έντυπη ανακοίνωση στο χώρο της Βιβλιοθήκης και του Κέντρου Πληροφόρησης ή στην ιστοσελίδα της. Περισσότερες πληροφορίες στο τηλέφωνα της ΒΚΠ ( ) και στον ιστότοπο 36

42 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Βιβλία και περιοδικά με γνωστικό αντικείμενο την κλινική ιατρική και συναφή γνωστικά πεδία, βρίσκονται και στη Βιβλιοθήκη του Τμήματος στο ισόγειο του Συγκροτήματος των Αμφιθεάτρων-Βιβλιοθήκης του Τμήματος Ιατρικής (Πλησίον του Κτιρίου Προκλινικών Λειτουργιών). Ωράριο Η Βιβλιοθήκη λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, Διαφοροποίηση του ωραρίου θα ανακοινώνεται. Χρήση Η Βιβλιοθήκη διαθέτει αναγνωστήριο (150 θέσεων) φωτοτυπικό μηχάνημα και Η/Υ. Η Βιβλιοθήκη είναι και δανειστική. Ο δανεισμός επιτρέπεται σε όσους κατέχουν την κάρτα δανεισμού. Περιοδικά Ιατρικού Τμήματος 285 τίτλοι σε σταματημένες έντυπες συνδρομές Υπάρχουν και ηλεκτρονικές συνδρομές στις οποίες έχει πρόσβαση η Βιβλιοθήκη Βιβλία Ιατρικής Βιβλιοθήκης περίπου τίτλοι βιβλίων CD Η Ιατρική Βιβλιοθήκη διαθέτει 43 CD για διάφορες ειδικότητες και ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει τους Η/Υ της Βιβλιοθήκης και να τα διαβάσει. Τα CD δεν δανείζονται εκτός Βιβλιοθήκης. Επικοινωνία Τηλέφωνα: , FAX: Υπάλληλοι: Μαρία Μανιάκη, Ευγενία Παπανδρέου Στη Βιβλιοθήκη υπάρχει σύνδεση internet για ανεύρεση βιβλιογραφίας, δυνατότητα προμήθειας full text άρθρων από τα free online περιοδικά, καθώς επίσης και η δυνατότητα παραγγελίας για άρθρα περιοδικών και κεφάλαια βιβλίων σε ελληνικές και ξένες βιβλιοθήκες. Επίσης, υπάρχει σύνδεση με διεθνείς βάσεις βιβλιογραφικών δεδομένων για αναζήτηση και ανεύρεση Citations, Instructions, κ.λ.π. 37

43 38

44 ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ Σύμφωνα με την υπ αριθ /Ζ1 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 2433/ τ.β ) και το υπ αριθ /Ζ1/ έγγραφο της Διεύθυνσης Οργανωτικής και Ακαδημαϊκής Ανάπτυξης του Τμήματος Δ Φοιτητικών Θεμάτων και Υποτροφιών του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, η επιλογή και διανομή των συγγραμμάτων για όλα τα Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, Ανωτάτων Εκκλησιαστικών Ακαδημιών και Ε.Α.Π. της χώρας, θα γίνεται μέσω του Κεντρικού Πληροφοριακού Συστήματος «ΕΥΔΟΞΟΣ» ( Το Τμήμα μας έχει ήδη καταχωρίσει τις απαραίτητες πληροφορίες για τα συγγράμματα που θα διανέμονται στα μαθήματα του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους. Οι φοιτητές μπορούν να εισέρχονται κατ ευθείαν στην ιστοσελίδα για να δηλώνουν τα συγγράμματα της επιλογής τους, μόνο για τα μαθήματα εκείνα τα οποία έχουν συμπεριλάβει κατά το τρέχον εξάμηνο στη δήλωση μαθημάτων τους και για τα οποία δικαιούνται να παραλάβουν τα αντίστοιχα συγγράμματα. Για τη δήλωση αυτή είναι απαραίτητη η χρήση των κωδικών πρόσβασης (username/password), που διαθέτουν οι φοιτητές για τις κεντρικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες του Ιδρύματος. Υπενθυμίζεται ότι, τους λογαριασμούς πρόσβασης στις υπηρεσίες τηλεματικής του Ιδρύματος τους έχει παραλάβει ο κάθε φοιτητής όταν γράφτηκε στο πρώτο έτος σπουδών του Τμήματος. Με αυτό το λογαριασμό ο κάθε φοιτητής έχει πρόσβαση στο , eclass, vpn, στο ΕΥΔΟΞΟΣ κ.τ.λ. και όσοι πιθανόν τους έχουν χάσει να μεριμνήσουν για την άμεση έκδοση νέου κωδικού, από το Τμήμα Δικτύων (κτήριο Κεντρικής Βιβλιοθήκης, Β' όροφος τηλ , , ). Επισημαίνεται πως βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας οι φοιτητές που έχουν υπερβεί τα ν+2 έτη σπουδών δεν δικαιούνται δωρεάν διδακτικά συγγράμματα. Επιπλέον, κατ' εφαρμογή του άρθρου 65 του Ν. 4386/2016 (ΦΕΚ Α 83/ ), είναι δυνατή η χορήγηση δωρεάν έντυπων διδακτικών συγγραμμάτων στους φοιτητές που παρακολουθούν πρόγραμμα σπουδών για τη λήψη δεύτερου πτυχίου. Στην ιστοσελίδα διατίθενται επίσης όλα τα συγγράμματα που έχουν δηλωθεί από όλα τα Τμήματα Πανεπιστημίων και ΤΕΙ της χώρας, καθώς και λεπτομερείς οδηγίες για την χρήση της νέας υπηρεσίας. Για τυχόν διευκρινίσεις οι φοιτητές μπορούν να απευθύνονται στο Γραφείο Αρωγής χρηστών ΕΥΔΟΞΟΣ (υποβάλλοντας ηλεκτρονικά το ερώτημά τους ή τηλεφωνικά στο ). 39

45 ΑΝΑΒΟΛΗ ΣΤΡΑΤΕΥΣΗΣ ΛΟΓΩ ΣΠΟΥΔΩΝ Κάθε φοιτητής που εγγράφεται σε Ανώτατη Σχολή και εφόσον δεν έχει εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις δικαιούται αναβολή στράτευσης λόγω σπουδών (Ν. 1763/88 όπως συμπληρώθηκε με το Ν.2510/97). Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να προσκομίσει στο Στρατολογικό Γραφείο του τόπου του, πιστοποιητικό σπουδών το οποίο θα πάρει από τη Γραμματεία του Τμήματος. Το Στρατολογικό Γραφείο του τόπου του θα του χορηγήσει πιστοποιητικό τύπου Β, στο οποίο θα αναγράφεται και η διάρκεια της αναβολής. Η αναβολή χορηγείται κατά ημερολογιακά και όχι κατά ακαδημαϊκά διδακτικά έτη Γενικοί κανονισμοί που καθορίζουν την διάρκεια της αναβολής, ανάλογα με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία έχουν ως εξής: 1. Η αναβολή κατάταξης λόγω σπουδών διαρκεί μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου του έτους που προκύπτει, αν στο έτος χορήγησης της, προστεθεί η διάρκεια σπουδών που απομένουν για την απόκτηση του κατά περίπτωση απολυτηρίου, διπλώματος ή πτυχίου, προσαυξημένη κατά δύο (2) έτη, όταν πρόκειται για σπουδαστή ανώτερης ή ανώτατης σχολής και κατά ένα (1) έτος στις λοιπές περιπτώσεις. 3. Η αναβολή κατάταξης που έχει χορηγηθεί σε σπουδαστή ανώτατης σχολής, μπορεί να παραταθεί μόνον, εφόσον αυτός εγγραφεί για απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών ή ιατρικής ειδικότητας, έως την ημερομηνία που υποχρεούται να καταταγεί στις Ένοπλες Δυνάμεις. 4. Η αναβολή κατάταξης για κύριες ή για μεταπτυχιακές σπουδές ή για απόκτηση ιατρικής ειδικότητας δεν χορηγείται ούτε παρατείνεται, αν η διάρκεια των σπουδών που απομένουν για την απόκτηση του διπλώματος, πτυχίου ή ειδικότητας, υπερβαίνουν την 31 η Δεκεμβρίου του έτους κατά το οποίο ο ενδιαφερόμενος συμπληρώνει το τριακοστό πρώτο (31) έτος της ηλικίας του. Αν πρόκειται για ιατρική ειδικότητα το εικοστό ένατο (29) έτος, αν πρόκειται για μεταπτυχιακές σπουδές το εικοστό όγδοο (28) έτος, αν πρόκειται για κύριες σπουδές σε ανώτερη ή ανώτατη σχολή και το εικοστό πέμπτο (25) στις λοιπές περιπτώσεις. 5. Η αναβολή κατάταξης λόγω σπουδών εφόσον δεν έχει λήξει, διακόπτεται είτε με αίτηση του δικαιούχου, είτε με την ολοκλήρωση των κατά περίπτωση σπουδών είτε με την απώλεια της μαθητικής ή της σπουδαστικής ιδιότητας. Ειδικά για όσους ολοκληρώνουν κύριες σπουδές σε ανώτερη ή ανώτατη σχολή, η αναβολή διακόπτεται την 31 η Δεκεμβρίου του επόμενου έτους από την ολοκλήρωση των σπουδών τους. 6. Περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να λαμβάνουν από τα στρατολογικά γραφεία της μονίμου κατοικίας τους. 40

46 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Η εκπαίδευση στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών φιλοδοξεί να μεταδώσει στο φοιτητή, πάνω απ όλα, τις ηθικές εκείνες αξίες που διέπουν την εξάσκηση του ιατρικού λειτουργήματος, και να του εξασφαλίσει τις επιστημονικές εκείνες γνώσεις που θα του επιτρέψουν να αναγνωρίζει και να χειρίζεται αποτελεσματικά τα γενικά ιατρικά προβλήματα, που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει μετά την αποφοίτησή του από το Τμήμα. Παράλληλα, ο σκοπός της ιατρικής εκπαίδευσης είναι να εμφυτεύσει την ακαδημαϊκή νοοτροπία και να δώσει τη δυνατότητα, σε όποιον θέλει, να αποκτήσει τις γνώσεις που θα του χρειαστούν για να εισέλθει στο χώρο της Ακαδημαϊκής Ιατρικής ως ερευνητής και ως δάσκαλος. Οι γενικοί αυτοί στόχοι εξειδικεύονται στα ακόλουθα δέκα σημεία, τα οποία αφορούν τις ικανότητες και ιδιότητες που πρέπει να έχει αποκτήσει ο πτυχιούχος του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών: 1. Την αντίληψη ότι η άσκηση της ιατρικής απαιτεί επιστημονική γνώση αφενός, και ανθρωπιστική αντιμετώπιση του αρρώστου αφετέρου. 2. Υψηλά ηθικά και ακαδημαϊκά κριτήρια για την άσκηση της ιατρικής πράξης. 3. Σοβαρή και βαθιά γνώση της δομής, λειτουργίας και ανάπτυξης του ανθρώπινου οργανισμού. Μια τέτοια γνώση περιλαμβάνει ένα μεγάλο 41

47 φάσμα επιπέδων ανάλυσης, τόσο σε μοριακό επίπεδο και όσο και σε επίπεδο οργανισμού και συμπεριφοράς. 4. Σοβαρή και βαθιά γνώση των μηχανισμών αιτιολογίας και παθογένειας της νόσου και της σημασίας τους στην εκδήλωση της νόσου. Παράλληλα και σε συνδυασμό με τα παραπάνω, στέρεη γνώση των φαρμακολογικών βάσεων της θεραπευτικής. 5. Την ικανότητα να παίρνει ένα άριστο ιστορικό, να εκτελεί μια ολοκληρωμένη φυσική εξέταση, να ιεραρχεί και να επιλύει τα προβλήματα που αναγνωρίζονται από τις δύο αυτές διαδικασίες. Πολύ καλή γνώση των νόσων εκείνων που προκαλούν άμεσο κίνδυνο στη ζωή του ασθενούς και των νόσων που εμφανίζονται συνήθως. Καλή γνώση των νόσων που εμφανίζονται σπανιότερα. Επίγνωση των ορίων των γνώσεών του και της ανάγκης για βοήθεια όταν αυτή χρειάζεται. 6. Κατανόηση της επιδράσεως που έχει το περιβάλλον στην υγεία και στην ευθύνη του ιατρικού επαγγέλματος για την πρόληψη της νόσου. Γνώσεις τέτοιες που θα του δίνουν τη δυνατότητα να εισηγείται τη δραστική αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με τα επαγγελματικά νοσήματα, τα νοσήματα συμπεριφοράς, και τα γενικότερα κοινωνικά προβλήματα υγείας στη χώρα μας. 7. Την αντίληψη ότι η ιατρική απαιτεί μια συνεχή εκπαίδευση, και την ικανότητα να μαθαίνει μόνος του, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες πηγές και τρόπο εργασίας. Θέληση και ικανότητα να κρίνει την προσωπική του απόδοση. 8. Την ικανότητα να λειτουργεί αποδοτικά ως μέλος κλινικής ή ερευνητικής ομάδας. 9. Την ικανότητα να λειτουργεί αποδοτικά σε μια ποικιλία τρόπων παροχής υπηρεσιών, από το κοινοτικό ιατρείο ως την Πανεπιστημιακή Κλινική. 10. Ενδιαφέρον για τη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα, και τις βασικές εκείνες γνώσεις που θα του έδιναν τη δυνατότητα να ασχοληθεί ο ίδιος μ αυτήν όταν θελήσει. 42

48 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ Οι σπουδές στην Ιατρική Επιστήμη διαρκούν έξι χρόνια (δώδεκα εξάμηνα) και γίνονται σε δύο επίπεδα: το θεωρητικό και το πρακτικό. Η θεωρητική διδασκαλία γίνεται μέσα στα πρώτα τέσσερα χρόνια (οκτώ εξάμηνα). Αρχίζει με τη εκπαίδευση στη βασική (προκλινική) γνώση των πεδίων της επιστήμης, που συμπληρώνεται με εργαστηριακή εκπαίδευση, και συνεχίζεται με τη απαρτιωμένη διδασκαλία νοσημάτων, που συμπληρώνεται με νοσοκομειακή εκπαίδευση. Η νοσοκομειακή εκπαίδευση στις κλινικές γίνεται στο πέμπτο και έκτο έτος σπουδών, και κατά κανόνα αφού τελειώσουν όλα τα θεωρητικά μαθήματα, προκλινικά και κλινικά. Η διδασκαλία όλων των κλινικών μαθημάτων γίνεται με το καινούργιο πρόγραμμα σπουδών της Απαρτιωμένης Διδασκαλίας σε ενότητες όπως εφαρμόστηκε από το 2003, όπου υπάρχει στενή συνεργασία μεταξύ των βασικών και των κλινικών επιστημόνων για την ολιστική προσέγγιση της νόσου. Οι πτυχιούχοι Ιατρικής είναι υποχρεωμένοι, πριν από οποιοδήποτε διορισμό σε δημόσια θέση και πριν αρχίσουν τη μετεκπαίδευση για την απόκτηση ειδικότητας, να υπηρετήσουν για ένα χρόνο ως γενικοί γιατροί σε αγροτικό ιατρείο. Για την εξάσκηση του επαγγέλματος του ιατρού είναι απαραίτητη άδεια, η οποία χορηγείται από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Οι ιατροί ειδικευμένοι και μη, που έχουν εκπληρώσει τις υποχρεώσεις τους μπορούν να απασχοληθούν: Στο δημόσιο τομέα, σε θέσεις του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), σε Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας και σε άλλες υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών του Ιατρικού Τμήματος εγκαινιάστηκε και εφαρμόστηκε σταδιακά από το ακαδημαϊκό έτος , με χρηματοδότηση από το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, υπό την Προεδρία του Καθηγητή Παθολογικής Ανατομικής του Τμήματός μας, κ. Διονύσιου Μπονίκου, ο οποίος υπήρξε ο Επιστημονικός Υπεύθυνος και εμπνευστής του Νέου Προγράμματος Σπουδών, με τη συμβολή της Ομάδας Εκτέλεσης του Έργου, η οποία αποτελείτο από τους Καθηγητές κ.κ. Απόστολο Βαγενάκη, Γεώργιο Δημητρακόπουλο και Φώτιο Καλφαρέντζο, καθώς και του Καθηγητή κ. Χαράλαμπου Γώγου. Στο πλαίσιο της εφαρμογής του Νέου Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Ιατρικής, επιχειρείται μία έμπρακτη ανταπόκριση στις απαιτήσεις της σημερινής, αλλά και της αναμενόμενης πραγματικότητας 43

49 στο χώρο άσκησης των βιοϊατρικών επιστημών. Το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών, εκτός των άλλων, επιχειρεί την προσαρμογή της εκπαιδευτικής διαδικασίας του Τμήματος Ιατρικής στην πραγματικότητα των σύγχρονων εκπαιδευτικών δεδομένων και το συντονισμό του βηματισμού του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών με τα διαδραματιζόμενα ή ήδη συντελεσθέντα αυτά γεγονότα, σε όλες σχεδόν τις Ιατρικές Σχολές. Ως εκ τούτου, στο Τμήμα εγκαινιάστηκε ένας σημαντικός αριθμός νέων μαθημάτων, αλλά κυρίως μια νέα εκπαιδευτική αντίληψη (Βασικός Πυρήνας Προγράμματος, Οδηγοί Μελέτης, Εκμάθηση μέσω Επίλυσης Προβλημάτων-PBL, Απαρτιωμένη Διδασκαλία, κλπ), η οποία εστιάζει στο φοιτητή ως μεμονωμένη οντότητα, αφού έτσι θα λειτουργήσει όταν πλέον κληθεί να παρέχει υπηρεσίες στο κοινωνικό σύνολο. Το ετήσιο πρόγραμμα σπουδών ορίζεται με απόφαση της Συνέλευσης του Τμήματος, ύστερα από εισήγηση της Επιτροπής Προγράμματος Σπουδών εκάστου ακαδημαϊκού έτους. Το πρόγραμμα σπουδών περιέχει τους τίτλους των υποχρεωτικών και των κατ επιλογήν υποχρεωτικών μαθημάτων/κλινικών, το περιεχόμενό τους, τις εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας, στις οποίες περιλαμβάνεται το κάθε μορφής επιτελούμενο διδακτικό έργο, και τη χρονική αλληλουχία ή αλληλεξάρτηση των μαθημάτων/κλινικών. Το πρόγραμμα σπουδών για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος έχει ως ακολούθως: 44

50 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΥΣ Α ΕΤΟΣ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ECTS UNITS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδασκ. Φροντιστ.-Εργ. (tutorials) Διδασκ. Φρ.-Εργ. (tutorials) Δ.Μ Σ.Β ΤΟΜΕΑΣ Γ.Σ. 615/ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Ι Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 7 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 7 ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 7 ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ,5 Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Παθολογικός Ι 4 30 B ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ECTS UNITS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδασκ. Φροντιστ.-Εργ. (tutorials) Διδασκ. Φρ.-Εργ. (tutorials) Δ.Μ Σ.Β ΤΟΜΕΑΣ Γ.Σ. 615/ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 6 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 6 ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 6 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ-ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Ι ,5 Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 4 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Ι Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ-ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Παθολογικός Ι 2 Β ΕΤΟΣ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ECTS UNITS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδασκ. Φροντιστ.-Εργ. (tutorials) Διδασκ. Φροντιστ.- Εργ. (tutorials) Δ.Μ Σ.Β ΤΟΜΕΑΣ Γ.Σ. 615/

51 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 8 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ-ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ,5 Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 5 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 6 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 8 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Ι Παθολογικός Ι - Χειρουργικός 3 30 Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ECTS UNITS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδασκ. Φροντιστ.-Εργ. (tutorials) Διδασκ. Φροντιστ.- Εργ. (tutorials) Δ.Μ. Σ.Β ΤΟΜΕΑΣ Γ.Σ. 615/ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 6 ΥΓΙΕΙΝΗ ,5 Κλινικών Εργαστηρίων 4 ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ I Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 6 ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Ι Κλινικών Εργαστηρίων 6 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ-ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ Ι Κλινικών Εργαστηρίων 6 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΙΙ Παθολογικός Ι Χειρουργικός 2 30 Γ ΕΤΟΣ E ΕΞΑΜΗΝΟ (Γ.Σ. 487/ ) ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Διδασκ. Φροντιστ.-Εργ. (tutorials) ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ Διδασκ. Φροντιστ.- Εργ. (tutorials) Δ.Μ Σ.Β. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΙΙ Κλινικών Εργαστηρίων 6 ΒΙΟΗΘΙΚΗ ,5 Κλινικών Εργαστηρίων 3 ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ II Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 6 ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Κλινικών Εργαστηρίων 6 ΒΙΟΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ,5 Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 3 ECTS UNITS Γ.Σ. 615/

52 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ III Παθολογικός Ι Χειρουργικός ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗΝ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΕΝΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Φροντ.-Εργ. Διδασκ. (tutorials) ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ Φροντ.-Εργ. Διδασκ. (tutorials) Δ.Μ Σ.Β. ΤΟΜΕΑΣ ECTS UNITS Γ.Σ. 615/ Παθολογικός Ι Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 4 ΦΑΡΜΑΚΟΓΟΝΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ 4 ΙΑΤΡΙΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 4 ΚΛΙΝΙΚΗ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Βασικών Ιατρικών Επιστημών Ι 4 EΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΛΟΙΜΩΔΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ- ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΝΗΜΟΝΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΠΑΘΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΟΣΤΙΤΗ ΙΣΤΟΥ ΤΡΟΠΙΚΗ-ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΟΛΟΓΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ Παθολογικός Ι Χειρουργικός 4 ΩΡΕΣ / ΗΜΕΡΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ι ΣΥΝΟΛΟ ΗΜΕΡΕΣ Δ.Μ Σ.Β ΤΟΜΕΑΣ ECTS UNITS ΩΡΩΝ Κλινικών Εργαστηρίων 2 ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ 4 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ 4 47

53 ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΟ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ 4 ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ 4 ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ-ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ 4 ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ 4 ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός ΙΙ 4 Σημ. Υπεύθυνο για το κάθε Σύστημα Απαρτιωμένης Διδασκαλίας Ι είναι μέλος ΔΕΠ των σχετικών κλινικών ειδικοτήτων. Δ ΕΤΟΣ Ζ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΙΙ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΩΡΕΣ/ΗΜΕΡΑ ΗΜΕΡΕΣ ΤΟΜΕΑΣ Δ.Μ. Σ.Β. ECTS UNITS ΩΡΩΝ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός ΙΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Παθολογικός ΙΙ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ-ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ

54 ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ/ΠΡΟΛΗΨΗ ΝΟΣΟΥ/ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ Παθολογικός Ι, Κλινικών Εργαστηρίων ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ-ΤΡΑΥΜΑ Παθολογικός Ι, Χειρουργικός, Παιδιατρικής, Μαιευτικής Γυναικολογίας, Κλινικών Εργαστηρίων, ΒΙΕ Ι, ΒΙΕ ΙΙ Σημ. Υπεύθυνο για το κάθε Σύστημα Απαρτιωμένης Διδασκαλίας είναι μέλος ΔΕΠ των σχετικών κλινικών ειδικοτήτων ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ώρες/εβδομ. Εβδομ. Η ΕΞΑΜΗΝΟ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΟΛΟ Δ.Μ. Σ.Β. ΤΟΜΕΑΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ Χειρουργικός 5 Ω.Ρ.Λ Χειρουργικός 5 ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων 5 ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΗ Χειρουργικός 5 ΟΥΡΟΛΟΓΙΑ Χειρουργικός 5 ECTS UNITS Γ.Σ. 615/ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗΝ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΕΝΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Διδασκ. Φροντιστ.-Εργ. (tutorials) ΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ Διδασκ. Φροντιστ.- Εργ. (tutorials) Δ.Μ Σ.Β ΤΟΜΕΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΚΑΡΔΙΟΘΩ/ΚΗ Χειρουργικός 5 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΟΡΓΑΝΩΝ Χειρουργικός 5 ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Κλινικών Εργαστηρίων 5 ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυν/γίας 5 ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ Χειρουργικός 5 ΕΜΒΡΥΟΜΗΤΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Παιδιατρικής, Μαιευτικής- Γυναικολογίας ECTS UNITS 5 49

55 Η ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ. ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Βασικών Ιατρικών Επιστημών ΙΙ Χειρουργικός 5 ΓΗΡΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΡΟΝΤΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός ΙΙ 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων 5 ΠΑΙΔΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυν/γίας 5 ΝΕΥΡΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Παθολογικός ΙΙ 5 Ε ΕΤΟΣ Θ & Ι ΕΞΑΜΗΝΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ώρες/εβδομ. Εβδομ. ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΟΛΟ Δ.Μ. Σ.Β. ΤΟΜΕΑΣ ECTS UNITS ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ (συμπεριλ. ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑ/ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑ) Παθολογικός Ι 14 ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυναικολογίας 8 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ (συμπεριλ. 2 εβδομ. ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ και 2 εβδομ. ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΗ) Χειρουργικός 14 ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝ/ΓΙΑ Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυναικολογίας 8 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ * Παθολογικός ΙΙ 8 ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ * (συμπερ. 1 εβδομ. ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ) Παθολογικός ΙΙ, Χειρουργικός ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤ ΕΤΟΣ ΙΑ & ΙΒ ΕΞΑΜΗΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΟΛΟ Δ.Μ Σ.Β. ΤΟΜΕΑΣ ECTS UNITS 50

56 Ώρες/εβδομ. Εβδομ. ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ * Παθολογικός Ι 12 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ * Χειρουργικός 12 ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ * Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυναικολογίας 12 ΜΑΙΕΥΤΙΚΉ & ΓΥΝ/ΓΙΑ * ,5 Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυναικολογίας 4 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ ,5 Χειρουργικός 4 ΩΡΛ ,5 Χειρουργικός 4 ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗΝ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗΝ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΤΡΕΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΕΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ώρες/εβδομ. Εβδομ. ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΥΝΟΛΟ Δ.Μ Σ.Β. ΤΟΜΕΑΣ ECTS UNITS ΩΡΛ Χειρουργικός 4 ΟΥΡΟΛΟΓΙΑ Χειρουργικός 4 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ Χειρουργικός 4 ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων 4 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ Κλινικών Εργαστηρίων 4 ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός ΙΙ 4 ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ Παθολογικός ΙΙ 4 ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Χειρουργικός 4 ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΛΟΙΜΩΔΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ Παθολογικός Ι 4 51

57 ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΚΑΡΔΙΟΘΩΡΑΚΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ Χειρουργικός 4 ΑΝΟΣΟΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Παθολογικός Ι 4 ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ Χειρουργικός 4 ΑΚΤΙΝΟΒΙΟΛΟΓΙΑ- ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων 4 ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΑ Χειρουργικός 4 ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Κλινικών Εργαστηρίων 4 ΝΕΟΓΝΟΛΟΓΙΑ Παιδιατρικής, Μαιευτικής-Γυν/γίας 4 ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ Χειρουργικός 4 52

58 ΤΟΜΕΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ι ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ.: , Fax: Καθ. Διονύσιος Δραΐνας Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Δημήτριος Καλπαξής, Κωνσταντίνος Σταθόπουλος Γεώργιος Ντίνος Επίκ. Καθηγητές - Λέκτορες Κωνσταντίνα Νίκα Ε.ΔΙ.Π. Κατερίνα Γραφανάκη Ε.Τ.Ε.Π. - Διοικητικό - προσωπικό *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι Η Βιοχημεία ή Βιολογική Χημεία είναι ο διεπιστημονικός κλάδος - σύνδεσμος της Χημείας και 53

59 της Βιολογίας. Είναι η μελέτη των χημικών διεργασιών που πραγματοποιούνται σε ζωντανούς οργανισμούς, καθώς και των ουσιών που περιλαμβάνουν τη λεγόμενη «ζωντανή ύλη». Οι Νόμοι της Βιοχημείας διέπουν όλους τους ζωντανούς οργανισμούς και τις διεργασίες της ζωής τους. Με τον έλεγχο της ροής της γενετικής πληροφορίας που κωδικοποιείται στα γονίδια, της ρύθμισης της γονιδιακής έκφρασης μέσω συγκεκριμένων βιοχημικών διεργασιών (μεταγωγή σήματος) και της διαχείρισης της ροής της χημικής ενέργειας μέσω του μεταβολισμού, οι βιοχημικές διεργασίες αναδεικνύουν το τρόπο λειτουργίας και την πολυπλοκότητα του φαινομένου της ζωής. Μεγάλο μέρος της Bιοχημείας ασχολείται με τη μελέτη της σύνθεσης, της δομής, των λειτουργιών και των αλληλεπιδράσεων των κυτταρικών αλλά και διακυτταρικών συστατικών, όπως οι πρωτεΐνες, τα σάκχαρα τα λιπίδια, τα νουκλεϊκά οξέα και άλλα βιομόρια, καθώς και της δυναμικής ισορροπίας τους. Μεταβολές των διεργασιών και των συγκεντρώσεων των μορίων που συμμετέχουν αυτές οδηγούν σε σημαντικές παροδικές ή μόνιμες παθογένειες που αποτελούν αντικείμενο της Παθοβιοχημείας, δηλαδή της Βιοχημείας της παθολογικής κατάστασης. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι 1 ο Έτος, Α Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Φροντιστήρια: 2, Εργαστήρια: 3 (την εβδομάδα) ECTSunits 7 Διδάσκοντες Δ. Καλπαξής, Γ.Ντίνος Κ. Γραφανάκη (εργαστήρια) 54

60 Περιγραφή Γενικός επιδιωκόμενος στόχος είναι ο φοιτητής να θεωρήσει το μάθημα της Βιοχημείας Ι ως βάση που τον βοηθά να κατανοήσει απλούς χημικούς μετασχηματισμούς και τις θεμελιώδεις αρχές που τους διέπουν. Η ύλη που περιλαμβάνεται διαιρείται σε εννέα ενότητες. Μέσω των οδηγών μελέτης, γίνεται ιδιαίτερη προσπάθεια, ώστε σε κάθε ενότητα να παρουσιάζονται παραδείγματα από το χώρο των βιοϊατρικών επιστημών, ώστε να καταδεικνύεται η σπουδαιότητα της χημικής αντιμετώπισης βιολογικών προβλημάτων. ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ Υδατικά διαλύματα μορίων και ιόντων. Διάκριση μοριακών και κολλοειδών διαλυμάτων. Ωσμωμοριακότητα διαλυμάτων. Οξέα, βάσεις, άλατα Ορισμός, ιδιότητες. Ισχύς οξέων βάσεων, σταθερά διάστασης Διάσταση ύδατος, pη. Εξουδετέρωση οξέων-βάσεων, ισοδύναμο σημείο, ουδέτεροδιάλυμα. Ρυθμιστικά Διαλύματα Εξίσωση Ηenderson-Hasselbach Παρασκευή ρυθμιστικών διαλυμάτων Χρήση πεχαμέτρων. Διαλύματα Συμπλόκων ενώσεων. Ορισμός και ιδιότητες Συμπλόκων ενώσεων. 55

61 Σταθερά σχηματισμού και αστάθειας συμπλόκων. Βιολογική σημασία των Συμπλόκων. ΒΙΟΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ Καταστατικές και απλές θερμοδυναμικές συναρτήσεις (εσωτερική ενέργεια, ενθαλπία, εντροπία, ελεύθερη ενέργεια Gibbs, έργο, θερμότητα). Αντιστρεπτές και μη αντιστρεπτές μεταβολές. Χαρακτηριστικάμιας θερμοδυναμικά ευνοούμενης βιοχημικής αντίδρασης. Επίδραση του ph, της θερμοκρασίας και της ιοντικής ισχύος στην τιμή της σταθεράς ισορροπίας. Δομή και βιολογικός ρόλος των ενώσεων υψηλής ενέργειας (ATP, NADH, FADH2). Δυναμικό μεταφοράς ομάδας υψηλής ενέργειας. ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ Ηλεκτρολυτικά και γαλβανικά στοιχεία. Εξίσωση του Nernst. Είδη ημιστοιχείων (ηλεκτρόδιο μετάλλου/ιοντισμένου μετάλλου, ηλεκτρόδιο υδρογόνου, ηλεκτρόδιο υάλου). Εφαρμογές των ηλεκτροδίων στην κλινικοχημική ανάλυση. 56

62 Είδη γαλβανικών στοιχείων (χημικά γαλβανικά στοιχεία-γαλβανικά στοιχεία συγκέντρωσης). Σημασία των γαλβανικών στοιχείων συγκέντρωσης στη φύση (δυναμικό Donnan, δυναμικό βιολογικών μεμβρανών). ΜΕΣΟΜΕΡΕΙΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΒΙΟΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ Κατάταξη αντιδράσεων και αντιδραστηρίων. Mεσομέρεια και δομές συντονισμού. Κατάταξη Οργανικών αντιδράσεων Πυρηνόφιλες και ηλεκτρονιόφιλες υποκαταστάσεις Πυρηνόφιλες και ηλεκτρονιόφιλες προσθήκες. Αντιδράσεις απόσπασης. Αντιδράσεις ταυτομερείωσης ΣΤΕΡΕΟΪΣΟΜΕΡΕΙΑ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ Α) ΟΠΤΙΚΗ ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ Εναντιομερείς και διαστερεο-ισομερείς ενώσεις. Φυσικές και χημικές ιδιότητες στερεοϊσομερών. 57

63 Προβολές κατά Fischer. Σστερεοδομές D και L. Προσδιορισμός στερεο-απεικονίσεων ως R και S. Διαμορφώσεις των μορίων στο χώρο. Προχειρομορφικότητα και βιολογικές εφαρμογές Β) ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΙΣΟΜΕΡΕΙΑ Cis-trans ισομέρεια σε μόρια με διπλούς δεσμούς Αλληλομετατροπή των cis-trans ισομερών Συμβολισμός της απεικονίσεως των cis-trans ισομερών με Ε και Ζ. ΔΟΜΗ ΜΟΝΟΣΑΚΧΑΡΙΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΥΣΑΚΧΑΡΙΤΩΝ Απλοί μονοσακχαρίτες, παράγωγα της D- και L-γλυκεριναλδεύδης: Φυσικές και χημικές ιδιότητες. Κυκλική δομή μονοσακχαριτών. Γλυκοζιτικοί δεσμοί, ολιγοσακχαρίτες. Πολυσακχαρίτες (άμυλο, κυτταρίνη, αγαρόζη, πολυσακχαρίτες κυτταρικού τοιχώματος, γλυκογόνο). 58

64 ΔΟΜΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ, ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΔΟΜΗΣ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Πεπτίδια και πρωτεΐνες. Σημασία της φύσης των πλευρικών ομάδων των αμινοξέων στις ιδιότητες των πεπτιδίων και πρωτεϊνών. Τροποποιημένες πλευρικές ομάδες στα αμινοξέα των πρωτεϊνών. Ηλεκτρολυτική συμπεριφορά πρωτεϊνών/φυσικοχημικές ιδιότητες Εύρεση της αλληλουχίας των αμινοξέων μιας πρωτεΐνης. Επίπεδα οργάνωσης της δομής των πρωτεϊνών Μετουσίωση και μετουσιωτικά μέσα. Σημασία της μετουσίωσης στη βιολογική δράση των πρωτεϊνών. ΕΝΖΥΜΑ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Γενικά χαρακτηριστικά των ενζύμων. Ταξινόμηση των ενζύμων. Συνένζυμα και προσθετικές ομάδες. Κινητική θεώρηση μιας ενζυμικής αντίδρασης (ενεργειακά διαγράμματα). 59

65 Μηχανισμοί κατάλυσης (γενική οξεοβασική κατάλυση-ομοιοπολική κατάλυση-κατάλυση μέσω ιόντος μετάλλου-κατάλυση με προσέγγιση) Εισαγωγή στην κινητική ανάλυση (ταχύτητα, κινητικός νόμος, ειδική ταχύτητα, τάξη και μοριακότητα αντίδρασης). Εξάρτηση της ειδικής ταχύτητας από τη θερμοκρασία (εξίσωση του Arrhenius). Αντιδράσεις πρώτης και δευτέρας τάξεως. Ολοκληρωμένος κινητικός νόμος αντιδράσεων πρώτης και ψευδοπρώτης τάξεως. Kινητική απλών ενζυμικών αντιδράσεων. Αναστολή ενζυμικής αντίδρασης. Μηχανισμοί ρύθμισης της ενζυμικής δραστικότητας Πρωτεολυτική ενεργοποίηση των ζυμογόνων. Αλλοστερικά ένζυμα και ρύθμισή τους. ΔΟΜΗ ΝΟΥΚΛΕΪΚΩΝ ΟΞΕΩΝ Πρωτοταγής δομή νουκλεϊνικών οξέων. Επίδραση οξέων και βάσεων στην πρωτοταγή δομή των νουκλεϊνικών οξέων 60

66 Δευτεροταγής δομή των νουκλεϊνικών oξέων (Α, Β και Ζ έλικα). Τριτοταγής δομή των νουκλεϊνικών οξέων. Μετουσίωση του DNA. Αντιστροφή της μετουσίωσης-καμπύλες Cot. Χημική καρκινογένεση: Τα καρκινογόνα ως αντιδραστήρια ηλεκτρονιόφιλης προσβολής των νουκλεϊνικών οξέων. Κατάταξη και μηχανισμός δράσεως των χημικών καρκινογόνων. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΙ 1 ο Έτος, Β Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Φροντιστήρια: 2, Εργαστήρια: 3 (την εβδομάδα) ECTSUnits 6 Διδάσκοντες Δ. Δραΐνας, Δ. Καλπαξής, Κ. Σταθόπουλος, Γ. Ντίνος, Κ. Νίκα Κ. Γραφανάκη (εργαστήρια) Περιγραφή Στόχος είναι η κατανόηση των βασικών αρχών του μεταβολισμού. Ο φοιτητής διδάσκεται τις αρχές του μεταβολισμού των υδατανθράκων, λιπιδίων, χοληστερόλης και στερεοειδών ορμονών. Μέσω των οδηγών μελέτης γίνεται ιδιαίτερη προσπάθεια ώστε να παρουσιάζονται 61

67 κλινικά παραδείγματα σχετικά με το περιεχόμενο του διδακτικού αντικειμένου. Απώτερος σκοπός του μαθήματος είναι να αναπτύξει ο φοιτητής την απαιτούμενη βιοχημική σκέψη, με σκοπό να τη χρησιμοποιήσει στα μετέπειτα έτη, όταν θα αντιληφθεί ότι πολλές ασθένειες έχουν διαλευκανθεί ως προς τη βιοχημική τους βάση. ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ Στοιχεία μεταγωγής σήματος. Πέψη και απορρόφηση των υδατανθράκων των τροφών. Στάδια παραγωγής ενέργειας κατά την αποικοδόμηση των τροφών. Γλυκόλυση υπό αναερόβιες και αερόβιες συνθήκες: μηχανισμοί και ρύθμιση αντιδράσεων. Είσοδος της φρουκτόζης και της γαλακτόζης στην γλυκόλυση Μεταβολική τύχη του πυροσταφυλικού οξέος. Γλυκονεογένεση από γαλακτικό οξύ, αμινοξέα και γλυκερόλη: μηχανισμοί και ρύθμιση των αντιδράσεων. Δρόμος των φωσφορικών πεντοζών: ρύθμιση των αντιδράσεων, σημασία του δρόμου των φωσφορικών πεντοζών για το ερυθροκύτταρο. Βιοσύνθεση και αποικοδόμηση γλυκογόνου: μηχανισμοί και ρύθμιση των αντιδράσεων. 62

68 Διαταραχές του μεταβολισμού του γλυκογόνου. Ρύθμιση του επιπέδου της γλυκόζης στο αίμα. Προσαρμογή του μεταβολισμού σε παρατεταμένη νηστεία. Γλυκοπρωτεΐνες. ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ KREBS Μετατροπή του πυροσταφυλικού σε ακέτυλο-συνένζυμο Α. Μηχανισμοί και ρύθμιση των αντιδράσεων του κύκλου του KREBS. Είσοδος αμινοξέων στον κύκλο του KREBS και συμμετοχή του κύκλου σε αναβολικούς δρόμους. Γλυοξυλικός κύκλος. ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΞΕΙΔΩΣΕΙΣ Το οξυγόνο ως οξειδωτικό μέσο σε βιολογικά συστήματα. Φορείς ηλεκτρονίων. Μεταφορά ηλεκτρονίων μέσω της αναπνευστικής αλυσίδας. Μηχανισμοί οξειδωτικής φωσφορυλίωσης και ρύθμιση. 63

69 Συστήματα μεταφοράς των μιτοχονδρίων. Μηχανισμοί εξουδετέρωσης τοξικών παραγώγων του οξυγόνου. ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΙΔΙΩΝ Κινητοποίηση των λιπαρών οξέων του λιπώδους ιστού Οξείδωση λιπαρών οξέων Παραγωγή και χρησιμοποίηση των κετονοσωμάτων Βιοσύνθεση των λιπαρών οξέων: Μηχανισμοί και ρύθμιση των αντιδράσεων Βιοσύνθεση και αποθήκευση των τριγλυκεριδίων Μεταβολισμός των φωσφογλυκεριδίων και σφιγγολιπιδίων Βιοσύνθεση, ρύθμιση της βιοσύνθεσης και βιολογικός ρόλος των προσταγλανδινών, προστακυκλινών και θρομβοξανίων ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗ-ΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ ΟΡΜΟΝΕΣ Βιοσύνθεση και μεταβολική ρύθμιση της χοληστερόλης. Βιοσύνθεση και ρόλος χολικών οξέων. Απορρόφηση λιπών τροφής - μεταβολισμός και ρόλος λιποπρωτεϊνών. Χοληστερόλη - αθηρογένεση - στεφανιαία νόσος (μοριακοί μηχανισμοί, ρόλος 64

70 αντιοξειδωτικών, θεραπευτικές προοπτικές). Βιοσύνθεση στεροειδών ορμονών. ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΙΙΙ Ώρες ECTS Διδάσκοντες Περιγραφή 2 ο Έτος, Γ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 3, Φροντιστήρια: 2, Εργαστήρια: 3 (την εβδομάδα) 6 Units Δ. Δραΐνας, Κ. Σταθόπουλος, Γ. Ντίνος, Κ. Νίκα Κ. Γραφανάκη (εργαστήρια) Στόχος είναι η κατανόηση της μετάδοσης των πληροφοριών που φέρουν τα γονίδια, της ρύθμισης της γονιδιακής έκφρασης στους ευκαρυώτες, της αποδόμησης των πρωτεϊνών και του μεταβολισμού των αμινοξέων, του μεταβολισμού των νουκλεοτιδίων, του μεταβολισμού σιδήρου και αίμης, της βιοχημείας των ανισοαπαντήσεων, καθώς και της ολοκλήρωσης και ρύθμισης του μεταβολισμού. Όπως και στα προηγούμενα εξάμηνα μέσω των οδηγών μελέτης όπου παρουσιάζονται συγκεκριμένα κλινικά περιστατικά, επιτυγχάνεται ο συσχετισμός βιοχημικής γνώσης και βασικών ιατρικών ερωτημάτων. ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΠΡΩΤΕΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΑΜΙΝΟΞΕΩΝ Αποικοδόμηση πρωτεϊνών Ουβικιτίνη Πρωτεάσωμα 65

71 Προέλευση και διακίνηση των αμινοξέων Μεταβολική τύχη της αμινομάδας των αμινοξέων: Απαμίνωση, τρανσαμίνωση, κύκλος της ουρίας, κύκλος του γλουταμινικού-πουρινονουκλεοτιδίου Μεταβολική τύχη της καρβοξυλομάδας και του ανθρακικού σκελετού των αμινοξέων Βιοσύνθεση των απαραίτητων και μη απαραίτητων αμινοξέων Βιοχημική βάση γενετικών διαταραχών του μεταβολισμού των αμινοξέων Το φολικό οξύ και τα συνένζυμά του: Δομή και μηχανισμοί δράσης Η S-αδενοσυλομεθειονίνη και η βεταϊνη ως μέσα μεθυλίωσης ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΙΔΗΡΟΥ ΚΑΙ ΑΙΜΗΣ Βιοσυνθετική πορεία Αποικοδόμηση αίμης Διαταραχές μεταβολισμού αίμης και ομοιοστασίας σιδήρου ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΟΥΚΛΕΟΤΙΔΙΩΝ Βιοσύνθεση και αποικοδόμηση των νουκλεοτιδίων: Μηχανισμοί και ρύθμιση των αντιδράσεων Βιοχημική βάση διαταραχών του μεταβολισμού των νουκλεοτιδίων 66

72 Χημειοθεραπεία με αντιμεταβολίτες των νουκλεοτιδίων ΡΟΗ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Αντιγραφή του DNA Ένζυμα αντιγραφής μηχανισμοί Αναστολείς της αντιγραφής Μεταγραφή του DNA Έναρξη, επιμήκυνση και τερματισμός της βιοσύνθεσης του RNA Αναστολή της βιοσύνθεσης του RNA Μετα-μεταγραφική επεξεργασία του RNA Παρεμβολή RNA (RNA interference) Ριβοένζυμα Ριβοδιακόπτες Βιοσύνθεση Πρωτεϊνών Ενεργοποίηση των αμινοξέων Μεταφορικό RNA Μονοσημειακές μεταλλάξεις, αναστροφή, καταπίεση 67

73 Δομή ριβοσωμάτων Έναρξη της βιοσύνθεσης, επιμήκυνση και τερματισμός της πολυπεπτιδικής αλυσίδας Ρύθμιση πρωτεϊνοσύνθεσης Μετα-μεταφραστικές τροποποιήσεις των πολυπεπτιδίων Αναστολείς της πρωτεϊνικής σύνθεσης Πρωτεϊνική σύνθεση και καρκίνος ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ Θερμιδική ομοιόσταση Ο κεντρικός ρόλος του εγκεφάλου στην θερμιδική ομοιόσταση Παχυσαρκία και διαβήτης Άσκηση και μεταβολές στην βιοχημεία των κυττάρων Μεταβολικές αλλαγές που επάγονται από διατροφικές συνήθειες Ο ρόλος της αιθανόλης στην λειτουργία του ήπατος ΡΥΘΜΙΣΗ ΓΟΝΙΔΙΑΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΣΕ ΕΥΚΑΡΥΩΤΕΣ 68

74 Ρύθμιση της επαγόμενης γονιδιακής έκφρασης στους ευκαρυωτικούς οργανισμούς (ρυθμιστικές DNA αλληλουχίες/ δομή και αναδιάταξη χρωματίνης/ τύποι μεταγραφικών παραγόντων) Επιγενετικοί παράγοντες και γονιδιακή έκφραση O ρόλος του RNA στην ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Η δομή και ο ρόλος των ανοσοσφαιρινών Γονίδια πολυπεπτιδικών αλυσίδων αντισωμάτων. Ανακατανομή των γονιδίων (διατοποθετήσεις) Υποπληθυσμοί των Τ-λεμφοκυττάρων. Υποδοχείς φαγοκυττάρων και Τ- λεμφοκυττάρων Αντιδράσεις μεταμόσχευσης ή ιστοσυμβατότητας (MHC και HLA) Μονοκλωνικά αντισώματα. Αντισώματα που καταλύουν χημικές αντιδράσεις (catalytic antibodies) ΚΛΙΝΙΚΗ 3 ο Έτος, Ε Εξάμηνο (επιλογής) ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ώρες Διδασκαλία: 2 (την εβδομάδα) ECTSunits 4 69

75 Διδάσκοντες Δ. Δραΐνας, Δ. Καλπαξής, Κ. Σταθόπουλος, Γ. Ντίνος, Κ. Νίκα, Κ. Γραφανάκη Περιγραφή Στόχος είναι η εκπαίδευση των φοιτητών στις αρχές των σύγχρονων αναλυτικών μεθόδων της κλινικής βιοχημείας που συμβάλλουν στην ερμηνεία διαταραχών του μεταβολισμού του ανθρώπινου οργανισμού. Εισαγωγή στις αρχές της Κλινικής Βιοχημείας. Οργάνωση, εξοπλισμός και ασφάλεια κλινικοχημικού εργαστηρίου. Αρχές αναλυτικών μεθόδων: Συμπλοκομετρίας, φασματοφωτομετρίας, ηλεκτροχημ ηλεκτροφόρησης, κλινικής ενζυμολογίας, ανοσοχημείας, φασματοσκοπίας μάζας μικροσυστοιχιών. Ενζυμικές μέθοδοι τελικού σημείου και κινητικής. Συζευγμένες αντιδράσει αυτόματοι αναλυτές. Επιλογή και ανάπτυξη μιας αναλυτικής μεθόδου. Αξιολόγηση εργαστηριακών αποτελεσμά ποιοτικός έλεγχος και τιμές αναφοράς. Προγράμματα ελέγχου ποιότητας. Οξεοβασική ισορροπία, ομοιόσταση ύδατος, ρυθμιστικά διαλύματα του αίματος και διαταρ τους. Ηλεκτρολύτες, προσδιορισμός και διαταραχές τους. Διαταραχές του μεταβολισμού των υδατανθράκων, λιπιδίων, πρωτεϊνών, νουκλεοτιδ αιμοπρωτεϊνών (πορφυρινών). 70

76 Εργαστηριακοί έλεγχοι Νεφρικής, Ηπατικής, Καρδιακής και Γαστρεντερικής λειτουργίας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ.: , , Fax: Καθ. Νικόλαος Μοσχονάς Καθηγητές Ιωάννης Ζαρκάδης, Ζωή Λυγερού Αναπλ. Καθηγητές Αδαμαντία Παπαχατζοπούλου* Επίκ. Καθηγητές - Λέκτορες - Ε.Δ.Ι.Π. Ε.Τ.Ε.Π. Δρ. Ελένη Σάκκουλα Δρ. Παναγιώτης Καραχάλιος *Συμμετοχή και σε μαθήματα Απαρτιωμένης Διδασκαλίας 71

77 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Ι Ώρες 1 ο Έτος, Α Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 3 ώρες / εβδομάδα, Εργαστήρια: 3 ώρες / 4 εβδομάδες / φοιτητή, Φροντιστήριο: 3 ώρες / 4 εβδομάδες / φοιτητή, Διδασκαλία σε ομάδες (15-17 άτομα / ομάδα): άπαξ / εξάμηνο, 3 ώρες / φοιτητή ECTS Units 7 Διδάσκοντες Ν. Μοσχονάς, Ι. Ζαρκάδης, Ζ. Λυγερού, Α. Παπαχατζοπούλου, Ε. Σάκκουλα (εργαστήρια). Περιγραφή Εισαγωγή Εισαγωγή στη σύγχρονη μοριακή & κυτταρική βιολογία. Στοιχεία επιστημονικής μεθοδολογίας, τρόποι βιβλιογραφικής ενημέρωσης, ιστορική ανασκόπηση των αντιλήψεων για τα βιολογικά φαινόμενα. Κυτταρική θεωρία. Πρότυποι οργανισμοί. Βιολογικά μακρομόρια Άτομα - μόρια και είδη χημικών δεσμών. Χημική σύσταση κυττάρων. Αναδυόμενες ιδιότητες της έμβιας ύλης, επίπεδα πολυπλοκότητας της οργάνωσης, σχέση δομής & λειτουργίας στα βιολογικά συστήματα.. Πρωτεΐνες: από τη δομή στη λειτουργία. Αρχές ρύθμισης πρωτεϊνικής λειτουργίας. Πρωτεϊνικές μηχανές. Ομόλογες πρωτεΐνες. Λειτουργική συμπληρωματικότητα Κύτταρο Γενικά χαρακτηριστικά. Μικροσκοπία. 72

78 Εισαγωγή στη μορφολογία των προ- & ευκαρυωτικών κυττάρων. Παράγοντες που καθορίζουν τα όρια μεγέθους κυττάρων. Ομοιότητα και ποικιλότητα κυττάρων. Υποκυτταρική λεπτή δομή, κυτταρικά οργανίδια- μορφολογία, σύσταση, λειτουργία. Κυτταρική μεμβράνη. Δομή, ιδιότητες και λειτουργία. Κυτταροσκελετός, ενδο-οργάνωση του κυττάρου, πρωτεϊνικά ινίδια: δομή και λειτουργία τους. Μεμβρανική μεταφορά, οι πρωτεϊνες φορείς και η λειτουργία τους, μεμβρανικό δυναμικό, ηλεκροχημική βαθμίδωση, μεταφορά ουσιών με διάχυση, παθητική και ενεργητική μεταφορά, ιοντικοί δίαυλοι, διατήρηση της ωσμωτικής ισορροπίας στα ζωϊκά κύτταρα. Ενδοκυττάρια μεταφορά, διαμερισματοποίηση του κυττάρου, μεμβρανικά οργανίδια ως μέρος του ενδομεμβρανικού συστήματος, διαλογή πρωτεϊνών - σηματοδοτικές αλληλουχίες, συνοδοί πρωτεΐνες (chaperons), μεταφορά με κυστίδια, οδοί έκκρισης πρωτεϊνών - λειτουργία της συσκευής Golgi ως κέντρου διαλογής για εξωκυττάρωση, το ενδοσωμάτιο ως κέντρο διαλογής για ενδοκυττάρωση, ενδοκυττάρια διακίνηση ουσιών, απόσυρση πρωτεϊνών. Το DNA ως γενετικό υλικό: δομή και έκφραση DNA Δομή του DNA, δομικές και λειτουργικές ιδιότητες, ο ρόλος του ως γενετικό υλικό. Δομή προκαρυωτκού και ευκαρυωτικού γονιδίου, ρόλος των επιμέρους δομικών & λειτουργικών συστατικών των γονιδίων. Ροή και αποκωδικοποίηση της γενετικής πληροφορίας. Αντιγραφή, ασύμμετρη διχάλα αντιγραφής, πριμόσωμα και εκκινητές RNA, σύσταση και λειτουργία της αντιγραφικής μηχανής, διορθωτική δράση της πολυμεράσης του DNA. Μεταγραφή γονιδίων: Προκαρυωτικά οπερόνια, ευκαρυωτικά γονίδια, μηχανισμοί/παράγοντες, τροποποιήσεις του αρχικού μεταγράφου, μηχανισμός συναρμογής μεταγράφων ευκαρυωτικών κυττάρων και παραγωγή ώριμου mrna. 73

79 Γενετικός κώδικας. Μετάφραση του mrna, δομικά και λειτουργικά στοιχεία, μηχανισμός. Ριβόσωμα. Αποικοδόμηση πρωτεϊνών. Λειτουργικές ιδιότητες του RNA και η εξελικτική του ιστορία. Βλάβες του DNA, μεταλλαξιγόνα μέσα, διορθωτικοί μηχανισμοί, μεταλλάξεις Πρωτογενείς αλλοιώσεις (βλάβες) τηs (στερεο)δομής DNA, μέσα που προκαλούν βλάβες στο DNA (μεταλλαξιγόνα μέσα), ακτινοβολίες, χημικά μεταλλαξιγόνα, είδη βλαβών. Διορθωτικοί μηχανισμοί των βλαβών του DNA, αλληλεξάρτηση μεταξύ είδους βλάβης και διορθωτικού μηχανισμού, παραγωγή μεταλλάξεων, μοριακή φύση των μεταλλάξεων Τα χρωμοσώματα και η ρύθμιση της έκφρασης των γονιδίων Δομή, μορφολογία, οργάνωση και λειτουργία ευκαρυωτικών χρωμοσωμάτων. Έννοιες χρωματίνης, ευχρωματίνης, ετεροχρωματίνης. Ρόλος τελομεράσης. Οργάνωση χρωμοσωμάτων στον πυρήνα, χρωμοσώματα του ανθρώπου. Χρωμοσώματα και ρυθμιστικοί μηχανισμοί γονιδιακής έκφρασης. Μοριακό πρότυπο ευκαρυωτικού κυττάρου. Διαφορική έκφραση των γονιδίων. Ενεργοποιητές / καταστολείς, ρυθμιστικά στοιχεία. Μεταγραφικοί παράγοντες. Νουκλεοσώματα. Τροποποιήσεις ιστονών, κώδικας ιστονών. Μοριακοί διακόπτες. Κυτταρική εξειδίκευση. Επιγενετική ρύθμιση. Κυτταρική «μνήμη». Κυτταρική επικοινωνία 74

80 Γενικές αρχές κυτταρικής σηματοδότησης. Ενδοκρινής, παρακρινής, αυτοκρινής και νευρονική σηματοδότηση με τα χαρακτηριστικά τους. Είδη υποδοχέων και σηματοδοτικές ακολουθίες με τα χαρακτηριστικά τους. G-πρωτεϊνες, οδοί camp, φωσφολιπάσης C, ενεργοποίηση πρωτεϊνηςras. Ρόλος ιόντων Ca στην μεταγωγή σήματος. Καλμοδουλίνη και CaM κινάσες. Υποδοχείς που διασυνδέονται με ένζυμα. Κυτταρική διαίρεση Διαδικασία και μηχανισμοί κυτταρικής διαίρεσης. Φάσεις μίτωσης, κυτταροκίνηση, σύμπλοκο προώθησης της ανάφασης, κοεζίνες. Μείωση: βιολογική σημασία, διαφορές μίτωσης-μείωσης. Φαινόμενο μη-διαχωρισμού και ανευπλοειδία. Κυτταρικός κύκλος και φάσεις. Το κεντρικό σύστημα ελέγχου του κυτταρικού κύκλου - κυκλινοεξαρτώμενες κινάσες - αναστολείς. Σημεία ελέγχου του κυτταρικού κύκλου. Απόκριση σε βλάβες στο DNA - ο ρόλος του p53. Φροντιστήρια 1. Χαρακτηριστικά της ζωής. Οργάνωση, ρύθμιση, εξελικτική προσαρμογή, απόκριση στο περιβάλλον, αύξηση/ανάπτυξη, αναπαραγωγή. Εξέλιξη: Ποικιλομορφία & κοινά χαρακτηριστικά. Αναδυόμενες/νέες ιδιότητες: δομικές / λειτουργικές σχέσεις μεταξύ επιμέρους συστατικών σε σχέση με το επίπεδο πολυπλοκότητας της οργάνωσης της έμβιας ύλης. Επίπεδα μελέτης των βιολογικών συστημάτων. Αλληλεπίδραση του οργανισμού με το περιβάλλον. Σχέση δομής βιολογικών συστημάτων και 75

81 λειτουργίας. Κυτταρική θεωρία, δομική και λειτουργική μονάδα των οργανισμών. Διαιώνιση της ζωής, ομοιογένεια, ποικιλομορφία και εξέλιξη. 2. Χημικοί δεσμοί και σημασία τους στα μόρια και μακρομόρια του κυττάρου: Ομοιοπολικοί, πολικοί, ιοντικοί, δεσμοί υδρογόνου, υδρόφοβες και vanderwaals αλληλεπιδράσεις, στα σάκχαρα, τα νουκλεϊκά οξέα και τις πρωτεϊνες. Πρωτεϊνες-από τη δομή στη λειτουργία, αρχές ρύθμισης πρωτεϊνικής λειτουργίας, δομή πρωτεϊνών σε ασθένειες (παραδείγματα), πρωτεϊνικές μηχανές. Μόρια μεταφοράς ενέργειας (ATP, GTP, NADH, FADH, Acetyl-CoA). Μιτοχόνδρια και ενέργεια στα κύτταρα. 3. Δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά γονιδίων. Ο ρόλος και η εξέλιξη των νουκλεϊκών οξέων, η ροή και η επεξεργασία της γενετικής πληροφορίας και όλα τα σημεία ελέγχου από τον πυρήνα στο κυτταρόπλασμα. Ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης - μοριακοί μηχανισμοί - παράγοντες - ρυθμιστικά στοιχεία. Γονίδια και περιβάλλον. Επιγενετική ρύθμιση της έκφρασης των γονιδίων. 4. Κυτταρική μεμβράνη. Μεμβρανική μεταφορά: Η παρουσία και η λειτουργία δομών της κυτταρικής μεμβράνης μέσα στο ευκαρυωτικό κύτταρο. Τρόποι μελέτης της δομής και των ιδιοτήτων της. Πρωτεΐνες φορείς και η λειτουργία τους. Παθολογικοί φαινότυποι- Διαυλοπάθειες. 5. Κυτταρική σηματοδότηση, Κυτταροσκελετός: Η σημασία των σηματοδοτικών μηχανισμών στη φυσιολογία του κυττάρου και του οργανισμού. Δομές του κυτταροσκελετού, ο ρόλος των κυτταροσκελετικών δομών στην λειτουργία του κυττάρου και στα σηματοδοτικά μονοπάτια. 6. Κυτταρικός κύκλος: Σκοπός του φροντιστηρίου είναι η κατανόηση των μηχανισμών που εξασφαλίζουν την ομαλή πορεία και ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου και της σημασίας που οι μηχανισμοί αυτοί έχουν για την γονιδιωματική σταθερότητα, την επιβίωση του κυττάρου και του οργανισμού. Η συζήτηση οργανώνεται γύρω από δύο κλινικά παραδείγματα: τη χρωμοσωματική αστάθεια που εμφανίζουν καρκινικά κύτταρα και τη χρήση του φαρμάκου Paclitaxel (Taxol) στη θεραπεία του καρκίνου. Εργαστήρια 1. Μικροσκόπιο-κυτταρική κλασμάτωση: Χρήση φωτονικού μικροσκοπίου. Παρασκευή και παρατήρηση παρασκευασμάτων από φυτικά κύτταρα. Παρασκευή και παρατήρηση παρασκευασμάτων κυττάρων 76

82 βλεννογόνου της γλώσσας από κάθε φοιτητή/ια. Απομόνωση πυρήνων από ηπατοκύτταρα ποντικού, χρώση και παρατήρηση σε φωτονικό μικροσκόπιο. Παρατήρηση έτοιμων κυτταρικών παρασκευασμάτων. 2. Εφαρμογές Βιοπληροφορικής. Εισαγωγικά στοιχεία Βιολογικών βάσεων δεδομένων. Βιβλιογραφικές βάσεις και βάσεις αλληλουχιών βιολογικών μορίων. Προγράμματα ανάλυσης νουκλεοτιδικών και αμινοξικών αλληλουχιών. Κάθε φοιτητής/ια εκπαιδεύεται στους τρόπους καταχώρησης/αποθήκευσης και ανάκλησης δεδομένων στις γενικές και εξειδικευμένες τράπεζες. Εξάσκηση στην χρήση προγραμμάτων βιοπληροφορικής για την ανάλυση αλληλουχιών βιολογικών μορίων (πρωτείνες, DNA, RNA) με βάση βιολογικά ερωτήματα. Διδασκαλία σε μικρές ομάδες Μεταλλάξεις Επιδιορθωτικοί μηχανισμοί DNA: Τι είναι μετάλλαξη. Διάκριση μεταξύ κληρονομήσιμων και μη μεταλλάξεων (γαμετικών και σωματικών μεταλλάξεων). Διάκριση μεταξύ μεταλλάξεων που αφορούν αριθμητικές και δομικές αλλαγές των χρωμοσωμάτων και μεταλλάξεων που αφορούν αλλαγές γονιδίων. Οι μεταλλάξεις οφείλονται σε βλάβες του DNA. Ποιες βλάβες υφίσταται το DNA και από ποιους παράγοντες Πόσο συχνά συμβαίνουν βλάβες στο DNA. Τι είναι η επαγόμενη μεταλλακτικότητα. Ποιοι ενδογενείς και ποιοι εξωγενείς παράγοντες παράγουν μεταλλάξεις και πώς. Ποιοι είναι οι κύριοι επιδιορθωτικοί μηχανισμοί του DNA και τι είδους επιδιόρθωση κάνει ο καθένας. Τι είναι τα διμερή θυμίνης, πώς προκαλούνται και πώς επιδιορθώνονται. Ποια ένζυμα παίζουν ρόλο στους επιδιορθωτικούς μηχανισμούς και σε τι αποσκοπεί το καθένα. Ποια νοσήματα στον άνθρωπο συνδέονται με βλάβη των επιδιορθωτικών μηχανισμών. Η σημασία των διορθωτικών μηχανισμών για την σταθερότητα, την πλαστικότητα του DNA και την διατήρηση του είδους. 77

83 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ:1 ο Έτος, Β Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 3ώρες / εβδομάδα, Εργαστήρια: 3 ώρες / 4 εβδομάδες / φοιτητή, Φροντιστήριο: 3 ώρες / 4 εβδομάδες / φοιτητή, Διδασκαλία σε ομάδες (15-17 άτομα / ομάδα): άπαξ / εξάμηνο, 3 ώρες / φοιτητή ECTS Units: 6 Διδάσκοντες: Ν. Μοσχονάς, Ι. Ζαρκάδης, Ζ. Λυγερού, Α. Παπαχατζοπούλου, Ε. Σάκκουλα (εργαστήρια). Περιγραφή: Εισαγωγικές έννοιες Ιστορική αναδρομή και κομβικά επιτεύγματα της επιστήμης της γενετικής και της ιατρικής γενετικής. Εισαγωγικές έννοιες της γενετικής του ανθρώπου και αναγωγή στην ιατρική και τα γενετικά νοσήματα. Στόχοι και κλάδοι της ιατρικής γενετικής. Οι κατηγορίες των γενετικών νοσημάτων. Η κυτταρική διαίρεση και η αναπαραγωγή υπό το πρίσμα της γενετικής του ανθρώπου. Γενεαλογικά/οικογενειακά δένδρα. Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA Περιοριστικά ένζυμα. Ηλεκτροφόρηση νουκλεϊκών οξέων και πρωτεϊνών. Υβριδοποίηση νουκλεϊκών οξέων. Προσδιορισμός αλληλουχίας DNA, RNA και πρωτεϊνών. Αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR). Χημική σύνθεση DNA. Κλωνοποίηση (φορείς/οχήματα DNA και ξενιστές). Βιβλιοθήκες DNA απομόνωση γονιδίων. Τεχνικές Southern, Northern, Western, RT-PCR, in situ υβριδοποίηση με RNA. Τεχνολογίες έκφρασης / παραγωγής ανασυνδυασμένων πρωτεϊνών. Δημιουργία διαγονιδιακών οργανισμών. Πρότυπα μονογονιδιακής κληρονόμησης 78

84 Μενδελική κληρονόμηση, παράγοντες που επηρεάζουν τα πρότυπα κληρονόμησης. Σχέση γονοτύπουφαινοτύπου. Πρότυπα αυτοσωματικής επικρατούς και υπολειπόμενης κληρονόμησης, προσδιορισμός συχνότητας αλληλομόρφων, εξισορρόπηση γονιδιακής δόσης, απενεργοποίηση του χρωμοσώματος Χ, κληρονόμηση συνδεδεμένη με το χρωμόσωμα Χ, με το χρωμόσωμα Υ, ψευδοαυτοσωματική κληρονόμηση. Γενετική ετερογένεια, ετερογένεια αλληλομόρφων, ετερογένεια γενετικού τόπου. Διεισδυτικότητα και ποικίλλουσα εκφραστικότητα. Παρουσίαση αντιπροσωπευτικών νοσημάτων και μεταβίβασης από γενιά σε γενιά. Μη κλασσικός τρόπος κληρονόμησης και αντιπροσωπευτικά νοσήματα: γονιδιωματικό εντύπωμα μοριακή βάση και σχετικά νοσήματα, μιτοχονδριακή κληρονόμηση, μονογονεϊκή δισωμία, μωσαϊκισμός και αντιπροσωπευτικά νοσήματα. Δυναμικές μεταλλάξεις/διαταραχές λόγω επέκτασης τρινουκλεοτιδικών επαναλήψεων, το φαινόμενο της επίσπευσης. Το σύνδρομο του εύθραυστου Χ και η χορεία Huntington. Γενετική ποικιλότητα. Πολυμορφισμοί του γονιδιωματικού DNA ως δείκτες ασθενειών Μεταλλάξεις, μεταθετά στοιχεία και οριζόντια μεταφορά του DNA. Άνισος επιχιασμός-ανασυνδυασμός του DNA. Δημιουργία οικογενειών γονιδίων. Δημιουργία νέων γονιδίων και πρωτεϊνών. Πολυμορφισμοί του γονιδιωματικού DNA, μενδελική κληρονόμηση πολυμορφικών θέσεων. Είδη και φύση πολυμορφικών θέσεων, τρόποι ανίχνευσης RFLP, VNTR, μικροδορυφορικών αλληλουχιών. Εισαγωγή στη γενετική ανάλυση σύνδεσης, φάση γενετικής σύνδεσης. Τα διάφορα είδη πολυμορφισμών του DNA ως εργαλεία-δείκτες γενετικών νοσημάτων. Πολυπαραγοντικά νοσήματα Η γενετική των συχνών νοσημάτων με πολυπαραγοντική κληρονόμηση, πολυπαραγοντικοί χαρακτήρες. Ποιοτικά και ποσοτικά γνωρίσματα. Γενετική ανάλυση των ποσοτικών γνωρισμάτων ενός νοσήματος. Πολυπαραγοντικές συγγενείς δυσπλασίες. Σύνθετες διαταραχές της ενήλικης ζωής. Πρότυπα γενετικών νοσημάτων: μοριακή παθολογία 79

85 Επιλεγμένα παραδείγματα-πρότυπα γενετικών νοσημάτων. Μοριακή βάση αιμοσφαιρινοπαθειών, συσχέτιση με κλινική εικόνα, ετερογένεια αλληλομόρφων. Θαλασσαιμίες. Οικογενής υπερχοληστερολαιμία. Σχέση δομής και λειτουργίας της μεταλλαγμένης πρωτεΐνης. Συσχέτιση της θέσης και της φύσης της μετάλλαξης με τον φαινότυπο και την κλινική βαρύτητα του νοσήματος. Γονιδιωματική ιατρική. Η συμβολή της ανάλυσης του γονιδιώματος του ανθρώπου στην βιοϊατρική Αρχιτεκτονική και οργάνωση του γονιδιώματος του ανθρώπου. Γενετική και φυσική χαρτογράφηση χρωμοσωμάτων. Στόχοι και σύγχρονα επιτεύγματα του προγράμματος ανάλυσης του γονιδιώματος του ανθρώπου. Χρωμοσωματικοί χάρτες και γονιδιακή πυκνότητα, συσχέτιση με χρωμοσωματικά νοσήματα. Κλωνοποίηση γονιδίων ασθενειών με βάση τη χρωμοσωματική θέση τους. Πρότυπα γονιδιακής έκφρασης, «ομικές» τεχνολογίες και μοριακή διάγνωση. Γενετική ποικιλότητα & εξατομικευμένη θεραπευτική αγωγή. Κλινική κυτταρογενετική: ατυπίες αυτοσωματικών-φυλετικών χρωμοσωμάτων και μέθοδοι ανάλυσης Συμβατικός καρυότυπος. Κριτήρια ταξινόμησης χρωμοσωμάτων. Ζώνες και ονοματολογία. Αριθμητικές και δομικές αλλαγές στα χρωμοσώματα και πώς αυτές προκύπτουν, μεταγεννητικός χρωμοσωματικός έλεγχος και κλινικές ενδείξεις για χρωμοσωματική ανάλυση. Σύνδρομα αυτοσωματικών και φυλετικών χρωμοσωμάτων. Μοριακές μέθοδοι χρωμοσωματικής ανάλυσης και εφαρμογές τους (FISH, CGH, μικροσυστοιχίες DNA, συστοιχίες CGH, πολυχρωματικός καρυότυπος, καρυότυπος ροής, μοριακός καρυότυπος). Φυλο-καθορισμός, γενετική βάση συνδρόμων αναστροφής του γενετικού φύλου, χρωμόσωμα Υ και ανδρική υπογονιμότητα. Επεμβατικός και μη επεμβατικός προγεννητικός έλεγχος. Ενδείξεις για προγεννητικό έλεγχο. Ρύθμιση κυτταρικού πολλαπλασιασμού, απόπτωση, γενετική του καρκίνου Αυξητικοί παράγοντες, prb και ρύθμιση του κυτταρικού πολλαπλασιασμού, μοριακά φρένα του κυτταρικού 80

86 πολλαπλασιασμού, κυτταρική γήρανση. Απόπτωση (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος): ρόλος, μορφολογικές αλλαγές και μοριακά μονοπάτια ενεργοποίησης. Ο καρκίνος ως γενετικό νόσημα. Βήματα της καρκινογένεσης. Καρκίνος και γενετική αστάθεια. Ογκογονίδια και μηχανισμοί ενεργοποίησης αυτών, ογκοκατασταλτικά γονίδια. Εξέλιξη. Γενετική πληθυσμών Ιστορική ανασκόπηση της έννοιας της εξέλιξης. Λαμάρκ, Δαρβίνος. Προσαρμογή/προσαρμοστικότητα. Παράγοντες εξέλιξης. Μικρο-εξέλιξη. Μοριακή εξέλιξη. Φυσική επιλογή. Ισόρροπος πολυμορφισμός. Πληθυσμιακή γενετική. Νόμος Hardy-Weinberg και εφαρμογές, παραδείγματα. Φροντιστήρια 1. Βασικές έννοιες ιατρικής γενετικής. Μενδελικά νοσήματα: Σχέση γενετικών παραγόντων και περιβάλλοντος. Κατηγορίες γενετικών νοσημάτων, σχετική συχνότητα. Αλληλόμορφα γονιδίου, τύποι κληρονόμησης. Ανασυνδυασμός γενετικού υλικού, γονιδιακή δεξαμενή και γενετική ποικιλότητα. Ωογένεση, σπερματογένεση. Γονότυπος-φαινότυπος, γενετική προδιάθεση. Εξοικείωση με τη δημιουργία γενεαλογικού δένδρου. Ασκήσεις σε θέματα μονογονιδιακής κληρονόμησης. Αρχές πιθανοτήτων και ασκήσεις. 2. Γενετική μηχανική: Πολλαπλασιασμός τμημάτων DNA/RNA με κλωνοποίηση σε πλασμιδιακά οχήματα, PCR, RT-PCR και χημική σύνθεση ολιγονουκλεοτιδίων. Μελέτη της έκφρασης ενός γονιδίου στο επίπεδο του mrna (northernblot, RNA protectionassay, insitu υβριδοποίηση,rt-pcr, μικροσυστοιχίες). Μελέτη της έκφρασης ενός γονιδίου στο επίπεδο της πρωτεΐνης (westernblot, ELISA, ανοσο-ιστοχημεία). Σύνθεση νέων μορίων DNA in vitro σύνθεση RNA in vitro μετάφραση mrna. Δημιουργία μεταλλάξεων σε γονίδια, έκφραση μεταλλαγμένων πρωτεϊνών invitro. Παραγωγή ανασυνδυασμένων πρωτεϊνών σε ετερόλογα κυτταρικά συστήματα. Δημιουργία διαγονιδιακών οργανισμών. 3. Χρωμοσωματική ανάλυση και διάγνωση Παρουσίαση διαγνωστικών κλινικών περιστατικών προγεννητικού, μεταγεννητικού ελέγχου και ασθενών με χρωμοσωματικές ανωμαλίες (δομικές, αριθμητικές, φυλετικές, 81

87 μωσαϊκισμό, δείκτες, περίπλοκες κ..α.). Κυτταρογενετικοί τρόποι προσέγγισης (συμβατικοί και μη), ανάλυσης και εργαστηριακής αναφοράς. Συσχέτιση κυτταρογενετικών παθολογικών ευρημάτων με μηχανισμούς προέλευσης των χρωμοσωματικών ανωμαλιών, γενετική συμβουλευτική. (Διδασκαλία κατόπιν προσκλήσεως: Δρ. Ευγ. Στεφάνου, κλινική κυτταρογενετίστρια, Παιδιατρική Κλινική, Τμήμα Ιατρικής Παν/μίου Πατρών). 4. Μοριακή Διάγνωση-Νοσήματα: Τρόποι ανίχνευσης μεταλλάξεων σε μονογονιδιακά, αλλά και πολυπαραγοντικά νοσήματα. Η συμβολή της Μοριακής Διάγνωσης στον προγεννητικό έλεγχο, καθώς και στην μεταγεννητική φάση της ζωής του ανθρώπου. 5. Γενετική καρκίνου: ο καρκίνος ως γενετικό νόσημα, κακοήθης εξαλλαγή ως εξελικτική διαδικασία τυχαίων μεταλλάξεων και επιλογής, κληρονομικότητα και περιβάλλον, ογκογονίδια & ογκοκατασταλτικά γονίδια, η μοριακή ανάλυση στην ογκολογία (προσδιορισμός κινδύνου εμφάνισης, διάγνωση, πρόγνωση, θεραπεία). Κλινικά παραδείγματα: LiFraumeni, σποραδικός καρκίνος μαστού, Herceptin στη θεραπεία του μεταστατικού καρκίνου του μαστού. Εργαστήρια 1. Ανίχνευση μεταλλάξεων με την χρήση της αλυσιδωτής αντίδρασης της πολυμεράσης ( PCR). Απομόνωση DNA γονιδιώματος. Η κάθε ομάδα προετοιμάζει και εκτελεί μία αντίδραση PCR, ελέγχοντας την έκβασή της με ηλεκτροφόρηση σε πήκτωμα αγαρόζης και προσδιορίζοντας αλλαγές στην αλληλουχία του τμήματος DNA, το οποίο ενισχύθηκε, με την μέθοδο Sanger. Απομόνωση DNA γονιδιώματος από επιθηλιακά κύτταρα. Ο κάθε φοιτητής/τρια απομονώνει το DNA του από νεκρά επιθηλιακά κύτταρα, με έκπλυση του στόματός του με αποστειρωμένο φυσιολογικό ορό και το παρατηρεί μετά από ηλεκτροφόρηση σε πήκτωμα αγαρόζης. 2. Γενετική Μηχανική: (α) Μετασχηματισμός βακτηριακών κυττάρων με πλασμίδια που προσδίδουν ανθεκτικότητα στο αντιβιοτικό αμπικιλλίνη. Επιλογή μετασχηματισμένων κλώνων.(β) κατάτμηση γονιδιωματικού DNA του ανθρώπου και του βακτηριοφάγου λ, καθώς και πλασμιδίου με περιοριστικές ενδονουκλεάσες. Ηλεκτροφορητικός διαχωρισμός παραγoμένων τμημάτων DNA, ανάλυση αποτελεσμάτων. 82

88 Υπολογισμός των μεγεθών των τμημάτων DNA (ένθετο και πλασμιδιακό) χρησιμοποιώντας πρότυπες καμπύλες με βάση τμήματα DNA γνωστού μεγέθους. Διδασκαλία σε μικρές ομάδες Η ποικιλότητα του γονιδιώματος των διαφορετικών μορφών ζωής. Η γενετική ποικιλότητα ως συστατικό στοιχείο των γονοτύπων των προκαρυωτικών και των ευκαρυωτικών οργανισμών. Μηχανισμοί που συμβάλλουν στη δημιουργία γενετικής ποικιλότητας. Γονοτυπικές αλλαγές και εξέλιξη. ΙΑΤΡΙΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ 3 ο Έτος, Ε εξάμηνο (επιλογής) Ώρες:Διδασκαλία: 2 την εβδομάδα, Εργαστήρια: -, Φροντιστήριο: - ICTS Units:4 Διδάσκοντες: Ν. Μοσχονάς, Ι. Ζαρκάδης, Ζ. Λυγερού, Α. Παπαχατζοπούλου, Περιγραφή: 1. Εισαγωγή Εισαγωγή στη Iατρική Mοριακή Γενετική (2 ώρες) 2. Προσδιορισμός γενετικού υποστρώματος ασθενειών Προσδιορισμός γονιδίων και άλλων γενετικών στοιχείων, πχ. ρυθμιστικών στοιχείων, πολυμορφισμών του DNA κλπ. που εμπλέκονται σε ασθένειες και συσχέτιση γονοτύπου -φαινοτύπου (4 ώρες) 3. Συσχέτιση δομής και λειτουργίας πρωτεϊνών Συσχέτιση δομής και λειτουργίας μεταλλαγμένων πρωτεϊνών που ενέχονται σε μονογονιδιακές ασθένειες. (2 83

89 ώρες) 4. Μοριακή διάγνωση Η Μοριακή βάση των μονογονιδιακών και των πολυπαραγοντικών νοσημάτων. Τεχνολογίες μοριακής διάγνωσης μονογονιδιακών νοσημάτων. Προσεγγίσεις της μελέτης μηχανισμών σε ένα κύτταρο. (4 ώρες) 5. Χρωμοσωματικές παρεκκλίσεις Αλλαγές στον αριθμό και τη δομή των χρωμοσωμάτων που συνδέονται με γενετικά νοσήματα, κληρονομικά η μη και επιπτώσεις. Σύγχρονες μοριακές προσεγγίσεις ανίχνευσης (4 ώρες) 6. Ολιστικές προσεγγίσεις μελέτης γενετικών ασθενειών Λειτουργική γονιδιωματική και πρωτεϊνωματική ανάλυση. Εφαρμογές στην μοριακή ιατρική (4 ώρες) 7. Γενετική του καρκίνου Από τη γνώση μοριακών μονοπατιών γενετικών διαταραχών στον καρκίνο στην εύρεση νέων διαγνωστικών, προγνωστικών και θεραπευτικών προσεγγίσεων (4 ώρες) 8. Αναγεννητικές θεραπείες Γονιδιακή και κυτταρική θεραπεία: στόχοι & τεχνολογικές εφαρμογές (2 ώρες) 84

90 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ.: , Fax: Καθ. Γεώργιος Παναγιωτάκης Καθηγητές Αναστάσιος Μπεζεριάνος, Ελένη Κωσταρίδου Γεώργιος Παναγιωτάκης Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Γεώργιος Καγκάδης, Γεώργιος Σακελλαρόπουλος Λέκτορες - Ε.ΔΙ.Π. Φώτιος Παπαθανασόπουλος 85

91 ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ 1 ο Έτος, Α Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Εργαστήρια: 3, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 7 Διδάσκοντες Α. Μπεζεριάνος, Γ. Νικηφορίδης, Γ. Παναγιωτάκης, Ε. Κωσταρίδου, Γ. Καγκάδης, Γ. Σακελλαρόπουλος Περιγραφή Σκοπός Η κατανόηση των Φυσικών αρχών της Μηχανικής, Ηλεκτρισμού, Ακουστικής, Οπτικής, Θερμότητας, Ατομικής και Πυρηνικής Φυσικής και η εφαρμογή τους στην ανάλυση της διαμορφώσεως και λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού και στην αντιμετώπιση πολλών ιατρικών προβλημάτων. Η ανάπτυξη των βασικών εφαρμογών της Φυσικής στην Ακτινοδιαγνωστική, Ακτινοθεραπεία, Πυρηνική Ιατρική και Ακτινοπροστασία Μεθοδολογία Το μάθημα διδάσκεται μέσω διαλέξεων (σε Αμφιθέατρο), φροντιστηρίων σε μικρές ομάδες (tutorials) και εργαστηρίων. Οι διαλέξεις έχουν θεωρητικό χαρακτήρα και οι παρουσιαζόμενες έννοιες εξειδικεύονται μέσω των Φροντιστηρίων και Εργαστηρίων. Πραγματοποιούνται 5 (τρίωρα) φροντιστήρια όπου η διδασκαλία γίνεται με τη μορφή αντιμετώπισης περιπτώσεων (cases). Τέλος, πραγματοποιούνται 4 (δίωρες) εργαστηριακές ασκήσεις στις οποίες γίνεται λήψη, επεξεργασία και ανάλυση βιοϊατρικών δεδομένων από πειραματικές διατάξεις. Εμβιομηχανική-μηχανική των ρευστών Βασικές Έννοιες και Νόμοι Στατικής και Δυναμικής Ιδανικών και Πραγματικών Ρευστών 86

92 Μελέτη Λειτουργίας Αναπνευστικού και Καρδιαγγειακού Συστήματος: Αναπνοή - Ανταλλαγή Αναπνευστικών Αερίων- Ροή Αίματος στα Αγγεία Βιοηλεκτρισμός Το Νευρικό Σύστημα και ο Νευρώνας Ηλεκτρικά Δυναμικά των Νευρώνων Ηλεκτρικά Σήματα από τους Μυς Ηλεκτρικά Σήματα από την Καρδιά Ηλεκτρικά Σήματα από τον Εγκέφαλο Θερμότητα Θερμικές Ιδιότητες της ύλης Θερμοδυναμική Παραγωγή Θερμότητας και Ρύθμιση Θερμοκρασίας στο Ανθρώπινο Σώμα Θερμικοί Ανιχνευτές Ακουστική Στοιχεία Κυματικής Ηχητικά Κύματα Φυσική της Ακοής και Λειτουργία του Αυτιού Ακουστότητα και Ακουστικές Μετρήσεις Οπτική Φύση και Διάδοση του Φωτός Στοιχεία Γεωμετρικής Οπτικής Φυσική της Όρασης και Λειτουργία του Ματιού Διαθλαστικές Ανωμαλίες του Ματιού Ατομική και πυρηνική φυσική και αλληλεπίδραση ακτινοβολίας-ύλης Μοντέλο του Bohr και Κυματομηχανική 87

93 Διέγερση και Ιονισμός των Ατόμων Σύσταση του Πυρήνα Πυρηνικές δυνάμεις Πυρηνική Σχάση και Πυρηνική Σύντηξη Μηχανισμοί και Χρονική Συνάρτηση Ραδιενεργού Φθοράς και Εκπομπής Αλληλεπίδραση Φορτισμένων Σωματίων και Φωτονίων Υψηλής Ενέργειας με την Ύλη Φυσική της πυρηνικής ιατρικής Κριτήρια Επιλογής Ραδιοϊσοτόπων στη Διαφορική Διάγνωση Βασικές Συνιστώσες των Συστημάτων Ανίχνευσης στην Πυρηνική Ιατρική Στατιστική της Πυρηνικής Ιατρικής Φυσική της ακτινοδιαγνωστικής και της ακτινοθεραπείας Συνιστώσες Ακτινοδιαγνωστικού Συστήματος Συστήματα Προβολικής και Τομογραφικής απεικόνισης Σχηματισμός και Ποιότητα Αναλογικής και Ψηφιακής Ιατρικής Εικόνας Τηλεθεραπεία και Βραχυθεραπεία Προγραμματισμός Ακτινοθεραπείας Ακτινοθεραπεία με Φορτισμένα Σωματίδια Ακτινοπροστασία Βασικές Αρχές Ακτινοπροστασίας Μονάδες και Μέθοδοι Δοσιμετρίας Ακτινοπροστασία Ασθενούς και Προσωπικού Νομοθεσία Ακτινοπροστασίας Εργαστήρια 1. Ηλεκτρομυογράφημα 2. Ηλεκτροκαρδιογράφημα 3. Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα 4. Εξασθένηση Ακτινοβολίας κατά τη Διέλευσή της διαμέσου της Ύλης 88

94 ΒΙΟΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ 1 ο Έτος, Α Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια: 2, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 3 Διδάσκοντες Γ. Σακελλαρόπουλος, Γ. Νικηφορίδης Περιγραφή Σκοπός Σκοπός του μαθήματος είναι η δημιουργία του βασικού στατιστικού υποστρώματος για την κατανόηση των ποσοτικών εκτιμήσεων και των αναλυτικών μεθοδολογιών που χρησιμοποιούνται στην ιατρική επιστήμη. Μεθοδολογία Το μάθημα διδάσκεται μέσω διαλέξεων (σε Αμφιθέατρο) και φροντιστηρίων σε μικρές ομάδες (με χρήση Η/Υ). Οι διαλέξεις έχουν θεωρητικό χαρακτήρα και οι παρουσιαζόμενες έννοιες εξειδικεύονται μέσω των Φροντιστηρίων. Κατά τα φροντιστήρια (tutorials) χρησιμοποιούνται: λογισμικό για στατιστική επεξεργασία ιατρικών & βιολογικών δεδομένων (SPSS, Microsoft Excel, GraphPad Prism), ιστοσελίδες με σχετικά δεδομένα και μεθοδολογίες από το Διαδίκτυο η σειρά μαθημάτων υπό μορφή περιπτώσεων STEPS. Η επιτυχής ολοκλήρωση του μαθήματος «Βιοστατιστική περιλαμβάνει: την ανά εβδομάδα παρακολούθηση 2 ωρών διαλέξεων θεωρητικού χαρακτήρα την υποχρεωτική ανά εβδομάδα συμμετοχή σε φροντιστήριο (tutorial) με πρακτική άσκηση 2 ωρών σε Η/Υ, 89

95 την υποχρεωτική συμμετοχή σε 10μελή ομάδα φοιτητών για εκπόνηση συνδυαστικής εργασίας σε ολόκληρη την ύλη του μαθήματος, την επιτυχία στην προφορική εξέταση κατά την παρουσίαση της ανωτέρω εργασίας και την επιτυχία στη γραπτή εξέταση του μαθήματος. Εισαγωγή στη βιοστατιστική Σκοπός της Βιοστατιστικής Περιεχόμενο της περιγραφικής στατιστικής και της στατικής συμπερασματολογίας Βασικές έννοιες της στατιστικής. Περιγραφική στατιστική Συχνότητα και αθροιστική συχνότητα- Ποιοτικά αποτελέσματα στατιστικών πειραμάτων Ποσοτικά αποτελέσματα στατιστικών πειραμάτων Τυχαία μεταβλητή Πίνακες κατανομής συχνοτήτων Ιστογράμματα Αντιπροσωπευτικές τιμές της κατανομής συχνοτήτων Πηγές δειγματικής διασποράς και προσδιορισμός της ολικής τυπικής απόκλισης του δείγματος Ερμηνεία της διασποράς των κλινικών μετρήσεων. Στοιχειά θεωρίας πιθανοτήτων Ορισμός της πιθανότητας Υπολογισμός των πιθανοτήτων προβλεπτική αξία της διαγνωστικής δοκιμασίας (test) Θεώρημα του Bayes Ιατρικές εφαρμογές Γενίκευση του θεωρήματος του Bayes Ορισμός της τυχαίας μεταβλητής κατανομή των πιθανοτήτων τυχαίων πειραματικών ενδεχομένων Χαρακτηριστικές παράμετροι των κατανομών πιθανοτήτων Οι κατανομές πιθανοτήτων στις εφαρμογές των Επιστημών Υγείας Διωνυμική κατανομή κατανομή Poisson Κανονική κατανομή (κατανομή Gauss)- Προσέγγιση της διωνυμικής κατανομής μέσω της κανονικής κατανομής Προσέγγιση της κατανομής Poisson μέσω της κανονικής κατανομής προσέγγιση της κατανομής Poisson μέσω της κανονικής κατανομής. 90

96 Στατιστική δειγματοληψία Κατανομή των δειγματικών μέσων τιμών Τυπικό σφάλμα (Standard Error) της μέσης δειγματικής τιμής Κεντρικό Οριακό Θεώρημα Δειγματικό σφάλμα ενός ποσοστού Δειγματικό σφάλμα της διαφοράς δύο τυχαίων μεταβλητών. Μέθοδοι στατιστικής συμπερασματολογίας Σημειοεκτιμητική Προσδιορισμός διαστήματος εμπιστοσύνης στατιστικών παραμέτρων Δοκιμασία στατιστικών υποθέσεων Στατιστική δοκιμασία της δειγματικής μέσης τιμής Στατιστική σύγκριση των μέσων τιμών δύο διαφορετικών δειγμάτων Τύποι σφαλμάτων των στατιστικών συμπερασμάτων Η ισχύς της στατιστικής δοκιμασίας και η σχέση της με το μέγεθος του δείγματος Στατιστική ανάλυση ποσοστών Συμπερασματολογία επί ενός δειγματικού ποσοστού συμπερασματολογία επί δύο δειγματικών ποσοστών Πίνακες συνάφειας και στατικοί έλεγχοι με βάση την κατανομή x2 Εφαρμογές του στατιστικού x2 με βαθμούς ελευθερίας περισσότερους του ενός Υποδιαίρεση των πινάκων συνάφειας Στατιστική σύγκριση δύο αριθμών. Στατιστική εξάρτηση και συσχέτιση Εννοιολογική διαφορά μεταξύ εξάρτησης και συσχέτισης Μέθοδος ελαχίστων τετραγώνων Χρήση των ευθειών στατιστικής εξάρτησης στην κλινική πρόβλεψη Διάστημα εμπιστοσύνης της ευθείας Γραμμικός συντελεστής συσχέτισης Φροντιστήρια Φροντιστήριο 1: Εύρεση συχνοτήτων, σχετικών συχνοτήτων, αθροιστικών (σχετικών) συχνοτήτων, δημιουργία ιστογραμμάτων, κριτήρια καταλληλότητας ιστογραμμάτων. Φροντιστήριο 2: Εφαρμογή του κανόνα του Bayes, υπολογισμοί θετικής & αρνητικής 91

97 προβλεπτικής αξίας, μεταφορά δεδομένων από το Διαδίκτυο σε λογισμικό στατιστικής επεξεργασίας, υπολογιστική επιβεβαίωση προτάσεων ανεξαρτησίας σύνθετων ενδεχομένων. Φροντιστήριο 3: Επίλυση διωνυμικού πειράματος για άπειρο και πεπερασμένο αριθμό δοκιμασιών Φροντιστήριο 4: Προσομοίωση πειραμάτων και επιβεβαίωση Κεντρικού Οριακού Θεωρήματος, χρήση πινάκων του στατιστικού z. Φροντιστήρια 5 & 6: Επίλυση ασκήσεων με χρήση της δοκιμασίας z και της δοκιμασίας t, ανάλυση σφαλμάτων τύπου Ι και ΙΙ Φροντιστήριο 7: Πίνακες συνάφειας, η δοκιμασία χ2 Φροντιστήριο 8: Επίλυση ασκήσεων γραμμικής παλινδρόμησης, εύρεση του 95% διαστήματος εμπιστοσύνης της ευθείας προσαρμογής Φροντιστήριο 9: Υπολογισμός γραμμικού συντελεστή συσχέτισης σε βιολογικά & ιατρικά δεδομένα του Διαδικτύου Φροντιστήρια 10 & 11: Εύρεση καμπύλης ROC (Receiver s Operating Characteristic curve) και ανάλυση. ΙΑΤΡΙΚΗ 1 ο Έτος, Α Εξάμηνο (υποχρεωτικό) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ώρες Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια: -, Φροντιστήριο: 2 (την εβδομάδα) ECTS Units 5 Διδάσκοντες Γ. Νικηφορίδης, Γ. Καγκάδης, Γ. Σακελλαρόπουλος Εισαγωγή στην Ιατρική Πληροφορική Περιγραφή Δομικά στοιχεία και αρχές λειτουργίας των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Δίκτυα Υπολογιστών: Παθητικά και ενεργά στοιχεία των δικτύων Δομημένη Καλωδίωση 92

98 Οπτικές ίνες Repeaters Switches Routers Εξυπηρετητές Φύση και διαχείριση της ιατρικής πληροφορίας Η πιθανότητα στην εκτίμηση των διαγνωστικών test και τη λήψη ιατρικών αποφάσεων Κωδικοποίηση ιατρικών όρων και συστήματα καταγραφής της ιατρικής πληροφορίας Βάσεις δεδομένων Ιατρικές βάσεις δεδομένων Συστήματα διαχείρισης και μεταφοράς εικόνων: DICOM PACS Στοιχεία επεξεργασίας, ανάλυσης και παραμετροποίησης ιατρικών απεικονίσεων. Πληροφοριακά Συστήματα Νοσοκομείων και Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Νοσοκομείου. Στοιχεία Τηλεϊατρικής. Συστήματα υποστήριξης λήψης ιατρικών αποφάσεων. Στοιχεία Βιοπληροφορικής Φροντιστήρια Φροντιστήριο 1: δομή και λειτουργία Η/Υ, το λειτουργικό σύστημα Windows, σύστημα αρχείων, χρήση εφαρμογών του δικτύου δεδομένων του Τμήματος Ιατρικής και του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Φροντιστήριο 2: Αναζήτηση ιατρικής πληροφορίας στο Διαδίκτυο, μεθοδολογία διερεύνησης, χρήση της βάσης δεδομένων Medline, εύρεση και χρήση ιατρικής ψηφιακής βιβλιογραφίας, ψηφιακές υπηρεσίες Βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου Πατρών. Φροντιστήρια 3 & 4: Σχεδιασμός και υλοποίηση βάσεων ιατρικών δεδομένων, διατύπωση ερωτημάτων, σχεδιασμός αναφορών Φροντιστήρια 4 & 5: Ανάκτηση ψηφιακών ιατρικών εικόνων με χρήση του πρωτοκόλλου DICOM, επεξεργασία και ανάλυση ιατρικών εικόνων (υπολογιστικής τομογραφίας, μαγνητικής τομογραφίας και ψηφιακής μικροσκοπίας) από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Φροντιστήριο 6: Υπηρεσίες Τηλεϊατρικής στο δίκτυο δεδομένων του Τμήματος Ιατρικής και του 93

99 Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Φροντιστήριο 8: Χρήση λογισμικού στατιστικής ανάλυσης βιολογικών & ιατρικών δεδομένων Φροντιστήριο 9: Επίλυση προβλήματος λήψης ιατρικής απόφασης με λογισμικό δένδρων απόφασης, παραδείγματα ωφελιμότητας & QALY, ανάλυση ευαισθησίας Φροντιστήριο 10: Εφαρμογή πιθανοκρατικού λογισμού στην υποστήριξη λήψης ιατρικών αποφάσεων, χρήση λογισμικού ILIAD Φροντιστήριο 11: Βιοπληροφορική: Χρήση υπολογιστικών εργαλείων από το Διαδίκτυο (BLAST) και βάσεων δεδομένων (OMIM) ΤΟΜΕΑΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ.: , Fax: Καθ. Ελένη Πέτρου-Παπαδάκη Καθηγητές Ελένη Πέτρου-Παπαδάκη Αναπλ. Καθηγητές Μάρθα Ασημακοπούλου, Κων/νος Γυφτόπουλος, Διονύσιος Παπαχρήστου Επίκ. Καθηγητές Βασιλική Μπράβου, Σπυρίδων Σύγγελος 94

100 Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π. Κων/νος Περπινιάς *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΙΙ Το Εργαστήριο Ανατομίας είναι υπεύθυνο για την διδασκαλία των μαθημάτων 1. Ανατομίας Ι 2. Ανατομίας ΙΙ, 3. Νευροεπιστημών, 4. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Ι, 5. Ιστολογίας-Εμβρυολογίας ΙΙ, 6. Κλινικής Νευροανατομικής - Μοριακής Ανατομικής (μάθημα κατ επιλογήν). 7. Παθοβιολογίας Παθήσεων του Οστίτη Ιστού (μάθημα κατ επιλογήν). 8. Μορφολογία του Σώματος του Ανθρώπου (Τμήμα Φαρμακευτικής) ΑΝΑΤΟΜΙΑ Ι 1 ο Έτος, Β Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Εργαστήρια: 3, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 6 Διδάσκοντες Ε. Πέτρου -Παπαδάκη, Μ. Ασημακοπούλου, Κ. Γυφτόπουλος, Δ. Παπαχρήστου, Σ. Σύγγελος Μεθοδολογία Το μάθημα της Ανατομίας Ι διδάσκεται: 95

101 1. Μέσω διαλέξεων (σε Αμφιθέατρο), όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά σε κλινικές συσχετίσεις με κλινικά παραδείγματα ιατρικών περιστατικών και επίλυση κλινικών προβλημάτων, 2. Μέσω εργαστηρίων σε ομάδες όπου γίνεται: α) μελέτη νωπών ανατομικών παρασκευασμάτων, β) μελέτη ανατομικών προπλασμάτων, γ) ακτινογραφιών, δ) υπερηχογραφημάτων, ε) αξονικών και μαγνητικών τομογραφιών συμπεριλαμβανομένων και εγκάρσιων διατομών, για να ευαισθητοποιηθεί ο φοιτητής στην αντίληψη της τρισδιάστατης ανατομικής που αποτελεί την βάση της ερμηνείας των νεότερων απεικονιστικών μεθόδων (Ακτινολογική ανατομική), ζ) φυσική εξέταση (Ανατομική επιφανείας), η) Virtual Anatomy Περιγραφή Γενική Εισαγωγή Στην Εισαγωγή παρέχονται βασικές γνώσεις της Ανατομίας οι οποίες είναι απολύτως απαραίτητες για την κατανόηση της συνολικής δομής και λειτουργίας του σώματος του Ανθρώπου. Γενικά εισαγωγικά στοιχεία στην Ανατομία του Ανθρώπου Ι Επίπεδα Οργάνωσης του Ανθρωπίνου Σώματος, Κύτταρα- Εξωκυττάρια Ουσία, Κυτταρικές - Συνδέσεις, Ιστοί-Είδη Ιστών, Κοίλα και Συμπαγή Όργανα, Συστήματα Οργάνων, Ανθρώπινος Οργανισμός. Γενικά εισαγωγικά στοιχεία στην Ανατομία του Ανθρώπου ΙΙ Ανατομική Γλώσσα, Ανατομικοί Περιγραφικοί Όροι, Ανατομική Θέση, Κύρια Επίπεδα και Κύριοι Άξονες του σώματος, Μέρη Χώρες- Κοιλότητες του ανθρωπίνου σώματος, Ορογόνοι -Βλεννογόνοι Υμένες. Εισαγωγή στα Συστήματα Οργάνων του Ανθρώπου Εισαγωγή στο Καρδιαγγειακό Σύστημα του Ανθρώπου με έμφαση στα αγγεία Εισαγωγή στο Νευρικό Σύστημα Ι 96

102 Εισαγωγή στο Νευρικό Σύστημα ΙΙ Μυοσκελετικό Σύστημα Η μελέτη και κατανόηση της μακροσκοπικής δομής και λειτουργίας του Μυοσκελετικού Συστήματος του Ανθρωπίνου Σώματος καθώς και των Αγγείων και των Νεύρων που σχετίζονται με το Μυοσκελετικό Σύστημα. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην λειτουργική και κλινικοανατομική συσχέτιση με στόχο να αποκτήσει ο φοιτητής τις απαραίτητες ανατομικές γνώσεις που σχετίζονται άμεσα με την ιατρική κλινική πράξη. A. Εισαγωγή στο μυοσκελετικό σύστημα Ιστορία της ανατομικής του μυοσκελετικού συστήματος: Από τον Vesalius στη μοριακή ανατομική. Μυοσκελετικό σύστημα και τέχνη. Στοιχεία οργάνωσης μυοσκελετικού συστήματος. Λειτουργίες του σκελετού και των μυών. Δομή και λειτουργία συνδέσμων, τενόντων, περιτονιών και απονευρώσεων. Μορφολογία και λειτουργία αρθρώσεων. Στοιχεία ιστολογίας και μοριακής ανατομικής οστίτη ιστού και χόνδρου. Βασικές αρχές απεικονιστικής ανατομικής μυοσκελετικού συστήματος. Εισαγωγικά στοιχεία κλινικής ανατομικής - συσχέτιση με συχνές παθολογικές καταστάσεις (π.χ. κατάγματα, οστεοαρθρίτιδα, οστεοπόρωση). Βασικές αρχές μορικών μηχανισμών που ενέχονται στην εμβρυολογία, ανάπτυξη και παθολογία των βασικών παθήσεων του μυοσκελετικού συστήματος. B. Απεικονιστικά χαρακτηριστικά μυοσκελετικού συστήματος Απλές ακτινογραφίες. Αξονική τομογραφία (CT). Μαγνητική τομογραφία (MRI). 97

103 Virtual Anatomy. Γ. Κλινική Ανατομική και τοπογραφία Άνω άκρο, κάτω άκρο, κρανίο, σπονδυλική στήλη, κορμός, ράχη. Δ. Κλινική, Επιφανειακή Ανατομική και τοπογραφία Περιοχή γλουτού (άρθρωση ισχίου, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Μηρός (μηριαίο οστό, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Περιοχή γόνατος (διάρθρωση γόνατος, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Περιοχή κνήμης (οστά, ανατομικά διαμερίσματα, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Πόδι (ποδοκνημική διάρθρωση, λοιπές αρθρώσεις, μύες ποδιού, αγγείωση, νεύρωση). Κλινικές και Απεικονιστικές συσχετίσεις. Επιφανειακή ανατομική κάτω άκρου. Περιοχή ώμου (άρθρωση ώμου, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Βραχίονας (βραχιόνιο οστό, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Περιοχή αγκώνα (διάρθρωση αγκώνα, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Αντιβράχιο (οστά, ανατομικά διαμερίσματα, μύες, αγγείωση, νεύρωση). Χέρι (πηχεοκαρπική διάρθρωση, λοιπές αρθρώσεις, μύες χεριού, αγγείωση, νεύρωση). Κλινικές και Απεικονιστικές συσχετίσεις. Επιφανειακή ανατομική άνω άκρου. Αξονικός σκελετός Σκελετός κρανίου (Οστά κυρίως-εγκεφαλικού και σπλαχνικού-προσωπικού κρανίου, μελέτη συνολικού κρανίου, κάτω γνάθος, αρθρικές επιφάνειες κρανίου για σύνταξη με κάτω γνάθο και άτλαντα). Κροταφογναθική άρθρωση: συντασσόμενα οστά και αρθρικές επιφάνειες, είδος, σύνδεσμοι, κινήσεις. Σπονδυλική στήλη: Μοίρες, κυρτώματα. Γενικά χαρακτηριστικά σπονδύλων: σώμα, σπονδυλικό τόξο (αυχένες, πέταλα, αποφύσεις), τρήματα. Ειδικά χαρακτηριστικά αυχενικών 98

104 και θωρακικών σπονδύλων. Ιερό οστό και κόκκυγας. Αρθρώσεις μεταξύ σπονδυλικών σωμάτων, μεταξύ σπονδυλικών τόξων, ατλαντοϊνιακές και ατλαντοαξονικές αρθρώσεις. Είδος, συντασσόμενα οστά αρθρικές επιφάνειες, κινήσεις. Σύνδεσμοι σπονδυλικής στήλης. Κινήσεις σπονδυλικής στήλης. Μεσοσπονδύλιοι δίσκοι: δομή, λειτουργία. Ακτινολογική απεικόνιση. Μιμικοί μύες προσώπου. Μασητήριοι μύες. Μύες ράχης. Κλινική Ανατομική αξονικού σκελετού: (Εξάρθρημα κροταφογναθικής άρθρωσης, παθολογικά κυρτώματα σπονδυλικής στήλης, οσφυονωτιαία παρακέντηση, κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου. ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 2 ο Έτος, Γ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Εργαστήρια: 3, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 8 Διδάσκοντες Ε. Πέτρου-Παπαδάκη, Μ. Ασημακοπούλου, Κ. Γυφτόπουλος, Β. Μπράβου, Σ. Σύγγελος Περιγραφή Η διδασκαλία της Ανατομίας ΙΙ περιλαμβάνει τη μελέτη της μακροσκοπικής δομής και λειτουργίας του Ανθρωπίνου Σώματος κατά συστήματα και περιοχές (Συστηματική Ανατομική Τοπογραφική Ανατομική ). Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην λειτουργική και κλινικοανατομική συσχέτιση με στόχο να αποκτήσει ο φοιτητής τις απαραίτητες ανατομικές γνώσεις για την κατανόηση της συνολικής δομής και λειτουργίας του σώματος, τις γνώσεις της ανατομίας του ανθρωπίνου σώματος που σχετίζονται άμεσα με την ιατρική κλινική πράξη Μεθοδολογία: 99

105 Το μάθημα της Ανατομίας διδάσκεται: 1.Μέσω διαλέξεων όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά σε κλινικές συσχετίσεις με κλινικά παραδείγματα ιατρικών περιστατικών και επίλυση κλινικών προβλημάτων 2.Μέσω εργαστηρίων σε ομάδες όπου γίνεται α) μελέτη νωπών ανατομικών παρασκευασμάτων β) μελέτη ανατομικών προπλασμάτων γ) ακτινογραφιών δ)υπερηχογραφημάτων ε) αξονικών και μαγνητικών τομογραφιών συμπεριλαμβανομένων και εγκάρσιων διατομών για να ευαισθητοποιηθεί ο φοιτητής στην αντίληψη της τρισδιάστατης ανατομικής που αποτελεί την βάση της ερμηνείας των νεότερων απεικονιστικών μεθόδων (Ακτινολογική ανατομική) ζ) φυσική εξέταση (Ανατομική επιφανείας) η) Virtual Anatomy 100

106 Κλινική ανατομική και τοπογραφία Κεφαλής -Τραχήλου Κρανίο (οστά, κρανιακοί βόθροι, κρανιακά τρήματα) Αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης Κρανιακά νεύρα Αυχενικά νεύρα, Βραχιόνιο πλέγμα Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα Κεφαλής και Τραχήλου Μύες, Αρτηρίες, Φλέβες κεφαλής και τραχήλου Λεμφική αποχέτευση κεφαλής και τραχήλου Το τριχωτό της κεφαλής (όρια, στιβάδες, αρτηρίες, φλέβες, αισθητική νεύρωση) Το πρόσωπο (οστά, μύες, νεύρα, αρτηρίες, φλέβες) Μέρη του πεπτικού συστήματος στην κεφαλή και τον τράχηλο (στοματική κοιλότητα, γλώσσα, υπερώα, σιελογόνοι αδένες, φάρυγγας, οισοφάγος) Μέρη του αναπνευστικού συστήματος στην κεφαλή και τον τράχηλο (μύτη, παραρρινικοί κόλποι, λάρυγγας, τραχεία) Ενδοκρινείς αδένες κεφαλής και τραχήλου (υπόφυση, θυρεοειδείς αδένας, παραθυρεοειδείς αδένες) Οφθαλμός Ους Τοπογραφική ανατομική κεφαλής και τραχήλου: Κροταφικός βόθρος, Οφθαλμικός κόγχος, Υποκροτάφιος βόθρος, Πτερυγοϋπερώϊος βόθρος, Παρωτιδική χώρα, Κροταφογναθική διάρθρωση, Υπογνάθια χώρα, Τραχηλικές περιτονίες, Τρίγωνα του τραχήλου Επιπολής ανατομική κεφαλής και τραχήλου Μήνιγγες, Φλεβώδεις κόλποι, Μέρη του εγκεφάλου 101

107 Θώρακα Θωρακικό τοίχωμα (Μυοσκελετική δομή ),Θωρακική κοιλότητα και Διάφραγμα. Μεσοθωράκιο : Άνω, Κάτω,Πρόσθιο, Μέσο και Οπίσθιο (Ανατομικές δομές και όργανα μεσοθωρακίου) Γενική διάταξη των Θωρακικών οργάνων και οι σχέσεις μεταξύ τους και με την θωρακική κοιλότητα. Κλινικές Παρατηρήσεις. Μεγάλα Αγγεία του Θώρακα (Φλέβες, Αρτηρίες,Λεμφαγγεία,). Θωρακική Χώρα -Μασχαλιαία Κοιλότητα-Μαστικοί Αδένες (Αγγείωση -Φλεβική και Λεμφική Αποχέτευση ) Θωρακικό τοίχωμα: Οδηγά Σημεία του Θώρακα και της προβολής των σπλάγχνων της θωρακικής κοιλότητας στο θωρακικό τοίχωμα (Ανατομική Επιφανείας) Φυσική Εξέταση του Θώρακα (Οδηγά σημεία στην Επισκόπηση, Ψηλάφηση, Επίκρουση, Ακρόαση) Κοιλίας Κοιλιακό τοίχωμα (πρόσθιο πλάγιο - οπίσθιο - μυοσκελετική δομή), κοιλιακή κοιλότητα, περιτοναϊκή κοιλότητα, οπισθοπεριτοναϊκός χώρος. Προβολή σπλάχνων, οδηγά σημεία στην κλινική εξέταση της κοιλιάς. Οδηγά σημεία προσπέλασης οργάνων, χειρουργικές τομές. Κλινική ανατομική κηλών κοιλιακού τοιχώματος. Βουβωνικός πόρος. Συγγενής-επίκτητη βουβωνοκήλη. Πυέλου-Περινέου Πυελικά τοιχώματα (μυοσκελετικές δομές), πυελικό έδαφος. Τοπογραφική ανατομική σπλάχνων πυέλου στο άρρεν-θήλυ. Τοπογραφική ανατομική αγγείων-νεύρων πυέλου. Οδηγά σημεία προβολής πυελικών σπλάχνων -Κλινική εξέταση Προβλήματα στην κλινική πράξη (κακώσεις, αιμορραγίες, φλεγμονές, εξωμήτριος κύηση) 102

108 Συσχέτιση ανατομικών δομών με λειτουργίες (πχ αφόδευση, εγκράτεια ούρων / κοπράνων, τοκετός) Ακτινολογική ανατομική πυέλου virtual anatomy μελέτη εγκαρσίων τομών Δομή περινέου μελέτη περινεϊκών κολπωμάτων Συγκριτική ανατομική περινέου άρρενος-θήλεος. Οδηγά σημεία στην κλινική εξέταση του περινέου. Προβλήματα στην κλινική πράξη (κακώσεις, φλεγμονές, χειρουργικές προσπελάσεις οδηγά σημεία περιοχικής αναισθησίας). Κλινική συστηματική ανατομική Αναπνευστικό Σύστημα Ρίς, Έξω Ρίς (Αγγείωση Νεύρωση Έξω Ρινός), Ρινική Κοιλότητα (Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση Νεύρωση Λεμφική Αποχέτευση) Παραρρινικοί κόλποι - Παραρρινικοί κόλποι και η εκβολή τους στην Ρινική Κοιλότητα, (Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση Νεύρωση Λεμφική Αποχέτευση) Ρινική μοίρα του Φάρυγγα και Λαρυγγική μοίρα του Φάρυγγα (Περιγραφή, Σχέσεις Νεύρωση, Αγγείωση Λεμφική Αποχέτευση), Λάρυγγας -Χόνδροι του Λάρυγγα-Υμένες και Σύνδεσμοι του Λάρυγγα -Μύες του Λάρυγγα-Κοιλότητα του Λάρυγγα Κοιλιαίες και Φωνητικές Πτυχές του Λάρυγγα Κινήσεις των Φωνητικών Χορδών (Περιγραφή, Σχέσεις Νεύρωση-Αγγείωση Λεμφική Αποχέτευση του Λάρυγγα), Τραχεία Τραχεία Κατασκευή - (Περιγραφή,Σχέσεις Τραχείας στον Τράχηλο, Αγγείωση - Φλεβική και Λεμφική Αποχέτευση Νεύρωση Τραχείας), Βρόγχοι (Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση - Φλεβική και Λεμφική Αποχέτευση Νεύρωση), Πνεύμονες Περιγραφή Σχέσεις ( Κορυφή - Βάση - Επιφάνειες - Χείλη - Σχισμές - Λοβοί, - Πύλη και Ρίζα Πνευμόνων), Βρογχοπνευμονικά Τμήματα, Βρογχικό Δένδρο, Αγγείωση Πνευμόνων, Φλεβική Αποχέτευση Πνευμόνων, Λεμφική Αποχέτευση 103

109 Πνευμόνων, Νεύρωση Πνευμόνων, Υπεζωκότες, Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση, Νεύρωση και Λεμφική Αποχέτευση Υπεζωκότων. Μηχανική Αναπνοής. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα Καρδιαγγειακό -Λεμφοφόρο Σύστημα ΠΕΡΙΚΑΡΔΙΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΧΕΣΕΙΣ,: ινώδες περικάρδιο, ορογόνο περικάρδιο, περικαρδιακή κοιλότης, Κολπώματα Περικαρδίου, Αγγείωση, Νεύρωση και Λεμφική Αποχέτευση Περικαρδίου. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. ΚΑΡΔΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΧΕΣΕΙΣ: Κατασκευή Καρδιάς, Επιφάνειες, Χείλη, Κοιλότητες Καρδιάς, Κολποκοιλιακές και Μηνοειδείς βαλβίδες, Ινώδης Σκελετός Καρδιάς. Σύστημα Αγωγής των διεγέρσεων, Αρτηριακή Αιμάτωση, Φλεβική Αποχέτευση, Νεύρωση Καρδιάς και Λειτουργία. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. ΑΓΓΕΙΑ ΑΙΜΟΦΟΡΑ: Αρτηρίες-Φλέβες-Τριχοειδή- Μικροκυκλοφορία ΛΕΜΦΟΦΟΡΑ: Λεμφοφόρα Τριχοειδή-Λεμφαγγεία-Λεμφικά στελέχη μείζων και ελάσσων θωρακικός πόρος. ΑΡΤΗΡΙΕΣ: Αορτή :Αορτικό τόξο-κλάδοι, Θωρακική και Κοιλιακή Αορτή κλάδοι. Αρτηρίες άνω άκρου, Αρτηρίες κεφαλής και τραχήλου, Αρτηρίες κάτω άκρου Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. ΦΛΕΒΕΣ: Κύριες φλέβες της μεγάλης κυκλοφορίας, φλέβες κεφαλής-προσώπου-τραχήλου φλέβες θώρακα, φλέβες των άνω άκρων, φλέβες κάτω άκρων, σύστημα πυλαίας κυκλοφορίας, πυλαία φλέβα-πυλαιοσυστηματικές αναστομώσεις. ΛΕΜΦΑΓΓΕΙΑ ΕΠΙΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΕΝ ΤΩ ΒΑΘΕΙ, ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΛΕΜΦΑΔΕΝΩΝ ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΕΤΕΥΣΗ ΛΕΜΦΟΥ. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Ενδοκρινικό Σύστημα 104

110 Γενικές Αρχές: Ενδοκρινείς Αδένες, Ενδοκρινής μοίρα Παγκρέατος, Ωοθηκών και Όρχεων, Πλακούντας, Θύμος, Διάχυτο Ενδοκρινικό Σύστημα. Ενδοκρινικό Σύστημα και Νευρικό Σύστημα Υποθάλαμος, Θέση και Περιγραφή, Σχέσεις, Πυρήνες Υποθαλάμου, Υποθαλαμοϋποφυσιακό σύστημα. Υπόφυση, Αδενοϋπόφυση, Πρόσθιος λοβός ή Άπω Τμήμα, Χοανικός Δακτύλιος, Διάμεσος Λοβός. Νευροϋπόφυση, Οπίσθιος ή Νευρικός Λοβός, Μίσχος, Χοάνη και Μέση Εξοχή, Θέση και Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση, Φλεβική Αποχέτευση, Λειτουργία. Κωνάριο, Θέση και Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση, Λειτουργία. Θυρεοειδής Αδένας, Θέση και Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση, Φλεβική Αποχέτευση, Νεύρωση, Λειτουργία. Παραθυρεοειδείς Αδένες, Θέση και Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση, Φλεβική Αποχέτευση, Νεύρωση, Λειτουργία. Επινεφρίδια, Θέση και Περιγραφή, Σχέσεις, Αγγείωση, Φλεβική Αποχέτευση, Νεύρωση, Λειτουργία. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Πεπτικό Σύστημα Το Ανώτερο Πεπτικό Σύστημα, Προστόμιο, Ιδίως Στοματική Κοιλότητα, Γλώσσα, Μείζονες και Ελάσσονες Σιελογόνοι Αδένες, Μέση και Κάτω Μοίρα του Φάρυγγα έως την αρχή του Οισοφάγου, Περιγραφή, Σχέσεις, Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση. Το Τμήμα του Πεπτικού Συστήματος μέσα στον Κορμό, Οισοφάγος, Στόμαχος, Λεπτό Έντερο (Δωδεκαδάκτυλο, Νήστις, Ειλεός), Παχύ Έντερο (Τυφλό-Σκωληκοειδής Απόφυση, Ανιόν,Εγκάρσιο, Κατιόν και Σιγμοειδές Κόλον, Ορθό, Πρωκτικός Σωλήνας), Περιγραφή, Σχέσεις, Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση. Οι μεγάλοι Αδένες του Πεπτικού Συστήματος, Ήπαρ-Πάγκρεας. 105

111 Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Ουροποιητικό Σύστημα Μελέτη νεφρών (επιφάνειες, χείλη, πύλες) Θέση συγκράτηση στον οποισθοπεριτοναικό χώρο. Νεύρωση, αγγείωση, λεμφική αποχέτευση. Πυελοκαλυκικό σύστημα, ουρητήρας. Πορεία, στενώματα, πυελουρητηρική συμβολή, κυστεουρητηρική συμβολή. Ουροδόχος κύστη. Τοιχώματα, ουρητηρικό τρίγωνο, κατασκευή αντιπαλινδρομικών μηχανισμών. Νεύρωση, αγγείωση, λεμφική αποχέτευση. Μηχανισμός αποθήκευσης ούρωνούρησης. Ουρήθρα (άρρεν-θήλυ). Ουρηθροσκόπηση-κυστεοσκόπηση (virtual cystoscopy). Ακτινολογική ανατομική (ΝΟΚ, ενδοφλέβιος πυελογραφία, CT scan - εγκάρσιες τομές - visible human project) Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα (όγκοι ουροποιητικού, τραυματισμοί, διαταραχές ούρησης, λιθίαση). Γεννητικό Σύστημα Άρρενος Κλινική ανατομική όρχεων, επιδιδυμίδας, σπερματικού πόρου και σπερματικού τόνου. Νεύρωση, αγγείωση, λεμφική αποχέτευση. Κάθοδος όρχεων στο όσχεο συγγενής βουβωνοκήλη/υδροκήλη, κρυψορχία. Έλυτρα του οσχέου-συσχέτιση με κοιλιακό τοίχωμα. Προστάτης αδένας μορφολογία, ζώνες, κλινικές συσχετίσεις. Σπερματοδόχες κύστεις, εκσπερματιστικοί πόροι, ουρήθρα. Κλινική ανατομική του πέους. Μηχανισμός στύσης εκσπερμάτισης. Γεννητικό Σύστημα Θήλεος Έσω Γεννητικά Όργανα Ωοθήκες: Περιγραφή, Σχέσεις, Σύνδεσμοι Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση. 106

112 Ωαγωγοί: Περιγραφή, Σχέσεις, Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση. Μήτρα : Περιγραφή, Σχέσεις, Σύνδεσμοι,Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση. Κολεός : Περιγραφή, Σχέσεις, Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση. Έξω Γεννητικά Όργανα Αιδοίο : Μεγάλα-Μικρά Χείλη,Κλειτορίδα, Πρόδομος του Κολεού, Βολβοί του Προδόμου, Αδένες του Προδόμου, Εφήβαιο. Περιγραφή, Σχέσεις, Νεύρωση, Αγγείωση, Λεμφική αποχέτευση Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα Εργαστήρια Εργαστήρια/Φροντιστήρια Κεφαλής -Τραχήλου Κρανιακά νεύρα (πυρήνες, σύνθεση νευρικών ινών, λειτουργία) Κρανίο-Βόθροι-Τρήματα Κρανίο-Εγκέφαλος Οφθαλμικός κόγχος (περιεχόμενα, νεύρα), Περικογχικές δομές Υποκροτάφιος βόθρος (περιεχόμενα, νεύρα) Πτερυγοϋπερώϊος βόθρος (περιεχόμενα, νεύρα) Πορεία προσωπικού νεύρου-παρωτιδική χώρα Ρινική κοιλότητα, Παραρρινικοί κόλποι, Λάρυγγας Φάρυγγας, Στοματική κοιλότητα, Γλώσσα, Υπερώα Κάτω γνάθος, Κροταφογναθική διάρθρωση, Υπογνάθια χώρα Τράχηλος (περιτονίες, τρίγωνα-περιεχόμενα) Οφθαλμός 107

113 Ους Κλινικά προβλήματα Εργαστήρια Κλινικής Συστηματικής Ανατομίας ΙΙ Θώρακας Κοιλιά Πύελος-Περίνεο Καρδιαγγειακό Σύστημα Αναπνευστικό Σύστημα Πεπτικό Σύστημα Ενδοκρινικό Σύστημα Ουροποιητικό Σύστημα Γεννητικο Σύστημα Άρρενος Γεννητικό Σύστημα Θήλεως ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ - 1 ο Έτος, Β εξάμηνο (υποχρεωτικό) ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Ι Ώρες Διδασκαλία: 1,5, Εργαστήριο: 3, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 4 Διδάσκοντες Ε. Πέτρου-Παπαδάκη,, Μ. Ασημακοπούλου, Δ. Παπαχρήστου, Β. Μπράβου, Σ. Σύγγελος Ιστολογία Ι: Περιγραφή Μελέτη και κατανόηση της μικροσκοπικής δομής των κυττάρων,ιστών και οργάνων του ανθρωπίνου σώματος και η συσχέτιση της μικροσκοπικής δομής με την φυσιολογική τους λειτουργία. Οι γνώσεις που παρέχονται στο μάθημα της Ιστολογίας επεκτείνονται συχνά και στα 108

114 συναφή πεδία της κυτταρικής και μοριακής βιολογίας,της βιοχημείας της παθολογικής ανατομίας και κυρίως της φυσιολογίας Αυτή η συνύφανση της ύλης επιτρέπει στον φοιτητή να κατανοήσει πλήρως την αλληλένδετη σχέση μεταξύ της δομής και της λειτουργίας των κυττάρων, ιστών και οργανικών συστημάτων του ανθρώπου. Εμβρυολογία Ι: Η μελέτη και κατανόηση των μορφολογικών και μοριακών αλλαγών που υφίστανται τα κύτταρα,οι ιστοί τα όργανα και το ανθρώπινο σώμα ως σύνολο από το στάδιο των γεννητικών κυττάρων του κάθε γονέα μέχρι τον προκύπτοντα ενήλικα. Η κατανόηση της εμβρυολογικής βάσης των συγγενών ανωμαλιών του ανθρώπου η οποία εξαρτάται από την γνώση της φυσιολογικής ανάπτυξης σε μορφολογικό και μοριακό επίπεδο και των πιθανών παρεκκλίσεων της. Μεθοδολογία: Το μάθημα της Ιστολογίας διδάσκεται μέσω διαλέξεων (σε Αμφιθέατρο) όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά σε κλινικές συσχετίσεις και επίλυση κλινικών προβλημάτων μέσω εργαστηρίων σε ομάδες όπου κάθε φοιτητής μελετά στο φωτομικροσκόπιο την μικροσκοπική δομή των ιστών,κυττάρων και οργάνων του ανθρωπίνου σώματος με κλασσική H&E Χρώση αλλά και μέσω ειδικών χρώσεων. Εργαστηριακές Ασκήσεις Ιστολογίας Φωτομικροσκόπια Ιστολογικές τομές όλων των φυσιολογικών ιστών και οργάνων του Ανθρωπίνου Σώματος (Χρώση Η&Ε) Ειδικές χρώσεις (PAS,PAS-d, Alcian blue κ.λπ.) Ιστολογικές τομές παθολογικών ιστών και οργάνων με σκοπό την κατανόηση από τον 109

115 φοιτητή της σημασίας της ιστολογίας (της φυσιολογικής μικροσκοπικής δομής ) στην φυσιολογική λειτουργία ενός ιστού η οργάνου και τι μπορεί να συμβεί όταν αυτή η δομή διαταράσσεται. ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ Ι: Η Ιστολογία και οι Μέθοδοι Μελέτης της.προετοιμασία των ιστών για μικροσκοπική εξέταση. Βασικές αρχές φωτονικής και ηλεκτρονικής μικροσκοπίας. Ιστοχημεία. Ανοσοϊστοχημεία Το κύτταρο Κυτταροπλασματική μεμβράνη. Κυτταρικά οργανίδια. Κυτταροσκελετός. Πυρήνας. Κυτταρική διαφοροποίηση Οι Ιστοί Επιθηλιακός ιστός Προέλευση. Γενικά χαρακτηριστικά επιθηλίων. Τύποι επιθηλιακών κυττάρων. Λειτουργίες επιθηλιακών κυττάρων. Πολικότητα. Εξειδικεύσεις της κορυφαίας, πλάγιας και βασικής επιφάνειας. Βασικός υμένας και Βασική Μεμβράνη. Διακυτταρικές συνδέσεις και συνδέσεις με την εξωκυττάρια ουσία. Αδένες. Ιστοφυσιολογία - Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα Συνδετικός Ιστός Τύποι συνδετικού ιστού. Ιδίως Συνδετικός Ιστός Λειτουργίες συνδετικού ιστού Μόνιμα κύτταρα ιδίως συνδετικού ιστού Μεταναστευτικά κύτταρα ιδίως συνδετικού ιστού Εξωκυττάρια ουσία: ίνες (κολλαγόνου, δικτυωτές, ελαστικές) και θεμέλια ουσία (γλυκοζαμινογλυκάνες, πρωτεογλυκάνες και πολυπροσκολλητικές γλυκοπρωτείνες). 110

116 Κολλαγόνο: είδη κολλαγόνου, ιστική κατανομή κυριότερων ειδών κολλαγόνου, βιοσύνθεση και σχηματισμός ινιδίων, ινών και δεσμίδων, νόσοι κολλαγόνου Δικτυωτές ίνες: δομή (κολλαγόνο τύπου ΙΙΙ), λειτουργίες, ιστική κατανομή Ελαστικές ίνες: δομή, λειτουργία, ιστική κατανομή, διαταραχές ελαστικών ινών Εξωκυττάρια θεμέλια ουσία: Δομή, είδη, λειτουργίες, ιστική κατανομή γλυκοζαμινογλυκανών, πρωτεογλυκανών και πολυπροσκολλητικών γλυκοπρωτεινών Τύποι ιδίως συνδετικού ιστού (χαλαρός και πυκνός). Σύσταση, ιδιότητες-λειτουργίες εντόπιση Εμβρυικός συνδετικός ιστός (μεσέγχυμα, βλεννώδης) Ιστοφυσιολογία - Κλινικές συσχετίσεις (νόσοι κολλαγόνου, διαταραχές ελαστικών ινών)- Κλινικά Προβλήματα Λιπώδης συνδετικός ιστός Μονόχωρος λιπώδης συνδετικός ιστός: Εντόπιση. Μορφολογία ώριμου λιποκυττάρου. Διαφοροποίηση λιποκυττάρων. Λειτουργίες (ενεργειακή ομοιόσταση, θερμομόνωση, ενδοκρινική λειτουργία).βραχυπρόθεσμο (γκρελίνη, πεπτίδιο YY) μακροπρόθεσμο (λεπτίνη, ινσουλίνη) σύστημα ρύθμισης της ποσότητας του λιπώδους ιστού. Πολύχωρος λιπωδης ιστός (φαιό λίπος):εντόπιση. Μορφολογία. Διαφοροποίηση λιποκυττάρων φαιού λίπους. Λειτουργίες (παραγωγή θερμότητας). Ιστοφυσιολογία -Κλινικές συσχετίσεις- κλινικά προβλήματα. Χόνδρος Χονδρογένεση και αύξηση, Γενικά χαρακτηριστικά χόνδρου Είδη χόνδρου. Εξωκυττάρια ουσία χόνδρου, Χονδροκύτταρα Υαλοειδής χόνδρος: εντόπιση, λειτουργία, είδη κυττάρων και χαρακτηριστικά γνωρίσματα εξωκυττάριας ουσίας. Ελαστικός χόνδρος: εντόπιση, λειτουργία, είδη κυττάρων και χαρακτηριστικά γνωρίσματα εξωκυττάριας ουσίας.ινώδης χόνδρος: εντόπιση, λειτουργία, είδη κυττάρων και χαρακτηριστικά γνωρίσματα εξωκυττάριας 111

117 ουσίας. Αναγέννηση χόνδρου. Ιστοφυσιολογία - Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα. Οστίτης ιστός Γενικά χαρακτηριστικά, Συμπαγής και Σπογγώδης οστίτης ιστός, Γενική Δομή και Είδη οστών. Δομή και μορφολογία ώριμου και ανώριμου οστίτη ιστού, Κύτταρα οστίτη ιστού: προέλευση, μορφολογία, λειτουργίες, Ενδοχόνδρια και Ενδομεμβρανώδης Οστεοποίηση, Μηχανισμοί Ασβεστοποίησης. Αύξηση και Ανακατασκευή του Οστού, Αποκατάσταση Καταγμάτων, Ο Μεταβολικός Ρόλος του Οστίτη Ιστού. Ιστοφυσιολογία - Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα. Μυϊκός ιστός Τύποι μυϊκού ιστού Γραμμωτός μυϊκός ιστός, Γενικά μορφολογικά χαρακτηριστικά γραμμωτού μυϊκού κυττάρου Δομή-οργάνωση γραμμωτού μυός, Τύποι γραμμωτών μυϊκών ινών, Βασική δομική-λειτουργική μονάδα γραμμωτού μυϊκού κυττάρου, Σύσταση και οργάνωση παχέων-λεπτών νηματίων, Κοσταμερίδια, Μηχανισμός συστολής, Νεύρωση γραμμωτών μυϊκών κυττάρων-νευρομυϊκή σύναψη Διαφοροποίηση, αναγέννηση επούλωση, Κλινικές συσχετίσεις -Καρδιακό μυϊκό κύτταρο, Δομή-μορφολογία, Κλιμακωτές ταινίες, Μηχανισμός συστολής, Βλάβη-επούλωση, Κλινικές συσχετίσεις. Λείο μυϊκό κύτταρο, Δομή-μορφολογία, Μηχανισμός συστολής, Διαφοροποίηση, αναγέννηση, επούλωση Ιστοφυσιολογία -Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα. Νευρικός ιστός Ανάπτυξη νευρικού ιστού, Νευρώνες, Συναπτική επικοινωνία. Νευρογλοιακά κύτταρα, ΚΝΣ, Μήνιγγες, Χοριοειδές πλέγμα και εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα, ΠΝΣ, Νευρικές ίνες, Νεύρα. Ιστοφυσιολογία -Κλινικές συσχετίσεις- κλινικά προβλήματα. 112

118 Αιμοποιητικό σύστημα Μυελός των οστών, Αιμοποίηση-Αρχέγονα Κύτταρα Αυξητικοί Παράγοντες και Διαφοροποίηση. Δομή, μορφολογία, λειτουργία κυττάρων αίματος. Ιστοφυσιολογία -Κλινικές συσχετίσεις-κλινικά προβλήματα. Το Ανοσολογικό Σύστημα και τα Λεμφικά όργανα Βασικοί Τύποι Ανοσολογικών Αντιδράσεων. Θύμος αδένας, Λεμφαδένες, Σπλήνας, Αμυγδαλές. Λεμφικός ιστός που συνοδεύει του βλεννογόνους (MALT). Ιστοφυσιολογία -Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα. Κυκλοφορικό Σύστημα- Αγγεία: Γενικά Χαρακτηριστικά Αρτηριών, Φλεβών, Τριχοειδών και Λεμφαγγείων. Είδη Αρτηριών Ανιούσα Αορτή, Αορτικό τόξο, Κατιούσα θωρακική αορτή, Κοιλιακή Αορτή -Κλάδοι Αρτηρίες Κεφαλής -Τραχήλου Αρτηρίες Άνω Άκρου -Αρτηρίες Κάτω Άκρου Είδη φλεβών Κύριες φλέβες της μεγάλης κυκλοφορίας Φλέβες της καρδιάς, Φλέβες της κεφαλής, του τραχήλου, του Θώρακα και των Άνω άκρων, Φλέβες της κοιλιάς,της πυέλου και των κάτω άκρων Αρτηριοφλεβώδεις Αναστομώσεις Ταξινόμηση και Λειτουργία Τριχοειδών Είδη Τριχοειδών. Μικροκυκλοφορία Οργάνωση λεμφικου συστηματος Λεμφικά στελέχη 113

119 Ιστοφυσιολογία -Κλινικές συσχετίσεις και κλινικά προβλήματα. ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Ι: Βασικές Αρχές Αναπτυξιακής Ανατομίας Γαμετογένεση Δημιουργία των αρχέγονων γεννητικών κυττάρων και μετανάστευση τους στις γονάδες. Αύξηση του αριθμού των αρχέγονων γεννητικών κυττάρων (μίτωση) Μείωση του αριθμού των χρωμοσωμάτων (μείωση). Βιολογική σημασία μείωσης. Μείωση στα άρρενα και θήλεα. Δομική και λειτουργική ωρίμανση των γαμετών. Σπερματογένεση. Σπερμιογένεση. Ενεργοποίηση. Ωογένεση. Ωοθυλακιορρηξία μέχρι την εμφύτευση. Εμμηνορρυσιακός κύκλος. Απελευθέρωση και μεταφορά γαμετών. Γονιμοποίηση. Αυλάκωση. Μεταφορά του εμβρύου. Εμφύτευση. Σχηματισμός του Δίστιβου Βλαστικού Δίσκου: Δεύτερη Εβδομάδα. Διαφοροποίηση της Τροφοβλάστης: Κυτταροτροφοβλάστη και Συγκύτιοτροφοβλάστη. Διαφοροποίηση της Εμβρυοβλαστης: Υποβλάστη Επιβλάστη. Διάπλαση της Πρωτογενούς Μητροπλακουντιακής Κυκλοφορίας. Πρωτογενείς Λάχνες. Διάπλαση της Αμνιακής Κοιλότητας και του Ομφαλικού Κυστιδίου (Λεκιθικού Ασκού). Διάπλαση του Χοριακού Σάκου. Θέσεις Εμφύτευσης της Βλαστοκύστης. Ανώμαλη Εμφύτευση. Κλινικές Συσχετίσεις- Κλινικά Προβλήματα. Τρίστιβος βλαστικός δίσκος: Τρίτη Εβδομάδα της Ανάπτυξης. Γαστριδίωση-Σχηματισμός των τριών Βλαστικών Δερμάτων. Ο Σχηματισμός της Αρχικής Γραμμής, η Εξέλιξη της Αρχικής Γραμμής, η Νωτιαιοχορδική Απόφυσης και η Νωτιαία Χορδή. Η Στοματοφαρυγγική Μεμβράνη και ο Αμαρικός Υμένας. Η Αλλαντοϊδα. Η Νευρική Πλάκα, οι Νευρικές Πτυχές, ο Σχηματισμός του Νευρικού Σωλήνα (Καταβολή του Κ.Ν.Σ.), ο Σχηματισμός της Νευρικής Ακρολοφίας. Η διάπλαση των Σωμιτών. Η Ανάπτυξη του Ενδοεμβρυικού κοιλώματος. Η 114

120 πρώιμη Διάπλαση του Αρχέγονου Καρδιαγγειακού Συστήματος. Αγγειογένεση. Εξέλιξη των Χοριακών Λαχνών (Δευτερογενείς και Τριτογενείς Λάχνες). Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Οργανογενετική Περίοδος: Από την Τέταρτη έως την Όγδοη Εβδομάδα. Φάσεις της Εμβρυικής Ανάπτυξης (αύξηση, μορφογένεση, διαφοροποίηση). Κάμψη του Εμβρύου: Κάμψη του Εμβρύου στο Μέσο Επίπεδο, Κεφαλική και Ουραία Κάμψη. Κάμψη του Εμβρύου στο Οριζόντιο Επίπεδο, Πλάγια Κάμψη. Παράγωγα των Βλαστικών Δερμάτων. Έλεγχος της Πρώιμης Εμβρυικής Ανάπτυξης. Κυριότερα Σημεία της Περιόδου από την Τέταρτη έως την Όγδοη Εβδομάδα. Εκτίμηση της Εμβρυϊκής Ηλικίας. Κλινικές Συσχετίσεις- Κλινικά Προβλήματα. Η Όψιμη εμβρυϊκή περίοδος: Από την Ένατη Εβδομάδα έως την Γέννηση: Εκτίμηση Εμβρυικής Ηλικίας, Τρίμηνα της Κύησης και Κυριότερα Σημεία της Όψιμης Εμβρυϊκής Περιόδου, Μετρήσεις και Χαρακτηριστικά των Εμβρύων, Αναμενόμενη Ημερομηνία Τοκετού, Παράγοντες που Επηρεάζουν την Εμβρυική Ανάπτυξη. Έλεγχος της Κατάστασης του Εμβρύου. Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Πλακούντας και Μεμβράνες του Εμβρύου: Διάπλαση του Πλακούντα - Λαχνωτό Χόριο και Βασικός Φθαρτός, Δομή του Πλακούντα, Πλακουντιακή Κυκλοφορία, Εμβρυοπλακουντιακή Κυκλοφορία, Μητροπλακουντιακή Κυκλοφορία, Πλακουντιακός Φραγμός, Λειτουργία του Πλακούντα. Το Αμνίον, το Αμνιακό Υγρό, ο Ομφάλιος Λώρος, Δίδυμοι και Εμβρυϊκές Μεμβράνες, Διζυγωτικοί Δίδυμοι, Μονοζυγωτικοί Δίδυμοι. Κλινικές Συσχετίσεις - Κλινικά Προβλήματα. Οι Κοιλότητες του Σώματος και οι Ορογόνοι Υμένες. Σχηματισμός της Κοιλωματικής ή Σπλαγχνικής Κοιλότητας, το Διάφραγμα και η Θωρακική Κοιλότητα, τα Μεσεντέρια και η Περιτοναϊκή Κοιλότητα. Κλινικές Συσχετίσεις - Κλινικά Προβλήματα. Συγγενείς Ανατομικές Ανωμαλίες η Διαμαρτίες της Διάπλασης του Ανθρώπου. Ταξινόμηση των Συγγενών Ανωμαλιών. Ανωμαλίες που προκαλούνται από Γενετικούς Παράγοντες. 115

121 Ανωμαλίες που προκαλούνται από Περιβαλλοντικούς Παράγοντες. Ανωμαλίες που προκαλούνται λόγω Πολυπαραγοντικής Κληρονομικότητας. Κλινικές Συσχετίσεις - Κλινικά Προβλήματα. Εργαστήρια Εργαστήριο Προετοιμασία των ιστών για μικροσκοπική εξέταση Εργαστήριο Επιθηλιακού Ιστού Εργαστήριο Ίδιου Συνδετικού Ιστού και Λιπώδους Ιστού Εργαστήριο Οστίτη Ιστού. Εργαστήριο Χόνδρου Εργαστήριο Νευρικού Ιστού Εργαστήριο Λεμφικών Οργάνων Εργαστήριο Μαστού Δέρματος ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ - 2 ο Έτος, Γ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Ώρες Διδασκαλία: 3, Εργαστήριο: 3, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 5 Διδάσκοντες Ε. Πέτρου-Παπαδάκη, Μ. Ασημακοπούλου, Δ. Παπαχρήστου, Β. Μπράβου Περιγραφή Ιστολογία ΙΙ: Μελέτη και κατανόηση της μικροσκοπικής δομής των κυττάρων, ιστών και οργάνων του ανθρωπίνου σώματος και η συσχέτιση της μικροσκοπικής δομής με την φυσιολογική τους 116

122 λειτουργία. Οι γνώσεις που παρέχονται στο μάθημα της Ιστολογίας επεκτείνονται συχνά και στα συναφή πεδία της κυτταρικής και μοριακής βιολογίας, της βιοχημείας της παθολογικής ανατομίας και κυρίως της φυσιολογίας. Αυτή η συνύφανση της ύλης επιτρέπει στον φοιτητή να κατανοήσει πλήρως την αλληλένδετη σχέση μεταξύ της δομής και της λειτουργίας των κυττάρων, ιστών και οργανικών συστημάτων του ανθρώπου. Εμβρυολογία ΙΙ: Η μελέτη και κατανόηση των μορφολογικών και μοριακών αλλαγών που υφίστανται τα κύτταρα, οι ιστοί τα όργανα και το ανθρώπινο σώμα ως σύνολο από το στάδιο των γεννητικών κυττάρων του κάθε γονέα μέχρι τον προκύπτοντα ενήλικα. Η κατανόηση της εμβρυολογικής βάσης των συγγενών ανωμαλιών του ανθρώπου η οποία εξαρτάται από την γνώση της φυσιολογικής ανάπτυξης σε μορφολογικό και μοριακό επίπεδο και των πιθανών παρεκκλίσεων της. Μεθοδολογία: Εργαστηριακές Ασκήσεις Ιστολογίας Φωτομικροσκόπια. Ιστολογικές τομές όλων των φυσιολογικών ιστών και οργάνων του Ανθρωπίνου Σώματος (Χρώση Η&Ε). Ειδικές χρώσεις (PAS,PAS-d, Alcian blue κλπ.). Ιστολογικές τομές παθολογικών ιστών και οργάνων με σκοπό την κατανόηση από τον φοιτητή της σημασίας της ιστολογίας (της φυσιολογικής μικροσκοπικής δομής) στην φυσιολογική λειτουργία ενός ιστού η οργάνου και τι μπορεί να συμβεί όταν αυτή η δομή διαταράσσεται. ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΙΙ: 117

123 Κυκλοφορικό Σύστημα-Καρδιά Ενδοκάρδιο-Μυοκάρδιο-Επικάρδιο, Κολποκοιλιακές και Μηνοειδείς βαλβίδες. Ινώδης Σκελετός. Ερεθισματαγωγό Σύστημα. Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Αναπνευστικό Σύστημα Ρινική Κοιλότητα (Αναπνευστικό Επιθήλιο-Οσφρητικός Βλεννογόνος), Ρινοφάρυγγας- Φαρυγγική Αμυγδαλή, Λάρυγγας (Υαλοειδείς-Ελαστικοί χόνδροι, Λαρυγγική Κοιλότης- Νόθες και Γνήσιες φωνητικές Χορδές). Τραχεία (Αναπνευστικό Επιθήλιο-Ινοελαστικός Σύνδεσμος-Τραχειακός μυς). Βρογχικό Δένδρο (Εξωπνευμονικοί βρόγχοι- Ενδοπνευμονικοί Βρόγχοι-Βρογχιόλια (Τελικά και Αναπνευστικά). Κυψελιδικοί Πόροι- Κυψελιδικοί Σάκοι-Κυψελίδες. Μεσοκυψελιδικά διαφράγματα, Φραγμός Αίματος-Αέρα. Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Πεπτικό Σύστημα Βλεννογόνος στόματος γενικά γνωρίσματα, γλώσσα, θηλές γλώσσας-γευστικοί κάλυκες. Σιελογόνοι Αδένες (Μείζονες-Ελάσσονες). Γενικά γνωρίσματα του Γαστρεντερικού Σωλήνα: Βλεννογόνος Βλεννογόνια μυϊκή στιβάδα, Υποβλεννογόνιος, Μυϊκός Χιτώνας και Ορογόνος η Έξω Χιτώνας. Νεύρωση του Γαστρεντερικού Σωλήνα. Οισοφάγος, Στόμαχος, Λεπτό έντερο, Παχύ Έντερο (τυφλό-σκωληκοειδής απόφυση, κόλον ορθό και πρωκτός. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Ήπαρ-Πάγκρεας. Ιστοφυσιολογία -Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Ενδοκρινικό Σύστημα Ενδοκρινικό Σύστημα Γενικές Αρχές, Ενδοκρινικό και Νευρικό σύστημα, Ορμόνεςκύτταρα-στόχοι των ορμονών. Κοινά Χαρακτηριστικά της Δομής των Ενδοκρινών Αδένων-Ιδιαίτερα Χαρακτηριστικά των Ενδοκρινικών Κυττάρων. 118

124 Υποθάλαμος-Υπόφυση (αδενοϋπόφυση-νευροϋπόφυση), Θυρεοειδής αδένας, Παραθυρεοειδείς αδένες, Επινεφρίδια (μυελώδη ουσία φλοιώδη ουσία), Κωνάριο ή επίφυση, Θύμος αδένας. Ενδοκρινής μοίρα του παγκρέατος, ενδοκρινής μοίρα των όρχεων, ενδοκρινής μοίρα των ωοθηκών, Πλακούντας. Διάχυτο Ενδοκρινικό Σύστημα. Ιστοφυσιολογία - Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Ουροποιητικό Σύστημα Νεφροί (Φλοιώδης, Μυελώδης Μοίρα, Μυελικές Πυραμίδες ). Κυκλοφορία του Αίματος. Νεφρικοί Λοβοί και Νεφρικά Λόβια. Νεφρώνας-Γενική Οργάνωση του Νεφρώνα. Τύποι Νεφρώνων. Αθροιστικά Σωληνάρια και Πόροι. Νεφρικά Σωμάτια και Διήθηση του Αίματος. Μεσάγγειο. Παρασπειραματική Συσκευή. Διάμεσος Ιστός του Νεφρού. Πυελοκαλυκικό Σύστημα. Ουρητήρες. Ουροδόχος Κύστη. Ουρήθρα. Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Γεννητικό Σύστημα άρρενος Ανάπτυξη και δομή Όρχεων, Σπερματικά Σωληνάρια-Σπερματογένεση, Ενδοορχικοί Πόροι, Επιδιδυμίδα, Σπερματικός Πόρος, Επικουρικοί Γεννητικοί Αδένες (Σπερματοδόχες Κύστεις, Προστάτης, Βολβουρηθραίοι), Πέος (Σηραγγώδη Σώματα Πέους-Σπογγώδες Σώμα Ουρήθρας), Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Γεννητικό Σύστημα Θήλεος Δομή Ωοθηκών(Φλοιός-Μυελός), Ανάπτυξη Ωοθυλακίων, Ατρησία Ωοθυλακίων, Λευκό και Ωχρό Σωμάτιο. Δομή Ωαγωγών, Δομή Μήτρας (Ενδομήτριο-Εμμηνορρυσιακός Κύκλος-Μυομήτριο-Ορογόνος), Τράχηλος, Κολεός, Έξω Γεννητικά Όργανα. Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Μαστός Ανάπτυξη, Λοβοί-Σωληνοκυψελοειδείς Αδένες-Λιπώδης Ιστός, Γαλακτοφόροι πόροι, 119

125 Θηλή και Θηλαία Άλως, Αδρανής Μαστός, Μαστός κατά την Κύηση και την Γαλουχία. Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Δέρμα Επιδερμίδα-Χόριο-Υποδόριος Ιστός. Στιβάδες και Κύτταρα της επιδερμίδας. Εξαρτήματα του Δέρματος (Τρίχες, Όνυχες, Ιδρωτοποιοί-Σμηγματογόνοι Αδένες). Αγγεία και Αισθητικοί Υποδοχείς του Δέρματος. Ιστοφυσιολογία - Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Οφθαλμός Οφθαλμικός Βολβός (Ινώδης, Αγγειώδης Χιτώνας και Αμφιβληστροειδής) Επικουρικά Μόρια Οφθαλμού: Επιπεφυκότας, βλέφαρα και δακρυϊκή συσκευή Ιστοφυσιολογία-Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα Ους Έξω Ούς, Μέσο Ούς και Έσω Ούς. ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ ΙΙ: Σκελετικό Σύστημα: Διάπλαση του Οστού και του Χόνδρου, Διάπλαση των Αρθρώσεων, Διάπλαση του Αξονικού Σκελετού, της Σπονδυλικής Στήλης, των Πλευρών, του Στέρνου, του Κρανίου. Μυϊκό Σύστημα: Διάπλαση των Γραμμωτών Σκελετικών Μυών, Διάπλαση των Λείων Μυών, Διάπλαση του Καρδιακού Μυός. Διάπλαση των Άκρων: Διάπλαση του Σκελετού των Άκρων Δερματική Νεύρωση των Άκρων Αγγείωση των Άκρων, Ανωμαλίες των Άκρων. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Καρδιαγγειακό Σύστημα: 120

126 Σχηματισμός και Θέση του Καρδιακού Σωλήνα (Καρδιογόνος Χώρα, Ενδοκαρδιακοί Σωλήνες, Μονήρης Αρχέγονος Καρδιακός Σωλήνας, Αρχέγονες Καρδιακές Κοιλότητες, Φλεβώδης Κόλπος Αρχέγονος Κόλπος και Κοιλία, Καρδιακός Βολβός, Καρδιακός Κώνος και Αρτηριακός Κορμός). Ο Σχηματισμός της Καρδιακής Αγκύλης. Διαχωρισμός της Αρχέγονης Καρδιάς (Διαχωρισμός των Κόλπων Σχηματισμός- Διαφράγματος στον Κοινό Καρδιακό Κόλπο, Διαίρεση του Κολποκοιλιακού Σωλήνα- Σχηματισμός Διαφράγματος στον Κολποκοιλιακό Σωλήνα, Διαχωρισμός των Κοιλιών-Ο Σχηματισμός του Μεσοκοιλιακού Διαφράγματος, Κωνοκορμικό Διάφραγμα-Ο Σχηματισμός Διαφράγματος στον Αρτηριακό Κορμό και στον Αρτηριακό Κώνο). Σχηματισμός Κολποκοιλιακών και Μηνοειδών Βαλβίδων. Σχηματισμός Ερεθισματαγωγού Συστήματος Καρδιάς. Συγγενείς Ανωμαλίες. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Η ανάπτυξη του Αγγειακού Συστήματος: Αρτηριακό σύστημα: Αορτικός Σάκος, Αορτικά Τόξα, Παράγωγα των Αορτικών Τόξων. Οι Λεκιθικές και οι Ομφαλικές Αρτηρίες. Το Φλεβικό Σύστημα στο Έμβρυο, οι Λεκιθικές Φλέβες, οι Ομφαλικές Φλέβες, οι Κύριες Φλέβες. Εμβρυϊκή Κυκλοφορία. Αλλαγές της Κυκλοφορίας του Αίματος κατά την γέννηση. Ανάπτυξη Λεμφικού Συστήματος (Λεμφικοί Σάκοι και Λεμφικοί Πόροι). Συγγενείς Ανωμαλίες. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Αναπνευστικό Σύστημα: Η Αρχική Καταβολή του Αναπνευστικού Συστήματος, η Λαρυγγοτραχειακή Αύλακα, το Λαρυγγοτραχειακό Εκκόλπωμα, η Ανάπτυξη του Λάρυγγος, το Τραχειοαναπνευστικο η Πνευμονικό Βλάστημα, η Εξέλιξη Του Τραχειοαναπνευστικού Βλαστήματος, η ανάπτυξη 121

127 του Τραχειοοισοφαγικού Διαφράγματος, η Διάπλαση της Τραχείας και των Καταβολών των Πνευμόνων, Ανωμαλίες στον Σχηματισμό της Ανάπτυξης της Τραχείας, οι Περικαρδιοπεριτοναϊκοί Πόροι, οι Υπεζωκοτοπερικαρδιακές Πτυχές και οι Υπεζωκοτοπεριτοναϊκοί Υμένες Η Σωληνογένεση (tubulogenesis) και η Διακλάδωση (branching) και η αντίδραση του Επιθήλιου με το Υποκείμενο Σπλαγχνικό Μεσόδερμα Ωρίμανση Πνευμόνων (Εμβρυϊκή, Ψευδοαδενική, Σωληνώδης Περίοδος, Περίοδος τελικών σάκων, Κυψελιδική Περίοδος) Σύνδρομο Αναπνευστικής Δυσχέρειας Των Πρόωρων Νεογνών, Νόσος Υαλίνης Μεμβράνης Συγγενείς Ανωμαλίες Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα Ενδοκρινικό Σύστημα: Φαρυγγικά τόξα και Φαρυγγικοί Θύλακοι, το Ενδόδερμα των Φαρυγγικών Θυλάκων και τα Παράγωγα του (οι Παραθυρεοειδείς αδένες, ο Θύμος, και ο Θυρεοειδής αδένας). Καταβολή Του Θυρεοειδούς Αδένα. Μετανάστευση του Θυρεοειδικού Βλαστήματος και Θυρεογλωσσικός Πόρος. Τελοβραγχιακά Σωμάτια και Παραθυλακιώδη Κύτταρα του Θυρεοειδούς Αδένα. Θυρεοειδής Αδένας Συγγενείς Ανωμαλίες. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Παραθυρεοειδείς Αδένες Άνω και Κάτω και Τρίτος και Τέταρτος Φαρυγγικός Θύλακος. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Καταβολή Επινεφριδίων (Φλοιός και Μεσοθήλιο - Μυελός και Κύτταρα Της Νευρικής Ακρολοφίας). Εμβρυϊκός και Οριστικός Επινεφριδιακός Φλοιός. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα Καταβολή Υπόφυσης, Διεγκέφαλος Επαγωγικά Γεγονότα: Δημιουργία της Χοανικής Απόφυσης 122

128 Διεγκέφαλος Επαγωγικά Γεγονότα: Δημιουργία του Θυλάκου του Rathke. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Καταβολή Θύμου αδένα και Τρίτος Φαρυγγικός Θύλακος. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Η Οροφή του Διεγκεφάλου και η Καταβολή της Επίφυσης. Κλινικές Συσχετίσεις και Κλινικά Προβλήματα. Πεπτικό Σύστημα: Το πρόσθιο έντερο. Διάπλαση Οισοφάγου, Διάπλαση Στομάχου, Επιπλοϊκός Θύλακος, Διάπλαση του Δωδεκαδακτύλου, Διάπλαση του Ήπατος και των Εξωηπατικών Χοληφόρων Πόρων, Διάπλαση του Παγκρέατος. Το Μέσο Έντερο, Περιστροφή της Αγκύλης του Μέσου Εντέρου. Το τυφλό και η Σκωληκοειδής Απόφυση. Το Οπίσθιο Έντερο Κλοάκη, ο Πρωκτικός Σωλήνας. Κλινικές Συσχετίσεις-Κλινικά Προβλήματα. Ουρογεννητικό σύστημα: Σχηματισμός απεκκριτικών μονάδων - πρόνεφρος - μετάνεφρος Διαντίδραση ουρητηρικής καταβολής -μεσεγχύματος - σχηματισμός πυελοκαλυκικού συστήματος. Κανόνας Weigert-Meyer, Μηχανισμός κυστεοουρητηρικής παλινδρόμησης, Συγγ. Ανωμαλίες. Συγγενείς Ανωμαλίες νεφρών (αριθμός-θέση-πεταλοειδής νεφρόςσπογγοειδής νεφρός κα). Σχηματισμός κατώτερου ουροποιητικού-ουροδόχος κύστη-ουρήθρα. Συγγενείς Ανωμαλίες. Γονάδες-συγκριτική εμβρυολογία άρρενος-θήλεος. Ωρίμανση γονάδων-σπερματογένεση-ωοθυλακιογένεση. Αλληλεπίδραση γονάδων-έσω γεννητικών οργάνων. Σχηματισμός έξω γεννητικών οργάνων-επίδραση ορμονικών παραγόντων. Συγγενείς ανωμαλίες. Κλινικά προβλήματα. 123

129 Κεφαλή και λαιμός: Φαρυγγικά τόξα, φαρυγγικές σχισμές, φαρυγγικοί θύλακοι: εμβρυϊκή ανάπτυξη και παράγωγά τους. Εμβρυϊκή ανάπτυξη του προσώπου. Συγγενείς ανωμαλίες, Σχιστίες. Ους: Εμβρυϊκή ανάπτυξη του έσω, μέσου και έξω ωτός, Συγγενείς ανωμαλίες. Οφθαλμός: Εμβρυϊκή ανάπτυξη του αμφιβληστροειδούς, του χοριοειδούς και του σκληρού χιτώνα. Εμβρυϊκή ανάπτυξη του φακού, του υαλοειδούς σώματος, Συγγενείς ανωμαλίες. Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Επαγωγή του νευροεξωδέρματος, Νευρική πλάκα, Νευρικές πτυχές, Νευρικός σωλήνας, Εμβρυϊκή ανάπτυξη του νωτιαίου μυελού και του εγκεφάλου, Συγγενείς ανωμαλίες. Εργαστήρια 1. Εργαστήριο Κυκλοφορικού Συστήματος 2. Εργαστήριο Αναπνευστικού Συστήματος 3. Εργαστήριο Πεπτικού Συστήματος Ι 4. Εργαστήριο Πεπτικού Συστήματος ΙΙ 5. Εργαστήριο Ουροποιητικού Συστήματος 6. Εργαστήριο Ενδοκρινικού Συστήματος 7. Εργαστήριο Γεννητικού Συστήματος Θήλεος 8. Εργαστήριο Γεννητικού Συστήματος Άρρενος ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙ Α ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜ 2 ο Έτος, Δ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) H Νευροανατομία αποτελεί το ήμισυ του μαθήματος Νευροεπιστήμες. 124

130 ΕΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια/Φροντιστήρια: 3 (την εβδομάδα/φοιτητή) 6 Μ. Ασημακοπούλου Εισαγωγή: Η μελέτη της λειτουργικής ανατομικής του εγκεφάλου, με σκοπό την κατανόηση του του βιολογικού υπόβαθρου των ασθενειών του Νευρικού Συστήματος. Μέσα από κλινικά προβλήματα διερευνώνται οι δυσλειτουργίες που απαντώνται στο Νευρικό Σύστημα του ανθρώπου, οι οποίες, ποικίλουν από απλές κινητικές και αισθητικές δυσλειτουργίες, έως πιο περίπλοκες, όπως οι αφασίες, η αμνησία και οι αγνωσίες. Μεθοδολογία: - Διαλέξεις, με στόχο την κατανόηση των νευρωνικών κυκλωμάτων και μηχανισμών που διέπουν τη λειτουργία του εγκεφάλου του ανθρώπου με έμφαση στις κλινικές συσχετίσεις σε αντίστοιχες δυσλειτουργίες. - Εργαστηριακές ασκήσεις, σε μικρές ομάδες φοιτητών, οι οποίες περιλαμβάνουν μελέτη της ανατομίας του εγκεφάλου του ανθρώπου με τη βοήθεια νωπών παρασκευασμάτων, προπλασμάτων και ιστολογικών παρασκευασμάτων και απεικονιστικών μεθόδων (Μαγνητική τομογραφία και Virtual Anatomy). - Παρουσίαση και συζήτηση κλινικών προβλημάτων, με τη συνεργασία ειδικευμένων ιατρών στη Νευρολογία/Νευροχειρουργική, σε μικρές ομάδες φοιτητών. - Εκπαιδευτικό υλικό στο e-class (διαλέξεις, εκπαιδευτικοί στόχοι, κλινικά προβλήματα, χρήσιμοι 125

131 ιστότοποι, περιοδικά) Περιεχόμενα: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Δομή του νευρώνα, Νευρογλοία, Οργάνωση του Νευρικού Ιστού Δομή και Λειτουργική Τοπογραφία των τμημάτων του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (Νωτιαίος μυελός, Εγκεφαλικό Στέλεχος, Διάμεσος εγκέφαλος, Τελικός εγκέφαλος, Παρεγκεφαλίδα), Οι μήνιγγες Οργάνωση του Νευρικού Συστήματος σε Επιμήκη Συστήματα και Οριζόντια Επίπεδα Διάγνωση των Νευρολογικών Ασθενειών: Ανατομική Εντόπιση ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Εμβρυϊκή Ανάπτυξη (Νευρικός Σωλήνας, Νευρικές Ακρολοφίες, Μηχανισμοί δημιουργίας των συνάψεων, Ο ρόλος του μικροπεριβάλλοντος στην ανάπτυξη του Νευρικού Συστήματος) Μετ-εμβρυϊκή Ανάπτυξη ΕΠΙΜΗΚΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Αισθητικά Συστήματα Μορφές αισθητικότητας, Υποδοχείς αισθητικότητας, Αισθητικές Ινες Οδοί Αισθητικότητας: Σωματικής Αισθητικότητας (Πόνου, Θερμοκρασίας, Αδράς Αφής, Διακριτικής Αφής, Συνειδητής εν τω βάθει Αισθητικότητας και άλλες ανιούσες Σωματοαισθητικές οδοί), Μη Συνειδητής Αισθητικότητας (Νωτιαιο-παρεγκεφαλιδικά δεμάτια), Ειδική Σωματική Αισθητικότητα (Όραση, Ακοή, Ισορροπία), και Ειδική Σπλαχνική Αισθητικότητα (Όσφρηση, Γεύση) Κινητικά Συστήματα Κατώτεροι Κινητικοί Νευρώνες και Μύες, Αντανακλαστικά, Μυϊκός τόνος, Βλάβη του Κατώτερου Κινητικού Νευρώνα και Αναγέννηση 126

132 Πυραμιδικό δεμάτιο (Φλοιονωτιαίο), Έμμεσες Φλοιονωτιαίες Οδοί Κινητικός Φλοιός και έλεγχος των εκουσίων κινήσεων Συμπτώματα από Βλάβη στον Ανώτερο Κινητικό Νευρώνα Βασικά γάγγλια (Δομή και Συνδέσεις, Κυκλώματα Ελέγχου του Κινητικού Συστήματος, Ασθένειες που σχετίζονται με βλάβη των Βασικών Γαγγλίων) Παρεγκεφαλίδα (Υποδιαιρέσεις, Προσαγωγές και Απαγωγές Ίνες, Κυκλώματα ελέγχου του Κινητικού Συστήματος, Λειτουργίες της παρεγκεφαλίδας και Συμπτώματα σε ασθένειες) Οφθαλμοκινητικό Σύστημα (Κινήσεις των Οφθαλμών και Οφθαλμοκινητικοί Μύες, Εγκεφαλικό Στέλεχος και Παρεγκεφαλιδικός Έλεγχος των κινήσεων των Οφθαλμών, Φλοιϊκός Έλεγχος των κινήσεων των Οφθαλμών) Σύστημα Ρύθμισης Εσωτερικού Περιβάλλοντος Λειτουργική Ανατομική Σπλαχνικοί Κινητικοί Νευρώνες: Συμπαθητικό και Παρασυμπαθητικό Σύστημα Σπλαχνικοί Αισθητικοί Νευρώνες και Σπλαχνικά Αντανακλαστικά Κλινικές Συσχετίσεις Σύστημα Συνείδησης Λειτουργική Ανατομική Κλινικές Συσχετίσεις Το Σύστημα των Κοιλιών του Εγκεφάλου και Το Εγκεφαλο-Νωτιαίο Υγρό Αγγείωση του ΚΝΣ (Εγκεφαλική Αιμάτωση και Αιματο-Εγκεφαλικός Φραγμός, Αρτηριακό Σύστημα, Φλεβικό Σύστημα, Kλινικές Συσχετίσεις) ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ Περιφερικό επίπεδο Επανάληψη των στόχων που έχουν συμπεριληφθεί στην ύλη της Ανατομίας Ι Σπονδυλικό επίπεδο Ανατομία και Λειτουργίες του Νωτιαίου Μυελού 127

133 Νωτιαία Αντανακλαστικά Κλινικές Συσχετίσεις Υποσκηνίδιο επίπεδο Ανατομία και Λειτουργίες του Εγκεφαλικού Στελέχους Εγκεφαλικό Στέλεχος και Πυρήνες Κρανιακών Νεύρων Ανατομία και Λειτουργίες της Παρεγκεφαλίδας Ακουστικό και Αιθουσαίο Σύστημα Κλινικές Συσχετίσεις Υπερσκηνίδιο επίπεδο Θάλαμος, Υποθάλαμος Οπτικό Σύστημα Τελικός Εγκέφαλος (Οργάνωση, Συνδέσεις και Λειτουργίες του Φλοιού των Εγκεφαλικών Ημισφαιρίων) Δομές και λειτουργίες του Μεταιχμιακού (Λιμπικού) Συστήματος Κλινικές Συσχετίσεις Εργαστηριακές ασκήσεις (υποχρεωτικές): 1. Δομές Σπονδυλικού επιπέδου Νωτιαίος μυελός: Μακρο-μικροσκοπική ανατομική Ρίζες νωτιαίων νεύρων, νωτιαία νεύρα, μήνιγγες Αγγείωση του νωτιαίου μυελού 2. Δομές του υποσκηνιδίου επιπέδου (οπισθίου βόθρου) Εγκεφαλικό στέλεχος (προμήκης, γέφυρα, μέσος εγκέφαλος): Μακρο-μικροσκοπική ανατομική Εγκεφαλικό στέλεχος και κρανιακά νεύρα: πυρήνες, έκφυση και λειτουργία Παρεγκεφαλίδα: Μακρο-μικροσκοπική ανατομική Αγγείωση του εγκεφαλικού στελέχους και παρεγκεφαλίδας 128

134 3. Δομές του υπερσκηνιδίου επιπέδου Διάμεσος εγκέφαλος (θάλαμος, υποθάλαμος, επιθάλαμος, υποθαλάμια χώρα): Μακρομικροσκοπική ανατομική Εγκεφαλικά ημισφαίρια (βασικά γάγγλια, λευκή ουσία, φλοιός): Μακρο-μικροσκοπική ανατομική Αγγείωση των δομών του υπερσκηνιδίου επιπέδου 4. Ανιόντα δεμάτια: Τοπογραφική ανατομική στο Σπονδυλικό, Υποσκηνίδιο και Υπερσκηνίδιο επίπεδο 5. Κατιόντα δεμάτια: Τοπογραφική ανατομική στο Σπονδυλικό, Υποσκηνίδιο και Υπερσκηνίδιο επίπεδο Φροντιστήρια (υποχρεωτικά): 1. Διάγνωση των δυσλειτουργιών στο Νευρικό Σύστημα και ανατομική εντόπιση Απλά κλινικά προβλήματα προκειμένου οι φοιτητές να εξοικειωθούν με την εντόπιση νευρολογικών δυσλειτουργιών βάσει συμπτωμάτων. 2. Αισθητικά συστήματα Κλινικά σύνδρομα του νωτιαίου μυελού και αισθητικές δυσλειτουργίες από βλάβες στο υποσκηνίδιο και υπερσκηνίδιο επίπεδο. 3. Κινητικά συστήματα (Οδοί άμεσης και έμμεσης ενεργοποίησης, Κυκλώματα ελέγχου-βασικά γάγγλια, παρεγκεφαλίδα) Κλινικά προβλήματα που αφορούν βλάβη των κατιουσών οδών, των βασικών γαγγλίων και της παρεγκεφαλίδας. 4. Αγγείωση του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού Κλινικά προβλήματα σχετικά με τα αγγειακά σύνδρομα, ανευρύσματα, υπαραχνοειδή και εγκεφαλική αιμορραγία. 5. Α. Αιθουσαίο σύστημα, Οφθαλμοκινητικό σύστημα, Οπτικό σύστημα και κλινικές συσχετίσεις, Β. Σύστημα συνείδησης και κλινικές συσχετίσεις 129

135 ΠΑΘΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΘΗΣΕΩΝ 3 ο Έτος, Ε Εξάμηνο (κατ επιλογήν) ΟΣΤΙΤΗ ΙΣΤΟΥ Ώρες Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: 2, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 4 Διδάσκοντες Δ. Παπαχρήστου Περιγραφή Το μάθημα στοχεύει: α) στην παρουσίαση των σύγχρονων βασικών μοριακών και κυτταρικών μηχανισμών που διέπουν την φυσιολογική λειτουργία του οστίτη ιστού και του χόνδρου, β) στην εμπέδωση των μηχανισμών που ενέχονται στην παθογένεια συγκεκριμένων μεταβολικών, τραυματικών, εκφυλιστικών, φλεγμονωδών και νεοπλασματικών σκελετικών νοσημάτων, γ) στην κατανόηση του τρόπου εφαρμογής των ανωτέρω πληροφοριών στη σύγχρονη διάγνωση και θεραπεία των παθήσεων οστού και χόνδρου. Το μάθημα διδάσκεται στο 5 ο εξάμηνο σπουδών με 2 ώρες / εβδομάδα. Η διδασκαλία του μαθήματος προϋποθέτει τη γνώση της δομικής/μορφολογικής και λειτουργικής οργάνωσης του οστού, του χόνδρου και των άλλων ιστών του ανθρωπίνου σώματος που αποτελούν το αντικείμενο των βασικών μαθημάτων «Ανατομία Ι&ΙΙ», «Ιστολογία-Εμβρυολογία Ι&ΙΙ». Στο μάθημα αυτό θα παρουσιαστούν/αναλυθούν οι εξής θεματικές ενότητες: Βασικές αρχές ιστολογίας, εμβρυολογίας και μοριακής βιολογίας οστίτη ιστού και χόνδρου Μοριακοί μηχανισμοί ρύθμισης της ενδοχόνδριας και ενδομεμβρανώδους οστεοποίησης Ιστολογικές, ιστοχημικές και μοριακές μέθοδοι μελέτης των οστικών νοσημάτων Μονοπάτια μεταγωγής σήματος και μεταγραφικοί παράγοντες που ρυθμίζουν τη μηχανοεπαγωγή στα οστά Ο ρόλος των micrornas στη ρύθμιση της λειτουργίας οστού και χόνδρου σε φυσιολογικές και παθολογικές καταστάσεις 130

136 Μοριακή ανατομική της πώρωσης των καταγμάτων Οστεοπόρωση: από τη μοριακή διάγνωση στην εξατομικευμένη θεραπεία Αιμοποιητικά stem cells και οστά: φίλοι ή εχθροί; Οστικές μεταστάσεις: Από τα κυτταρικά και μοριακά μονοπάτια στη βιολογική θεραπεία Μοριακοί μηχανισμοί που ενέχονται στην παθογένεια των σαρκωμάτων: νέα «μονοπάτια» προς σύγχρονες θεραπευτικές προσεγγίσεις Οστεοαρθίτιδα: Σηματοδοτικά μονοπάτια, μοριακή διάγνωση, στοχευμένη θεραπεία Φαρμακογονιδιωματική των νοσημάτων του οστίτη ιστού και του χόνδρου Παχυσαρκία και νοσήματα του οστίτη ιστού και χόνδρου: ποια ακριβώς είναι η σχέση τους; - σύγχρονες αντιλήψεις ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙ ΚΗ ΜΟΡΙΑΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ Ώρες ECTS Διδάσκοντες Περιγραφή 3 ο Έτος, Ε Εξάμηνο (κατ επιλογήν) Διδασκαλία: 2, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) 4 Units Β. Μπράβου Κλινική νευροανατομική Η συμβολή της γνώσης της Νευροανατομίας στην διάγνωση και κατανόηση νευρολογικών και νευροψυχιατρικών νόσων. Μοριακή ανατομική Το μάθημα της Μοριακής Ανατομικής έχει ως στόχο: 131

137 Την μελέτη του φυσιολογικού μοριακού προφίλ των κυττάρων, ιστών και οργάνων του σώματος του ανθρώπου, σε διάφορα στάδια ανάπτυξης, και την συσχέτιση της μοριακής, μικροσκοπικής και υπερμικροσκοπικής τους δομής με την φυσιολογική τους λειτουργία. Την μελέτη των δομικών (σε μοριακό, μικροσκοπικό και υπερμικροσκοπικό επίπεδο) και λειτουργικών διαταραχών των κυττάρων, ιστών και των οργάνων του ανθρωπίνου σώματος που αποτελούν θεμελιώδεις απαντήσεις σε παθολογικά ερεθίσματα και εκδηλώνονται ως νόσοι. Η μορφολογία των ιστών αντανακλά στις περισσότερες περιπτώσεις πολλές διαταραχές σε μοριακό επίπεδο, για την ταυτοποίηση των οποίων είναι απαραίτητη η θεωρητική κατάρτιση μοριακών τεχνικών, η οποία πρέπει να συνοδεύεται απαραιτήτως και από την ικανότητα πρακτικής εφαρμογής αυτών (πχ. τεχνικές ανάλυσης DNA, RNA και πρωτεϊνών). H ύλη του μαθήματος περιλαμβάνει: ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΚΗ Νευροανατομικό Υπόστρωμα Ενδοκρανιακής Υπέρτασης και εγκεφαλικού οιδήματος, Νευροανατομικό Υπόστρωμα νευροεκφυλιστικων παθήσεων, Νευροανατομικό Υπόστρωμα φλεγμονωδών και αυτοάνοσων παθήσεων, Νευροανατομικό Υπόστρωμα κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων και αγγειακών εγκεφαλικών παθήσεων, Νευροανατομικό υπόστρωμα όγκων εγκεφάλου και διαταραχών λόγου, Νευροανατομικό υπόστρωμα του στρες, του φόβου και του άγχους, Νευροανατομικό υπόστρωμα της κατάθλιψης και των ψυχώσεων, Νευροανατομικό υπόστρωμα της συναισθηματικής ταύτισης και του αυτισμού, Νευροανατομικό υπόστρωμα εθισμού ΜΟΡΙΑΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ Μοριακή Αναπτυξιακή Ανατομική πχ (Επικοινωνία κυττάρου με κύτταρο κατά την ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισμού: επιθηλιακή - μεσεγχυματική διαντίδραση και παρακρινείς παράγοντες), 132

138 Μοριακή Ανατομική των κυττάρων του σώματος του Ανθρώπου πχ (Ενδοθηλιακού κυττάρου, ποδοκυττάρου, καλυκοειδούς κυττάρου), Μοριακή Ανατομική των Βασικών Ιστών του σώματος του Ανθρώπου Π.Χ. (Μοριακή Ανατομική Επιθηλιακού ιστού), Μοριακή Ανατομική Οργάνων του σώματος του Ανθρώπου πχ (Μοριακή Ανατομική νεφρών και σπειραματική νεφρική νόσος). Μοριακή Ανατομική Γήρανσης Ιστών και Οργάνων του σώματος του Ανθρώπου πχ ( Γήρανση και εγκέφαλος). Οι φοιτητές βαθμολογούνται με βάση την ενεργό συμμετοχή τους στις παρουσιάσεις των ομιλητών και με βάση σύντομες δικές τους παρουσιάσεις. 133

139 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ.: , fax: _ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθύντρια Καθ. Αδαμαντία Μητσάκου Καθηγήτρια Αδαμαντία Μητσάκου Σταύρος Ταραβήρας Αναπλ. Καθηγητές Κων/νος Παπαθεοδωρόπουλος, Γεώργιος Σταθόπουλος. Επίκ. Γεωργία Βουκελάτου Καθηγήτρια Λέκτορες - Ε.Τ.Ε.Π. - * Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι (κατά το ισχύον πρόγραμμα σπουδών). Σκοπός των μαθημάτων της Φυσιολογίας είναι η διδασκαλία στους φοιτητές της Ιατρικής των φυσιολογικών λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού και των επιδράσεων των μεταβολών του εξωτερικού περιβάλλοντος στις λειτουργίες αυτές. 134

140 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ 1 ο Έτος, Β Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ι Ώρες Διδασκαλία: 6, Εργαστήρια/Φροντιστήρια: 3, (την εβδομάδα) ECTS Units 6 Διδάσκοντες Κ. Παπαθεοδωρόπουλος, Γ. Σταθόπουλος, Σ. Ταραβήρας (Διδασκαλία). Κ. Παπαθεοδωρόπουλος, Γ. Σταθόπουλος, Σ. Ταραβήρας (Εργαστήρια/Φροντιστήρια). Γ. Σταθόπουλος Συντονιστής Περιγραφή Γενική Φυσιολογία Ορισμός, βασικές αρχές και στόχοι της Φυσιολογίας. Λειτουργική οργάνωση του ανθρωπίνου σώματος, έλεγχος του εσωτερικού περιβάλλοντος (ομοιόσταση και βασικοί μηχανισμοί της), διακυτταρική επικοινωνία και μεταβολισμός ενέργειας. Γενικές λειτουργίες ζώντων κυττάρων, συστημάτων και οργανισμών. Διακίνηση μέσα από την κυτταρική μεμβράνη και αντλία καλίουνατρίου. Κατανομή και σύνθεση των υγρών του σώματος. Ηλεκτροφυσιολογία της Μεμβράνης Σημαντικότητα μελέτης της ηλεκτροφυσιολογικής δραστηριότητας στην μεμβράνη. Γενικές αρχές λειτουργικής οργάνωσης των διεγέρσιμων κυττάρων. Ιοντικοί δίαυλοι. Μεμβρανική διαπερατότητα. Χημειοελεγχόμενοι και τασεοελεγχόμενοι ιοντικοί δίαυλοι. Δυναμικό ισορροπίας ιόντος. Ηλεκτροχημική ισορροπία. Ηλεκτρικό μεμβρανικό δυναμικό. Μεμβρανικό δυναμικό ηρεμίας. Ηλεκτρεγερτική δύναμη ιόντος. Τοπικά δυναμικά και δυναμικό ενεργείας (ΔΕ). Ουδός ή κατώφλιο στην δημιουργία του ΔΕ. Μηχανισμός πρόκλησης ΔΕ. Περίοδος απόλυτης και σχετικής 135

141 ανερεθιστότητας. Δυναμικό ενεργείας σε νευρικά και μυϊκά κύτταρα. ΔΕ σε καρδιακά μυϊκά κύτταρα. Τροποποίηση ηλεκτρικής δραστηριότητας των καρδιακών μυϊκών κυττάρων. Φυσιολογία Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος Θέση του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ) στο γενικό πλαίσιο του νευρικού συστήματος και γενικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του. Ο ρόλος του υποθαλάμου. Χαρακτηριστικά των λειτουργιών του ΑΝΣ. Λειτυοργίες των δύο συστατικών του ΑΝΣ: Συμπαθητικό και Παρασυμπαθητικό ΑΝΣ. Νευροδιαβιβαστές στο ΑΝΣ: Ακετυλοχολίνη και Νοραδρεναλίνη. Δράσεις των χολινεργικών και αδρενεργικών υποδοχέων. Παραδείγματα δράσεις του ΑΝΣ. Ρύθμιση δύναμης μυϊκής σύσπασης στην καρδιά. Φυσιολογία Μυϊκού Κυττάρου Τύποι μυϊκών κυττάρων. Συνοπτική ηλεκτροφυσιολογία της νευρομυϊκής σύναψης. Κινητική μονάδα. Σύσταση σκελετικής μυϊκής ίνας. Ηλεκτρομηχανική σύζευξη στον σκελετικό μύ (σύζευξη διέγερσηςσυστολής). Κύκλος εγκάρσιας γέφυρας. Μηχανικές ιδιότητες μυός. Ισομετρική και ισοτονική συστολή. Διαβάθμιση μυϊκής δύναμης. Παράγοντες καθορισμού μυϊκής τάσης. Ενεργειακές απαιτήσεις και ενεργειακές πηγές κατά την μυϊκή σύσπαση. Μυϊκός κάματος. Τύποι σκελετικών μυϊκών ινών. Μυϊκή δυσλειτουργία. Οι τρείς τύποι μυών. Μοριακή Κυτταρική Φυσιολογία - Κυτταρική Σηματοδότηση Αρχές φυσιολογικής ρύθμισης. Μορφές επικοινωνίας και σηματοδότησης. Μοριακή βάση κυτταρικής σηματοδήτησης. Μορφές κυτταρικής σηματοδότησης. Περιγραφή χημικών σηματοδοτικών μορίων και μονοπατιών που επηρεάζουν την κυτταρική ομοιοστασία 136

142 Φυσιολογία του αίματος Σύσταση και φυσιολογική λειτουργία του αίματος. Τα κύτταρα του αίματος μορφολογικά χαρακτηριστικά, οντογένεση και λειτουργία. Ερυθρά αιμοσφαίρια χαρακτηριστικά, λειτουργία (Βασική δομή της αιμοσφαιρίνης και ο ρόλος της στην μεταφορά O2, Διατροφικές ελλείψεις που οδηγούν σε αναιμία, Μεταβολισμός σιδήρου, Αιμοσφαιρινοπάθειες-Δρεπανοκυτταρική αναιμία). Αιμόσταση (Αιμοπεταλιακή συσσώρευση, Δημιουργία πήγματος θρόμβου, Αναστολή πήξης, Ινωδολυτικό σύστημα, Αντιπηκτικά φάρμακα), Κύτταρα ανοσοποιητικού συστήματος, Μη ειδικοί ανοσολογικοι μηχανισμοί, Φλεγμονή, Φαγοκυττάρωση, Συμπλήρωμα: Ενεργοποίηση και Λειτουργία, Ειδική ανοσολογική άμυνα (Μηχανισμοί επίκτητης λειτουργίας, Ανοσολογικές αποκρίσεις που απαιτούν αντισώματα, Αντιγόνα Αντισώματα, Θεωρία κλωνικής επιλογής, Ενεργοποίηση Β και Τ κυττάρων, Ανοσολογική απόκριση που διαμεσολαβείται από αντισώματα, Επιβλαβείς ανοσολογικές απαντήσεις, Απόρριψη μοσχευμάτων, Ομάδες αίματος, Αλλεργικές αντιδράσεις υπερευαισθησίας). Φυσιολογία του κυκλοφορικού συστήματος Φυσιολογία της διέγερσης της καρδιάς. Δράση του νευρικού συστήματος στη διέγερση. Φυσιολογικό και παθολογικό ηλεκτροκαρδιογράφημα. Καρδιακές αρρυθμίες, μηχανισμοί επέλευσης. Φυσιολογία της καρδιακής συστολής. Ογκος παλμού και κατά λεπτό όγκος του αίματος. Ρύθμιση της έντασης της συστολής της καρδιάς (δράση αυτόνομου νευρικού συστήματος, νόμος Starling, δράση ιόντων, φαρμάκων, θερμοκρασίες, συχνότητες κακώσεων κλπ. ). Φλεβογράφημα. Ήχοι της καρδιάς. Δυναμική της ροής του αίματος. Συστηματική και πνευμονική κυκλοφορία. Ροή του αίματος στις αρτηρίες. Αρτηριακή πίεση. Ροή του αίματος στα αρτηρίδια και τριχοειδή. Λεμφικό σύστημα. Οίδημα. Τοπικός και ιστικός έλεγχος της αιματικής ροής διά μέσου των ιστών. Νευρική και χημική ρύθμιση. Βραχυπρόθεσμη ρύθμιση της μέσης αρτηριακής πίεσης. Νευρικά αντανακλαστικά και ορμονικοί μηχανισμοί ταχέος ελέγχου της πίεσης. Μακροπρόθεσμη ρύθμιση της μέσης αρτηριακής πίεσης. Υπέρταση. Στεφανιαία αιματική ροή, έμφραγμα του μυοκαρδίου, καρδιακή ανεπάρκεια. Αιματική ροή κατά την ορθία στάση. Επίδραση της βαρύτητας. Αιματική ροή κατά την άσκηση. Εγκεφαλική, 137

143 σπλαχνική, δερματική ροή. Κυκλοφορική καταπληξία. Φυσιολογία του αναπνευστικού συστήματος Γενική δομή και οργάνωση του αναπνευστικού συστήματος. Αεραγωγοί, κυψελίδες, αναπνευστική μονάδα. Πιέσεις και συγκεντρώσεις αναπνευστικών αερίων. Νόμοι των αερίων, διάχυση, ροή αέρα. Πνευμονική και βρογχική κυκλοφορία. Στατική και δυναμική μηχανική του αναπνευστικού συστήματος. Σπιρομετρία και πληθυσμογραφία. Αντιστάσεις αεραγωγών, διατασιμότητα πνευμόνων και αναπνευστικοί όγκοι και ροές. Επιφανειοδραστικός παράγοντας και επιφανειακή τάση. Ανταλλαγή και μεταφορά των αναπνευστικών αερίων. Διάχυση στην κυψελιδοτριχοειδική μεμβράνη. Αιμοσφαιρίνες και μεταφορά οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα. Οξεοβασική ισορροπία και διαταραχές της. Έλεγχος της αναπνευστικής λειτουργίας. Αναπνευστικά κέντρα, κεντρικοί και περιφερικοί χημειοϋποδοχείς και αναπνευστικά αντανακλαστικά. Απόκριση αερισμού στο οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα. Φυσιολογικό πρότυπο αναπνοής στην ηρεμία και την άσκηση. Παθολογικά πρότυπα αναπνοής. Μη αναπνευστικές λειτουργίες του αναπνευστικού συστήματος. Ανοσολογία του αναπνευστικού συστήματος. Παθοφυσιολογία αναπνευστικού συστήματος. Περιοριστικές και αποφρακτικές πνευμονοπάθειες. Διάμεσες πνευμονοπάθειες. Σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας νεογνών και ενηλίκων. Υποξαιμία, υποξία και καταπληξία. Αναπνευστική ανεπάρκεια υποξαιμικού και υπερκαπνικού τύπου. Ερμηνεία αερίων αίματος. Παθοβιολογία καρκίνου πνεύμονα. Φροντιστηριακές-Εργαστηριακές Ασκήσεις (τρίωρες ασκήσεις σε ομάδες φοιτητών) 1. Εργαστηριακή Άσκηση Ενότητας: Φυσιολογία Αίματος Προσδιορισμός λευκοκυτταρικού τύπου, Προσδιορισμός ομάδων αίματος, Προσδιορισμός Ταχύτητα καθίζησης ερυθρών αιμοσφαιρίων, Προσδιορισμός Αιματοκρίτη 2. Λήψη και ερμηνεία φυσιολογικού και παθολογικού ηλεκτροκαρδιογραφήματος. Υπολογισμός 138

144 μέσου ηλεκτρικού άξονα. 3. Σπιρομέτρηση και Διαδερμική Οξυμετρία. 4. Φροντιστήριο παθοφυσιολογίας της κυκλοφορικής καταπληξίας. 5. Προσομοίωση σε Η/Υ πειραμάτων που ανέδειξαν τον ιοντικό μηχανισμό δημιουργίας και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των δυναμικών ενέργειας. Μέθοδος ποσοτικοποίησης της διεγερσιμότητας. Καμπύλη διεγερσιμότητας, Ρεοβάση και Χροναξία. Παράγοντες μεταβολής της διεγερσιμότητας. Διαταραχές ηλεκτρολυτών. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ 2 ο Έτος, Γ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) ΙΙ Ώρες Διδασκαλία: 5, Εργαστήρια/Φροντιστήρια: 3 (την εβδομάδα) ECTS Units 8 Διδάσκοντες Γ. Βουκελάτου, Α. Μητσάκου, Κ. Παπαθεοδωρόπουλος, Σ. Ταραβήρας (Διδασκαλία). Γ. Βουκελάτου, Σ. Ταραβήρας (Εργαστήρια/Φροντιστήρια). Γ. Βουκελάτου Συντονίστρια Περιγραφή Φυσιολογία του ουροποιητικού συστήματος: Λειτουργική ανατομική των νεφρών. Παραγωγή σπειραματικού διηθήματος. Νεφρική κάθαρση ουσιών. Νεφρική ροή αίματος. Μηχανισμός σπειραματικής διήθησης και ρύθμιση αυτού. Μηχανισμοί αυτορρύθμισης της νεφρικής αιματικής ροής και του ρυθμού σπειραματικής διήθησης. Μεταφορά νατρίου, χλωρίου και ύδατος στο νεφρικό σωληνάριο. Διουρητικά φάρμακα. Νεφρική ρύθμιση της μεταφοράς νατρίου και χλωρίου. Ρόλος του συστήματος ρενίνης-αγγειοτασίνης- 139

145 αλδοστερόνης. Νεφρική διαχείριση της ουρίας, της γλυκόζης, των φωσφορικών ιόντων και του ασβεστίου. Μεταφορά του καλίου στον νεφρώνα και ρύθμιση της ομοιόστασης του καλίου. Ρύθμιση των υγρών του σώματος και των συστατικών τους από τους νεφρούς και το μηχανισμό της δίψας. Μηχανισμός αραίωσης και συμπύκνωσης των ούρων. Ρόλος της αντιδιουρητικής ορμόνης στη συμπύκνωση των ούρων. Συμμετοχή των νεφρών στη ρύθμιση της οξεοβασικής ισορροπίας. Φυσιολογία του ενδοκρινικού συστήματος και της αναπαραγωγής Εισαγωγή- σύντομη αναδρομή στην ιστορία της Ενδοκρινολογίας. Γενικές αρχές λειτουργίας του Ενδοκρινικού Συστήματος. Υπόφυση, πρόσθιος και οπίσθιος λοβός, σχέσεις με τον υποθάλαμο. Ορμόνες της αύξησης, παθοφυσιολογία των διαταραχών της αυξητικής ορμόνης. Θυρεοειδής αδένας, Υποθυρεοειδισμός-Υπερθυρεοειδισμός. Επινεφρίδια: ορμόνες του φλοιού των επινεφριδίων, φυσιολογία των γλυκοκορτικοειδών. Λειτουργία του φλοιού των επινεφριδίων κατά τη διάρκεια του στρες. Σχέση μεταξύ του ενδοκρινικού, νευρικού και ανοσοποιητικού συστήματος. Αρχές της ορμονικής ολοκλήρωσης. Ορμόνες του γαστρεντερικού σωλήνα. Πάγκρεας: Ορμόνες της ενδοκρινούς μοίρας του Παγκρέατος. Ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος-διαβήτης. Ολοκληρωμένη δράση των ορμονών ρύθμισης του μεταβολισμού. Ορμονική ρύθμιση του μεταβολισμού κατά τη διάρκεια πρόσληψης τροφής και κατά την ασιτία. Ρύθμιση της πρόσληψης τροφής από τον υποθάλαμο. Παχυσαρκία και σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ-Μεταβολικό Σύνδρομο. Ορμονική ρύθμιση του ασβεστίου και των φωσφορικών-παραθορμόνη-βιταμίνη D-Καλσιτονίνη. Ορμονική ρύθμιση της αναπαραγωγικής λειτουργίας άρρενος και θήλεος. Παραγωγή και έκκριση γάλακτος. Φυσιολογία του πεπτικού συστήματος: Οργάνωση και έλεγχος του πεπτικού συστήματος Ανατομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά των δομών/οργάνων που συμμετέχουν στο πεπτικό 140

146 σύστημα, Νεύρωση του γαστρεντερικού σωλήνα, Ρύθμιση της λειτουργίας του γαστρεντερικού συστήματος, Γαστρεντερική κινητικότητα, λειτουργία σφικτήρων, Έλεγχος της γαστρεντερικής λειτουργίας από το εντερικό νευρικό σύστημα, το αυτόνομο νευρικό σύστημα και τις ορμονικές εκκρίσεις, Αντανακλαστικό της κατάποσης. Γαστρική λειτουργία: Είδη και λειτουργία κυττάρων του στομάχου, Ρύθμιση έκκρισης γαστρικού οξέος, Μηχανισμοί προστασίας γαστρικού επιθηλίου, Μηχανισμοί που ελέγχουν την πλήρωση και κένωση του στομάχου, Παγκρεατικοί και σιελογόνοι αδένες: δομή και λειτουργία, Σύσταση του σιέλου και κυτταρικοί τύποι που ευθύνονται για την έκκριση του σιέλου, Λειτουργίες του σιέλου, Ποια είναι τα συστατικά του παγκρεατικού υγρού, Ποιες είναι οι κύριες ορμόνες που ελέγχουν τις εκκρίσεις του παγκρέατος, από πού εκκρίνονται και πού δρουν. Μεταβολισμός ουσιών στο ήπαρ - φάση Ι και φάση ΙΙ. Ηπαρ ως όργανο μεταβολισμού και ως αποθηκευτικό όργανο: Συμμετοχή του ήπατος στο μεταβολισμό γλυκόζης, αμινοξέων, λιπών, καθώς και στο μεταβολισμό και αποθήκευση βιταμινών Α, D, Ε, Κ. Σχηματισμός και λειτουργία της χοληδόχου κύστης. Περιγράψτε συνοπτικά τη σύσταση της χολής. Πώς ρυθμίζονται οι εκκρίσεις της χολής. Τροποποίηση του περιεχομένου της χολής. Σύνθεση και επαναπρόσληψη χολικών αλάτων. Απέκκριση της χολερυθρίνης. Ίκτερος, Χολόσταση, Χολολιθίαση. Πέψη και απορρόφηση: Πέψη και απορρόφηση υδατανθράκων: τρόπος και θέσεις που λαμβάνει χώρα η πέψη και η απορρόφηση. Πέψη και απορρόφηση πρωτεϊνών. Γενετικές διαταραχές κορυφαίας μεταφοράς αμινοξέων. Απορρόφηση ύδατος. Πέψη λιπών. Απορρόφηση προϊόντων πέψης των λιπιδίων. Λειτουργίες σταγονιδίων γαλακτώματος και μικκυλίων των χολικών οξέων. Μηχανισμοί που 141

147 προκαλούν δυσανεξία στην λακτόζη. Μηχανισμοί μεταφοράς ιόντων Na+, Cl-, K+, HCO3-. Εκκριτική και ωσμωτική διάρροια. Μοριακή αιτιολογία της κυστικής ίνωσης και επιπτώσεις στη φυσιολογία της απορρόφησης υγρών και ηλεκτρολυτών. Πέψη και απορρόφηση υδατοδιαλυτών βιταμινών. Απορρόφηση ιόντων σιδήρου και ασβεστίου. Θερμορύθμιση Αναγκαιότητα ρύθμισης της σωματικής θερμοκρασίας. Μηχανισμοί μεταφοράς θερμότητας μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος. Θερμοκρασία πυρήνα και επιφάνειας σώματος: ο ρόλος της δερματικής κυκλοφορίας. Μηχανισμοί ρύθμισης της δερματικής κυκλοφορίας. Η έννοια της θερμοουδέτερης ζώνης. Υποθαλαμικοί μηχανισμοί ρύθμισης της θερμοκρασίας. Ρόλος του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Μηχανισμοί θερμικής ισορροπίας κατά την σωματική άσκηση. Σύγκριση μεταξύ υπερθερμίας άσκησης και πυρετού. Περιβαλλοντική υπερθερμία και θερμοπληξία. Θερμοεγκλιματισμός. Ιδιαιτερότητες θερμορύθμισης στα βρέφη και τους ηλικιωμένους. Φροντιστηριακές-Εργαστηριακές Ασκήσεις (τρίωρες ασκήσεις σε ομάδες φοιτητών) 1. Φροντιστήριο ρύθμισης οξεοβασικής ισορροπίας των υγρών του σώματος. 2. Φροντιστήριο Παθοφυσιολογίας του νεφρωσικού συνδρόμου (επίλυση κλινικού προβλήματος) 3. Φροντιστήριο Παθοφυσιολογίας του συνδρόμου Cushing (επίλυση κλινικού προβλήματος) 4. Κλινικό Πρόβλημα, Ενότητα: Φυσιολογία Γαστρεντερικού συστήματος (Διάρροια προκαλούμενη από μόλυνση από το βακτήριο Vibrio cholerae). 142

148 ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓ ΙΑ- ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕ Σ 2 ο Έτος, Δ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) H Νευροφυσιολογία αποτελεί το ήμισυ του μαθήματος Νευροεπιστήμες (2 εκ των 4 ωρών εβδομαδιαία). Ώρες Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια/Φροντιστήρια: 3 (την εβδομάδα) ECTS Units 6 Διδάσκοντες Κ. Παπαθεοδωρόπουλος (Διδασκαλία) Κ. Παπαθεοδωρόπουλος, Σ. Ταραβήρας (Εργαστήρια/Φροντιστήρια) Συντονιστής Κ. Παπαθεοδωρόπουλος 143

149 Περιγραφή Νευροφυσιολογία Διεγερσιμότητα και διάδοση των δυναμικών ενεργείας. Ηλεκτρική και συναπτική επικοινωνία μεταξύ νευρικών κυττάρων. Χαρακτηριστικά χημικής συναπτικής διαβίβασης. Στάδια συναπτικής διαβίβασης. Διαβίβαση στην νευρομυϊκή σύναψη. Τοξίνες και φάρμακα της νευρομυϊκής σύναψης. Βαριά μυασθένεια. Συναπτική διαβίβαση στο ΚΝΣ, χαρακτηριστικά και διαφορές με νευρομυϊκή διαβίβαση. Άμεση και έμμεση συναπτική διαβίβαση. Συστήματα νευροδιαβιβαστών στο ΚΝΣ. Αμινοξέα, Ακετυλοχολίνη, Βιογενείς αμίνες, Νευροπεπτίδια. Υποδοχείς νευροδιαβιβαστών. Ταχείες και βραδείες δράσεις νευροδιαβιβαστών στο ΚΝΣ. Συναπτική ολοκλήρωση. Προσυναπτική αναστολή. Συναπτική πλαστικότητα. Κλασικά παραδείγματα παθοφυσιολογίας του νευρικού κυττάρου. Γενική φυσιολογία των αισθήσεων, ιδιότητες αισθητηκών υποδοχέων. Αισθητική μεταγωγή. Έξω και ιδιοδεκτική αισθητικότητα. Πόνος, Κατηγορίες, Υποδοχείς πόνου, Υπεραλγησία, Κεντρικοί μηχανισμοί ελέγχου του πόνου. Ιδιοδεκτική αισθητικότητα. Αντανακλαστικά: μυοτατικό και άλλα νωτιαία αντανακλαστικά. Υπερνωτιαίος έλεγχος αυτών. Έλεγχος των κινήσεων από πυραμιδικό και εξωπυραμιδικό σύστημα και την παρεγκεφαλίδα. Διατήρηση θέσης και ισορροπίας του σώματος. Ειδικές αισθήσεις, όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση. Δικτυωτός σχηματισμός, ύπνος-εγρήγορση, όνειρα, ηλεκτροεγκεφαλογραφία. Συνείδηση. Μεταιχμιακό σύστημα και λειτουργίες του. Ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες, μνήμη και μάθηση, διαφορετικοί ρόλοι αριστερού και δεξιού ημισφαιρίου του φλοιού. Φυσιολογία του υποθαλάμου και της υπόφυσης. Πείνα και δίψα. Φυσιολογία εγκεφαλονωτιαίου υγρού και των χώρων του. Αιματοεγκεφαλικός φραγμός. Κλασικά παραδείγματα παθοφυσιολογίας του εγκεφάλου Εργαστήρια και Φροντιστήρια νευροφυσιολογίας 1. Σύνθετο Δυναμικό Ενέργειας σε Περιφερικό Νεύρο - Φυσιολογία, Μεθοδολογία & Παθολογία: 144

150 Σύνθετο Δυναμικό Ενέργειας (ΣΔΕ). Μηχανισμός δημιουργίας και διαφορές του από το ΔΕ σε απομονωμένο κύτταρο. Χαρακτηριστικά του ΣΔΕ. Πρόκληση και καταγραφή ΣΔΕ σε περιφερικό νεύρο. Ταχύτητα αγωγής ΣΔΕ. Ρόλος της μυελίνης στην ταχύτητα αγωγής. Κλινικός υπολογισμός διεγερσιμότητας και μέτρηση της ταχύτητας αγωγής ΔΕ σε περιφερικό νεύρο. Κύριες παθολογίες περιφερικού νεύρου. Διαγνωστικός ρόλος των χαρακτηριστικών του ΣΔΕ. 2. Νευρικά Βλαστικά κύτταρα Φυσιολογία των βλαστικών κυττάρων κατά την εμβρυογένεση και την ενήλικη ζωή. Ρόλος των βλαστικών κυττάρων στην ομοιόσταση ιστών και οργάνων με έμφαση στα νευρικά βλαστικά κύτταρα. Θεραπευτικές προοπτικές της αναγεννητικής ιατρικής με έμφαση στη χρήση νευρικών βλαστικών κυττάρων σε νευροεκφυλιστικές νόσους. 3. Επίδειξη ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (προαιρετικό). 145

151 ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ 3 ο Έτος, Ε εξάμηνο (κατ επιλογήν) ΜΝΗΜΟΝΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ Ώρες Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια: -, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 4 Διδάσκων Κ. Παπαθεοδωρόπουλος Περιγραφή Σκοπός & Εκπαιδευτικοί Στόχοι Η μνήμη είναι μια λειτουργία που διέπει σχεδόν το σύνολο της συμπεριφοράς. Είναι μια εγκεφαλική λειτουργία τόσο για την αποτελεσματική καθημερινή λειτουργία του ατόμου στον κοινωνικό του χώρο όσο και για την συγκρότηση της προσωπικότητάς του. Είναι μια περίπλοκη λειτουργία που εμπλέκει σχεδόν κάθε περιοχή του εγκεφάλου. Οι μνημονικές διαδικασίες επηρεάζονται από μεγάλο εύρος παθολογικών καταστάσεων, όπως είναι η νόσος του Alzheimer, το άγχος, η κατάθλιψη, η επιληψία και άλλα ή/και αποτελούν κεντρικά συμπτωματολογικά στοιχεία των καταστάσεων αυτών. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μιά εκθετική αύξηση της επιστημονικής γνώσης γύρω από τη μνημονική λειτουργία σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης, το μοριακό, το συναπτικό, το κυτταρικό, το διακυτταρικό, το συστημικό και το επίπεδο της συμπεριφοράς. Τα δεδομένα αυτά καθιστούν αναγκαία την διδασκαλία του πλαισίου των βασικών γνώσεων γύρω από τη φυσιολογία των μνημονικών λειτουργιών κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών ιατρικών σπουδών. Το μάθημα στοχεύει: α) στην δημιουργία ενός γενικού πλαισίου γνώσης των μνημονικών λειτουργιών στα διάφορα επίπεδα οργάνωσης, από τη συμπεριφορά μέχρι το κυτταρικό επίπεδο, β) στην εμπέδωση της γνώσης των σημαντικών μνημονικών λειτουργιών χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα και κλινικές περιπτώσεις. 146

152 Περιεχόμενο Ορισμοί και κατηγοριοποιήσεις του φαινομένου της μνήμης/μάθησης. Είδη μνήμης. Διάρκεια μνήμης. Στάδια μνήμης. Ενεργός μνήμη. Μακρόχρονη μνήμη. Έκδηλη και άδηλη μνήμη. Το παράδειγμα της βιωματικής μνήμης. Μνημονικά συστήματα. Βραχύχρονη-μακρόχρονη μνήμη και το στάδιο της μνημονικής παγίωσης, κυτταρικής και συστημικής. Ζωϊκά πρότυπα στη μελέτη της μνήμης. Βασικοί κυτταρικοί μηχανισμοί που υπόκεινται της μνήμης. Συναπτική πλαστικότητα και μνημονικές λειτουργίες. Το παράδειγμα της μακρόχρονης συναπτικής ενδυνάμωσης. Γενικές αρχές της μακρόχρονης και βραχύχρονης συναπτικής πλαστικότητας. Ύπνος και μνημονική λειτουργία. Μνημονική έκπτωση λόγω γήρατος. Γενικά στοιχεία νευροβιολογίας γήρατος. Παθολογία και νόσος του Alzheimer. Stress, συγκινήσεις και ρύθμιση μνημονικών διεργασιών. Γενικές αρχές νευροβιολογίας εθισμού. Αξιολόγηση - Εργασία Οι φοιτητές αναλαμβάνουν με την καθοδήγηση και βοήθεια του διδάσκοντα την ετοιμασία είτε βιβλιογραφικής εργασίας, υπό τύπον σύντομης ανασκόπησης, είτε προφορικής παρουσίασης πάνω σε ένα εξειδικευμένο θέμα από ένα κατάλογο προτεινόμενων από τον διδάσκοντα θεμάτων είτε επιλέγουν κάποιο νέο θέμα με δική τους πρωτοβουλία. Εργαστηριακή Άσκηση Προαιρετικά αλλά και προτρεπτικά οι φοιτητές επισκέπτονται ερευνητικούς χώρους του Εργαστηρίου Φυσιολογίας στους οποίους πραγματοποιείται πειραματική έρευνα γύρω από θέματα που σχετίζονται με τις μνημονικές λειτουργίες. Εκπαιδευτικό υλικό Διάφορα πρόσφατα εγχειρίδια από την βιβλιοθήκη του Τμ. Ιατρικής, οι ψηφιακές παρουσιάσεις των συζητήσεων καθώς και πρόσφατες ανασκοπήσεις σε ειδικά θέματα. 147

153 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ 3 ο Έτος, Ε Εξάμηνο (κατ επιλογήν) ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ- ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ώρες Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια:-, Φροντιστήριο:- (την εβδομάδα) ECTS Units 4 Διδάσκοντες Σ. Ταραβήρας Περιγραφή Στόχος Η ταυτοποίηση των πληθυσμών βλαστικών κυττάρων και η κατανόηση μηχανισμών που ελέγχουν την αυτό-ανανέωση και διαφοροποίηση τους, η κατανόηση της συμμετοχής τους στην ομοιόσταση αλλά και στην παθογένεια νόσων στον άνθρωπο είναι ένας νέος τομέας της σύγχρονης βιολογίας και φυσιολογίας, με πιθανές εφαρμογές σε πολλούς τομείς της κλινικής ιατρικής. Οι πρόσφατες διαπιστώσεις δείχνουν ότι η μελέτη των εμβρυικών βλαστικών κυττάρων, η ταυτοποίηση βλαστικών κυττάρων σε ιστό και όργανα ενήλικων ατόμων, αλλά και η ανακάλυψη των επαγόμενων βλαστικών κυττάρων μπορεί να προσφέρει νέες γνώσεις στην κατανόηση φυσιολογικών και παθολογικών λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού και στο άνοιγμα περαιτέρω κατευθύνσεων στην ανάπτυξη νέες στρατηγικές για αναγεννητικές θεραπείες. 148

154 Το συγκεκριμένο μάθημα έχει ως στόχο να επεκτείνει τις γνώσεις των προπτυχιακών φοιτητών και να ενσωματώνει τη σύγχρονη γνώση για τα αρχέγονα/βλαστικά κύτταρα για τη συμμετοχή τους στη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού, αλλά και στην ανάπτυξη σύγχρονων μεθόδων κυτταρικής υποκατάστασης για τη θεραπεία ανθρώπινων ασθενειών. Περιεχόμενο Ταυτοποίηση και χαρακτηριστικά των πληθυσμών βλαστικών κυττάρων κατά την εμβρυογένεση και την ενήλικη ζωή. Κατανόηση μηχανισμών που ελέγχουν την αυτό-ανανέωση και διαφοροποίηση τους. Σηματοδοτικά μονοπάτια που συντελούν στην διατήρηση των αρχέγονων/βλαστικών κυττάρων και στην επαγωγή της διαφοροποίησής τους. Κλωνοποίηση. Επαγόμενα βλαστικά κύτταρα. Καρκινικά βλαστικά κύτταρα. Ηθικοί προβληματισμοί. Εφαρμογές στην αναγεννητική Ιατρική μαθήματα από τα ζωικά μοντέλλα-κλινικές εφαρμογές. Βιβλιογραφική εργασία Επεξεργασία και παρουσίαση θεμάτων σχετικών με το περιεχόμενο του μαθήματος από τους φοιτητές. Εργαστηριακή άσκηση Καλλιέργεια και διαφοροποίηση εμβρυονικών και νευρικών βλαστικών κυττάρων (προαιρετική). ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ.: , Fax:

155 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Καθ. Κυριάκος Κυπραίος Καθηγητές Κυριάκος Κυπραίος Αναπλ. Καθηγητές Νικόλαος Τσοπάνογλου Επίκ. Καθηγητές Γεώργιος Παναγιωτακόπουλος Λέκτορες - Ε.Τ.Ε.Π. - Ε.ΔΙ.Π - Το εργαστήριο της Φαρμακολογίας είναι υπεύθυνο για τη διδασκαλία μαθημάτων Φαρμακολογίας, Τοξικολογίας και Κλινικής Φαρμακολογίας και Θεραπευτικής τα οποία αναπτύσσονται σταδιακά σε δύο διδακτικά εξάμηνα: Η διδασκαλία του μαθήματος Φαρμακολογία γίνεται σε δύο διδακτικά εξάμηνα. Κατά το πρώτο εξάμηνο (Φαρμακολογία Ι) διδάσκεται η Βασική Φαρμακολογία, Τοξικολογία με εισαγωγή στη Φαρμακολογία Συστημάτων ενώ κατά το δεύτερο (Φαρμακολογία ΙΙ) διδάσκεται η Φαρμακολογία των Συστημάτων με έμφαση στην Κλινική Φαρμακολογία και Τοξικολογία. Επιπλέον το Εργαστήριο προσφέρει κατ επιλογή μαθήματα με στόχο τη βαθύτερη κατανόηση ειδικών θεμάτων Φαρμακολογίας και Τοξικολογίας. 150

156 ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ Ι 2 ο Έτος, Δ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Εργαστήρια: -. Φροντιστήρια:2 (την εβδομάδα) ECTS Units 6 Διδάσκοντες Κ. Κυπραίος, Ν. Τσοπάνογλου, Γ. Παναγιωτακόπουλος Περιγραφή Σκοπός του μαθήματος αυτού είναι η εισαγωγή στις βασικές αρχές της Φαρμακολογίας (βασικής και κλινικής) και της Τοξικολογίας. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ Στόχοι του μαθήματος Τι είναι φάρμακο (μικρά χημικά μόρια, ενδογενείς ενώσεις, βιολογικά φάρμακα κλπ) ΦΑΡΜΑΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ Οδοί χορήγησης φαρμάκων Απορρόφηση φαρμάκων Κατανομή Μεταβολισμός, Μεταβολισμός 1ης διόδου, Προφάρμακα Απέκκριση Διάρκεια δράση φαρμάκου Χρόνος ημιζωής Δοσολογικά σχήματα: σχεδιασμός, βελτιστοποίηση TDM και άλλες εφαρμογές της κλινικής φαρμακολογίας στην βελτιστοποίηση της θεραπείας 151

157 ΦΑΡΜΑΚΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Η έννοια του φαρμακολογικού στόχου και του μηχανισμού δράσης Εισαγωγή στη θεωρεία των υποδοχέων Ποσοτικοποίηση της δράσης ενός φαρμάκου Προσδιορισμός της δραστικότητας και αποτελεσματικότητας ενός φαρμάκου Εισαγωγή στην έννοια του αντιστρεπτού και μη αντιστρεπτού συναγωνιστικού ανταγωνιστή Αλληλεπιδράσεις φαρμάκων Συνέργεια φαρμάκων Ανοχή, αντοχή (ταχυφυλαξία), αντίσταση και εξάρτηση στα φάρμακα-μηχανισμοί Φαρμακογονιδιωματική - Διακύμανση στην απόκριση φαρμάκων ΑΡΧΕΣ ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ Βασικές αρχές Τοξικολογίας Μηχανισμοί τοξικότητας Κλινική Τοξικολογία Ιατροδικαστική Τοξικολογία Ποσοτικοποίηση τοξικότητας και κλινική αντιμετώπιση Ο ρόλος της βιομετατροπής στην Τοξικότητα Ασφάλεια και παρενέργειες φαρμάκων Τοξικότητα φαρμάκων και δηλητηρίαση Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΕΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Προκλινικές μελέτες 152

158 Φάσεις κλινικών μελετών Πρότυπα, Παρόμοια (me too), Γενόσημα, Βιομοειδή (Biosimilar) φάρμακα Μελέτες Βιοϊσοδυναμίας ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Νευροδιαβίβαση στο ΠΝΣ Χολινεργικά φάρμακα Αδρενεργικά φάρμακα ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Νευροδιαβίβαση στο ΚΝΣ Αντιπαρκινσονικά φάρμακα Αντιεπιληπτικά φάρμακα Αντικαταθλιπτικά φάρμακα Αγχολυτικά-Υπνωτικά φάρμακα Αντιψυχωσικά φάρμακα Γενικά αναισθητικά Τοπικά αναισθητικά Οπιοειδή Αναλγητικά φάρμακα Αιθανόλη Κανναβινοειδή Ψυχεδελικά φάρμακα ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Ισταμίνη, προσταγλανδίνες, κινίνες, σεροτονίνη κλπ 153

159 Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα Φάρμακα στην Ουρική Αρθρίτιδα Ανοσοκατασταλτικά φάρμακα Ανοσοδιεγερτικά φάρμακα ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΙΙ 3ο Έτος, Ε Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες Διδασκαλία: 3, Εργαστήρια: -, Φροντιστήριο:2 (την εβδομάδα) ECTS Units 6 Διδάσκοντες Κ. Κυπραίος, Ν. Τσοπάνογλου, Γ. Παναγιωτακόπουλος Περιγραφή Σκοπός του μαθήματος αυτού είναι να κατανοηθεί ο τρόπος με τον οποίον δράσεις φαρμάκων σε επί μέρους θέσεις ολοκληρώνονται στα όργανα και οργανικά συστήματα. ΦΑΡΜΑΚΑ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΦΡΩΝ Φάρμακα που επηρεάζουν την λειτουργία των νεφρών και τον όγκο αίματος Σύστημα ρενίνης-αγγειοτενσίνης Ανθυπερτασικά Φάρμακα Φάρμακα για μυοκαρδιακή ισχαιμία Αντιπηκτικά, Ινωδολυτικά και Αντιαιμοπεταλιακά Φάρμακα Φάρμακα σε Υπερλιπιδαιμικές Διαταραχές Αντιαρρυθμικά Φάρμακα Φάρμακα στην Καρδιακή Ανεπάρκεια ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Εισαγωγή στη Χημειοθεραπεία 154

160 Αντιϊκά Φάρμακα Αντιμικροβιακά Φάρμακα Αντιφυματικά/Αντιμυκητικά/Αντιπαρασιτικά Εμβόλια Χημειοθεραπεία του Καρκίνου ΦΑΡΜΑΚΑ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Υποθαλαμικές και Υποφυσιακές Ορμόνες Γεννητικές Ορμόνες Φλοιοεπινεφριδιακές Ορμόνες Παγκρεατικές Ορμόνες και Αντιδιαβητικά Φάρμακα Φαρμακολογία του οστικού μεταβολισμού Φαρμακολογία του θυρεοειδούς ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Φάρμακα Παθήσεων του Γαστρεντερικού Συστήματος Φάρμακα Παθήσεων του Αναπνευστικού Συστήματος Φάρμακα Παθήσεων του Δέρματος Φάρμακα Παθήσεων του Οφθαλμού ΚΛΙΝΙΚΗ 3 ο Έτος, Ε Εξάμηνο (κατ επιλογήν υποχρεωτικό) ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ Ώρες Διδασκαλία:2, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 4 155

161 Διδάσκοντες Περιγραφή Κ. Κυπραίος, Ν. Τσοπάνογλου, Γ. Παναγιωτακόπουλος Σκοπός του μαθήματος είναι η εμβάθυνση των φοιτητών στις βασικές αρχές Κλινικής Φαρμακολογίας και Τοξικολογίας που σχετίζονται με την ορθή και αποτελεσματική χρήση φαρμάκων στην κλινική πρακτική. Με τη χρήση κλινικών παραδειγμάτων οι φοιτητές θα εξοικειωθούν με τη εφαρμογή των αρχών φαρμακοδυναμικής/τοξικοδυναμικής και φαρμακοκινητικής/τοξικοκινητικής στην βελτίωση της φαρμακολογικής απόκρισης αλλά και στον περιορισμό των ανεπιθύμητων και τοξικών δράσεων φαρμάκων. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη σημασία της μέτρησης επιπέδων φαρμάκων, των αρχών της βιοισοδυναμίας αλλά και της φαρμακοεπαγρύπνισης στην καθημερινή κλινική πρακτική. Επιπλέον, στόχος του μαθήματος είναι να φέρει τον φοιτητή Ιατρικής σε επαφή με τη δικανική τοξικολογία, εστιάζοντας στη σπουδαιότητα της μεταθανάτια φαρμακοκινητική και κατανομής των φαρμάκων στην αξιολόγηση των επιπέδων τους στα βιολογικά δείγματα. Το μάθημα θα διδάσκεται βάση παραδειγμάτων (PBL, problem based learning). Η θεματολογία του μαθήματος είναι: Η Τοξικολογία στην καθημερινή πράξη. Δικανική τοξικολογία. Μεταθανάτια Φαρμακοκινητική, κατανομή και επίπεδα φαρμάκων. Τherapeutic Drug Monitoring (TDM). Μέθοδοι και κλινικές εφαρμογές. Σπουδαιότητα Κλινικές μελέτες. Οργάνωση, δεοντολογία και ερμηνεία Γενόσημα ή πρωτότυπα; Βιοισοδυναμία και εξοικονόμηση πόρων Βασικές αρχές συνταγογράφησης φαρμάκων. Συνήθη λάθη στη συνταγογράφηση. Over the counter φάρμακα. Η συνεργασία ιατρού-φαρμακοποιού. Αλληλεπιδράσεις φαρμάκων με κλινική σημασία: Συμπεράσματα από την υπόθεση Libby Zion Βιολογικοί παράγοντες. Μια νέα φαρμακολογία 156

162 Η αξία της φαρμακοεπαγρύπνησης στην ασφάλεια φαρμάκων. Η 4 ο Έτος, Θ Εξάμηνο (κατ επιλογήν υποχρεωτικό) ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΙΑΤΡΟΥ Ώρες Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια: -, Φροντιστήριο: - (την εβδομάδα) ECTS Units 4 Διδάσκοντες Γ. Παναγιωτακόπουλος, Κ. Κυπραίος Περιγραφή Ο σκοπός του μαθήματος είναι η μελέτη και κατανόηση των φαρμακολογικών μηχανισμών που διέπουν την θεραπευτική προσέγγιση κοινών συμβάντων που ο νέος ιατρός καλείται να αντιμετωπίσει συνήθως σε περιβάλλον περιορισμένων δυνατοτήτων (αγροτικό ιατρείο, κέντρο υγείας) με τρόπο που η κατανόηση του μηχανισμού να συμβάλλει στην εκμάθηση και εμπέδωση των αρχών της ορθής θεραπείας. Ειδικότερα κεφάλαια που αναπτύσσονται είναι τα ακόλουθα: Η έννοια της Θεραπευτικής και η σχέση της με την Φαρμακολογία Κατευθυντήριες Οδηγίες (guidelines) - Ιατρική βασιζόμενη στην απόδειξη (evidence based Medicine) - Η θέση των Κλινικών μελετών στην σύγχρονη Ιατρική Οξύ πνευμονικό οίδημα Οξύ στεφανιαίο σύνδρομο Υπέρταση - υπερτασική κρίση Οξεία βακτηριακή μηνιγγίτιδα 157

163 Ασθματική κρίση - status asthmaticus Επιληψία - επιληπτική κρίση - status epilepticus Αναφυλαξία - αναφυλακτικόshock Κοινές λοιμώξεις της κοινότητας - ορθή χρήση αντιβιοτικών (λοιμώξεις αναπνευστικού, ουρολοιμώξεις, λοιμώξεις δέρματος και μαλακών μορίων) Εν τω βάθειφλεβοθρόμβωση - πνευμονική εμβολή Θεραπευτική Σακχαρώδους διαβήτη - Διαβητική κετοξέωση - Υπεροσμωτικό κώμα ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος Τηλ: , , Fax: Καθ. Θεόδωρος Πέτσας Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Δημήτριος Καρδαμάκης Θεόδωρος Πέτσας Χ. Καλογεροπούλου, Δ. Καρναμπατίδης, Αικ. Σολωμού Π. Ζαμπάκης, Κ. Κατσάνος, Δ. Σπυροπούλου 158

164 Επικ. Καθηγητές Λέκτορες ΕΔΙΠ Ε.Τ.Ε.Π - Παναγιώτης Τσίγκανος, Μαριγώ Σταυρίδη. Δήμητρα Σταματοπούλου *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 3 o έτος, ΣΤ εξάμηνο Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι (Υποχρεωτικό). Διδασκαλία: 25, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -. 2 Θ. Πέτσας, Δ. Καρδαμάκης, Α. Σολωμού, Δ. Καρναμπατίδης, Χ. Καλογεροπούλου, Π. Ζαμπάκης, Κ. Κατσάνος, Δ. Σπυροπούλου, Π. Τσίγκανος Στόχος της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής ενότητας, είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις βασικές απεικονιστικές εξετάσεις που θα συναντήσουν. Επιπλέον στόχος είναι η κατανόηση των κύριων ενδείξεων αυτών στη διαγνωστική προσπέλαση των παθολογικών οντοτήτων που θα διδαχθούν στα επόμενα εξάμηνα. Περιεχόμενο μαθήματος: Οι διδασκόμενες εκπαιδευτικές ενότητες περιλαμβάνουν: Αρχές ακτινοφυσικής, Παραγωγή ιατρικής εικόνας αρχές λειτουργίας των ακτινολογικών 159

165 μηχανημάτων [Ακτινολογική λυχνία Αξονικός Τομογράφος - Υπέρηχοι -Μαγνητικός Τομογράφος], Αρχές ακτινοβιολογίας, με έμφαση στους μηχανισμούς κυτταρικού θανάτου, απόπτωσης και στους τρόπους προστασίας του κυττάρου, Τεχνικές ειδικών ακτινολογικών εξετάσεων με έμφαση στις σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους, Ακτινοανατομία οργάνων και συστημάτων [ΚΝΣ-Αναπνευστικό- Πεπτικό Ουροποιογεννητικό -Μυοσκελετικό Αγγεία]. Με την ολοκλήρωση της ενότητας της Εισαγωγής στην Ακτινολογίας, ο φοιτητής θα πρέπει να έχει αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες που θα του εξασφαλίζουν ευχέρεια στα παρακάτω: Τον τρόπο εκτέλεσης των ακτινολογικών εξετάσεων Τις κύριες ενδείξεις των ακτινολογικών εξετάσεων Τη βασική ακτινοανατομία ανά σύστημα Τους κινδύνους από την αλόγιστη παραπομπή για ακτινολογικές εξετάσεις ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Ώρες 4 o έτος, H εξάμηνο (Υποχρεωτικό). Διδασκαλία: 50, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: - 160

166 ECTS Units 5 Διδάσκοντες Θ. Πέτσας, Δ. Καρδαμάκης, Α. Σολωμού, Δ. Καρναμπατίδης, Χ. Καλογεροπούλου, Π. Ζαμπάκης, Κ. Κατσάνος, Δ. Σπυροπούλου Περιγραφή Στόχος της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής ενότητας είναι η γνώση των βασικών απεικονιστικών ευρημάτων στα συνήθη νοσήματα και η κατανόηση των εφαρμογών της σύγχρονης ακτινολογίας στον διαγνωστικό και θεραπευτικό χειρισμό του ασθενή τόσο μέσα στο Νοσοκομείο, όσο και στα πλαίσια της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Οι διδασκόμενες εκπαιδευτικές ενότητες περιλαμβάνουν: Διδασκαλία των κύριων παθολογικών ευρημάτων που ο φοιτητής θα συναντήσει στις απεικονιστικές εξετάσεις - κατά σύστημα [ΚΝΣ - Αναπνευστικό Πεπτικό Καρδιαγγειακό Μυοσκελετικό Ουροποιητικό Γεννητικό] Εστιασμός στα κύρια απεικονιστικά ευρήματα των συνηθέστερων νοσημάτων Διαφορική διάγνωση των κυριοτέρων παθήσεων, ανά σύστημα Επεμβατική Ακτινολογία / Επεμβατική Νευροακτινολογία -Ενδείξεις και τεχνικές διαγνωστικών και θεραπευτικών επεμβατικών μεθόδων με έμφαση στις κύριες και πιο συχνές εφαρμογές τους στην κλινική πράξη Ακτινολογία επειγόντων περιστατικών (διαγνωστικά και θεραπευτικά προβλήματα) Αναφορά στις μοντέρνες απεικονιστικές μεθόδους και την εφαρμογή τους στην κλινική πράξη (πχ αξονική-μαγνητική αγγειογραφία, τεχνικές διάχυσης, μαγνητική φασματοσκοπία κ.α) Διδασκαλία των βασικών ενδείξεων και μεθόδων ακτινοθεραπείας. Αναφορά στις κύριες απεικονιστικές μεθόδους που χρησιμοποιούμε/εφαρμόζουμε στην Ογκολογία (διάγνωση και εκτίμηση θεραπευτικού αποτελέσματος) Διδασκαλία των βασικών αρχών ακτινοπροστασίας και των επιπτώσεων της ιοντίζουσας 161

167 ακτινοβολίας στον άνθρωπο Με την ολοκλήρωση της ενότητας της Ακτινολογίας, ο φοιτητής θα πρέπει να έχει αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες που θα του εξασφαλίζουν ευχέρεια στα παρακάτω: Την ιεράρχηση των απεικονιστικών εξετάσεων ανά όργανο και νόσο-ποια εξέταση είναι η ενδεδειγμένη για την απεικονιστική διερεύνηση των συνήθων νοσημάτων Τη γνώση των κύριων απεικονιστικών ευρημάτων σε κάθε νόσημα. Τη συσχέτιση των απεικονιστικών ευρημάτων με την παθογένεια του νοσήματος Τη σύνδεση των απεικονιστικών ευρημάτων με τα σημεία και συμπτώματα των ασθενών Τις κύριες θεραπευτικές εφαρμογές της επεμβατικής ακτινολογίας/νευροακτινολογίας Τις κύριες ενδείξεις και μεθόδους ακτινοθεραπείας ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 o έτος, ΙΑ και ΙΒ εξάμηνο ( κατ επιλογήν). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: Θ. Πέτσας, Δ. Καρδαμάκης, Α. Σολωμού, Δ. Καρναμπατίδης, Χ. Καλογεροπούλου, Π. Ζαμπάκης, Κ. Κατσάνος, Δ. Σπυροπούλου, Π.Τσίγκανος Η Κλινική Άσκηση στην Ακτινολογία (κατ επιλογήν) γίνεται στο ΣΤ έτος σπουδών το ΙΑ και ΙΒ εξάμηνο και διαρκεί 2 εβδομάδες. Η ομάδα των φοιτητών αποτελείται από πέντε το πολύ άτομα και κατανέμεται σε όλα τα τμήματα της Ακτινολογίας. Οι φοιτητές παρακολουθούν το πλήρες πρόγραμμα του 162

168 εργαστηρίου. Εξοικειώνονται με την εφαρμογή του συνόλου των διαγνωστικών ακτινολογικών εξετάσεων αλλά και την εφαρμογή των θεραπευτικών μεθόδων της επεμβατικής ακτινολογίας νευροακτινολογίας. Επιπλέον σε συνεργασία με τα μέλη ΔΕΠ του εργαστηρίου παρακολουθούν τη διαδικασία των ιατρικών γνωματεύσεων και μαθαίνουν να εκτιμούν τα απεικονιστικά ευρήματα σε συνδυασμό με την κλινική εικόνα αλλά και το ιστορικό του ασθενούς. Επίσης παρακολουθούν τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του τμήματος που περιλαμβάνει πρωινά μαθήματα και συναντήσεις με κλινικούς ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Παρακολουθούν μια σειρά διαλέξεων που αφορά στις αρχές λειτουργίας των απεικονιστικών μηχανημάτων αλλά και σε θέματα ακτινοπροστασίας. Οι φοιτητές προκειμένου να εξοικειωθούν με τα επείγοντα περιστατικά θα πρέπει να κάνουν μία εφημερία στο τμήμα της Ακτινολογίας, ενώ μπορούν να απουσιάσουν μόνο μια φορά κατά το διάστημα της άσκησης.οι δραστηριότητες αυτές δίδουν στους φοιτητές τη δυνατότητα να αποκτήσουν τις απαραίτητες βασικές γνώσεις στην σύγχρονη διαγνωστική και θεραπευτική Ακτινολογία αλλά κυρίως να εξασκηθούν στην λήψη της απόφασης επιλογής της κατάλληλης εξέτασης σύμφωνα με το κλινικό σενάριο. Αυτή η γνώση και εμπειρία είναι πλέον απαραίτητη σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες, διότι όλοι οι ιατροί χρησιμοποιούν διαγνωστικές μεθόδους της ακτινολογίας στη φροντίδα του ασθενούς. ΑΚΤΙΝΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 6 o έτος, ΙΑ και ΙΒ εξάμηνο ( κατ επιλογήν). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές:

169 Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 4 Δ. Καρδαμάκης, Δ.Σπυροπούλου, Μ.Σταυρίδη Περιγραφή Σκοπός του μαθήματος είναι να παρουσιάσει τους κύριους μηχανισμούς δράσης της ιοντίζουσας ακτινοβολίας στα κύτταρα και στους οργανισμούς, τις μεθόδους προστασίας κατά τη χρήση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας στην Ιατρική και τις εφαρμογές τους στην θεραπεία καλοήθων και κακοήθων παθήσεων. Περιλαμβάνει: Τη δράση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας στο κύτταρο. Επιδιόρθωση της ακτινικής βλάβης. Ακτινοευαισθησία φυσιολογικών ιστών και όγκων. Ακτινοευαισθητοποιές και ακτινοπροστατευτικές ουσίες. Εφαρμογές της ακτινοβιολογίας στην ακτινοθεραπεία. Ακτινοπροστασία. Αρχές ακτινοπροστασίας στην ακτινολογία και ακτινοθεραπεία ισχύουσα νομοθεσία 164

170 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκ. Πατρών, 2ος όροφος Τηλ , , , Fax: Καθ. Φ.Παληογιάννη Καθηγητές Φωτεινή Παληογιάννη, Ιρις Σπηλιοπούλου-Σδούγκου, Μυρτώ Χριστοφίδoυ Αναπλ. Καθηγητές - Φεβρονία Κολονίτσιου Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.ΔΙ.Π Ε.Τ.Ε.Π. Διοικητικό Προσωπικό - Αικατερίνη Βούρδα Α. Χατζήογλου Κων/να Ιωάννου *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι Συμμετοχή στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Ι Ώρες: Έτος 2 ο, Εξάμηνο Δ (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 5, Εργαστήριο: 3, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -, (την εβδομάδα). 165

171 ECTS Units Διδάσκοντες Εργαστήρια Περιγραφή: 6 Φ. Παληογιάννη, Ι. Σπηλιοπούλου-Σδούγκου, Μ. Χριστοφίδου, Φ. Κολονίτσιου Φ. Παληογιάννη, Ι. Σπηλιοπούλου-Σδούγκου, Μ. Χριστοφίδου, Φ. Κολονίτσιου Σκοπός του μαθήματος είναι α: η εισαγωγή στις γενικές ιδιότητες και λοιμογόνες δράσεις των μικροοργανισμών που αποτελούν παθογόνα για τον άνθρωπο και β: ανάπτυξη βασικών αρχών ανοσολογίας στα πλαίσια κατανόησης του τρόπου λειτουργίας του συστήματος ανοσίας στην υγεία και τη νόσο. Στοιχεία Γενικής Μικροβιολογίας Στοιχεία Βασικής Ανοσολογίας Αναπτύσσονται τα ακόλουθα κεφάλαια: Γενικές ιδιότητες των μικροοργανισμών, κυτταρολογία των προκαρυωτικών κυττάρων, ονοματολογία και ταξινόμηση των βακτηρίων, ανάπτυξη των βακτηρίων, μεταβολισμός των βακτηρίων. Γενετική Βακτηρίων: πλασμίδια, βακτηριοφάγοι, τρανσποζόνια, μεταφορά γενετικού υλικού στα βακτήρια. Γενικές ιδιότητες μυκήτων, παρασίτων και ιών, επιδράσεις του περιβάλλοντος στα μικρόβια, χημειοθεραπευτικά κατά των λοιμώξεων. Κατά τις εργαστηριακές ασκήσεις αναπτύσσονται οι μικροβιολογικές τεχνικές: Gram χρώση, Ziehl-Neelsen. Τυποποίηση βακτηρίων με βιοχημικές δοκιμασίες, Test ευαισθησίας εις τα χημειοθεραπευτικά. Αναπτύσσονται τα ακόλουθα κεφάλαια Φυσική ανοσία-κύτταρα και υποδοχείς, Λεμφοκύτταρα φυσικής ανοσίας φαγοκυττάρωση. Συμπλήρωμα: κλάσματα, οδοί ενεργοποίησης- Ρύθμιση - κλινικές εφαρμογές στη μέτρησή τους. Πρωτεΐνες οξείας φάσεως-κυτταροκίνες φυσικής ανοσίας. Αντιγόνα Ομάδες Rhesus. Δομή και οργάνωση του συστήματος ανοσίας. Παρουσίαση αντιγόνου- ΜΗC σύστημα. Β-λεμφοκύτταρα -Δομή και λειτουργίες ανοσοσφαιρινών. Γενετική ανοσοσφαιρινών. Τ λεμφοκύτταρα - υποδοχέας 166

172 αντιγόνου διαφοροποίηση και λειτουργίες υποπληθυσμών Τ-λεμφοκυττάρων. Κυτταρική ανοσία : Ρυθμιστικά λεμφοκύτταρα-λειτουργίες. Κυτταρική Ανοσία : Κυτταρόλυση μέσω κυτταροτοξικών-νκ κυττάρων. Ανοσιακή απόκριση στη λοίμωξη. Αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Βασικές αρχές αυτοανοσίας. Συγγενείς ανοσοανεπάρκειες. Ανοσολογία καρκίνου. Εμβόλια-παθητική ανοσοποίηση. Κατά τις εργαστηριακές ασκήσεις αναπτύσσονται: In vitro αλληλεπίδραση αντιγόνου αντισώματος στα πλαίσια της διάγνωσης λοιμωδών / αυτοάνοσων νοσημάτων Αρχές και εφαρμογές τεχνικών: Συγκολλητινοαντιδράσεις, Ιζηματινοαντιδράσεις, Ανοσοκαθήλωση, Ανοσοηλεκτροφόρηση, Νεφελομετρία, Ανοσοφθορισμός ELISΑ. ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΙΙ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εργαστήρια 3 ο έτος, Ε εξάμηνο. Διδασκαλία: 6, Εργαστήριο: 3, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -, (την εβδομάδα). 6 Φ. Παληογιάννη, Ι. Σπηλιοπούλου-Σδούγκου, Μ. Χριστοφίδου, Φ. Κολονίτσιου. Φ. Παληογιάννη, Ι. Σπηλιοπούλου-Σδούγκου, Μ. Χριστοφίδου, Φ. Κολονίτσιου. Κλινική Βακτηριολογία. Κλινική Ιολογία. Κλινική Μυκητολογία. Κλινική Κλινική Βακτηριολογία. Κλινική Ιολογία. Κλινική Μυκητολογία. Κλινική Παρασιτολογία: Αναλύονται οι χαρακτηριστικές ιδιότητες των μικροοργανισμών που είναι παθογόνοι για τον άνθρωπο, περιγράφονται οι κλινικές εκδηλώσεις των λοιμωδών νοσημάτων και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στους παθογενετικούς μηχανισμούς. Κατά τη διδασκαλία της Κλινικής Βακτηριολογίας αναπτύσσονται οι λοιμώξεις από: 167

173 Παρασιτολογία Gram (+) κόκκους: σταφυλόκοκκοι, στρεπτόκοκκοι, εντερόκοκκοι. Gram (+) βακτηρίδια: κορυνοβακτηρίδια, λιστέρια, βάκιλλοι, κλωστηρίδια. Gram (-) κόκκους: μηνιγγιτιδόκοκκος, γονόκοκκος. Gram (-) βακτηρίδια: ψευδομονάδες, βρουκέλλες, μπορντετέλες, εντεροβακτηριοειδή, δονάκια, αιμόφιλοι, λεγιονέλλα. Σπειροχαίτες: τρεπόνημα το ωχρό, μπορέλιες, λεπτόσπειρες. Σπειροειδή: καμπυλοβακτηρίδιο, ελικοβακτηρίδιο. Μυκοβακτηρίδια: μυκοβακτηρίδιο φυματίωσης, non-tuberculosis μυκοβακτηρίδια, μυκοβακτηρίδιο λέπρας. Ακτινομύκητες. Νοκάρδιες. Ρικέτσιες.Χλαμύδια.Μυκοπλάσματα. Κατά τη διδασκαλία της Κλινικής Ιολογίας αναλύεται η δομή και ο τρόπος πολλαπλασιασμού των ιών, οι μηχανισμοί της παθογένειας των ιογενών λοιμώξεων, οι αντιϊκοί παράγοντες, η εργαστηριακή διάγνωση των ιογενών λοιμώξεων και οι λοιμώξεις οι οποίες προκαλούνται από RNA και DNA ιούς, και συγκεκριμένα: RNA ιοί: Πικορναϊοί: εντεροϊοί (ιοί πολιομυελίτιδας, ιοί Coxsackie A & B, ιοί ECHO, εντεροϊοί 68-71) και ρινοϊοί. Ρεοϊοί: Reo-ϊοί, Rota-ιοί. Toga-ιοί: ιός ερυθράς. Ορθοβλεννοϊοί: Ιοί γρίππης. Παραβλεννοϊοί: ιοί παρωτίτιδας, ιός ιλαράς, παραβλενοϊοί 1, 2, 3 και 4, ιός αναπνευστικού συγκυτίου. Ραβδοϊοί: ιός λύσσας. Ρετροϊοί: HTLV I & II, HIV. DNA ιοί: Παποβαϊοί: ιοί θηλωμάτων του ανθρώπου. Αδενοϊοί. Ερπητοϊοί: τύποι 1 έως 8. Ιός ανεμευλογιάς έρπητα ζωστήρα. Μεγαλοκυτταροϊός (CMV). Ιός Epstein-Barr (EBV). Ειδικές ομάδες ιών: Αρμποϊοί. Ιοί ηπατίτιδας: HAV, HBV, HCV, HDV, HEV, GBV-G ή HGV. Βραδείς ιοί. Κατά τη διδασκαλία της Κλινικής Παρασιτολογίας αναπτύσσονται: Εισαγωγή στην Παρασιτολογία Ταξινόμηση. Πρωτόζωα: Σαρκομαστιγοφόρα: E. histolytica, Naegleria, Acanthamoeba. Giardia lamblia, Trichomonas vaginalis. Μαστιγοφόρα του αίματος και των ιστών: Leishmania donovani, L. tropica, L. mexicana, L. braziliensis complex, Trypanosoma cruzi, T. gambiense, T. rhodesiense. Φύλο Apicomplexa: Toxoplasma gondii, Plasmodium malariae, P. falciparum, P. ovale, P. vivax. Διάφορα: Cryptosporidium 168

174 parvum. Pneymocystis jirovecii. Μετάζωα: Νηματώδεις σκώληκες Γενικά, Strongyloides stercoralis, Enterobius vermicularis, Ascaris lumbricoides. Κεστώδεις σκώληκες Γενικά. Taenia saginata, Taenia solium, Echinococcus granulosus. Τρηματώδεις σκώληκες Γενικά. Schistosoma mansoni, S. haematobium, S. japonicum. Κατά τη διδασκαλία της Κλινικής Μυκητολογίας αναπτύσσονται: Εισαγωγή στην Κλινική Μυκητολογία γενικές χαρακτηριστικές ιδιότητες των μυκήτων, παθογόνοι μύκητες για τον άνθρωπο (παθογένεια, κλινική εικόνα, εργαστηριακή διάγνωση), αντιμυκητιασικοί παράγοντες. Επιπολής μυκητιάσεις (παθογένεια, κλινική εικόνα, εργαστηριακή διάγνωση) Δερματόφυτα: Microsporum, Trichophyton, Epidermophyton, Mη δερματόφυτα: Malassezia, Scopulariopsis, Fusarium, Ενδημικές μυκητιάσεις υποδορίου ιστού (αίτια και παθογένεια). Ενδημικές συστηματικές μυκητιάσεις (αίτια και παθογένεια). Ευκαιριακές μυκητιάσεις: Candida, Cryptococcus, Aspergillus, Zygomycetes (παθογένεια, κλινική εικόνα, εργαστηριακή διάγνωση). Στις εργαστηριακές ασκήσεις αναπτύσσονται θέματα Κλινικής Μικροβιολογίας και διαγνωστικές τεχνικές που αφορούν στην εξέταση, απομόνωση και τυποποίηση μικροοργανισμών από καλλιέργειες αίματος (Βακτηριαιμίες), ούρων (Ουρολοιμώξεις), ΕΝΥ (Μηνιγγίτιδες), ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού (Φαρυγγίτιδα, Πνευμονία) και γεννητικού συστήματος (Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα). 169

175 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Περιγραφή 6 ο έτος, ΙΑ και ΙΒ εξάμηνο (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήρια:-, Φροντιστήρια:-, Κλινικές: 35 (Γίνεται σε ομάδες 3-4 φοιτητών τις εργάσιμες πρωινές ώρες του Εργαστηρίου στο Νοσοκομείο για 2 Εβδομάδες). 4 Αναλύονται στους φοιτητές βασικές μέθοδοι του κλινικού εργαστηρίου, ενισχύεται η ενεργός συμμετοχή τους στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των ειδικευόμενων ιατρών του εργαστηρίου και διδάσκεται επιπλέον η αποτελεσματική αλληλεπίδραση του εργαστηρίου με τον κλινικό ιατρό στα πλαίσια της διάγνωσης λοιμωδών και αυτοανόσων νοσημάτων. 170

176 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙKHΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Kαθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Διδάσκων 407/80 Ε.ΔΙ.Π. Ε.Τ.Ε.Π. Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών (Π.Γ.Ν.Π.), 2ος όροφος. Γραμματεία: Τηλ Fax: Καθηγήτρια Μαρία Μελαχροινού Βασιλική Ζολώτα, Μαρία Μελαχροινού Ελένη Κουρέα Βασιλική Τζελέπη - - Αικατερίνη Βούρδα Βασιλική Πολυδώρου *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι & ΙΙ Περιγραφή Η Παθολογική Ανατομική συνιστά το συνδετικό κρίκο μεταξύ των βασικών επιστημών και της κλινικής ιατρικής. Ασχολείται με την παθογένεια και τη φύση των διαφόρων παθήσεων, καθώς και με τη μελέτη των ανατομικών και λειτουργικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στις 171

177 Διδασκαλία Εκπαιδευτικό υλικό παθήσεις αυτές. Με τις πληροφορίες που λαμβάνει, από τη μακροσκοπική και μικροσκοπική εξέταση υλικού των πασχόντων και μη ιστών, η Παθολογική Ανατομική συμβάλλει στη διάγνωση, θεραπεία, παρακολούθηση και κατανόηση της εξέλιξης μιας πάθησης. Η Παθολογική Ανατομική διακρίνεται στη Γενική και στη Συστηματική Παθολογική Ανατομική (Παθολογική Ανατομική των Συστημάτων). Η Γενική Παθολογική Ανατομική εξετάζει τις θεμελιώδεις αρχές της νόσου και ορθώς θεωρείται ως ο βασικός κορμός του δένδρου της ιατρικής γνώσης, ρίζες του οποίου είναι οι βασικές βιοϊατρικές επιστήμες, κύριοι κλάδοι η παθολογική ανατομική των οργάνων (συστηματική) και κλαδιά, φύλλα και άνθη οι διάφορες κλινικές επιστήμες. Η Γενική Παθολογική Ανατομική διδάσκει τους μηχανισμούς μέσω των οποίων προκαλούνται οι αλλοιώσεις και παρέχει μορφολογικές και λειτουργικές περιγραφές, καθώς και ερμηνείες των επιδράσεων των νόσων στους διάφορους ιστούς και όργανα. Η Συστηματική Παθολογική Ανατομική παρέχει γνώσεις σχετικά με την αιτιοπαθογένεια και τις μορφολογικές αλλοιώσεις των παθήσεων των ιστών και των οργάνων, συνέπεια των οποίων αποτελούν οι κλινικές εκδηλώσεις των ασθενών, και επισημαίνει παράγοντες που επηρεάζουν ή καθορίζουν την πρόγνωση των νόσων. Η διδασκαλία στηρίζεται στο επιστημονικό σύγγραμμα Robbins Bασική Παθολογική Ανατομική των V. Kumar, A. K. Abbas και J. C. Aster, 9th ed., ELSEVIER Saunders, Philadelphia, 2013 (Eπιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης Χ. Δ. Σκόπα, Μ. Μελαχροινού, Β. Ζολώτα, Ε. Κουρέα, Α. Τσαμαντάς, Β. Τζελέπη), το οποίο αποτελεί την κύρια πηγή γνώσης, που συμπληρώνεται από σημαντικές αναφορές της πρόσφατης βιβλιογραφίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη Γενική Παθολογική Ανατομική (κυτταρική βλάβη, φλεγμονή, ιστική αποκατάσταση, αιμοδυναμικές διαταραχές, θρόμβωση, διαταραχές του συστήματος ανοσίας, νεοπλασία) και στα σημαντικότερα νοσήματα των Συστημάτων, με τη μελέτη αντιπροσωπευτικών κλινικών προβλημάτων. 172

178 Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι η μύηση του/-ης φοιτητή/-ριας στην κλινικοπαθολογοανατομική συσχέτιση, ήτοι στη συσχέτιση των κλινικών και εργαστηριακών ευρημάτων, ώστε να κατανοήσει την αιτιολογία και παθογένεια της νόσου, καθώς και των κλινικών εκδηλώσεων αυτής. Για πρόσθετες πληροφορίες/γνώσεις συνιστάται η αναζήτηση σε ειδικές εκπαιδευτικές ιστοσελίδες του διαδικτύου. Γενικοί εκπαιδευτικοί στόχοι: Η κατανόηση των παθογενετικών μηχανισμών της νόσου, από το μοριακό έως το μακροσκοπικό επίπεδο Η κατανόηση της σημασίας της κλινικοπαθολογοανατομικής συσχέτισης Η κατανόηση του ρόλου του κλινικού εργαστηρίου Η κατανόηση και η χρήση των ιατρικών όρων H διαμόρφωση επιστημονικής συμπεριφοράς Η μετάδοση τεκμηριωμένης γνώσης Η ενίσχυση γνωστικών δεξιοτήτων απαραίτητων στην άσκηση της ιατρικής (παρατήρηση, ανάλυση, επίλυση κλινικού προβλήματος) ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ Ι Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 2 ο έτος, Δ εξάμηνο (υποχρεωτικό). Διδασκαλία: 4, Εργαστήριο - Φροντιστήριο: 3, Κλινικές: - (την εβδομάδα). 6 Μ. Μελαχροινού, Β. Ζολώτα, Ε. Κουρέα, Β. Τζελέπη. Γενική Παθολογική Ανατομική 173

179 Κυτταρική βλάβη, κυτταρικός θάνατος και κυτταρική προσαρμογή Οξεία και χρόνια φλεγμονή Ιστική αποκατάσταση: Αναγέννηση, επούλωση και ίνωση Αιμοδυναμικές διαταραχές, θρόμβωση, εμβολή και καταπληξία Διαταραχές του συστήματος ανοσίας Νεοπλασία Γενετικές διαταραχές και νόσοι της παιδικής ηλικίας Νόσοι που σχετίζονται με το περιβάλλον και τη διατροφή Γενική παθολογική ανατομική των λοιμωδών νοσημάτων Συστηματική Παθολογική Ανατομική Αιμοφόρα αγγεία Καρδιά Φροντιστήρια-Εργαστήρια Κυτταρική βλάβη - Οξεία φλεγμονή Χρόνια φλεγμονή - Ιστική αποκατάσταση Διαταραχές του συστήματος ανοσίας Νεοπλασία Αιμοδυναμικές διαταραχές - θρόμβωση - εμβολή. Νοσήματα αγγείων και καρδιάς 174

180 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΙΙ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 3 ο έτος, Ε εξάμηνο (υποχρεωτικό). Διδασκαλία: 4, Εργαστήριο-Φροντιστήριο: 3, Κλινικές: - (την εβδομάδα). 6 Μ. Μελαχροινού, Β. Ζολώτα, Ε. Κουρέα, Β. Τζελέπη Περιγραφή Συστηματική Παθολογική Ανατομική Αιμοποιητικό και λεμφικό σύστημα Πνεύμονας Νεφρός και αποχετευτική μοίρα αυτού Στοματική κοιλότητα και γαστρεντερική οδός Ήπαρ, χοληδόχος κύστη και χοληφόρος οδός Πάγκρεας Γεννητικό σύστημα άρρενος και κατώτερη ουροφόρος οδός Γεννητικό σύστημα θήλεος και μαστός Ενδοκρινικό σύστημα Μυοσκελετικό σύστημα Δέρμα Νευρικό σύστημα Φροντιστήρια-Εργαστήρια Νοσήματα αιμοποιητικού και λεμφικού συστήματος Νοσήματα πνεύμονα Νοσήματα γαστρεντερικού συστήματος και ήπατος 175

181 Νοσήματα ουροποιητικού συστήματος και γεννητικού συστήματος άρρενος Νοσήματα γεννητικού συστήματος θήλεος και μαστού ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (κατ επιλογήν). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο-Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 50 ώρες. Γίνεται σε ομάδες, τις εργάσιμες πρωινές ώρες του Εργαστηρίου στο Νοσοκομείο (ΠΓΝΠ), για 2 εβδομάδες. 4 Μ. Μελαχροινού, Β. Ζολώτα, Ε. Κουρέα, Β. Τζελέπη. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών - Πανεπιστημιούπολη (Ρίο) Πάτρα Τηλ , Fax: Καθ. Μιχαήλ Λεοτσινίδης 176

182 Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. καθηγητές Λέκτορες Ελένη Γελαστοπούλου, Μιχαήλ Λεοτσινίδης Απόστολος Βανταράκης, - - ΕΕΔΙΠ - Ε.Τ.Ε.Π. - *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΙΙ και στο μάθημα «Εισαγωγή στην Κλινική Ιατρική» του Α έτους ΥΓΙΕΙΝΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εργαστήρια 2 o έτος, Δ εξάμηνο (υποχρεωτικό). Διδασκαλία: 28, Εργαστήρια και Φροντηστήρια: 28 ώρες, Κλινικες: -. 4 Μ. Λεοτσινίδης, Ε. Γελαστοπούλου, Α. Βανταράκης Μ. Λεοτσινίδης, Ε. Γελαστοπούλου, Α. Βανταράκης Περιγραφή Εισαγωγή στις έννοιες της Δημόσιας Υγείας, της Πρόληψης και της Προαγωγής Υγείας. Υγιεινή του περιβάλλοντος. Εισαγωγή στην περιβαλλοντολογική τοξικολογία. Υγιεινή του ύδατος. Υγιεινή των τροφίμων. Ρύπανση της ατμόσφαιρας. Κλίμα. Στοιχεία ιατρικής δημογραφίας (συλλογή δημογραφικών στοιχείων, θνησιμότητα, γεννητικότητα, δομή του πληθυσμού). Εισαγωγή στην Επιδημιολογία (περιγραφική επιδημιολογία, μέτρηση νοσηρότητας, γενική επιδημιολογία λοιμωδών νοσημάτων, επιδημιολογικά πρότυπα, αναλυτική επιδημιολογία, τύποι επιδημιολογικών μελετών, μοριακή και γενετική επιδημιολογία). Διατροφή του ανθρώπου και 177

183 βασικές αρχές διαιτολογίας. Διατροφή και Υγεία. Επιδημιολογία λοιμωδών νοσημάτων. Τύποι επιδημιών. Επιδημιολογία χρονίων νοσημάτων. Ειδική επιδημιολογία καρδιοπαθειών, και νεοπλασιών. Σύγχρονος τρόπος ζωής και υγεία. Μείζονες παράγοντες κινδύνου χρονίων νοσημάτων (κάπνισμα, παχυσαρκία, άλλοι παράγοντες). Επιδημιολογία και πρόληψη ατυχημάτων. Βασικά στοιχεία Ιατρικής της Εργασίας. Εισαγωγή στα Συστήματα Υγείας και τις Πολιτικές Υγείας. Ευαίσθητες Κοινωνικές Ομάδες και Δημόσια Υγεία. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Πανεπιστημιακ οί Υπότροφοι Περιγραφή 4 ο έτος, Η εξάμηνο (κατ επιλογήν). Διδασκαλία: 25, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -. 5 Μ. Λεοτσινίδης, Α. Βανταράκης Σαζακλή Ελένη Κατ' επιλογήν μάθημα Η εξαμήνου που αντικατέστησε το μάθημα της Ιατρικής της Εργασίας. Το μάθημα περιλαμβάνει τις παρακάτω ενότητες: Ανασκόπηση της Διατροφής και Δημόσια Υγεία. Διατροφική Επιδημιολογία. Εκτίμηση της κατάστασης θρέψης σε άτομα και πληθυσμούς. Εκτίμηση φυσικής δραστηριότητας. Στρατηγικές διατροφής της δημόσιας υγείας με στόχο την παρέμβαση. Υπερσιτισμός και υποσιτισμός και Δημόσια Υγεία. Ανεπάρκεια βιταμινών. Παχυσαρκία. Διατροφή και χρόνια νοσήματα. Διατροφή και πρόληψη νόσων. 178

184 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος, Τηλ , Fax: Καθ. Δημήτριος Αποστολόπουλος Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Επικ. Καθηγητές Λέκτορες Δημήτριος Αποστολόπουλος - - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο έτος, Η εξάμηνο (κατ επιλογήν). Διδασκαλία: - Εργαστήριο: 2, Φροντιστήριο:8 (ομάδες 5 φοιτητών), Κλινικές: -, (ανά εβδομάδα). 5 Δ. Αποστολόπουλος. Σκοπός του μαθήματος είναι να κατανοήσει ο φοιτητής τις αρχές της διαγνωστικής και θεραπευτικής χρήσης των ραδιοϊσοτόπων στην Ιατρική. Να ενημερωθεί για τις κύριες ενδείξεις των ραδιοϊσοτοπικών μεθόδων, τις δυνατότητες που προσφέρουν, τις διαφορές τους από άλλες ανάλογες διαγνωστικές τεχνικές, τις θεραπευτικές τους δυνατότητες, τις τρέχουσες εφαρμογές 179

185 τους, αλλά και στη δυναμική που κατέχουν στη αναμενόμενη διεύρυνση της μοριακής απεικόνισης και της μοριακά στοχευμένης θεραπείας. Τα μαθήματα από αμφιθεάτρου θέτουν το αρχικό γνωστικό πλαίσιο. Στα φροντιστηριακά μαθήματα ο φοιτητής ξεναγείται στο Εργαστήριο, επεξηγούνται οι αρχές λειτουργίας των κύριων οργάνων και των απεικονιστικών συστημάτων, παρακολουθεί τη διενέργεια καθημερινών εξετάσεων και εισάγεται στη διαφορική διαγνωστική περιστατικών. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡ- Διαλέξεις, στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος άλλων ειδικοτήτων (Παιδιατρικής, ΜΟΓΕΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ Ορθοπεδικής, Παθολογίας, Ενδοκρινολογίας κλπ) σε φοιτητές και ειδικευόμενους ιατρούς για τις ΙΑΤΡΙΚΗΣ εφαρμογές της Πυρηνικής Ιατρικής στην καθημερινή διαγνωστική πράξη. 180

186 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Ι ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Διευθυντής Καθηγητές Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 5ος όροφος, Τηλ , , Fax: Καθ. Χαράλαμπος Γώγος Θεόδωρος Αλεξανδρίδης, Δημήτριος Γούμενος, Χαράλαμπος Γώγος, Χαράλαμπος Καλόφωνος, Βενετσάνα Κυριαζοπούλου, Χρυσούλα Λαμπροπούλου-Καρατζά, Σταμάτιος-Νικόλαος Λιόσης Μάρκος Μαραγκός, Κων/νος Μάρκου, Αθανασία Μουζάκη, Αλέξανδρος Σπυριδωνίδης, Κων/νος Σπυρόπουλος, Ιωάννης Σταράκης, Ανάργυρος Συμεωνίδης,, Γεώργιος Χάχαλης. Αναπλ. Καθηγητές Κων/νος Θωμόπουλος, Περικλής Νταβλούρος, Γεώργιος Πάνος,, Ιωάννης Χαμπαίος, Iωάννης Χειλαδάκης Επικ. Καθηγητές Δημήτριος Βελισσάρης, Δημήτριος Δαούσης, Κυριάκος Καρκούλιας, Αγγελος Κούτρας, Θωμάς Μακατσώρης, Ευάγγελος Παπαχρήστου, Έλενα Σολωμού-Λιόση. Λέκτορες - Ε.ΔΙ.Π Αναστάσιος Γεωργακόπουλος, Μαριγώ Σταυρίδη** Ε.Τ.Ε.Π. Διοικητικό προσωπικό Ιωάννα Ρουγκάλα, Πολυξένη Παπαποστόλου, Χρύσα Μπογδανοπούλου - * Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι και ΙΙ και στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ 181

187 έτους ** Συμμετοχή στη διδασκαλία του μαθήματος «Εισαγωγή στην Εργαστηριακή Αιματολογία» του Γ έτους, Η εξαμήνου (μάθημα κατ επιλογήν). ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εκπαιδευτικοί στόχοι και περιεχόμενο 1 ο έτος, Α εξάμηνο (υποχρεωτικό). Διδασκαλία:2, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -, (ανά εβδομάδα). 4 X. Γώγος, Χ. Λαμπροπούλου Καρατζά, Σ. Λιόσης, Μ. Ανθρακόπουλος, Ν. Γεωργόπουλος, Α. Συμεωνίδης, Ε. Γελαστοπούλου, Μ. Μαραγκός, Χ. Καλόφωνος. Το μάθημα «Εισαγωγή στην Κλινική Ιατρική» είναι το πρώτο μάθημα εισαγωγής του φοιτητή σε θέματα που αφορούν στην Κλινική Ιατρική και έχει σαν στόχο την αρχική του εξοικείωση και κατανόηση θεμάτων γενικού ενδιαφέροντος σε σχέση με την κλινική άσκηση της Ιατρικής Επιστήμης. Τα μαθήματα διεξάγονται από κλινικούς ιατρούς, από αμφιθεάτρου και αναφέρονται στην οργάνωση της ιατρικής εκπαίδευσης, τα προβλήματα στην άσκηση της κλινικής ιατρικής και τις αρχές που διέπουν αυτήν, την σύγχρονη εκδοχή του όρκου του Ιπποκράτους, τις διαφορές ανάμεσα στην αντιμετώπιση ασθενών με οξέα ή χρόνια νοσήματα, τις διαφορές που χαρακτηρίζουν την γυναίκα-ασθενη και τον ασθενή-παιδί. Επίσης αναφέρεται στα σύγχρονα συστήματα υγείας και το σύστημα υγείας στην Ελλάδα, την σημασία της πρόληψης στην ιατρική, το θέμα των μεταγγίσεων αίματος, ενδείξεις και προβλήματα κατά την μετάγγιση, τα προβλήματα και τον τρόπο αντιμετώπισης του ασθενούς τελικού σταδίου και, τέλος, τις αρχές ηθικής και δεοντολογίας που διέπουν την ιατρική. 182

188 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ - ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Ώρες Διδάσκοντες Το μάθημα εξετάζεται με γραπτές εξετάσεις στο τέλος του Α Εξαμήνου και περιλαμβάνει: Εισαγωγή. Αρχές άσκησης της Ιατρικής Επιστήμης / χαρακτηριστικά του Ιατρού. Αρχές λήψης ιατρικού ιστορικού / φυσικής εξέτασης. Χαρακτηριστικά ασθενούς με οξεία νόσο. Χαρακτηριστικά ασθενούς με χρονία νόσο. Χαρακτηριστικά παιδιατρικού ασθενούς. Χαρακτηριστικά της γυναίκας ασθενούς. Σύστημα υγείας. Προληπτική Ιατρική. Αρχές μεταγγίσεων. Ασθενής τελικού σταδίου. Αρχές ηθικής - δεοντολογίας. 1 ο έτος, Β εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία:2, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -, (ανά εβδομάδα). Ολα τα μέλη ΔΕΠ της Παθολογικής Κλινικής και οι: Μ. Ανθρακόπουλος, Κ. Παναγόπουλος, Γ. Σκρουμπής, Φ. Γουρζής, Β. Γκρέκα-Σπληλιώτη, Α. Βαρβαρήγου, Δ. Χρύσης, Α. Κατριβάνου. ECTS Units 2 183

189 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Ι Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 2 ο έτος, Γ εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -, (ανά εβδομάδα). 3 Ολα τα μέλη ΔΕΠ της Παθολογικής Κλινικής. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΙΙ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες: 2 o έτος, Δ εξάμηνο (υποχρεωτικό). Διδασκαλία: 2, Εργαστήρια: -, Φροντιστήρια: -, Κλινικες: -, ( ανά εβδομάδα). 2 Ολα τα μέλη ΔΕΠ της Παθολογικής Κλινικής. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΙΙΙ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εκπαιδευτικοί στόχοι και περιεχόμενο 3 ο έτος, Ε εξάμηνο (υποχρεωτικό). Διδασκαλία:2, Εργαστήρια: -, Φροντιστήρια: -, Κλινικές: -, (ανά εβδομάδα). 2 Ολα τα μέλη ΔΕΠ της Παθολογικής Κλινικής. Στόχος της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής ενότητας, διάρκειας 4 εξαμήνων από το Β ο Ε ο εξάμηνο σπουδών, είναι η κατανόηση της έννοιας της επικεντρωμένης στον ασθενή ιατρικής φροντίδας, ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών για αποτελεσματική επικοινωνία με τον ασθενή, φυσική εξέταση, ανθρωπιστική και ηθική αντιμετώπιση του ασθενούς, επίλυση προβλημάτων, απλοί ιατρικοί χειρισμοί και πρώτες βοήθειες. Πιο 184

190 συγκεκριμένα οι εκπαιδευτικοί στόχοι είναι: 1. Aπόκτηση γνώσης άνεσης στην επαγγελματική προσέγγιση του ασθενή. Τεχνική απόκτησης ιατρικού ιστορικού / Φυσική εξέταση [Φ.Ε.] 2. Kαταγραφή / προφορική παρουσίαση ιστορικού Φ.Ε. 3. Παιδιατρικό / ΨΧ ιστορικό Φ.Ε. 4. Κατανόηση του βασικού πυρήνα των συνήθως χρησιμοποιουμένων εργαστηριακών και άλλων παρακλινικών εξετάσεων που χρησιμοποιούνται στην συνήθη κλινική πράξη. 5. Βραχεία ΔΔ. 6. Ανάγνωση / αξιολογηση ιατρικού φακέλλου ιστορικού / ιατρικού αρχείου. 7. Γνώση / εκτέλεση συνήθων ιατρικών πράξεων. 8. Επείγουσα ιατρική / πρώτες βοήθειες. Κατανόηση των κοινωνικο-οικονομικών θεμάτων που σχετίζονται με την παροχή υγείας, μέσω της απόκτησης γνώσεων και δεξιοτήτων στον τομέα της επιδημιολογίας, της παροχής υγείας, και της ιατρικής της κοινότητος. Κατανόηση του τρόπου μέσω του οποίου απαρτιώνεται η γνωστική τους εμπειρία, μέσω της αλληλεπίδρασης των βασικών επιστημών, της κοινωνικής ιατρικής και της κλινικής ιατρικής. ΛΗΨΗ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ - ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ Στο τέλος της εκπαιδευτικής ενότητας ο φοιτητής πρέπει: Να είναι σε θέση να αναγνωρίσει την ουσιώδη πληροφορία που χρειάζεται για την καταγραφή δεδομένων και να είναι σε θέση να την αποκτήσει από τον εξεταζόμενο ασθενή. Να είναι σε θέση να αξιολογεί τα στοιχεία του ιστορικού που αποτελούν απόκλιση από το 185

191 φυσιολογικό και να τα ιεραρχεί. Να μπορεί να καταγράψει οργανωμένα ιστορικό ασθενούς με βάση προτεινόμενο πρότυπο. Να μπορεί να καταγράψει ιεραρχημένη λίστα προβλημάτων με βάση το ιστορικό. Να κατανοήσει τις διαφορές ανάμεσα στην γραπτή και προφορική / αναλυτική και σύντομη παρουσίαση ιστορικού. Να κατανοήσει και να ασκηθεί στην προσπέλαση ευαίσθητων θεμάτων σχετικών με το ιστορικό του ασθενούς (σεξ ιστορικό, χρήση ουσιών κλπ) και την εξέταση ασθενούς με ιδιαιτερότητες. Να εξασκηθεί σε επικοινωνιακές τεχνικές / συμπεριφορές σε σχέση με την λήψη ιστορικού, παρουσίαση ιστορικού, ενημέρωση περιβάλλοντος, εχεμύθεια κλπ. Nα εξοικειωθεί με την λήψη παιδιατρικού ιστορικού κατανοώντας τις ιδιαιτερότητές του σε σχέση με το ιστορικό ενηλίκου. Να αποκτήσει τις δεξιότητες τις απαραίτητες για την λήψη ιστορικού από ψυχιατρικό ασθενή. Να είναι σε θέση να εξετάσει πλήρως κατά σύστημα τον ασθενή. Να καταγράψει τα παθολογικά ευρήματα κατά την εξέταση του ασθενούς και να είναι σε θέση να αξιολογήσει τις διαφορές από το φυσιολογικό. Να κατανοήσει την έννοια και την σημασία της παρουσίας του ιατρικού ιστορικού και του ιατρικού αρχείου (προσπέλαση του ιστορικού, μελέτες, νομικά προβλήματα). Και τέλος, να είναι σε θέση να προσφέρει πρώτες βοήθειες σε επείγουσες ιατρικές καταστάσεις (Καρδιοαναπνευστική Αναζωογόνηση). 186

192 ΚΛΙΚΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ (Συμπερ. Καρδιολογία & Νεφρολογία) Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εκπαιδευτικοί στόχοι και περιεχόμενο 5 o έτος, Ι και Θ εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία : -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές:35 (Συμπεριλαμβάνονται 2 εβδομάδες κλινικής άσκησης Καρδιολογίας και 2 εβδομάδες κλινικής άσκησης Νεφρολογίας). 14 Όλα τα μέλη ΔΕΠ του Παθολογικού Τομέα Ι Στόχος του μαθήματος είναι η εκπαίδευση των Ε ετών φοιτητών στην άσκηση της κλινικής πρακτικής και την απόκτηση των αναγκαίων γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών που χρειάζονται στη μεταπτυχιακή άσκηση της Ιατρικής. Οι φοιτητές κατανέμονται στα παθολογικά τμήματα σύμφωνα με το πρόγραμμα της γραμματείας της Παθολογικής Κλινικής υπό την ευθύνη μελών ΔΕΠ που έχουν καθορισθεί. Ο κυριότερος στόχος είναι να εκπαιδευθεί ο πεμπτοετής φοιτητής τη λήψη του ιστορικού και να είναι σε θέση να κάνει σωστή φυσική εξέταση. Θα πρέπει να εξοικειωθεί με την έννοια της αιτίας εισόδου, της παρούσας νόσου και του ατομικού αναμνηστικού και να προβαίνει σε μία λεπτομερή κλινική εξέταση. Όπως έχει καταστεί σαφές από τα προηγούμενα έτη, απαιτείται πολύ εξάσκηση στην προσέγγιση του ασθενούς και των προβλημάτων του αλλά και στη φυσική εξέταση. Οι τεχνικές και οι ικανότητες που απαιτούνται για μια σωστή κλινική εξέταση είναι δυνατόν να αποκτηθούν μόνο με την κλινική πρακτική. Συνεπώς, δίνεται η ευκαιρία στους φοιτητές για τα ανωτέρω καθώς είναι δυνατόν να επαναληφθούν ακόμη και στον ίδιο τον ασθενή σε καθημερινή βάση. Τα περισσότερα προβλήματα υγείας μπορούν να λυθούν με την προσεκτική λήψη του ιστορικού και τη φυσική εξέταση. Εάν υπάρχει οποιοδήποτε πρόβλημα, θα μπορεί να ζητηθεί η βοήθεια των ιατρών της κλινικής. Οι φοιτητές εκτίθενται 187

193 Παραδόσεις και στον τρόπο προσέγγισης των νοσημάτων (διαφοροδιάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση). Η ταυτόχρονη μελέτη των βιβλίων σχετικά με τη φυσική εξέταση και την Εσωτερική Παθολογία που έχουν δοθεί, θα οδηγήσει στην καλύτερη κατανόηση της παθοφυσιολογίας των νοσημάτων. Ο φοιτητής εκπαιδεύεται στο να παρουσιάζει καθαρά, σύντομα και περιεκτικά τον ασθενή στην ομάδα. Πρέπει να γίνεται προσπάθεια ο φοιτητής να εκτίθεται σε όσο το δυνατόν περισσότερους ασθενείς και νοσήματα. Ταυτόχρονα δίνεται η ευκαιρία να αναπτυχθεί η ικανότητα συνεργασίας με όλα τα μέλη της ιατρικής ομάδας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης οι φοιτητές αποκτούν θεωρητική κατάρτιση επί των περιστατικών που νοσηλεύονται στην κλινική. Γίνονται αναφορές των εκπαιδευτών στην πάθηση του υπό εξέταση ασθενούς αλλά και ερωτήσεις που συνδέουν τη θεωρία με την κλινική πράξη με σκοπό την πρόκληση ενδιαφέροντος και την καλύτερη αφομοίωση της γνώσης. Υπό την καθοδήγηση του ιατρικού προσωπικού, οι φοιτητές μαθαίνει να κάνει ορισμένες θεραπευτικές και διαγνωστικές ενέργειες, όπως αιμοληψίες, λήψη ηλεκτροκαρδιογραφημάτων, μέτρηση σακχάρου. Είναι απαραίτητη η καθαρή ιατρική ρόμπα και η ευπρεπής συμπεριφορά στο χώρο του Νοσοκομείου. Οι φοιτητές πρέπει να αποφεύγουν την ενημέρωση των ασθενών που παρακολουθούν σχετικά με την πορεία των κλινικοεργαστηριακών τους εξετάσεων και να τους παραπέμπουν σχετικά στους αρμόδιους ιατρούς. Οι κλινικές σημειώσεις περιέχουν εμπιστευτικές πληροφορίες και είναι σημαντικό να προστατεύεται το απόρρητο του ασθενούς. Τα θέματα των παραδόσεων είναι γνωστά στους φοιτητές εκ των προτέρων. Παρουσιάζονται από μέλη ΔΕΠ και οι φοιτητές είναι προετοιμασμένοι κατάλληλα ώστε να συμμετέχουν ενεργά στη συζήτηση. Η παρουσία όλων είναι υποχρεωτική. Οι φοιτητές παρακολουθούν υποχρεωτικά και όλες τις εκπαιδευτικές εκδηλώσεις της κλινικής (grand rounds, conferences). 188

194 Εφημερίες Παρουσίες Οι φοιτητές θα εφημερεύουν στις εξωτερικές εφημερίες της κλινικής έως τις 10 μ.μ. Οι εφημερίες καθορίζονται από την εκπαιδευτική ομάδα που ανήκει ο φοιτητής. Στις εφημερίες πλην των άλλων δίνεται η ευκαιρία να εξετάζονται εξ αρχής ασθενείς που εισάγονται στο Νοσοκομείο. Ο φοιτητής συμμετέχει ενεργά στις δραστηριότητες της ομάδας εφημερίας. Στο διάστημα της άσκησής του η παρουσία του φοιτητή είναι υποχρεωτική (δικαιολογούνται 2 απουσίες για σοβαρούς λόγους). Κατά τη διάρκεια της κλινικής άσκησης ο φοιτητής παραμένει στο χώρο της κλινικής. 189

195 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εκπαιδευτικοί στόχοι και περιεχόμενο 6 o έτος, IA και ΙΒ εξάμηνα (υποχρεωτικό). Διδασκαλία : -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές:35 (6 εβδομάδες). 12 Όλα τα μέλη ΔΕΠ του Παθολογικού Τομέα Ι. Στόχος του μαθήματος είναι η εκπαίδευση των ΣΤ ετών φοιτητών στην άσκηση της κλινικής πρακτικής και την απόκτηση των αναγκαίων γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών που χρειάζονται στη μεταπτυχιακή άσκηση της Ιατρικής.Στις 6 εβδομάδες της άσκησης, οι φοιτητές ενσωματώνονται στις δύο νοσηλευτικές- εκπαιδευτικές μονάδες της Παθολογικής κλινικής για 4 εβδομάδες και κυκλικά στην Αιματολογική Μονάδα της Παθολογικής κλινικής για 2 εβδομάδες. Οι φοιτητές εκτελούν χρέη υποβοηθού. Αναλαμβάνουν αρρώστους που εισάγονται στη κλινική και είναι υπεύθυνοι για την συγγραφή του ιστορικού των ασθενών. Οι φοιτητές οφείλουν να παρακολουθούν καθημερινά την πορεία των ασθενών τους και να συμμετέχουν ενεργά με τα μέλη της ομάδας τους στην διαγνωστική και θεραπευτική προσπέλαση των ασθενών αυτών. Μετά από διαβούλευση και με την καθοδήγηση των ιατρών της ομάδας ο υπεύθυνος για τον άρρωστο φοιτητής προβαίνει σε θεραπευτικές και διαγνωστικές ενέργειες. Αυτές περιλαμβάνουν αιμοληψία, λήψη αρτηριακού αίματος, θωρακοκέντηση, παρακέντηση ασκιτικού υγρού, τοποθέτηση ρινογαστρικού καθετήρα, καθετηριασμό ουροδόχου κύστεως κ.λ.π. Οι φοιτητές πρέπει να έχουν πλήρη και καθημερινή ενημέρωση για την πορεία των ασθενών τους και να είναι σε θέση να αναφέρουν με ακρίβεια την κατάσταση των ασθενών στους υπεύθυνους ιατρούς της ομάδας όποτε τους ζητηθεί. Οι φοιτητές εφημερεύουν κατά τις εξωτερικές εφημερίες της νοσηλευτικής μονάδας που ανήκουν. Το ωράριό τους είναι 3μμ-10μμ τις καθημερινές και από τις 8πμ-10μμ τις αργίες. Από 190

196 Εφημερίες την έναρξη της εφημερίας τους παρουσιάζονται στους υπεύθυνους της ομάδας που εφημερεύει και εκείνοι τους αναθέτουν τα απαραίτητα καθήκοντα. Κατά τη διάρκεια της εφημερίας οι φοιτητές είναι σε συνεχή επαφή με τους υπεύθυνους εφημερεύοντες ιατρούς, στους οποίους αναφέρονται σχετικά με την διεκπεραίωση των ανατεθέντων καθηκόντων τους. Πρέπει επίσης να είναι συνεχώς προσπελάσιμοι από τους ιατρούς της εφημερίας, οι οποίοι πρέπει να γνωρίζουν πού βρίσκονται και με τι ασχολούνται οι φοιτητές τους. Οι φοιτητές πρέπει επίσης να εφημερεύουν σε 1-2 εσωτερικές εφημερίες Οι φοιτητές παρακολουθούν και συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία, όπως αυτή προγραμματίζεται από την κλινική στην οποία θητεύουν. 191

197 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Εκπαιδευτικοί στόχοι 3 ο έτος, Ε εξάμηνο (επιλογής). Διδασκαλία: -, Eργαστήριο:2, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: -, (ανά εβδομάδα). 4 units Αθανασία Μουζάκη(Γραφείο Α22, 1 ος όροφος, Κτίριο Προκλινικών Λειτουργιών). Α. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΓΕΝΙΚΗΣ ΑΙΜΑΤΟΣ Γνώση των παραμέτρων που περιλαμβάνει η γενική αίματος και ερμηνεία τους. Διάγνωση αναιμίας βάσει της γενικής αίματος και κατάταξή της βάσει των παραμέτρων της γενικής αίματος. Γνώση της εργαστηριακής προσέγγισης για την διάκριση μεταξύ αναιμιών οφειλόμενων σε διαταραχές της μεμβράνης του ερυθρού, του μεταβολισμού του ή της δομής της αιμοσφαιρίνης Χαρακτηρισμός λευκοκυτταρικών υποπληθυσμών με την χρήση αντισωμάτων. Νέες τεχνολογίες στον χαρακτηρισμό των λευκοκυτταρικών υποπληθυσμών. Β. ΑΝΤΙΓΟΝΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΡΥΘΡΟΚΥΤΤΑΡΩΝ Γνώση των αντιγονικών συστημάτων των ερυθροκυττάρων. Μέθοδοι εργαστηριακής ανίχνευσης των αντιγονικών συστημάτων και ερμηνεία τους. Γ. ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΑΝΤΙΓΟΝΩΝ ΕΡΥΘΡΟΚΥΤΤΑΡΩΝ Βασική γνώση των μηχανισμών ανάπτυξης φυσικών και επίκτητων αλλοαντισωμάτων. Βασική γνώση των εργαστηριακών διαδικασιών συμβατότητας των ερυθροκυττάρων που έχουν σκοπό την μετάγγιση. Οι αρχές αυτές αποτελούν την βάση κάθε διαδικασίας συμβατότητας μεταξύ δοτών ιστού και ληπτών. 192

198 Το μάθημα γίνεται υπό την μορφή φροντιστηριακών μαθημάτων και εργαστηριακών ασκήσεων. Στο τέλος κάθε ενότητας οι φοιτητές παραδίδουν εργασία που βασίζεται στα αποτελέσματα των εργαστηριακών ασκήσεων που έχουν γίνει και επικεντρώνεται στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων τους. ΤΡΟΠΙΚΗ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΟΛΟΓΙΑ Διδασκαλία Περιγραφή 3ο έτος, Ε εξάμηνο (επιλογής). Θεωρητική διδασκαλία (Power point presentations) Πρακτική άσκηση (Επίλυση κλινικών προβλημάτων ή Μικροσκοπική αναγνώριση παθογόνων) Η ύλη του μαθήματος είναι βασισμένη στο αντίστοιχο πρόγραμμα σπουδών του London School of Hygiene & Tropical Medicine, προσαρμοσμένο για φοιτητές ιατρικής και νέους ιατρούς. Βασικοί κίνδυνοι για την υγεία και μέτρα πρόληψης: - Αξιολόγηση των κινδύνων που σχετίζονται με το ταξίδι - Ιατρική εκτίμηση πριν το ταξίδι - Εκτίμηση ειδικών ομάδων ταξιδιωτών και ταξιδιωτών με προϋπάρχοντα νοσήματα - Κλινική εξέταση και αξιολόγηση του ταξιδιώτη μετά την επιστροφή του - Συμπεριφορά του ταξιδιώτη (σεξουαλικός μεταδιδόμενα νοσήματα, χρήση απαγορευμένων ουσιών-ναρκωτικών) Μέσα μετακίνησης ταξιδιού: κίνδυνοι για την υγεία Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι για την υγεία: 193

199 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΛΟΙΜΩΔΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή - Υψόμετρο - Διατροφή και ύδρευση - Ζώα και έντομα - Εντερικά παράσιτα - Πρακτικά μέτρα για την υγιεινή της διατροφής, ύδρευσης και στέγασης και μέτρα αποφυγής εντόμων Τροπικά λοιμώδη νοσήματα: - Επιδημιολογία γεωγραφική κατανομή - Τρόπος μετάδοσης - Γενικά μέτρα προφύλαξης - Διάγνωση - Θεραπευτική αντιμετώπιση Πρόγραμμα εμβολιασμών και εμβολιασμοί για τον ταξιδιώτη: - Γενικές οδηγίες - Απαραίτητοι εμβολιασμοί - Εμβολιασμοί ειδικών ομάδων 6 o έτος, εξάμηνα ΙΑ και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές:35. 4 Χ. Γώγος, Μ. Μαραγκός, Γ. Πάνος. Στόχος της συγκεκριμένης άσκησης είναι η εκπαίδευση των φοιτητών στη διάγνωση, διαφορική διάγνωση και αντιμετώπιση των συνήθων εξω -ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, καθώς επίσης και των σημαντικότερων ειδικών λοιμώξεων (AIDS, Ηπατίτιδες, Φυματίωση 194

200 κλπ). Κατά τη διάρκεια της Κλινικής Άσκησης οι φοιτητές παρακολουθούν το εξωτερικό ιατρείο Ειδικών Λοιμώξεων και τη συμβουλευτική επίσκεψη των λοιμωξιολόγων στις διάφορες κλινικές του Νοσοκομείου. Επίσης, παρακολουθούν τις εκπαιδευτικές εκδηλώσεις (Μαθήματα και βιβλιογραφική ενημέρωση) του Τμήματος Λοιμώξεων της Παθολογικής Κλινικής. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΑ Σ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες: 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: Κ. Σπυρόπουλος, Κ.Καρκούλιας Το μάθημα πραγματοποιείται στα πλαίσια των κλινικών ασκήσεων του ΣΤ έτους, σε μικρές ο- μάδες, με αρρώστους της Πνευμονολογικής Κλινικής. ΑΝΟΣΟΑΙΜΑΤΟΛ ΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: Αθανασία Μουζάκη ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ: Το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου. 195

201 ΜΑΘΗΜΑΤΑ 1-4: Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος - Είδη, λειτουργίες, επικοινωνία, ανοσολογική ανοχή. ΜΑΘΗΜΑ 5: Αντισώματα Είδη, λειτουργίες. ΜΑΘΗΜΑ 6: Το σύστημα HLA. ΜΑΘΗΜΑ 7: Αντιδράσεις υπερευαισθησίας. ΜΑΘΗΜΑΤΑ 8,9: Δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος Αυτοάνοσα νοσήματα, νεοπλασίες. ΜΑΘΗΜΑ 10: Ανοσολογία των μεταγγίσεων. ΜΑΘΗΜΑ 11: Το ανοσοποιητικό σύστημα & HIV/AIDS. ΜΑΘΗΜΑΤΑ 12-14: Ανοσοτροποποίηση παρεμβάσεις σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο, θεραπείες με αντισώματα, τεχνητά αντίγονα (πεπτίδια), μεταμόσχευση μυελού των οστών & αιμοποιητικών κυττάρων. Στο τέλος κάθε ενότητας οι φοιτητές λαμβάνουν βιβλιογραφικό υλικό. Στο τέλος των μαθημάτων οι φοιτητές παραδίδουν εργασία που επικεντρώνεται σε ένα θέμα που επιλέγουν από συγκεκριμένη λίστα που προτείνει η διδάσκουσα. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: Ι. Χειλαδάκης, Γ. Χάχαλης, Π. Νταβλούρος Η εκπαίδευση στην Καρδιολογική Κλινική έχει ως πρωταρχικό στόχο τη διδασκαλία βασικών θεωρητικών γνώσεων και εφαρμογή θεραπευτικών προσεγγίσεων σε άμεση συνεργασία με το 196

202 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ιατρικό προσωπικό, έτσι ώστε στο σχετικά περιορισμένο χρόνο να αποκτηθεί βασική εμπειρία στην αντιμετώπιση του καρδιακού αρρώστου. Στο σημερινό καταιγισμό πληροφόρησης με την εφαρμογή καινούργιων διαγνωστικών και θεραπευτικών παρεμβάσεων οι ιατροί της Καρδιολογικής Κλινικής προσπαθούν για την πληρέστερη παρουσίαση του ευρέως φάσματος των καρδιακών παθήσεων και διαμόρφωση γνώμης σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές διεθνών Καρδιολογικών εταιριών που στηρίζονται σε τεκμηριωμένη επιστημονική βάση. Για την επιτυχία της προσπάθειας αυτής απαιτείται και η εκ μέρους του εκπαιδευόμενου θεωρητική κατάρτιση, αλλά και η ενεργός συμμετοχή τους στις διάφορες δραστηριότητες της Κλινικής. Το πρόγραμμα της κλινικής άσκησης περιλαμβάνει: 1. Καθημερινή παρουσία ήδη από τις 8.15 π.μ όπου γίνεται ενημέρωση και συζήτηση των περιστατικών της Καρδιολογικής Κλινικής και Μονάδας Εμφραγμάτων. 2. Συμμετοχή σε όλα τα τακτικά, πρωϊνά εκπαιδευτικά μαθήματα. 3. Ενσωμάτωση στο πρόγραμμα της Κλινικής, συμμετοχή στις ποικίλες υποχρεώσεις ρουτίνας και στις καθημερινές επισκέψεις υπό την επίβλεψη των υπευθύνων επιμελητών. 4. Μαθήματα ηλεκτροκαρδιογραφήματος και αρρυθμιών Τρίτη και Πέμπτη και Στεφανιαίας νόσου κάθε Τετάρτη. Τα μαθήματα αυτά διατίθενται σε μορφή power point. 5. Λήψη ιστορικών και μαθήματα φυσικής εξέτασης δίπλα στον ασθενή για την κατανόηση των συμπτωμάτων και των σημείων του καρδιαγγειακού συστήματος. 6. Θεωρητικές και γραπτές εξετάσεις κάθε Παρασκευή. Τέλος, η παράλληλη επίσκεψη του εκπαιδευόμενου στο Αιμοδυναμικό και Υπερηχοκαρδιογραφικό εργαστήριο, για την πληρέστερη λήψη πληροφοριών, είναι επιτρεπτή. 6 ο έτος, ΙΒ εξάμηνο (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 35 (ανά εβδομάδα). 197

203 ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 Σ.Ν. Λιόσης, Δ. Δαούσης Το επιλογής μάθημα της Ρευματολογίας διδάσκεται σε μικρές ομάδες φοιτητών (1-5 μέλη) στη διάρκεια του Ε έτους σπουδών και διαρκεί 2 εβδομάδες. Στόχος του είναι η εξοικείωση των διδασκομένων στην κλινική εικόνα και την αντιμετώπιση των ασθενών με νοσήματα του ερειστικού συστήματος. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην λήψη του ιστορικού και στην φυσική εξέταση του ερειστικού, όπως αυτή ενσωματώνεται στην κατά συστήματα πλήρη φυσική εξέταση του ασθενούς. Οι φοιτητές συμμετέχουν στη συζήτηση για τη λήψη θεραπευτικών αποφάσεων. Το μάθημα πραγματοποιείται στο Τακτικό Εξωτερικό Ρευματολογικό Ιατρείο και αφορά σε προγραμματισμένα ραντεβού ασθενών (Δευτέρα Πέμπτη) και συμμετοχή στα εκπαιδευτικά μαθήματα του Τμήματος (Παρασκευή). Μετά το πέρας του καθημερινού Εξωτερικού Ιατρείου, ακολουθεί σε καθημερινή βάση εκπαιδευτική επίσκεψη σε εσωτερικούς ασθενείς του ΠΓΝΠ για τους οποίους έχει ζητηθεί Ρευματολογική εκτίμηση από τους θεράποντες. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙ ΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 35 (ανά εβδομάδα). 4 Κ. Θωμόπουλος. Περιγραφή Οι φοιτητές κατά την παραμονή τους για 2 εβδομάδες στην Γαστρεντερολογική Κλινική εκπαιδεύονται ως εξής. 198

204 Λήψη ιστορικού. Κλινική εξέταση των νοσηλευομένων ασθενών. Διδασκαλία επί κλίνης και εκτός, στα κυριότερα προβλήματα που αφορούν την Γαστρεντερολογία. Παρακολούθηση εκ περιτροπής των τακτικών ιατρείων του Γαστρεντερολογικού Τμήματος. Παρακολούθηση εκ περιτροπής του Ενδοσκοπικού Προγράμματος. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο έτος, IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 25 (ανά εβδομάδα). 4 Δ. Γούμενος, Ε. Παπαχρήστου Ενεργός συμμετοχή των φοιτητών στο καθημερινό πρόγραμμα της Νεφρολογικής Κλινικής (λήψη ιστορικού, κλινική εξέταση, καθημερινή επίσκεψη με τους ιατρούς στην Κλινική). Εκπαίδευση παρά την κλίνη των νοσηλευόμενων ασθενών. Στην Κλινική νοσηλεύονται ασθενείς με : Διαταραχές ύδατος και ηλεκτρολυτών. Διαταραχές οξεοβασικής ισορροπίας. Αρτηριακή υπέρταση. Οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Παθήσεις του σπειράματος (σπειραματονεφρίτιδες). Σακχαρώδη διαβήτη και νεφρική βλάβη. 199

205 Συστηματικά νοσήματα με νεφρική συμμετοχή. Μεταμόσχευση νεφρού. Προβλήματα αγγειακής προσπέλασης στην αιμοκάθαρση. Προβλήματα στην περιτοναική κάθαρση. Οι φοιτητές εκπαιδεύονται επίσης στις βασικές αρχές των μεθόδων υποκατάστασης νεφρικής λειτουργίας (αιμοκάθαρση και περιτοναική κάθαρση) Οι φοιτητές παρακολουθούν τα ενδοκλινικά μαθήματα του Νεφρολογικού Κέντρου και στο τέλος της εκπαίδευσής τους γράφουν μια εργασία σε θέμα που τους ανατίθεται. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 35 (ανά εβδομάδα). 4 units Χ. Καλόφωνος, Θ. Μακατσώρης, Α. Κούτρας Αναφορικά με την επιλεγόμενη κλινική άσκηση Ογκολογίας του Τμήματος, οι φοιτητές συμμετέχουν ενεργά στις κλινικές δραστηριότητες του Ογκολογικού Τμήματος. Συγκεκριμένα, συμμετέχουν στη λήψη ιστορικού και στην κλινική εξέταση των ασθενών στα Εξωτερικά Ιατρεία. Επιπρόσθετα, συμμετέχουν στην επίσκεψη στην Ημερήσια Νοσηλεία και παρακολουθούν υπό επίβλεψη ογκολογικούς ασθενείς που νοσηλεύονται και στις άλλες κλινικές του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου. Επίσης, οι φοιτητές μετέχουν ενεργά στη διαφορική διάγνωση των ασθενών, στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του Τμήματος και συμμετέχουν στη βιβλιογραφική ενημέρωση. Τέλος, η αξιολόγησή τους γίνεται με προφορική εξέταση από τα μέλη ΔΕΠ του τμήματος Ογκολογίας. 200

206 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ Σ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 35 (ανά εβδομάδα). 4 units Θ. Αλεξανδρίδης, Β. Κυριαζοπούλου, Κ. Μάρκου, Ι. Χαμπαίος, Ν. Γεωργόπουλος Περιγραφή Οι φοιτητές ασκούνται σε μικρές ομάδες στην ενδοκρινολογία, τον μεταβολισμό και τον σακχαρώδη διαβήτη. Η άσκηση γίνεται καθημερινά καθ όλες τις εργάσιμες ώρες στα Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία του Ενδοκρινολογικού Τμήματος. Δίδεται έμφαση στην λήψη του ιστορικού, την φυσική εξέταση και την διάγνωση σε συνεργασία με τους φοιτητές. Επίσης καθορίζεται η θεραπευτική αγωγή και αιτιολογούνται οι θεραπευτικές αποφάσεις. Μετά το τέλος των εξωτερικών ιατρείων οι φοιτητές επισκέπτονται με τους ιατρούς του Τμήματος που είναι υπεύθυνοι για τις εκτιμήσεις των νοσηλευομένων ασθενών στις Κλινικές του ΠΓΝΠ με προβλήματα από το ενδοκρινικό σύστημα. Παράλληλα οι φοιτητές παρακολουθούν τα μαθήματα του Ενδοκρινολογικού Τμήματος τα οποία γίνονται σε τακτική βάση για την εκπαίδευση και ενημέρωση των ιατρών του Τμήματος, καθώς επίσης και τις Κλινικοπαθολογικές συζητήσεις ασθενών στο αμφιθέατρο του ΠΓΝΠ που γίνονται από την Παθολογική Κλινική. 201

207 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο έτος, εξάμηνα IA και ΙΒ (επιλογής). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές:35 (ανά εβδομάδα). 4 Τα μέλη ΔΕΠ της μονάδας Αιματολογίας της Παθολογικής Κλινικής Στόχος της κλινικής άσκησης στην Αιματολογία είναι η εξοικείωση των φοιτητών στη διάγνωση και αντιμετώπιση των συνήθων αιματολογικών νοσημάτων. Οι φοιτητές παρακολουθούν τις κλινικές δραστηριότητες της Αιματολογικής κλινικής, της μονάδας Μεταμόσχευσης, καθώς και την κλινική εκτίμηση των αιματολογικών ασθενών. Επίσης, συμμετέχουν στη λειτουργία του εξωτερικού αιματολογικού ιατρείου και παρακολουθούν συνήθεις αιματολογικές παρακλινικές εξετάσεις (εκτίμηση περιφερικού αίματος, μυελόγραμμα, κλπ). Κατά την εκπαίδευσή τους συμμετέχουν στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της Αιματολογικής κλινικής και εκπαιδεύονται με βάση κλινιικά περιστατικά σε μικρές ομάδες. Τέλος, συμμετέχουν στη βιβλιογραφική ενημέρωση των ιατρών μελών της Αιματολογικής Κλινικής. 202

208 ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος Αιμοδυναμικό Εργαστήριο Τηλ.: , , Fax: Γεώργιος Χάχαλης Αναπλ.Καθηγητές Ιωάννης Χειλαδάκης, Περικλής Νταβλούρος * Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι, στο μάθημα του Γ έτους και β εξαμήνου 203

209 ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑ Διδάσκοντες Περιγραφή 5 ο Έτος, εξάμηνα Α+Β (υποχρεωτικό) και 6 ο Έτος, εξάμηνα Α+Β (επιλογής). Διδασκαλία- Κλινική- Μονάδα Στεφανιαίων. Το μάθημα περιλαμβάνει : Ηλεκτροκαρδιογράφημα, διαφορική διάγνωση προκάρδιου άλγους-δύσπνοιας και συγκοπής. Γ. Χάχαλης, Ι. Χειλαδάκης, Π. Νταβλούρος Η εργασία των φοιτητών αρχίζει στις 08:00 και λήγει στις 14:30. Η εξάσκηση των φοιτητών έχει ως σκοπό την εξοικείωση με τα καρδιολογικά περιστατικά στην Καρδιολογική Κλινική και στη Μονάδα Στεφανιαίων. Οι φοιτητές κατανέμονται στα τμήματα της Κλινικής και στη Μονάδα, όπου με την καθοδήγηση των υπευθύνων Ιατρών παίρνουν ιστορικό και εξετάζουν τους νοσηλευόμενους ασθενείς, συζητούν την διαφορική διάγνωση και παρακολουθούν τον εργαστηριακό έλεγχο και τη θεραπεία των ασθενών. Οι φοιτητές παρακολουθούν υποχρεωτικά την επίσκεψη που κάνουν καθημερινά οι υπεύθυνοι των τμημάτων και κάθε Τετάρτη ο Διευθυντής / Καθηγητής της Κλινικής. Καθημερινά στην πρωινή ενημέρωση αλλά και κατά την επίσκεψη παρουσιάζουν τους ασθενείς και οφείλουν να γνωρίζουν την πορεία της νόσου, τα αποτελέσματα των παρακλινικών εξετάσεων και την χορηγούμενη θεραπευτική αγωγή. Επίσης παρακολουθούν υποχρεωτικά τις υπόλοιπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες της Κλινικής: Δευτέρα: Μαθήματα Κλινικής Καρδιολογίας Τρίτη: Βιβλιογραφική Ενημέρωση Τετάρτη: Μαθήματα Επεμβατικής Καρδιολογίας-Αρρυθμιολογίας Πέμπτη : Μαθήματα Αναίμακτων Τεχνικών Ανάλυση Περιστατικών 204

210 Κάθε 2 η Τετάρτη διεξάγονται ενδονοσοκομειακές διαλέξεις στο Αμφιθέατρο του Νοσοκομείου με προσκεκλημένους διακεκριμένους ομιλητές. Η εξέταση της Απαρτιωμένης γίνεται τόσο με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής όσο και με ερωτήσεις ανάπτυξης. Η εξέταση της Καρδιολογίας του Ε έτους γίνεται προφορικά. ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση: Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, Κτίριο Α, 4 ος όροφος, τηλ.: Φαξ: nephrdept@upatras.gr, dgoumenos@upatras.gr Προσωπικό Κλινικής: Καθηγητής-Διευθυντής: Δημήτριος Σ. Γούμενος Επίκουρος Καθηγητής: Ευάγγελος Χ. Παπαχρήστου Ε.Τ.Ε.Π. Χρύσα Μπογδανοπούλου Μαθήματα, κλινικές ασκήσεις: ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟ (Απαρτιωμένη διδασκαλία) Γ ΕΤΟΣ, ΣΤ Εξάμηνο, 35 διδακτικές ώρες, ECTS Units: 4 Η διδασκαλία γίνεται μέσω διαλέξεων στο αμφιθέατρο, ενώ τις τελευταίες ημέρες οι φοιτητές προσέρχονται κατά ομάδες στην νεφρολογική κλινική όπου παρουσιάζονται ενδιαφέρουσες περιπτώσεις ασθενών και γίνεται συζήτηση παρά την κλίνη του ασθενούς. 205

211 Εκπαιδευτικοί στόχοι: Στους φοιτητές διδάσκεται όλο το φάσμα της νεφρολογίας. Συγκεκριμένα δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στις εξείς θεματικές ενότητες: Ανατομία φυσιολογία ουροποιητικού συστήματος Φυσιολογία νεφρικής λειτουργίας: Σπειραματική διήθηση, λειτουργίες ουροφόρων σωληναρίων, μηχανισμοί συμπύκνωσης και αραίωσης των ούρων. Ανατομία ουροποιητικού συστήματος (νεφροί, ουρητήρες, ουροδόχος κύστη) Ιστολογία νεφρικού ιστού: Σπείραμα, ουροφόρα σωληνάρια, διάμεσος χώρος. Βασικές αρχές κάθαρσης ουσιών υπολογισμός ρυθμού σπειραματικής διήθησης Εκτίμηση ευρημάτων γενικής ούρων ίζημα ούρων Κλινικά σύνδρομα νεφρικών νόσων Αιματουρία Λευκωματουρία Νεφρωσικό σύνδρομο Νεφριτικό σύνδρομο Μικτά σύνδρομα Διαταραχές οξεοβασικής ισορροπίας Περιγραφή της κατάστασης οξεοβασικής ισορροπίας του οργανισμού και των μηχανισμών διατήρησής της (φυσιολογικό ρη του οργανισμού, σημασία των μεταβολών του ρη, ημερήσια παραγωγή ιόντων υδρογόνου από το μεταβολισμό). Περιγραφή των ρυθμιστικών συστημάτων που συντελούν στη διατήρηση της 206

212 οξεοβασικής ισορροπίας. (εξωκυττάριος χώρος: σύστημα διττανθρακικών, πρωτεΐνες) (ενδοκυττάριος χώρος: ενδοκυττάριες πρωτεΐνες, αιμοσφαιρίνη, φωσφορικά άλατα). Αναγνώριση του ρόλου των νεφρών στη διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας. (ουροφόρα σωληνάρια: αποβολή ιόντων υδρογόνου, επαναρρόφηση διττανθρακικών ιόντων και ανανέωση του συστήματος διττανθρακικών στην κυκλοφορία). Αναγνώριση του ρόλου των πνευμόνων στη διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας. (πνεύμονες: αποβολή του διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) που σχηματίζεται στην κυκλοφορία ως συνέπεια της δέσμευσης ιόντων υδρογόνου από διττανθρακικά ιόντα με σκοπό τη διατήρηση σταθερού του ρη). Ορισμός αντιρροπούμενης και μη αντιρροπούμενης μεταβολικής διαταραχής (οξέωσης ή αλκάλωσης). Μηχανισμοί αντιρρόπησης διαταραχών της οξεοβασικής ισορροπίας. (μεταβολικές διαταραχές: αντιρρόπηση από το αναπνευστικό σύστημα, π.χ. ταχύπνοια σε οξέωση) (αναπνευστικές διαταραχές: αντιρρόπηση από τους νεφρούς). Διάγνωση και διαφορική διάγνωση των αιτίων της μεταβολικής οξέωσης ή αλκάλωσης (αέρια αίματος, προσδιορισμός του χάσματος ανιόντων). Θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών της οξεοβασικής ισορροπίας. Διαταραχές ύδατος και ηλεκτρολυτών Διδασκαλία των μηχανισμών που ευθύνονται για τη διατήρηση ισοζυγίου καλίου, νατρίου, ασβεστίου, μαγνησίου, φωσφόρου του οργανισμού και των παραμέτρων 207

213 που επηρεάζουν αυτά (κατάσταση οξεοβασικής ισορροπίας, ινσουλίνη, αλδοστερόνη, αντιδιουρητική ορμόνη, παραθορμόνη). Αναγνώριση κλινικών σημείων που σχετίζονται με διαταραχή του καλίου, του νατρίου, του ασβεστίου, του μαγνησίου και του φωσφόρου του οργανισμού. Αίτια που ευθύνονται για την πρόκληση ηλεκτρολυτικών διαταραχών και αναζήτηση των αιτίων αυτών από τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού. Θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών με ηλεκτρολυτικές διαταραχές και ειδικότερα αυτών με υπο- ή υπερκαλιαιμία, υπο- ή υπερνατριαιμία και υπο- ή υπερασβεστιαιμία. Σπειραματικά νοσήματα Η αναγνώριση της αιτίας, η διαγνωστική προσέγγιση και η θεραπευτική αντιμετώπιση των σπειραματικών παθήσεων αποτελούν σημαντικό στόχο του εκπαιδευτικού προγράμματος Κλινικά σύνδρομα σπειραματικών νοσημάτων (νεφρωσικό νεφριτικό μεικτά) Ιδιοπαθείς σπειραματονεφρίτιδες Δευτεροπαθείς σπειραματονεφρίτιδες Οξεία νεφρική ανεπάρκεια Ορισμός οξείας νεφρικής ανεπάρκειας (ΟΝΑ) Παθογένεια, προδιαθεσικοί παράγοντες και συχνότητα εμφάνισης της οξείας νεφρικής ανεπάρκειας. Αίτια και διαφορική διάγνωση των αιτίων της οξείας νεφρικής ανεπάρκειας: Αναγνώριση των προνεφρικών, νεφρικών και μετανεφρικών αιτίων της ΟΝΑ από το 208

214 ιστορικό, την κλινική εξέταση και τον εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο (βιοχημικές εξετάσεις αίματος και ούρων, υπερηχογράφημα ουροποιητικού κλπ). Επιπλοκές οξείας νεφρικής ανεπάρκειας Θεραπευτική αντιμετώπιση οξείας νεφρικής ανεπάρκειας: Βασικές αρχές αντιμετώπισης ΟΝΑ λόγω προνεφρικών, νεφρικών και μετανεφρικών αιτίων. Ενδείξεις υποκατάστασης νεφρικής λειτουργίας με αιμοκάθαρση. Χρόνια νεφρική νόσος Σταδιοποίηση επίπτωση αιτιολογία κλινική εικόνα αντιμετώπιση Σακχαρώδης διαβήτης και νεφρός Υπέρταση Ορισμοί ταξινόμηση παθοφυσιολογία κλινικές εκδηλώσεις διερεύνηση ασθενούς αντιμετώπιση (συντηρητική φαρμακευτική). Δευτεροπαθείς μορφές υπέρτασης Μέθοδοι υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας Αιμοκάθαρση Περιτοναϊκή κάθαρση Μεταμόσχευση νεφρού Συστηματικά νοσήματα και νεφρός ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ (υποχρεωτικό, 2 εβδομάδες στα πλαίσια της κλινικής άσκησης Παθολογίας), Ε ΕΤΟΣ, Θ & Ι ΕΞΑΜΗΝΑ, 35 διδακτικές ώρες, ECTS Units: 4 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ (κατ επιλογή, 2 εβδομάδες ), ΣΤ ΕΤΟΣ, ΙΑ & ΙΒ ΕΞΑΜΗΝΑ, 209

215 35 διδακτικές ώρες, ECTS Units: 4 Εκπαιδευτικοί στόχοι: Ενεργός συμμετοχή των φοιτητών στο καθημερινό πρόγραμμα της Νεφρολογικής Κλινικής (λήψη ιστορικού, κλινική εξέταση, καθημερινή επίσκεψη με τους ιατρούς στην Κλινική). Εκπαίδευση παρά την κλίνη των νοσηλευόμενων ασθενών. Εκπαίδευση και γνωριμία με τις μεθόδους υποκατάστασης νεφρικής λειτουργίας (αιμοκάθαρση και περιτοναϊκή κάθαρση). Συζήτηση ενδιαφερόντων περιστατικών. Υποθετικά κλινικά σενάρια ασθενών με νεφρολογικό ενδιαφέρον. Συζήτηση με τους φοιτητές, διαφοροδιαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική αντιμετώπιση. Παρακολούθηση ενδοκλινικών μετεκπαιδευτικών μαθημάτων. Η βαθμολόγηση των φοιτητών γίνεται στο τέλος της κλινικής άσκησης ως εξής o Ε ΕΤΟΣ: Προφορική ή και γραπτή αξιολόγηση σε συνάρτηση με την εν γένει παρουσία του φοιτητή στην κλινική. o ΣΤ ΕΤΟΣ: Οι φοιτητές παραδίδουν γραπτή εργασία πάνω σε κάποιο ειδικό θέμα (πχ: Οξεία Νεφρική Ανεπάρκεια, Νεφρωσικό σύνδρομο). 210

216 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση : Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 4 ος όροφος, Τηλ , , Fax : ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθύντρια Αναπλ. Καθηγητές Καθηγήτρια Ελισάβετ Χρόνη Ιωάννης Ελλούλ, Π. Πολυχρονόπουλος Επίκ. Καθηγητές - Λέκτορες - Ε.Τ.Ε.Π. Αντωνίου Μαρία * Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΙΙ 211

217 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 5 ο έτος, εξάμηνα Ι και Θ (υποχρεωτικό) ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες Διδασκαλία:-, Εργαστήριο:-, Φροντιστήριο:- Κλινικές: 35 (ανά εβδομάδα). ECTS Units 8 Διδάσκοντες Ε. Χρόνη, Π. Πολυχρονόπουλος, Ι. Ελλούλ, Δ. Κωνσταντίνου, Γ. Γκατζούνης, Κ. Κωνσταντογιάννης, Β. Παναγιωτόπουλος - Δύναμη κλινικής: 25 κλίνες για εσωτερικούς ασθενείς, 3 κλίνες για ημερήσια νοσηλεία - Εξωτερικά τακτικά ιατρεία : εξετάζονται 60 ασθενείς/εβδομάδα. Συμπεριλαμβάνονται: ειδικό ιατρείο απομυελινωτικών νόσων ΚΝΣ, νευρομυϊκών παθήσεων, επιληψίας, αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων (ΑΕΕ) - Επείγοντα περιστατικά : ασθενείς/ημέρα - Νευροφυσιολογικά εργαστήρια : α. Ηλεκτρονευρογράφημα/ηλεκτρομυογράφημα : 1200 εξετάσεις/έτος. Συμπεριλαμβάνονται μελέτη μονήρους ίνας, διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός, μελέτη αυτονόμου νευρικού συστήματος, οπτικά προκλητά δυναμικά β. Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα : 1000/έτος. - Ομάδα επεμβατικής αντιμετώπισης ΑΕΕ σε συνεργασία με Ν/Χ και επεμβατικό Νευροακτινολόγο - Στο τμήμα, εκτός από τα μέλη ΔΕΠ (Ελισάβετ Χρόνη, Παναγιώτης Πολυχρονόπουλος και Ιωάννης Ελλούλ), υπηρετούν δύο ιατροί στη βαθμίδα Διευθυντή ΕΣΥ (Ευστάθιος Τερζής, Ευαγγελία Τσιμπρή), μία Επικουρική Ιατρός (Δήμητρα Βελτίστα) και 10 ειδικευόμενοι νευρολόγοι. Καθήκοντα - ωράριο φοιτητών : 212

218 Συνολικά 4 εβδομάδες, που κατανέμονται σε 3 εβδομάδες άσκηση στη Νευρολογική και 1 εβδομάδα στη Νευροχειρουργική κλινική. Ωράριο : προσέλευση 8.30 κάθε πρωί και αναχώρηση μετά το τέλος των δραστηριοτήτων, περίπου Οι φοιτητές κάθε ομάδας που κάνουν την πρακτική άσκηση στην Νευρολογική Kλινική χωρίζονται σε δύο υπο-ομάδες και ακολουθούν το πρόγραμμα των ειδικευομένων της υπο-ομάδας που ανήκουν. Η συμμετοχή των φοιτητών στη λήψη ιστορικού, διεκπεραίωση περιστατικών, ενεργό συμμετοχή στη συζήτηση περιστατικών κατά την ιατρική επίσκεψη σημειώνεται από τους υπευθύνους ιατρούς των υπο-ομάδων και λαμβάνεται υπ όψιν στη τελική βαθμολογία. Επιπλέον απαιτείται η παρακολούθηση ενός εξωτερικού τακτικού ιατρείου και μίας εφημερίας. Μαθήματα : Kάθε μέρα εκτός Tρίτης έχουν προγραμματιστεί μαθήματα για τους φοιτητές διάρκειας 30 λεπτών, που αφορούν πρακτικά θέματα νευρολογικής εξέτασης και των σημαντικότερων νοσημάτων. Επιπλέον κάθε Τρίτη οι φοιτητές μαζί με τα άλλα μέλη της Νευρολογικής παρακολουθούν το μετεκπαιδευτικό πρόγραμμα της κλινικής. Απουσίες : επιτρέπεται μόνο 1 δικαιολογημένη απουσία, εάν κάποια ή κάποιος απουσιάσει περισσότερες ημέρες, τότε σε συνεννόηση με μέλος ΔΕΠ συμπληρώνει το χρόνο με επιπλέον παρακολούθηση σε εφημερία. Στόχοι : 1. Εξοικείωση με ασθενείς που πάσχουν από οξεία ή χρόνια νευρολογικά νοσήματα 2. Απόκτηση ικανότητας λήψης ιστορικού 213

219 3. Εξοικείωση με τεχνική ολοκληρωμένης κλινικής νευρολογικές εξέτασης 4. Ενεργή συμμετοχή στη συζήτηση διαφοροδιάγνωσης κοινών νευρολογικών παθήσεων 5. Απόκτηση ικανότητας αξιολόγησης εργαστηριακών/παρακλινικών εξετάσεων 6. Εμβάθυνση του θεωρητικού υπόβαθρου παθήσεων όπως αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, άνοιες, επιληψίες, πολυνευροπάθειες, Πάρκινσον, μυασθένεια Εξέταση : Στο τέλος της εκπαίδευσης εξετάζονται οι φοιτητές στις κλινικές δεξιότητες/ γνώσεις και διαχείριση ασθενών. Εάν υπάρχει κώλυμα σχετικά με την ημέρα εξέτασης, σε συνεννόηση με κάποιο μέλος ΔΕΠ, μπορεί να μετατεθεί η εξέταση κατά 4 εβδομάδες ώστε να εξεταστεί με τους φοιτητές της επόμενης ομάδας. Εάν κάποια φοιτήτρια/κάποιος φοιτητής δεν προσέλθει για εξέταση στις παραπάνω δύο ημερομηνίες, τότε θα πρέπει να επαναλάβει την πρακτική άσκηση. ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Διεύθυνση: Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, Α κτίριο, ισόγειο, Τηλ , Fax: , psychdpt@med.upatras.gr. Διευθυντής Καθηγητής Φίλιππος Γουρζής Καθηγητές Φίλιππος Γουρζής Αναπλ. Καθηγητές Κων/νος Ασημακόπουλος, Αγγελίνα Κατριβάνου 214

220 Επικ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.ΔΙ.Π Ε.Τ.Ε.Π. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή Πάνος Αλεξόπουλος - Ουρανία Ανδρεοπούλου - 5 ο έτος, εξάμηνα Ί και Θ (υποχρεωτικό). Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 35 (ανά εβδομάδα). 8 Φ. Γουρζής, Κ. Ασημακόπουλος, Α. Κατριβάνου, Π. Αλεξόπουλος, Ουρ. Ανδρεοπούλου Οι φοιτητές εκπαιδεύονται στην ψυχιατρική εξέταση και την αξιολόγηση των ευρημάτων. Επιπρόσθετα εξοικειώνονται με τις πιο συχνές ψυχιατρικές διαταραχές όπως σχιζοφρένεια, διαταραχές διάθεσης, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχές σχετιζόμενες με κατάχρηση / εξάρτηση από αλκοόλ και ψυχοδραστικές ουσίες, διαταραχές προσωπικότητας κλπ. Οι φοιτητές παρακολουθούν τακτικά εξωτερικά ιατρεία ψυχιατρικής ενηλίκων και παιδιών / εφήβων, κλινική εξέταση κατά την άσκηση διασυνδετικής / συμβουλευτικής, συνεδρίες ομαδικής ψυχοθεραπείας και διαγνωστικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις στα επείγοντα ιατρεία. Κάθε φοιτητής παρακολουθεί έναν ασθενή μαζί με τον θεράποντα ιατρό και είναι σε θέση στο τέλος της άσκησης να κατανοεί και να περιγράφει τα βασικά συμπτώματα, την διαφορική διάγνωση, την πορεία και πρόγνωση και τους θεραπευτικούς χειρισμούς για τη πάθησή του. Παράλληλα οι φοιτητές παρακολουθούν μαθήματα προσαρμοσμένα στο επίπεδο εκπαίδευσής τους που αφορούν στις πιο κοινές εκδηλώσεις ψυχιατρικών παθήσεων (σχιζοφρένεια, 215

221 διπολική διαταραχή, κατάθλιψη αγχώδεις διαταραχές, επείγουσα ψυχιατρική, στοιχεία παιδοψυχιατρικής, σχέση ιατρού- ασθενούς, ψυχολογία της υγείας, Εισαγωγή στην Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία, Ψυχοεκπαίδευση). Στο τέλος της άσκησης οι φοιτητές εξετάζονται προφορικά από τα μέλη ΔΕΠ. Οι δεξιότητες αντιστοιχούν στο κείμενο της Συμφωνίας για την Διαπανεπιστημιακή Εναρμόνιση της Ψυχιατρικής Εκπαίδευσης στη χώρα μας όπως εκπονήθηκε από το Ελληνικό Κολλέγιο Ακαδημαϊκής Ψυχιατρικής. Ι. Δεξιότητες προς απόκτηση κατά την κλινική άσκηση που αφορούν: 1. Στη σχέση ιατρού-ασθενούς 2. Στη συλλογή πληροφοριών 3. Στην αξιολόγηση των πληροφοριών 4. Στην παροχή πληροφοριών 5. Στη θεραπευτική διαδικασία 6. Στη μαθησιακή διαδικασία 7. Στην ομαδική συνεργασία 8. Στην καταγραφή πληροφοριών ΙΙ. Στάσεις και τοποθετήσεις προς απόκτηση κατά την κλινική άσκηση αφορούν: 9. Στην γενική ιατρική πρακτική 10. Στη σχέση ιατρού-ασθενούς και των συγγενών του 11. Στην Ψυχιατρική ως ιατρική ειδικότητα 216

222 ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 4ος όροφος, Τηλ , Fax: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διεθύντρια Σοφία Γεωργίου Καθηγητές Σοφία Γεωργίου Αναπλ. Ευσταθία Πασματζή Καθηγήτριες Επίκ. Καθηγήτριες Λέκτορες Διοικητικό Προσωπικό - - Λουκιανή Μασαούτη *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι - 6 ο εξάμηνο (υποχρεωτικό) Ώρες διδασκαλίας : 30 / εβδομάδα, 1 εβδομάδα Αντικείμενο της διδασκαλίας του μαθήματος της Δερματολογίας είναι οι παθήσεις του δέρματος και των εξαρτημάτων του καθώς και των ορατών βλεννογόνων, οι οποίες περιλαμβάνονται στις ακόλουθες ενότητες : 217

223 1. Στοιχεία εμβρυολογίας, ανατομίας, ιστολογίας, φυσιολογίας, βιοχημείας και ανοσοβιολογίας δέρματος 2. Διαταραχές της κερατινοποιήσεως και της μελανινογενέσεως 3. Αντιδράσεις υπερευαισθησίας του δέρματος 4. Λοιμώξεις του δέρματος 5. Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα 6. Αυτοάνοσες παθήσεις 7. Παθήσεις τριχών και ονύχων 8. Καλοήθεις και κακοήθεις νεοπλασίες του δέρματος Ο βασικός εκπαιδευτικός στόχος είναι η μετάδοση γνώσεων σχετικά με την επιδημιολογία, την αιτιοπαθογένεια, την κλινική και την ιστολογική εικόνα, την πρόγνωση και την θεραπευτική αντιμετώπιση των παθήσεων του δέρματος, των εξαρτημάτων του και εκείνων των ορατών βλεννογόνων καθώς και των σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ 6 ο έτος, εξάμηνα ΙΑ και ΙΒ (επιλογής). 218

224 Ώρες ECTSUnits Διδάσκοντες Περιγραφή Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινικές: 35/εβδομάδα, 2 εβδομάδες 4 Σ. Γεωργίου, Ε. Πασματζή. 1. Εκμάθηση λήψεως δερματολογικού ιστορικού. 2. Εκμάθηση φυσικής εξετάσεως του δέρματος και των εξαρτημάτων του καθώς και των ορατών βλεννογόνων. 3. Αναγνώριση και περιγραφή των στοιχειωδών βλαβών του δέρματος. 4. Εξοικείωση με την κλινική εικόνα δερματικών παθήσεων και σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων. 5. Ενημέρωση σχετικά με τις σύγχρονες διαγνωστικές τεχνικές στον τομέα της ανοσοϊστοπαθολογίας, μοριακής βιολογίας, ανοσολογίας, εμβιομηχανικής, φωτοβιολογίας και αλλεργιολογίας του δέρματος. 6. Εξοικείωση με τις βασικές αρχές και την εφαρμογή της τοπικής και συστηματικής θεραπείας των παθήσεων του δέρματος και των σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων καθώς και των δερματοχειρουργικών επεμβάσεων. Κατά την διάρκεια της Κλινικής άσκησης οι φοιτητές : α. Παρακολουθούν και συμμετέχουν στην πρωινή επίσκεψη στους θαλάμους των ασθενών της Δερματολογικής Κλινικής (την 1 η εβδομάδα) β. Λαμβάνουν και παρουσιάζουν το ιστορικό ασθενών για τους οποίους έχουν ορισθεί υπεύθυνοι γ. Συμμετέχουν στην διεκπεραίωση θεμάτων των ασθενών,, μαζί με τους αντίστοιχους ειδικευόμενους ιατρούς δ. Παρακολουθούν τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία της Κλινικής (την 2 η εβδομάδα), στα οποία εξετάζονται ασθενείς ημερησίως 219

225 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ε. Παρακολουθούν το μετεκπαιδευτικό πρόγραμμα της Δερματολογικής Κλινικής Την τελευταία ημέρα της κλινικής ασκήσεως θα γίνεται προφορική εξέταση των φοιτητών. ΚΛΙΝΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος Τηλ.: , , Fax: Καθηγητής Κωνσταντίνος Παναγόπουλος Καθηγητές: Αναπλ. Καθηγητές: Κων/νος Παναγόπουλος, Ιωάννης Μαρούλης, Ιωάννης Κεχαγιάς, Γεώργιος Σκρουμπής Επίκ. Καθηγητές: Λέκτορες: Ε.Τ.Ε.Π.: - - *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι και ΙΙ και στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 5 ο Έτος, εξάμηνα Θ & Ι (υποχρεωτικό) 220

226 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -,Φροντιστήριο: -, Κλινική: 35 ώρες την εβδομάδα (8 εβδομάδες) 14 Ι. Τσολάκης, Κ. Παναγόπουλος, Σ. Κάκκος, Γ. Σκρουμπής, Ι. Μαρούλης, Ι. Κεχαγιάς, Η. Παναγιωτόπουλος, Μ. Τυλλιανάκης, Π. Μέγας, Φ. Φλίγκου, Ι. Γκλιάτης, Α. Παναγόπουλος Περιγραφή Η Κλινική άσκηση των φοιτητών στη Χειρουργική γίνεται τόσο στο Ε, όσο και στο ΣΤ έτος σπουδών και είναι, για μεν το Ε έτος διάρκειας 8 εβδομάδων (όπου συμπεριλαμβάνεται και η κλινική άσκηση στην Αναισθησιολογία - Εντατική παρακολούθηση και στην Ορθοπαιδική), για δε το ΣΤ έτος, διάρκειας 6 εβδομάδων. Κύριος στόχος της κλινικής άσκησης του φοιτητή του Ε έτους είναι, στο τέλος της άσκησης να αισθάνεται ικανός να μπορεί να αναλάβει τη διαδικασία διερεύνησης και αναγνώρισης του χειρουργικού προβλήματος ενός ασθενούς. Η έμπρακτη εφαρμογή της επίτευξης αυτού του στόχου η οποία θα αποτελέσει και το κορύφωμα της προπτυχιακής χειρουργικής εκπαίδευσης του φοιτητή, θα είναι η υπευθυνότητα βοηθού που θα αναλάβει κατά την κλινική του άσκηση στο ΣΤ έτος. Η επίτευξη αυτού του στόχου είναι έννοια αμφίδρομη και στηρίζεται στην προσπάθεια τόσο του εκπαιδευτή όσο και του εκπαιδευόμενου. Ο εκπαιδευτής είναι ακαδημαϊκά υποχρεωμένος να βοηθήσει το φοιτητή, προκειμένου να γίνει ικανός στο να χειρίζεται σωστά επιστημονικά και υπεύθυνα το πρόβλημα ενός αρρώστου. Η διαδικασία αυτή γίνεται αφ ενός με μαθήματα-συζητήσεις σε μικρές ομάδες που αναφέρονται στα συνηθέστερα χειρουργικά προβλήματα (διδάσκεται η διαγνωστική προσέγγιση, η διαφορική διάγνωση και η θεραπευτική προσέγγιση) και 221

227 αφ ετέρου σε εφαρμογή των παραπάνω στην κλινική πράξη, δηλαδή πάνω στους ασθενείς που νοσηλεύονται στην κλινική, με τα διάφορα χειρουργικά προβλήματα. Η διαδικασία αυτής της αμφίδρομης εκπαιδευτικής προσπάθειας για την επίτευξη του ανωτέρω στόχου στηρίζεται σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης, το οποίο θα έχει θεωρητικό και πρακτικό σκέλος. Α. Θεωρητικό σκέλος. Μαθήματα εστιασμένα πάνω στα κλινικά προβλήματα των νοσηλευομένων ασθενών της Χειρουργικής Κλινικής: 1. Αιμορραγία ανωτέρου κατωτέρου πεπτικού 2. Υγρά Ηλεκτρολύτες 3. Ειλεός 4. Καρκίνος παχέος εντέρου 5. Καρκίνος ήπατος χοληφόρων παγκρέατος 6. Διερεύνηση όζου θυρεοειδούς 7. Χειρουργική αντιμετώπιση της κλινικά σοβαρής Παχυσαρκίας 8. Ίκτερος 9. Οξεία χειρουργική κοιλία 10. Διερεύνηση ογκιδίου μαστού 11. Υποογκαιμικό shock 12. Εμβολή θρόμβωση άκρων 13. Οξεία Παγκρεατίτιδα 14. Χειρουργική αντιμετώπιση του Σακχαρώδους Διαβήτη τύπου ΙΙ και του Μεταβολικού Συνδρόμου 15. Μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων 222

228 16. Οξέα συμβάματα από το θώρακα Β. Πρακτικό σκέλος, που αποσκοπεί: 1. Στη φυσική εξέταση, σωστή εκμάθηση και εκτέλεση. 2. Στη συλλογή αξιόπιστων πληροφοριών και στοιχείων από τους ασθενείς με επιδέξιο αποδοτικό και αποτελεσματικό τρόπο. 3. Στη σύνταξη ενός τύπου ιστορικού, με διαγνωστικό πλάνο, επιλογή εργαστηριακών εξετάσεων και δυνατότητα επιλογής θεραπευτικών μεθόδων. Εκπαιδευτικοί στόχοι Εκπαιδευτικοί Στόχοι στην Κλινική Ασκηση των Ε ετών φοιτητών στην Ορθοπαιδική Ο / Η φοιτητής / τρια θα πρέπει: 1. Να αναγνωρίζει τις κλινικές εκδηλώσεις των επειγουσών περιπτώσεων και να ενεργεί αναλόγως. 2. Να είναι σε θέση να εφαρμόζει γύψινους νάρθηκες. Να αναγνωρίζει επιπλοκές από την εφαρμογή του γύψου και να τις αντιμετωπίζει αναλόγως. 3. Να αναγνωρίζει τα κλινικά σημεία της φλεγμονής. Να κάνει τις αρχικές ενέργειες για την αντιμετώπισή της. 4. Να αναγνωρίζει στις ακτινογραφίες τα σημεία του κατάγματος καθώς και τα σημεία της οστεοαρθρίτιδος. 5. Να λαμβάνει ιστορικό επικεντρωμένο στο ορθοπαιδικό ζήτημα. Να επικοινωνεί με τον ασθενή, το περιβάλλον του και το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. 6. Να παρακολουθεί βασικές χειρουργικές επεμβάσεις και να συζητά με τους χειρουργούς σχετικά. 7. Να μετέχει στις γενικές εφημερίες στα ΤΕΠ υπό την καθοδήγηση των ιατρών. Εκπαιδευτικοί στόχοι στην κλινική άσκηση των Ε - Ετών φοιτητών στην Εντατική Θεραπεία 223

229 Κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης στη ΜΕΘ οι φοιτητές θα αποκτήσουν βασικές γνώσεις στα εξής αντικείμενα: 1. Υποστήριξη του αεραγωγού σε βαρέως πάσχοντες ασθενείς και πρακτική άσκηση στην προχωρημένη καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση. 2. Μορφές οξυγονοθεραπείας 3. Εκτίμηση προτεραιοτήτων (prioritization) για θεραπευτικές παρεμβάσεις σε ασθενείς με πολλαπλά προβλήματα 4. Monitoring (δηλ. συνεχής παρακολούθηση και καταγραφή ζωτικών λειτουργιών): Αναπνευστικού, Κυκλοφορικού, ΚΝΣ, Νεφρικής λειτουργίας κλπ 5. Εκτίμηση βαρέως πασχόντων και σχεδιασμός θεραπείας κατά συστήματα: o Αναπνευστικό o Καρδιο-κυκλοφορικό o ΚΝΣ (Αντιμετώπιση ΚΕΚ, Κλίμαξ Γλασκόβης (GCS), Παρακολούθηση ICP, Αναλγησία, Καταστολή) o Νεφροί (και διαταραχές οξεοβασικής ισορροπίας) o Ήπαρ, βιοχημικές διαταραχές o Λοίμωξη, Σήψη, Αντιβιοτική Θεραπεία Γαστρεντερικό (συμπεριλαμβάνει διατροφή και γαστροπροστασία) 6. Συστήματα εκτιμήσεως βαρέως πασχόντων (scoring systems, όπως πχ APACHE-ΙΙ, SOFA, SAPS, TISS κλπ) 7. Διαλογή ασθενών (Triage), και Κριτήρια Εισαγωγής στη ΜΕΘ 8. Μηχανικός αερισμός (επεμβατικός και μη επεμβατικός) o Ενδείξεις - αντενδείξεις o Μέθοδοι o Αναπνευστήρες o Απογαλακτισμός (Weaning) 224

230 9. Μεταβολικές και ηλεκτρολυτικές διαταραχές 10. Αντιμετώπιση του πολυτραυματία στη ΜΕΘ με ή χωρίς συνυπάρχουσα κρανιοεγκεφαλική κάκωση 11. Συστηματική φλεγμονώδης αντίδραση και σήψη 12. Αντισηψία, πρόληψη και θεραπεία λοιμώξεων 13. Ο ασθενής με εγκεφαλικό θάνατο στη ΜΕΘ - δότες και δέκτες οργάνων 14. Τεχνολογικά θέματα: Αναπνευστήρες, Ηλεκτρική ασφάλεια, Υπέρηχοι κλπ. Αξιολόγηση της άσκησης Στο τέλος της κλινικής άσκησης οι Ε ετείς φοιτητές βαθμολογούνται από τους εκπαιδευτές με γραπτή αξιολόγηση στις ενότητες που διδάχθηκαν κατά την κλινική τους άσκηση. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο Έτος, εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 35 ώρες την εβδομάδα (6 εβδομάδες) 12 Ι. Τσολάκης, Κ. Παναγόπουλος, Σ. Κάκκος, Γ. Σκρουμπής, Ι. Μαρούλης, Ι. Κεχαγιάς Βασική αρχή στην εκπαίδευση των ΣΤ ετών φοιτητών στη διάρκεια της κλινικής άσκησης τους στη χειρουργική, αποτελεί η ανάθεση πλήρους κλινικής υπευθυνότητας στους φοιτητές. Συμμετέχουν σε όλες τις κλινικές και εκπαιδευτικές συγκεντρώσεις της Κλινικής και ενθαρρύνονται στη διατύπωση απόψεων και ερωτήσεων. Κάθε φοιτητής είναι υπεύθυνος για δύο έως τρεις ασθενείς, και διεκπεραιώνει υπό επίβλεψη πλήρως τον προεγχειρητικό έλεγχο και τη μετεγχειρητική παρακολούθηση, ενώ μετέχουν σε τακτι- 225

231 κή βάση σε προγραμματισμένες χειρουργικές επεμβάσεις συμμετέχοντας στη διαδικασία του χειρουργείου. Με τον τρόπο αυτό, σε συνδυασμό και με τις συζητήσεις των περιστατικών που γίνονται στα τμήματα και στη Κλινική, πιστεύεται ότι ο φοιτητής, στη διάρκεια της κλινικής του εκπαίδευσης, αποκομίζει μία ολοκληρωμένη εικόνα στην αντιμετώπιση των χειρουργικών παθήσεων. Υποχρεωτική θεωρείται η συμμετοχή των φοιτητών και στις εφημερίες της κλινικής. Συγκεκριμένα εφημερεύουν δύο ΣΤ ετείς φοιτητές στις γενικές και δύο στις εσωτερικές εφημερίες, σύμφωνα με πρόγραμμα το οποίο συντάσσεται στην αρχή του δίμηνου. Υ- ποχρεωτική είναι η παραμονή των φοιτητών στις γενικές εφημερίες μέχρι τις 23.00μμ και στις εσωτερικές μέχρι τις 21.00μμ. Στη διάρκεια της εφημερίας η εκπαίδευση αφορά την συνολική αντιμετώπιση του επείγοντος χειρουργικού περιστατικού και τη συμμετοχή στο χειρουργείο. Υποχρεωτική είναι η παρουσία των φοιτητών στα μετεκπαιδευτικά μαθήματα της Κλινικής που γίνονται δύο φορές το μήνα, στο αμφιθέατρο του Νοσοκομείου, στην συζήτηση και παρουσίαση περιστατικών καθημερινά στο αμφιθέατρο της Πανεπιστημιακής Χειρουργικής Κλινικής, καθώς επίσης και δύο φορές το μήνα κάθε Τρίτη στα εκπαιδευτικά μαθήματα που περιλαμβάνουν θεωρία και πράξη στη Χειρουργική των ειδικευομένων της Χειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Επιτρέπονται μέχρι δύο απουσίες στη διάρκεια της κλινικής άσκησης. Πέραν αυτών η κλινική άσκηση επαναλαμβάνεται. Κατά τη λήξη της κλινικής άσκησης οι εκτοετείς φοιτητές αξιολογούνται από τους εκπαιδευτές με γραπτή αξιολόγηση. Η θετική γραπτή αξιολόγηση είναι προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους στις τελικές προφορικές εξετάσεις πτυχίου Αιμοληψίες 226

232 Ενδεικτικό Ημερήσιο Πρόγραμμα Κλινκής Εκπαίδευσης Φοιτητών Εξέταση των ασθενών, προετοιμασία για την επίσκεψη Χειρουργείο (Πλην Τετάρτης) Νοσηλευτική Επίσκεψη Διεκπεραίωση εκκρεμοτήτων τμήματος Εισαγωγές ασθενών, λήψη ιστορικών Διάλειμμα Μάθημα πεμπτοετών. Προετοιμασία περιστατικών χειρουργείου επομένης 14:00-15:00 Συζήτηση ενδιαφερόντων περιστατικών προς χειρουργική αντιμετώπιση Απογευματινή εκπαιδευτική επίσκεψη (Εφημερευόντων) Συζήτηση επιπλοκών εβδομάδος (Τετάρτη) ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 3ος όροφος Τηλ.: , , Fax: Επίκουρη. Καθ. Εντατικής Θεραπείας Φωτεινή Φλίγκου 227

233 Διευθυντής Καθηγητής Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. καθηγητές Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π Φωτεινή Φλίγκου - - Διοικ. Προσωπικό Μασαούτη Λουκιανή * Συμμετοχή στην Κλινική Άσκηση Χειρουργικής του Ε έτους( Εντατική Θεραπεία) και στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους 228

234 6 ο Έτος, εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 4 Φ. Φλίγκου και οι ιατροί του ΕΣΥ Σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση του φοιτητή με την θεραπευτική προσέγγιση βαρέως πασχόντων ασθενών στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Ο φοιτητής συμμετέχει ενεργά στην πρωινή ιατρική ενημέρωση, στις επισκέψεις και στις θεραπευτικές πράξεις μικρών ομάδων ιατρών, προσεγγίζοντας συστηματικά τον ασθενή που κατά κανόνα εμφανίζει ανεπάρκεια πέραν του ενός ζωτικού οργάνου. Ειδική έμφαση δίδεται στην κατανόηση από τον φοιτητή των εξής παθοφυσιολογικών διαταραχών και προβλημάτων, που καλείται μία Μονάδα Εντατικής Θεραπείας να αντιμετωπίσει όπως: Οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια Χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια Κυκλοφορική καταπληξία (shock) Σύνδρομο συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης και σήψη Σύνδρομο πολυοργανικής ανεπάρκειας Αντιμετώπιση πολυτραυματία Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις Διαγνωστική προσέγγιση του εμπύρετου ασθενή στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας 229

235 ΚΛΙΝΙΚΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Κλινικής Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π. Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 1ος Όροφος Τηλ.: Καθ. Νικόλαος Φαρμακάκης -Νικόλαος Φαρμακάκης - Κων/νος Γεωργακόπουλος - Χριστίνα Αποστολοπούλου 230

236 ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Η εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -,Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 5 Ν. Φαρμακάκης, Κ. Γεωργακόπουλος Η οφθαλμολογική εξέταση Παρουσίαση του οφθαλμολογικού εξοπλισμού Λήψη Ιστορικού Εξέταση των βλεφάρων, ρινοδακρυϊκού πόρου, επιπεφυκότα, κερατοειδούς, προσθίου θαλάμου, φακού, Οφθαλμοσκόπηση Κατ αντιπαράθεση εξέταση των οπτικών πεδίων Μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης Βλέφαρα Ανωμαλίες της ανάπτυξης Βλεφαρόπτωση, Εντρόπιο, Εκτρόπιο, Βλεφαρόσπασμος Φλεγμονές Καλοήθεις/ Κακοήθεις όγκοι Δακρυϊκό σύστημα Διαταραχές του κατώτερου δακρυϊκού συστήματος Δακρυοκυστίτιδα Όγκοι του δακρυϊκού ασκού Δυσλειτουργία του δακρυϊκού συστήματος Ξηρά κερατοεπιπεφυκίτιδα, Δακρύρροια Παθήσεις του δακρυϊκού αδένα, Όγκοι του δακρυϊκού αδένα Επιπεφυκότας 231

237 Εκφύλιση του επιπεφυκότα και ηλικιακές αλλαγές Επιπεφυκίτιδα, Όγκοι επιπεφυκότα Ο κερατοειδής Αναπτυξιακές ανωμαλίες/ Εκτατικές ανωμαλίες Μηχανισμοί προστασίας του κερατοειδούς Βακτηριακή κερατίτιδα, Ιογενής κερατίτιδα Μη λοιμώδης κερατίτιδα και κερατοπάθεια Προβλήματα με φακούς επαφής Κερατοειδικές εναποθέσεις, εκφυλίσεις και δυστροφίες Χειρουργική του κερατοειδούς Διαθλαστικές επεμβάσεις κερατοειδούς Ο σκληρός Τραύματα και Φλεγμονές Επισκληρίτιδα Σκληρίτιδα Φακός Εξελισσόμενες ανωμαλίες του φακού Καταρράκτης, Αντιμετώπιση του καταρράκτη Δευτεροπαθείς καταρράκτες Παρεκτόπιση φακού Ραγοειδής χιτώνας Επίκτητες ανωμαλίες Φλεγμονή (Οξεία ιρίτιδα και ιριδοκυκλίτιδα, Χρόνια ιρίτιδα και ιριδοκυκλίτιδα, Χοριοειδίτιδα) Συμπαθητική οφθαλμία Νεοαγγείωση της ίριδας 232

238 Όγκοι (Κακοήθεις όγκοι, Καλοήθεις χοριοειδικοί όγκοι) Κόρη Το αντανακλαστικό του φωτός Αξιολογώντας το εγγύς αντανακλαστικό Επίδραση των φαρμακολογικών παραγόντων στην κόρη Διαταραχές κινητικότητας της ίριδας Γλαύκωμα Πρωτοπαθή γλαυκώματα Δευτεροπαθή γλαυκώματα Παιδικό γλαύκωμα Υαλοειδές σώμα Αποκόλληση υαλοειδούς Παθολογικές μεταβολές στο υαλοειδές σώμα Υαλοειδική αιμορραγία, Υαλίτιδα και ενδοφθαλμίτιδα Νεοαγγείωση του αμφιβληστροειδούς Χειρουργική θεραπεία, υαλοειδεκτομή Αμφιβληστροειδής Αγγειακές παθήσεις αμφιβληστροειδούς Εκφυλιστικές αλλοιώσεις του αμφιβληστροειδούς Αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς Κεντρική ορώδης χοριοαμφιβληστροειδοπάθεια Ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς Δυστροφίες αμφιβληστροειδούς Τοξική αμφιβληστροειδοπάθεια Αμφιβληστροειδική αγγειΐτιδα Φλεγμονές 233

239 Αμφιβληστροειδικοί όγκοι και αμαρτώματα Οπτικό νεύρο Διαταραχές που ασαφοποιούν τα όρια του οπτικού δίσκου Συγγενείς διαταραχές που ασαφοποιούν τα όρια του οπτικού δίσκου Επίκτητες διαταραχές που ασαφοποιούν τα όρια του οπτικού δίσκου Διαταραχές στις οποίες τα όρια του οπτικού δίσκου είναι σαφώς αφορισμένα Όγκοι Ενδοφθάλμιοι όγκοι του οπτικού νεύρου Οπισθοβολβικοί όγκοι του οπτικού νεύρου Οπτική οδός Διαταραχές της οπτικής οδού Προχιασματικές βλάβες Χιασματικές βλάβες Οπισθιοχιασματικές βλάβες Κόγχος Ανωμαλίες της διάπλασης Συμμετοχή του κόγχου σε αυτοάνοσες διαταραχές: νόσος Graves Φλεγμονή του κόγχου Αγγειακές διαταραχές Όγκοι του κόγχου Χειρουργική επέμβαση του κόγχου Οπτική και διαθλαστικές ανωμαλίες Διάθλαση στον οφθαλμό: Εμμετρωπία και αμετρωπία Διαθλαστικές ανωμαλίες, Διόρθωση διαθλαστικών ανωμαλιών Φακοί γυαλιών, Φακοί επαφής, Πρίσματα Μεγεθυντικά βοηθήματα όρασης 234

240 Οφθαλμοκινητικότητα και στραβισμός Συνεκτικός στραβισμός, Μορφές Εσωτροπία, Εξωτροπία Κάθετες παρεκκλίσεις Έλεγχος της διόφθαλμης όρασης Θεραπεία του συνεκτικού στραβισμού Αντιμετώπιση και πρόληψη της στραβισμικής αμβλυωπίας Χειρουργική επέμβαση Οφθαλμοπληγία και παραλυτικός στραβισμός Νυσταγμός Οφθαλμικό τραύμα Μηχανικά τραύματα Τραύματα ανοιχτού βολβού Διατιτραίνοντα τραύματα του κόγχου Χημικά εγκαύματα Τραύματα από φυσικούς παράγοντες Θερμικά εγκαύματα Τραύματα από ακτινοβολία (ιονίζουσα ακτινοβολία) Έμμεσο οφθαλμικό τραύμα: αμφιβληστροειδοπάθεια του Purtscher ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑ Οφθαλμολογικός εξοπλισμός Εξεταστικές μέθοδοι του οφθαλμού Αντικειμενική εξέταση του Προσθίου ημιμορίου-βιομικροσκόπηση Παρουσίαση περιστατικών Οφθαλμοσκόπηση Φυσιολογικός βυθός-παθήσεις αμφιβληστροειδούς 235

241 Απεικονιστικές μέθοδοι στην οφθαλμολογία Παρουσίαση περιστατικών Χειρουργική του οφθαλμού- Παρουσίαση βίντεο ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο Έτος, Εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (Υποχρεωτική) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 35 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 4 Ν. Φαρμακάκης, Κ. Γεωργακόπουλος Υποχρεωτική κλινική άσκηση στο ΣΤ έτος σπουδών διάρκειας 2 εβδομάδων. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο Έτος, Εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (Επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 4 Units Ν. Φαρμακάκης, Κ. Γεωργακόπουλος Κλινική άσκηση 2 εβδομάδων, ως μάθημα επιλογής στο ΣΤ έτος σπουδών. ΠΡΩΪΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (9:00-10:00 π.μ.) Οφθαλμικά Τραύματα ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ 236

242 Φυσιολογία Οφθαλμικές εκδηλώσεις συστηματικών νοσημάτων Ραγοειδίτιδες Γλαύκωμα Νοσήματα αμφιβληστροειδούς Ι - Αγγειακά Διάθλαση Στραβισμός Παθήσεις Οφθαλμικής Επιφανείας (Επιπεφυκότος Κερατοειδούς) Βλέφαρα Δακρυϊκή συσκευή Αποκόλληση Αμφιβληστροειδούς Οπτικά Πεδία Παθήσεις οπτικών οδών ΠΑΡΑΚΛΙΝΙΚΕΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΚΈΣ ΕΞΕΤΆΣΕΙΣ Οπτική Τομογραφία Αγγειογραφείες Ηλεκτροφυσιολογία ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΣΧΙΣΜΟΕΙΔΗΣ ΛΥΧΝΙΑ o Τοποθέτηση και ενημέρωση ασθενή o Βασικές λειτουργίες και χειρισμοί μηχανήματος o Επίδειξη και εξέταση σε μικρές ομάδες o Ενδείξεις, ενημέρωση ασθενή και επίδειξη εξέτασης με φλουοροσεΐνη o Εξέταση τουλάχιστον 3 ασθενών, με συζήτηση ευρημάτων Στόχοι: Εξοικείωση με τις βασικές λειτουργίες και βασική εξέταση προσθίου ημιμορίου και εξαρτημάτων 237

243 Συνήθη οφθαλμολογικά φάρμακα ιατρείου o Ενδείξεις, αντενδείξεις o Κατηγορίες και τρόπος χρήσης Στόχος: Σύνδεση με θεωρία, φάρμακα για τη διάγνωση και φαρμακευτική αντιμετώπιση συνήθων καταστάσεων του οφθαλμού Αναστροφή βλεφάρου o Ενημέρωση και τοποθέτηση ασθενή o Επίδειξη και εξέταση σε μικρές ομάδες Στόχος: Εξοικείωση με την τεχνική Άμεση βυθοσκόπηση o Ενδείξεις, περιορισμοί o Βασικές λειτουργίες οργάνου, χειρισμός o Ενημέρωση και τοποθέτηση ασθενή o Εξέταση σε μικρές ομάδες o Εξέταση τουλάχιστον ενός ασθενή με καταρράκτη o Εξέταση τουλάχιστον τριών μυδριασμένων ασθενών Στόχοι: Εξοικείωση με το όργανο, ρόδινη αντανάκλαση και καταρράκτης, αναγνώριση αγγείων βυθού και οπτικού δίσκου Πρώτες βοήθειες o Επίδειξη συστήματος πλύσης και παχυμετρίας για χημικό έγκαυμα o Επίδεση οφθαλμού σε μικρές ομάδες Στόχος: Αναγνώριση και πρώτη αντιμετώπιση του οφθαλμολογικού επείγοντος 238

244 Παρουσίαση ενός περιστατικού στην ομάδα ή σε ιατρό της κλινικής o Λήψη ιστορικού o Αναφορά τουλάχιστον δύο θετικών και δύο αρνητικών ευρημάτων o Πιθανή διάγνωση και διαφοροδιάγνωση o Θεραπευτική προσέγγιση Στόχοι: Ανάπτυξη ερμηνείας ευρημάτων και ικανοτήτων διεπιστημονικής επικοινωνίας Προαιρετικά: Τονομέτρηση o Ενδείξεις, αντενδείξεις, μέθοδοι, ενημέρωση και τοποθέτηση ασθενή, επίδειξη, ερμηνεία αποτελεσμάτων, ερμηνεία οπτικών πεδίων Στόχος: Επαφή με την εξέταση Το ιατρικό έγγραφο o Παραπεμπτικό και Ενημερωτικό σημείωμα, ιατρική βεβαίωση/γνωμάτευση, ιατρική συνταγή Στόχος: Γραπτή διατύπωση οφθαλμολογικών ευρημάτων 239

245 ΚΛΙΝΙΚΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση: Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 4ος όροφος Τηλ.: , Fax: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Καθ. Πέτρος Περιμένης* Καθηγητής Aναστάσιος Αθανασόπουλος, Πέτρος Περιμένης Αναπλ. Καθηγητές Ευάγγελος Λιάτσικος Επίκ. καθηγητές Κωνσταντίνος Γιαννίτσας Λέκτορες - Ε.Τ.Ε.Π. Κασσιανή Κωστούρου *Συμμετοχή στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους ΟΥΡΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 4 ο Έτος, Η Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα ( 2 εβδομάδες) 5 Π. Περιμένης, Α. Αθανασόπουλος, Ε. Λιάτσικος, Κ. Γιαννίτσας 240

246 Περιγραφή Η Ουρολογία αποτελεί μια γρήγορα εξελισσόμενη χειρουργική ειδικότητα με υποειδικά αντικείμενα που συμπληρώνουν αλλά και διευρύνουν διαρκώς τον βασικό κορμό της. Αξιοσημείωτες είναι, μεταξύ άλλων, οι αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στη διαχείριση του ουρολογικού καρκίνου με ελάχιστα επεμβατικές αλλά και φαρμακευτικές παρεμβάσεις να συμπληρώνουν- εμπλουτίζουν την κλασσική χειρουργική αντιμετώπιση, αλλά και σε τομείς όπως η αντιμετώπιση των λειτουργικών διαταραχών του κατώτερου ουροποιητικού συστήματος, η διάγνωση και η αντιμετώπιση της ανδρικής σεξουαλικής δυσλειτουργίας και υπογονιμότητας, οι τεχνικές διαδερμικής, λαπαροσκοπικής και ενδοσκοπικής χειρουργικής του ουροποιητικού. Σκοπός του μαθήματος της Ουρολογίας είναι μέσα από επικαιροποιημένες από αμφιθεάτρου παρουσιάσεις, αλλά και την πρακτική κλινική άσκηση, να εξασφαλίσει το υπόβαθρο βασικών γνώσεων και τεχνικών της Ουρολογίας που είναι απαραίτητες σε κάθε ιατρό ανεξαρτήτως ειδικότητας, αλλά και να κεντρίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον για αναπτυσσόμενα πεδία και υποειδικότητες. Η διδασκαλία του μαθήματος οργανώνεται γύρω από έξι βασικούς άξονες α) ανατομία και φυσιολογία του ουρολογικού συμπτώματος β) ογκολογία ουροποιητικού γ) λοιμώξεις ουροποιητικού συστήματος δ) λειτουργικές διαταραχές του κατώτερου ουροποιητικού (καλοήθης υπερπλασία προστάτη, υπερδραστήρια κύστη, ακράτεια ούρων) ε) ανδρική στυτική δυσλειτουργία και υπογονιμότητα και στ) λιθίαση του ουροποιητικού. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες 6 ο Έτος, Εξάμηνο ΙΑ & ΙΒ (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 241

247 ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή εβδομάδες) 4 Π. Περιμένης, Α. Αθανασόπουλος, Ε. Λιάτσικος, Κ. Γιαννίτσας Κατά την άσκηση των φοιτητών με ευθύνη του ΔΕΠ και όλων των μελών της Ουρολογικής Κλινικής, διεκπεραιώνεται συγκεκριμένο εκπαιδευτικό έργο τόσο σε πρακτικά όσο και σε θεωρητικά ζητήματα της ειδικότητας. Γίνονται θεωρητικά μαθήματα για τα επείγοντα της Ουρολογίας, την ογκολογία του συστήματος, τη διαγνωστική προσέγγιση του ουρολογικού αρρώστου, τις απεικονιστικές μεθόδους. Πρακτικά εκπαιδεύονται και εξοικειώνονται με τους ενδοουρολογικούς χειρισμούς (καθετηριασμός - κυστεοσκόπηση - ενδοσκοπική χειρουργική) και τη μετεγχειρητική παρακολούθηση και εκτίμηση των αρρώστων. Οι ασκούμενοι φοιτητές χρεώνονται υπεύθυνα τους αρρώστους της κλινικής, μετέχουν σε όλη τη διαγνωστική και θεραπευτική διαδικασία και παρουσιάζουν τα περιστατικά στις καθημερινές επισκέψεις. Παρακολουθούν τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία, παίρνουν μέρος στα χειρουργεία, εκπαιδεύονται στις ειδικές μονάδες και εργαστήρια, μπορούν να μετάσχουν σε ερευνητικά πρωτόκολλα. Κατά τη διάρκεια των (2) εβδομάδων εκτελούνται δύο γενικές εφημερίες για τον κάθε ασκούμενο για τις ώρες 2:00-8:00 μμ. Οι ομάδες απαρτίζονται από 8 φοιτητές, στα πλαίσια των δίμηνων του Στ έτους. ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units 6 ο Έτος, Εξάμηνο ΙΑ & ΙΒ (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 4 242

248 Διδάσκοντες Περιγραφή Π. Περιμένης, Α. Αθανασόπουλος, Κ. Γιαννίτσας Η μεγάλη ανάπτυξη των υποειδικοτήτων της Ουρολογίας και η συσσώρευση νέων γνώσεων από την σύγχρονη επιστημονική πρόοδο οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου της Ανδρολογίας. Η καθημερινή ανάγκη της διδασκαλίας των φοιτητών του Ιατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών, αλλά και των ειδικευομένων ή των παρακολουθούντων το πρόγραμμα μεταπτυχιακής εκπαίδευσης της Ουρολογικής κλινικής κατέστησε πιο αναγκαία τη συγκρότηση της ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΑΣ. Στο πρώτο μέρος της ανδρικής σεξουαλικής ανεπάρκειας παραθέτονται σε μια λογική σειρά γνώσεις που συστηματικά προσεγγίζουν το πρόβλημα της στυτικής δυσλειτουργίας από την ανατομική δομή της περιοχής στην εμβρυολογία και την νευροφυσιολογία μέχρι την φαρμακευτική και χειρουργική θεραπεία. Σε ιδιαίτερα κεφάλαια παρουσιάζονται το πρόβλημα του πριαπισμού και της νόσου του Peyronie, η ενδοκρινοπάθεια και σε άλλο η λεπτομερής κλινικο-εργαστηριακή διερεύνηση των προβλημάτων της σεξουαλικής ανεπάρκειας. Στο δεύτερο μέρος της υπογονιμότητας η ύλη αποτελείται από στοιχεία εμβρυολογίας, το φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα, στοιχεία ανοσοβιολογίας, οι ενδοκρινοπάθειες που σχετίζονται με την υπογονιμότητα, η κρυψορχία, η συστροφή όρχεος, οι λοιμώξεις του γεννητικού συστήματος, η αποφρακτική αζωοσπερμία, η φυσιολογική βιοψία και οι χαρακτηριστικές βιοψίες σε σύνδρομα υπογονιμότητας αλλά και οι χειρουργικές τεχνικές αποκατάστασης. Τέλος παρουσιάζεται η νεώτερη πρόοδος και οι διάφορες μέθοδοι τεχνητής ή υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Δεδομένου ότι η σεξουαλική δυσλειτουργία αποτελεί πρόβλημα του ζευγαριού και όχι μόνο του άνδρα η τελευταία ενότητα του μαθήματος ασχολείται με την γυναικεία σεξουαλική δυσλειτουργία. Ανδρική σεξουαλική ανεπάρκεια: 243

249 1) Ανατομία περιοχής γεννητικών οργάνων 2) Εμβρυολογία 3) Ανδρική στυτική δυσλειτουργία-σεξουαλική δυσλειτουργία 4) Η φυσιολογική σεξουαλική λειτουργία 5) Προΰποθέσεις για φυσιολογική στυτική λειτουργία 6) Κλινική εξέταση-φάρμακα 7) Ειδικές διαγνωστικές δοκιμασίες στη σεξουαλική ανεπάρκεια 8) Κατηγορίες στυτικής δυσλειτουργίας 9) Νόσος του Peyronie 10) Πριαπισμός 11) Θεραπεία σεξουαλική δυσλειτουργίας δρανδρική υπογονιμότητα: 1) Στοιχεία εμβρυολογίας 2) Το φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα 3) Στοιχεία ανοσοβιολογίας για την κατανόηση πιθανών παραμέτρων της ανδρικής υπογονιμότητας 4) Αίτια ανδρικής υπογονιμότητας 5) Κρυψορχία 6) Συστροφή όρχεος 7) Λοιμώξεις του γεννητικού συστήματος 8) Αποφρακτική αζωοσπερμία 9) Βιοψία όρχεος 10) Κιρσοκήλη 11) Μικροχειρουργική 244

250 12) Ενδοκρινής εκτίμηση στην υπογονιμότητα 13) Ταξινόμηση της ανδρικής υπογονιμότητας βάσει του σπερμοδιαγράμματος 14) Απόφραξη των εκφορητικών πόρων του όρχεος 15) Τοξικά αίτια ή παράγοντες που επιδρούν στη σπερματογένεση 16) Μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Γυναικεία σεξουαλική δυσλειτουργία ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΑ Εξάμηνο Η' Διδάσκοντες: Α. Αθανασόπουλος, Καθηγητής Κ. Γιαννίτσας, Επίκουρος Καθηγητής Σκοπός μαθήματος Η λειτουργική ουρολογία είναι η υποειδικότητα της ουρολογίας, η οποία ασχολείται με τη διάγνωση και θεραπεία των παθήσεων που διαταράσσουν τη δυναμική ισορροπία του ουροποιητικού συστήματος, και ιδιαίτερα του κατώτερου ουροποιητικού. Οι διαταραχές που προκαλούνται σχετίζονται είτε με τη φάση αποθήκευσης (ακράτεια ούρων) είτε με τη φάση κένωσης (δυσκολία ούρησης ή επίσχεση ούρων). Ο όρος λειτουργική ουρολογία είναι ο σύγχρονος όρος, ο οποίος χρησιμοποιείται για το πεδίο 245

251 που καλύπτει η νευροουρολογία και ουροδυναμική, και η γυναικεία ουρολογία. Γνώσεις φυσιολογίας της ούρησης και λειτουργικής ανατομίας είναι χρήσιμες για την κατανόηση των διαταραχών του κατώτερου ουροποιητικού. Επίσης οι βασικές αρχές της ουροδυναμικής ως έννοιας, αλλά και ως εργαστηριακής εξέτασης για την διερεύνηση των δυναμικών διαταραχών του κατώτερου ουροποιητικού, είναι απαραίτητες προκειμένου να υπάρχει μια βασική αντίληψη του αντικειμένου της λειτουργικής ουρολογίας. Ο βασικός λοιπόν σκοπός αυτού του μαθήματος είναι να κατανοήσουν και να έλθουν σε επαφή οι φοιτητές με όλο το εύρος των παθολογικών καταστάσεων του αντικειμένου της λειτουργικής ουρολογίας αλλά και να διδαχθούν την αξία των διαγνωστικών τεχνικών που χρησιμοποιούνται καθώς και τις βασικές αρχές των θεραπευτικών προσεγγίσεων. Αναλυτικό Πρόγραμμα Παραδόσεων από Αμφιθεάτρου 28 ώρες διδασκαλίας (14 παραδόσεις από αμφιθεάτρου διάρκειας η κάθε μια 2 ωρών) 4ο Έτος, 8ο Εξάμηνο (Επιλογής) 246

252 28 ώρες ( 14 μαθήματα διάρκειας 2 ωρών) Μονάδες ECTS: 5 Διδάσκοντες : Α. Αθανασόπουλος, Κ. Γιαννίτσας 1. Εισαγωγή Φυσιολογία Ούρησης 2. Ουροδυναμική Ουροδυναμικές τεχνικές 3. Ακράτεια Ούρων Ακράτεια Ούρων από Προσπάθεια 4. Επιτακτική Ακράτεια Ουρων Υπερδραστήρια Κύστη 5. Μικτή Ακράτεια Ούρων Πρόπτωση Κόλπου (Πυελική Πρόπτωση) 6. Ουρηθρικό Σύνδρομο Εκκόλπωμα Γυναικείας Ουρήθρας 7. Συνδρομο Fowler Διάμεση Κυστίτιδα 8. Ουρολογικές Επιπλοκές Γυναικολογικών Επεμβάσεων 9. Υποτροπιάζουσες κυστίτιδες στις γυναίκες 10. Νευρολογικές διαταραχές της ούρησης 11. Παθοφυσιολογία της απόφραξης 12. Καλοήθης Υπερπλασία Προστάτη (ΚΥΠ) 13. Στενώματα Ουρήθρας Ενούρηση 247

253 14. Μεταβολικό σύνδρομο και Συμπτώματα Κατώτερου Ουροποιητικού ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Διεύθυνση: Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος Όροφος Τηλ.: , , Fax: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Καθ. Δημήτριος Κωνσταντίνου Καθηγητές Αναπλ. καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π. -Δημήτριος Κωνσταντίνου Γεώργιος Γκατζούνης, Κων/νος Κωνσταντογιάννης Βασίλειος Παναγιωτόπουλος - Σοφία Μπίτση * Συμμετοχή στην κλινική άσκηση Νευρολογίας του Ε έτους και στο κατ επιλογήν μάθημα «Κλινική Νευροανατομική Μοριακή Ανατομική» του Γ έτους ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Ώρες 6 ο Έτος, εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 248

254 ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 Δ. Κωνσταντίνου, Κ. Κωνσταντογιάννης, Γ. Γκατζούνης, Β. Παναγιωτόπουλος Φυσική εξέταση ασθενών με χειρουργικές παθήσεις κεντρικού περιφερικού νευρικού συστήματος. Απεικονιστικός έλεγχος Συζήτηση περιστατικών ΚΛΙΝΙΚΗ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση: Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, Κτίριο Α, 1 ος όροφος, τηλ.: Φαξ: vdanielidis@upatras.gr vdanielidis@hotmail.com Προσωπικό Κλινικής: Καθηγητής Διευθυντής : Βασίλειος Γ. Δανιηλίδης Αναπληρωτές Καθηγητές: Θεόδωρος Παπαδάς, Στέφανος Ναξάκης, Νικόλαος Μαστρονικολής Επίκουρος Καθηγητής: - Διοικητικό προσωπικό: Αντιγόνη Βάκρου 249

255 Μάθημα: ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑ Ι. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το μάθημα διδάσκεται μέσω διαλέξεων (σε Αμφιθέατρο) και πρακτικής άσκησης στην ΩΡΛ Κλινική. ΙΙ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Ασθενής με βαρηκοΐα και εμβοές. 1. Παρουσίαση περιστατικού 2. Βασική ανατομία και φυσιολογία στατικο ακουστικού οργάνου. 3. Συμπτωματολογία ωτολογικών παθήσεων 4. Ακτινολογικός έλεγχος λιθοειδούς οστού. 5. Υποκειμενικές και αντικειμενικές μέθοδοι εξέτασης της ακοής. 6. Διασάφηση περιφερικού και κεντρικού ιλίγγου. 7. Νοσολογικές ομάδες ωτολογικών παθήσεων. Ασθενής με ωταλγία και ωτόρροια. 1. Παρουσίαση περιστατικού 2. Εξωτερική ωτίτιδα 3. Λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού και οξεία μέση ωτίτιδα παιδίων και ενηλίκων. 4. Πότε αρχίζει η χρόνια μέση ωτίτιδα, πως διαδράμει, ποιες οι συνέπειες της στην ακοή και την ισορροπία του πάσχοντος; 5. Ποιες είναι οι ενδοκροταφικές και ποιες οι ενδοκρανιακές επιπλοκές της χολοστεατωματώδους ωτίτιδας. 6. Τι είναι το χολοστεάτωμα και ποια είναι τα είδη του. 7. Ωτογενής παράλυση του προσωπικού νεύρου. 8. Χειρουργικός καθαρισμός του μέσου ωτός και της μαστοειδούς απόφυσης. Χειρουργικές αποκατάστασης του τυμπανοοσταριώδους συστήματος (τυμπανοπλαστική, οσταριοπλαστική). 250

256 Ποια η οντότητα της ωτοσπογγίωσης, πως απαλείφονται οι συνέπειες της. Ασθενής με ίλιγγο και βαρηκοΐα. 1. Παρουσίαση περιστατικού. 2. Ακουστικό νευρίνωμα 3. Παροξυσμικός ίλιγγος θέσης και αιθουσαία νευρωνίτις. 4. Απομυελινωτικές και αγγειακές βλάβες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. 5. Μελέτη αιθουσαίων συμπτωμάτων σε νοσολογικές οντότητες του οργάνου της ισορροπίας. 6. Συντηρητικές και χειρουργικές αποκαταστάσεις των διαταραχών της λειτουργίας του αιθουσαίου συστήματος. Ασθενής με δυσχέρεια ρινικής αναπνοής. 1. Παρουσίαση περιστατικού 2. Βασική ανατομία και φυσιολογία ρινός και παραρρινίων κοιλοτήτων. 3. Συμπτωματολογία ρινός και εξεταστικές μέθοδοι. 4. Ακτινολογική διερεύνηση. 5. Νοσολογικές οντότητες ρινός και παραρρινίων. Ασθενής με ρινορραγία. 1. Παρουσίαση περιστατικού. 2. Αίτια ρινορραγίας. 3. Δομές περιοχής ρινοφάρυγγα και παθολογικές οντότητες. 4. Κακώσεις προσωπικού κρανίου 5. Συγγενείς ανωμαλίες υπερώας και προσώπου. 6. Συστηματικές παθήσεις με εκδηλώσεις από τη ρινική κοιλότητα. Ασθενής με επώδυνη δυσκαταποσία. 1. Παρουσίαση περιστατικού. 2. Βασική ανατομία στόματος, στοματοφάρυγγα, υποφάρυγγα. 3. Συμπτωματολογία - σημειολογία νόσων στόματος και φάρυγγα. 5. Μικροβιακή χλωρίδα, παθογόνοι μικροοργανισμοί, αντιμικροβιακοί παράγοντες. 251

257 6. Ογκολογία στόματος, στοματοφάρυγγα, υποφάρυγγα. Ασθενής με διόγκωση τραχήλου. 1. Παρουσίαση περιστατικού. 2. Ανατομία και φυσιολογία τραχήλου και σιελογόνων αδένων. 3. Συμπτωματολογία, σημειολογία και εξεταστικές μέθοδοι τραχήλου και σιελογόνων αδένων. 4. Καλοήθεις παθήσεις τραχήλου. 5. Αίτια λεμφαδενοπάθειας. 6. Παθολογία σιελογόνων αδένων. 7. Χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοθεραπεία. Ασθενής με βράγχος φωνής. 1. Παρουσίαση περιστατικού. 2. Ανατομία και λειτουργική αποστολή του λάρυγγα. 3. Συγγενείς παθήσεις του λάρυγγα. 4. Λαρυγγίτιδες παιδίων και ενηλίκων, επικινδυνότητα των παθήσεων και συντηρητική αντιμετώπιση τους. 5. Καλοήθη νεοπλάσματα λάρυγγα. 6. Διαταραχές φώνησης, αρχές φωνοχειρουργικής. 7. Καρκίνος λάρυγγα (επιδημιολογία, συμπτώματα, βιολογική συμπεριφορά, μεταστάσεις, σταδιοποίηση). 8. Σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του λάρυγγα και πολιτική διατήρησης του οργάνου. 9. Φωνητική αποκατάσταση και κοινωνική ένταξη του αλαρυγγικού ασθενούς. Ασθενής με σιγμό και δυσχέρεια αναπνοής. 1. Παρουσίαση περιστατικού. 2. Έξω και ενδοθωρακική απόφραξη. 3. Ξένα σώματα ανώτερου αεραγωγού. 4. Παραλύσεις λάρυγγα - σύγχρονες θεραπευτικές χειρουργικές αποκαταστάσεις. 5. Σύνδρομα Croup 252

258 Επείγοντα - Κλινικές Δεξιότητες - ΩΡΛ εκδηλώσεις συστηματικών νοσημάτων. 1. Πλαγιοφαρυγγικά αποστήματα 2. Οίδημα λάρυγγα 3. Δυνητική απόφραξη αεραγωγού, Τραχειοτομή. 4. Κλινικές δεξιότητες Γενικού Ιατρού. 5. ΩΡΛ εκδηλώσεις συστηματικών νοσημάτων. Δ έτος, Β εξάμηνο : Υποχρεωτικό Ώρες διδασκαλίας: 4 την εβδομάδα ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ Καθηγητής Βασίλειος Γ. Δανιηλίδης Θεόδωρος Παπαδάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Στέφανος Ναξάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νικόλαος Μαστρονικολής, Επίκουρος Καθηγητής ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΩΡΛ (1) Υποχρεωτικό ΣΤ έτος ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι ΣΤ ετείς φοιτητές παρακολουθούν την Ωτορινολαρρυγολογική Κλινική επί 2 εβδομάδες (υποχρεωτικά). Η άσκηση των φοιτητών γίνεται με ευθύνη των μελών ΔΕΠ της Ωτορινολαρυγγολογικής Κλινικής και έχει ως σκοπό την απόκτηση εμπειρίας τόσο σε πρακτικά όσο και σε θεωρητικά ζητήματα της ειδικότητας. Γίνονται μαθήματα για τα επείγοντα της Ωτορινολαρυγγολογίας, την ογκολογία Κεφαλής και Τραχήλου και τη διαγνωστική προσέγγιση των ασθενών. Οι φοιτητές παρακολουθούν υποχρεωτικά την επίσκεψη που κάνουν καθημερινά οι ιατροί της ΩΡΛ Κλινικής και μετέχουν σε όλη τη διαγνωστική και θεραπευτική διαδικασία. Παρακολουθούν τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία, παίρνουν μέρος στα χειρουργεία, εκπαιδεύονται στις Μονάδες και τα 253

259 Εργαστήρια της Κλινικής (Νευροωτολογίας Νυσταγμογραφίας, Ακοογράφος Τυμπανογράφος, Λογοθεραπείας, Ενδοσκοπικό ΩΡΛ). Επιτρέπεται μία (1) απουσία στη διάρκεια της κλινικής άσκησης. Κατά τη λήξη της κλινικής άσκησης οι φοιτητές αξιολογούνται από τους εκπαιδευτές. ΥΛΗ Εξοικείωση των φοιτητών στις τεχνικές εξέτασης και διάγνωσης στην ειδικότητα της Ωτορινολαρυγγολογίας. Ωτοσκόπηση Λαρυγγοσκόπηση Ρινοσκόπηση Ενδοσκόπηση δι ευκάμπτου Ακοομετρία Τυμπανομετρία Νυσταγμογραφία Προκλητά Δυναμικά ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ Καθηγητής Βασίλειος Γ. Δανιηλίδης Θεόδωρος Παπαδάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Στέφανος Ναξάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νικόλαος Μαστρονικολής, Επίκουρος Καθηγητής 254

260 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΩΡΛ (2) Κατ επιλογήν ΣΤ έτος ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι ΣΤ ετείς φοιτητές επιλέγουν να παρακολουθήσουν την Ωτορινολαρρυγολογική Κλινική επί 2 εβδομάδες. Η άσκηση των φοιτητών γίνεται με ευθύνη των μελών ΔΕΠ της Ωτορινολαρυγγολογικής Κλινικής και έχει ως σκοπό την απόκτηση εμπειρίας τόσο σε πρακτικά όσο και σε θεωρητικά ζητήματα της ειδικότητας. Γίνονται μαθήματα για τα επείγοντα της Ωτορινολαρυγγολογίας, την ογκολογία Κεφαλής και Τραχήλου και τη διαγνωστική προσέγγιση των ασθενών. Οι φοιτητές παρακολουθούν υποχρεωτικά την επίσκεψη που κάνουν καθημερινά οι ιατροί της ΩΡΛ Κλινικής και μετέχουν σε όλη τη διαγνωστική και θεραπευτική διαδικασία. Επιλέγονται κάποια περιστατικά με διαγνωστικά προβλήματα και προσεγγίζονται από τους φοιτητές. Στη συνέχεια γίνεται συζήτηση στα περιστατικά αυτά. Παρακολουθούν τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία, παίρνουν μέρος στα χειρουργεία, εκπαιδεύονται στις Μονάδες και τα Εργαστήρια της Κλινικής (Νευροωτολογίας Νυσταγμογραφίας, Ακοογράφος Τυμπανογράφος, Λογοθεραπείας, Ενδοσκοπικό ΩΡΛ). Επιτρέπεται μία (1) απουσία στη διάρκεια της κλινικής άσκησης. Κατά τη λήξη της κλινικής άσκησης οι φοιτητές αξιολογούνται από τους εκπαιδευτές. ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ Καθηγητής Βασίλειος Γ. Δανιηλίδης Θεόδωρος Παπαδάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Στέφανος Ναξάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νικόλαος Μαστρονικολής, Επίκουρος Καθηγητής 255

261 ΚΛΙΝΙΚΗ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π. Διοικητικό προσωπικό: Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος Τηλ: , , Fax: Καθηγητής Μίνως Τυλλιανάκης Μίνως Τυλλιανάκης, Παναγιώτης Μέγας, Ηλίας Παναγιωτόπουλος - Ιωάννης Γκλιάτης, Ζήνων Κόκκαλης, Ανδρέας Παναγόπουλος - - Αθηνά Λιόλη *Συμμετοχή στην Κλινική άσκηση Χειρουργικής του Ε έτους και στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή Εκπαιδευτικοί στόχοι 4 o Έτος, Η Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 50, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Kλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 5 Η. Παναγιωτόπουλος, Μ. Τυλλιανάκης, Π. Μέγας, Ι. Γκλιάτης, Α. Παναγόπουλος, Ζ. Κόκκαλης Με το πέρας την εκπαίδευσής του/της στην Ορθοπαιδική ο/η φοιτητής/τρια θα πρέπει: Να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει στο μέτρο των δυνατοτήτων του χώρου τις καταστάσεις που απειλούν την ζωή του πάσχοντος (π.χ. κατάγματα πυελικού δακτυλίου) 256

262 Να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει στο μέτρο των δυνατοτήτων του χώρου τις επείγουσες ορθοπαιδικές καταστάσεις (ιππουριδική συνδρομή, ακρωτηριασμοί, ανοικτά κατάγματα). Να αναγνωρίζει τις έκτακτες (μη επείγουσες) ορθοπαιδικές καταστάσεις που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν από ειδικό ορθοπαιδικό (κατάγματα, εξαρθρήματα). Να αναγνωρίζει, χωρίς κατ ανάγκη να προσδιορίζει επακριβώς, τις χρόνιες ορθοπαιδικές ή σχετιζόμενες με την ορθοπαιδική παθήσεις και να πραγματοποιεί τον κατ αρχήν ακτινολογικό και λοιπό εργαστηριακό έλεγχο πριν παραπέμψει τον ασθενή στον ειδικό. Να γνωρίζει τις πιθανές επιπλοκές που οι διάφορες ιατρικές του/της πράξεις μπορεί να προκαλέσουν και να είναι σε θέση να τις αντιμετωπίζει. Να επικοινωνεί εγγράφως ή προφορικώς με συναδέλφους του πριν παραπέμψει τον ασθενή. Η ύλη του μαθήματος: Οστικός μεταβολισμός: μικροανατομία και φυσιολογία Οστεοπόρωση μεταβολικά νοσήματα Κακώσεις πυέλου-κοτύλης Λοιμώξεις οστών και αρθρώσεων Παθήσεις και κακώσεις περιοχής ώμου Παθήσεις και κακώσεις αγκώνα Παθήσεις και κακώσεις πηχεοκαρπικής - άκρας χειρός Αρθρίτιδες: Εκφυλιστικές φλεγμονώδεις Κακώσεις και παθήσεις ισχίου Κακώσεις και παθήσεις γόνατος Κακώσεις και παθήσεις άκρου ποδός 257

263 Κακώσεις και παθήσεις Σπονδυλικής Στήλης Όγκοι μαλακών μορίων Όγκοι οστών Παιδοορθοπαιδική (παθήσεις και κακώσεις στα παιδιά) ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 5 ο Έτος (υποχρεωτική), 6 ο Έτος, Εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (Επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα (2 εβδομάδες) 4 Η. Παναγιωτόπουλος, Μ. Τυλλιανάκης, Π. Μέγας, Ι. Γκλιάτης, Α. Παναγόπουλος, Ζ. Κόκκαλης. Επίσης συμμετέχουν ιατροί του ΕΣΥ: Κ. Μουσαφείρης Δ/ντής ΕΣΥ και Α. Κουζέλης Επιμελητής Α. Ο / Η φοιτητής / τρια θα πρέπει: 1. Να αναγνωρίζει τις κλινικές εκδηλώσεις των επειγουσών περιπτώσεων και να ενεργεί αναλόγως. 2. Να είναι σε θέση να εφαρμόζει γύψινους νάρθηκες. Να αναγνωρίζει επιπλοκές από την εφαρμογή του γύψου και να της αντιμετωπίζει αναλόγως. 3. Να αναγνωρίζει τα κλινικά σημεία της φλεγμονής. Να κάνει τις αρχικές ενέργειες για την αντιμετώπισή της. 258

264 4. Να αναγνωρίζει στις ακτινογραφίες τα σημεία του κατάγματος καθώς και τα σημεία της οστεοαρθρίτιδος. 5. Να λαμβάνει ιστορικό επικεντρωμένο στο ορθοπαιδικό ζήτημα. Να επικοινωνεί με τον ασθενή, το περιβάλλον του και το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. 6. Να παρακολουθεί βασικές χειρουργικές επεμβάσεις και να συζητά με τους χειρουργούς σχετικά. 7. Να μετέχει στις γενικές εφημερίες στα ΤΕΠ υπό την καθοδήγηση των ιατρών. 8. Να συμμετέχει στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία της κλινικής όπου θα εξετάζει κλινικά και ακτινολογικά τους ασθενείς με ορθοπαιδικά προβλήματα αλλά και θα παρακολουθεί τη μετεγχειρητική πορεία των ασθενών που έχουν χειρουργηθεί. 9. Να παρακολουθεί τα μαθήματα της κλινικής άσκησης που αφορούν στην κλινική εξέταση του ασθενούς και στην αντιμετώπιση των κύριων τραυματικών, παθολογικών και εκφυλιστικών βλαβών της Ορθοπαιδικής ΦΥΣΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ & ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ώρες ECTS Units 8 Ο εξάμηνο (κατ επιλογής) 25 Διδάσκοντες Διευθυντεύων Καθηγητής Η. Παναγιωτόπουλος Μεταπτυχιακός Υπότροφος Α. Κυριακίδης 259

265 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο / Η φοιτητής / τρια θα πρέπει να γνωρίζει: Επιστημονικό πεδίο της Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης (ορισμός, φιλοσοφία, στόχοι, ομάδα Αποκατάστασης) Η Φυσική Ιατρική & Αποκατάσταση υπό το πρίσμα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας και της Διεθνούς Ταξινόμησης Λειτουργικότητας (WHO- International Classification of Functioning ICF). Κλίμακες αξιολόγησης ποιότητας ζωής και λειτουργικότητας. Κύριες θεραπευτικές παρεμβάσεις της Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης (ειδική φαρμακευτική αγωγή, εγχύσεις, προγράμματα Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης, ορθώσεις, προσθέσεις, υποστηρικτική τεχνολογία, θεραπευτικές ασκήσεις, φυσικά μέσα) Αντιμετώπιση συγκεκριμένων νοσολογικών οντοτήτων στα πλαίσια της Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης: 2. Ορθοπαιδικές και μυοσκελετικές διαταραχές (άνω άκρα, κάτω άκρα, σπονδυλική στήλη, ακρωτηριασμοί, βλάβες περιφερικών νεύρων) 3. Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια από την κυτταρική βλάβη στην κοινωνική επανένταξη 4. Κακώσεις νωτιαίου μυελού από την κυτταρική βλάβη στην κοινωνική επανένταξη 5. Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις από την κυτταρική βλάβη στην κοινωνική επανένταξη 6. Χρόνιες νευρολογικές παθήσεις (ν.parkinson, κατά πλάκας σκλήρυνση κ.ά.). 7. Ειδικές καταστάσεις που οδηγούν σε κινητικές αναπηρίες (ηλικιωμένος ασθενής, παιδί με κινητική αναπηρία, ασθενής με καρδιοαναπνευτικά προβλήματα, ογκολογικός ασθενής, ασθενής με εγκαύματα κ.ά.) 260

266 1. Τομείς έρευνας της Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης. 2. Υπηρεσίες Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης στα διάφορα επίπεδα παροχής υπηρεσιών υγείας (πρωτοβάθμια περίθαλψη, οξεία και υποξεία νοσοκομειακή, μετα-νοσοκομειακή, υπηρεσίες Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης στα πλαίσια της κοινότητας). 3. Κλινικές ώρες στην Πανεπιστημιακή κλινική της Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης: Κλινική εκτίμηση στο πεδίο της Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης (νευροφυσιολογία, κινησιολογία, αξιολόγηση παράλυσης, διαταραχής μυϊκού τόνου, εκτίμηση ισορροπίας και βάδισης, ανάλυση βάδισης, λειτουργική εκτίμηση κ.λ.π.) Συμμετοχή στην ομάδα Αποκατάστασης. Παρακολούθηση του προγράμματος Αποκαταστάσεις ασθενών. 261

267 ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΘΩΡΑΚΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Καθηγητές Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.ΔΙ.Π. Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος Τηλ.: , Fax: Επίκ.Καθ. Ευστράτιος Νικόλαος Κωλέτσης - - Ελευθέριος Γκορτζής Ε.Τ.Ε.Π

268 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗΓΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 5 ο Έτος, E εξάμηνο (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: 2 ώρες την εβδομάδα, Φροντιστήριο:- Κλινική: - - Ελ Γκορτζής, Ε.Ν. Κωλέτσης. Αντικείμενο: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Σοβαρότητα και ιδιαιτερότητα μαθήματος: Ένα από τα σπουδαιότερα και βασικότερα πεδία της κλινικής ιατρικής έρευνας, είναι αυτό της ολοκλήρωσης και της βελτιστοποίησης των διαγνωστικών και επεμβατικών διαδικασιών με σύχρονα μέσα. Η χρήση της ρομποτικής στην ιατρική αποτελεί μία καινοτομία-πρόκληση του 21ου αιώνα, καθώς τα πλεονεκτήματά της τόσο για τον σύχρονο Ιατρό όσο και για τους ασθενείς είναι πολλαπλά. Επακόλουθα, καθίσταται αναγκαία η διδασκαλία των βασικών θεωρητικών αρχών της ρομποτικής στην Ιατρική καθώς και των πρακτικών εφαρμογών της στην σύγχρονη Ιατρική πράξη κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών ιατρικών σπουδών. Στόχος του μαθήματος είναι η ανάλυση των ρομποτικών συστημάτων που είναι κατάλληλα για εφαρμογή στην ιατρική, και ειδικότερα σε χειρουργικές επεμβάσεις, καθώς και ο ρόλος του "σύγχρονου" ιατρού μπροστά στην αλματώδη εξέλιξη των δύο επιστημονικών κλάδων, της ιατρικής και της ρομποτικής. Ειδικότερα το μάθημα στοχεύει: α) στην δημιουργία ενός γενικού πλαισίου γνώσης των βασικών αρχών που διέπουν τα σύγχρονα ρομποτικά συστήματα στην Ιατρική. β) στην εμπέδωση των εφαρμογών και λειτουργιών των ρομποτικών συστημάτων 263

269 βελτιστοποίησης των διαγνωστικών και επεμβατικών διαδικασιών χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα και κλινικές περιπτώσεις. Eκπαιδευτικοί στόχοι Περιεχόμενο a) Βασικές αρχές Ιατρικής πληροφορικής που διέπουν τα ρομποτικά συστήματα. b) Οργάνωση και λειτουργία ενός ρομποτικού συστήματος. Μηχανικό Μέρος. Βαθμοί Ελευθερίας. c) Βασικές αρχές που διέπουν τα ρομποτικά συστήματα και κατηγοριοποιήσεις των εφαρμογών στους τομείς της σύγχρονης Ιατρικής. d) Στον τομέα της διάγνωσης βιο-αισθητήρες, μικρο-ρομπότ κ.α. Στον τομέα των χειρουργικών ειδικοτήτων, λαπαροσκοπική και θωρακοσκοπική χειρουργική.. Στον τομέα της θεραπείας ρομποτική βοήθεια μετά εγκεφαλικό επεισόδιο, τεχνητά μέλη, τεχνητό δέρμα κ.α. e) Εφαρμογές της ρομποτικής στην σύγχρονη κλινική πρακτική. Εφαρμογές στη νευροχειρουργική. Εφαρμογές στην καρδιοχειρουργική. Εφαρμογές στην ορθοπεδική χειρουργική. Εφαρμογές στη γενική χειρουργική. Εφαρμογές στην ουρολογική χειρουργική. Χειρουργικά ρομποτικά συστήματα. Συστήματα υποβοήθησης χειρουργικών επεμβάσεων. Ρομποτικά συστήματα ενδοσκόπησης. Συστήματα ρομποτικής ακτινοχειρουργικης. Ρομποτικά συστήματα τύπου master-slave. f) Αρχές της Τηλεχειρουργικής. g) Ρομποτικά συστήματα και ο ρόλος του σύγχρονου Ιατρού Ακολουθεί μετεκπαιδευτικό σεμινάριο με 2 στρογγυλά τραπέζια 264

270 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Διεύθυνση ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Καθηγητές: Αναπλ. Καθηγητές: Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 2ος όροφος Τηλ.: , Fax: Καθ. Ι. Τσολάκης Ιωάννης Τσολάκης Σ. Κάκκος Επίκ. Καθηγητές: Λέκτορες: Ε.Τ.Ε.Π.: - - *Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία Ι και ΙΙ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες 4 ο Έτος, εξάμηνο Η (υποχρεωτικό) 25 Διδασκαλία: 13 ώρες, Κλινική: 2 ώρες την εβδομάδα (6 εβδομάδες) Καθ. Ι. Τσολάκης Επ. Καθ. Σ. Κάκκος 265

271 Περιγραφή Η Κλινική άσκηση των φοιτητών στη Χειρουργική γίνεται τόσο στο Ε, όσο και στο ΣΤ έτος σπουδών και περιλαμβάνει 1. Διαλέξεις από αμφιθεάτρου. 2. Παρακολούθηση τακτικού εξωτερικού ιατρείου. 3. Συμμετοχή στη λήψη του ιστορικού και της φυσικής εξέτασης στην Κλινική, με συζήτηση του θεραπευτικού πλάνου των ασθενών. 4. Παρακολούθηση χειρουργικών επεμβάσεων. 5. Παρακολούθηση εκτίμησης ασθενών στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών. ΤΑ ΠΙΟ ΠΑΝΩ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΕ Α. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ (ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΟΡΘΟΠAIΔΙΚΗ) Εξάμηνο: Θ & Ι (Υποχρεωτικό) Β. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ (ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ) Εξάμηνο: ΙΑ & ΙΒ (Υποχρεωτικό) ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΙΑ ΚΑΙ ΙΒ ΕΞΑΜΗΝΟΥ (ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ) Ώρες 60 Διδάσκοντες Καθ. Ι. Τσολάκης π. Καθ. Σ. Κάκκος Η Κλινική άσκηση περιλαμβάνει παρακολούθηση τακτικού εξωτερικού ιατρείου, συμπεριλαμβανομένου του τμήματος επειγόντων περιστατικών, συμμετοχή στη λήψη του ιστορικού και της φυσικής 266

272 εξέτασης στην Κλινική, με συζήτηση του θεραπευτικού πλάνου των ασθενών και παρακολούθηση χειρουργικών επεμβάσεων και μετεγχειρητικής πορείας. Προαιρετική συμμετοχή σε ερευνητικά πρωτόκολλα. ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ KΛΙΝΙΚΗ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 1ος όροφος Τηλ.: , , Fax: Γαβριήλ Δημητρίου Καθηγητές Μιχαήλ Ανθρακόπουλος, Αναστασία Βαρβαρήγου, Γαβριήλ Δημητρίου, Βασιλική Γκρέκα-Σπηλιώτη, Διονύσιος Χρύσης Αναπλ. Καθηγητές: Επίκ. Καθηγητές: Αγγελική Καρατζά, Λέκτορες: - Ε.Τ.Ε.Π. : Όλγα Σφυρή Διοικητικό Χριστίνα Αδαμοπούλου Προσωπικό: * Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΙΙ, στο κατ επιλογήν μάθημα «Παιδιατρική και 267

273 Αναπαραγωγική Ενδοκρινολογία» του Δ έτους, στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους και στο μάθημα «Εισαγωγή στην Κλινική Ιατρική» του Α έτους. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ Ώρες ECTSUnits Διδάσκοντες Περιγραφή 5 ο Έτος, εξάμηνα Θ & Ι (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 5, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: 5, Κλινική: 20 ώρες την εβδομάδα (4 εβδομάδες) 8 Γ. Δημητρίου,Α. Βαρβαρήγου, Β. Γκρέκα - Σπηλιώτη, Μ. Ανθρακόπουλος, Δ. Χρύσης, Α. Καρατζά, Ξ. Σινωπίδης Οι Ε ετείς φοιτητές ασκούνται στην Κλινική Παιδιατρική επί τέσσερις εβδομάδες ανά έτος στην Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Πατρών. Προαπαιτούμενες γνώσεις Προϋπόθεση για την κλινική άσκηση των φοιτητών είναι ο προβιβάσιμος βαθμός στις εξετάσεις της ύλης της Απαρτιωμένης Εκπαίδευσης της Παιδιατρικής Στόχοι της κλινικής άσκησης 1) Η απόκτηση των γνώσεων στην Παιδιατρική που είναι απαραίτητες για κάθε γιατρό, ανεξάρτητα από την μελλοντική του ιατρική εξειδίκευση. 2) Η συλλογή, οργάνωση και καταγραφή των πληροφοριών που αφορούν στη φυσιολογική ψυχοσωματική ανάπτυξη και στη νόσο παιδιών όλων των ηλικιακών ομάδων (νεογνών, νηπίων, παιδιών σχολικής ηλικίας και εφήβων). Ο στόχος αυτός περιλαμβάνει τις ακόλουθεςδεξιότητες και γνώσεις: Ικανότητα λήψης αναλυτικού παιδιατρικού ιστορικού. Ικανότητα διεκπεραίωσης αναλυτικής φυσικής εξέτασης και εκτίμησης του εξελικτικού σταδίου των παιδιών. Ικανότητα καταγραφής των παραπάνω υπό τη μορφή συμβατικού ή 268

274 προσανατολισμένου ανάλογα με τη διαταραχή ιστορικού (problemorientedhistory) Ικανότητα σύνθεσης και ανάλυσης των πληροφοριών με σκοπό την κατάρτιση διαφορικής διάγνωσης. Ικανότητα κατάρτισης σχεδίου αντιμετώπισης των περιστατικών, βασιζόμενου σε τεκμηριωμένη διαχείριση των διαγνωστικών μεθόδων. Ικανότητα περιεκτικής παρουσίασης των ιατρικών πληροφοριών στην παρουσίαση των περιστατικών. Απόκτηση γνώσεων για τη γενική (χωρίς ανάλωση σε λεπτομέρειες) αντιμετώπιση των διαφόρων, ιδίως των πλέον συνήθων, περιστατικών. Ανασκόπηση της παθοφυσιολογίας των διαφόρων νοσημάτων που απαντώνται καθώς και των αποτελεσμάτων της νόσου στην εξέλιξη του παιδιού. Υποχρεώσεις των φοιτητών για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων 3) Την πρώτη ημέρα της κλινικής άσκησης οι φοιτητές χωρίζονται σε ομάδες και ανακοινώνεται το πρόγραμμα εκπαίδευσης κάθε ομάδας στις διάφορες Μονάδες της Παιδιατρικής Κλινικής. Η καθημερινή παρουσία των φοιτητών στην Κλινική είναι υποχρεωτική από τις 08:30 πμ έως τις 14:30μμ. Μπορεί να δικαιολογηθούν μέχρι 2 απουσίες. 4) Ο φοιτητής παίρνει αναλυτικό ιστορικό, κάνει πλήρη φυσική εξέταση, εκτιμά την ψυχοκινητική εξέλιξη, καταρτίζει διαφορική διάγνωση και συγκροτεί το διαγνωστικόκαι θεραπευτικό σχέδιο των ασθενών που του ανατίθενται στους Θαλάμους Νοσηλείας, στις Μονάδες των φυσιολογικών νεογνών και ΜΕΘ Παίδων, στα Έκτακτα Εξωτερικά Ιατρεία της Παιδιατρικής Κλινικής και στο Τακτικό Παιδοκαρδιολογικό Ιατρείο. Παρακολουθεί την κλινική πορεία των περιστατικών του, όπου αυτό είναι δυνατόν. Οι κλινικές υποχρεώσεις του φοιτητή σταδιοποιούνται ανάλογα με το έτος παρακολούθησης (Ε ). 5) Η διδασκαλία, η επίβλεψη και η βαθμολόγηση των φοιτητών αποτελούν ευθύνη του ΔΕΠ της Παιδιατρικής Κλινικής, αλλά εκτιμώνται από όλους τους ειδικευμένους γιατρούς της Κλινικής. Οι φοιτητές πρέπει να συνεργάζονται στενά με τους ειδικευόμενους γιατρούς, οι οποίοι και 269

275 συμμετέχουν στην εκπαίδευσή τους. 6) Κατά τη διάρκεια της άσκησης οι φοιτητές υποδιαιρούνται σε ομάδες, που κάθε μία αναφέρεται σε ένα μέλος ΔΕΠ της Κλινικής (tutor). Οι συναντήσεις των ομάδων πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. 7) Οι ασκούμενοι φοιτητές παρακολουθούν καθημερινά ειδικά, προσαρμοσμένα στο επίπεδο εκπαίδευσής τους, από αμφιθεάτρου μαθήματα στα οποία διδάσκονται συνήθη προβλήματα της παιδιατρικής πράξης. Επίσης παρακολουθούν το επιστημονικό πρόγραμμα της Κλινικής (διαλέξεις προσκεκλημένων ομιλητών, παρουσίαση περιστατικών) και συμμετέχουν σε αυτό.η παρακολούθησητουεκπαιδευτικού προγράμματος της Κλινικής είναι υποχρεωτική. 8) Στο τέλος της Κλινικής άσκησης οι φοιτητές εξετάζονται γραπτώς και αξιολογείται η επίδοσή τους. ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ Ώρες ECTSUnits Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο Έτος, Εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 5, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: 5, Κλινική και μονάδες υποειδικοτήτων Παιδιατρικής: 20 ώρες, Εφημερία: 7 ώρες(την εβδομάδα) 12 Γ. Δημητρίου, Α. Βαρβαρήγου, Β. Γκρέκα - Σπηλιώτη, Μ. Ανθρακόπουλος, Δ. Χρύσης, Α. Καρατζά, Ξ. Σινωπίδης Οι ΣΤ ετείς φοιτητές ασκούνται στην Κλινική Παιδιατρική επί έξι εβδομάδες ανά έτος στην Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Πατρών. Προαπαιτούμενες γνώσεις Προϋπόθεση για την κλινική άσκηση των φοιτητών είναι ο προβιβάσιμος βαθμός στις εξετάσεις της ύλης της Απαρτιωμένης Εκπαίδευσης της Παιδιατρικής και την κλινική άσκηση του Ε ου έτους. Στόχοι της κλινικής άσκησης 270

276 Η απόκτηση των γνώσεων στην Παιδιατρική που είναι απαραίτητες για κάθε γιατρό, ανεξάρτητα από την μελλοντική του ιατρική εξειδίκευση. Η συλλογή, οργάνωση και καταγραφή των πληροφοριών που αφορούν στη φυσιολογική ψυχοσωματική ανάπτυξη και στη νόσο παιδιών όλων των ηλικιακών ομάδων (νεογνών, νηπίων, παιδιών σχολικής ηλικίας και εφήβων). Ο στόχος αυτός περιλαμβάνει τις ακόλουθεςδεξιότητες και γνώσεις: - Ικανότητα λήψης αναλυτικού παιδιατρικού ιστορικού - Ικανότητα διεκπεραίωσης αναλυτικής φυσικής εξέτασης και εκτίμησης του εξελικτικού σταδίου των παιδιών - Ικανότητα καταγραφής των παραπάνω υπό τη μορφή συμβατικού ή προσανατολισμένου ανάλογα με τη διαταραχή ιστορικού (problemorientedhistory) - Ικανότητα σύνθεσης και ανάλυσης των πληροφοριών με σκοπό την κατάρτιση διαφορικής διάγνωσης - Ικανότητα κατάρτισης σχεδίου αντιμετώπισης των περιστατικών, βασιζόμενου σε τεκμηριωμένη διαχείριση των διαγνωστικών μεθόδων - Ικανότητα περιεκτικής παρουσίασης των ιατρικών πληροφοριών στην παρουσίαση των περιστατικών - Απόκτηση γνώσεων για τη γενική (χωρίς ανάλωση σε λεπτομέρειες) αντιμετώπιση των διαφόρων, ιδίως των πλέον συνήθων, περιστατικών - Ανασκόπηση της παθοφυσιολογίας των διαφόρων νοσημάτων που απαντώνται καθώς και των αποτελεσμάτων της νόσου στην εξέλιξη του παιδιού Υποχρεώσεις των φοιτητών για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων - Την πρώτη ημέρα της κλινικής άσκησης οι φοιτητές χωρίζονται σε ομάδες και ανακοινώνεται το πρόγραμμα εκπαίδευσης κάθε ομάδας στις διάφορες Μονάδες της Παιδιατρικής Κλινικής. 271

277 Η καθημερινή παρουσία των φοιτητών στην Κλινική είναι υποχρεωτική από τις 08:30 πμ έως τις 14:30μμ. Μπορεί να δικαιολογηθούν μέχρι 2 απουσίες. - Ο φοιτητής παίρνει αναλυτικό ιστορικό, κάνει πλήρη φυσική εξέταση, εκτιμά την ψυχοκινητική εξέλιξη, καταρτίζει διαφορική διάγνωση και συγκροτεί το διαγνωστικόκαι θεραπευτικό σχέδιο των ασθενών που του ανατίθενται στους Θαλάμους Νοσηλείας, στις Μονάδες των φυσιολογικών νεογνών και ΜΕΘ Παίδων, στα Έκτακτα και Τακτικά (Παιδοενδοκρινολογικό, Παιδοπνευμονολογικό, Παιδονευρολογικό, Παιδοκαρδιολογικό) Εξωτερικά Ιατρεία της Παιδιατρικής Κλινικής. Παρακολουθεί την κλινική πορεία των περιστατικών του, όπου αυτό είναι δυνατόν. Οι κλινικές υποχρεώσεις του φοιτητή σταδιοποιούνται ανάλογα με το έτος παρακολούθησης (ΣΤ ). - Η διδασκαλία, η επίβλεψη και η βαθμολόγηση των φοιτητών αποτελούν ευθύνη του ΔΕΠ της Παιδιατρικής Κλινικής, αλλά εκτιμώνται από όλους τους ειδικευμένους γιατρούς της Κλινικής. Οι φοιτητές πρέπει να συνεργάζονται στενά με τους ειδικευόμενους γιατρούς, οι οποίοι και συμμετέχουν στην εκπαίδευσή τους. - Κατά τη διάρκεια της άσκησης οι φοιτητές υποδιαιρούνται σε ομάδες, που κάθε μία αναφέρεται σε ένα μέλος ΔΕΠ της Κλινικής (tutor). Οι συναντήσεις των ομάδων πραγματοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. - Οι ασκούμενοι φοιτητές παρακολουθούν καθημερινά ειδικά, προσαρμοσμένα στο επίπεδο εκπαίδευσής τους, από αμφιθεάτρου μαθήματα στα οποία διδάσκονται συνήθη προβλήματα της παιδιατρικής πράξης. Επίσης παρακολουθούν το επιστημονικό πρόγραμμα της Κλινικής (διαλέξεις προσκεκλημένων ομιλητών και παρουσίαση περιστατικών και συμμετέχουν σε αυτό.η παρακολούθηση του εκπαιδευτικού προγράμματος της Κλινικής είναι υποχρεωτική. - Κατά τη διάρκεια της κλινικής άσκησης, οι ΣΤ ετείς φοιτητές πραγματοποιούν 1 εφημερία στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών και την Παιδιατρική Κλινική ανά εβδομάδα (από 15:00 έως 22:00). - Στο τέλος της Κλινικής άσκησης οι φοιτητές εξετάζονται γραπτώς και αξιολογείται η επίδοσή τους. Η απόκτηση των γνώσεων στην Παιδιατρική που είναι απαραίτητες για κάθε γιατρό, ανεξάρτητα από την μελλοντική του ιατρική εξειδίκευση. 272

278 Η βαθμολογική αξιολόγηση των φοιτητών για το μάθημα της Παιδιατρικής πραγματοποιείται με γραπτές εξετάσεις. Οι γραπτές εξετάσεις πραγματοποιούνται με βάση το Πρόγραμμα Σπουδών της Ιατρικής Σχολής και περιλαμβάνουν κλινικές περιπτώσειςκαι θέματα ανάπτυξης. Η βαθμολογία είναι τηςκλίμακας 0 έως 10. Επιλεγόμενο Μάθημα Νεογνολογίας ΣΤ έτους ΣΤ έτος (ΙΑ & ΙΒ εξάμηνο) Εξάμηνο: ΙΑ & ΙΒ(επιλoγής)-Κλινική άσκηση Διάρκεια μαθήματος: 2 εβδομάδες (διδασκαλία και πρακτική άσκηση στη Μ.Ε.Ν.Ν., την αίθουσα τοκετών και την μονάδα φυσιολογικών νεογνών) Ώρες: 35 ώρες ανά εβδομάδα (2 εβδομάδες) Διδάσκοντες: Υπεύθυνοι για τη διδασκαλία τα μέλη ΔΕΠ της Παιδιατρικής κλινικής: Δημητρίου Γαβριήλ, Βαρβαρήγου Αναστασία, Καρατζά Αγγελική Διδακτικές μονάδες: E-class: Σημασία του μαθήματος: Η νεογνολογία αποτελεί σημαντικό κομμάτι του επιστημονικού πεδίου της παιδιατρικής και αναγνωρισμένη εξειδίκευσή της. Το νεογνό (φυσιολογικό ή πάσχον), λόγω των ιδιαιτεροτήτων του, διαφέρει σημαντικά από το μεγαλύτερο βρέφος και το παιδί, ενώ πολλά από τα προβλήματά του εκδηλώνονται αποκλειστικά κατά τη νεογνική περίοδο. Η συσσωρευμένη επιστημονική γνώση υποστηρίζει πως, μαζί με το γενετικό υλικό, η αύξηση ανάπτυξη και τα τυχόν συμβάματα κατά την ενδομήτρια και πρώιμη βρεφική ζωή θέτουν τα θεμέλια για τη μετέπειτα υγεία του ατόμου. Τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη στην αλματώδη πρόοδο της ιατρικής και της τεχνολογίας, επιβιώνουν νεογνά όλο και μικρότερης ηλικίας κύησης. Η ιατρική φροντίδα του πολύ πρόωρου νεογνού, τόσο κατά 273

279 τη διάρκεια της νοσηλείας του στη Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών, όσο και μετά το εξιτήριο από αυτή, είναι μείζονος σημασίας καθώς η πρόκληση δεν είναι πλέον η επιβίωση του πολύ πρόωρου νεογνού, αλλά η εξέλιξή του σε έναν υγιή ενήλικα, ενεργό μέλος της κοινωνίας. Στόχος μαθήματος: Η απόκτηση από τον φοιτητή βασικών γνώσεων αναφορικά με την ιατρική φροντίδα του φυσιολογικού και πάσχοντος νεογνού, καθώς επίσης και με τα ειδικά προβλήματα της νεογνικής περιόδου, την παθοφυσιολογία τους και τις βασικές αρχές αντιμετώπισής τους. Περιγραφή μαθήματος: Το μάθημα απευθύνεται σε φοιτητές ιατρικής που ενδιαφέρονται για την απόκτηση γνώσεων στη νεογνολογία. Το μάθημα συμπληρώνει τις γνώσεις που αποκτά ο φοιτητής από τη διδασκαλία και την κλινική άσκηση της παιδιατρικής. Η εκπαίδευση γίνεται με εισηγήσεις των διδασκόντων, καθώς επίσης και με πρακτική άσκηση σε μικρές ομάδες φοιτητών στη ΜΕΝΝ, στην αίθουσα τοκετών και την μονάδα φυσιολογικών νεογνών του ΠΓΝΠ. Οι φοιτητές μπορούν να συμμετάσχουν στις εφημερίες της ΜΕΝΝ, υπό την επίβλεψη νεογνολόγου του τμήματος. Με το πρόγραμμα αυτό, οι φοιτητές εξοικειώνονται με την επιστημονική γνώση (θεωρητική και πρακτική) που περιβάλλει την ιατρική φροντίδα του τελειόμηνου και του πρόωρου νεογνού και τους δίνεται η δυνατότητα να μάθουν περισσότερα για τον κόσμο της νεογνολογίας. Υπάρχει η δυνατότητα για συμμετοχή σε ερευνητικές εργασίες, στο βαθμό που οι φοιτητές το επιθυμούν. Αξιολόγηση: Στο τέλος του μαθήματος, οι φοιτητές αξιολογούνται με εξετάσεις πολλαπλής επιλογής Ύλη μαθήματος: Λήψη ιστορικού και φυσική εξέταση του νεογνού Αντιμετώπιση του νεογνού στην αίθουσα τοκετών -ανάνηψη. Μαιευτικές κακώσεις. Μεταφορά νεογνού. Η μετάβαση από την εμβρυική στην εξωμήτριο ζωή Συνήθης ιατρική φροντίδα του φυσιολογικού νεογνού Κυήσεις υψηλού κινδύνου Διατροφή και αύξηση του νεογνού 274

280 Αναπνευστικά προβλήματα πρόωρου και τελειόμηνου νεογνού και βασικές αρχές μηχανικού αερισμού Νεογνικός ίκτερος Λοιμώξεις (συγγενείς και νεογνικές) Καρδιολογικά προβλήματα Προβλήματα από το γαστρεντερικό σύστημα Νευρολογικά προβλήματα (εγκεφαλική αιμορραγία, νεογνικοί σπασμοί, υποτονία, υποξική- ισχαιμική εγκεφαλοπάθεια) Αιματολογικά, ενδοκρινολογικά και μεταβολικά προβλήματα Τα ιδιαίτερα προβλήματα και οι μεταγενέστερες επιπλοκές του πρόωρου νεογνού Ενδομήτρια καθυστέρηση της αύξησης Επείγοντα χειρουργικά προβλήματα στη νεογνική περίοδο Διδακτικό Υλικό: Νεογνολογία με μια ματιά, T. LISSAUER, A.A. FANAROFF Για περαιτέρω μελέτη προτείνονται τα συγγράματα: 1. Fanaroff AA and Martin RJ. Neonatal - Perinatal Medicine. Diseases of the fetus and infant 2. Polin RA and Fox WW. Fetal and Neonatal Physiology 275

281 ΚΛΙΝΙΚΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Διεύθυνση Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 3ος όροφος Τηλ.: , , Fax: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Καθηγητές Αναπλ.Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π. Γεώργιος Δεκαβάλας Γεώργιος Δεκαβάλας Γεώργιος Αντωνάκης, Νεοκλής Γεωργόπουλος, Βασίλειος Παπαδόπουλος Απόστολος Καπώνης, Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος Γεώργιος Μιχαήλ Πολυξένη Ψύλλα * Συμμετοχή στην Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΙΙ, στο μάθημα «Βιοηθική» του Γ έτους και στο μάθημα «Εισαγωγή στην Κλινική Ιατρική» του Α έτους 276

282 ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 5 ο Έτος, εξάμηνα Θ & Ι (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 35 ώρες την εβδομάδα (4 εβδομάδες) 8 Units Γ. Δεκαβάλας, Γ. Αντωνάκης, Ν. Γεωργόπουλος, Α. Καπώνης, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Β. Παπαδόπουλος, Γ. Μιχαήλ Η εργασία των φοιτητών αρχίζει στις 08:30 και λήγει στις 15:00. Η εξάσκηση των φοιτητών έχει ως σκοπό την απόκτηση εμπειρίας με μαιευτικές και γυναικολογικές ασθενείς όλων των ηλικιών και να γνωρίσουν ένα ευρύ φάσμα Μαιευτικών & Γυναικολογικών παθήσεων, με εστιασμό στις συνηθέστερα απαντώμενες. Οι φοιτητές κατανέμονται στα τμήματα της Κλινικής, όπου με την καθοδήγηση των υπευθύνων Ιατρών παίρνουν ιστορικό και εξετάζουν τις νοσηλευόμενες και τις προσερχόμενες στα εξωτερικά ιατρεία ασθενείς, συζητούν την διαφορική διάγνωση και παρακολουθούν τον εργαστηριακό έλεγχο και τη θεραπεία των ασθενών. Οι φοιτητές παρακολουθούν υποχρεωτικά την επίσκεψη που κάνουν καθημερινά οι υπεύθυνοι των τμημάτων και κάθε Πέμπτη ο Διευθυντής / Καθηγητής της Κλινικής. Κατά την επίσκεψη παρουσιάζουν τις ασθενείς και οφείλουν να γνωρίζουν την πορεία της νόσου, τα αποτελέσματα των παρακλινικών εξετάσεων και την χορηγούμενη θεραπευτική αγωγή. Επίσης παρακολουθούν υποχρεωτικά τις υπόλοιπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες της Κλινικής: Τρίτη 14:00-15:00: Διαλέξεις από διακεκριμένους ομιλητές Τετάρτη 12:00-13:00: Ογκολογικό Συμβούλιο Πέμπτη 14:00-15:00: Βιβλιογραφική Ενημέρωση Η εξέταση της Μαιευτικής - Γυναικολογίας του Ζ εξαμήνου γίνεται με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Οι επί πτυχίω φοιτητές εξετάζονται προφορικά από τα μέλη ΔΕΠ της Κλινικής. 277

283 ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 6 ο Έτος, εξάμηνα ΙΑ & ΙΒ (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 35 ώρες την εβδομάδα (3 εβδομάδες) 4 Γ. Δεκαβάλας, Γ. Αντωνάκης, Ν. Γεωργόπουλος, Α. Καπώνης, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Β. Παπαδόπουλος, Γ. Μιχαήλ Η εργασία των φοιτητών αρχίζει στις 08:30 και λήγει στις 15:00. Η εξάσκηση των φοιτητών έχει ως σκοπό την απόκτηση εμπειρίας με μαιευτικές και γυναικολογικές ασθενείς όλων των ηλικιών και να γνωρίσουν ένα ευρύ φάσμα Μαιευτικών & Γυναικολογικών παθήσεων, με εστιασμό στις συνηθέστερα απαντώμενες. Οι φοιτητές κατανέμονται στα τμήματα της Κλινικής, όπου με την καθοδήγηση των υπευθύνων Ιατρών παίρνουν ιστορικό και εξετάζουν τις νοσηλευόμενες και τις προσερχόμενες στα εξωτερικά ιατρεία ασθενείς, συζητούν την διαφορική διάγνωση και παρακολουθούν τον εργαστηριακό έλεγχο και τη θεραπεία των ασθενών. Οι φοιτητές παρακολουθούν υποχρεωτικά την επίσκεψη που κάνουν καθημερινά οι υπεύθυνοι των τμημάτων και κάθε Πέμπτη ο Διευθυντής/Καθηγητής της Κλινικής. Κατά την επίσκεψη παρουσιάζουν τις ασθενείς και οφείλουν να γνωρίζουν την πορεία της νόσου, τα αποτελέσματα των παρακλινικών εξετάσεων και την χορηγούμενη θεραπευτική αγωγή. Επίσης παρακολουθούν υποχρεωτικά τις υπόλοιπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες της Κλινικής: Τρίτη 14:00-15:00: Διαλέξεις από διακεκριμένους ομιλητές Τετάρτη 12:00-13:00: Ογκολογικό Συμβούλιο Πέμπτη 14:00-15:00: Βιβλιογραφική Ενημέρωση Η εξέταση της Μαιευτικής-Γυναικολογίας των ΙΑ' και ΙΒ' εξαμήνων γίνεται με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Οι επί πτυχίω φοιτητές εξετάζονται προφορικά από τα μέλη ΔΕΠ της Κλινικής. 278

284 ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ & ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Η Εξάμηνο (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα 5 Β. Γκρέκα - Σπηλιώτη, Δ. Χρύσης, Γ. Αντωνάκης, Ν. Γεωργόπουλος Αναλύεται η εξέλιξη της αναπαραγωγικής λειτουργίας σε όλο το εύρος της έμβιας ζωής. Επεξηγείται η διαφορετικότητα και η συμπληρωματικότητα των δύο φύλων καθώς και οι διαταραχές της διαφοροποίησης του φύλου και οι επιπτώσεις τους. Αναπτύσσονται οι διαταραχές της αναπαραγωγικής λειτουργίας κατά τη παιδική και εφηβική ηλικία και η σχέση τους με τις διαταραχές της ενηλίκου ζωής και την υπογονιμότητα. Παρουσιάζονται με παραδείγματα οι διαταραχές του γονότυπου που αποτελούν τη βάση των φαινοτυπικών διαταραχών της διαφοροποίησης του φύλου. Επεξηγούνται στο εργαστήριο οι βασικές μοριακές τεχνικές ανίχνευσης γονιδιακών μεταλλαγών και αναλύεται η χρήση τους. Αναπτύσσεται η φυσιολογία της σεξουαλικότητας και η σημασία των διαταραχών της. Εξέλιξη Αναπαραγωγής στα έμβια όντα (1 ώρα) Διαφοροποίηση του φύλου (4 ώρες) Διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση Φυσιολογία-φυσιοπαθολογία Περιστατικά παιδιών Χειρουργική αντιμετώπιση Περιστατικά ενηλίκων Η σεξουαλική συνιστώσα της προσωπικότητας Παραφυλίες 279

285 Σύνδρομα αντίστασης στη δράση ορμονών (1 ώρα) Συγγενής υπερπλασία επινεφριδίων (1 ώρα) Διαταραχές ενήβωσης (3 ώρες) Πρώιμη αδρεναρχή Πρώιμη ήβη Καθυστερημένη ήβη Υποθαλαμική αμηνόρροια (1 ώρα) Υπερανδρογοναιμία (2 ώρες) PCOS: Αιτιοπαθογένεια PCOS: Κλινική και θεραπευτική προσέγγιση Υπογονιμότητα (2 ώρες) Κυτταρογενετική (1 ώρα) Μοριακή Ενδοκρινολογία και κλινικές εφαρμογές (4 ώρες) Εργαστήριο Παιδιατρικής Ενδοκρνολογίας (4 ώρες) Μέθοδοι και τεχνικές: Απομόνωση DNA και sequencing, PCR, RT-PCR, Western Immunoblotting, Ιστοκαλλιέργειες, Ενσωμάτωση BrDu, Καμπύλες ανάπτυξης κυττάρων, Ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης και σύνδρομο Laron, Παιδική Παχυσαρκία Σεξουαλικότητα (3 ώρες) Σεξουαλική λειτουργία άνδρα Σεξουαλική λειτουργία γυναίκας 280

286 Ανατομικές ανωμαλίες και σεξουαλική δυσλειτουργία στην εφηβεία Transexuals (2 ώρες) Φύλο και εγκέφαλος Κλινική και Θεραπευτική προσέγγιση ΕΜΒΡΥΟΜΗΤΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Η Εξάμηνο (επιλογής) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: 25 ώρες την εβδομάδα 5 Γ. Δεκαβάλας Οι φοιτητές διδάσκονται τις βασικές αρχές της υπερηχογραφίας και εξοικειώνονται με τη χρήση των μηχανημάτων υπερήχων. Παρατηρούν το έμβρυο και το περιβάλλον του. Εκτιμούν την ηλικία κύησης, το βάρος και την κατάσταση υγείας του. Μελετούν την ακεραιότητα των ιστών και οργάνων του και συνάγουν συμπεράσματα για γενετικές ανωμαλίες και συγγενείς διαμαρτίες. Ελέγχουν την εικόνα και λειτουργία του πλακούντα και του ομφαλίου λώρου και μετρούν την αιμάτωση και οξυγόνωση του εμβρύου τόσο κατά τη διάρκεια της κύησης όσο και κατά τη διάρκεια του τοκετού. Διδάσκονται τα γενετικά νοσήματα του εμβρύου (χρωμοσωμικά, μεταβολικά, πολυπαραγοντικά), οι μέθοδοι ατομικού (testing) και πληθυσμιακού (screening) ελέγχου και προγεννητικής διάγνωσης καθώς και οι προγεννητικές διαγνωστικές επεμβάσεις. Οι φοιτητές θα είναι σε θέση να δώσουν απλές γενετικές συμβουλές και οδηγίες. Διδάσκεται η επίδραση διαφόρων παραγόντων που μπορούν να δράσουν βλαπτικά στο έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όπως τα φάρμακα, οι οροί και τα εμβόλια, οι ακτινοβολίες, οι εθιστικές ουσίες και διάφοροι άλλοι βλαπτικοί παράγοντες. Οι φοιτητές μαθαίνουν τη χρήση τους και τους 281

287 τρόπους προφύλαξης του εμβρύου από αυτούς. Διδάσκεται η παθολογία κύησης. Αναλύονται λεπτομερώς τα συνηθέστερα και βαρύτερα νοσήματα της μητέρας που έχουν και άμεση επίπτωση στην υγεία του εμβρύου. Οι φοιτητές μαθαίνουν να παρακολουθούν και να αντιμετωπίζουν συγχρόνως τη μητέρα και το έμβρυο, να προάγουν την υγεία τους και να διαφυλάττουν τη ζωή τους. Τέλος, οι φοιτητές ενημερώνονται για τις τελευταίες εξελίξεις στις δυνατότητες θεραπευτικής επέμβασης στο έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και γνωρίζουν τις πλέον εξειδικευμένες μεθόδους και τεχνικές ενδομήτριας θεραπείας του εμβρύου. Η ύλη περιλαμβάνει τις εξής ενότητες: ΥΠΕΡΗΧΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ (10 ώρες) Απεικονιστική Υπερηχογραφία στη Μαιευτική Φυσική των υπερήχων-μηχανήματα-τομές Βιομετρία του εμβρύου Απεικονιστικό υπερηχογράφημα κατά συστήματα Βασικές αρχές Doppler Επιτήρηση του εμβρύου στον τοκετό Οξεοβασική ισορροπία, FHR (NST, OCT), Βιοφυσικό Προφίλ ΚΥΗΣΗ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ - ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΚΥΗΣΗΣ (8 ώρες) Δίδυμη - Πολύδυμη κύηση Υπερτασική Νόσος της κύησης Υπολειπόμενη ενδομήτρια ανάπτυξη Σακχαρώδης Διαβήτης Ευαισθητοποίηση Rhesus Πρόωρη Ρήξη Εμβρυϊκών Υμένων-Πρόωρος Τοκετός Λοιμώξεις στην κύηση 282

288 ΠΡΟΓΕΝΝΗΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΗ (3 ώρες) Επιδημιολογία Πληθυσμιακός έλεγχος για γενετικά νοσήματα Κυστική ίνωση, Δρεπανοκυτταρική αναιμία, νόσος Tay-Sachs, Θαλασσαιμία Χρωμοσωμικές ανωμαλίες Τρισωμία 21 (σύνδρ. Down s), Τρισωμία 18 (σύνδρ.edward s), Τρισωμία 13 (σύνδρ.patau s), Ανωμαλίες του Φυλετικού χρωμοσώματος (Turner s, Klinefelter s) Συγγενείς ανωμαλίες του εμβρύου Ελλείμματα του νευρικού σωλήνα, Καρδιακά ελλείμματα, Σύνδρ.Potter s Προγεννητικές Διαγνωστικές Επεμβάσεις Αμνιοπαρακέντηση Βιοψία Τροφοβλάστης Ομφαλιδοπαρακέντηση Μαιευτικό Υπερηχοράφημα Πληθυσμιακός έλεγχος (screening) α και β τριμήνου Αυχενική Διαφάνεια Α-test και Integrated A-Test Βιοχημικοί δείκτες Υπερηχογραφικοί δείκτες ΠΡΟΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ (2 ώρες) Τερατολογία Φάρμακα Οροί και Εμβόλια Εθιστικές ουσίες Ακτινοβολίες Βλαπτικοί παράγοντες στο οικιακό και επαγγελματικό περιβάλλον 283

289 ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ (2 ώρες) Φάρμακα χορηγούμενα στη μητέρα με στόχο το έμβρυο Επεμβάσεις στο έμβρυο (Μεταγγίσεις, Εγχύσεις, Θεραπευτική έκτρωση, Εκλεκτική μείωση, Shunts, Χειρουργική του εμβρύου Μεταμοσχεύσεις Εμβρυϊκών Κυττάρων, Ιστών και Οργάνων Κλωνοποίηση Ευγονική: Αρνητική (μειωτική) Ευγονική, Θετική (προσθετική) Ευγονική-Γονιδιοθεραπεία 284

290 ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΙΔΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Διεύθυνση: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ Διευθυντής Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, 1ος όροφος Τηλ , Fax: , Επίκουρος Καθηγητής Ξενοφών Σινωπίδης Καθηγητής Αναπλ. Καθηγητές Επίκ. Καθηγητές Λέκτορες Ε.Τ.Ε.Π.: - - Ξενοφών Σινωπίδης - - ΜΑΘΗΜΑ ΠΑΙΔΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Μάθημα Επιλογής Η Εξαμήνου (25 εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας, 5 πιστωτικές μονάδες) Κωδικός: med_883 Υπεύθυνος Μαθήματος: Ξενοφών Σινωπίδης Διδάσκοντες: Ξενοφών Σινωπίδης, Γαβριήλ Δημητρίου, Βασιλική Γκρέκα- Σπηλιώτη, Αναστασία Βαρβαρήγου, Αγγελική Καρατζά 285

291 Περιγραφή Μαθήματος Οι φοιτητές έρχονται σε επαφή με τις χειρουργικές παθήσεις της παιδικής ηλικίας Κατανοούν την εφαρμογή της εμβρυολογίας, ανατομίας, φυσιολογίας σε αυτήν την ηλικία στην κλινική πράξη Μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν και να εξετάζουν τα παιδιά από τη νεογνική μέχρι την εφηβική ηλικία Διδάσκονται τις ενδείξεις, τις τεχνικές και τις επιπλοκές των χειρουργικών επεμβάσεων στα παιδιά Έρχονται σε επαφή με το παιδί στο χειρουργικό τραπέζι παρακολουθώντας χειρουργικές επεμβάσεις στα παιδιά Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τα χειρουργικά εργαλεία και υλικά. Εκπαιδεύονται με τεχνητά μέσα σε τεχνικές συρραφής Συνιστώμενα Συγγράμματα για το μάθημα: 1. Σύγχρονη κλινική παιδοχειρουργική-διάγνωση και θεραπεία. Συγγραφέας Γ. Βάος. Κωδικός βιβλίου στον Εύδοξο: [ ] 2. Αρχές παιδοχειρουργικής και παιδοουρολογίας. Συγγραφέας Σ. Γαρδίκης. Κωδικός βιβλίου στον Εύδοξο: [320275] Ενδεικτική θεματολογία μαθήματος: Κεφαλή και Τράχηλος Χειλεοσχιστία 286

292 Υπερωιοσχιστία Βατράχιο Προωτιαία συρίγγια και επάρματα Ραιβόκρανο Κύστη θυρεογλωσσικού πόρου Δερμοειδής κύστη προσώπου και τραχήλου Αιμαγγείωμα προσώπου Υπολείμματα βραγχιακών τόξων Κυστικό ύγρωμα Θώρακας Παθήσεις στέρνου Παθήσεις τραχείας Συγγενείς παθήσεις πνεύμονα Επίκτητες παθήσεις πνεύμονα Παθήσεις υπεζωκότα Παθήσεις μεσοπνευμονίου Διαφραγματοκήλη Συγγενείς καρδιοπάθειες Πεπτικό σύστημα Συγγενείς και επίκτητες παθήσεις οισοφάγου Οξεία κοιλία Πυλωρική στένωση Ατρησία και στένωση δωδεκαδακτύλου Ατρησίες πεπτικού σωλήνα 287

293 Συγγενείς ορθοπρωκτικές ανωμαλίες Ανωμαλίες στροφής και καθήλωσης του μέσου εντέρου (Malrotation) Συγγενές μεγάκολο (νόσος του Hirschsprung) Ειλεός εκ μηκωνίου Μεκέλειος απόφυση Διπλασιασμοί πεπτικού συστήματος Αιμορραγία πεπτικού συστήματος Νεκρωτική εντεροκολίτιδα Σύνδρομο βραχέως εντέρου Οξεία σκωληκοειδίτιδα Εγκολεασμός Συγγενείς παθήσεις ήπατος Συγγενείς διαμαρτίες χοληδόχου κύστης και χοληφόρων Παθήσεις σπληνός Παθήσεις κοιλιακού τοιχώματος Βουβωνοκήλη Κήλη λευκής γραμμής Ομφαλοκήλη Σπάνιες κήλες πρόσθιου κοιλιακού τοιχώματος Εξόμφαλος Γαστρόσχιση Ανοικτός ομφαλεντερικός πόρος Ουραχός Παθήσεις ουροποιογεννητικού συστήματος 288

294 Συγγενείς διαμαρτίες θέσης και ανάπτυξης των νεφρών Πολυκυστικοί νεφροί Νεφρική δυσπλασία Υδρονέφρωση Στένωση πυελοουρητηρικής συμβολής Διπλό πυελοκαλυκικό σύστημα Μεγαουρητήρας Κυστεοουρητηρική παλινδρόμηση Βαλβίδες οπίσθιας ουρήθρας Εκστροφή ουροδόχου κύστης Φίμωση Υδροκήλη Κύστη σπερματικού τόνου Υποσπαδίας Κρυψορχία Παθήσεις ωοθηκών Επώδυνο όσχεο Κλοάκη Διαταραχές του φύλου Ειδικά θέματα: Συμπαγείς όγκοι παιδικής ηλικίας Αντιμετώπιση του τραύματος στο παιδί Χειρουργικές παθήσεις του δέρματος Εγκαύματα Μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων 289

295 ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ι ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΑΡΤΙΩΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 25 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (1 εβδομάδα) 2 Units Δ. Καρδαμάκης, Θ. Πέτσας, Α. Σολωμού, Χ. Καλογεροπούλου, Π. Ζαμπάκης, Δ. Καρναμπατίδης Στόχος της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής ενότητας, είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις βασικές απεικονιστικές εξετάσεις που θα συναντήσουν κατά τη διάρκεια της απαρτιωμένης διδασκαλίας. Επιπλέον στόχος είναι η κατανόηση των κύριων ενδείξεων αυτών στη διαγνωστική προσπέλαση των παθολογικών οντοτήτων που θα διδαχθούν στα επόμενα εξάμηνα. Οι διδασκόμενες εκπαιδευτικές ενότητες περιλαμβάνουν: Αρχές ακτινοφυσικής Παραγωγή ιατρικής εικόνας αρχές λειτουργίας των ακτινολογικών μηχανημάτων [Ακτινολογική λυχνία Αξονικός Τομογράφος -Υπέρηχοι -Μαγνητικός Τομογράφος] Αρχές ακτινοβιολογίας, με έμφαση στους μηχανισμούς κυτταρικού θανάτου, απόπτωσης και στους τρόπους προστασίας του κυττάρου Τεχνικές ειδικών ακτινολογικών εξετάσεων με έμφαση στις σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους Ακτινοανατομία οργάνων και συστημάτων [ΚΝΣ-Αναπνευστικό-Πεπτικό Ουροποιογεννητικό - Μυοσκελετικό Αγγεία] 290

296 Με την ολοκλήρωση της ενότητας της Ακτινολογίας, ο φοιτητής θα πρέπει να έχει αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες που θα του εξασφαλίζουν ευχέρεια στα παρακάτω: Τον τρόπο εκτέλεσης των ακτινολογικών εξετάσεων Τις κύριες ενδείξεις των ακτινολογικών εξετάσεων Τη βασική ακτινοανατομία ανά σύστημα Τους κινδύνους από την αλόγιστη παραπομπή για ακτινολογικές εξετάσεις 291

297 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 45 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (2 εβδομάδες) 4 Κ. Σπυρόπουλος, Κ. Καρκούλιας Σκοπός του μαθήματος είναι να ευαισθητοποιήσει το φοιτητή στο γεγονός ότι ο πνεύμονας είναι το κατ εξοχήν όργανο υπεύθυνο για τη διακίνηση του οξυγόνου που είναι το σημαντικότερο συστατικό για τη ζωή. Οι φοιτητές θα πρέπει να είναι σε θέση: να περιγράψουν επακριβώς και να εξηγήσουν με απλότητα και σαφήνεια τους μηχανισμούς παραγωγής των αναπνευστικών συμπτωμάτων και των κλινικών σημείων. Επίσης θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να καθορίζουν την βαρύτητα των συμπτωμάτων και σημείων και να την συσχετίζουν με την βαρύτητα της νόσου. Nα κάνουν διαφορική διάγνωση των αποφρακτικών νοσημάτων του Πνεύμονα από άλλα νοσήματα που παράγουν παρόμοια κλινική εικόνα (οξύ πνευμονικό οίδημα, εισρόφηση ξένου σώματος, πνευμονική εμβολή, πνευμοθώρακας). Nα εφαρμόζουν κατάλληλες διαγνωστικές δοκιμασίες: Σπιρομέτρηση. Καμπύλη ροής όγκου. Σωματική πληθυσμογραφία. Διαχυτική ικανότητα. Εργοσπιρομετρία. Εργαστήριο μελέτης ύπνου. Δοκιμασία βρογχικής πρόκλησης. Αέρια Αρτηριακού Αίματος (ΑΑΑ). Να ερμηνεύουν : Α/α θώρακος. CT, HRCT, CT αγγειογραφία. Nα προσδιορίζουν τη βαρύτητα της νόσου (κριτήρια ERS και ATS) και να καθορίζουν αν η νόσος βρίσκεται σε έξαρση ή σε ηρεμία. 292

298 Το μάθημα της πνευμονολογίας αναλυτικότερα περιλαμβάνει τα εξής θέματα: Βασικές γνώσεις ανατομίας βρογχικού δένδρου, νόμου της ροής (Bernoulli), φυσιολογίας της αναπνοής, παθοφυσιολογίας των αναπνευστικών νοσημάτων. Κλινική εικόνα και παθογένεια των κυριότερων αναπνευστικών νοσημάτων όπως : Βρογχικό Άσθμα, Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, Διάμεσες Πνευμονοπάθειες, Πνευμονική Εμβολή, Πνευμονική Υπέρταση, Φυματίωση Σύνδρομο Υπνικής Άπνοιας του Ύπνου. Θεραπεία αναλόγως με τη βαρύτητα και τη φάση της αναπνευστικής νόσου (έξαρση-ηρεμία) που βρίσκεται βάση των αρχών ομοφωνίας των European Respiratory Society και American Thoracic Society Λήψη Ιστορικού. Οι φοιτητές θα πρέπει να είναι ικανοί να πάρουν και να παρουσιάσουν ένα σαφές ιατρικό ιστορικό ανάλογα με τη νόσο. Φυσική εξέταση Επισκόπηση: Συμμετρική έκπτυξη ημιδιαφραγμάτων, εισολκή μεσοπλεύριων διαστημάτων και υπερκλείδιων βόθρων, χρησιμοποίηση επικουρικών αναπνευστικών μυών. Επίκρουση. Αναγνώριση του σαφώς πνευμονικού, υπερσαφώς πνευμονικού και τυμπανικού ήχου. Ακρόαση. Αναγνώριση των συριτόντων και ρεγχαζόντων ήχων. Γνώση του τρόπου παραγωγής τους. Οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν την ικανότητα βάση της έντασης των πιο πάνω ήχων να προσδιορίζουν, με ικανή αξιοπιστία και την βαρύτητα της νόσου. Ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων Σπιρομέτρηση. Η αξία της FEV-1 και του λόγου FEV-1/FVC στη σταδιοποίηση της βαρύτητας της ΧΑΠ και του άσθματος. Σωματική πληθυσμογραφία. Ποιες επιπλέον πληροφορίες προσφέρει ως προς την αξιολόγηση της βαρύτητας της νόσου. Προσδιορισμός διαχυτικής ικανότητας (DLCO).Πότε θα την χρησιμοποιήσουμε και γιατί. Εργοσπιρομετρία. Συμβολή στη διάγνωση του άσθματος προσπάθειας. Εργαστήριο μελέτης ύπνου. Πότε θα γίνεται και σε ποιο βαθμό βοηθά στην εκτίμηση για την καλύτερη εφαρμογή νυχτερινής οξυγονοθεραπείας κυρίως σε ασθενείς με ΧΑΠ και Αναπνευστική Ανεπάρκεια. Προσδιορισμός IgE αίματος. Δερματικά Prink-tests. Αέρια Αρτηριακού Αίματος (ΑΑΑ). Πότε ο ασθενής χρήζει ιδιαίτερη φροντίδα, πότε θα πρέπει να διασωληνωθεί. 293

299 Επιδεξιότητα. Εκτέλεση απλής σπιρομέτρησης-ροομέτρησης. Λήψη ΑΑΑ. Χορήγηση β2-διεγερτών με μάσκα. Λήψη σφυγμού και αναγνώριση παράδοξου σφυγμού. Εφαρμογή οξυμέτρου. ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΟ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 45 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (2 εβδομάδες) 4 Α. Συμεωνίδης, Α. Σπυριδωνίδης, Ε. Σολωμού - Λιόση Το μάθημα απαρτίζεται από πέντε ενότητες που εισάγονται με ιστορικά ασθενών. Αυτές είναι: 1. Αναιμία 2. Αιμορραγική διάθεση 3. Πανκυτταροπενία 4. Λεμφαδενική διόγκωση 5. Λευκοκυττάρωση και σπληνομεγαλία. Σκοπός του μαθήματος είναι η κατανόηση της παθοφυσιολογικής διαταραχής, της συμπτωματολογίας, της διαφορικής διάγνωσης των βασικών νοσημάτων του αιμοποιητικού συστήματος και η εξοικείωση με βασικές αρχές θεραπευτικής προσέγγισης των νοσημάτων. Στο πλαίσιο της ενότητας «αναιμία» διδάσκονται οι κληρονομικές και επίκτητες αναιμίες, της «αιμορραγικής διάθεσης» οι επίκτητες και κληρονομικές διαταραχές του πηκτικού μηχανισμού και των αιμοπεταλίων, της «πανκυτταροπενίας» τα σύνδρομα μυελικής ανεπάρκειας, της «λεφαδενικής διόγκωσης» τα λεμφώματα και το πολλαπλούν μυέλωμα και της «λευκοκυττάρωσης και σπληνομεγαλίας» οι οξείες και χρόνιες λευχαιμίες καθώς και τα μυελοϋπερπλαστικά σύνδρομα. Στο πλαίσιο του μαθήματος διδάσκονται επίσης και οι αρχές της Αιμοδοσίας, καθώς και η θεραπευτική χρήση και οι επιπλοκές των μεταγγίσεων ερυθρών και παραγώγων. 294

300 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 45 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (2 εβδομάδες) 4 Δ. Αλεξόπουλος, Ι. Χειλαδάκης, Γ. Χάχαλης, Π. Νταβλούρος Το μάθημα Καρδιαγγειακό αποσκοπεί στην κατάρτιση των φοιτητών, έτσι ώστε αυτοί να είναι σε θέση: α. Να διαγνώσουν διάφορο-διαγνώσουν και να αντιμετωπίσουν άτομα με ύποπτα για καρδιολογική νόσο συμπτώματα όπως: δύσπνοια, συγκοπτικό επεισόδιο και προκάρδιο άλγος. β. Να κατανοήσουν τους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς, το παθολογο-ανατομικό υπόστρωμα, το μέγεθος του κλινικού προβλήματος τα διαγνωστικά κριτήρια, την θεραπευτική προσέγγιση και τα προγνωστικά κριτήρια στις ακόλουθες νοσολογικές οντότητες: ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 1. Στεφανιαία νόσος α. Εκτίμηση της σημασίας των προδιαθεσικών παράγοντων καρδιαγγειακού κινδύνου και της πρωτογενούς πρόληψης στο γενικό πληθυσμό. β. Παθολογική ανατομία της αθηρωματικής πλάκας και παθοφυσιολογία της στενώσεως των στεφανιαίων αρτηριών. γ. Κλινικές εκδηλώσεις και σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση της στεφανιαίας νόσου. δ. Διαστρωμάτωση κινδύνου σε στεφανιαίους ασθενείς. ε. Γνώση της αναγκαίας επιθετικής δευτερογενούς πρόληψης σε ασθενείς που πάσχουν από στεφανιαία νόσο ή από τα ισοδύναμα αυτής. 2. Αρρυθμίες Ηλεκτροκαρδιογράφημα α. Βασικές αρχές του ηλεκτροκαρδιογραφήματος θεραπευτική αντιμετώπιση των αρρυθμιών σε 295

301 συνάρτηση και με την προγνωστική της σημασίας. β. Η θέση των εμφυτευόμενων συσκευών για τη θεραπεία κακοήθων βραδυαρρυθμιών (βηματοδότες) ή κοιλιακών ταχυαρρυθμιών (απινιδωτές). 3. Καρδιακή ανεπάρκεια καθώς και νόσοι του περικαρδίου και του μυοκαρδίου α. Την αυξανόμενη επίπτωση και την επιβαρημένη πρόγνωση της καρδιακής ανεπάρκειας. β. Την νευροχημική διέγερση σε ασθενής με καρδιακή ανεπάρκεια. γ. Τη διαφοροποίηση ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια και είτε συστολική δυσλειτουργία ή με φυσιολογική συσταλτικότητα της αριστερής κοιλίας. δ. Τις κλινικές εκδηλώσεις και τη σύγχρονη θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας συμπεριλαμβανόμενης και της αμφικοιλιακής βηματοδότησης. ε. Τις οξείες (μυοκαρδίτιδα-περικαρδίτιδα) και τις χρόνιες παθήσεις του μυοκαρδίου-περικαρδίου (περικαρδιακή συλλογή και συμπιεστική περικαρδίτιδα-διατατική, υπερτροφική και περιοριστική μυοκαρδιοπάθεια). 4. Βαλβιδοπάθειες α. Τα αίτια και την παθοφυσιολογία /παθολογοανατομία οξέων (με έμφαση στη λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα) και χρονιών βαλβιδοπαθειών. β. Τη σημασία των πρόσθετων διαγνωστικών εργαλείων (υπέρηχος καθετηριασμός καρδιάς) στη διάγνωση, θεραπεία (φαρμακευτική, χειρουργική και διαδερμική με μπαλόνι) και γ. Την πρόγνωση των βαλβιδοπαθειών. 296

302 ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή Ύλη 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 45 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (2 εβδομάδες) 4 Χ. Λαμπροπούλου - Καρατζά, Μ. Σταυρόπουλος, Κ. Θωμόπουλος Οι εκπαιδευτικοί στόχοι στο μάθημα της Γαστρεντερολογίας είναι να διδαχθεί ο φοιτητής την σωστή λήψη ιστορικού, αιτιοπαθογένεια, διαφορική διάγνωση, κλινική εικόνα, διαγνωστική προσπέλαση, επιπλοκές και θεραπευτική προσέγγιση των παθήσεων του πεπτικού συστήματος. Η ύλη της απαρτίωσης της Γαστρεντερολογίας αφορά τις κυριότερες και αντιπροσωπευτικότερες παθήσεις του πεπτικού συστήματος. Οι ενότητες που διδάσκονται είναι οι εξής. ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ : Δυσφαγία Δυσπεψία και επιγαστραλγία Αιματέμεση μέλαινες απώλεια αίματος από το ορθό Αιμορραγικές κενώσεις απώλεια βάρους Διάρροια Σύνδρομο δυσαπορρόφησης Κοιλιακό άλγος ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ Ώρες 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 45 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (2 εβδομάδες) 297

303 ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 Σ.Ν. Λιόσης, Η. Παναγιωτόπουλος, Ν. Φαρμακάκης Η παρουσίαση των παθήσεων του ερειστικού συστήματος και η κατανόηση των υποκείμενων πιθανών παθογενετικών μηχανισμών, δίνοντας ξεχωριστή έμφαση στην συζήτηση των ανοσολογικών μηχανισμών που εμπλέκονται στα περισσότερα από αυτά. Η διδασκαλία του μαθήματος βασίζεται στην ανάλυση 8 πρότυπων περιπτώσεων ασθενών. Πιό συγκεκριμένα, αναπτύσσονται διεξοδικά: η διαγνωστική προσπέλαση, επικεντρωμένη λήψη ιστορικού, διαφορική διάγνωση, οι κατά συστήματα εκδηλώσεις και η θεραπευτική αντιμετώπιση των παρακάτω: 1. Γυναίκα 58 ετών, με πρωϊνή δυσκαμψία και πολυαρθρίτιδα. Νεαρή γυναίκα 25 ετών, με πυρετό, εξάνθημα και πολυ-ορογονίτιδα. 2. Γυναίκα 46 ετών με δυσκαταποσία και σκληροδακτυλία. 3. Άνδρας 52 ετών με πυρετό, τριψήφια ΤΚΕ και πτώση του άκρου ποδός. 4. Άνδρας 45 ετών με οξεία μονοαρθρίτιδα και πυρετό. 5. Νεαρός άνδρας 31 ετών με χαμηλή οσφυαλγία και πρωϊνή δυσκαμψία. 6. Παιδί 5 ετών με πυρετό, χωλότητα στη βάδιση και ολιγοαρθρίτιδα. 7. Γυναίκα 70 ετών με διόγκωση και πόνο στο γόνατο που επιδεινώνεται στην κίνηση. ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 30 ώρες την εβδομάδα, Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (1,5 εβδομάδες) 4 Δ. Γούμενος, Ε. Παπαχρήστου Οι εκπαιδευτικοί στόχοι στη Νεφρολογία στα πλαίσια της απαρτιωμένης διδασκαλίας για τους φοιτητές, περιλαμβάνονται την διδασκαλία των κάτωθι ενοτήτων: 298

304 1. Ανατομία νεφρού 2. Φυσιολογία νεφρικής λειτουργίας 3. Διαταραχές ύδατος και ηλεκτρολυτών 4. Οξεοβασική ισορροπία 5. Αρτηριακή υπέρταση 6. Διαγνωστική προσέγγιση νεφρικών παθήσεων 7. Οξεία νεφρική ανεπάρκεια 8. Πρωτοπαθή αίτια προσβολής του σπειράματος (σπειραματονεφρίτιδες) 9. Σακχαρώδης διαβήτης και νεφρός 10. Συστηματικά νοσήματα και νεφρός 11. Κληρονομικές νεφρικές παθήσεις 12. Χρόνια νεφρική νόσος 13. Μέθοδοι υποκατάστασης νεφρικής λειτουργίας 14. Μεταμόσχευση νεφρού 15. Νεφρολιθίαση 16. Ουρολοιμώξεις 17. Φάρμακα και νεφρός ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 3 ο Έτος, ΣΤ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 30 ώρες την εβδομάδα-(1 εβδομάδα), Εργαστήριο: -, Φροντιστήριο: -, Κλινική: - (1,5 εβδομάδες) 4 Σ. Γεωργίου, Ε. Πασματζή Αντικείμενο της διδασκαλίας του μαθήματος της Δερματολογίας είναι οι παθήσεις του δέρματος και των εξαρτημάτων του καθώς και των ορατών βλεννογόνων, οι οποίες περιλαμβάνονται στις ακόλουθες ενότητες : 299

305 1. Στοιχεία εμβρυολογίας, ανατομίας, ιστολογίας, φυσιολογίας, βιολογικής χημείας και ανοσοβιολογίας δέρματος 2. Διαταραχές της κερατινοποιήσεως και της μελανινογενέσεως 3. Αντιδράσεις υπερευαισθησίας του δέρματος 4. Λοιμώξεις του δέρματος 5. Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα 6. Αυτοάνοσες παθήσεις 7. Παθήσεις τριχών και ονύχων 8. Καλοήθεις και κακοήθεις νεοπλασίες του δέρματος Ο βασικός εκπαιδευτικός στόχος είναι η μετάδοση γνώσεων σχετικά με την επιδημιολογία, την αιτιοπαθογένεια, την κλινική και την ιστολογική εικόνα, την πρόγνωση και την θεραπευτική αντιμετώπιση των παθήσεων του δέρματος, των εξαρτημάτων του και εκείνων των ορατών βλεννογόνων καθώς και των σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων. Διαπίστωση συστηματικών συμπτωμάτων και σημείων και περιγραφή των εκδηλώσεων από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Καταγραφή και αξιολόγηση των πληροφοριών από το ιστορικό σε σχέση με τις σεξουαλικές ή άλλες συνήθειες του ασθενούς και τους τρόπους μεταδόσεως των λοιμωδών νοσημάτων. Επίσης καταγραφή και αξιολόγηση των δεδομένων της φυσικής εξετάσεως στην εκτίμηση του μεταστατικού δυναμικού των κακοήθων νεοπλασιών. Αναγνώριση των κλινικών εκδηλώσεων των νοσημάτων από το δέρμα και τους βλεννογόνους, ικανότητα περιγραφής των δερματικών βλαβών, αναγνώριση των συστηματικών συμπτωμάτων και σημείων και των κλινικών χαρακτηριστικών της μεταπτώσεως μιας καλοήθους σε κακοήθη νεοπλασία. Ικανότητα διακρίσεως των διαφόρων δερματοπαθειών μεταξύ τους, ιδιαίτερα όταν αυτές παρουσιάζουν παρόμοια κλινική μορφολογία των αλλοιώσεων. Γνώση του είδους των εργαστηριακών εξετάσεων (αιματολογικών, βιοχημικών, ανοσολογικών, ορολογικών, απεικονιστικών, ραδιοανοσολογικών, 300

306 αλλεργιολογικών, ιστοπαθολογικών και ειδικών όπως ανοσοϊστοχημεία, PCR, υβριδοποίηση in situ), οι οποίες απαιτούνται για την διάγνωση, την διερεύνηση της αιτιοπαθογενείας και την παρακολούθηση των διαφόρων δερματικών νοσημάτων. Γνώση του τρόπου θεραπευτικής αντιμετωπίσεως των δερματικών και συστηματικών εκδηλώσεων, καθώς και των μεθόδων τοπικής και συστηματικής θεραπείας συγκεκριμένων δερματοπαθειών. Γνώση της φυσικής εξελίξεως των δερματικών νοσημάτων με και χωρίς θεραπεία καθώς επίσης και των παραγόντων, οι οποίοι την επηρεάζουν. Ικανότητα συστηματικής πληροφορήσεως του ασθενούς σχετικά με τις ιδιαιτερότητες και τους τρόπους μεταδόσεως της νόσου του, τους αντίστοιχους αιτιολογικούς παράγοντες, την απαιτούμενη προληπτική και θεραπευτική αγωγή, την διαμόρφωση συγκεκριμένης συμπεριφοράς και τις επιπτώσεις της σε κοινωνικό, οικονομικό και εργασιακό επίπεδο. Στο τέλος της εκπαιδευτικής ενότητας ο φοιτητής πρέπει να γνωρίζει: 1. Τους υπεύθυνους αιτιολογικούς παράγοντες και τους αντίστοιχους αιτιοπαθογενετικούς μηχανισμούς των δερματικών νοσημάτων. 2. Τα διαγνωστικά κριτήρια και την κλινική τους εικόνα. 3. Το είδος των εργαστηριακών εξετάσεων που απαιτούνται για την διάγνωση, διερεύνηση της αιτιοπαθογενείας και παρακολούθησή τους. 4. Τους αδρούς ιστοπαθολογικούς, ανοσοϊστοχημικούς, ανοσολογικούς και μοριακούς χαρακτήρες των αντιστοίχων δερματικών αλλοιώσεων. 5. Τους τρόπους θεραπευτικής αντιμετωπίσεως των δερματικών νοσημάτων. ΑΦΡΟΔΙΣΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ-ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣΣΥΦΙΛΙΣ ΣΥΦΙΛΙΣ ΒΛΕΝΟΡΡΟΙΑ ΜΑΛΑΚΟ ΕΛΚΟΣ ΒΟΥΒΩΝΙΚΟ ΛΕΜΦΟΚΟΚΚΙΩΜΑ ΑΦΡΟΔΙΣΙΟ ΚΟΚΚΙΩΜΑ ΜΗ ΓΟΝΟΚΟΚΚΙΚΕΣ ΟΥΡΗΘΡΙΤΙΔΕΣ 301

307 ΑIDS ΙΟΓΕΝΕΙΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΒΑΚΤΗΡΙΑΚΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΜΥΚΗΤΙΑΣΙΚΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΠΑΡΑΣΙΤΙΚΕΣ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΥΠΕΡΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΚΝΙΔΩΣΗ ΑΓΓΕΙΟΟΙΔΗΜΑ ΔΕΡΜΑΤΙΤΙΣ ΑΤΟΠΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΕΞΑΝΘΗΜΑΤΑ-ΑΓΓΕΙΪΤΙΔΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΕΡΑΤΙΝΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΨΩΡΙΑΣΗ ΙΧΘΥΑΣΗ ΣΥΝΔΡΟΜΟ REITER KEΡΑΤΟΔΕΡΜΙΕΣ ΟΜΑΛΟΣ ΛΕΙΧΗΝΑΣ ΝΟΣΟΣ DARIER ΠΟΡΟΚΕΡΑΤΩΣΗ MIBELLI ΝΟΣΟΣ ΚΥRLE NOΣΟΣ FLEGEL ΕΡΥΘΡΑ ΙΟΝΘΙΟΣ ΠΙΤΥΡΙΑΣΗ ΑΚΜΗ ΡΟΔΟΧΡΟΥΣ ΝΟΣΟΣ ΑΥΤΟΑΝΟΣΑ ΠΟΜΦΟΛΥΓΩΔΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ 302

308 ΝΟΣΟΣ DUHRING (EΡΠΗΤΟΕΙΔΗΣ ΔΕΡΜΑΤΙΤΙΣ) ΠΕΜΦΙΓΑ ΠΟΜΦΟΛΥΓΩΔΕΣ ΠΕΜΦΙΓΟΕΙΔΕΣ ΠΟΜΦΟΛΥΓΩΔΗΣ ΕΠΙΔΕΡΜΟΛΥΣΗ ΓΡΑΜΜΟΕΙΔΗΣ ΙgA ΔΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΑ ΠΕΜΦΙΓΟΕΙΔΕΣ ΤΗΣ ΚΥΗΣΕΩΣ ΝΟΣΟΣ GROVER ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΝΥΧΩΝ NEOΠΛΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΣΜΗΓΜΑΤΟΡΡΟΪΚΕΣ ΥΠΕΡΚΕΡΑΤΩΣΕΙΣ ΚΕΡΑΤΟΑΚΑΝΘΩΜΑ ΜΕΛΑΝΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΣΠΙΛΟΙ ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ ΒΑΣΙΚΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΠΑΡΑΨΩΡΙΑΣΗ ΛΕΜΦΩΜΑ 303

309 ΑΠΑΡΤΙΩΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΙΙ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΑΡΤΙΩΣΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ - ΤΡΑΥΜΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Ζ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 25, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική - (την εβδομάδα) 4 Μ. Σταυρόπουλος, Ι. Τσολάκης, Κ. Παναγόπουλος, Γ. Σκρουμπής, Σ. Κάκκος, Η. Παναγιωτόπουλος, Μ. Τυλλιανάκης, Π. Μέγας, Δ. Κωνσταντίνου, Ι. Κεχαγιάς, Ι. Μαρούλης ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΣΤΗΝ ΚΑΚΗ ΘΡΕΨΗ Η κακή θρέψη αποτελεί συχνό πρόβλημα μεταξύ των νοσηλευόμενων ασθενών. Παρά την από δεκαετιών διαπίστωση πως η κακή θρέψη αυξάνει την νοσηρότητα και την θνητότητα, πολύ συχνά το πρόβλημα υποεκτιμάται και καθυστερεί η αντιμετώπισή του. Οι εξελίξεις στην τεχνητή υποστήριξη της θρέψης οδήγησαν σε απλοποίηση της εφαρμογής της μεθόδου και περιορισμό των επιπλοκών από την εφαρμογή της. Αυτό πάντως που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως η τεχνητή διατροφή είναι μία από τις πολλές θεραπευτικές παρεμβάσεις που μπορούν να εφαρμοσθούν σε έναν ασθενή και δεν μπορεί μεμονωμένα να φέρει θεαματικά αποτελέσματα. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Ο φοιτητής στο τέλος της εκπαιδευτικής ενότητας θα πρέπει να γνωρίζει: Πώς να αναγνωρίζει τον ασθενή με κακή θρέψη και να εκτιμά την σοβαρότητα αυτής. Πώς να χειριστεί θεραπευτικά τον ασθενή με κακή θρέψη. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι 304

310 Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορές Γενικά περί κακής θρέψης Επιδημιολογία: Περιγραφή των επιδημιολογικών δεδομένων της κακής θρέψης σε ενδονοσοκομειακούς ασθενείς (παγκοσμίως και στην Ελλάδα) σε σχέση με την ηλικία, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και κυρίως την υποκείμενη νόσο. Παθογένεια Ορισμοί: Περιγραφή του τι ορίζεται ως κακή θρέψη, πως εκτιμάται η σοβαρότητά της, με ποιους μηχανισμούς αναπτύσσεται. Ιδιαίτερη αναφορά στις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της κακής θρέψης που οφείλεται σε ασιτία-ημιασιτία και της κακής θρέψης που σχετίζεται με συστηματική φλεγμονώδη απάντηση. Προσέγγιση του ασθενούς με κακή θρέψη (διάγνωση) Λήψη ιστορικού, φυσική εξέταση: Αναφορά της μεθόδου υποκειμενικής εκτίμησης της θρέψης, που στηρίζεται στην λήψη ιατρικού και διαιτολογικού ιστορικού (φύση υποκείμενης νόσου, λειτουργικότητα γαστρεντερικού συστήματος, διατροφικές συνήθειες, κοινωνικοοικονομική κατάσταση) και καταλήγει σε συμπεράσματα λαμβάνοντας υπόψη και ευρήματα από την φυσική εξέταση. Αναφορά παραμέτρων εκτίμησης της θρέψης που βασίζονται στην φυσική εξέταση του ασθενούς (απώλεια βάρους σώματος, πάχος δερματικών πτυχών, ύπαρξη μυϊκής ατροφίας κλπ.) Εργαστηριακή διερεύνηση: Αναφορά σε εργαστηριακές παραμέτρους εκτίμησης της ύπαρξης και βαθμού σοβαρότητας της κακής θρέψης (ισοζύγιο αζώτου, προαλβουμίνη, τρανσφερρίνη κλπ.) Αρχές τεχνητής διατροφικής υποστήριξης Γενικά: Αναφορά στα μακροθρεπτικά (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη) και μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνες, ιχνοστοιχεία) που απαρτίζουν την διατροφή. Περιγραφή των υπαρχόντων μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών που μπορούν να χορηγηθούν με σκευάσματα τεχνητής διατροφής. Ενδείξεις και κλινικές εφαρμογές τεχνητής διατροφής Αποτελέσματα: Αναφορά στις αποδεδειγμένα αποτελεσματικές ενδείξεις χορήγησης τεχνητής διατροφής. Αναφορά στις κλινικές εφαρμογές της μεθόδου σε συγκεκριμένα νοσήματα και καταστάσεις. Εκτίμηση ημερησίων αναγκών: Περιγραφή των μεθόδων εκτίμησης των βασικών ενεργειακών αναγκών (π.χ. εξίσωση Harris-Benedict) και υπολογισμός ενεργειακών αναγκών ηρεμίας ανάλογα με την 305

311 υποκείμενη νόσο, ηλικία και συνοδά προβλήματα. Αναφορά στην μέθοδο της έμμεσης θερμιδομετρίας. Εκτίμηση απαιτούμενης προς χορήγηση ποσότητας πρωτεϊνης, υδατανθράκων και λίπους και μικροθρεπτικών συστατικών, ανάλογα με την υποκείμενη νόσο του υποστηριζόμενου με τεχνητή διατροφή ασθενούς. Δημιουργία θεραπευτικού σχήματος: Αρχές δημιουργίας σχημάτων τεχνητής διατροφής. Τρόποι χορήγησης τεχνητής διατροφής: Περιγραφή αρχών παρεντερικής και εντερικής τεχνητής διατροφής. Αναφορά τεχνικών χορήγησης παρεντερικής (από περιφερική ή από κεντρική φλέβα) και εντερικής τεχνητής διατροφής (από ρινογαστρικό, ρινοεντερικό σωλήνα, γαστροστομία, νηστιδοστομία). Αναφορά κατηγοριών σκευασμάτων τεχνητής διατροφής για παρεντερική ή εντερική χορήγηση. Εκτίμηση αποτελεσματικότητας: Αναφορά παραμέτρων εκτίμησης αποτελεσματικότητας χορηγούμενης τεχνητής διατροφής (ισοζύγιο αζώτου, προαλβουμίνη, τρανσφερρίνη κλπ.). Προτεινόμενο πρωτόκολλο παρακολούθησης ασθενών σε τεχνητή διατροφή. Επιπλοκές τεχνητής διατροφής: Ειδικές επιπλοκές παρεντερικής (πνευμοθώρακας, σήψη από κεντρικό καθετήρα κλπ.) και εντερικής τεχνητής διατροφής (εισρόφηση, διάρροια). Κοινές επιπλοκές τεχνητής διατροφής (διαταραχές σακχάρου ορρού, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, διαταραχές ηπατικής βιοχημείας, διαταραχές λιπιδίων και οξεοβασικής ισορροπίας, υπερσίτιση και σύνδρομο επανασίτισης) Νεώτερα δεδομένα Μελλοντικοί στόχοι τεχνητής διατροφής Ανοσοδιατροφή: Αναφορά στις αρχές της ανοσοδιατροφής, στα υπάρχοντα σκευάσματα και στα αποτελέσματα από την εφαρμογή της σε ειδικές ομάδες ασθενών. Πρώιμη εντερική διατροφή: Αναφορά στην ιδιαίτερη τεχνική της πρώιμης εντερικής διατροφής και στα ενθαρρυντικά αποτελέσματα της εφαρμογής της σε ιδιαίτερες ομάδες ασθενών (π.χ. ασθενείς με ΚΕΚ). Ειδικές δίαιτες: Αναφορά σε πειραματικές και κλινικές μελέτες ειδικών διαιτών για συγκεκριμένες νοσολογικές οντότητες, ακόμα και για λοιμώξεις από συγκεκριμένους μικροοργανισμούς. ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ 306

312 Επιδημιολογία Παθογένεια Ορισμοί κακής θρέψης Προσέγγιση ασθενούς με κακή θρέψη Αρχές τεχνητής διατροφικής υποστήριξης Ενδείξεις και κλινικές εφαρμογές τεχνητής διατροφής Αποτελέσματα Εκτίμηση ημερησίων αναγκών Δημιουργία θεραπευτικού σχήματος Τρόποι χορήγησης τεχνητής διατροφής Εκτίμηση αποτελεσματικότητας Επιπλοκές τεχνητής διατροφής Νεώτερα δεδομένα Μελλοντικοί στόχοι τεχνητής διατροφής ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΣΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Η παχυσαρκία είναι χρόνια νόσος που σχετίζεται με γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, αλλά κυρίαρχα και με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Θεωρείται νόσος της ευμάρειας και η επίπτωσή της αυξάνει με ταχείς ρυθμούς τις τελευταίες δεκαετίες. Σχετίζεται με αυξημένη επίπτωση πολλών και σοβαρών συνοδών προβλημάτων και αποτελεί μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου στον αναπτυγμένο κόσμο. Η θεραπεία της διακρίνεται σε συντηρητική και χειρουργική, με την πρώτη να εφαρμόζεται στην απλή παχυσαρκία ενώ η δεύτερη να έχει πολύ καλά αποτελέσματα στην σοβαρή κλινικά παχυσαρκία. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Ο φοιτητής στο τέλος της εκπαιδευτικής ενότητας θα πρέπει να γνωρίζει: 1. Πώς να εκτιμά το μέγεθος της παχυσαρκίας και να αναγνωρίζει τα συνοδά της προβλήματα. 2. Πώς να χειριστεί θεραπευτικά τον ασθενή με παχυσαρκία. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορές Γενικά περί παχυσαρκίας Ορισμός-Παθοφυσιολογία: Ορισμός και ταξινόμηση παχυσαρκίας με βάση τον δείκτη σωματικής μάζας (BodyMassIndex, BMI), σε απλή παχυσαρκία και σε κλινικά σοβαρή παχυσαρκία. Αναφορά σε αίτια και 307

313 σε αποδεδειγμένους και υπό διερεύνηση μηχανισμούς που εμπλέκονται στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Επιδημιολογία: Περιγραφή των επιδημιολογικών δεδομένων της παχυσαρκίας (παγκοσμίως και στην Ελλάδα) σε σχέση με την ηλικία, το φύλο και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Προσέγγιση του ασθενούς με παχυσαρκία Λήψη ιατρικού και διαιτολογικού ιστορικού, φυσική εξέταση: Ιστορικό έναρξης παχυσαρκίας, αναφορά προηγούμενων προσπαθειών απώλειας βάρους, διαιτητικές συνήθειες (κατανάλωση γλυκών ή όχι), ιστορικό ύπαρξης συνοδών της παχυσαρκίας νόσων (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, υπερχοληστερολαιμία, υπερτριγλυκεριδαιμία, υπερουριχαιμία, άπνοια στον ύπνο, σύνδρομο υποαερισμού κλπ). Εκτίμηση του τύπου της παχυσαρκίας με βάση την μέτρηση περιμέτρου κοιλίας. Εργαστηριακή διερεύνηση: Αναφορά σε κλινικό και παρακλινικό έλεγχο εκτίμησης συνοδών της παχυσαρκίας νόσων (καρδιολογική, πνευμονολογική, ενδοκρινολογική, ψυχιατρική εκτίμηση κλπ) Προβλήματα - Παθήσεις σχετιζόμενες με την παχυσαρκία:ενδοκρινικές / μεταβολικές, καρδιαγγειακές, πνευμονικές, μυοσκελετικές, γαστρεντερικές, κακοήθειες, κήλες, κεφαλαλγία, ακράτεια ούρων στην προσπάθεια, ψυχολογικές διαταραχές. Αναφορά σε κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Αρχές θεραπείας Στόχος θεραπείας: Η παχυσαρκία είναι χρόνια νόσος και χρειάζεται μακροχρόνια θεραπεία για επιτυχές μακροχρόνιο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Αναφορά στην βελτίωση των συνοδών νόσων ακόμα και με μικρή απώλεια βάρους (5-10% του αρχικού βάρους). Αναφορά στην ανάγκη αλλαγής συμπεριφοράς και τρόπου ζωής Επιλογή θεραπείας: Αναφορά σε αλγόριθμο απόφασης θεραπευτικής παρέμβασης με βάση το δείκτη σωματικής μάζας και την συνύπαρξη συνοδών παθήσεων. Αναφορά ανεπιτυχούς μακροπρόθεσμου αποτελέσματος της συντηρητικής αντιμετώπισης της παχυσαρκίας. Θεραπεία Συντηρητική θεραπεία Δίαιτες (υποθερμιδικές, πολύ χαμηλών θερμίδων, άλλες) Αλλαγή διαιτητικών συνηθειών Αύξηση φυσικής δραστηριότητας 308

314 Συνδυασμός ανωτέρω παρεμβάσεων Φαρμακευτική θεραπεία Σιμπουτραμίνη Ορλιστάτη Χειρουργική θεραπεία Κριτήρια χειρουργικής αντιμετώπισης παχυσαρκίας Κριτήρια επιλογής του τύπου της εγχείρησης Είδη χειρουργικής αντιμετώπισης κλινικά σοβαρής παχυσαρκίας Περιοριστικές επεμβάσεις (ενισχυμένη κάθετη γαστροπλαστική, ρυθμιζόμενος γαστρικός δακτύλιος) Γαστρική παράκαμψη κατά Roux-en-Y Δυσαπορροφητικές επεμβάσεις (περιφερικές γαστρικές παρακάμψεις, χολοπαγκρεατικές εκτροπές) Επιπλοκές επεμβάσεων (θνητότητα, πρώιμη και απώτερη νοσηρότητα) Παρακολούθηση ασθενών μετά από χειρουργική αντιμετώπιση κλινικά σοβαρής παχυσαρκίας Αποτελέσματα αντιμετώπισης παχυσαρκίας Κριτήρια επιτυχούς θεραπείας Αποτελέσματα συντηρητικής θεραπείας Αποτελέσματα χειρουργικής θεραπείας Έλεγχος συνοδών της παχυσαρκίας νόσων μετά από θεραπευτική παρέμβαση ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ Ορισμός Παθοφυσιολογία Επιδημιολογία Παχυσαρκίας Προσέγγιση ασθενούς με παχυσαρκία Αρχές θεραπείας - Θεραπεία Συντηρητική - Φαρμακευτική - Χειρουργική 309

315 Κριτήρια χειρουργικής αντιμετώπισης παχυσαρκίας Κριτήρια επιλογής του τύπου της εγχείρησης Είδη χειρουργικής αντιμετώπισης κλινικά σοβαρής παχυσαρκίας Επιπλοκές επεμβάσεων (θνητότητα, πρώιμη και απώτερη νοσηρότητα) Παρακολούθηση ασθενών μετά από χειρουργική αντιμετώπιση κλινικά σοβαρής παχυσαρκίας Αποτελέσματα αντιμετώπισης παχυσαρκίας ΤΡΑΥΜΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΟΛΥΤΡΑΥΜΑΤΙΑ Εκπαιδευτικοί Στόχοι Το βαρύ τραύμα αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου για τις τέσσερις πρώτες δεκαετίες της ζωής (ηλικίες 1-44 έτη), ενώ αποτελεί την τρίτη αιτία θανάτου για όλες τις ηλικίες, μετά τις καρδιοαγγειακές παθήσεις και τον καρκίνο. Έχει υπολογισθεί ότι σ ένα θάνατο από τραύμα αντιστοιχούν τρεις μόνιμα ανάπηροι, ενώ, ένα σημαντικό ποσοστό από αυτούς τους θανάτους και αναπηρίες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με έγκαιρη και σωστή παρέμβαση. Επειδή δε το τραύμα προσβάλει κυρίως τους νέους, τους παραγωγικούς ανθρώπους, οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις είναι τεράστιες. Η γνώση και η εφαρμογή των αρχών της αναζωογόνησης και αντιμετώπισης του πολυτραυματία, ιδίως την πρώτη ώρα μετά τον τραυματισμό, ελαχιστοποιεί τις επιπλοκές και μειώνει τα ποσοστά των προλαμβανομένων θανάτων και αναπηριών. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζει: Πώς να κάνει την αρχική εκτίμηση και αντιμετώπιση ενός πολυτραυματία ``Πρωτοβάθμια εκτίμηση και Αναζωογόνηση``, εφαρμόζοντας τη σωστή σειρά των προτεραιοτήτων με βάση τα ABCDE, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις κακώσεις και καταστάσεις που απειλούν άμεσα τη ζωή. Στη συνέχεια να μπορεί να κάνει την ``Δευτεροβάθμια εκτίμηση``, προκειμένου να διαγνώσει τις δυνητικά θανατηφόρες, καθώς και όλες τις απλές κακώσεις που έχει ο τραυματίας και να γνωρίζει τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Τέλος θα πρέπει να γνωρίζει, πώς να χειρισθεί έναν πολυτραυματία σε ένα κέντρο που δεν διαθέτει τον εξοπλισμό και το προσωπικό για την οριστική αντιμετώπιση των κακώσεών του (Αναζωογόνηση 310

316 και ασφαλής διακομιδή). Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορά I. Γνώσεις: Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να γνωρίζει: 1. Γενικά το Τραύμα. Περιγραφή επιδημιολογικών δεδομένων για το ``Τραύμα`` στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και σ όλο τον κόσμο. Επιπτώσεις στην κοινωνικο-οικονομική ζωή κάθε χώρας. Τρόποι πρόληψης του τραύματος παγκόσμια και στην Ελλάδα. 2. Αντιμετώπιση του Τραύματος α. Πώς γίνεται η εκτίμηση των ABC s και πώς αναγνωρίζεται ο ασθενής (γνώση συμπτωμάτων και σημείων) με οξύ πρόβλημα αεραγωγού, αναπνοής, κυκλοφορίας που διατρέχει άμεσο κίνδυνο να πεθάνει. β. Ποιες είναι οι σωστές ενέργειες αναζωογόνησης. Ειδικότερα θα πρέπει να γνωρίζει: Πώς γίνεται η διάνοιξη και εξασφάλιση ανοικτού αεραγωγού (πρόσκαιρα ή μόνιμα) με ταυτόχρονη ακινητοποίηση της ΑΜΣΣ. Πώς γίνεται η αντιμετώπιση των επειγόντων προβλημάτων της αναπνοής και η εξασφάλιση αυτής. Πώς γίνεται ο έλεγχος της εξωτερικής αιμορραγίας και η υποστήριξη του τραυματία που παρουσιάζει υποογκαιμικό shock, καθώς και τη ΔΔ των πιθανών αιτίων του shock σε συγκεκριμένο τραυματία. Πώς γίνεται η εκτίμηση της νευρολογικής κατάστασης του τραυματία (GCSscore) και πώς μετά από επανεκτίμηση, ελέγχεται η βελτίωση ή η χειροτέρευση της νευρολογικής κατάστασης. Να γνωρίζει δε τον τρόπο της άμεσης αντιμετώπισης, καθώς και των παραπέρα ενεργειών. Το οξύ πρόβλημα της υποθερμίας του πολυτραυματία, τις αρχές πρόληψης και τον τρόπο αντιμετώπισης αυτής εάν χρειασθεί. α. Να γνωρίζει πώς γίνεται η πλήρης φυσική εξέταση από την κορυφή μέχρι τα νύχια 311

317 ``Δευτεροβάθμια εκτίμηση`` και ποιος είναι ο σκοπός της (διάγνωση των κακώσεων και καταστάσεων που είναι δυνητικά θανατηφόρες, καθώς και όλων των απλών κακώσεων του τραυματία και να γνωρίζει τον τρόπο αντιμετώπισής τους). β. Τέλος θα πρέπει να γνωρίζει, πώς θα αποφασίσει ποιόν τραυματία, πότε, πώς και πού θα πρέπει να τον διακομίσει, αν το είδος και η βαρύτητα των κακώσεών του, δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν οριστικά, στο κέντρο που βρίσκεται. γ. Να γνωρίζει τον τρόπο ανοσοποίησης του ασθενούς για τον τέτανο και ανακούφισής του από τον πόνο. II. Δεξιότητες: Ο φοιτητής, εκτός από τις γνώσεις, θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα συγκεκριμένων δεξιοτήτων όταν αντιμετωπίζει έναν πολυτραυματία, όπως: 1. Λήψη ιστορικού Ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να πάρει, να καταγράψει και να παρουσιάσει το ιστορικό από έναν πολυτραυματία που να περιλαμβάνει: Μηχανισμό κάκωσης προϋπάρχουσα παθολογία φάρμακα αλλεργίες κατάσταση ανοσοποίησης για τέτανο. 2. Φυσική εξέταση Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να κάνει μια πλήρη φυσική εξέταση ενός πολυτραυματία (χρησιμοποιώντας την επισκόπηση, την ακρόαση, την επίκρουση και την ψηλάφηση) και να είναι σε θέση να διακρίνει ή να υποπτευθεί την ύπαρξη: Απόφραξης αεραγωγού Δυσλειτουργίας /ανεπάρκειας της αναπνοής, λόγω πνευμοθώρακα (υπό τάση, ανοικτού, ή απλού), απλού ή μαζικού αιμοθώρακα, ασταθή θώρακα με θλάση πνεύμονα. Επίσης, την παρουσία άλλων θωρακικών κακώσεων δυνητικά θανατηφόρων ( ρήξη τραχειοβρογχικού δένδρου, τραυματική ρήξη 312

318 αορτής, διαφράγματος, ή οισοφάγου) ή άλλων απλών κακώσεων (τραυματική ασφυξία, υποδόριο εμφύσημα, κατάγματα πλευρών, στέρνου, κλείδας, ωμοπλάτης). Υποογκαιμικού shock, ή άλλου είδους shock και συγκεκριμένα: Καρδιογενούς, λόγω καρδιακού επιπωματισμού, θλάσης ή ρήξης μυοκαρδίου, εμβολής αέρα, ή εμφράγματος του μυοκαρδίου. Νευρογενούς, λόγω κάκωσης του νωτιαίου μυελού, ή σπάνια σηπτικού shock, σε καθυστερημένη αντιμετώπιση τραυματία με διατιτραίνουσα κάκωση κοιλιάς με ρήξη εντέρου. Κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης (ΚΕΚ), καθώς και τη βαρύτητά της με βάση την εκτίμηση του GlasgowComaScale, και των ευρημάτων από την εξέταση των κορών του οφθαλμού (μέγεθος, ομοιότητα, αντίδραση στο φως). Στο τέλος της φυσικής εξέτασης να μπορεί ο φοιτητής να ταξινομήσει τις ΚΕΚ, συνδυάζοντας την βαρύτητα, την μορφολογία και τον μηχανισμό κάκωσης και να μπορεί να διακρίνει τις διάχυτες από τις εστιακές ενδοκρανιακές βλάβες και να εφαρμόζει την άμεση αντιμετώπιση κάθε μιας. Επίσης θα πρέπει να μπορεί να κάνει εκτίμηση της λειτουργίας των κρανιακών νεύρων, καθώς και της κινητικότητας και αισθητικότητας του τραυματία και να μπορεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα σε περίπτωση εστιακών ευρημάτων. Ενδοκοιλιακής κάκωσης (ρήξη συμπαγούς-αιμορραγία ή κοίλου σπλάχνου-περιτονίτιδα), αξιολογώντας τα ευρήματα της φυσικής εξέτασης (την ύπαρξη άλγους, ευαισθησίας στην ψηλάφηση, αντίστασης ή σύσπασης των κοιλιακών τοιχωμάτων) καθώς και τα στοιχεία από τη δακτυλική εξέταση από τον κόλπο και το ορθό. Μυοσκελετικής κάκωσης, αξιολογώντας τα ευρήματα της φυσικής εξέτασης των άνω και κάτω άκρων (παραμόρφωση, ευαισθησία, κριγμός, ανώμαλη κίνηση, αισθητικότητα, διαταραχή των περιφερικών σφύξεων). Καταγμάτων της πυέλου με συνοδό αιμορραγία, καθώς και κακώσεων της θωρακο-οσφυϊκής μοίρας της ΣΣ. 3. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να επιλέγει τις αναγκαίες εργαστηριακές και διαγνωστικές εξετάσεις που χρειάζονται για να τεκμηριώσει την ύπαρξη κακώσεων που έχει υποπτευθεί από τη φυσική εξέταση και το μηχανισμό κάκωσης του πολυτραυματία, καθώς και να μπορεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, τόσο πριν, όσο και μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης (αιματολογικές βιοχημικές εξετάσεις, απεικονιστικός έλεγχος, αέρια αίματος). 313

319 4. Βασικές και πιο εξειδικευμένες επεμβατικές δεξιότητες Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εκτιμήσει συνολικά έναν τραυματία ξεκινώντας από τον έλεγχο των ζωτικών λειτουργιών με βάση τα ABC s και παράλληλα να μπορεί να υποστηρίξει και αποκαταστήσει όπου υπάρχει πρόβλημα. Συγκεκριμένα θα πρέπει να μπορεί να κάνει: Ακινητοποίηση της ΑΜΣΣ και τοποθέτηση αυχενικού κολάρου. Διάνοιξη του αεραγωγού με τράβηγμα ή ώθηση της κάτω γνάθου (jawthrust, chinlift), διενέργεια αναρρόφησης στο στοματοφάρυγγα και αφαίρεσης ξένων σωμάτων εάν υπάρχουν. Τοποθέτηση στόματο ή ρίνο-φαρυγγικού αεραγωγού (πρόσκαιρη εξασφάλιση αεραγωγού). Οριστική εξασφάλιση του αεραγωγού (στοματο ή ρινο-τραχειακή διασωλήνωση, χειρουργική κρικοθυρεοειδοτομή). Αερισμό του ασθενούς με σύστημα μάσκας-ambu. Επείγουσα αντιμετώπιση υπό τάση πνευμοθώρακα (παροχέτευση θώρακα με ευρύστομη βελόνη και τοποθέτηση κλειστής παροχέτευσης θώρακα). Επείγουσα αντιμετώπιση ανοικτού πνευμοθώρακα. Έλεγχο της εξωτερικής αιμορραγίας με άμεση πίεση. Τοποθέτηση φλεβοκαθετήρων για χορήγηση κρυσταλλοειδών και αίματος. Ακινητοποίηση του ασθενούς σε σανίδα. Ανάταξη και ακινητοποίηση καταγμάτων. Τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα και διουρηθρικού καθετήρα κύστης, γνωρίζοντας πότε υπάρχει αντένδειξη ή τροποποίηση της οδού τοποθέτησης αυτών. Τοποθέτηση του ασθενούς σε μηχάνημα παρακολούθησης της καρδιακής συχνότητας και της παλμικής οξυμετρίας. (Η επίδειξη και εκμάθηση των δεξιοτήτων αυτών απαιτεί την ύπαρξη εργαστηρίου με προπλάσματα). 5. Δεξιότητα επικοινωνίας Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει στον ασθενή το μέγεθος του προβλήματος, να τον καθησυχάσει και ενθαρρύνει (ψυχολογική στήριξη), μια και, από τη μια στιγμή στην άλλη, βρίσκεται ξαφνικά σ ένα ξένο περιβάλλον, ενδεχομένως χωρίς κάποιον δικό του, όπου, εκτός από τον πόνο, νιώθει 314

320 ανασφάλεια για το τι πρόκειται να του συμβεί και ποια θα είναι η έκβαση. III. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του πολυτραυματία και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ ενός γενικού νοσοκομείου, απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζονται οι υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. ΤΡΑΥΜΑ ΘΩΡΑΚΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Οι κακώσεις του θώρακος ευθύνονται για το 25% των θανάτων από τραύμα, συμμετέχουν δε σε μεγάλο ποσοστό και στους λοιπούς θανάτους. Οι περισσότεροι από τους θανάτους αυτούς συμβαίνουν μετά την άφιξη των τραυματιών στο νοσοκομείο, πολλοί από τους οποίους θα μπορούσαν να προληφθούν με έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση. Η αντιμετώπιση του θωρακικού τραύματος είναι γενικά απλή εφ όσον γίνει η σωστή διάγνωση. Όμως, θωρακικό τραύμα (ΘΤ) που δεν θα διαγνωστεί ή που δεν θα αντιμετωπιστεί σωστά, μπορεί να οδηγήσει τον τραυματία γρήγορα στο θάνατο. Γενικά, λιγότερο του 10% των θλαστικών (κλειστών) τραυμάτων και περίπου το 15 30% των διατιτραινόντων ΘΤ χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση (θωρακοτομή). Οι περισσότεροι τραυματίες με ΘΤ έχουν ανάγκη απλών παρεμβάσεων (π.χ. παροχέτευση θώρακα), οι οποίες είναι μέσα στις δυνατότητες ενός απλού γιατρού. Συνολικά, η θνητότητα του θωρακικού τραύματος είναι 10%. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζει: Πώς να κάνει την αρχική εκτίμηση και αντιμετώπιση ενός τραυματία με θωρακικό τραύμα ``Πρωτοβάθμια εκτίμηση και Αναζωογόνηση``, εφαρμόζοντας τη σωστή σειρά των προτεραιοτήτων με βάση τα ABCDE, αντιμετωπίζοντας τις κακώσεις και καταστάσεις από το θώρακα που απειλούν άμεσα τη ζωή. 315

321 Στη συνέχεια να μπορεί να κάνει την ``Δευτεροβάθμια εκτίμηση``, προκειμένου να διαγνώσει τις δυνητικά θανατηφόρες κακώσεις του θώρακα, καθώς και όλες τις απλές κακώσεις που έχει ο τραυματίας και να γνωρίζει τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Τέλος θα πρέπει να γνωρίζει, πώς να χειρισθεί έναν πολυτραυματία σε ένα κέντρο που δεν διαθέτει τον εξοπλισμό και το προσωπικό για την οριστική αντιμετώπιση των κακώσεών του. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορά I. Γνώσεις: Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: α. Να γνωρίζει πώς γίνεται η εκτίμηση των ABC s και να μπορεί διακρίνει τον ασθενή (γνώση συμπτωμάτων και σημείων) με οξύ πρόβλημα αεραγωγού, αναπνοής, κυκλοφορίας που βάζουν σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του και να γνωρίζει ποιες είναι οι σωστές ενέργειες αναζωογόνησης: Να γνωρίζει πώς γίνεται η διάνοιξη και εξασφάλιση ανοικτού αεραγωγού (πρόσκαιρα ή μόνιμα) με ταυτόχρονη ακινητοποίηση της ΑΜΣΣ. Να γνωρίζει πώς γίνεται η αντιμετώπιση των επειγόντων προβλημάτων της αναπνοή και η εξασφάλιση αυτής (πνευμοθώρακας υπό τάση, ανοικτός πνευμοθώρακας, μαζικός αιμοθώρακας, ασταθής θώρακας με υποκείμενη πνευμονική θλάση). Να γνωρίζει πώς γίνεται η αντιμετώπιση του υποογκαιμικού shock και η διενέργεια ΔΔ των πιθανών αιτίων του shock στον συγκεκριμένο τραυματία (πνευμοθώρακας υπό τάση, ανοικτός πνευμοθώρακας, μαζικός αιμοθώρακας, καρδιακός επιπωματισμός). Να γνωρίζει πώς γίνεται μια πλήρης εκτίμηση της νευρολογικής κατάστασης του τραυματία (GCSscore) και να μπορεί να διακρίνει μετά από επανεκτίμηση εάν υπάρχει βελτίωση ή χειροτέρευση της νευρολογικής κατάστασης και να γνωρίζει τον τρόπο της άμεσης αντιμετώπισης, καθώς και των παραπέρα ενεργειών. Να γνωρίζει το οξύ πρόβλημα της υποθερμίας του πολυτραυματία, τις αρχές πρόληψης και τον τρόπο αντιμετώπισης αυτής εάν χρειασθεί. β. Να γνωρίζει πώς γίνεται μια πλήρης φυσική εξέταση του θώρακα, ``Δευτεροβάθμια εκτίμηση`` και να γνωρίζει τα συμπτώματα και κλινικά σημεία, προκειμένου να διαγνώσει ή να υποπτευθεί τις 316

322 κακώσεις και καταστάσεις που είναι δυνητικά θανατηφόρες (απλός πνευμοθώρακας, αιμοθώρακας, πνευμονική θλάση, ρήξη τραχειοβρογχικού δένδρου, θλαστική κάκωση της καρδιάς ρήξη αορτής, ρήξη διαφράγματος, ρήξη οισοφάγου), καθώς και όλες τις απλές κακώσεις που μπορεί να έχει ο τραυματίας (υποδόριο εμφύσημα, τραυματική ασφυξία, κατάγματα στέρνου, πλευρών, ωμοπλάτης) και να γνωρίζει τον τρόπο αντιμετώπισής τους. γ. Τέλος θα πρέπει να γνωρίζει, ποιόν τραυματία, πότε, πώς και πού θα πρέπει να τον διακομίσει, αν οι κακώσεις του είναι τέτοιες, που δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν οριστικά, στο κέντρο που βρίσκεται. δ. Να γνωρίζει την τρόπο ανοσοποίησης του ασθενούς για τον τέτανο και ανακούφισής του από τον πόνο. II. Δεξιότητες Ο φοιτητής, εκτός από τις γνώσεις, θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα συγκεκριμένων δεξιοτήτων όταν αντιμετωπίζει έναν ασθενή με θωρακικό τραύμα, όπως: 1. Λήψη ιστορικού Ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να πάρει, να καταγράψει και να παρουσιάσει το ιστορικό από έναν ασθενή με θωρακικό τραύμα που να περιλαμβάνει: Μηχανισμό κάκωσης προϋπάρχουσα παθολογία φάρμακα αλλεργίες κατάσταση ανοσοποίησης για τέτανο. 2. Φυσική εξέταση Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να κάνει μια πλήρη φυσική εξέταση του θώρακα (χρησιμοποιώντας την επισκόπηση, την ακρόαση, την επίκρουση και την ψηλάφηση) και να είναι σε θέση να διακρίνει ή να υποπτευθεί την ύπαρξη: Απόφραξης αεραγωγού Δυσλειτουργίας /ανεπάρκειας της αναπνοής, λόγω: υπό τάση, ή ανοικτού, ή απλού πνευμοθώρακα, 317

323 απλού ή μαζικού αιμοθώρακα, ασταθή θώρακα με θλάση πνεύμονα. Επίσης, την παρουσία άλλων θωρακικών κακώσεων δυνητικά θανατηφόρων (θλάση πνεύμονα, ρήξη τραχειοβρογχικού δένδρου, τραυματική ρήξη αορτής, διαφράγματος, ή οισοφάγου) ή άλλων απλών κακώσεων (τραυματική ασφυξία, υποδόριο εμφύσημα, κατάγματα πλευρών, στέρνου, κλείδας, ωμοπλάτης). Υποογκαιμικού shock, ή άλλου είδους shock και συγκεκριμένα: Καρδιογενούς, λόγω καρδιακού επιπωματισμού, θλάσης ή ρήξης μυοκαρδίου, εμβολής αέρα, ή εμφράγματος του μυοκαρδίου. 3. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να επιλέγει τις αναγκαίες εργαστηριακές και διαγνωστικές εξετάσεις που χρειάζονται για να τεκμηριώσει την ύπαρξη κακώσεων που έχει υποπτευθεί από τη φυσική εξέταση και το μηχανισμό κάκωσης του τραυματία με θωρακικό τραύμα (πχ. αορτογραφία σε υποψία ρήξης θωρακικής αορτής, σκιαγραφικό από το Levin για τεκμηρίωση διαφραγματικής ρήξης κλπ.), καθώς και να μπορεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, τόσο πριν, όσο και μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης (αιματολογικές, βιοχημικές εξετάσεις, απεικονιστικός έλεγχος, αέρια αίματος). 4. Βασικές και πιο εξειδικευμένες επεμβατικές δεξιότητες Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εκτιμήσει συνολικά έναν τραυματία ξεκινώντας από τον έλεγχο των ζωτικών λειτουργιών με βάση τα ABC s και παράλληλα να μπορεί να υποστηρίξει και αποκαταστήσει όπου υπάρχει πρόβλημα. Συγκεκριμένα θα πρέπει να μπορεί να κάνει: Ακινητοποίηση της ΑΜΣΣ και τοποθέτηση αυχενικού κολάρου. Διάνοιξη του αεραγωγού με τράβηγμα ή ώθηση της κάτω γνάθου (jawthrust, chinlift), διενέργεια αναρρόφησης στο στοματοφάρυγγα και αφαίρεσης ξένων σωμάτων εάν υπάρχουν. Τοποθέτηση στόματο ή ρίνο-φαρυγγικού αεραγωγού (πρόσκαιρη εξασφάλιση αεραγωγού). Οριστική εξασφάλιση του αεραγωγού (στοματο ή ρινο-τραχειακή διασωλήνωση, χειρουργική κρικοθυρεοειδοτομή). Αερισμό του ασθενούς με σύστημα μάσκας-ambu. Επείγουσα αντιμετώπιση υπό τάση πνευμοθώρακα (παροχέτευση θώρακα με ευρύστομη βελόνη και τοποθέτηση κλειστής παροχέτευσης θώρακα). Επείγουσα αντιμετώπιση ανοικτού πνευμοθώρακα. 318

324 Επείγουσα περικαρδιοπαρακέντηση. Έλεγχο της εξωτερικής αιμορραγίας με άμεση πίεση. Τοποθέτηση φλεβοκαθετήρων και χορήγηση κρυσταλοειδών και αίματος. Τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα, διουρηθρικού καθετήρα κύστης, γνωρίζοντας πότε υπάρχει αντένδειξη ή τροποποίηση της τοποθέτησης αυτών. Τοποθέτηση του ασθενούς σε μηχάνημα παρακολούθησης της καρδιακής συχνότητας και της παλμικής οξυμετρίας. 5. Δεξιότητα επικοινωνίας Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει στον ασθενή το μέγεθος του προβλήματος, να τον καθησυχάσει και ενθαρρύνει (ψυχολογική στήριξη), μια και, από τη μια στιγμή στην άλλη, βρίσκεται ξαφνικά σ ένα ξένο περιβάλλον, ενδεχομένως χωρίς κάποιον δικό του, όπου, εκτός από τον πόνο, νιώθει ανασφάλεια για το τι πρόκειται να του συμβεί και ποια θα είναι η έκβαση. III. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του πολυτραυματία και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ γενικού νοσοκομείου απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζεται τις υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. ΚΟΙΛΙΑΚΟ ΤΡΑΥΜΑ Εκπαιδευτικοί Στόχοι Το κοιλιακό τραύμα, ανάλογα με το μηχανισμό κάκωσης διακρίνεται σε θλαστικό (κλειστό)συνεπεία άμεσης πλήξης, απότομης επιβράδυνσης, ή, δράσης δυνάμεων διάτμησης και διατιτραίνον, συνήθως από μαχαίρι ή σφαίρα. Η αξιολόγηση της κοιλιάς ενός τραυματία αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της αρχικής 319

325 εκτίμησης, με το θλαστικό τραύμα να παρουσιάζει μεγαλύτερα προβλήματα στη διάγνωση απ ότι το διατιτραίνον. Το ζητούμενο είναι να διαγνωστεί ότι υπάρχει ενδοκοιλιακή κάκωση που χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση και όχι ποιο όργανο έχει τραυματισθεί. Η αδιάγνωστη κάκωση της κοιλιάς, αποτελεί βασική αιτία προλαμβανόμενου θανάτου από τραύμα. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να μπορεί να περιγράψει τη σημασία των ανατομικών περιοχών της κοιλιάς. Να αναγνωρίζει τη διαφορά μεταξύ θλαστικού και διατιτραίνοντος κοιλιακού τραύματος. Να μπορεί να διακρίνει τα σημεία που υποδηλώνουν ενδοπεριτοναϊκή, οπισθοπεριτοναϊκή, ή πυελική κάκωση και να γνωρίζει τον τρόπο διάγνωσης και αντιμετώπισης. Τέλος θα πρέπει να γνωρίζει, πώς να χειρισθεί έναν τραυματία σε ένα κέντρο που δεν διαθέτει τον εξοπλισμό και το προσωπικό, για την οριστική αντιμετώπιση της κάκωσης της κοιλιάς. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορά I. Γνώσεις Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να γνωρίζει την εξωτερική και εσωτερική ανατομική της κοιλιάς (ενδοπεριτοναϊκή, οπισθοπεριτοναϊκή, πυελική κοιλιά), τα όργανα κάθε περιοχής, καθώς και τη σημασία των ανατομικών αυτών περιοχών κατά την εκτίμηση του τραυματία. Να γνωρίζει τα είδη του κοιλιακού τραύματος (θλαστικό, διατιτραίνον), τη διαφορά μεταξύ τους, στην βαρύτητα και την έκταση της τραυματικής διεργασίας. Να γνωρίζει πώς γίνεται η φυσική εξέταση της κοιλιάς, καθώς και τα κλινικά σημεία τα ενδεικτικά ενδοπεριτοναϊκής ή οπισθοπεριτοναϊκής κάκωσης. Να γνωρίζει πώς γίνεται η αξιολόγηση ενός διατιτραίνοντος τραύματος της κοιλιάς. Να γνωρίζει πώς γίνεται η αξιολόγηση για κάκωση λεκάνης και πώς εκτιμάται η σταθερότητά της. 320

326 Να γνωρίζει πώς γίνεται η διαγνωστική προσπέλαση των θλαστικών και διατιτραινόντων κακώσεων της κοιλιάς, καθώς και την ερμηνεία των διαγνωστικών εξετάσεων. Να γνωρίζει τις ενδείξεις για χειρουργική αντιμετώπιση. II. Δεξιότητες Ο φοιτητής, εκτός από τις γνώσεις, θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα συγκεκριμένων δεξιοτήτων όταν αντιμετωπίζει έναν ασθενή με κοιλιακό τραύμα, όπως: 1. Λήψη ιστορικού Ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να πάρει, να καταγράψει και να παρουσιάσει το ιστορικό από έναν ασθενή με κοιλιακό τραύμα που να περιλαμβάνει: Μηχανισμό κάκωσης προϋπάρχουσα παθολογία φάρμακα αλλεργίες κατάσταση ανοσοποίησης για τέτανο. 2. Φυσική εξέταση Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να κάνει μια πλήρη φυσική εξέταση όλης της κοιλιάς και του περινέου (χρησιμοποιώντας την επισκόπηση, την ακρόαση, την επίκρουση και την ψηλάφηση) και να είναι σε θέση να διακρίνει ή να υποπτευθεί την ύπαρξη ενδοκοιλιακής ή οπισθοπεριτοναϊκής κάκωσης, σε περίπτωση δε υποτασικού τραυματία, να μπορεί να διακρίνει γρήγορα εάν υπάρχει κάκωση κοιλιάς και κατά πόσο αυτή μπορεί να ευθύνεται για την υπόταση. Να μπορεί να ελέγχει την σταθερότητα του πυελικού δακτυλίου. Να μπορεί να κάνει δακτυλική εξέταση από τον κόλπο και το ορθό και να μπορεί να αξιολογεί τα ευρήματα της εξέτασης. 3. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να επιλέγει τις αναγκαίες γενικές εργαστηριακές και διαγνωστικές 321

327 εξετάσεις που χρειάζονται για να τεκμηριώσει την ύπαρξη κακώσεων που έχει υποπτευθεί από τη φυσική εξέταση και το μηχανισμό κάκωσης του τραυματία με κοιλιακό τραύμα, καθώς και τις ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις ανάλογα με το μηχανισμό κάκωσης (πχ. U/S, CT-scan, διαγνωστική περιτοναϊκή πλύση, λαπαροσκόπηση ή θωρακοσκόπηση, κλπ.). Θα πρέπει δε να μπορεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, τόσο πριν, όσο και μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης. 4. Βασικές και πιο εξειδικευμένες επεμβατικές δεξιότητες Έλεγχο της εξωτερικής αιμορραγίας με άμεση πίεση. Τοποθέτηση φλεβοκαθετήρων και χορήγηση κρυσταλοειδών και αίματος. Σύγκλειση και ακινητοποίηση της πυέλου σε περίπτωση κατάγματος ``openbook`` και ακινητοποίηση του ασθενούς σε σανίδα. Τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα, διουρηθρικού καθετήρα κύστης, γνωρίζοντας πότε υπάρχει αντένδειξη ή αλλαγή της οδού τοποθέτησης αυτών. 5. Δεξιότητα επικοινωνίας Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει στον ασθενή το μέγεθος του προβλήματος, να τον καθησυχάσει και ενθαρρύνει (ψυχολογική στήριξη), μια και, από τη μια στιγμή στην άλλη, βρίσκεται ξαφνικά σ ένα ξένο περιβάλλον, ενδεχομένως χωρίς κάποιον δικό του, όπου, εκτός από τον πόνο, νιώθει ανασφάλεια για το τι πρόκειται να του συμβεί και ποια θα είναι η έκβαση. III. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του πολυτραυματία και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ γενικού νοσοκομείου απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζεται τις υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να 322

328 επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. ΚΡΑΝΙΟΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ Εκπαιδευτικοί στόχοι Η κρανιοεγκεφαλική κάκωση (ΚΕΚ), είναι η τέταρτη κατά σειρά συχνότητας αιτία θανάτου γενικά, ενώ είναι η συχνότερη αιτία κατά τη διάρκεια των τεσσάρων πρώτων δεκαετιών της ζωής. Τα συνηθέστερα αίτια των ΚΕΚ είναι τα τροχαία ατυχήματα, οι πτώσεις και οι εγκληματικές ενέργειες, ενώ λιγότερο συνήθη είναι τα ατυχήματα κατά την εργασία, τα σπορ και τις δραστηριότητες αναψυχής. Η ΚΕΚ, ανάλογα με τη βαρύτητά της, μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή του ασθενούς, μπορεί όμως άλλες κακώσεις να επιβαρύνουν την έκβασή της. Η έγκαιρη εκτίμηση και αξιολόγηση του ασθενούς με ΚΕΚ, που προϋποθέτει γνώση της παθοφυσιολογίας των κακώσεων αυτών και οι σωστοί θεραπευτικοί χειρισμοί για την αντιμετώπιση τους, συμβάλλουν στη καλύτερη έκβαση των τραυματιών με ΚΕΚ. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζει: Πώς να κάνει την αρχική εκτίμηση και αναζωογόνηση ενός ασθενούς με ΚΕΚ. Πώς να χειρισθεί στη συνέχεια ασθενή με ΚΕΚ. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες - Συμπεριφορά Ι. Γνώσεις Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: 1. Να γνωρίζει την αξία του ιστορικού και του μηχανισμού της ΚΕΚ για τη σωστή αντιμετώπιση του ασθενούς. 2. Να αναγνωρίζει συνοδές κακώσεις, που μπορεί να επιβαρύνουν την ΚΕΚ ή να αλλοιώσουν τη κλινική εικόνα της ΚΕΚ. 3. Να αξιολογεί το επίπεδο της συνείδησης σύμφωνα με τη κλίμακα κώματος της Γλασκόβης (GCS) και να 323

329 κατατάσσει την ΚΕΚ αντίστοιχα ( ελαφρά μέτριας βαρύτητας βαριά ΚΕΚ ). 4. Να αναγνωρίζει τι εκφράζει η αντίδραση των κορών του οφθαλμού στο φως και τι εκφράζει η νευρολογική πλαγίωση ( ημιπάρεση, ημιπληγία). 5. Να γνωρίζει την ανατομία του τριχωτού της κεφαλής, του κρανίου, των μηνίγγων και του εγκεφάλου. 6. Να γνωρίζει τη φυσιολογία της ενδοκράνιας πίεσης (δόγμα Monro-Kellie, καμπύλη σχέσης όγκου ενδοκράνιας πίεσης, εγκεφαλική πίεση διήθησης, αιματική εγκεφαλική ροή, εγκεφαλικό οίδημα, εγκολεασμός εγκεφαλικών δομών). 7. Να αναγνωρίζει τη μορφολογία των ΚΕΚ ( κάταγμα κρανίου, εγκεφαλική διάσειση, επισκληρίδιο αιμάτωμα, υποσκληρίδιο αιμάτωμα, θλάση εγκεφάλου, ενδοεγκεφαλική αιμορραγία, τραυματική υπαραχνοειδή αιμορραγία, διάχυτη αξονική βλάβη). 8. Να αναγνωρίζει εάν η διεγερτική ή επιθετική συμπεριφορά ασθενούς με διαταραγμένο επίπεδο συνείδησης, οφείλεται σε υποξαιμία, πλήρη ουροδόχο κύστη, ή άλγος. 9. Να αναγνωρίζει καταστάσεις που μπορεί να δυσκολέψουν την εκτίμηση του ασθενούς με ΚΕΚ ( λήψη οινοπνεύματος, ναρκωτικών ουσιών, επιληπτικές κρίσεις, υποξαιμία, αιμορραγικό shock). 10. Να αναγνωρίζει τις επιπλοκές των ΚΕΚ (διαφυγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού, μετατραυματική επιληψία, τραυματική αεροκήλη, μεταδιασεισικό σύνδρομο) 11. Να γνωρίζει τις αρχές αντιμετώπισης της ελαφράς, μετρίας βαρύτητας και βαριάς ΚΕΚ ( παρακολούθηση, διενέργεια απεικονιστικών εξετάσεων, ενδείξεις χειρουργικής αντιμετώπισης, ενδείξεις θεραπείας σε μονάδα εντατικής θεραπείας, ενδείξεις φαρμακευτικής αντιμετώπισης της ενδοκράνιας υπέρτασης). 12. Να αντιλαμβάνεται το επείγον ορισμένων θεραπευτικών χειρισμών για την αντιμετώπιση των ΚΕΚ. ΙΙ. Δεξιότητες Ο φοιτητής εκτός από τις γνώσεις θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα συγκεκριμένων δεξιοτήτων όταν αντιμετωπίζει ασθενή με ΚΕΚ, όπως: 1. Λήψη ιστορικού ( μηχανισμός κάκωσης, λήψη φαρμάκων, λήψη ουσιών που αλλοιώνουν το επίπεδο της συνείδησης, άλλες κακώσεις). 2. Φυσική εξέταση (αξιολόγηση σύμφωνα με τη κλίμακα κώματος της Γλασκόβης, εξέταση και 324

330 αξιολόγηση της αντίδρασης των κορών στο φως, αναγνώριση ημιπάρεσης ή ημιπληγίας, αξιολόγηση θλαστικού τραύματος (ανοικτό, εμπίεσμα), αναγνώριση σημείων κατάγματος βάσης κρανίου (ρινόρροιας, ωτόρροιας, συνοδών κακώσεων προσωπικού κρανίου). 3. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων (απλές ακτινογραφίες κρανίου, αξονική τομογραφία εγκεφάλου). 4. Δεξιότητα επικοινωνίας. Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει στον ασθενή το μέγεθος του προβλήματος, να τον καθησυχάσει και ενθαρρύνει (ψυχολογική στήριξη), μια και, από τη μια στιγμή στην άλλη, βρίσκεται ξαφνικά σ ένα ξένο περιβάλλον, ενδεχομένως χωρίς κάποιον δικό του, όπου, εκτός από τον πόνο, νιώθει ανασφάλεια για το τι πρόκειται να του συμβεί και ποια θα είναι η έκβαση. ΙΙΙ. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του πολυτραυματία και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ γενικού νοσοκομείου απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζεται τις υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. ΤΡΑΥΜΑ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ Εκπαιδευτικοί στόχοι Το τραύμα στη σπονδυλική στήλη (ΣΣ) είναι συχνό στη σημερινή εποχή, μπορεί δε να καταλήξει σε βαριά μόνιμη αναπηρία. Κάθε τραυματίας με κάκωση πάνω από τις κλείδες, καθώς και κάθε πολυτραυματίας, θα πρέπει να θεωρείται ότι πιθανώς έχει και κάκωση ΣΣ, οπότε θα πρέπει να τον χειρίζεται κανείς με πολύ προσοχή ακόμη και σε απουσία συμπτωμάτων και σημείων. Περίπου το 55% των τραυμάτων στη ΣΣ συμβαίνουν στην αυχενική μοίρα (ΑΜΣΣ), 15% στην θωρακική 325

331 (ΘΜΣΣ), 15% στη θωρακο-οσφυϊκή, 15% στην οσφυοϊερά χώρα. Επίσης, περίπου το 5% των τραυματιών με ΚΕΚ, έχουν και συνοδό τραύμα στη ΣΣ, ενώ το 25% των τραυμάτων της ΣΣ έχουν τουλάχιστον μια μέσης βαρύτητας ΚΕΚ. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να μπορεί να περιγράψει τα βασικά στοιχεία της ανατομίας και φυσιολογίας της ΣΣ. Να μπορεί να εκτιμήσει έναν τραυματία με κάκωση ΣΣ. Να μπορεί να διακρίνει τους συνήθεις τύπους των τραυμάτων της ΣΣ και την ακτινολογική τους εικόνα. Να μπορεί να αντιμετωπίσει σωστά έναν τραυματία με κάκωση ΣΣ την πρώτη μετατραυματική περίοδο. Να γνωρίζει, πώς να ακινητοποιήσει έναν τραυματία με κάκωση ΣΣ και πώς να τον μετακινήσει. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορά I. Γνώσεις Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει: Να γνωρίζει την οστεολογία της ΣΣ και την ανατομία του νωτιαίου μυελού. Να γνωρίζει πώς γίνεται ο έλεγχος της αισθητικότητας (δερμοτόμια) και της κινητικότητας (μυοτόμια). Να γνωρίζει την διαφοροποίηση του νευρογενούς από το μυελικό (νωτιαίο) shock (υπόταση βραδυκαρδία), τον τρόπο αντιμετώπισης, καθώς και την επίδραση αυτού σε άλλα όργανα (πνεύμονες, κοιλιά, «σιωπηλό» σύνδρομο διαμερίσματος). Να γνωρίζει την ταξινόμηση των κακώσεων του νωτιαίου μυελού αναλόγως: 1. Του επιπέδου. 2. Της βαρύτητας του νευρολογικού ελλείμματος (πλήρης / ατελής, παραπληγία / 326

332 τετραπληγία. 3. Του συνδρόμου του νωτιαίου μυελού κεντρικής χορδής, πρόσθιας χορδής, Brown-Sequard. 4. Της μορφολογίας (κάταγμα, κάταγμα-εξάρθρημα, χωρίς οστική κάκωση. Να γνωρίζει τους ειδικούς τύπους σπονδυλικών τραυμάτων - Ατλαντοϊνιακό εξάρθρημα - Κάταγμα του άτλαντος - Στροφικό υπεξάρθρημα του άτλαντος - Κάταγμα του άξονος - Κάταγμα του οδόντος - Κάταγμα των οπισθίων στοιχείων - Κατάγματα και εξαρθρήματα αυχενικής μοίρας (Α3-Α7) - Κατάγματα θωρακικής μοίρας (Θ1-Θ10) - Κατάγματα της θωρακοοσφυικής συμβολής (Θ11-Ο1) - Κατάγματα της οσφυικής μοίρας Να γνωρίζει τον απεικονιστικό έλεγχο - Προσθιοπισθια και πλαγία α/α της ΣΣ - Ακτινολογικοί δείκτες - Διαστοματική - Κολυμβητού - CT - MRI Να γνωρίζει την αντιμετώπιση του τραυματία με κάκωση ΣΣ την πρώτη μετατραυματική περίοδο, καθώς και τον τρόπο ακινητοποίησης και μετακίνησης αυτού. ΙΙ. Δεξιότητες Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει: a. Να γνωρίζει πώς να κάνει τη φυσική εξέταση ενός τραυματία με τραύμα στη ΣΣ και τον έλεγχο αισθητικότητας και κινητικότητας. 327

333 b. Να γνωρίζει τον τρόπο εφαρμογής του αυχενικού κολάρου. c. Να γνωρίζει τον τρόπο μεταφοράς του τραυματία με κάκωση ΣΣ, καθώς και τον τρόπο μετακίνησης του τραυματία (τεχνική log-roll). d. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων (απλές ακτινογραφίες κρανίου, αξονική τομογραφία εγκεφάλου) ΙΙΙ. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του πολυτραυματία και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ γενικού νοσοκομείου απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζεται τις υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ Εκπαιδευτικοί στόχοι Το μυοσκελετικό τραύμα παρ ότι συμβαίνει στο 85% των ασθενών που υφίστανται ένα θλαστικό τραύμα, εντούτοις σπάνια μπορεί να αποτελέσει άμεση απειλή για τη ζωή, ή τη βιωσιμότητα ενός μέλους του τραυματία, εφ όσον εκτιμηθεί και αντιμετωπισθεί έγκαιρα και σωστά. Για το λόγο αυτόν, οι τραυματίες με εμφανές μεμονωμένο μυοσκελετικό τραύμα, θα πρέπει να έχουν την ίδια αρχική φροντίδα, όπως και αυτοί με πολυσυστηματικό τραύμα. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: Να μπορεί να αναγνωρίσει και να περιγράψει τη σημασία του μυοσκελετικού τραύματος στον πολυτραυματία. 328

334 Να μπορεί να αναγνωρίσει το απειλητικό για τη ζωή, ή τη βιωσιμότητα ενός μέλους μυοσκελετικό τραύμα και να μπορεί να το εκτιμήσει και να το αντιμετωπίσει. Να γνωρίζει τις αρχές εκτίμησης και αντιμετώπισης του απλού μυοσκελετικού τραύματος. Να γνωρίζει πώς να ακινητοποιήσει έναν τραυματία με μυοσκελετικό τραύμα και πώς να τον μετακινήσει. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορά I. Γνώσεις: Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει: Να γνωρίζει μέσα από την εκτίμηση των ABC s (πρωτοβάθμια εκτίμηση), πώς μπορεί να διακρίνει τον ασθενή (γνώση συμπτωμάτων και σημείων) με οξύ πρόβλημα αιμορραγίας που βάζει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του (μεγάλη κάκωση της λεκάνης με συνοδό κάκωση μεγάλων αγγείων, διατιτραίνον ή θλαστικό τραύμα με ρήξη μεγάλου αγγείου) και ποιες είναι οι σωστές ενέργειες αναζωογόνησης και ελέγχου της αιμορραγίας (άμεση πίεση, ακινητοποίηση). Επίσης να μπορεί να διακρίνει τον τραυματία με σύνδρομο εκ καταχώσεως και τις αρχές αναζωογόνησής του. Να γνωρίζει πώς μπορεί να διακρίνει τις απειλητικές για τη βιωσιμότητα του μέλους κακώσεις (ανοικτά κατάγματα και κακώσεις των αρθρώσεων, αγγειακές κακώσεις και ακρωτηριασμοί, σύνδρομο διαμερίσματος, νευρολογική βλάβη μετά από κάταγμα-εξάρθρημα (οπίσθιο εξάρθρημα ώμου- μασχαλιαίο νεύρο, οπίσθιο εξάρθρημα ισχίου- ισχιακό νεύρο) και πώς να τις αντιμετωπίζει. Επίσης να γνωρίζει πώς γίνεται η επιλογή του υποψήφιου για ανασυγκόλληση μέλους τραυματία, καθώς και ποιες είναι οι αρχές μεταφοράς του μέλους, όταν ο τραυματίας πρέπει να διακομιστεί σε άλλο κέντρο για την ανασυγκόλληση. Να γνωρίζει πώς μπορεί να εντοπίσει άλλες μυοσκελετικές κακώσεις (μώλωπες και εκδορές, κακώσεις των αρθρώσεων, κατάγματα) και πώς να τις αντιμετωπίζει. Να γνωρίζει τη σημασία του μηχανισμού κάκωσης για την έγκαιρη αναγνώριση του μυοσκελετικού τραύματος στον πολυτραυματία, καθώς και ποια στοιχεία του μηχανισμού κάκωσης θα πρέπει να αναζητήσει. 329

335 ΙΙ. Δεξιότητες Ο φοιτητής, εκτός από τις γνώσεις, θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα συγκεκριμένων δεξιοτήτων όταν αντιμετωπίζει έναν ασθενή με μυοσκελετικό τραύμα, όπως: 1. Λήψη ιστορικού Ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να πάρει, να καταγράψει και να παρουσιάσει το ιστορικό από έναν ασθενή με μυοσκελετικό τραύμα που να περιλαμβάνει: Μηχανισμό κάκωσης: Ρόλος του τραυματία στο ατύχημα, πού και πώς βρέθηκε ο τραυματίας και σε πόση απόσταση από το όχημα, αν φορούσε ζώνη ή κράνος, πώς ήταν η κατάσταση του οχήματος, αν έγινε έκρηξη, συνθήκες περιβάλλοντος στο χώρο του ατυχήματος, προτραυματική κατάσταση του τραυματία, άλλες πληροφορίες σχετικά με το ατύχημα. Προϋπάρχουσα παθολογία Φάρμακα Αλλεργίες Κατάσταση ανοσοποίησης για τέτανο 2. Φυσική εξέταση Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να κάνει τη φυσική εξέταση ενός τραυματία με μυοσκελετικό τραύμα (Επισκόπηση: Αιμορραγία, παραμόρφωση, οίδημα, ωχρότητα, επισκόπηση και της ράχης. Ψηλάφηση: Θερμοκρασία, ευαισθησία, κριγμός. Έλεγχο αισθητικότητας και κινητικότητας. Έλεγχο σταθερότητας των αρθρώσεων. Εκτίμηση του κυκλοφορικού: Χρώμα δέρματος και θερμοκρασία, σφίξεις, τριχοειδική κυκλοφορία παραισθησία). 3. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να επιλέγει τις αναγκαίες γενικές εργαστηριακές και διαγνωστικές εξετάσεις που χρειάζονται για να τεκμηριώσει την ύπαρξη κακώσεων που έχει υποπτευθεί από τη φυσική εξέταση και το μηχανισμό κάκωσης του τραυματία με μυοσκελετικό τραύμα, καθώς και ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις (πχ. CT-scan, αγγειογραφία κλπ.). Θα πρέπει δε να μπορεί να ερμηνεύσει τα 330

336 αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, τόσο πριν, όσο και μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης. 4. Βασικές και πιο εξειδικευμένες επεμβατικές δεξιότητες Έλεγχο της εξωτερικής αιμορραγίας με άμεση πίεση. Ακινητοποίηση των καταγμάτων Σκελετική έλξη Γύψινος νάρθηκας 5. Δεξιότητα επικοινωνίας Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει στον ασθενή το μέγεθος του προβλήματος, να τον καθησυχάσει και ενθαρρύνει (ψυχολογική στήριξη), μια και, από τη μια στιγμή στην άλλη, βρίσκεται ξαφνικά σ ένα ξένο περιβάλλον, ενδεχομένως χωρίς κάποιον δικό του, όπου, εκτός από τον πόνο, νιώθει ανασφάλεια για το τι πρόκειται να του συμβεί και ποια θα είναι η έκβαση. ΙΙΙ. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του πολυτραυματία και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ γενικού νοσοκομείου απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζεται τις υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. ΕΓΚΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΨΥΧΟΣ Εκπαιδευτικοί Στόχοι Τα εγκαύματα αποτελούν συχνές κακώσεις που συνήθως προκαλούνται από έκθεση σε υψηλή εξωτερική θερμότητα (θερμικά εγκαύματα) ή, σπανιότερα, από έκθεση σε χημικές ουσίες ( οξέα, αλκάλεα, ή προϊόντα 331

337 του πετρελαίου - χημικά εγκαύματα), ή μετά από επαφή του σώματος του ασθενούς με ηλεκτρική πηγή ψηλής τάσης ( ηλεκτρικά εγκαύματα). Αντίθετα, οι κακώσεις από ψύχος δεν είναι πολύ συχνές στη χώρα μας λόγω κλίματος, διακρίνονται δε σε τοπικές ( κρυοπαγήματα) και συστηματικές (υποθερμία). Στο 85% των περιπτώσεων τα εγκαύματα είναι απλά (μικρής βαρύτητας) και μπορούν να αντιμετωπιστούν σε επίπεδο εξωτερικού ιατρείου. Τα εκτεταμένα όμως εγκαύματα και η υποθερμία, αποτελούν μια σημαντική αιτία νοσηρότητας και θνητότητας. Η γνώση και η εφαρμογή των αρχών της αναζωογόνησης και οριστικής θεραπείας των κακώσεων αυτών, ελαχιστοποιεί τις επιπλοκές και τη θνητότητα από αυτές. Γενικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζει: Πώς να κάνει την αρχική εκτίμηση και αναζωογόνηση ενός εγκαυματία από θερμικό, χημικό, ηλεκτρικό έγκαυμα, ή μετά από βλάβη από ραδιενέργεια, ή, ενός ασθενούς με υποθερμία, ή βλάβες από ψύχος. Πώς να χειριστεί στη συνέχεια αυτούς τους ασθενείς. Ειδικοί Εκπαιδευτικοί Στόχοι Γνώσεις Δεξιότητες Συμπεριφορά I. Γνώσεις Μετά το τέλος των μαθημάτων ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση: 1. Να μπορεί να εκτιμήσει τα ABC s και να διακρίνει τον ασθενή (γνώση συμπτωμάτων και σημείων) με εισπνευστικό έγκαυμα που χρειάζεται επείγουσα οριστική εξασφάλιση του αεραγωγού, καθώς και αυτόν με χημική τραχειοβρογχίτιδα από εισπνοή υποπροϊόντων της καύσης, ο οποίος χρειάζεται υποστήριξη της αναπνοής. 2. Να γνωρίζει, πώς να υποπτευθεί τον εγκαυματία που έχει δηλητηρίαση με μονοξείδιο του άνθρακος ( CO) και πώς να τον αντιμετωπίσει. 3. Να γνωρίζει, πώς να σταματήσει την εξέλιξη της διεργασίας του εγκαύματος. 4. Να γνωρίζει την αξία του ιστορικού και του μηχανισμού της κάκωσης, για τη σωστή εκτίμηση και αντιμετώπιση του ασθενούς. 5. Να μπορεί να εκτιμήσει την έκταση ( κανόνας των εννέα) και το βάθος του εγκαύματος, τα 332

338 προβλήματα της κυκλοφορίας περιφερικά ενός κυκλοτερούς εγκαύματος τρίτου βαθμού και να διακρίνει την παρουσία συνοδών κακώσεων. 6. Να μπορεί να εφαρμόσει τα γενικά μέτρα για αρχική αναζωογόνηση και αντιμετώπιση των ασθενών με έγκαυμα. 7. Να γνωρίζει τις ειδικές μορφές εγκαυμάτων (χημικά-ηλεκτρικά εγκαύματα και βλάβες από ραδιενέργεια) και να εφαρμόσει τα μέτρα αρχικής εκτίμησης και αντιμετώπισης αυτών. 8. Να γνωρίζει τις αρχές πρόληψης της υποθερμίας και τον τρόπο αντιμετώπισης αυτής εάν χρειασθεί (διαδικασία επαναθέρμανσης), καθώς και πότε ένας υποθερμικός ασθενής χωρίς ζωτικά σημεία, θεωρείται νεκρός. 9. Να γνωρίζει την τρόπο της αρχικής εκτίμησης και αντιμετώπισης των ασθενών με τοπικές κακώσεις από ψύχος. 10. Να γνωρίζει την τρόπο ανοσοποίησης ενός ασθενούς για τον τέτανο και ανακούφισής του από τον πόνο. 11. Να γνωρίζει τα κριτήρια διακομιδής του ασθενούς με έγκαυμα σε ειδική μονάδα εγκαυμάτων, ή αυτών με κάκωση από ψύχος. II. Δεξιότητες: Ο φοιτητής, εκτός από τις γνώσεις, θα πρέπει να αποκτήσει την ικανότητα συγκεκριμένων δεξιοτήτων όταν αντιμετωπίζει ασθενή με έγκαυμα, ή με βλάβες από ψύχος, όπως: 1. Λήψη ιστορικού Ο φοιτητής θα πρέπει να είναι σε θέση να πάρει, να καταγράψει και να παρουσιάσει το ιστορικό από έναν εγκαυματία που να περιλαμβάνει: Μηχανισμό κάκωσης Προϋπάρχουσα παθολογία Φάρμακα Αλλεργίες Κατάσταση ανοσοποίησης για τέτανο. 333

339 Επιπλέον δε, σε ασθενή με βλάβες από ψύχος τα εξής: Θερμοκρασία του περιβάλλοντος που βρισκόταν ο ασθενής. Διάρκεια έκθεσης. Συνθήκες περιβάλλοντος (βαθμός υγρασίας, παρουσία ανέμου, κλπ). Γενική κατάσταση ασθενούς (ανοικτά τραύματα, περιφερική αγγειοπάθεια, χρήση οινοπνεύματος, κλπ). 2. Φυσική εξέταση Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να κάνει μια πλήρη φυσική εξέταση ενός ασθενούς με έγκαυμα ή κάκωση από ψύχος, να μπορεί να εκτιμήσει την έκταση και το βάθος της βλάβης, να μπορεί να μετρήσει την κεντρική θερμοκρασία του ασθενούς και να είναι σε θέση να διακρίνει ή να υποπτευθεί την ύπαρξη συνοδών κακώσεων. 3. Διενέργεια και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να επιλέγει τις αναγκαίες εργαστηριακές και διαγνωστικές εξετάσεις που χρειάζονται για να εκτιμήσει την κατάσταση του ασθενούς και να εντοπίσει τις συνοδές κακώσεις, καθώς και να μπορεί να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, τόσο πριν, όσο και μετά την έναρξη της θεραπείας και κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης (αιματολογικές βιοχημικές εξετάσεις, απεικονιστικός έλεγχος, αέρια αίματος, μέτρηση του CO στο αίμα κ.λ.π). 4. Βασικές και πιο εξειδικευμένες επεμβατικές δεξιότητες Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εκτιμήσει συνολικά έναν τραυματία ξεκινώντας από τον έλεγχο των ζωτικών λειτουργιών με βάση τα ABC s και παράλληλα να μπορεί να υποστηρίξει και αποκαταστήσει όπου υπάρχει πρόβλημα. Να μπορεί να εκτιμήσει τις ζωτικές λειτουργίες ενός υποθερμικού ασθενή και να αρχίσει τη διαδικασία επαναθέρμανσης, υποστηρίζοντας τις ζωτικές λειτουργίες. Συγκεκριμένα θα πρέπει να μπορεί να κάνει: Ακινητοποίηση της ΑΜΣΣ και τοποθέτηση αυχενικού κολάρου. Διάνοιξη του αεραγωγού με τράβηγμα ή ώθηση της κάτω γνάθου (jawthrust, chinlift), διενέργεια αναρρόφησης στο στοματοφάρυγγα και αφαίρεσης ξένων σωμάτων εάν υπάρχουν. Τοποθέτηση στοματο ή ρίνο-φαρυγγικού αεραγωγού (πρόσκαιρη εξασφάλιση αεραγωγού). Οριστική εξασφάλιση του αεραγωγού (στοματο ή ρινο-τραχειακή διασωλήνωση, χειρουργική 334

340 κρικοθυρεοειδοτομή). Αερισμό του ασθενούς με σύστημα μάσκας-ambu. Επείγουσα αντιμετώπιση υπό τάση πνευμοθώρακα (παροχέτευση θώρακα με ευρύστομη βελόνη και τοποθέτηση κλειστής παροχέτευσης θώρακα). Επείγουσα αντιμετώπιση ανοικτού πνευμοθώρακα. Έλεγχο της εξωτερικής αιμορραγίας με άμεση πίεση. Τοποθέτηση φλεβοκαθετήρων και χορήγηση κρυσταλοειδών και αίματος. Διενέργεια εσχαροτομής για διατήρηση της κυκλοφορίας περιφερικά ενός κυκλοτερούς εγκαύματος τρίτου βαθμού. Ακινητοποίηση του ασθενούς σε σανίδα. Ακινητοποίηση των καταγμάτων. Τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα, διουρηθρικού καθετήρα κύστης, γνωρίζοντας πότε υπάρχει αντένδειξη και ποια η εναλλακτική λύση. 5. Δεξιότητα επικοινωνίας Ο φοιτητής θα πρέπει να μπορεί να εξηγήσει στον ασθενή το μέγεθος του προβλήματος, να τον καθησυχάσει και ενθαρρύνει (ψυχολογική στήριξη), μια και, από τη μια στιγμή στην άλλη, βρίσκεται ξαφνικά σ ένα ξένο περιβάλλον, ενδεχομένως χωρίς κάποιον δικό του, όπου, εκτός από τον πόνο, νιώθει ανασφάλεια για το τι πρόκειται να του συμβεί και μη γνωρίζοντας ποια θα είναι η έκβαση. III. Θέματα Συμπεριφοράς Ο φοιτητής θα πρέπει να κατανοεί την δυσμενή κατάσταση του εγκαυματία ή αυτού με κάκωση από ψύχος και να είναι ανεκτικός στην οποιαδήποτε παράξενη συμπεριφορά ή επιθετικότητα του ασθενούς. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει ότι, η αντιμετώπιση του πολυτραυματία στο ΤΕΠ γενικού νοσοκομείου απαιτεί ομαδικό πνεύμα δουλειάς, διότι χρειάζεται τις υπηρεσίες γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων. Όλοι αυτοί θα πρέπει να εργάζονται αρμονικά τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα άλλα μέλη της ομάδας (ιατρικό νοσηλευτικό προσωπικό) και να υπακούουν στις εντολές του αρχηγού της ομάδας, προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Συνοπτικός κατάλογος μαθημάτων τραύματος 335

341 Θέμα 1. Επιδημιολογία τραύματος 2. Μηχανισμός τραύματος 3. Αρχική εκτίμηση αντιμετώπιση 4. Αεραγωγός αναπνοή 5. Shock 6. Τραύμα θώρακος 7. Τραύμα κοιλιάς 8. ΚΕΚ 9. Κακώσεις ΣΣ 10. Μυοσκελετικό τραύμα 11. Τραύμα από θερμότητα ψύχος 12. Τραύμα ακραίων ηλικιών 13. Τραύμα στην εγκυμοσύνη 14. Διακομιδή τραυματιών 15. Σενάρια τραύματος Συζήτηση 16. Κατάγματα μακρών οστών 17. Κατάγματα περιοχής ισχίου 18. Ανοικτά Κατάγματα 19. Κατάγματα κάτω πέρατος κερκίδος Χρονική διάρκεια 1 ώρα 1 ώρα 2 ώρες 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 2 ώρες 1 ώρα 30 λεπτά 30 λεπτά 30 λεπτά 30 λεπτά 30 λεπτά 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 1 ώρα 2 ώρες 336

342 20. Κατάγματα άνω πέρατος βραχιονίου 24,5 ώρες 21. Κατάγματα στην παιδική ηλικία 22. Διατατική Οστεογένεση σε μετατραυματικές καταστάσεις 23. Αθλητικές Κακώσεις 24. Πρακτική Εφαρμογή Σύνολο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Ώρες ECTS Units Διευθυντής Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Ζ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 45, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική - (την εβδομάδα) 4 Θ. Αλεξανδρίδης Θ. Αλεξανδρίδης, Ν. Γεωργόπουλος, Β. Κυριαζοπούλου, Κ. Μάρκου,, Ι. Χαμπαίος, Το μάθημα της Απαρτιωμένης διδασκαλίας στην Ενδοκρινολογία, γίνεται στα πλαίσια της εσωτερικής Παθολογίας, υπό μορφή παρουσιάσεων συγκεκριμένων περιστατικων, που έχουν καθοριστεί κατά την συγκρότηση του προγράμματος Απαρτιωμένης Διδασκαλίας. Έχει διάρκεια δύο εβδομάδων - 5 ώρες ημερησίως και περιλαμβάνει τα εξής αντικείμενα: Άξονας Υποθάλαμος Υπόφυση Διδασκαλία της Ανατομίας, Φυσιολογίας, φυσιολογικής λειτουργίας του άξονα, έκκριση και δράση ορμονών, διδασκαλία της αλληλορύθμισης με τους περιφερικούς ενδοκρινείς αδένες,νοσολογικές οντότητες που αφορούν τον άξονα (υπολειτουργία-υπερλειτουργία πρωτοπαθής 337

343 ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ/ΠΡΟΛΗΨ Η ΝΟΣΟΥ/ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες δευτεροπαθής, νοσήματα υποθαλάμου, υπόφυσης, αδενώματα υπόφυσης ορμονοπαραγωγά και μη, κλινική εκδήλωση αυτών, ενδοκρινολογία της αναπαραγωγής) Θυρεοειδής αδένας Διδασκαλία της Εμβρυολογίας, Ανατομίας Κυτταρολογίας, Φυσιολογίας, φυσιολογικής λειτουργίας του αδένα, πρόσληψη και μεταβολισμό ιωδίου έκκριση και δράση θυρεοειδικών ορμονών, νοσολογικές οντότητες που αφορούν τον αδένα (υπολειτουργία-υπερλειτουργία, βρογχοκήλη, όζοι θυρεοειδούς, καρκίνος θυρεοειδούς, θυρεοειδίτιδες, θυρεοειδής και κύηση) Μεταβολισμός Ασβεστίου Οστα Παραθυρεοειδείς Διδασκαλία της Ανάπτυξης και ανακατασκευής οστών, ομοιοστασίας Ασβεστίου και Φωσφόρου, υπολειτουργία- υπερλειτουργία παραθυρεοειδών αδένων, ν. Paget, οστεοπόρωση Επινεφρίδια Διδασκαλία της Ανατομίας, Φυσιολογίας, φυσιολογικής λειτουργίας των επινεφριδίων, έκκριση και δράση ορμονών (γλυκοκορτικοειδή αλατοκορτικοειδή κατεχολαμίνες), υπερλειτουργία (σ.cushing), υπολειτουργία (ν. Addison), τυχαιώματα επινεφριδίων, ενδοκρινής υπέρταση Σακχαρώδης Διαβήτης Μεταβολικό σύνδρομο Λιπίδια-Παχυσαρκία Διδασκαλία της Επιδημιολογίας, Ταξινόμησης, Παθογένειας, Διάγνωσης Σακχαρώδη Διαβήτη. Θεραπεία, επιπλοκές οξείες και χρόνιες, υπογλυκαιμία. Γενικά περί λιποπρωτεινών, μεταβολισμός λιποπρωτεινών, πρωτοπαθής, δευτεροπαθής δισλιπιδαιμία, θεραπεία. Γενικά περί παχυσαρκίας και επιπλοκών. 4 ο Έτος, Ζ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 20, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική - (την εβδομάδα) 2 Ε. Γελαστοπούλου, Α. Βανταράκης 338

344 Περιγραφή Βασικές αρχές Προληπτικής Ιατρικής. Επίπεδα πρόληψης. Πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη. Συστηματικός προσυμπτωματικός έλεγχος. Αξιολόγηση διαγνωστικών δοκιμασιών, εφαρμογή της στην Προληπτική Ιατρική. Πρόληψη καρδιοπαθειών, κακοηθών νεοπλασιών στην κοινότητα. Έλεγχος λοιμωδών νοσημάτων στην κοινότητα. Επιδημιολογική επιτήρηση. Βασικές αρχές Προαγωγής της Υγείας. Προγράμματα Προαγωγής Υγείας. Προαγωγή της Υγείας στην κοινότητα, στους χώρους εργασίας, στο σχολείο. Δημόσια Υγεία. Συστήματα υγείας και Πολιτικές Υγείας. ΠΥΡΕΤΟΣ 4 ο Έτος, Ζ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΑΣΙΖΟΜΕΝΗ ΣΤΙΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ - ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ Ώρες Διδασκαλία: -, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική 25 (την εβδομάδα) ECTS Units 4 Διδάσκοντες Χ. Γώγος, Μ. Μαραγκός, Γ. Πάνος, Χ. Καλόφωνος, Κ. Θωμόπουλος, Θ Πέτσας, Κ. Σπυρόπουλος, Π. Πολυχρονόπουλος, Θ. Μακατσώρης, Θ. Παπαδάς, Ν. Μαστρονικολής, Δ. Δουγένης, Ε. Κουρέα, Β. Ζολώτα, Κ. Ασημακόπουλος, Ε. Γελαστοπούλου, Α. Τσαμαντάς, Μ. Σταυρόπουλος, Γ. Αντωνάκης, Α. Αθανασόπουλος, Δ. Καρδαμάκης, Κ. Μάρκου, Α. Συμεωνίδης. Στόχος του μαθήματος είναι η κατανόηση από τον φοιτητή του ορισμού και της διαφορικής διάγνωσης του 339

345 Περιγραφή πυρετού άγνωστης αιτιολογίας, καθώς και των κυριοτέρων ειδικών λοιμώξεων που δεν περιλαμβάνονται στην διδασκαλία των υπολοίπων συστημάτων της απαρτιωμένης διδασκαλίας. Επίσης τις γενικές αρχές ογκολογίας, την αντιμετώπιση του ασθενούς τελικού σταδίου, και τους πλέον σημαντικούς καρκίνους. Περιλαμβάνει τα παρακάτω κεφάλαια: ΛΟΙΜΩΔΗ 1. Πυρετός άγνωστης αιτιολογίας 2. Σήψη 3. Λοιμώξεις αναπνευστικού 4. Ουρολοιμώξεις 5. Λοιμώξεις δέρματος / μαλακών μορίων 6. Ενδαγγειακές λοιμώξεις 7. Ικτεροαιμορραγική σπειροχαίτωση 8. Βρουκέλλωση Διδάσκοντες: X. Μπασιάρης, Χ. Γώγος, Μ. Μαραγκός, Γ. Πάνος, Ε. Πολυζωγοπούλου, Σ. Γιαλή ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ 1. Εισαγωγή και παρουσίαση των δύο περιστατικών προβλήματα των ασθενών: α) Κοιλιακά άλγη, καχεξία, αναιμία, όγκος κοιλίας β) Αιμόπτυση, βράγχος φωνής, θωρακικός πόνος, επιληψία Χ. Καλόφωνος 2. Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με όγκο κοιλίας αντιμετώπιση ικτερικού συνδρόμου ERCP Κ. Θωμόπουλος 3. Αντιμετώπιση πόνου και λοιπών συμπτωμάτων υποστήριξη ασθενούς Μ. Καρανικόλας 4. Αντιμετώπιση του ασκίτη και των ηλεκτρολυτικών διαταραχών Χρ. Τριάντος 5. Ακτινολογική διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς Θ. Πέτσας 340

346 6. Επεμβατική Ακτινολογία στην Ογκολογία: Δυνατότητες και προοπτικές Δ. Σιαμπλής 7. Δύσπνοια Αιμόπτυση ασθενών με καρκίνο: Διαγνωστική προσέγγιση Υποστήριξη. Κ. Σπυρόπουλος 8. Νευρολογικά προβλήματα ασθενών με καρκίνο Π. Πολυχρονόπουλος 9. Παρανεοπλασματικά σύνδρομα Θ. Μακατσώρης 10. Βράγχος φωνής διαγνωστική προσέγγιση ασθενών με νεοπλασίες κεφαλής τραχήλου Θ. Παπαδάς 11. Όγκοι κεφαλής και τραχήλου καρκίνος ρινοφάρυγγα Στ. Ναξάκης 12. Αρχές θεραπευτικής προσέγγισης όγκων κεφαλής τραχήλου Ν. Μαστρονικολής 13. Όγκοι θώρακος: χειρουργική σταδιοποίηση και αντιμετώπιση 14. Παθογένεια ιστολογικοί τύποι και προγνωστικοί παράγοντες στον καρκίνο των πνευμόνων. Κ. Κουρέα 15. Θεραπεία όγκων θώρακος Θ. Μακατσώρης 16. Επικοινωνία και πληροφόρηση ογκολογικών ασθενών Γ. Οικονόμου 17. Αρχές Καρκινογένεσης Β. Ζολώτα 18. Βιολογία Καρκινικού Κυττάρου και Γονιδιακές Θεραπείες Α. Αθανασιάδου 19. Διαγνωστική και Θεραπευτική προσέγγιση ασθενών με καρκίνο Χ. Καλόφωνος 20. Επείγοντα προβλήματα στην Ογκολογία 341

347 Α. Ονιεναδούμ 21. Λοιμώξεις σε ογκολογικούς ασθενείς και ασθενείς τελικού σταδίου Μ. Μαραγκός 22.Ψυχιατρικές διαταραχές ογκολογικών ασθενών: πρόληψη, διάγνωση, αντιμετώπιση Κ. Ασημακόπουλος 23.Αρχές Επιδημιολογίας και Πρόληψης του Καρκίνου Ε. Γελαστοπούλου 24. Όγκοι πεπτικού: Διαγνωστική προσέγγιση Κλινική εικόνα Κ. Θωμόπουλος 25. Παθογένεια και προγνωστικοί παράγοντες όγκων στομάχου και παχέος εντέρου. Α. Τσαμαντάς 26. Όγκοι πεπτικού: χειρουργική προσέγγιση Μ. Σταυρόπουλος 27. Μεταστασεκτομές: Ναι ή Όχι και σε ποιους όγκους; 28. Όγκοι πεπτικού: Συντηρητικές θεραπείες Ά. Κούτρας 29. Γυναικολογικοί όγκοι: Διαγνωστική Θεραπευτική προσέγγιση Γ. Αντωνάκης 30. Όγκοι Ουροποιητικού: Διαγνωστική - θεραπευτική προσέγγιση Α. Αθανασόπουλος 31. Αρχές Ακτινοθεραπείας όγκων ουροποιο-γεννητικού συστήματος και οστικών μεταστάσεων Δ. Καρδαμάκης 32. Όγκοι ενδοκρινικού συστήματος Κ. Μάρκου 33. Μόρφωμα μαστού: διαγνωστική προσέγγιση σταδιοποίηση Κλινική εικόνα καρκίνου 34. Παθογένεια καρκίνου του μαστού προγνωστικοί παράγοντες 35. Αρχές χειρουργικής προσέγγισης όγκων μαστού 36. Αρχές Ακτινοθεραπείας Καρκίνου Μαστού 342

348 Δ. Καρδαμάκης 37. Αρχές συστηματικής θεραπείας καρκίνου μαστού Χ. Καλόφωνος 38. Αναιμία χρόνιας νόσου Α. Συμεωνίδης 39. Επιδημιολογία Διαγνωστική προσέγγιση αιματολογικών κακοηθειών Α. Σπυριδωνίδης 40. Βασικές Αρχές θεραπευτικής προσέγγισης αιματολογικών κακοηθειών Α. Συμεωνίδης 41. Ολιστική προσέγγιση ασθενούς Διλήμματα Συμπεράσματα Χ. Καλόφωνος ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ HIV-AIDS (επιδημιολογία κλινική εικόνα θεραπεία) Πυρετός αγνώστου αιτιολογίας Λοιμώξεις: ΚΝΣ, Αναπνευστικού (ανωτέρου-κατωτέρου),ουροποιητικού Νοσοκομειακές λοιμώξεις εμπύρετος ουδετεροπενία Ζωονόσοι (λεισμανίαση λεπτοσπείρωση βρουκέλλωση) Λοιμώξεις ενδαγγειακών καθετήρων Λοιμώξεις σε ανοσοκατασταλμένους Ρικετσιώσεις Σύνδρομο σήψης Αντιμικροβιακά ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ - ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙ ΚΗ Ώρες 4 ο Έτος, Ζ Εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική 30 (την εβδομάδα) 343

349 ECTS Units Διδάσκοντες 4 Ε. Χρόνη, Π. Πολυχρονόπουλος, Ι. Ελλούλ, Δ. Κωνσταντίνου, Γ. Γκατζούνης, Κ. Κωνσταντογιάννης, Β. Π αναγιωτόπουλος Περιγραφή Διδάσκεται από τα Μέλη ΔΕΠ της Νευρολογικής κλινικής (Ε. Χρόνη, Π. Πολυχρονόπουλος και Ι. Ελλούλ) και της Νευροχειρουργικής κλινικής (Δ. Κωνσταντίνου, Γ. Γκατζούνης, Κ. Κωνσταντογιάννης, Β. Παναγιωτόπουλος). Διάρκεια μαθημάτων 6 ημέρες. Οι διαφάνειες των μαθημάτων είναι στη διάθεση των φοιτητών (e-class) και αποτελούν οδηγό μελέτης. Για την επιτυχία στην εξέταση απαιτείται συστηματική μελέτη ενός από τα συγγράμματα που έχουν προταθεί στο σύστημα Εύδοξος. Στόχοι : Αδρή ανατομία και φυσιολογία νευρικού συστήματος που περιλαμβάνει εγκέφαλο νωτιαίο μυελό, ρίζες, κρανιακά και λοιπά περιφερικά νεύρα καθώς και μυς. Νευρολογικοί όροι- σημειολογία συνήθη συμπτωματολογία. Κύριες διαγνωστικές εξετάσεις και τα ευρήματα τους όπως οσφυονωτιαία παρακέντηση (εξέταση ΕΝΥ), μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού, ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ηλεκτρομυογράφημα, βιοψία νεύρου μυός. Διδακτέα ύλη Νευρολογίας Αναλυτικά θα διδαχθούν οι συχνότερες, οι δυνητικώς θεραπεύσιμες καθώς και παθήσεις πρότυπα στις διάφορες κατηγορίες νευρολογικών νοσημάτων. Ειδικότερα: απομυελινωτικές παθήσεις ΚΝΣ (σκλήρυνση κατά πλάκας), επιληπτικά σύνδρομα, εξωπυραμιδικά νοσήματα (νόσος Πάρκινσον), άνοιες και άλλα εκφυλιστικά νοσήματα όπως η νόσος του κινητικού νευρώνα, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, κεφαλαλγίες (ημικρανία, κεφαλαλγία τάσεως), νευροπάθειες (μηχανικές μόνο- και πολυνευροπάθειες), παθήσεις κρανιακών συζυγιών, μυασθένεια, μυοπάθειες. 344

350 Διδακτέα ύλη Νευροχειρουργικής Α. Ασθενής με ημιπάρεση 1. Πειστικές βλάβες νωτιαίου μυελού Β. Ασθενής με διαταραχή συνείδησης 1.Εισαγωγή-διαταραχές εγρήγορσης συνείδησης 2. Ενδοκρανιακή υπέρταση-ενδοκρανιακοί όγκοι 3. Υπαραχνοειδής αιμορραγία (Ανευρύσματα-Αγγειώματα) Γ. Ασθενής με διαταραχή κινητικότητας 1. Χειρουργική θεραπεία εξωπυραμιδικών νοσημάτων Μαθήματα Τραύματος 1. Τραύμα κεφαλής 2. Ενδοκρανιακή υπέρταση-κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις Η εξέταση είναι προφορική ή γραπτή και η τελική βαθμολογία προκύπτει κατά 80% από το βαθμό στη νευρολογία και 20% από το βαθμό στη νευροχειρουργική. Προϋπόθεση ώστε να θεωρηθεί επιτυχής η εξέταση είναι η φοιτήτρια/ο φοιτητής να έχει βαθμολογηθεί με 3 (τρία) τουλάχιστον σε καθένα από τα δύο μέρη (Νευρολογία και Νευροχειρουργική) και τελικό βαθμό 5. Δηλαδή δεν μπορεί να περάσει φοιτήτρια/φοιτητής με βαθμό 10 στη Νευρολογία και 2 στη Νευροχειρουργική. Προγραμματισμένες εξετάσεις : μετά την ολοκλήρωση των μαθημάτων, στην εξεταστική Φεβρουαρίου και στην εξεταστική 345

351 Σεπτεμβρίου. Για τους φοιτητές επί πτυχίο υπάρχει επιπλέον η δυνατότητα εξέτασης στην εξεταστική Ιουνίου. ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Ζ εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική 35 (την εβδομάδα) 4 K. Aσημακόπουλος, Φ. Γουρζής, Α. Κατριβάνου, Ο. Ανδρεοπούλου Σκοπός του μαθήματος είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές τις βασικές γνώσεις που απαιτούνται ώστε (α) να γνωρίσουν όλο το κύριο νοσολογικό φάσμα της Ψυχιατρικής, που εκτείνεται από τις κοινές και ήπιες ψυχικές διαταραχές, οι οποίες αντιμετωπίζονται κυρίως στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, έως τις σπανιότερες και πλέον σοβαρές ψυχικές διαταραχές, οι οποίες έχουν ανάγκη νοσηλείας σε ψυχιατρικές κλινικές, και (β) να είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν τις κοινές ψυχικές διαταραχές σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, καθώς και να διευρύνουν τις κλινικές τους δεξιότητες και στάσεις απέναντι στους ψυχιατρικούς ασθενείς. Η διδακτέα ύλη αντιστοιχεί στα γνωστικά αντικείμενα όπως καταγράφονται στο κείμενο της Συμφωνίας για την Διαπανεπιστημιακή Εναρμόνιση της Ψυχιατρικής Εκπαίδευσης στη χώρα μας που εκπονήθηκε από το Ελληνικό Κολλέγιο Ακαδημαϊκής Ψυχιατρικής. Γνωστικά Αντικείμενα Ο κατάλογος των προτεινομένων επιμέρους γνωστικών αντικειμένων κατά την διάρκεια της διδασκαλίας του μαθήματος της Ψυχιατρικής έχει ως εξής: Γενικό μέρος Αντικείμενο της Ψυχιατρικής: Γενική θεώρηση Ψυχικές λειτουργίες και διαταραχές τους Ψυχιατρική εξέταση και ψυχιατρικό ιστορικό Ψυχιατρική διάγνωση και σύγχρονα ταξινομικά συστήματα 346

352 Αναπτυξιακά στάδια και ψυχολογικοί αμυντικοί μηχανισμοί Ψυχιατρική και βιολογικές επιστήμες Ψυχιατρική, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία και άλλες Ανθρωπιστικές επιστήμες Ψυχιατρική νοσολογία Οργανικές ψυχιατρικές διαταραχές Διαταραχές από τη χρήση ουσιών Σχιζοφρένεια και άλλες ψυχωσικές διαταραχές Κατάθλιψη, δυσθυμία, διπολική διαταραχή, κυκλοθυμία Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, διαταραχή πανικού, αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, ειδικές φοβίες, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχές οφειλόμενες στο stress και άλλες συναφείς διαταραχές Ψυχικές διαταραχές σε σωματικές νόσους και διαταραχές σχετιζόμενες με σωματικούς παράγοντες Διαταραχές πρόσληψης τροφής Διαταραχές ύπνου Σεξουαλικές δυσλειτουργίες και ψυχοσεξουαλικές διαταραχές Διαταραχές της προσωπικότητας και διαταραχές των παρορμήσεων Γενική ψυχοπαθολογία της παιδικής ηλικίας (όρια ψυχικής υγείας, αγχώδεις, συναισθηματικές, ψυχωσικές και άλλες διαταραχές) Αναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής ηλικίας και νοητική υστέρηση Ψυχιατρικές διαταραχές της εφηβικής ηλικίας Ψυχιατρική θεραπευτική Βιολογικές θεραπείες Ψυχοθεραπείες Ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις Ειδικά θέματα Επείγουσα Ψυχιατρική 347

353 Διασυνδετική-Συμβουλευτική Ψυχιατρική Ψυχογηριατρική Διαπολιτισμική Ψυχιατρική Κοινωνική Ψυχιατρική και επιδημιολογία των ψυχικών διαταραχών Δημόσια υγεία και Ψυχιατρική, σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας (Ψυχιατρική στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα ψυχικής υγείας, ψυχιατρική πρόληψη) Στοιχεία Ψυχιατροδικαστικής Βία και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά Ψυχολογικές δοκιμασίες και παρακλινικές εξετάσεις στην Ψυχιατρική Ερευνητική τεκμηρίωση στην Ψυχιατρική ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Περιγραφή 4 ο Έτος, Ζ Εξάμηνο (Υποχρεωτικό) Διδασκαλία: -, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική 45 (την εβδομάδα) 4 Γ. Αντωνάκης, Γ. Δεκαβάλας, Α. Καπώνης, Ν. Γεωργόπουλος, Γ. Ανδρουτσόπουλος, Γ. Μιχαήλ, Β. Παπαδόπουλος Σκοπός του μαθήματος είναι η εκμάθηση της παθοφυσιολογίας του γεννητικού συστήματος της γυναίκας, καθώς και η συντηρητική και η εγχειρητική αντιμετώπιση των ασθενειών του. Επίσης η εκμάθηση της φυσιολογίας της κύησης, του τοκετού και της λοχείας, καθώς και η αντιμετώπιση των ιατρικών προβλημάτων και των επιπλοκών που είναι δυνατόν να παρατηρηθούν κατά τη διάρκειά τους. Απαρτιωμένη διδασκαλία: 1. Φυσιολογική κύηση: Φυσιολογικές μεταβολές κατά την κύηση, Φάρμακα & κύηση, Υπερέμεση της κύησης, Εμβρυοπλακουντιακή μονάδα, Παράταση κύησης, Σακχαρώδης διαβήτης της κύησης. 2. Αιμορραγία 1ου τριμήνου: Αυτόματες εκτρώσεις, Εξωμήτρια κύηση, Τροφοβλαστική νόσος. 348

354 3. Υπέρταση κατά την κύηση: Προεκλαμψία-Εκλαμψία, Ενδομήτρια καθυστέρηση ανάπτυξης, Υπέρταση και κύηση 4. Μέγεθος μήτρας που δεν αντιστοιχεί με την ηλικία κύησης: Πολύδυμος κύηση, Υδράμνιο, Ολιγάμνιο, Εμβρυϊκές ανωμαλίες, Παθολογικός καρυότυπος, Εμβρυϊκός θάνατος. 5. Αιμορραγία 3ου τριμήνου: Αποκόλληση πλακούντα, Προδρομικός πλακούντας, Προδρομικά αγγεία, Ισοανοσοποίηση (ΑΒΟ, Rh). 6. Πρόωρος τοκετός: Πρόωρη ρήξη υμένων, Λοιμώξεις κατά την κύηση 7. Εμβρυϊκή δυσχέρεια: Εμβρυϊκή υποξία, Τραύμα κατά τον τοκετό. 8. Φυσιολογικός τοκετός. 9. Παρακολούθηση τοκετού-μη φυσιολογικός τοκετός: Ανώμαλη πρόοδος, Ανώμαλες προβολές, Επεμβατικός τοκετός, Καισαρική τομή, Ρήξη μήτρας, Εμβολή εξ αμνιακού υγρού, Μητρική θνησιμότητα, Πρόκληση τοκετού. 10. Λοχεία: Φυσιολογική λοχεία, Λοιμώξεις (Ενδομητρίτιδα, ουρολοίμωξη, διαπύηση της περινεοτομίας), Σύνδρομο Sheehan, Ρήξεις περινέου, Φλεβική θρόμβωση, Ψυχιατρικές διαταραχές, Λοιμώξεις του μαστού (Μαστίτιδα, απόστημα), Θυρεοειδίτιδα της λοχείας. 11. Αιμορραγίες της λοχείας: Διαταραχές πηκτικότητας, Κατακράτηση πλακούντα, Ατονία μήτρας, Εκστροφή μήτρας. 12. Οξύ πυελικό άλγος: Εξωμήτριος κύηση, Λοιμώξεις, Οξεία σαλπιγγίτιδα, Νεοπλάσματα των ωοθηκών, Κύστη ωοθήκης (ρήξη, αιμορραγία, συστροφή), Μη Γυναικολογικές Αιτίες. 13. Χρόνιο πυελικό άλγος: Ενδομητρίωση, Δυσμηνόρροια, Λοιμώξεις, Δυσπαρεύνεια, Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, Μη Γυναικολογικές Αιτίες, Ψυχιατρικές διαταραχές. 14. Κολπική υπερέκκριση: Τραχηλίτιδα, Αιδοιοκολπίτιδα, Συρίγγια, Ξένο σώμα, Λοιμώξεις, Νεόπλασμα κόλπου. 15. Πυελική μάζα: Ινομυώματα, Αδενομύωση, Ενδομητρίωμα, Νεοπλάσματα των ωοθηκών, Μη Γυναικολογικές Αιτίες, Κύηση, Εξωμήτριος κύηση, Νεοπλάσματα μήτρας. 16. Υπογονιμότητα: Ενδοκρινικές διαταραχές, Ανδρικός παράγοντας, Σαλπιγγικός παράγοντας, Διαταραχές ωοθυλακιορρηξίας, Ενδομητρίωση, Ανοσολογικά αίτια, Ανεξήγητη. 17. Αντισύλληψη: Αντισυλληπτικά δισκία, Μέθοδοι φραγμού, Ενδομήτρια σπειράματα, Εκλεκτική διακοπή 349

355 κύησης, Μέθοδος ρυθμού, Διακεκομμένη συνουσία, Στειροποίηση (απολίνωση σαλπίγγων, απολίνωση σπερματικών πόρων), Τεχνικές μετά την συνουσία. 18. Αμηνόρροια & Ολιγομηνόρροια: Εμμηνόπαυση, Καθυστέρηση ήβης, Πρωτοπαθής αμηνόρροια, Δευτεροπαθής αμηνόρροια (κύηση, Χρωμοσωμικές Ανωμαλίες, Πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια), Ανωοθυλακιορρηκτικές διαταραχές, Ενδοκρινικές διαταραχές, Προλακτίνωμα, Φάρμακα, Απώλεια βάρους, Ψυχιατρικά νοσήματα. 19. Ανώμαλη αιμορραγία από το γεννητικό σύστημα: Νεοπλάσματα τραχήλου, Νεοπλάσματα μήτρας, Νεοπλάσματα κόλπου, Πρώιμη ήβη, Ατροφική κολπίτιδα, Δυσλειτουργική μητρορραγία, Ξένο σώμα, Αιμορραγία 1ου τριμήνου, Εμμηναρχή. 20. Χαλάρωση πυελικού εδάφους: Πρόπτωση μήτρας, Ακράτεια από προσπάθεια, Κυστεοκήλη, Ορθοκήλη, Ουρηθροκήλη. 21. Δερματικές βλάβες των έξω γεννητικών οργάνων: Κύστη βαρθολινείου, Κονδυλώματα, Έρπης, Δυστροφία & Καρκίνος αιδοίου, Αιδοιίτιδα, Κνησμός. 22. Ανώμαλη τραχηλική κυτταρολογία:test Παπανικολάου, Καρκίνος τραχήλου, Λοιμώξεις. 23. Ογκίδιο μαστού & Μαστοδυνία: Καρκίνος, Ινοκυστική νόσος, Γυναικομαστία, Φλεγμονή & Απόστημα. ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ Ώρες ECTS Units Διδάσκοντες Σκοπός Περιγραφή 4 ο Έτος, Ζ εξάμηνο (υποχρεωτικό) Διδασκαλία: 50, Εργαστήριο -, Φροντιστήριο -, Κλινική 45 (την εβδομάδα) 4 Α. Βαρβαρήγου, Β. Γκρέκα-Σπηλιώτη, Μ. Ανθρακόπουλος, Α. Καρατζά, Ξ. Σινωπίδης, Γ. Δημητρίου, Δ. Χρυσής Η θεωρητική κατάρτιση των φοιτητών της Ιατρικής σε βασικά θέματα Παιδιατρικής Η απόκτηση εκ μέρους των φοιτητών της Ιατρικής των βασικών γνώσεων που απαιτούνται για κάθε ιατρό στα θέματα Παιδιατρικής όσον αφορά την διάγνωση και θεραπεία πασχόντων νεογνών, βρεφών και παιδιών. 1. Λοιμωξιολογία 350

356 - Εμβολιασμοί - Πυρετός: Διαφορική διάγνωση, εργαστηριακή διερεύνηση, αντιμετώπιση - Μικροβιαιμία / Σηψαιμία / Μηνιγγίτιδα - Εξανθηματικά και μη εξανθηματικά λοιμώδη νοσήματα (ιογενή, μικροβιακά, v. Kawasaki, κλπ) - Λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού (κοινό κρυολόγημα, φαρυγγοαμυγδαλίτιδα, μέση πυώδης ωτίτιδα, ρινοπαραρρινοκολπίτιδα, λεμφαδενίτιδα (EBV, CMV, κλπ) - Λοιμώξεις κατώτερου αναπνευστικού - Γαστρεντερίτιδα - Αφυδάτωση - Φυματίωση - Ανοσοανεπάρκεια 2. Νεογνολογία - Φυσική εξέταση νεογνού - Ανάνηψη νεογνού, περιγεννητική ασφυξία, κακώσεις κατά τον τοκετό - Σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας - Σύνδρομα διαφυγής αέρα - Σύνδρομο εισρόφησης μηκωνίου, συγγενής διαφραγματοκήλη - Λοιμώξεις, πρώιμη και όψιμη νεογνική σηψαιμία - Πνευμονική υπέρταση - Νεογνικός ίκτερος, αναιμία - Διατροφή - Μεταβολικές διαταραχές, σπασμοί - Συγγενείς λοιμώξεις 3. Ενδοκρινολογία - Φυσιολογική και παθολογική ψυχοκινητική ανάπτυξη - Χρωματοσωμικές ανωμαλίες - Φυσιολογική και παθολογική σωματική ανάπτυξη: Μέρος Α - Φυσιολογική και παθολογική σωματική ανάπτυξη: Μέρος Β - Μεταβολισμός ασβεστίου 351

357 - Σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι και τύπου ΙΙ- Διαβητική κετοξέωση - Φυσιολογική και παθολογική ήβη - Φυσιολογική και παθολογική λειτουργία επινεφριδίων - Φυσιολογική και παθολογική λειτουργία θυρεοειδούς και παραθυρεοειδών αδένων - Φυσιολογική και παθολογική λειτουργία υπόφυσης - Μεταβολικά νοσήματα 4. Νευρολογία-Το οξέως πάσχον παιδί - Κώμα - Πυρετικοί και μη πυρετικοί σπασμοί - Υποτονικό Βρέφος - Δηλητηριάσεις 5. Πνευμονολογία - Αλλεργικές παθήσεις - Άσθμα - Λαρυγγίτιδα Βρογχιολίτιδα- Διφθερίτιδα - Εισρόφηση ξένου σώματος - Κυστική ίνωση 6. Καρδιολογία - Φυσική εξέταση (φύσημα- κυάνωση) - Καρδιακή Ανεπάρκεια - Κυανωτικές και ακυανωτικές συγγενείς καρδιοπάθειες 7. Κοιλιακό άλγος Συγγενείς ανωμαλίες πεπτικού - Οξύ κοιλιακό άλγος - Συγγενείς ανωμαλίες πεπτικού 8. Ουροποιητικό σύστημα - Πυουρία - Αιματουρία Λευκωματουρία - Ουρολοιμώξεις - Συγγενείς ανωμαλίες ουροποιητικού 9. Αιματολογία- Ογκολογία 352

358 - Υπόχρωμη μικροκυτταρική αναιμία - Σιδηροπενική, Μεσογειακή, δρεπανοκυτταρική αναιμία - Λοιπές αιμολυτικές αναιμίες - Απλαστική αναιμία - Θρομβοπενίες - Λευχαιμίες - Λεμφώματα 10. Ρευματικά Νοσήματα - Αρθραλγία- Αρθρίτιδα Η βαθμολογική αξιολόγηση των φοιτητών για το μάθημα της Παιδιατρικής πραγματοποιείται με γραπτές εξετάσεις. Οι γραπτές εξετάσεις πραγματοποιούνται με βάση το Πρόγραμμα Σπουδών της Ιατρικής Σχολής και περιλαμβάνουν ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Η βαθμολογία είναι της κλίμακας 0 έως

359 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ 354

360 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Τα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) αποσκοπούν στην προαγωγή της γνώσης και στην ανάπτυξη της έρευνας και οδηγούν στην απονομή διδακτορικού διπλώματος. Η χρονική διάρκεια, η οποία διαφοροποιείται από κλάδο σε κλάδο, ορίζεται στο οικείο πρόγραμμα και δεν μπορεί να είναι μικρότερη από έξι (6) διδακτικά εξάμηνα. Τα Π.Μ.Σ. προβλέπουν πριν την απονομή διδακτορικού διπλώματος τη δυνατότητα απονομής μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης. Η χρονική διάρκεια για την απονομή του διπλώματος αυτού ορίζεται στο πρόγραμμα και δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τέσσερα (4) διδακτικά εξάμηνα. Ο κανονισμός μεταπτυχιακών σπουδών μπορεί να προβλέπει ως απαραίτητη προϋπόθεση για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής την προηγούμενη λήψη του αντίστοιχου μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης. Πληροφορίες για τα Π.Μ.Σ του Τμήματος, διατίθενται στον ιστότοπο στη σελίδα «Εκπαίδευση». Τα Π.Μ.Σ. που έχουν εγκριθεί και λειτουργούν στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών είναι τα ακόλουθα: Α. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στη δημόσια υγεία Το Π.Μ.Σ. στοχεύει στη παροχή υψηλού επιπέδου μεταπτυχιακής εκπαίδευσης σε πτυχιούχους ΑΕΙ και ΤΕΙ, στο γνωστικό αντικείμενο της Δημόσιας Υγείας, και περιλαμβάνει τη μελέτη των σημαντικότερων σύγχρονων προβλημάτων Δημόσιας Υγείας, τη μελέτη των τρόπων πρόληψης και αντιμετώπισής τους κυρίως σε επίπεδο κοινωνικών ομάδων. Τα προβλήματα αυτά αφορούν πρωτίστως το φυσικό περιβάλλον (π.χ. υδάτινο περιβάλλον, αέρας, μόλυνση φυσικού περιβάλλοντος, τρόφιμα), το κοινωνικό περιβάλλον (π.χ. κοινωνικές συμπεριφορές, συνθήκες διαβίωσης) και την ανθρώπινη γνώση και συμπεριφορά σε θέματα που αφορούν την υγεία στον εργασιακό χώρο. Βασικός στόχος του προτεινόμενου Π.Μ.Σ. είναι να εκπαιδεύσει απόφοιτους επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων στα πεδία του σχεδιασμού, υλοποίησης και αξιολόγησης προγραμμάτων και δράσεων της Δημόσιας Υγείας. Το Π.Μ.Σ. απονέμει Μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) με τίτλο «Δημόσια Υγεία» στις εξής κατευθύνσεις: α) Περιβάλλον β) Κοινωνική Ιατρική 355

361 Στο Π.Μ.Σ., λόγω της ευρύτητας και της διεπιστημονικότητας του αντικειμένου της Δημόσιας Υγείας, γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι Α.Ε.Ι. (Πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι.) της ημεδαπής ή ομοταγών αναγνωρισμένων από το ΔΟΑΤΑΠ ιδρυμάτων της αλλοδαπής συναφούς γνωστικού αντικείμενου. (Πληροφορίες: κ. Π. Ψαρρά τηλ , Β. Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ιατρική Φυσική Αντικείμενο του συγκεκριμένου ΔΠΜΣ είναι η εξειδίκευση πτυχιούχων ή διπλωματούχων συναφών Επστημών στις Εφαρμογές της Φυσική και της Τεχνολογίας στην Ιατρική, ώστε να μπορούν να συμβάλουν στην προαγωγή της υγείας και στην ανάπτυξη της έρευνας. Το ΔΠΜΣΙΦ οδηγεί στην απονομή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην Ιατρική Φυσική. Στο πρόγραμμα γίνονται δεκτοί, μετά από ανοικτή προκήρυξη και επιλογή πτυχιούχοι Τμημάτων Φυσικής, Ιατρικής, πτυχιούχοι Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών, Τμημάτων Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών των Πανεπιστημίων της ημεδαπής και ομοταγών αναγνωρισμένων ιδρυμάτων της αλλοδαπής των οποίων το πτυχίο/δίπλωμα έχει αναγνωρισθεί από το Δ.Ο.Α.Τ.Α.Π. (Πληροφορίες: κ.κ. Γ. Θούα τηλ και Γ. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Εφαρμογές των Βασικών Ιατρικών Επιστημών Το πρόγραμμα στοχεύει στην παροχή υψηλού επιπέδου μεταπτυχιακής εκπαίδευσης για την κατανόηση της μοριακής βάσης των νοσημάτων του ανθρώπου και την εφαρμογή των αποτελεσμάτων της βασικής έρευνας στην κλινική πρακτική, με αξιοποίηση των γνώσεων και εμπειριών των μελών ΔΕΠ του Τμήματος αλλά και με συμμετοχή ειδικών εμπειρογνωμόνων και διακεκριμένων επιστημόνων από άλλα ΑΕΙ ή ιδρύματα της χώρας αλλά και από το εξωτερικό. Η παροχή της κατάλληλης θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης για την δημιουργία εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού ικανού να ασχοληθεί υπεύθυνα με την οργάνωση, 356

362 διεκπεραίωση και περαιτέρω ανάπτυξη υπηρεσιών βιοϊατρικής αναμένεται να έχει αλυσιδωτές, άμεσες ή έμμεσες θετικές επιπτώσεις στο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο ανάπτυξης της χώρας, όπως είναι: Η αύξηση του δυναμικού έρευνας και η μεταφορά και ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής στη χώρα. Η διευκόλυνση της εγκατάστασης εξειδικευμένων υπηρεσιών υψηλού επιπέδου σε Νοσηλευτικά Ιδρύματα. Η αντιμετώπιση των σχετικών προβλημάτων εντός της χώρας και η αποφυγή μετάβασης των ασθενών στο εξωτερικό. Η βράχυνση του χρόνου νοσηλείας ή απουσίας από την εργασία/οικογενειακή εστία ως συνέπεια της αποτελεσματικότερης παροχής υπηρεσιών. Η συμμετοχή του παραγωγικού δυναμικού της χώρας στην υποστήριξη των δραστηριοτήτων εξειδίκευσης, μέσω της παραγωγής και προμήθειας εξοπλισμού και αναλωσίμων υλικών. Το πρόγραμμα προβλέπει ένα κύκλο σπουδών (τέσσερα διδακτικά εξάμηνα) στις ακόλουθες έξι κατευθύνσεις: 1) Φαρμακοκινητική/Τοξικολογία 2) Μοριακή Γενετική/Κυτταρογενετική 3) Παθοβιοχημεία 4) Νευροεπιστήμες 5) Μοριακή Ανατομική και οδηγεί στην απόκτηση διπλώματος ειδίκευσης στις Εφαρμογές των Βασικών Ιατρικών Επιστημών. Μετά την απόκτηση Μεταπτυχιακού Τίτλου Ειδίκευσης επιλέγονται κατόπιν αξιολόγησης, όσοι επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους για απόκτηση Διδακτορικού Διπλώματος. Η ελάχιστη χρονική διάρκεια για την απονομή διδακτορικού ορίζεται σε 357

363 έξι τουλάχιστον διδακτικά εξάμηνα. Η διαδικασία αξιολόγησης, και οι εν γένει υποχρεώσεις των υποψηφίων διδακτόρων καθορίζονται από τον Κανονισμό Σπουδών. Στο πρόγραμμα μετά από αξιολόγηση από ειδική επιτροπή γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι της ημεδαπής ή ανεγνωρισμένων ΑΕΙ της αλλοδαπής απόφοιτους Σχολών Ιατρικής, Επιστημών Ζωής, Θετικών Επιστημών και Πολυτεχνικών καθώς και πτυχιούχοι ΤΕΙ Τμημάτων συναφών με τις Βιοϊατρικές Επιστήμες, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις του άρθρου 5, παράγραφος 13, του Ν. 2916/ (Πληροφορίες: κ.κ. Ε. Σκλίβα τηλ ) και Δ. Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Πληροφορική Επιστημών Ζωής» Το ΔΜΠΣ-ΠΕΖ στοχεύει στην παροχή υψηλού επιπέδου μεταπτυχιακής εκπαίδευσης στην Πληροφορική Επιστημών Ζωής με προοπτικές τόσο στον ακαδημαϊκό όσο και στο χώρο των εφαρμογών. Οι απόφοιτοι θα δύνανται να διενεργούν αυτοδύναμη ακαδημαϊκή έρευνα στον τομέα της ΠΕΖ και να επιλύουν προβλήματα των επιστημών ζωής με την ανάπτυξη πρωτότυπων πληροφορικών εργαλείων (βάσεις δεδομένων, μοντέλα, λογισμικά απόκτησης, ανάλυσης και απεικόνισης δεδομένων κα.), συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του επιστημονικού πεδίου και στην ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, ερευνητικών, υγειονομικών, τεχνολογικών και κοινωνικών αναγκών με τελικό αποτέλεσμα την ουσιαστική συμβολή στην ανάπτυξη της χώρας, στα πλαίσια των διεθνών εξελίξεων του νέου αυτού υβριδικού επιστημονικού τομέα και των εφαρμογών του. Το ΔΠΜΣ οδηγεί στην απονομή: Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.) στην «Πληροφορική Επιστημών Ζωής» με κατευθύνσεις: α. Βιοπληροφορική β. Νευροπληροφορική γ. Ιατρική Πληροφορική Στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι Τμημάτων Βιο-Επιστημών (Ιατρική, Βιολογία, Φαρμακευτική, Νοσηλευτική, Χημεία κλπ), Τμημάτων σχετικών με την Πληροφορική καθώς και συναφών Τμημάτων Πανεπιστημίων και ΤΕΙ της ημεδαπής και ομοταγών αναγνωρισμένων ιδρυμάτων της αλλοδαπής, των οποίων το πτυχίο έχει αναγνωριστεί από το ΔΟΑΤΑΠ. 358

364 Η χρονική διάρκεια για την απονομή του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης ορίζεται σε τέσσερα (4) τουλάχιστον διδακτικά εξάμηνα και ως ανώτατο όριο για την απόκτηση Μ.Δ.Ε. ορίζονται τα έξι (6) διδακτικά εξάμηνα. (Πληροφορίες: κα Β. Ράπτη, τηλ και ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Εκπόνηση Διδακτορικής Διατριβής στο Τμήμα Ιατρικής Αντικείμενο Απονομή Διδακτορικού Διπλώματος γίνεται σε πτυχιούχους Τμημάτων Ιατρικής αλλά και ππτυχιούχους ισοτίμων και αναγνωρισμένων συναφών Τμημάτων της χώρας ή της αλλοδαπής, κυρίως θετικής κατεύθυνσης. Σκοπός Βασικός σκοπός είναι η προετοιμασία για την απόκτηση διδακτορικών διπλωμάτων, που θα δίνουν στους κατόχους τους τη δυνατότητα αυτοδύναμης προαγωγής της ιατρικής έρευνας και θα συμβάλλουν στην ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, ερευνητικών και υγειονομικών αναγκών της χώρας, στο πλαίσιο της συνεχώς και ταχέως μεταβαλλόμενης και εξελισσόμενης Ιατρικής Επιστήμης και Τεχνολογίας. Διαδικασία Επιλογής Οι υποψήφιοι υποβάλλουν κατά τη διάρκεια κάθε ακαδ. έτους σχετική αίτηση στη Γραμματεία του Τμήματος Ιατικής. Στην αίτηση αναγράφεται ο προτεινόμενος τίτλος, η προτεινόμενη γλώσσα εκπόνησης και ο προτεινόμενος επιβλέπων της Διδακτορικής Διατριβής. (Πληροφορίες: κα. Γ. Θούα, τηλ ) 359

365 ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ Open eclass Η πλατφόρμα Open eclass είναι ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Μαθημάτων. Αποτελεί την πρόταση του Ακαδημαϊκού Διαδικτύου GUnet για την υποστήριξη των Υπηρεσιών Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης. Βασική επιδίωξη της πλατφόρμας είναι η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών και η εποικοδομητική χρήση του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η εισαγωγή της Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης δίνει νέες δυνατότητες στην εκπαίδευση, προσφέροντας ένα μέσο αλληλεπίδρασης και συνεχούς επικοινωνίας εκπαιδευτή -εκπαιδευόμενου. Παράλληλα, υποστηρίζεται η ηλεκτρονική οργάνωση, αποθήκευση και παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού, ανεξάρτητα από τους περιοριστικούς παράγοντες του χώρου και του χρόνου της κλασσικής διδασκαλίας, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις ενός δυναμικού εικονικού περιβάλλοντος εκπαίδευσης. Η πλατφόρμα Open eclass είναι σχεδιασμένη με προσανατολισμό την ενίσχυση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας. Ειδικότερα, οι εκπαιδευτές μπορούν εύκολα και γρήγορα να δημιουργούν εύχρηστα και λειτουργικά ηλεκτρονικά μαθήματα, χρησιμοποιώντας το εκπαιδευτικό υλικό που διαθέτουν (σημειώσεις, παρουσιάσεις, κείμενα, εικόνες, κλπ). Από την πλευρά τους οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν ένα εναλλακτικό κανάλι πρόσβασης στην προσφερόμενη γνώση.τα βασικά χαρακτηριστικά της πλατφόρμας είναι: 1. οι διακριτοί ρόλοι των χρηστών 2. οι διακριτές κατηγορίες των μαθημάτων 3. η ευκολία χρήσης & δημιουργίας μαθήματος 4. η δομημένη παρουσίαση του μαθήματος 5. η σταθερότητα και η αξιοπιστία 6. η ευκολία στη διαχείριση Οι βασικοί στόχοι της πλατφόρμας είναι οι εξής: 1. ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική δραστηριότητα 2. αξιοποίηση του υπάρχοντος εκπαιδευτικού υλικού (σημειώσεις, παρουσιάσεις, κλπ) 3. εποικοδομητική χρήση του Διαδικτύου ευκολία στη χρήση από εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους 4. υποστήριξη μιας αξιόπιστης χαμηλού κόστους υπηρεσίας Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης 5. ευκολία στην εγκατάσταση, διαχείριση και προσαρμοστικότητα στις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: 360

366 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΥΣ, ΑΣΚΟYΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΛEΠΟΝΤΕΣ 1. Η εργαστηριακή άσκηση αρχίζει την καθορισμένη από το πρόγραμμα ώρα, χωρίς παρέλευση ακαδημαϊκού τετάρτου. 2. Δεν επιτρέπεται: α. Η κατανάλωση τροφών και ποτών στα εργαστήρια, στις αίθουσες φροντιστηρίων και στους διαδρόμους β. το κάπνισμα, στα εργαστήρια, στις φροντιστηριακές αίθουσες και στους διαδρόμους. γ. η είσοδος ή η παραμονή στους χώρους και στους διαδρόμους ατόμων που δεν έχουν εργασία εκεί. 3. Κατά τη διάρκεια της άσκησης α. Δεν επιτρέπεται η χρήση πιπέττας από το στόμα. β. όταν οι εστίες γκαζιού είναι αναμμένες, δεν επιτρέπονται ανοιχτά παράθυρα, ούτε ανοιχτά δοχεία αλκοόλης ή αιθέρα. γ.οποιοδήποτε ατύχημα, πρέπει να αναφέρεται αμέσως στον επιβλέποντα την άσκηση. δ. Δεν απαιτείται η επικοινωνία μεταξύ φοιτητών, μεταξύ μελών του επιβλέποντος προσωπικού, ή/και μεταξύ ατόμων των δύο αυτών ομάδων. H επικοινωνία εφόσον είναι αναγκαία πρέπει να γίνεται σε χαμηλούς τόνους ώστε να μην δημιουργείται όχληση στους υπολοίπους. 4. Οποιοσδήποτε πάσχει από άσθμα ή αλλεργία και γενικά έχει οποιοδήποτε πρόβλημα, που είναι δυνατόν να επιδεινωθεί από τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην άσκηση, πρέπει να το αναφέρει στον επιβλέποντα την άσκηση. ΑΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΑΣΚΟΥΜΕΝΟΥΣ 1. Η εργαστηριακή άσκηση είναι υποχρεωτική. Οι φοιτητές/τριες πρέπει να προσέρχονται εγκαίρως, χωρίς καθυστέρηση και να φέρουν μαζί τους -για όποιες ασκήσεις απαιτείται- την εργαστηριακή τους μπλούζα. 2. Οι φοιτητές/τριες, όταν προσέρχονται για άσκηση, πρέπει να είναι ενήμεροι ως προς το 361

367 περιεχόμενο της εργαστηριακής άσκησης που πρόκειται να διεξαχθεί και να έχουν ενεργό συμμετοχή σ αυτήν. 3. Κατά την άσκηση επιβάλλεται η πλήρης τήρηση των κανόνων χρήσης τοξικών, καυστικών, ραδιενεργών ή πτητικών ενώσεων ή χειρισμού βιολογικών υλικών (π.χ. αίμα, ιστοί, κλπ), όπως οι κανόνες αυτοί τίθενται από τους επιβλέποντες την άσκηση. 4. Επιβάλλεται η τήρηση των κανόνων καθαριότητας οργάνων (π.χ. φακών μικροσκοπίων) και πάγκων, όπως αυτοί τίθενται από τους επιβλέποντες την άσκηση. 5. Παράκληση να αποφεύγεται: α. η ενασχόληση με τα υλικά και τα όργανα που βρίσκονται στους πάγκους για την άσκηση, πριν δοθούν οδηγίες από τους επιβλέποντες. β. η μετακίνηση εργαστηριακών συσκευών ή υαλικών από τη θέση που έχουν τοποθετηθεί από τους επιβλέποντες, ή από την μία εργαστηριακή θέση στην άλλη. 6. Δεν επιτρέπεται η εγκατάλειψη της αίθουσας κατά την άσκηση για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα, χωρίς την συγκατάθεση του επιβλέποντα. 362

368 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ (ΜΟ.ΔΙ.Π) Η ΜΟ.ΔΙ.Π είναι η κεντρική υπηρεσία του Πανεπιστημίου ( η οποία συντονίζει τη συλλογή στοιχείων που αποτυπώνουν το εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο του Πανεπιστημίου, όπως αυτό επιτελείται στις επιμέρους ακαδημαϊκές μονάδες, αλλά και στοιχείων που σχετίζονται με την εν γένει λειτουργία του Ιδρύματος (διοικητικά, οικονομικά, τεχνικές προδιαγραφές). Η ΜΟ.ΔΙ.Π. συνεδριάζει υπό την προεδρία της Αντιπρυτάνεως Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Προσωπικού του Πανεπιστημίου Πατρών και στη σύνθεσή της μετέχουν πέντε μέλη του Διδακτικού-Ερευνητικού Προσωπικού (Δ.Ε.Π.) και ένας κοινός εκπρόσωπος του διοικητικού προσωπικού. Η Σύνθεση της ΜΟνάδας ΔΙασφάλισης Ποιότητας έχει ως εξής: Πρόεδρος Καθ. Νικόλαος Καραμάνος, Αναπληρωτής Πρυτάνεως Ακαδημαϊκών & Διεθνών Θεμάτων Μέλη Δημήτριος Βεργίδης, Καθηγητής ΠΤΔΕ Αθανάσιος Καραλής, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΑΠΠΗ Κωνσταντίνος Μπερμπερίδης, Καθηγητής Τμήματος Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Διονύσιος Παπαϊωάννου, Καθηγητής Τμήματος Χημείας Κωνσταντίνος Σταθόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Ιατρικής Γραμματεία ΜΟΔΙΠ Τηλ , Φαξ

369 Βασιλική Λεονταρά Αναπληρώτρια Προϊσταμένη του Τμήματος Διοικητικής Υποστήριξης Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Έρευνας. Παπαδάτου Φιερούλα Υπάλληλος της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης και Έρευνας Παπαλάμπρου Ανδρέας Τεχνική Υποστήριξη Εξωτερικός Συνεργάτης Οι αρμοδιότητες της Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας του Πανεπιστημίου Πατρών (ΜΟ.ΔΙ.Π) του Πανεπιστημίου Πατρών, προσδιορίζονται στις διατάξεις του ν. 3374/05 και εξακολουθούν να ισχύουν σύμφωνα με διατάξεις του άρθρου 80 (παρ. 12, γ) του ν. 4009/11 (195 Α ) και περιλαμβάνουν: 1. Την αξιολόγηση του Πανεπιστημίου Πατρών συνολικά λειτουργώντας ως Ομάδα Εσωτερικής Αξιολόγησης (ΟΜΕΑ) του Ιδρύματος. Μεριμνά και συντάσσει την ανά διετία Εσωτερική Έκθεση για τη λειτουργία του Ιδρύματος, στην οποία λαμβάνει υπόψη τις αντίστοιχες Ετήσιες Εσωτερικές Εκθέσεις των Τμημάτων του. 2. Είναι υπεύθυνη για την ανά τετραετία σύνταξη Έκθεσης Εσωτερικής Αξιολόγησης για τη λειτουργία του Πανεπιστημίου Πατρών. 3. Μεριμνά για το συντονισμό, την υποστήριξη και την υλοποίηση των διαδικασιών αξιολόγησης των ακαδημαϊκών μονάδων και των υπηρεσιών του Ιδρύματος με βάση την ποιότητα του διδακτικού έργου, την ποιότητα του ερευνητικού έργου, την ποιότητα των προγραμμάτων σπουδών, καθώς και την ποιότητα των λοιπών υπηρεσιών (διοικητικών υπηρεσιών, φοιτητικής μέριμνας, υποδομών κ.λπ.). 4. Παρακολουθεί και μεριμνά για την έγκαιρη σύνταξη και υποβολή των Ετήσιων Εσωτερικών εκθέσεων των μονάδων του Πανεπιστημίου. 5. Μεριμνά για την ενεργοποίηση και υποστήριξη της διαδικασίας Εξωτερικής Αξιολόγησης των ακαδημαϊκών μονάδων του Ιδρύματος, διαβιβάζοντας στην ΑΔΙΠ τις Εκθέσεις Εσωτερικής τους Αξιολόγησης και συνδράμοντας στην οργάνωση παρέχοντας κάθε πρόσφορο μέσο στην κατεύθυνση της ομαλής διεξαγωγής της επιτόπιας επίσκεψης των εξωτερικών κριτών. 6. Παραλαμβάνει τις Εκθέσεις Εξωτερικής αξιολόγησης και τις διαβιβάζει στην αντίστοιχη ακαδημαϊκή μονάδα. 7. Μεριμνά για την οργάνωση, λειτουργία και παρακολούθηση των διαδικασιών διασφάλισης της ποιότητας και αξιολόγησης του Ιδρύματος, των ακαδημαϊκών μονάδων και των υπηρεσιών του, ο πλαίσιο των υποδείξεων και οδηγιών της ΑΔΙΠ. 364

370 ΟΜΑΔΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Κάθε Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.3374/2005 συγκροτεί με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, Ομάδα Εσωτερικής Αξιολόγησης (ΟΜ.Ε.Α.), η οποία έχει την ευθύνη για τη διεξαγωγή της διαδικασίας αξιολόγησης του Τμήματος και μεριμνά για τη συγκέντρωση όλων των στοιχείων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη σύνταξη και υποβολή στη ΜΟ.ΔΙ.Π του Πανεπιστημίου Πατρών, της Ετήσιας Εσωτερικής Έκθεσης, καθώς και της Έκθεσης Εσωτερικής Αξιολόγησης του Τμήματος. Οι διαδικασίες διασφάλισης των κριτηρίων ποιότητας καθορίζονται από σαφείς οδηγίες της ΜΟ.ΔΙ.Π. οι οποίες βρίσκονται διαθέσιμες στην ιστοσελίδα της ΜΟ.ΔΙ.Π. ( Η ΟΜ.Ε.Α. του Τμήματος Ιατρικής είναι επταμελής και ορίζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα μετά από εισήγηση του Προέδρου του Τμήματος και έγκριση της Γ. Σ. του Τμήματος Ιατρικής. Στο τέλος κάθε ακαδημαϊκού έτους συντάσσεται η Ετήσια Εσωτερική Έκθεση (Ε.Ε.Ε), που αποτελεί την απογραφή και αποτύπωση του συνολικού έργου που επιτελεί το Τμήμα και συνιστά την πρώτη και σταθερά επαναλαμβανόμενη διαδικασία, από την οποία λαμβάνονται τα απαραίτητα στοιχεία και οι πληροφορίες, με βάση τα οποία συντάσσεται η Έκθεση Εσωτερικής Αξιολόγησής του (Ε.Ε.Α) ανά τετραετία. Η Ε.Ε.Α, στηρίζεται στην ποιοτική ανάλυση και συγκριτική αξιολόγηση των δεικτών της τετραετίας, βάσει της οποίας διενεργείται η Εξωτερική Αξιολόγηση του Τμήματος. Ειδικότερα στο Τμήμα Ιατρικής, σε κάθε ακαδημαϊκό εξάμηνο, οι φοιτητές καλούνται να αξιολογήσουν τόσο τα θεωρητικά μαθήματα, όσο και τις εργαστηριακά και τα κλινικά μαθήματα. Τα στοιχεία συγκεντρώνονται με ευθύνη της ΟΜ.Ε.Α. του Τμήματος και παραδίδονται στην Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Έρευνας όπου και επεξεργάζονται. Τα αποτελέσματα των αξιολογήσεων αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Πληροφοριακού Συστήματος Διασφάλισης Ποιότητας. Η Σύγκλητος με απόφασή της ενέκρινε τη μετάπτωση στο ηλεκτρονικό σύστημα συμπλήρωσης ερωτηματολογίων από το Χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους Ηδη λειτούργησε πιλοτικά η διαδικασία ηλεκτρονικής συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων από φοιτητές του Τμήματος για το εαρινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους Για το ακαδημαϊκό έτος η ΟΜ.Ε.Α. του Τμήματος αποτελείται από τους: Καθ. Δ. Καρδαμάκης (Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας) Καθ. Δ. Γούμενος (Πρόεδρος του Τμήματος) Καθ. Χ. Γώγος Καθ. Μ. Ανθρακόπουλος 365

371 Καθ. Κ. Σταθόπουλος Αναπλ. Καθ. Σ. Ταραβήρας Αναπλ. Καθ. Δ. Παπαχρήστου Ως επικουρικά μέλη έχουν ορισθεί οι κ.κ. Α. Αθανασόπουλος και Γ. Σκρουμπής με δικαίωμα παρουσίας στις συνεδριάσεις της ΟΜΕΑ, προκειμένου να προσφέρουν βοήθεια στις εργασίες που πραγματοποιούνται καθ έτος. Δυνατότητα συμπλήρωσης των ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων για τα προπτυχιακά, εργαστηριακά και μεταπτυχιακά μαθήματα, έχουν οι φοιτητές που έχουν δηλώσει τα εν λόγω μαθήματα μέσω της ηλεκτρονικής γραμματείας του ενιαίου πληροφοριακού συστήματος του Ψηφιακού Άλματος εντός της περιόδου υποβολής των δηλώσεων. Η ηλεκτρονική συμπλήρωση των ερωτηματολογίων από τους φοιτητές συμβάλλει στη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου και υλοποιείται με τρόπο που διασφαλίζει την ανωνυμία των φοιτητών. Η είσοδος στο ηλεκτρονικό σύστημα γίνεται μόνο με τους προσωπικούς κωδικούς του κάθε φοιτητή. Για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων και για περισσότερες πληροφορίες συνδεθείτε στο 366

372 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Hellenic Medical Students International Committee - ΗelMISC Διεύθυνση Γενικά HELMSIC PATRAS, P. O. BOX 1201, PATRAS Η Ελληνική Επιτροπή Διεθνών Σχέσεων & Ανταλλαγών Φοιτητών Ιατρικής (Hellenic Medical Students' International Committee HelMSIC) είναι ένα ανεξάρτητο σωματείο μη κυβερνητικού, μη κερδοσκοπικού, μη πολιτικού χαρακτήρα. Ιδρύθηκε το 1958 από φοιτητές Ιατρικής και σήμερα αποτελείται από 7 Τοπικές Επιτροπές, μία σε κάθε πόλη όπου εδράζεται Ιατρική Σχολή. Η Γενική Γραμματεία της HelMSIC βρίσκεται στην Αθήνα. Κύριος σκοπός της, είναι η ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση τόσο των φοιτητών Ιατρικής όσο και του κοινωνικού συνόλου πάνω σε θέματα που αφορούν: o Τη Δημόσια Υγεία o Την Ιατρική Εκπαίδευση o Την προώθηση της Παγκόσμιας Ειρήνης & των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων o Την πρόληψη των Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και του AIDS o Τις εκπαιδευτικές σε κλινικό και εργαστηριακό επίπεδο ανταλλαγές φοιτητών ιατρικής Είναι ανταλλαγές που αφορούν φοιτητές ιατρικής, πραγματοποιούνται μέσω συμβολαίων που κλείνονται μεταξύ χωρών απο όλο τον κόσμο και διακρίνονται σε ερευνητικού και κλινικού τύπου. Συνήθως, οι ερευνητικές ανταλλαγές παργματοποιούνται σε εργαστηριακό περιβάλλον και οι κλινικές σε μια κλινική. 367

373 Τι είναι οι ανταλλαγές ερευνητικού και κλινικού τύπου της Helmsic; Σε ποιο έτος μπορούν οι φοιτητές να συμμετάσχουν σε ερευνητική και σε ποιο σε κλινική ανταλλαγή; Σε ερευνητική ανταλλαγη μπορούν να συμμετάχουν σε όλα τα έτη και σε κλινική μόνο απο το 3 ο έτος και μετά. Οι δράσεις εστιάζονται σε 6 θεματικές πάνω στις οποίες οργανώνονται σχετικά προγράμματα. Medical Education. Εστιάζει σε θέματα ιατρικής εκπαίδευσης και αλλαγές στο πρόγραμμα σπουδών ενώ πραγματοποιούνται και ειδικά workshops εκμάθησης συγκεκριμένων τεχνικών και δεξιοτήτων που δεν καλύπτονται από το πρόγραμμα σπουδών. Professional Exchanges. Κάθε χρόνο σε εθνικό επίπεδο πραγματοποιούνται περίπου 350 διμερείς ανταλλαγές φοιτητών ιατρικής, οι οποίοι ασκούνται για ένα μήνα σε μία πανεπιστημιακή κλινική στο εξωτερικό. Research Exchanges. Κάθε χρόνο σε εθνικό επίπεδο πραγματοποιούνται περίπου 100 διμερείς ανταλλαγές φοιτητών ιατρικής, οι οποίοι ασκούνται για ένα μήνα σε ένα ερευνητικό κέντρο στο εξωτερικό, καθώς και άλλα προγράμματα σχετικά με την έρευνα και την εξοικείωση των φοιτητών με αυτή. Public Health. Περιλαμβάνει την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και των φοιτητών ιατρικής σε θέματα Δημόσιας Υγείας όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές, η δωρεά οργάνων κ.α. Reproductive & Sexual Health. Περιλαμβάνει την εκπαίδευση και ενημέρωση των φοιτητών ιατρικής, και μέσω αυτών των νέων, για θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, ταυτότητας φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, και δικαιωμάτων ως προς αυτό μέσω τεχνικών ομοταγούς εκπαίδευσης (peer education). Human Rights & Peace. Εστιάζει στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των φοιτητών ιατρικής σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο χώρο της υγείας καθώς και σε θέματα πρόσβασης σε αυτήν από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Οι στόχοι της πραγματοποιούνται μέσα από ποικίλες δραστηριότητες, συχνά σε συνεργασία και με άλλους φορείς, που περιλαμβάνουν ημερίδες και ομιλίες ιατρικού ενδιαφέροντος, έρευνες, προγράμματα αγωγής υγείας, προγράμματα ενημέρωσης των φοιτητών ιατρικής σε θέματα που 368

374 αφορούν τις ιατρικές ειδικότητες και την ιατρική εκπαίδευση, ανταλλαγές φοιτητών ιατρικής, δραστηριότητες κοινωνικής προσφοράς και εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του κοινού σε θέματα δημόσιας υγείας. Παράλληλα, η HelMSIC αποτελεί περήφανο μέλος: της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Συλλόγων Φοιτητών Ιατρικής (International Federation of Medical Students Associations IFMSA) του Ευρωπαϊκού Συλλόγου Φοιτητών Ιατρικής (European Medical Students Association EMSA) του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαίας (ΕΣΥΝ).. Μέσα από τη συμμετοχή της στις διεθνείς φοιτητικές οργανώσεις, η HelMSIC αποτελεί τη φωνή των Ελλήνων φοιτητών ιατρικής στο εξωτερικό και το βασικό τους δίαυλο επικοινωνίας και συνεργασίας Η HelMSIC συνεργάζεται με πλήθος Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και σωματείων εντός Ελλάδας για την υλοποίηση των δράσεων της, όπως οι Γιατροί του Κόσμου, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα και η ACT UP, ενώ αποτελεί και επιστημονικό συνεργάτη του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Ο Kofi Annan, Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, απευθυνόμενος στα μέλη της IFMSA, και κατ επέκταση στα μέλη της HelMSIC, ανέφερε: As medical students committed to sharing your knowledge and skills internationally, you are a powerful source of hope for the future. I commend your determination to use your medical training to benefit all members of society. 369

375 EΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΙΔΡΥΣΗ ΣΚΟΠΟΣ: ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ Στις ιδρύθηκε η Ε.Ε.Φ.Ι.Ε. μετά την επίσημη καταχώρησή της στα βιβλία Εταιρειών του Πρωτοδικείου Αθηνών με αρ Εκτοτε δρά ως αστική, μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική εταιρεία σε μια προσπάθεια για την επιστημονική κινητοποίηση των φοιτητών Σχολών Επιστημών Υγείας της Ελλάδας. Η προσπάθεια αυτή αφορά την ενίσχυση και στήριξη του επιστημονικού ρόλου των φοιτητών Ιατρικής, Οδοντιατρικής και Φαρμακευτικής από όλη την Ελλάδα, τη σύσφιξη των μεταξύ τους σχέσεων και τη συνακόλουθη γόνιμη ανταλλαγή απόψεων. Στη βάση των παραπάνω στόχων που θέτει η Ε.E.Φ.Ι.Ε., οργανώνονται: Ενημερωτικά και εκπαιδευτικά σεμινάρια Ημερίδες στα κατά τόπους παραρτήματα Προγράμματα συμμετοχής των φοιτητών στην καθημερινή ιατρική πράξη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού Εκδοση επιστημονικών συγγραμμάτων και του επιστημονικού περιοδικού In Vivo To ετήσιο Συνέδριο των φοιτητών της Ιατρικής Ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις (εκδρομές, εκθέσεις, συναυλίες κ.α.) Ο σχεδιασμός, η οργάνωση και η τελική πραγματοποίηση των παραπάνω προγραμμάτων είναι έργο κατεξοχήν των ίδιων των φοιτητών-μελών. Η Ε.Ε.Φ.Ι.Ε. διαθέτει γραφεία παραρτημάτων σε κάθε μία από τις πόλεις της Ελλάδας όπου φιλοξενούνται Ιατρικές Σχολές (Αθήνα, Αέξανδρούπολη, Ηράκλειο, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Λάρισα, Πάτρα). Αριθμεί περίπου 1500 μέλη, τακτικά, ομότιμα και επίτιμα. Τακτικό μέλος της Ε.Ε.Φ.Ι.Ε. μπορεί να γίνει κάθε προπτυχιακός φοιτητής Ιατρικής, Οδοντιατρικής και Φαρμακευτικής Σχολής, με ανώτατο όριο ηλικίας τα 35 έτη. Όλα τα τακτικά μέλη είναι ισότιμα. Ομότιμα μέλη μπορούν να γίνουν οι πτυχιούχοι των ανωτέρω Σχολών, με όλα τα διακιώματα των τακτικών μελών, εκτός του εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε διοικητικές θέσεις. Επίτιμα μέλη ανακηρύσσονται με ομόφωνες αποφάσεις του Διοικητικού 370

376 Συμβουλίου της Εταιρείας, άτομα διακεκριμένα για την επιστημονική ή την κοινωνική προσσφορά τους, ή τη συμβολή τους στο έργο της Ε.Ε.Φ.Ι.Ε. Κάθε μέλος δικαιούται κάρταςμέλους που τον ταυτοποιεί και του δίνει πρόσβαση στα καταστήματα του εκπτωτικού δικτύου της εταιρείας, στην πόλη του κάθε παραρτήματος. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Τα παραρτήματα διοικούνται από τη Συνέλευση Παραρτήματος (Σ.Π.), την οποία απαρτίζουν όλα τα τακτικά μέλη της εταιρείας που εγγράφονται στο μητρώο του παραρτήματος και από το αιρετό 5-μελές Συμβούλιο του Παραρτήματος (Συ.Π), το οποίο αποτελείται από Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο, Γραμματέα, Ταμία και Μέλος) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Ο κεντρικός έλεγχος των προσπαθειών της Ε.Ε.Φ.Ι.Ε., ασκείται από τη Γενική Συνέλευση (Γ.Σ.) και το Διοικητικό Συμβούλιο (Δ.Σ.). Η Γ.Σ. είναι το ανώτατο διοικητικό όργανο και απαρτίζεται από όλα τα τακτικά μέλη της Ε.Ε.Φ.Ι.Ε.. Το Δ.Σ. απαρτίζεται από 13 μέλη: Τα 4 μέλη είναι αιρετά από τη Γ.Σ. (Πρόεδρος Ε.Ε.Φ.Ι.Ε., Αντιπρόεδρος Ε.Ε.Φ.Ι.Ε., Γεν. Γραμματέας Ε.Ε.Φ.Ι.Ε., Γεν. Ταμίας Ε.Ε.Φ.Ι.Ε.), 7 εκπρόσωποι των παραρτημάτων (ο Πρόεδρος, ή νόμιμος αντικαταστάτης του), 1 εκπρόσωπος των γραφείων αντιπροσώπευσης της Ε.Ε.Φ.Ι.Ε στο εξωτερικό και 1 εκπρόσωπος των φοιτητών της Οδοντιατρικής. 371

377 ΟΜΟΤΙΜΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΘΗΤΕΙΑ Αγλαία Αθανασιάδου Ιωάννης Ανδρουλάκης Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Χειρουργικής Απόστολος Βαγενάκης Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας Ιωάννης Βαράκης Ομότιμος Καθηγητής Ανατομίας Ιωάννης Βλαχογιάννης Ομότιμος Καθηγητής Νεφρολογίας Παύλος Βασιλάκος Ομότιμος Καθηγητής Πυρηνικής Ιατρικής Παναγιώτης Γκούμας Ομότιμος Καθηγητής ΩΡΛ Σωτήριος Γαρταγάννης Ομότιμος Καθηγητής Οφθαλμολογίας Γεώργιος Δημητρακόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Μικροβιολογίας Ιωάννης Δημόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Ακτινολογίας Αλίκη Καλλινίκου-Μανιάτη Ομότιμη Καθηγήτρια Εργαστηριακής Αιματολογίας-Αμοδοσίας Ιωάννης Κολλιόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Οφθαλμολογίας Διονύσιος Καραβίας Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Χειρουργικής Ξενοφών Κονδάκης

378 Ομότιμος Καθηγητής Υγειινής Δημήτριος Κούκουρας Ομότιμος Καθηγητής Χειρουργικής Ηλίας Κούβελας Ομότιμος Καθηγητής Φυσιολογίας Ηλίας Λαμπίρης Ομότιμος Καθηγητής Ορθοπαιδικής και Τραυματιολογίας Γεώργιος Μανιάτης Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Βιολογίας Μιχαήλ Μαραγκουδάκης Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Φαρμακολογίας Χαράλαμπος Μπασιάρης Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας Λοιμοδών Νόσων Σταυρούλα Μπεράτη Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής και Ψυχανάλυσης, Δ/ντρια Ψυχιατρικής Κλινικής Νικόλαος Μπεράτης Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής Διονύσιος Μπονίκος Ομότιμος Καθηγητής Παθολογικής Ανατομικής Βασιλική Νικολοπούλου Ομότιμη Καθηγήτρια Παθολογίας- Γαστρεντερολογίας Θεόδωρος Παπαπετρόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας Μαρία Παπαπετροπούλου Ομότιμη Καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Υγειινής, Δ/ντρια Εργαστηρίου Υγειινής Βασίλειος Πρώιμος Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Πέτρος Χαρτοκόλλης Ομότιμος Καθηγητής Ψυχιατρικής Κωνσταντίνος Χρυσανθόπουλος

379 Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Παθολογίας Δημήτρης Σιαμπλής Ομότιμος Καθηγητής Ακτινολογίας Ανδρέας Αντωνόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας - Ρευματολογίας Ελευθέριος Τζωρακοελευθεράκης Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Χειρουργικής Φώτης Καλφαρέντζος Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Χειρουργικής Θεόδωρος Μαραζιώτης Ομότιμος Καθηγητής Νευροχειρουργικής Μιχαήλ Σταυρόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Χειρουργικής Αγαθοκλής Ψυρόγιαννης Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη Παναγιώτης Παπαθανασόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας Χριστόδουλος Φλωρδέλλης Ομότιμος Καθηγητής Γενικής Φαρμακολογίας Χρυσούλα Λαμπροπούλου Καρατζά Ομότιμη Καθηγήτρια Παθολογίας Γεώργιος Κωστόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Φυσιολογίας Γεώργιος Νικηφορίδης Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Ευάγγελος Αναστασίου Ομότιμος Καθηγητής Μικροβιολογίας

380 ΕΠΙΤΙΜΟΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΕΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Μάκης-Ιωακείμ Τσαπόγας Καθηγητής Αγγειακών Παθήσεων New York University, N.Y., USA Bernard Ackerman Καθηγητής Ιστοπαθολογίας του Δέρματος Jefferson Medical College, Philadelphia, USA Αργύριος Ν. Θεοφιλόπουλος Καθηγητής Ανοσολογίας Scripps Clinic and Research Foundation, La Jolla, California, USA Μιχαήλ Γραβάνης Καθηγητής Παθολογικής Ανατομικής Emory University School of Medicine Atlanta, Georgia, USA A.Θ. Παναγιότης ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος Α Ευάγγελος Γραγουδάς Καθηγητής Οφθαλμολογίας Harvard Medical School, Boston, MA, USA Ιωάννης Σκανδαλάκης Καθηγητής Χειρουργικής Ανατομικής Emory University School of Medicine ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΗΣ

381 Atlanta, Georgia, USA Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος Καθηγητής Ιατρικής Γενετικής Παν/μίου της Washington Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ.κ. Αναστάσιος Νικόλαος Μαδιάς Καθηγητής Παθολογίας-Νεφρολογίας Ακαδημαϊκός Κοσμήτορας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Tufts, Boston, MA, USA Χαράλαμπος Γαβράς Καθηγητής Παθολογίας-Διευθυντής Τμήματος Υπερτάσεως-Αρτηριοσκλήρυνσης Boston University Medical Center, MA, USA Φώτιος Καφάτος Καθηγητής Βιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης Alan Wein Καθηγητής-Διευθυντής Ουρολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Κρήτης Paul Maria Rommens Καθηγητής Χειρουργικής Τραυματιολογίας Johannes Gutenberg Mainz, Germany Lucio Luzzatto Καθηγητής Αιματολογίας Πανεπιστημίου Γένοβας, Italy

382 Knud Nierhaus Καθηγητής Βιοχημείας Ινστιτούτου Μοριακής Γενετικής Max-Planck Βερολίνου, Germany Κωνσταντίνος Σολδάτος Ομότιμος Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης William Hendee Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Πανεπιστημίου Wisconsin, WI, USA Αντώνιος Βιντζιλαίος Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας και Αναπαραγωγικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Stony Brook της Νέας Υόρκης. James D. Watson Καθηγητής στο Cold Spring Harbor Laboratory. Βραβέιο Νομπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής το Γεώργιος Χρούσος Καθηγητής Παιδιατρικής, Δ/ντής της Πρώτης Παιδιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθανάσιος Παπαβασιλείου Καθηγητής Βιοχημείας, Διευθυντής του Εργαστηρίου Βιολογικής Χημείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Βασίλειος Ρήγας Καθηγητής Γαστρεντερολογίας-Ηπατολογίας, Διευθυντής Τμήματος Γαστρεντερολογίας Ηπατολογίας και Πρόληψης Καρκίνου,

383 Stony Brook University, NY, USA Χρήστος Μαντζώρος Καθηγητής Ενδοκρινολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Harvard, ΗΠΑ Harald zur Hausen Καθηγητής Ιολογίας Πανεπιστήμιο Χαϊδελβέργης Γεώργιος Κήτας Καθηγητής Ρευματολογίας Πανεπιστημίου Manchester (Ηνωμένο Βασίλειο) Vanyo Ivanov Mitev Καθηγητής Βιοχημείας Πανεπιστημίου Σόφιας, Βουλγαρία Νικόλαος Κουτσούκος Καθηγητής Καρδιοθωρακοχειρουργικής Πανεπιστήμια Alabama και Washington St. Louis Χρήστος Μαντζώρος Καθηγητής Program Director Fellowship Training Program in Endocrinology, Diabetes and Metabolism VA Boston Healthcare system for Boston University, Brigham and Women s Hospital, and BIDMC/Joslin Diabetes Center/Longwood Medical Area Training Program Fellows rotating at AV Boston. Heini Murer Καθηγητής Νεφρολογίας Πανεπιστημίου Ζυρίχης Νίκανδρος Μπούρας Professor Emeritus of Phychiatry King s College London

384 Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ Καθηγήτρια Βυζαντινολογίας, Professor Emeritus King s College London 2016 ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ - ΚΑΘΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΥ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Ευδοκία και χάριτι του εν Τριάδι Παναγίου Θεού ημών, ανακηρυχθέντες πρωτοετείς φοιτηταί του εν Πάτραις Πανεπιστημίου, χαίροντες, βεβαίωσιν και πίστην παρέχομεν τήνδε προ του Πρυτάνεως, του Προέδρου και των ημετέρων Καθηγητών: Την τήρησην των Πανεπιστημιακών Νόμων πρόφρονες πάνυ υπισχνούμεθα. Της επιστήμης μεταλαβείν πειρώμενοι, ταύτης τε και της ποτνίας Πατρίδος και της ιεράς ημών Θρησκείας θεράποντες και μύσται πιστοί γενησόμεθα, ως των τριών τούτων εις προκοπήν και επιβίωσιν του αιωνίου ημών Έθνους μάλιστα συντελούντων. Την επιστήμην ου μόνη, αλλ αεί μετά χρηστότητος και ήθους συνεζευγμένην ασκήσομεν και ου δοκείν μόνον, αλλά και είναι άριστοι επιτηδεύσομεν εν τω βίω. Πνεύμα δε κατ επιστήμην εμπεδώσομεν, όση ημίν δύναμις αεί ενθυμούμενοι, οτι κακής Παιδείας κρείττων η απαιδευσία, νους γαρ μη βέβαιος άδικον κτήμα. Την αρετήν και δίχα υποσχέσεως ως έργον ασκήσομεν, το δε φαύλον και επιταττόμενοι ου ποιήσομεν. Πλείον γαρ ημίν ήθους και αρετής εθέλομεν ή λογιότης εγγενέσθαι. Περί παν δε το καλόν διαγωνιζόμενοι και αμιλλώμενοι εν των βίω τούτω, φρονήσει και δικαιοσύνη τούτο διαπραξόμεθα, ου βία και απάτη. Εν χαλεποίς δε καιροίς, τότε δη και Πατρίδος και Ήθους και Επιστήμης ανθεξόμεθα, γιγνώσκοντες, οτι και επι δοκιμασίαις ημάς ο θεός εφύτευσε, ταις την ψυχήν καθαιρούσαις. Ως Ελληνες δε πολίται προς πατέρας και προπάτορες ανατείνοντες, οι την Ελλάδα τιμίαν εν ανθρώποις και ένδοξον απέδειξαν, τούτων μαθηταί γενέσθαι πειρασόμεθα, ως υιοί και απόγοινοι υπάρχομεν. Το άρχειν δε και άρχεσθαι ως ιεράν υποθήκην είη ημίν ασκήσαι, ως τούτου συν επιστήμη μάλιστα και σεπτήν προάγοντος Πατρίδα, φιλτάτην και τιμιωτάτην ημίν αεί 379

385 εσομένην εν τω βίω. Ευόρκως ουν τας επαγγελίας ημών ταύτας και απαρεγκλίτως τηρούσι, γένοιτο ημίν ο Θεός βοηθός τω βίω. ΚΑΘΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΥ Του πτυχιούχου της Ιατρικής αξιωθείς, όρκον ομνύω προ του Πρυτάνεως και του Προέδρου του Τμήματος Ιατρικής και πίστιν καθομολογώ τήνδε: «Από του ιερού περιβόλου του σεπτού τούτου Τεμένους των Μουσών εξερχόμενος κατ επιστήμην βιώσομαι, ασκών ταύτην δίκην θρησκείας εν πνεύματι και αληθεία.ούτω χρήσιμον εμαυτόν καταστήσω προς άπαντας τους δεομένους της εμής αρωγής και εν πάση ανθρώπων κοινωνία αεί προς ειρήνη και χρηστότητα ηθών συντελέσω, βαίνων εν ευθεία του βίου οδώ, προς την αλήθειαν και το δίκαιον αποβλέπων και τον βίο ανυψών εις τύπον αρετής υπο την σκέπη της Σοφίας. Ταύτην την επαγγελίαν επιτελούντι, είη μοι, συν τη ευλογία των εμών καθηγητών και πεφιλημένων διδασκάλων, ο Θεός βοηθός εν τω βίω». 380

386 KΛΙΝΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Ο Ν Ο Μ Α Σ Ι Α ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ ΦΕΚ ΙΔΡΥΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝ. ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΘΟΛ. ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Ν. 641/ Ν. 641/ Ν. 641/ Ν. 641/ Ν. 641/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π.Δ 269/ ΦΕΚ 200/ ΦΕΚ 200/ ΦΕΚ 200/ ΦΕΚ 200/ ΦΕΚ 200/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 307/02 ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛ. & ΕΝΤΑΤ. ΠΑΡΑΚΟΛ. ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗΣ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 292/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ Π. Δ. 789/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 130/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/ ΦΕΚ 194/

387 ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ- ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΟΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΘΩΡΑΚΟΧΕΙΡΟΥΓΙ ΚΗ ΠΑΙΔΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΩΤΙΑΙΟΥ ΜΥΕΛΟΥ Π. Δ. 292/ Π. Δ. 292/ Π. Δ. 292/ Π. Δ. 292/ Π. Δ. 292/ Π.Δ. 130/ Π.Δ. 49/ Υ.Α 38197/B1/ Υ.Α 0640/Β1/ ΦΕΚ 130/ ΦΕΚ 130/ ΦΕΚ 130/ ΦΕΚ 130/ ΦΕΚ 130/ ΦΕΚ 131/ ΦΕΚ 38/ ΦΕΚ 690/ & ΦΕΚ 1160/ ΦΕΚ 1091/

388