Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Transcript

1 Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Νεοελληνική Γλώσσα Δ Δημοτικού «Ο τρύγος» Συγγραφή: ΜΙΧΑΛΑΚΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ Εφαρμογή: ΔΕΣΤΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι. Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνοι υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας πρωτοβάθμιας: Κώστας Ντίνας & Σωφρόνης Χατζησαββίδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 24

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Ο τρύγος Εφαρμογή σεναρίου Δεστές Γεώργιος Δημιουργία σεναρίου Κατερίνα Μιχαλάκου Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Γλώσσα Τάξη Δ Δημοτικού Σχολική μονάδα 17 ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά Χρονολογία Από έως Διδακτική/θεματική ενότητα Δεν αντλεί από τα σχολικά βιβλία. Διαθεματικό Ναι Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα I. Φιλολογικής ζώνης Νεοελληνική γλώσσα ΙΙ. Άλλα γνωστικά αντικείμενα Σελίδα 3 από 24

4 Ιστορία Χρονική διάρκεια Για την εφαρμογή του σεναρίου απαιτήθηκαν 12 διδακτικές ώρες. Χώρος Ι. Φυσικός χώρος Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής ΙΙ. Εικονικός χώρος Ιστολόγιο σχολείου Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Οι μαθητές και ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με την εργασία σε ομάδες και να έχουν βασικές γνώσεις χρήσης Η/Υ. Το σχολείο θα πρέπει να διαθέτει φορητούς υπολογιστές ή εργαστήριο Η/Υ και βιντεοπροβολέα ή διαδραστικό πίνακα. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Μιχαλάκου Κατερίνα, Ο τρύγος, Νεοελληνική Γλώσσα, Δ Δημοτικού, 2013 Το σενάριο αντλεί Το σενάριο είναι πρωτότυπο στη σύλληψη. Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σενάριο στοχεύει στο να ενημερώσει και να πληροφορήσει τους μαθητές σχετικά με την καλλιέργεια του αμπελιού και την παρασκευή του κρασιού. Μέσα από κείμενα που υπάρχουν στο συνοδευτικό υλικό, ο εκπαιδευτικός περνάει τα θέματα με τα οποία θέλει να ασχοληθεί. Οι επιμέρους θεματικοί άξονες είναι τα διαδοχικά βήματα Σελίδα 4 από 24

5 παραγωγής κρασιού, η σχέση του κρασιού με τον θεό Διόνυσο, η ιστορική αναδρομή της αμπελοκαλλιέργειας και οι παρενέργειες από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Μέσα από την ενασχόλησή τους με αυτά τα θέματα, οι μαθητές εξασκούνται στη δημιουργία πολυτροπικών κειμένων, διαγραμμάτων και παρουσιάσεων και στην αναζήτηση πληροφοριών μέσω διαδικτύου. Ταυτόχρονα, διαμορφώνουν στάσεις ζωής και αξίες που τους θωρακίζουν για το πέρασμά τους στην εφηβεία. Τέλος, εξασκούνται στην εργασία με ομάδες, που συμβάλλει στην κοινωνικοποίησή τους και στην ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Η επαφή και η ενασχόληση με την ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα του κάθε τόπου αποτελούν θέματα που εμπλέκονται στη διδασκαλία του μαθήματος της Γλώσσας σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Μέσα από τη θεματική του αμπελιού και του κρασιού, οι μαθητές μαθαίνουν για την ιστορία του φυτού του αμπελιού, τη σχέση του με τη μυθολογία και την αρχαιότητα καθώς και τον ρόλο που έπαιξε και παίζει ίσως όχι τόσο σθεναρά στην οικονομία της χώρας. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Οι μαθητές: μαθαίνουν να συνεργάζονται μαθαίνουν την ιστορία του κρασιού στην αρχαιότητα και τη μυθολογία μαθαίνουν τα βήματα παραγωγής του κρασιού μαθαίνουν να σκέπτονται κριτικά μαθαίνουν να αξιολογούν και να αξιολογούνται Σελίδα 5 από 24

6 μαθαίνουν να είναι εγκρατείς μαθαίνουν για τις επιπτώσεις από την υπερβολική κατανάλωση κρασιού μαθαίνουν για τις ωφέλειες από τη λογική κατανάλωση κρασιού. Γνώσεις για τη γλώσσα Οι μαθητές: ασκούνται στην παραγωγή προφορικού λόγου μαθαίνουν να συντάσσουν περιλήψεις μαθαίνουν να γράφουν σημειώσεις εξασκούνται στις διαδικασίες απαλοιφής και γενίκευσης. Γραμματισμοί Οι μαθητές: μαθαίνουν να χρησιμοποιούν λογισμικό ιδεοκαταιγισμού μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για εύρεση εικόνων μαθαίνουν να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά λεξικά μαθαίνουν να επικοινωνούν λειτουργικά μαθαίνουν να επικοινωνούν, λαμβάνοντας υπόψη το κοινωνικό περιβάλλον της συγκεκριμένης επικοινωνιακής περίστασης ασκούνται στη δημιουργία πολυτροπικών κειμένων μαθαίνουν να είναι εγκρατείς μαθαίνουν να αξιολογούν και να αξιολογούνται μαθαίνουν για τις αρνητικές και τις θετικές επιπτώσεις από την υπερβολική και τη λογική κατανάλωση κρασιού αντίστοιχα. Διδακτικές πρακτικές Η κοινωνική διάσταση που ξεδιπλώνεται μέσα από την ενασχόληση στις διάφορες φάσεις παραγωγής κρασιού παρέχει μια πολύ σημαντική και δυναμική ενόραση για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συνεργάζονται και διασκεδάζουν ενώ Σελίδα 6 από 24

7 δουλεύουν. Παράλληλα, οι μαθητές μαθαίνουν για την κατανάλωση κρασιού με μέτρο και μαθαίνουν να είναι εγκρατείς. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μεγάλη παράδοση στην καλλιέργεια αμπελιών. Για τον λόγο αυτό, κρίθηκε σημαντικό να αποκτήσουν οι μαθητές μέσω του σεναρίου μια εξοικείωση με τον τρόπο παρασκευής του κρασιού. Θα εξυπηρετούσε μάλιστα πολύ το σενάριο να εφαρμοστεί κατά τη διάρκεια του Σεπτέμβρη, όπου γίνεται ο τρύγος και οι μαθητές θα είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν από κοντά σκηνές που αναφέρονται είτε στη συγκομιδή, είτε στη μεταφορά, είτε ακόμα στο πάτημα των σταφυλιών στα πατητήρια. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Το σενάριο μπορεί να υλοποιηθεί στα πλαίσια της 1 ης ενότητας «Ένα σκαλί ακόμα» του σχολικού βιβλίου Γλώσσα Δ Δημοτικού και να συνδεθεί θεματικά με αυτήν σα μία από τις εργασίες που κάνουμε με το ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς. Μπορεί, επίσης, να συνδεθεί και διαθεματικά με τη Μελέτη Περιβάλλοντος, όπου γίνεται λόγος για τα προϊόντα του κάθε τόπου και τη σύνδεσή τους με την τοπική οικονομία. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Η συμβολή των ΤΠΕ στο σενάριο είναι σημαντική, αφού ενεργοποιεί το ενδιαφέρον και των πιο αδύναμων μαθησιακά μαθητών, ενώ παράλληλα καλλιεργεί γραμματισμούς που θα χρησιμεύσουν και θα βοήσουν τους μαθητές στη μετέπειτα ακαδημαϊκή τους πορεία. Μέσα από το λογισμικό ιδεοκαταιγισμού μπορούν οι μαθητές να συγκεντρώσουν τις ιδέες τους και να τις διαμορφώσουν σε μία λογική σειρά, αυτενεργώντας κατά έναν βαθμό στη μαθησιακή τους διαδικασία. Η διαδικασία Σελίδα 7 από 24

8 εύρεσης εικόνων μέσω διαδικτύου είναι μια πολύ ευχάριστη διαδικασία, απαλλαγμένη από το κόστος του λάθους από την πλευρά του μαθητή, κάνοντας τη μάθηση ιδιαίτερα ευχάριστη για αυτούς και ευνοώντας ταυτόχρονα την πολυτροπικότητα. Τέλος, η χρήση ιστολογίου δρα ευεργετικά σε ένα κλίμα συνεργατικότητας μέσα στη σχολική κοινότητα, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί και σαν περιβάλλον πληροφόρησης για μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Κείμενα «Ο τρύγος», κείμενο από το πρόγραμμα «Μελίνα» «Η διαχρονική πορεία της αμπέλου και του οίνου μέσα από μαρτυρίες του παρελθόντος» κείμενο, βασισμένο σε ομώνυμο κείμενο του Συμβουλίου Αμπελοοινικών Προϊόντων «Συνέπειες του αλκοόλ» κείμενο από την ιστοσελίδα Νέα Υγεία Τραγούδια Βίντεο «Ο τρύγος» από τον δίσκο 11 λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου, μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης, στίχοι: Γιάννης Ρίτσος «Inside Food - Πώς παράγεται το κρασί», επεισόδιο από τη διαδικτυακή σειρά Pathfinder Food Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις 1η 4η & διδακτική ώρα Το πρώτο δίωρο ξεκίνησε με την παρουσίαση αφισών που αφορούσαν γιορτές κρασιού. Παρουσιάστηκαν στον βιντεοπροβολέα σχετικές αφίσες οι οποίες αναδείχθηκαν από τη μηχανή αναζήτησης, με τη φράση: «γιορτή κρασιού 2014». Σελίδα 8 από 24

9 Ζητήσαμε από τους μαθητές να αντλήσουν τις σχετικές πληροφορίες. Ακολούθως, ρωτήθηκαν αν γνωρίζουν πώς βγαίνει το κρασί και φάνηκε ότι πολλοί μαθητές γνώριζαν τη διαδικασία. Υπήρχαν και δυο-τρεις μαθητές που είχαν πάρει μέρος στον τρύγο και εξήγησαν την όλη διαδικασία. Συνεχίσαμε με την ανάγνωση του κειμένου «Ο τρύγος». Το κείμενο μοιράστηκε σε φωτοτυπίες στα παιδιά. Δε δόθηκε το κείμενο που υπήρχε στον φάκελο του συνοδευτικού υλικό, διότι υπήρχαν κάποιες ελλείψεις. 1 Δόθηκε το πλήρες κείμενο, στο οποίο είχαν υπογραμμιστεί οι λέξεις του φύλλου εργασίας 1. Το κείμενο αναφέρεται σε διάφορες εργασίες που σχετίζονται με την καλλιέργεια του αμπελιού, τη συλλογή των σταφυλιών, το πάτημα, την παρασκευή του μούστου και το βράσιμο του κρασιού. Επίσης, αναφέρεται και στη διαδικασία παρασκευής του τσίπουρου ως άλλο ένα παράγωγο του σταφυλιού. Το κείμενο είχε ομοιότητες με τις αφηγήσεις των παιδιών που προηγήθηκαν. Ζητήσαμε από την κάθε ομάδα να υπογραμμίσει τις δουλειές που παρουσιάζονται, έτσι ώστε να μπουν σε μία χρονολογική σειρά. Το κείμενο παρουσιάστηκε στον διαδραστικό, διαβάστηκε από τον εφαρμοστή του σεναρίου, έγιναν οι σχετικές ερωτήσεις κατανόησης και ζητήσαμε από τα παιδιά να υπογραμμίσουν τις προτάσεις που φανερώνουν όλες τις εργασίες του τρύγου. Έπειτα τις συνθέσαμε στην ολομέλεια, υπογραμμίζοντας τις προτάσεις στον διαδραστικό. 1 Βλ. Συνοδευτικό υλικό: «Ο τρύγος από το πρόγραμμα Μελίνα». Σελίδα 9 από 24

10 . Προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε κριτικά το κείμενο κάνοντας ερωτήσεις, οι οποίες βοήθησαν τους μαθητές να αντιληφθούν τους διαφορετικούς τρόπους θέασης του συγκεκριμένου θέματος, όπως η κοινωνική διάσταση που φαίνεται να δεσπόζει στις εργασίες γύρω από το μάζεμα και το πάτημα των σταφυλιών. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται μαζί δουλεύοντας στον ίδιο χώρο για μεγάλο χρονικό διάστημα, δημιουργούν φιλίες, σχέσεις, μοιράζονται χαρές και λύπες. Στη συνέχεια, περάσαμε στο λεξιλόγιο. Ασχοληθήκαμε με τις λέξεις του φύλλου εργασίας 1, (οι οποίες και ήταν πιο έντονες στο κείμενο που τους δόθηκε). Προσπαθήσαμε να εκμαιεύσουμε από τους μαθητές μια πρώτη προφορική ερμηνεία μέσα από τα συμφραζόμενα των αντίστοιχων προτάσεων. Αναδείχτηκαν μερικές ερμηνείες και στη συνέχεια αναζητήθηκαν οι αντίστοιχες ερμηνείες στο ηλεκτρονικό λεξικό. Η κάθε ομάδα παρουσίασε στην ολομέλεια την ερμηνεία μιας-δυο από τις προκαθορισμένες λέξεις και έδωσε ένα παράδειγμα, ενσωματώνοντάς την σε μια πρόταση. Ακολούθως, ασχοληθήκαμε με το γλωσσάρι του τρύγου. Τροποποιήθηκε το αρχικό σενάριο, όσον αφορά τη δημιουργία του γλωσσαρίου. Προτιμήθηκε να εργαστούν τα παιδιά σε ένα web 2.0 εργαλείο συνεργατικής γραφής κι ετοιμάστηκε από τον εφαρμοστή του σεναρίου ένα τέτοιο περιβάλλον google presentation. Οι μαθητές εργάστηκαν σε ομάδες, η κάθε ομάδα δούλεψε στη δική της διαφάνεια, στην οποία έπρεπε να καταγράψει την ερμηνεία της λέξης μαζί με μια εικόνα που θα έβρισκε στη μηχανή αναζήτησης. Σελίδα 10 από 24

11 Η διαδικασία αυτή εντυπωσίασε τους μαθητές. Διαπίστωσαν πως μπορούσαν να γράφουν συγχρόνως με τις άλλες ομάδες και να βλέπουν τι γράφουν και αυτές. Δυσκολεύτηκαν να βρουν φωτογραφία για το λαμνί και χρειάστηκε η συμβολή του εφαρμοστή του σεναρίου. Στο τέλος παρουσιάστηκε στην ολομέλεια το γλωσσάριο που ετοίμασαν τα παιδιά. 2 Στο τέλος της διδακτικής ενότητας, οι μαθητές χαλάρωσαν ακούγοντας ένα τραγούδι σε στίχους Γιάννη Ρίτσου και μελοποιημένο από τον Νίκο Μαμαγκάκη, με τίτλο «ο τρύγος». Μέσα από αυτό αναδείχτηκαν άγνωστες λέξεις κι εκφράσεις, οι οποίες έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση στα παιδιά: «..η Παναγιά στη δημοσιά», «πέντε οκάδες κόκκινα σταφύλια». Έτσι, δόθηκε η ευκαιρία όχι μόνο να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, αλλά και να έρθουν σε επαφή με τον ποιητικό λόγο και τις ποιητικές εκφράσεις, οι οποίες πηγάζουν από την λαϊκή, καθομιλούμενη γλώσσα. 5η & 6η διδακτική ώρα 2 Συνοδευτικό υλικό: «Το γλωσσάρι του τρύγου» Σελίδα 11 από 24

12 Στο δίωρο αυτό ασχοληθήκαμε με τα στάδια παραγωγής κρασιού, που ξεκινούν από το μάζεμα των καρπών και καταλήγουν στην παραγωγή του κρασιού. Αρχικά, οι ομάδες παρακολούθησαν ένα βίντεο που εξιστορεί τις διαδοχικές φάσεις παραγωγής του κρασιού. Ζητήθηκε να κρατήσουν σημειώσεις και να βρουν πληροφορίες για τα βήματα παρασκευής του κρασιού. Τους δόθηκε επίσης η δυνατότητα να ανατρέξουν και στο κείμενο «ο τρύγος», με το οποίο ασχοληθήκαμε στο προηγούμενο διδακτικό δίωρο. Στη συνέχεια, ζητήθηκε από τους μαθητές να φτιάξουν ένα διάγραμμα όπου θα περιγράφουν τα βήματα παραγωγής του κρασιού και στα οποία θα ενσωματώσουν εικόνες με σύντομες περιγραφές για την εργασία που λαμβάνει χώρα κάθε φορά. Στο σημείο αυτό τροποποιήθηκε το αρχικό σενάριο που προέβλεπε τη χρήση του λογισμικού inspiration. Προτιμήθηκε ένα συνεργατικό εργαλείο γραφής, εργαλείο το οποίο είχε εντυπωσιάσει τα παιδιά στο προηγούμενο δίωρο. Από τον εφαρμοστή του σεναρίου δόθηκε ένα νέο φύλλο εργασίας (βλ. φύλλο εργασίας 2). Οι ομάδες ασχολήθηκαν με τις λέξεις: πατητήρι, μούστος, τρύγος, βαρέλι, κρασί, μεταφορά, βράσιμο, οι οποίες προβλήθηκαν στον διαδραστικό και ζητήθηκε από τις ομάδες να τοποθετηθούν στη σωστή χρονολογική σειρά στη διαδικασία παραγωγής κρασιού. Σελίδα 12 από 24

13 Αφού αποφασίστηκε στην ολομέλεια η σωστή σειρά των λέξεων, οι ομάδες εργάστηκαν πάνω σε ένα συνεργατικό εργαλείο παρουσιάσεων (google presentation), στο οποίο είχαν τοποθετηθεί οι παραπάνω λέξεις σε ξεχωριστή διαφάνεια. Σε κάθε διαφάνεια τοποθέτησαν σχετικές εικόνες που βρήκαν από τις μηχανές αναζήτησης, έδωσαν τη σχετική ερμηνεία και, τέλος, στην ολομέλεια έβαλαν τις διαφάνειες στη σωστή χρονολογική σειρά. 3 7η 10η διδακτική ώρα Στην ενότητα αυτή κάναμε μια σύνδεση με το παρελθόν αρχίζοντας από τη μυθολογία και περνώντας μέσα από τα βάθη της ιστορίας, είδαμε τη σχέση που είχαν οι άνθρωποι με το κρασί και αποτιμήσαμε τη διαχρονικότητά του. Ξεκινήσαμε με την προβολή του κειμένου «Η διαχρονική πορεία της αμπέλου και του οίνου μέσα από μαρτυρίες του παρελθόντος», που υπήρχε στον συνοδευτικό φάκελο του συνταγμένου σεναρίου. Το κείμενο, το οποίο δόθηκε και σε φωτοτυπίες στους μαθητές, κάνει μια αναδρομή στην ιστορία, αναφέρεται στη σχέση του Διόνυσου με το κρασί, καθώς και στην τέχνη της αμπελουργίας και της οινοποιίας στον Ελλαδικό χώρο. Το κείμενο διαβάστηκε από τον εφαρμοστή του σεναρίου και ακολούθησαν ερωτήσεις κατανόησης, οι οποίες κάλυπταν όχι μόνο τον νοηματικό άξονα, αλλά είχαν κάποια κοινωνική και πολιτιστική χροιά. Σκοπός ήταν να ενημερωθούν οι 3 Συνοδευτικό υλικό: «ΣΤΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΡΑΣΙΟΥ». Σελίδα 13 από 24

14 μαθητές για τις αντιλήψεις και τις στάσεις που επικρατούσαν γύρω από το θέμα που πραγματεύονται σε άλλες εποχές. Θίξαμε θέματα όπως αυτά της συντροφικότητας, της χαράς, του γλεντιού και της διασκέδασης. Στη συνέχεια, οι μαθητές εργάστηκαν σε ομάδες. Προβλήθηκε στον διαδραστικό και διαβάστηκε το φύλλο εργασίας 3, το οποίο βοήθησε τους μαθητές στον τρόπο δημιουργίας μιας περίληψης. Όλες οι ομάδες δούλεψαν το ίδιο κείμενο, υπογράμμισαν τις κυριότερες εκφράσεις του κειμένου, συζήτησαν στην ομάδα τους για τα κυριότερα σημεία κι όταν τελείωσαν έκαναν το ίδιο και στον κειμενογράφο, αξιοποιώντας τους νέους γραμματισμούς που προσφέρει το ψηφιακό εργαλείο. Παρουσιάστηκαν στην ολομέλεια τα κυριότερα σημεία του κειμένου, τα οποία και υπογραμμίστηκαν στον κειμενογράφο. Ακολούθως, η κάθε ομάδα πήρε μια θεματική του αρχικού κειμένου και προσπάθησε να μετασχηματίσει το αρχικό κείμενο κάνοντας μια μικρή περίληψη, την οποία παρουσίασε προφορικά στην Σελίδα 14 από 24

15 ολομέλεια. Η περίληψη βοήθησε και στην κριτική προσέγγιση των κειμένων, εφόσον οι μαθητές ενεπλάκησαν σε διαδικασίες απαλοιφής και γενίκευσης, καθώς και σε διαδικασίες αναζήτησης της νοηματικής συμβολής πληροφοριών στο κεντρικό θέμα του κειμένου. Οι περιλήψεις παρουσιάστηκαν στην ολομέλεια και αξιολογήθηκαν από τις υπόλοιπες ομάδες και τον εκπαιδευτικό. Επισημάνθηκαν παραλείψεις, διορθώσεις ή βελτιωτικές προτάσεις από τις άλλες ομάδες, πετυχαίνοντας την αμεσότερη ανατροφοδότηση. Επειδή δεν υπήρχε αρκετός χρόνος, προτιμήθηκε η προφορική καταγραφή των περιλήψεων και η παραγωγή προφορικού λόγου. Στη δεύτερη φάση αυτής της διδακτικής ενότητας οι μαθητές δούλεψαν σε ομάδες με τα ίδια κείμενα. Παρουσιάστηκε κι εξηγήθηκε το φύλλο εργασίας 4 και οι μαθητές μετέτρεψαν τα υπάρχοντα κείμενα σε πολυτροπικά, χρησιμοποιώντας εικόνες που βρήκαν στο διαδίκτυο. Η κάθε ομάδα διάλεξε τις λέξεις που ήθελε να αντικαταστήσει με εικόνα, αναζήτησε την εικόνα στη μηχανή αναζήτησης και τη μετέφερε στο κείμενο. 4 11η & 12η διδακτική ώρα Οι παρενέργειες του κρασιού Στο δίωρο αυτό ασχοληθήκαμε με τους περιορισμούς κατανάλωσης του κρασιού και τις συνέπειες που μπορεί να έχει η υπερβολική κατανάλωσή του. Αρχικά μοιράστηκε στους μαθητές το κείμενο «Θετικές και αρνητικές επιπτώσεις από την κατανάλωση κρασιού» (βλ. φάκελο συνταγμένου σεναρίου), το οποίο διαβάστηκε σιωπηρά από τους μαθητές και ζητήθηκε να υπογραμμίσουν τις βασικές πληροφορίες. 4 Συνοδευτικός υποφάκελος: «tekmiria_4_5_dioro». Σελίδα 15 από 24

16 Η εργασία ήταν ομαδική και αποσκοπούσε στην αναζήτηση, άντληση και καταγραφή των κυριότερων πληροφοριών ενός κειμένου. Ο δάσκαλος υπήρξε αρωγός στην εργασία των ομάδων και βοήθησε όπου χρειάστηκε. Έπειτα δόθηκε ένας ημιδομημένος χάρτης σε αρχείο του λογισμικού Kidspiration. Τα παιδιά εργάστηκαν σε ομάδες και συμπλήρωσαν τον εννοιολογικό χάρτη, 5 σύμφωνα με εκείνα που υπογράμμισαν στο έντυπο κείμενο. Με τον τρόπο αυτό κατέγραψαν τις συνέπειες της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ και ταυτόχρονα τα ευεργετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει μία λογική κατανάλωση καθημερινά. Σκοπός ήταν με τη δραστηριότητα αυτή τα παιδιά να αποκτήσουν μια στάση απέναντι στο αλκοόλ που θα τα βοηθήσει καθώς μεγαλώνουν και μπαίνουν στην εφηβεία και ταυτόχρονα να αποκτήσουν και μια στάση ζωής απέναντι στο μέτρο και την αποφυγή των υπερβολών. 5 Συνοδευτικός υποφάκελος: «tekmiria_6_dioro». Σελίδα 16 από 24

17 Το λογισμικό δεν δυσκόλεψε τα παιδιά, αφού είχαν ασχοληθεί σε παλαιότερες εφαρμογές τόσο με το λογισμικό όσο και με τους εννοιολογικούς χάρτες. Οι εννοιολογικοί χάρτες παρουσιάστηκαν στην ολομέλεια κι έγιναν οι σχετικές παρατηρήσεις και διορθώσεις από τις ομάδες. Σελίδα 17 από 24

18 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/-Α ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Φύλλο εργασίας 1 Διαβάστε το κείμενο που σας έχει δοθεί και απαντήστε στις ερωτήσεις: 1. Με τις λέξεις βλαστολόημα, δραγάτης, αλώνι, γράβαλο, λαμνί, μουστιές, πατητήρι, τρόκολο, κάδη, λουλάδες, φτιάξτε ένα γλωσσάρι το οποίο να περιέχει εικόνα της λέξης που περιγράφεται, ερμηνεία καθώς και ένα παράδειγμα, μία πρόταση με τη λέξη που περιγράφετε. Μπορείτε να ψάξετε στο διαδίκτυο για εύρεση εικόνας, πληκτρολογώντας σε μία μηχανή αναζήτησης το λήμμα. Αναφορικά με την ερμηνεία των λέξεων μπορείτε να βρείτε πληροφορίες στο κείμενο. Εναλλακτικά, μπορείτε να ψάξετε στο Ηλεκτρονικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη): πληκτρολογώντας τη λέξη στο πλαίσιο της αρχικής σελίδας και πατώντας στη συνέχεια «βρες». Σελίδα 18 από 24

19 Επιπρόσθετες Οδηγίες: Για την εικόνα: Αφού επιλέξετε την εικόνα κάντε την «ερμητική» πατώντας δεξί κλικ και επιλέγοντας μορφοποίηση εικόνας. Με τον τρόπο αυτό θα μπορείτε να μετακινείτε την εικόνα στη σελίδα σας. Για την ερμηνεία: Στο πλάι της εικόνας θα πληκτρολογήσετε τη λέξη με έντονα γράμματα και μέγεθος γραμματοσειράς 20, ώστε να είναι ευανάγνωστη. Κατόπιν προσθέστε την ερμηνεία και στη συνέχεια προσθέστε το παράδειγμά σας με πλάγια γράμματα Παράδειγμα: πατητήρι: μεγάλος κάδος ή είδος χτιστής δεξαμενής όπου πατούν τα σταφύλια για να βγει ο μούστος. «Τα πατητήρια μπορεί να είναι ξύλινα, πέτρινα ή ακόμη και χτιστά». Σελίδα 19 από 24

20 Φύλλο εργασίας 2 (τροποποιήθηκε το αρχικό φύλλο εργασίας του συνταγμένου σεναρίου με το παρακάτω φύλλο:) Βάλτε τις παρακάτω λέξεις σε σειρά, ώστε να περιγράφονται τα βήματα παραγωγής κρασιού: πατητήρι, μούστος, τρύγος, βαρέλι, κρασί, μεταφορά, βράσιμο. Ετοιμάστε τη δική σας παρουσίαση για τα στάδια παραγωγής του κρασιού. Πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο: επιλέξτε το γρανάζι και την επιλογή που φαίνεται στην εικόνα: Σε κάθε διαφάνεια αναζητήστε αντίστοιχες εικόνες με τις λέξεις κλειδιά και περιγράψτε στο πλαίσιο κειμένου τη διαδικασία. Τις εικόνες θα τις βρείτε στο διαδίκτυο. Μπορείτε να δώσετε οριζόντιο ή κάθετο προσανατολισμό, ανάλογα με το σχήμα που θέλετε να προκύψει. Τέλος, τοποθετήστε τις διαφάνειες στη σωστή σειρά. Σελίδα 20 από 24

21 Φύλλο εργασίας 3 Στο κείμενο που σας έχει δοθεί φτιάξτε μια περίληψη, λαμβάνοντας υπόψη τις οδηγίες που αναφέρονται παρακάτω: ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ διαβάζω προσεκτικά το κείμενο υπογραμμίζω τις λέξεις ή τις φράσεις που αποδίδουν το κεντρικό νόημα του κειμένου προσπαθώ να μην εκφράσω την προσωπική μου άποψη κρίνοντας ή αξιολογώντας προσπαθώ να αντικαταστήσω λέξεις του κειμένου με συνώνυμές τους Λέξεις που μπορώ να χρησιμοποιήσω για να «δέσω» σωστά τις προτάσεις μεταξύ τους. Φράσεις που καταδεικνύουν τη λογική σχέση μεταξύ των περιόδων: η παραπάνω αιτία οδηγεί αναπόφευκτα το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια ως αποτέλεσμα των παραπάνω Ρήματα που μπορώ να χρησιμοποιήσω: Το άρθρο αναφέρεται/ πραγματεύεται/καταπιάνεται Σύμφωνα με το κείμενο διατυπώνεται / προβάλλεται / παρουσιάζεται / επισημαίνεται / διαπιστώνεται / διευκρινίζεται Σελίδα 21 από 24

22 Φύλλο εργασίας 4 Αλλάξτε τα κείμενα που σας έχουν δοθεί σε πολυτροπικά βάζοντας εικόνες και βγάζοντας λέξεις. Τις εικόνες μπορείτε να τις βρείτε στο διαδίκτυο με αναζήτηση στο μενού εικόνες που εμφανίζεται στην μπάρα πάνω αριστερά. Για παράδειγμα: «Ο Διόνυσος ήταν ο θεός της αμπέλου και του οίνου». Στην πρόταση αυτή μπορούμε να αντικαταστήσουμε τις λέξεις άμπελος και οίνος με εικόνες: Ο Διόνυσος ήταν ο θεός της και του Σελίδα 22 από 24

23 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το θέμα της αμπελουργίας του τρύγου και του κρασιού είναι ανεξάντλητο και θα μπορούσε να επεκταθεί σε διάφορα επίπεδα. Το περιορίσαμε σε 12 ώρες διδασκαλίας, για να μην καταστεί κουραστικό για τη δεδομένη τάξη και διότι πιστεύουμε ότι τα θέματα αυτά είναι πιο κοντινά και πιο κατανοητά από τα παιδιά αυτής της ηλικίας. Το τελευταίο θέμα που πραγματεύεται περί των συνεπειών της υπερβολικής κατανάλωσης του κρασιού θα μπορούσε να επεκταθεί και σε ένα θεατρικό σχεδιασμένο από τους μαθητές. Εκεί θα μπορούσαν να θιχτούν θέματα όπως η αυτοσυγκράτηση, η ευθυμία, το γέλιο και η χαρά που βιώνουν οι άνθρωποι όταν την παρέα συνοδεύει το κρασί. Επίσης, στα κείμενα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν παροιμίες που ο λαός έχει βγάλει σε σχέση με το κρασί και την κατανάλωσή του. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Το παρόν σενάριο εφαρμόστηκε χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο συνταγμένο σενάριο. Η διδακτική πορεία δεν παρουσίασε χρονικές αποκλίσεις ενώ έγιναν μικρές τροποποιήσεις από τον εφαρμοστή του σεναρίου. Προτιμήθηκε η εφαρμογή συνεργατικών εργαλείων γραφής (web 2.0), εργαλεία τα οποία δε δυσκόλεψαν τα παιδιά της συγκεκριμένης τάξης και βοήθησαν στη συνεργασία και την ταυτόχρονη συν-δημιουργία των εργασιών τους. Μέσα από τις θεματικές που αναπτύχθηκαν, οι μαθητές εξασκήθηκαν στη δημιουργία πολυτροπικών κειμένων, διαγραμμάτων, παρουσιάσεων, στην αναζήτηση πληροφοριών και εικόνων στο διαδίκτυο και, τέλος, στον εννοιολογικό μετασχηματισμό των κειμένων σε περιλήψεις (με διαδικασίες απαλοιφής & γενίκευσης) και εννοιολογικούς χάρτες. Με τον τρόπο αυτό ενεπλάκησαν σε διαδικασίες κριτικού γραμματισμού και λειτουργικής επικοινωνίας, αφού αναζήτησαν πληροφορίες μέσα από τα κείμενα, τις αναδόμησαν και τις παρουσίασαν στην Σελίδα 23 από 24

24 ολομέλεια χρησιμοποιώντας νέους γραμματισμούς, μέσω σύγχρονης ή και ασύγχρονης επικοινωνίας. Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κουτσογιάννης, Δ Ο ρόμβος της γλωσσικής εκπαίδευσης. Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα. Πρακτικά της 32ης συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ. Πολίτης, Π Προφορικός και γραπτός λόγος, Πύλη για την Ελληνική γλώσσα, Εγκυκλοπαιδικός οδηγός. Χατζησαββίδης, Σ. & Μ. Αλεξίου Μεθοδολογία και διαδικασίες ανάπτυξης εκπαιδευτικών σεναρίων στα Γλωσσικά μαθήματα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Σε μια περίληψη θα πρέπει να παραλείψουμε πληροφορίες από το αρχικό κείμενο. Οι πληροφορίες αυτές έχουν να κάνουν με τη συμβολή τους στην επεξεργασία του κεντρικού θέματος του κειμένου. Αν πιστεύουμε ότι δεν επηρεάζει τον κορμό του κεντρικού θέματος του αρχικού κειμένου, τότε μπορούμε να την παραλείψουμε. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται απαλοιφή. Σε μια περίληψη μπορούμε να μειώσουμε το μήκος των προτάσεων ή των περιόδων, κάνοντας γενικεύσεις. Για παράδειγμα «τα παιδιά συνήθιζαν να περνούν τα μεσημέρια τους στη θάλασσα, φτιάχνοντας κάστρα από άμμο». Θα μπορούσε να γενικευτεί ως «τα παιδιά έπαιζαν τα μεσημέρια». Τέλος, κάποιες άλλες πληροφορίες που θεωρούνται πολύ σημαντικές μπαίνουν αυτούσιες στο κείμενο. Σελίδα 24 από 24