Η πολυπρισματικότητα ως μέσο για την ανάπτυξη διαπολιτισμικού διαλόγου στο μάθημα της Ιστορίας

Transcript

1 Η πολυπρισματικότητα ως μέσο για την ανάπτυξη διαπολιτισμικού διαλόγου στο μάθημα της Ιστορίας 1

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΣΕΝΆΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ ΚΑΙ ΜΆΘΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΊΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΎ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΎ ΣΤΗ ΝΕΌΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΊΑ.6 ΣΧΕΔΙΑΣΜΌΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΎ ΣΕΝΑΡΊΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ...8 ΣΚΟΠΟΊ...8 ΥΛΙΚΟ...10 ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ...11 ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΗΣ ΤΆΞΗΣ/ΠΡΟΤΕΙΝΌΜΕΝΗ ΠΟΡΕΊΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑΣ...11 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ-ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑ ΟΜΑΔΕΣ...11 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΉ ΑΞΊΑ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΊΟΥ...14 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...15 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ...16 ΣΗΜΕΊΩΣΗ 2. ΟΡΙΣΜΈΝΕΣ ΑΠΌ ΤΙΣ ΟΔΗΓΊΕΣ-ΣΥΣΤΆΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΊΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΊΑΣ ΣΤΟΝ 21Ο ΑΙΏΝΑ...16 ΣΗΜΕΊΩΣΗ 6. ΑΠΌ ΤΟ ΔΙΚΤΥΑΚΌ ΤΌΠΟ ΤΗΣ UNESCO...17 ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ...17 Γ. ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ...18 Ε. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...19 Ζ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ...21 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την παρούσα εργασία και την προτεινόμενη διδακτική πρόταση θα καταβληθεί προσπάθεια να αναδειχτεί η πολυπρισματικότητα ως μέσο για την ανάπτυξη διαπολιτισμικού διαλόγου στο μάθημα της Ιστορίας. Είναι γεγονός ότι το μάθημα της Ιστορίας αποτελεί μια πολύ ευαίσθητη πτυχή των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών σε όλες τις χώρες, καθώς, πολύ συχνά, αποτελεί αντικείμενο τριβής, ανάμεσα σε πολιτικά κόμματα, κοινωνικές και μειονοτικές ομάδες, διαφορετικές ιδεολογίες. Μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα πρόσφορο για μια διαπολιτισμική προσέγγιση, να δημιουργήσει γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ διαφορετικών λαών και κοινωνιών, να συμβάλει στον εντοπισμό και στην άρση των προκαταλήψεων και εν τέλει να δράσει καταλυτικά, ώστε να μάθουμε να ζούμε μαζί με τους «άλλους». Από την άλλη μπορεί να εντείνει, όμως, το μίσος, τις προκαταλήψεις και τη διαιώνιση των στερεοτύπων που είναι γερά ριζωμένα στη συλλογική συνείδηση πολλών εθνικών, κοινωνικών και μειονοτικών ομάδων. Αλλά και γενικότερα η Ιστορία ως επιστήμη, πολλές φορές, γίνεται μέσο εκμετάλλευσης και προπαγάνδας από πολιτικά κόμματα, ιδεολογίες κ.ά. Πρόσφατα παραδείγματα έχουμε με γειτονική χώρα της Βαλκανικής, η οποία χρησιμοποιεί για τους Μακεδόνες μια διαφορετική «ιστορία» από αυτή που είναι γνωστή στην Ελλάδα. Μεγάλη είναι η σημασία του περιεχομένου των διδακτικών εγχειριδίων και ιδιαίτερα του τρόπου της παρουσίασης του «εθνικού εαυτού» σε αντιδιαστολή με τον «άλλο», ο οποίος, μερικές φορές, μπορεί να είναι ο «άλλος» γείτονας (Ξωχέλλης, 2000 α, σσ ). Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μια αξιοσημείωτη μεταβολή στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών της Ιστορίας, στα διδακτικά εγχειρίδια, στη διδακτική μεθοδολογία. Αυτό είναι απόρροια και της πολυπολιτισμικής σύνθεσης του μαθητικού πληθυσμού (πάνω από 10% είναι οι αλλογενείς μαθητές στην Ελλάδα) αλλά και της συμμετοχής της Ελλάδας σε ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς, όπως είναι το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Unesco κ.ά. Το Συμβούλιο της Ευρώπης οριοθετεί το πλαίσιο διδασκαλίας της Ιστορίας 1 και ως πρωταρχικό στόχο θέτει: «οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης διατύπωσαν την ανάγκη για εδραίωση της αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης μεταξύ των λαών, ιδιαίτερα μέσω μιας διδακτέας ύλης για το μάθημα της ιστορίας που θα αποσκοπεί στην εξάλειψη της προκατάληψης και θα υπογραμμίζει τη θετική αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφορετικών θρησκειών, ιδεών και χωρών στην ιστορική εξέλιξη της Ευρώπης» 2. Στις Συστάσεις της Unesco γίνεται αναφορά στην Εκπαίδευση που στοχεύει στη διεθνή συνεργασία και ειρήνη και εκπαίδευση σε θέματα που αφορούν στα δικαιώματα του ανθρώπου και στις ανθρώπινες ελευθερίες» (Μπονίδης, 2010). Σύμφωνα με το Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Ιστορίας ως γενικός σκοπός του μαθήματος της Ιστορίας ορίζεται «η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και ιστορικής συνείδησης. Ο κοινά αποδεκτός σκοπός της μελέτης της Ιστορίας που αφορά τη γνώση του παρελθόντος για την κατανόηση του παρόντος και το σχεδιασμό του μέλλοντος, υφίσταται ως βασική ιδέα για τον προσδιορισμό της ιστορικής συνείδησης και ιστορικής σκέψης. Ειδικότερα, η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης αφορά την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων και τη σύνδεση αιτίων και αποτελεσμάτων, 1 Βλέπε παράρτημα της παρούσας εργασίας: Οδηγίες του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διδασκαλία της Ιστορίας 2 Πηγή: 771 Recommendation of the Committee of Ministers to member states on history teaching in twenty-first-century Europe, 31 Οκτωβρίου 2001.

5 ενώ η καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης αφορά την κατανόηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου σε συγκεκριμένες καταστάσεις και την εξασφάλιση των προϋποθέσεων για την εκδήλωση υπεύθυνης συμπεριφοράς στο παρόν και το μέλλον. Έτσι με τη διδασκαλία της Ιστορίας μπορεί ο μαθητής να αποκτήσει όχι μόνο την επίγνωση ότι ο σύγχρονος κόσμος αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος, αλλά και την επίγνωση ότι ο σύγχρονος ιστορικός ορίζοντας συνδέεται άμεσα με τη ζωή του. Ο σκοπός της ιστορικής σκέψης και συνείδησης συνδέεται έτσι με το γενικότερο σκοπό της εκπαίδευσης που αναφέρεται στην προετοιμασία συνειδητών πολιτών». Ως προς τους επιμέρους σκοπούς με τη διδασκαλία της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση σύμφωνα με το ΕΠΠΣ επιδιώκονται οι εξής 3 : Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας, με υποκείμενα δράσης τους ανθρώπους. Να καταστούν ικανοί, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, να κατανοήσουν το παρόν, να στοχαστούν για τα προβλήματά του και να προγραμματίσουν υπεύθυνα το μέλλον τους. Να συνειδητοποιήσουν την προσωπική τους ευθύνη για την πορεία της κοινωνίας στην οποία ζουν. Να διαμορφώσουν, μέσα από τη μελέτη των επιμέρους πολιτισμών και της συνεισφοράς τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα μετριοπάθειας, ανοχής και σεβασμού στο διαφορετικό. Να οικοδομήσουν, μέσα από τη μελέτη του δικού τους πολιτισμού, την εθνική και πολιτιστική τους ταυτότητα. Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα επιλογής και κριτικής αξιολόγησης των ιστορικών πηγών. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, υπάρχει το πλαίσιο για τον εκπαιδευτικό να κινηθεί στην κατεύθυνση της καλλιέργειας της κριτικής σκέψης των μαθητών του μέσω της πολυπρισματικότητας στην ιστορία, της προσωπικής ευθύνης και της συνευθύνης για τα τεκταινόμενα και στην ελληνική κοινωνία αλλά και στον κόσμο γενικότερα, της εκτίμησης της προσφοράς όλων των λαών στον πολιτισμό και ως φορέων και ως δημιουργών του, της καλλιέργειας ακόμη πνεύματος ανοχής, μετριοπάθειας, σεβασμού στο διαφορετικό. Οι στόχοι αυτοί αφορούν όλους τους μαθητές και Έλληνες και αλλογενείς. Ένα ζήτημα, το οποίο τίθεται, βέβαια, είναι ο στόχος «της οικοδόμησης της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας μέσα από τη μελέτη του δικού τους πολιτισμού», ο οποίος αφορά μόνο τους Έλληνες μαθητές και όχι τους αλλογενείς, οι οποίοι φοιτούν στο ελληνικό σχολείο. Σχετικά με αυτή την παράμετρο αναφέρεται στο ΕΠΠΣ: «Με δεδομένο το γεγονός ότι το ΠΣ (Πρόγραμμα Σπουδών) αφορά το σύνολο των μαθητών πέραν των κοινωνικοπολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων και γλωσσικών ιδιομορφιών, πρέπει να ελεγχθεί αν το συγκεκριμένο ΠΣ δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης στην ιστορική γνώση και σε μαθητές με ιδιαίτερα γλωσσικά και κοινωνικοπολιτιστικά χαρακτηριστικά. Πρέπει δηλαδή να είναι αρκετά ευέλικτο, ώστε να επιτρέπει παρεμβάσεις στο περιεχόμενό του (τροποποίηση ή εμπλουτισμό τμημάτων του) κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες. Πρέπει λ.χ. να επιτρέπει και να ενθαρρύνει τη μελέτη της τοπικής ιστορίας και της ιστορίας ιδιαίτερων κοινωνικών ομάδων, απομακρυσμένων από το κέντρο, ή μειονοτήτων» 4. 3 ΥΠΕΠΘ- Π. Ι.- Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Φιλολογικών Μαθημάτων στο Γενικό Λύκειο, Αθήνα, 2008, σ Βλέπε παράρτημα Ζ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.

6 Η απομάκρυνση από το παραδοσιακό πλαίσιο της αφηγηματικής ιστορίας δημιουργεί επιπλέον ευθύνες στον εκπαιδευτικό, καθώς καλείται να δημιουργήσει στην τάξη τις συνθήκες εκείνες, οι οποίες θα επιτρέψουν στους μαθητές την ανάλυση- αξιολόγησηερμηνεία των πηγών, την κατανόηση των ιστορικών όρων, την ορθή ανάλυση και αντίληψη του ιστορικού παρελθόντος και θα τους βοηθήσουν, ώστε να δράσουν οι ίδιοι ως «ιστορικοί», αποβάλλοντας συναισθηματικές φορτίσεις, προκαταλήψεις και λειτουργώντας με την ενσυναίσθηση προσπαθώντας να κατανοήσουν τους δρώντες σε κάθε εποχή, «δικούς» και «άλλους», «διαφορετικούς», πώς έδρασαν με τους συγκεκριμένους τρόπους, για ποιες αιτίες, ποια ήταν τα κίνητρά τους, οι κώδικες των αξιών τους κα. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι η προσωπική στάση και ο κώδικας αξιών του ίδιου του εκπαιδευτικού. Η διδασκαλία της Ιστορίας είναι πολύ ευαίσθητη διαδικασία και πρώτα απ όλα οι καθηγητές/ιες της Ιστορίας πρέπει να απαλλαγούν οι ίδιοι από οποιαδήποτε προσωπική αδιαλλαξία, προκατάληψη, αντισημιτισμό και στερεότυπα, που, ενδεχομένως, τρέφουν για άλλους λαούς και έθνη. Είναι δύσκολο να εργαστεί κάποιος ανεπηρέαστος από τις προηγούμενες ιδέες και σκέψεις του και είναι ακόμη πιο δύσκολο για τους μαθητές και τις μαθήτριες να πειστούν από τα ιστορικά στοιχεία, καθώς μεταφέρουν ιδέες από το κοινωνικό περιβάλλον, την οικογένεια, τους φίλους τους. Είναι πολύ σημαντικό να στραφούν οι μαθητές σε μια αγωγή βασισμένη στην κατανόηση, στην αποδοχή και στο σεβασμό των «άλλων και των διαφορετικών» και ταυτόχρονα να ασκηθούν στην κριτική σκέψη. Όλα αυτά, για να πραγματοποιηθούν, απαιτούν, όπως καθίσταται σαφές, διαφοροποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται από μονοπολιτισμική διάσταση και έντονο εθνοκεντρικό χαρακτήρα, ενώ η διαπολιτισμική διάσταση παραγκωνίζεται και αποσιωπάται (Μαυροσκούφης,1997). Απαιτούν, όμως, και εκπαιδευτικούς με γνώση και εξειδίκευση στην Ιστορική επιστήμη, συνεχή ενημέρωση στην εκπαιδευτική μεθοδολογία, στα παιδαγωγικά και επιστημονικά χαρακτηριστικά του μαθήματος, ικανούς να εφαρµόζουν µεθόδους διδασκαλίας, οι οποίες βασίζονται στην έρευνα και απαιτούν στοχασµό, με γνώσεις των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνίας, είναι εξοικειωμένοι με την εφαρµογή τεχνικών διδασκαλίας, οι οποίες αποσκοπούν στο να καταστήσουν τους µαθητές ικανούς να ερµηνεύουν και να αναλύουν τα ιστορικά γεγονότα και την επίδρασή τους στο παρόν σε διάφορα πλαίσια, όπως κοινωνικό, γεωγραφικό, οικονοµικό, εφαρµόζουν τεχνικές αξιολόγησης, οι οποίες λαµβάνουν υπόψη όχι µόνο τις πληροφορίες που αποµνηµονεύουν οι µαθητές, αλλά και τις δραστηριότητες που µπορούν να αναπτύσσουν. Στόχος τους θα πρέπει να είναι οι μαθητές να μάθουν «να ζουν με τους άλλους», να αλληλεπιδρούν με επιτυχία με ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, με απώτερο σκοπό την ουσιαστική αναμόρφωση της κοινωνίας και την προσωπική ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση του ατόμου. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή επαγρύπνηση και να φροντίζουν με τη διακριτική τους παρέμβαση να μην οδηγούνται οι μαθητές σε διαστρεβλωμένη αντίληψη για τα ιστορικά γεγονότα και να μην χειραγωγούνται ιδεολογικά. Εκπαιδευτικό σενάριο διδασκαλίας και μάθησης με την αξιοποίηση εκπαιδευτικού λογισμικού στη Νεότερη Ιστορία Το διδακτικό σενάριο που επιλέξαμε, διότι θεωρούμε ότι κατ εξοχήν προσφέρεται για πολυπρισματική προσέγγιση, καλύπτει διδακτικά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και συγκεκριμένα τις επιπτώσεις του, κυρίως το Ολοκαύτωμα, μέσα από τα εγχειρίδια της Γ' Γυμνασίου (Λούβη - Ξιφαράς, 2007) και της Γ' Λυκείου Γενικής Παιδείας (Κολιόπουλος και άλλοι, 2007), επειδή σε αυτές τις τάξεις προβλέπεται από

7 το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών η διαπραγμάτευση της ιστορίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σποραδικές αναφορές στην ίδια περίοδο γίνονται και σε άλλα σχολικά βιβλία, όπως στα Θέματα Ιστορίας (μάθημα επιλογής στη Β' Λυκείου) και στις Ρίζες του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (μάθημα επιλογής στην Α' Λυκείου). Οι ενότητες, στις οποίες γίνεται διαπραγμάτευση των συνεπειών του Β Παγκοσμίου πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, που διαπράχθηκαν στη διάρκειά του, παρουσιάζονται ως εξής: Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ Γυμνασίου Κεφάλαιο δέκατο «Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και η Ελλάδα». Ενότητα 48. Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση. Ενότητα 49. Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, σσ Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου Γ Λυκείου Κεφάλαιο Ε. «Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος». Ενότητα 5. «Τα εγκλήματα πολέμου κατά της ανθρωπότητας- το Ολοκαύτωμα», σσ Στο βιβλίο της Γ Γυμνασίου στην ενότητα 48, Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση γίνεται λόγος για τις φοβερές συνθήκες διαβίωσης των κατακτημένων Ελλήνων στη διάρκεια της κατοχής, τις μαζικές εκτελέσεις, τον αποδεκατισμό από την πείνα, καθώς και στα μαζικά αντίποινα, στα οποία προέβαιναν οι κατακτητές σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις των δωσίλογων, ενώ στην Ενότητα 49, Τα αποτελέσματα του Β Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, γίνεται λόγος για το κοινωνικό και οικονομικό κόστος του πολέμου (αναφορές σε απώλειες και καταστροφές) και το Ολοκαύτωμα περιέχεται στην ενότητα «ηθική καταρράκωση», την εξασθένηση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης και την ίδρυση του ΟΗΕ, ενώ δεν αφιερώνεται ειδική διδακτική ενότητα, όπως στο βιβλίο της Γ' Λυκείου (σσ ). Στο βιβλίο της Γ' Λυκείου υπάρχει η ενότητα για το Ολοκαύτωμα και προστίθενται ως γενικότερες συνέπειες οι αναφορές στις ανθρώπινες απώλειες και στις υλικές καταστροφές, ενώ στο επόμενο κεφάλαιο («Ο μεταπολεμικός κόσμος», σ. 139 κ.ε.) γίνεται λόγος για τον ΟΗΕ. Η ιστορική προσέγγιση του θέματος και στα δύο βιβλία γίνεται και με την ιστορική αφήγηση και με την παράθεση συνοδευτικού, γραπτού και εικονιστικού υλικού, δηλαδή «πηγών». Από την άποψη της διδακτικής αξιοποίησης ποικίλων «πηγών», το βιβλίο της Γ' Γυμνασίου παραπέμπει και σε λογοτεχνικά και κινηματογραφικά έργα που αναφέρονται στην εξεταζόμενη περίοδο, εμπλουτίζοντας την ιστορική παιδεία των μαθητών και μαθητριών. Προτείνεται στους μαθητές να παρακολουθήσουν κινηματογραφικές ταινίες, όπως Η πιο μεγάλη μέρα του πολέμου, Τι έκανες στον πόλεμο μπαμπά;, Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν, Η πτώση, Η ζωή είναι ωραία κ.ά., αλλά και να διαβάσουν λογοτεχνικά κείμενα, όπως το Οδοιπορικό του '43 (Μπεράτης), Νύχτες και αυγές (Αλεξανδρόπουλος), Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου (Ζέη), Εάν αυτό είναι άνθρωπος (Πρίμο Λέβι) κ.ά. Το βιβλίο της Γ Λυκείου περιέχει γραπτές πηγές, οι οποίες αναφέρονται αποκλειστικά στο Ολοκαύτωμα, φωτογραφίες, χάρτη με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης-εξόντωσης κα, καθώς και χάρτη, στον οποίο σημειώνονται οι ανθρώπινες απώλειες ανά χώρα της Ευρώπης. Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είτε ενσωματωμένη στη διδασκαλία του Β Παγκοσμίου Πολέμου είτε ως ξεχωριστή διδακτική ενότητα με ιδιαίτερο εκπαιδευτικό υλικό, συνδέεται στενά με τους γενικούς σκοπούς της διδασκαλίας της Ιστορίας, οι οποίοι αφορούν την καλλιέργεια κριτικής ιστορικής σκέψης, την πολιτική κοινωνικοποίηση, την ενδυνάμωση της δημοκρατικής συνείδησης και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συνδέεται στενά, όμως, και με την

8 ιστορική μνήμη. Η ιστορική μνήμη σημαίνει γνώση του μοναδικού αυτού ιστορικού γεγονότος, των αιτίων που το προκάλεσαν και δεν έχει σχέση με το μίσος και την εκδικητικότητα. Η UNESCO στην προσπάθεια να θεμελιώσει το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, τις βασικές ελευθερίες και τις αξίες της ανοχής και του αλληλοσεβασμού θεωρεί ότι η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι θεμελιώδους σημασίας και η μνήμη αυτής της τραγωδίας από τις μελλοντικές γενιές θα εμποδίσει την επανεμφάνιση αυτών των εγκλημάτων 5. Σχεδιασμός του Εκπαιδευτικού σεναρίου διδασκαλίας Για τους μαθητές του Λυκείου προσφέρεται πολύ μια διαθεματική προσέγγιση με την εμπλοκή των μαθημάτων Ιστορία-Θρησκευτικά-Κοινωνιολογία-Ψυχολογία-Πολιτική και Δίκαιο και την εφαρμογή στην τάξη διαδικασιών που αναπτύσσουν και ενισχύουν δεξιότητες, όπως την κριτική ανάλυση και την αναλογική σκέψη. Για τους μικρότερους μαθητές του Γυμνασίου μπορούμε να επιλέξουμε μια λιγότερο πολύπλοκη προσέγγιση (Μουσική, Καλλιτεχνικά, Λογοτεχνία), ενδεχομένως Τοπική Ιστορία Το σενάριο με την εφαρμογή του θα δώσει την ευκαιρία στους μαθητές και στις μαθήτριες να φτάσουν οι ίδιοι με την προσωπική τους συμμετοχή αυτενέργεια και τη συνεργατική προσπάθεια και ομαδική έρευνα στην εύρεση και συγγραφή του υλικού αυτής της ενότητας. Το θέμα προσφέρεται για την απάντηση θεμελιωδών ερωτημάτων όπως: Τι ακριβώς έγινε; Από ποιους; Πού και πότε; (μέσα σε ποιες περιστάσεις); Πώς (λειτούργησε η σκέψη / δράση των δρώντων); Γιατί; (με ποια κίνητρα); Ποια ήταν τα αποτελέσματα; Πώς εκτιμήθηκαν τότε; Αργότερα; Υπάρχουν άλλες οπτικές-ερμηνείες (θυμάτων-θυτών-παρατηρητών-διασωστών); Οι μαθητές/ιες θα επιχειρήσουν ιστορική διερεύνηση των διδακτικών ενοτήτων των εγχειριδίων με τη χρήση των γραπτών πηγών του βιβλίου τους, του βιβλίου του εκπαιδευτικού, με έρευνα στο διαδίκτυο σε δικτυακούς τόπους, που θα υποδειχθούν από τον εκπαιδευτικό, καθώς και σε εκπαιδευτικά λογισμικά, όπως «Περιπλάνηση στο Χώρο- Χρόνο», «Χάρτης Centennia». Οι δραστηριότητες στις οποίες θα επιδοθούν, μέσω των φύλλων εργασίας, αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά, ώστε να προσεγγίσουν την ταραγμένη αυτή ιστορική περίοδο βιωματικά και να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της για τις μετέπειτα εξελίξεις και στην Ελλάδα αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο και ακόμη να εργαστούν με τις ιστορικές πηγές και να συνειδητοποιήσουν πώς συγγράφεται η ιστορία. Έτσι αναμένεται και καλύτερη αφομοίωση της διδακτέας ύλης, αλλά και ανακάλυψη νέων στοιχείων που τη διευρύνουν και την προεκτείνουν. Η χρήση των εκπαιδευτικών λογισμικών και η πλοήγηση στο διαδίκτυο δίνουν τη δυνατότητα της δυναμικής ιστορικής αναζήτησης, διαδικασία, η οποία δεν είναι εύκολο να πραγματοποιηθεί στη συμβατική τάξη. Σκοποί Α Ως προς το Γνωστικό αντικείμενο οι μαθητές και οι μαθήτριες επιδιώκεται: Να προσεγγίσουν την ιστορική γνώση μέσω της ατομικής και ομαδικής αναζήτησης και διερεύνησης σε ποικιλία πηγών, έντυπων και ψηφιακών 5 Βλέπε παράρτημα της εργασίας.

9 Να αποκομίσουν συγκροτημένη και ιστορικά τεκμηριωμένη στο χώρο και στο χρόνο- εικόνα των γεγονότων μέσα από τις δραστηριότητες που θα αναπτύξουν Να αποκτήσουν σαφή συνείδηση βασικών ιστορικών εννοιών και της σημασίας τους: «ποιος, πού, πότε και γιατί» Να αναπτύξουν δεξιότητες ελέγχου, διασταύρωσης, αξιολόγησης της αξιοπιστίας και της σημασίας των πηγών και των πληροφοριών και κριτικής προσέγγισής τους Να αναπτύξουν δεξιότητες καταγραφής και κατηγοριοποίησης στοιχείων και πληροφοριών Να καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση, που είναι βασική προϋπόθεση στην ιστορική προσέγγιση και τη διαπολιτισμική ευαισθησία Να ασκηθούν στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων της εργασίας τους ενώπιον των συμμαθητών/ιών τους ή και ευρύτερου ακροατηρίου (σε περίπτωση που θα παρουσιάσουν τις εργασίες τους σε όλο το σχολείο) Να ασκηθούν στη διατύπωση τεκμηριωμένων και αιτιολογημένων ιστορικά απόψεων Να μυηθούν και στο ρόλο του ιστορικού και στο ρόλο του αναγνώστη Να γνωρίσουν τα κύρια γνωρίσματα του καθεστώτος κατοχής, τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής των υποδούλων και τη μαζική εξόντωση αθώων ανθρώπων Να συνειδητοποιήσουν σε τι ανάλγητες ενέργειες μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις, η έλλειψη σεβασμού στους άλλους και διαφορετικούς, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία Να συνειδητοποιήσουν την ατομική και συλλογική ευθύνη και το καθήκον να μην επιτρέψουν να επαναληφθεί κανένα έγκλημα σε βάρος της ανθρωπότητας Β Ως προς τη Μαθησιακή διαδικασία επιδιώκεται: Να ενεργοποιηθούν και να δραστηριοποιηθούν όλοι οι μαθητές, με την ενθάρρυνση του εκπαιδευτικού, να εντοπίσουν και να συμβουλεύονται διάφορες πηγές, να κάνουν διάκριση μεταξύ σημαντικών και ασήμαντων πληροφοριών, μεταξύ αντικειμενικών και προκατειλημμένων πηγών, να ελέγχουν την αξιοπιστία των πηγών και τις διαφορετικές εκδοχές της ιστορικής πληροφορίας. Να οικοδομήσουν τη γνώση με τρόπο διερευνητικό και βιωματικό Να εξοικειωθούν με νέους τρόπους προσέγγισης της γνώσης και νέες μαθησιακές διαδικασίες Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργατικής μάθησης συνεργαζόμενοι με τους συμμαθητές τους σε ομάδες έρευνας και παρουσίασης των εργασιών τους και να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα της συνεργατικής μάθησης Να κατανείμουν ρόλους-καθήκοντα και επιμέρους εργασίες στα πλαίσια της ομάδας τους και να καταρτίσουν οργανόγραμμα και σχέδιο δράσης Να καλλιεργήσουν δεξιότητες και στάσεις σημαντικές, όπως το ενδιαφέρον για συμμετοχή και συνεργασία, την ανάληψη ευθυνών και συνευθύνης με τους συμμαθητές τους, την ικανότητα για εποικοδομητικό διάλογο, την ευαισθησία για την αποδοχή του διαφορετικού, τον αλληλοσεβασμό, την αλληλεγγύη Να καλλιεργήσουν δεξιότητες συμμετοχικής παρατήρησης, συνεπεξεργασίας κειμένων, εικόνων και συμπαραγωγής λόγου και τελικού προϊόντος Να αναπτύξουν προβληματισμούς, αυτενέργεια, πρωτοβουλία, τεχνικές επίλυσης προβλημάτων Να καλλιεργήσουν μεταγνωστικές δεξιότητες

10 Να καλλιεργήσουν ικανότητες αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης Να ασκηθούν στην πολύπλευρη και πολυπρισματική προσέγγιση της ιστορίας μέσα από τον εντοπισμό και τη σύγκριση ευρέος φάσματος ιστορικών πηγών. Γ Ως προς την Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. Να καλλιεργήσουν δεξιότητες συνεργατικής σύνθεσης ψηφιακού κειμένου. Να καλλιεργήσουν δεξιότητες κριτικής αναζήτησης, επιλογής και διαχείρισης της κατάλληλης πληροφορίας στο διαδίκτυο και σε λογισμικό. Να καλλιεργήσουν δεξιότητες ανάγνωσης και αξιοποίησης διαδραστικών χαρτών για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Να αναπτύξουν ή να καλλιεργήσουν δεξιότητες κλασικού, νέου και κριτικού γραμματισμού Να εκτιμήσουν τις δυνατότητες των Νέων Τεχνολογιών και τη συμβολή τους στην εκπόνηση των εργασιών τους Να ασκηθούν στη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή ως μέσου αναζήτησης πληροφοριών, διεκπεραίωσης δραστηριοτήτων και παρουσίασης αποτελεσμάτων Να εξοικειωθούν με τη νέα κειμενικότητα (πολυτροπικότητα, επικοινωνία) και να καλλιεργήσουν την ικανότητα κατανόησης και παραγωγής πολυτροπικών κειμένων Να δημιουργήσουν μια παρουσίαση με το λογισμικό παρουσιάσεων (δυνατότητα αξιοποίησης power point) Να δημιουργήσουν προσωπικές συλλογές, ηλεκτρονικά αρχεία αποθήκευσης και οργάνωσης των πληροφοριών που θα συλλέξουν και των τελικών εργασιών τους Να αποκτήσουν δεξιότητες χειρισμού των ηλεκτρονικών βάσεων, και επεξεργασίας και ταξινόμησης των δεδομένων. ΥΛΙΚΟ Εκπαιδευτικά Λογισμικά: Περιπλάνηση στο Χωρο -Χρόνο (μέσα από διαδραστικούς χάρτες και χρονοχάρτες) Ιστορικός Άτλαντας Centennia Διαδικτυακοί τόποι: ΟΗΕ: The Holocaust and the UN Outreach Programme Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: Ενότητα: Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου και του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Επεξεργαστής κειμένου Υπολογιστικό Φύλλο Λογισμικό Παρουσίασης Έντυπο υλικό Βιβλίο μαθητή Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ Γυμνασίου με εικονιστικό υλικό και πηγές Τετράδιο μαθητή Περιπλάνηση στο Χωρο -Χρόνο Βιβλίο εκπαιδευτικού Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ Γυμνασίου με πηγές Βιβλίο εκπαιδευτικού Περιπλάνηση στο Χωρο -Χρόνο Φύλλα εργασίας

11 ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Οι μαθητές-ιες: έχουν γνωρίσει τις συνθήκες της έκρηξης του Β παγκοσμίου πολέμου και της συμμετοχής της Ελλάδας σε αυτόν, τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις συνέπειές τους. Έχουν ενημερωθεί από τον εκπαιδευτικό για το τι είναι Ολοκαύτωμα και τι γενοκτονία (όροι του διεθνούς δικαίου) έχουν ξεναγηθεί στο περιβάλλον των εκπαιδευτικών λογισμικών «Περιπλάνηση στο Χώρο- Χρόνο», «Χάρτης Centennia» και την έρευνα στο διαδίκτυο σε υποδεικνυόμενους από τον εκπαιδευτικό δικτυακούς κόμβους Έχουν επίσης εκπονήσει στο παρελθόν συνεργατικές δραστηριότητες Οργάνωση της τάξης/προτεινόμενη πορεία διδασκαλίας Αναγκαία προϋπόθεση για την εφαρμογή οποιασδήποτε δραστηριότητας στην τάξη είναι η δημιουργία ανοιχτού κλίματος και η καλλιέργεια του σεβασμού στη γνώμη και στην άποψη των άλλων. Οι μαθητές/ιες θα εργαστούν σε ομάδες των 3-5 ατόμων με τη βοήθεια φύλλων εργασίας. Η σύνθεση των ομάδων θα καθοριστεί με τρόπο που να διασφαλίζει την παρουσία σε καθεμία από αυτές, τουλάχιστον, ενός μαθητή με ικανοποιητικές δεξιότητες στη χρήση λογισμικού και στην πλοήγηση στο διαδίκτυο. Βασικό κριτήριο αποτελεί η ανομοιογένεια των μελών της ομάδας ως προς τις σχολικές επιδόσεις. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι η δραστηριοποίηση όλων των μελών. Σε κάθε ομάδα προβλέπεται συντονιστής, γραμματέας παρουσιαστής, ενώ ένας μαθητής κάθε φορά θα μπορεί να λειτουργεί και ως σύνδεσμος με τις άλλες ομάδες για την ανταλλαγή στοιχείων και απόψεων. Οι μαθητές θα εναλλάσσονται στους ρόλους στο εσωτερικό της ομάδας τους. Θα καταστρώσουν την πορεία διερεύνησης του θέματος, με βάση τις δραστηριότητες του φύλλου εργασίας που θα τους δοθεί, καταρτίζοντας ένα σχέδιο δράσης. Σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας ο ρόλος του διδάσκοντα θα είναι διαμεσολαβητικός, διευκολυντικός και παρεμβατικός, μόνο εφόσον του ζητηθεί, ενώ σε κάθε φάση της διαδικασίας θα εμψυχώνει τους μαθητές. ΔΙΑΡΚΕΙΑ 3 διδακτικές ώρες. Κατά την 1 η διδακτική ώρα οι μαθητές-ιες με τη βοήθεια του χρονολογίου, το οποίο θα εκπονήσουν, θα εντάξουν στο χώρο και στο χρόνο τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε βάρος της ανθρωπότητας. Κατά τη 2 η διδακτική ώρα οι μαθητές-ιες θα ετοιμάσουν κατά ομάδες τις δραστηριότητές τους και το κείμενό τους στον επεξεργαστή κειμένου Κατά την 3 η διδακτική ώρα οι μαθητές-ιες θα κάνουν την παρουσίασή τους, θα συζητήσουν και θα καταλήξουν σε συμπεράσματα. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ-ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑ ΟΜΑΔΕΣ 1 η Διδακτική ώρα Αρχικά όλες οι ομάδες με τη βοήθεια του διδακτικού εγχειριδίου θα εκπονήσουν ένα χρονολογικό πίνακα με τα κυριότερα γεγονότα κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και ταυτόχρονα θα καταγράψουν τις συνθήκες διαβίωσης των υποδούλων. Με τη βοήθεια του χάρτη του σχολικού βιβλίου της Γ Λυκείου μπορούν να καταγράψουν τις ανθρώπινες απώλειες κάθε χώρας

12 Μέσω αυτών των δραστηριοτήτων επιδιώκεται η ανάδειξη των τραγικών συνεπειών, στα οποία οδηγεί η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός, η στρεβλή αντίληψη της «ανωτερότητας» της Άριας φυλής και η αντιμετώπιση των «άλλων», στην προκείμενη περίπτωση των Εβραίων, των τσιγγάνων, των αντιφρονούντων στο ναζιστικό καθεστώς, των ομοφυλοφίλων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Αναμένεται να κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο φανατισμός και η έλλειψη σεβασμού στο διαφορετικό είναι δυνατόν να οδηγήσουν ακόμη και σε εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας. Στη συνέχεια οι μαθητές/ιες ανά ομάδες μπορεί να επιδοθούν στις εξής δραστηριότητες: 2 η Διδακτική ώρα Α ΟΜΑΔΑ: Η ομάδα αυτή, αφού προηγηθεί μια ιδεοθύελλα καταγραφής των στερεοτύπων για τους Εβραίους, μπορεί να δει διαχρονικά (επισκεπτόμενη τους προαναφερόμενους δικτυακούς τόπους) μέσα από εικόνες, αφίσες, φωτογραφίες το «προφίλ» που διαμορφώθηκε για τους Εβραίους. Στη συνέχεια οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν υλικό στα αρχεία "Anti-Semitism in Europe up to 1945", "Anti- Semitism: a never ending struggle?", "Prejudices. You too?" του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, και να απαντήσουν στα ερωτήματα. Πώς προετοιμάστηκε το κλίμα του αντισημιτισμού από τους Ναζί; Ποια ιδεολογικά και άλλα μέσα χρησιμοποίησαν οι Ναζί, για να πείσουν για την αναγκαιότητα της εξόντωσης των Εβραίων, και αν είχαν απήχηση στον κόσμο της Γερμανίας και σε άλλα κράτη; Πώς ήταν στην πραγματικότητα οι Εβραίοι; Β ΟΜΑΔΑ Αυτή η ομάδα θα αναζητήσει στην ιστοσελίδα όσες πληροφορίες δίνονται από το Μουσείο της Άννας Φρανκ, για να συνθέσει την ιστορία της, ενώ ταυτόχρονα θα μελετήσει το ημερολόγιό της. Με τη δραστηριότητα αυτή αναμένεται να υπάρξει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση, καθώς οι μαθητές/ιες θα προσεγγίσουν την προσωπική ιστορία μιας έφηβης. Γ ΟΜΑΔΑ Η ομάδα θα μελετήσει τις γραπτές πηγές των σχολικών βιβλίων που αναφέρονται σε μαρτυρίες, αλλά και άλλες μαρτυρίες που θα δώσει ο εκπαιδευτικός είτε με βιβλιογραφία είτε με φωτοτυπίες (παραθέτουμε στο παράρτημα Η περιπέτεια ζωής ενός Εβραίου στο Άουσβιτς, το Νταχάου και σε γκέτο της Βαρσοβίας, 21/04/09, εφημερίδα express και μαρτυρίες, τις οποίες συγκέντρωσε η Φ. Αμπατζοπούλου Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 2002, ). Οι μαθητές/ιες θα προσπαθήσουν να αποδώσουν τις συνθήκες ζωής στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα συναισθήματα των κρατουμένων. Στη συνέχεια μπορούν να διαβάσουν τα σχόλια της συγγραφέως για την ακρίβεια των μαρτυριών και τις ιδιαίτερες συνθήκες που δημιουργούνται κατά την κατάθεση της μαρτυρίας. Δ ΟΜΑΔΑ Αυτή η ομάδα θα κάνει αναζήτηση στην ιστοσελίδα «Η εποχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου», περίοδος », θα μελετήσει την ενότητα «Κατοχή» (Κατοχή, η πείνα, νέα τάξη, πηγές), καθώς και τα κείμενα «Έκκλησηδιαμαρτυρία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκηνού», «Η Ζάκυνθος, το νησί των δικαίων», «Το Ολοκαύτωμα και οι ευθύνες των απλών πολιτών» (από το βιβλιο της Γ Λυκείου σσ ). Μέσω αυτού του υλικού θα διερευνήσει τις στάσεις των ανθρώπων και θα τις σχολιάσει: «Κάποιες ομάδες Ελλήνων φαίνεται ότι

13 επωφελήθηκαν από το καθεστώς της κατοχής, με ποιο τρόπο και ποιες ήταν οι ενέργειές τους; Κάποιοι άνθρωποι έμειναν αδιάφοροι μπροστά στα όσα διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια τους. Κάποιοι βοήθησαν και όρθωσαν το ανάστημά τους». 3 η Διδακτική ώρα Κατά την 3 η διδακτική ώρα οι μαθητές-ιες θα κάνουν την παρουσίασή τους, θα συζητήσουν, θα καταλήξουν σε συμπεράσματα. ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Οι παραπάνω δραστηριότητες είναι δυνατόν να δώσουν έμφαση στην ιστορία των Εβραίων της πόλης, όπου βρίσκεται το σχολείο. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, όπου προπολεμικά ζούσαν εξήντα με εβδομήντα χιλιάδες Εβραίοι, οι μαθητές και μαθήτριες μπορούν να ετοιμάσουν ένα project, αφού επισκεφτούν το Εβραϊκό Μουσείο της πόλης, την ισραηλιτική κοινότητα και μελετήσουν το έντυπο και ψηφιακό υλικό. Μπορούν επίσης να επισκεφτούν την εφορεία των Νεωτέρων Μνημείων, να αναζητήσουν στοιχεία για τα εβραϊκά κτίρια, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορα σημεία της πόλης και να προσπαθήσουν να συνθέσουν την ιστορία των οικογενειών και προσώπων που έζησαν σε αυτά. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Οι παραπάνω δραστηριότητες είναι ενδεικτικές και δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί το θέμα με αυτές. Εναλλακτικά προτείνονται και άλλες: Να σημειώσουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο λογισμικό του Χωροχρόνου συμβουλευόμενοι τον Ιστορικό Άτλαντα Centennia Να δημιουργήσουν ένα «γλωσσάρι» με την ορολογία που δημιουργήθηκε στα διάρκεια της ναζιστικής κατοχής (πχ γκέτο, στρατόπεδα εργασίας, συγκέντρωσης, εξόντωσης) Να προσκληθούν επιζώντες του Ολοκαυτώματος ή άλλοι μάρτυρες εκείνης της εποχής στην τάξη, αφού γίνει η κατάλληλη προετοιμασία για το πώς θα πρέπει να τους αντιμετωπίσουν τα παιδιά και έχει εκπονηθεί εκ των προτέρων ένα ερωτηματολόγιο Να αναζητήσουν στην πόλη τους ονόματα οδών, μνημείων, άλλων κτιρίων που συνδέονται με τους Εβραίους, το Ολοκαύτωμα και τα άλλα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας Να μελετήσουν την ίδια ιστορία από την οπτική του θύτη και του θύματος Να οργανώσουν μια εκδήλωση με θέμα το Ολοκαύτωμα στις 27 Ιανουαρίου (την ημέρα αυτή ο κόκκινος στρατός απελευθέρωσε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Auschwitz και Birkenaou και έχει καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες για το Ολοκαύτωμα) 6 6 Επιπλέον δραστηριότητες χωρίς την προετοιμασία ή με την προετοιμασία των μαθητών/ιών προτείνονται στο παράρτημα Ε. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ του ΕΠΠΣ

14 Η παιδαγωγική αξία του σεναρίου Από τη σκοπιά της διαπολιτισμικής παιδαγωγικής τα στοιχεία που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο παραπάνω σενάριο της ιστορίας είναι τα εξής: Οι μαθητές/ιες πριν τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος έχουν ήδη διαμορφώσει μια αρνητική προδιάθεση για τον πόλεμο, με εξαίρεση, ίσως, τον πόλεμο, ο οποίος γίνεται για αμυντικό σκοπό. Αντιμετωπίζουν, όμως, τον πόλεμο ως κάτι που αφορά τον «εθνικό εαυτό» και τον «άλλο», που είναι ο εχθρός. Με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος και την προσωπική τους έρευνα συνειδητοποιούν ότι πρέπει να διευρύνουν το κλειστό αυτό σύνολο του «εθνικού εαυτού», διότι στο έγκλημα αυτό εμπλέκονται όλοι οι άνθρωποι είτε από τη θέση του θύτη είτε του θύματος είτε του παρατηρητή είτε του σωτήρα, ανεξαρτήτως φυλής, θρησκεύματος, ιδεολογίας. Θα προβληματιστούν εξετάζοντας τα στερεότυπα, την προπαγάνδα και τη βία, που οδήγησαν τους θύτες να γίνουν τόσο επικίνδυνοι, ώστε να φτάσουν στον όλεθρο των συνανθρώπων τους και, ενδεχομένως, θα αναθεωρήσουν και τα δικά τους στερεότυπα για άλλους λαούς, ομάδες, ιδεολογίες. Είναι σημαντικό να κατανοήσουν ότι τα στερεότυπα είναι μια κατασκευή κάποιας κυρίαρχης ομάδας σε βάρος άλλων ομάδων. Τόσο οι προκαταλήψεις όσο και τα στερεότυπα δεν έχουν αληθινή βάση, αλλά διαμορφώνονται, καθώς στις πληροφορίες που έρχονται από το περιβάλλον γίνεται αφαίρεση, γενίκευση και κατηγοριοποίηση. Εντοπίζουν τους κινδύνους που απορρέουν από το να μένει κάποιος σιωπηλός και αδιάφορος μπροστά στην καταπίεση των άλλων, αναπτύσσουν την ευαισθησία τους στην αξία της διαφορετικότητας, στη θέση των μειονοτήτων και πάνω από όλα συνειδητοποιούν ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν αναπόφευκτο και δεν πρέπει να επιστρέψουν να ξανασυμβεί στην ανθρωπότητα. Με τη μελέτη των μαρτυριών και αφηγήσεων προσεγγίζουν υπαρκτές, ανθρώπινες ιστορίες, τις οποίες δεν είναι δυνατόν να συμπεριλάβουν οι στατιστικές και οι μετρήσεις. Πολλοί επιζώντες αναφέρουν χαρακτηριστικά: «στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μπήκαμε άνθρωποι και μέσα σε λίγη ώρα βγήκαμε αριθμοί».

15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αμπατζοπούλου, Φ., (2002), Διαβάζοντας και ακούοντας μαρτυρίες Εβραίων, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107, 2002, Μαυροσκούφης, Δ., Κ., (2008), Διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας με σκοπό την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης, στο: Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, ΙΤΥ Μαυροσκούφης, Δ., Κ., (1997), Η σχολική Ιστορία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ( ). Η μεταπολιτευτική εκδοχή του Σισύφειου μύθου, Θεσσαλονίκη, Αφοι Κυριακίδη Μπονίδης, Κ., Θ. (2009), Παιδαγωγική της ειρήνης και Εκπαίδευση για την ειρήνη, Αθήνα, Gutenberg Ξωχέλλης, Π. (2000α), Η Εικόνα του «άλλου»/γείτονα στα Σχολικά βιβλία των Βαλκανικών χωρών, στο: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα: Η Εικόνα του «άλλου»/γείτονα στα Σχολικά βιβλία των Βαλκανικών χωρών, Θεσσαλονίκη, Οκτωβρίου 1998, Α. Καψάλης - Κ. Μπονίδης - Α. Σιπητάνου (επιμ.), Αθήνα, Τυπωθήτω - Γιώργος Δαρδανός ΥΠΕΠΘ- Π. Ι. -Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Φιλολογικών Μαθημάτων στο Γυμνάσιο, Αθήνα, ΥΠΕΠΘ- Π. Ι.- Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Φιλολογικών Μαθημάτων στο Γενικό Λύκειο, Αθήνα, ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (Α.Π.Σ.) ΦΕΚ 303/ , Τόμος Α, τεύχος Β, σ.3944 κε 771 Recommendation of the Committee of Ministers to member states on history teaching in twenty-first-century Europe, 31 Οκτωβρίου 2001 Day of Remembrance, Council of Europe, Strasburg, 2002 Guidelines on Preparing for Holocaust Memorial Days, suggestions for Educators, published by Yad Vashem and the Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) of the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) Teaching materials on the history of Jews and anti-semitism in Europe published by the Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) of the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE Part 1, "Anti-Semitism in Europe up to 1945" Part 2, "Anti-Semitism : a never ending struggle?" Part 3, "Prejudices. You too?" Δικτυακοί τόποι:

16 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Σημείωση 2. Ορισμένες από τις οδηγίες-συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διδασκαλία της Ιστορίας στον 21 ο αιώνα Η διδασκαλία της ιστορίας θα πρέπει: να κατέχει σημαντική θέση στην εκπαίδευση υπεύθυνων και ενεργών πολιτών και στην καλλιέργεια του σεβασµού κάθε είδους διαφορετικότητας να αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα για τη συµφιλίωση, την αναγνώριση, την κατανόηση και την αµοιβαία εµπιστοσύνη µεταξύ των λαών να καθιστά ικανούς τους μαθητές να αναλύουν και να ερµηνεύουν τις πληροφορίες µε κριτικό και υπεύθυνο τρόπο, µέσω του διαλόγου, της αναζήτησης ιστορικών στοιχείων και της ανοιχτής συζήτησης να επιτρέπει στους Ευρωπαίους πολίτες να ενισχύουν την ατοµική και συλλογική τους ταυτότητα µέσω της γνώσης της κοινής ιστορικής τους κληρονοµιάς στις τοπικές, περιφερειακές, εθνικές, ευρωπαϊκές και παγκόσµιες διαστάσεις της να αποτελεί µέσο για την αποσόβηση των εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας Η κακή χρήση της ιστορίας Η διδασκαλία της ιστορίας δεν πρέπει να αποτελεί µέσο ιδεολογικής προπαγάνδας ή να χρησιµοποιείται για την προαγωγή μισαλλόδοξων και υπερεθνικιστικών, ξενοφοβικών, φυλετικών ή αντισηµιτικών ιδεών. Η ιστορική έρευνα και επιστήμη δεν πρέπει να επιτρέπουν ή να ενθαρρύνουν την κακή χρήση της ιστορίας, κυρίως µέσω της διαστρέβλωσης των γεγονότων ή της επινόησης ψευδών αποδεικτικών στοιχείων, µιας υπέρµετρα εθνικιστικής ερµηνείας του παρελθόντος, η οποία ενδέχεται να οδηγήσει στη διχοτόµηση των εννοιών «εµείς» και «αυτοί», της αυθαίρετης χρήσης ιστορικών αρχείων, της απόρριψης ιστορικών γεγονότων, της παράλειψης ιστορικών γεγονότων. Η ευρωπαϊκή διάσταση στη διδασκαλία της ιστορίας Για να προωθηθεί η ευρωπαϊκή διάσταση θα πρέπει: να παρουσιαστούν οι διαχρονικές ιστορικές σχέσεις µεταξύ τοπικού, περιφερειακού, εθνικού και ευρωπαϊκού επιπέδου να προαχθεί η διδασκαλία των ιστορικών περιόδων και εξελίξεων που εµπεριέχουν την ευρωπαϊκή διάσταση, ιδίως των ιστορικών ή πολιτιστικών γεγονότων και τάσεων, στα οποία στηρίζεται η ευρωπαϊκή συνείδηση να αξιοποιηθεί κάθε διαθέσιµο µέσο, και κυρίως η τεχνολογία πληροφοριών, για την προώθηση σχεδίων συνεργασίας και ανταλλαγής μεταξύ των σχολείων σε θέµατα που συνδέονται µε την ιστορία της Ευρώπης να καλλιεργηθεί το ενδιαφέρον των µαθητών για την ιστορία άλλων ευρωπαϊκών χωρών και την ιστορία της οικοδόµησης της Ευρώπης. Περιεχόµενο διδακτέας ύλης Η διδασκαλία της ιστορίας, παρόλο που πρέπει να αποφεύγει τη συσσώρευση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, πρέπει ωστόσο να συµπεριλαµβάνει τα ακόλουθα: ευαισθητοποίηση γύρω από το θέµα της ευρωπαϊκής διάστασης, ούτως ώστε να ενσταλαχθεί στους µαθητές η «ευρωπαϊκή συνείδηση» καλλιέργεια του κριτικού πνεύµατος, της ικανότητας προσωπικής σκέψης, της αντικειµενικότητας και της αντίστασης στη χειραγώγηση

17 γεγονότα και στιγµές που αποτέλεσαν ορόσηµο της ιστορίας της Ευρώπης µελέτη όχι µόνο της πολιτικής, αλλά και της οικονοµικής, κοινωνικής, πολιτιστικής και κάθε άλλης διάστασης της ευρωπαϊκής ιστορίας εξάλειψη των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων µε την προβολή, στη διδακτέα ύλη της ιστορίας, των θετικών αλληλεπιδράσεων µεταξύ διαφορετικών θρησκειών, χωρών και σχολών σκέψης κατά την ιστορική εξέλιξη της Ευρώπης κριτική µελέτη περιπτώσεων κακής χρήσης της ιστορίας είτε αυτές προέρχονται από την απόρριψη ιστορικών γεγονότων, τη διαστρέβλωση, την παράλειψη, την άγνοια είτε από το σφετερισµό για ιδεολογικούς σκοπούς µελέτη επίµαχων ζητηµάτων η οποία βασίζεται στη θεώρηση των διάφορων γεγονότων, απόψεων και αντιλήψεων, καθώς και στην αναζήτηση της αλήθειας. Σημείωση 6. Από το δικτυακό τόπο της UNESCO Faced with the challenge of not just promoting but establishing respect for human rights, basic freedoms and the values of tolerance and mutual respect, UNESCO recognizes that teaching the lessons of the Holocaust is fundamental to this enterprise. The United Nations has urged Member States to develop educational programmes to instill the memory of the tragedy of the Holocaust in future generations to prevent genocide from occurring again. UNESCO acts as a resource to promote these learning materials and to provide a platform for institutions, teachers, students and interested parties to access resources on Education for Holocaust Remembrance. During UNESCO s 34th General Conference in October 2007, Member States adopted General Resolution 61, which requests that UNESCO explore the role it can play in promoting awareness of Holocaust remembrance through education and in combating all forms of Holocaust denial. This resolution was adopted in recognition of United Nations Assembly resolution 60/7, which designated 27 January as an annual International Day of Commemoration of the Holocaust. It also recalls the General Assembly s adoption of Resolution 61/255, which condemns without any reservation any denial of the Holocaust. UNESCO works in concert with the UN Outreach Programme and the Holocaust to promote learning materials and educational resources that use the lessons of the Holocaust to develop the knowledge, attitudes and skills that will help students become more tolerant and prevent future genocides. Σημειώσεις 4, 5, 7. ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Β. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ. ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ι. ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΙΙ. ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Δ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Ε. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

18 ΣΤ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ζ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Η. ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗ Β/ΘΜΙΑ ΕΚΠ/ΣΗ Γ. ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 2. Οι επιμέρους σκοποί κατά βαθμίδα εκπαίδευσης 1. ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Να γνωρίσουν οι μαθητές την ιστορική πορεία του Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με αναφορές στην ευρύτερη παγκόσμια ιστορία. Να οικειώνονται βαθμιαία το ειδικό λεξιλόγιο της ιστορικής επιστήμης. Να συνειδητοποιήσουν ότι η κατανόηση κάθε κοινωνίας προϋποθέτει τη μελέτη όλων των πτυχών της (πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής, θρησκευτικής κ.λ.π.). Να κατανοούν την έννοια του χρόνου και των τρόπων μέτρησής του και να εντάσσουν τα γεγονότα στις ιστορικές περιόδους. Να εντοπίζουν, κατά τη μελέτη των ιστορικών γεγονότων ή φαινομένων, αίτια και αποτελέσματα. Να συγκρίνουν ιστορικά γεγονότα ή φαινόμενα και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Να αναλύουν ένα γεγονός ή φαινόμενο και να διαπιστώνουν τις σχέσεις μεταξύ των επιμέρους στοιχείων. Να κατανοήσουν ότι η αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης θεμελιώνεται στην ορθή αξιοποίηση των πηγών. Να αποκτήσουν την ικανότητα να διακρίνουν, στις ιστορικές μαρτυρίες, γεγονότα, αιτίες, απόψεις κ.λ.π. Να προσεγγίζουν τα ιστορικά γεγονότα χωρίς άκριτη αποδοχή των ιστορικών ερμηνειών, απόψεων κ.λ.π. Να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στη σπουδή του παρελθόντος ως παράγοντα απόκτησης αυτογνωσίας και κατανόησης της κοινωνίας. Να συνειδητοποιήσουν την προσφορά του ελληνικού έθνους στον παγκόσμιο πολιτισμό και να διαμορφώσουν ανάλογη συνείδηση. 2. ΓΙΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ Να γνωρίσουν οι μαθητές την ελληνική και παγκόσμια ιστορία από την αρχαιότητα ως σήμερα και να κατανοήσουν το βαθμό σύνδεσης της ιστορικής πορείας του Ελληνισμού με τις εξελίξεις που έλαβαν χώρα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Να κατανοήσουν, ειδικότερα, την πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου με τη συστηματική μελέτη του 20ού αιώνα. Να γνωρίσουν διαστάσεις του ιστορικού γίγνεσθαι που δεν παρουσιάστηκαν ή δεν μελετήθηκαν συστηματικά στις προηγούμενες βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Να γνωρίσουν τους διάφορους πολιτισμούς, να εθιστούν στη διαδικασία μελέτης των σχέσεων μεταξύ των λαών, και να εκτιμήσουν τη συνεισφορά των λαών αυτών στον παγκόσμιο πολιτισμό. Να οικειωθούν το περιεχόμενο ιστορικών όρων και εννοιών, αναγκαίων για τη βαθύτερη και πληρέστερη ιστορική γνώση ή σχετικών με διαστάσεις της ιστορικής πραγματικότητας που δεν διδάχτηκαν στην εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση.

19 Να εμβαθύνουν στα γεγονότα και να κατανοήσουν την πολυμορφία και τη διαπλοκή των αιτιακών παραγόντων που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων. Να συνδέουν και να συσχετίζουν με τρόπο τεκμηριωμένο γεγονότα και ιδέες διαφόρων εποχών και τόπων. Να συνθέτουν και παρουσιάζουν με τρόπο ολοκληρωμένο και διεξοδικό ιστορικά θέματα. Να αναλύουν ιστορικά δεδομένα και να τα αξιοποιούν για τη βαθύτερη κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος. Να κατανοήσουν ότι η Ιστοριογραφία είναι «ανακατασκευή» του παρελθόντος, ότι βασίζεται σε πηγές και ότι συνιστά επιλεκτική διαδικασία. Να προσεγγίζουν κριτικά διάφορα είδη ιστορικών πηγών ανάλογα με το είδος τους και την εποχή στην οποία αναφέρονται. Να εισαχθούν στη διαδικασία κατανόησης, ανάλυσης και αξιολόγησης των διαφορετικών οπτικών με τις οποίες προσεγγίζονται και ερμηνεύονται τα ιστορικά γεγονότα και φαινόμενα από τους ιστορικούς. Να συλλαμβάνουν το ιστορικό παρελθόν ως ολότητα, σε κάθε εξεταζόμενη περίοδο, ως συνάρθρωση των ποικίλων πεδίων της ανθρώπινης δραστηριότητας..να συνειδητοποιήσουν την ατομική και συλλογική ευθύνη του ανθρώπου για τη δημοκρατική λειτουργία της ανθρώπινης κοινωνίας και την πρόοδο του πολιτισμού. Να αναπτύξουν θετική στάση για την ανάγκη συμμετοχής τους στο ιστορικό γίγνεσθαι. Ε. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 4. Προτεινόμενες δραστηριότητες Το μάθημα της Ιστορίας, λόγω της ιδιομορφίας του, παρέχει αρκετές ευκαιρίες για πολλαπλές προσεγγίσεις της διδακτέας ύλης με την ανάπτυξη ποικίλων δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές εντάσσονται στη διαδικασία της διδασκαλίας και μπορεί να γίνονται μέσα ή έξω από το χώρο του σχολείου και να αφορούν συγκεκριμένη διδακτική ενότητα ή έναν αριθμό διδακτικών ενοτήτων, περιορισμένο ή ευρύτερο. Είναι αυτονόητο ότι κάθε δραστηριότητα σχεδιάζεται με βάση το περιεχόμενο της ύλης που διδάσκεται και αποσκοπεί στην παροχή ευκαιριών όχι μόνο για καλύτερη κατανόηση του περιεχομένου αλλά και για συσχετισμό και αξιοποίηση συναφών γνώσεων, ενδιαφερόντων, κλίσεων και δεξιοτήτων των μαθητών. Εκτός από το περιεχόμενο της διδασκόμενης ενότητας, σκόπιμο είναι να λαμβάνονται υπόψη τόσο οι διδακτικοί στόχοι όσο και η μέθοδος διδασκαλίας που έχει υιοθετηθεί, ώστε η επιλεγόμενη δραστηριότητα να μην είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη διδακτική διαδικασία. Πολλές από τις δραστηριότητες μπορεί να έχουν ως αφετηρία το διδασκόμενο μάθημα, είναι όμως δυνατόν να προωθούν τη διαθεματική του προσέγγιση και έτσι να συνδέουν την Ιστορία με ζητήματα που πραγματεύονται άλλες επιστήμες ή με γεγονότα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Οι δραστηριότητες μπορεί να είναι ατομικές ή ομαδικές και, εφόσον στοχεύουν στη βελτίωση της διδασκαλίας, παρέχουν και στοιχεία για την ανατροφοδότησή της. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κατά την πραγματοποίησή τους επιχειρείται αξιολόγηση των μαθητών, εφόσον είναι δυνατόν να απαιτούνται ικανότητες, κλίσεις και ενδιαφέροντα που ενδεχομένως δεν σχετίζονται με το μάθημα της Ιστορίας. Οι παρακάτω προτεινόμενες δραστηριότητες χωρίζονται συμβατικά σε δύο κατηγορίες: στις δραστηριότητες που σχετίζονται άμεσα με τη διδασκαλία μιας ενότητας και δεν απαιτούν ειδική προετοιμασία, τουλάχιστον από τους μαθητές, και

20 σ αυτές που μπορεί να οργανωθούν είτε για ειδικές διδακτικές ενότητες (π.χ. μαθήματα τέχνης) είτε για ευρύτερη διδακτική ύλη και προϋποθέτουν ειδική προετοιμασία. Η καταγραφή που έχει γίνει δεν περιορίζει τους διδάσκοντες, οι οποίοι μπορούν να επινοήσουν άλλες δραστηριότητες, ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών τους, τις ειδικές συνθήκες του σχολείου ή της περιοχής τους, ή ακόμα και τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα. α. Δραστηριότητες χωρίς ειδική προετοιμασία των μαθητών Παρατήρηση και «ανάγνωση» ιστορικών χαρτών, χρονολογικών πινάκων και διαγραμμάτων Παρατήρηση, «ανάγνωση» και ερμηνεία στατιστικών πινάκων Καταγραφή και ταξινόμηση ιστορικών γεγονότων και ενεργειών των ιστορικών προσώπων σύμφωνα με κάποιο κριτήριο (π.χ. χρόνου) και σύνταξη σχετικών πινάκων Καταγραφή όρων (ορολογίας) που είναι απαραίτητη για την προσέγγιση ιστορικών προβλημάτων Καταγραφή και ταξινόμηση στοιχείων ενός πολιτισμού σύμφωνα με κάποιο κριτήριο (π.χ. οικονομία) Καταγραφή, ταξινόμηση και σύγκριση στοιχείων διαφορετικών πολιτισμών ή διαφορετικών ιστορικών περιόδων Καταγραφή και επιλογή κριτηρίων για την αξιολόγηση ενός ιστορικού γεγονότος Διατύπωση απόψεων και αξιολογικών κρίσεων για τις πράξεις των δρώντων προσώπων Διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων για ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις Περιληπτική παρουσίαση γεγονότων και καταστάσεων Παρατήρηση και «ανάγνωση» εικόνων και έργων τέχνης Ανάγνωση και σχολιασμός κειμένων-ιστορικών πηγών Ανάγνωση και σχολιασμός λογοτεχνικών κειμένων Ανάγνωση και σχολιασμός άρθρων από εφημερίδες και περιοδικά, με θέματα που σχετίζονται προς το διδασκόμενο μάθημα Διατύπωση κρίσεων για την αξιοπιστία ιστορικών πηγών Διατύπωση προβλημάτων και αναζήτηση λύσεων Οργάνωση σχεδίου δράσης για τη διερεύνηση και την επίλυση προβλημάτων Προσδιορισμός των κριτηρίων ή των προϋποθέσεων που απαιτούνται για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων Διατύπωση συμπερασμάτων μετά από την προσπάθεια επίλυσης ιστορικών προβλημάτων Αναγωγές στη σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα Προσπάθεια ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων με αναγωγές σε θεωρίες και αρχές β. Δραστηριότητες με ειδική προετοιμασία Καταγραφή και κατηγοριοποίηση ιστορικών γεγονότων, πράξεων και καταστάσεων μιας ευρείας ιστορικής περιόδου. Καταγραφή πληροφοριών από πρόσωπα που έζησαν ένα σύγχρονο ιστορικό γεγονός Καταγραφή και παρουσίαση λαογραφικών στοιχείων μιας περιοχής Καταγραφή των ονομασιών διαφόρων περιοχών, οδών, πλατειών κ.τ.λ. σε συνάρτηση με ιστορικά γεγονότα ή εποχές

21 Παρουσίαση ενός σύγχρονου ιστορικού γεγονότος, με βάση τις πληροφορίες της προφορικής ιστορίας Ανάληψη ατομικών ή ομαδικών ρόλων σχετικών με ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις, βιωματική προσέγγιση Δραματοποίηση ιστορικών γεγονότων ή καταστάσεων, θεατρικό παιγνίδι Οργάνωση και πραγματοποίηση θεατρικής παράστασης με ιστορικό περιεχόμενο Οργάνωση σχεδίου επίσκεψης σε αρχαιολογικούς χώρους ή μουσεία Αξιοποίηση μουσειοσκευών για την προετοιμασία επισκέψεων σε μουσεία Γραπτή έκθεση ιστορικών γεγονότων υπό τύπον χρονικού Ανάπλαση ιστορικών γεγονότων με πρωτότυπο-λογοτεχνικό τρόπο Κατασκευή χαρτών, σχεδίων και μοντέλων Σύνταξη εφημερίδας ή φανταστικών ιστορικών εγγράφων Ιστορική έρευνα σε χώρους ή αρχεία της περιοχής και εκπόνηση σύντομων ιστορικών μελετών. Οργάνωση εκθέσεων με ιστορικά θέματα Ζ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι εξαρτώνται άμεσα από τη συγκεκριμένη μορφή του ΠΣ, οι οποίοι θα πρέπει να αξιολογούνται κατάλληλα. Τέτοιοι παράγοντες είναι: Η σχέση μεταξύ των αρχικών στόχων του ΠΣ και του τελικού περιεχομένου. Οι γνώσεις που απέκτησαν οι μαθητές μέσω της διδασκαλίας των περιεχομένων του ΠΣ. Τα σχολικά εγχειρίδια, τα οποία γράφονται σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΣ. Η ευελιξία του ΠΣ. Αναλυτικότερα, για καθέναν από τους τέσσερις αυτούς παράγοντες παρατηρούμε τα εξής: α) Είναι προφανές ότι το περιεχόμενο των ΠΣ πρέπει να υπηρετεί το γενικότερο σκοπό της καλλιέργειας της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης. Η αξιολόγηση της σχέσης ανάμεσα στους σκοπούς του ΠΣ και του τελικού περιεχομένου του θα γίνει και μέσω αξιολόγησης της διδακτικής μεθοδολογίας, δηλαδή του είδους των δραστηριοτήτων που σκιαγραφούνται από το ΠΣ. Οι δραστηριότητες αυτές πρέπει να αφήνουν την τελική εντύπωση στους μαθητές ότι μπορούν να μάθουν ιστορία εφόσον συμμετέχουν και οι ίδιοι στη διαδικασία της σύνθεσης και της ερμηνείας της. β) Η επιλογή της μεθόδου ανίχνευσης των γνώσεων που απέκτησαν οι μαθητές συσχετίζεται άμεσα με τους άξονες διατύπωσης των γενικών και ειδικότερων σκοπών της Ιστορίας που έχουμε ήδη αναφέρει. Έτσι λ.χ. η κατανόηση μιας ιστορικής έννοιας θα ελεγχθεί μέσα από την ικανότητα του μαθητή για περιγραφή /εξήγηση της έννοιας, εφαρμογή της σε άλλες καταστάσεις, ικανότητα χειρισμού της ορολογίας που αφορά την έννοια κλπ. γ) Τα διδακτικά εγχειρίδια οφείλουν να περιέχουν την προβλεπόμενη κατά βαθμίδα και τάξη διδακτέα ύλη και να την εκθέτουν με τρόπο που να υπηρετεί τους προβληματισμούς και τους στόχους των επιμέρους ενοτήτων. δ) Με δεδομένο το γεγονός ότι το ΠΣ αφορά το σύνολο των μαθητών πέραν των κοινωνικοπολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων και γλωσσικών ιδιομορφιών, πρέπει να ελεγχθεί αν το συγκεκριμένο ΠΣ δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης στην ιστορική γνώση και σε μαθητές με ιδιαίτερα γλωσσικά και κοινωνικοπολιτιστικά χαρακτηριστικά. Πρέπει δηλαδή να είναι αρκετά ευέλικτο, ώστε να επιτρέπει