ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó Àª π À  ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙ Ó. Àª π À Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË. À Àƒ π π π π π ƒ Àª ø π ø π π π À

Transcript

1 0061_05_TELIKO 23/11/ :50 ÂÏ 1 À Àƒ π π π π π ƒ Àª ø π ø π π π À  ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó Àª π À Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË Â ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó Àª π À ƒ À à ª Àª 75% Àƒø π ø π ª π π 25% π À ƒ À ISBN ƒ π ª ø π π ø µπµ πø

2 Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ã Àª πoà

3 À ƒ º π ƒπ - πo O ºπ O O π πª π À À À H OÀ ª ª O À ƒ º Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï, Ó appleïëúˆù K ıëáëù ÙÔ ÏÏËÓÈÎÔ ÓÔÈÎÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ, apple ÎÔ ÚË K ıëá ÙÚÈ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô Ú ÙË ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË, ºÈÏfiÏÔÁÔ, EÎapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ŒÏÏË ºÈÏÔÎ appleúô, ÎÙÔÚ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëóòó Ï ı ÚÈÔ ÚÈ ÙÔÁÏÔ, ÔÏÈÎfi Ì Ô ÏÔ ÃÚ ÛÔ Ï ÂÏ, ºÈÏfiÏÔÁÔ, EÎapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ÛappleÔÈÓ ªapple ÏÈ ÌË- ÙÂÊ Ó ÎÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ ÃÚ ÛÔ Ï µ ÈÎÔ, Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ À À À H TOY À O ƒ OÀ øºà O ÛËÌ Ó Ó ÁÓˆÛÙÔappleÔ ÏÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ÎÔ Ú Ë, ˆÁÚ ÊÔ ƒo À ø π ƒ π... / ππ / Ó ÚÁÂÈ / ÙËÁÔÚ Ú ÍÂˆÓ : «Ó ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ appleúôáú ÌÌ ÙˆÓ ÛappleÔ ÒÓ Î È Û ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ ÂÎapple È Â ÙÈÎÒÓ apple Î ÙˆÓ» π ø π O π π OÀ O ªÈ ÏË Á. apple fiappleô ÏÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù ÙÔ... Úfi ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ú ÍË Ì ٠ÙÏÔ: «ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ È Ï ˆÓ Î È apple Ú ÁˆÁ appleôûùëúèîùèîô ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ ÏÈÎÔ Ì ÛË ÙÔ Î È Ù ÁÈ ÙÔ ÌÓ ÛÈÔ» appleèûùëìôóèîfi Àapple ı ÓÔ ŒÚÁÔ ÓÙÒÓÈÔ. ªappleÔÌapple ÙÛË Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ó appleïëúˆù appleèûùëìôóèîô Àapple ı ÓÔÈ ŒÚÁÔ ÂÒÚÁÈÔ. ÏËfi Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ πáó ÙÈÔ. à ٠Ë ÛÙÚ Ù Ô ªfiÓÈÌÔ Ú ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ ŒÚÁÔ Û Á ÚËÌ ÙÔ ÔÙÔ ÌÂÓÔ 75% applefi ÙÔ Úˆapple Îfi ÔÈÓˆÓÈÎfi ÌÂ Ô Î È 25% applefi ÂıÓÈÎÔ applefiúô.

4 À OÀƒ πo π π π π ƒ Àª ø π ø π O π π OÀ O Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË OÃO À ƒ º Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ã Àª πoà Oƒ π ªO O ø π π ø µπµ πø

5

6 ƒπ Ã ª ηµοτικά τραγο δια ηµοτικά νανουρίσµατα «Να µου το πάρεις, πνε µου» «Κοιµήσου αστρί» «Της Πάργας» «Του γιοφυριο της Άρτας» Κρητική λογοτεχνία Γεώργιος Χορτάτσης, «Ερωφίλη» Βιτσέντσος Κορνάρος, «Ερωτ κριτος» Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, «Ο Κρητικ ς Π λεµος» Νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς Ρήγας Βελεστινλής, «Θο ριος» Αθανάσιος Χριστ πουλος, «Τώρα» Ανώνυµος, «O Ρωσσαγγλογάλλος» Αδαµάντιος Κοραής, «O Παπατρέχας» Λ ρδος Μπάυρον, «Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ» Αποµνηµονε µατα Γιάννης Μακρυγιάννης, «Αποµνηµονε µατα» Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, «Αυτοβιογραφία» Παναγής Σκουζές, «O βίος µου» Η λογοτεχνία στα Επτάνησα Ανδρέας Κάλβος, «Εις Πάργαν» ιον σιος Σολωµ ς, «Ελε θεροι Πολιορκηµένοι» Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, «O ήµος και το καριοφίλι του» Ανδρέας Λασκαράτος, «O κακ ς µαθητής» Λορέντζος Μαβίλης, «Λήθη» Oι Φαναριώτες και οι Ροµαντικοί των Αθηνών Αλέξανδρος Σο τσος, «O επιστάτης των εθνικών οικοδοµών επί Ι. Καποδίστρια» Σπυρίδων Βασιλειάδης, «Η χαρά» Σάµιουελ Τ. Κ λεριτζ, «ουλειά χωρίς ελπίδα» Γρηγ ριος Παλαιολ γος, «O ζωγράφος» Εµµανουήλ Ρο δης, «Τα υαλοπωλεία» Η νέα Αθηναϊκή Σχολή ( ) Γεώργιος Βιζυην ς, «Στο χαρέµι» Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, «Τ αγνάντεµα» Άντον Τσέχωφ, «O Παχ ς και ο Αδ νατος» Ανδρέας Καρκαβίτσας, «O Ζητιάνος» Κωστής Παλαµάς, «Ίαµβοι και ανάπαιστοι», «Ύµνος στον Παρθενώνα» Κ.Π. Καβάφης, «Φωνές», [5]

7 ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ «σο µπορείς», «Στα 200 π.χ.» Γρηγ ριος Ξεν πουλος, «O τ πος και η ουσία» Κωνσταντίνος Θεοτ κης, «Η τέχνη του αγιογράφου» Πηνελ πη έλτα, «Πρώτες ενθυµήσεις» Άγγελος Σικελιαν ς, «Γιατί βαθιά µου δ ξασα» Κώστας Βάρναλης, «Oρέστης» Ναπολέων Λαπαθιώτης, «Νυχτεριν» Η νε τερη λογοτεχνία Η λογοτεχνία απ το 1922 ως το 1945 Κ. Καρυωτάκης, «Σαν δέσµη απ τριαντάφυλλα» «Βράδυ» Μαρία Πολυδο ρη, «Γιατί µ αγάπησες» Γιάννης Σκαρίµπας, «Oυλαλο µ» Ζυλ Λαφ ργκ, «Μοιρολ ι φεγγαριο στην επαρχία» Άγγελος Τερζάκης, «O µατωµένος λυρισµ ς» Στράτης Μυριβήλης, «Τα ζα» Νίκος Καζαντζάκης, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά» Γιώργος Σεφέρης, «Με τον τρ πο του Γ.Σ.», «Τρία χαϊκο», «Oµιλία στη Στοκχ λµη» Ανδρέας Εµπειρίκος, «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο» Νίκος Εγγον πουλος, «Μπολιβάρ» Oδυσσέας Ελ της, «Το Άξιον Εστί» («Η γένεσις»), «Το Άξιον Εστί» («Τα Πάθη, Ε»), «ώρο ασηµένιο ποίηµα» Γιάννης Ρίτσος, «Αρχαίο θέατρο», «Ρωµιοσ νη» Νίκος Καββαδίας, «Kuro Siwo» Φραντς Κάφκα, «Ποσειδώνας» Γιώργος Θεοτοκάς, «Η διαδήλωση» Μ. Καραγάτσης, «Ένας Ρώσος συνταγµατάρχης στη Λάρισα» Κοσµάς Πολίτης, «Η γνωριµία µε τη Μ νικα» Μέλπω Αξιώτη, «Η ψυχή του νησιο» Μεταπολεµική και σ γχρονη λογοτεχνία Μίλτος Σαχτο ρης, «Τα δώρα» Μαν λης Αναγνωστάκης, «Στο παιδί µου» Κική ηµουλά, «Τα πάθη της βροχής» Τζένη Μαστοράκη, «Oι µεγάλοι» ηµήτρης Χατζής, «Η τελευταία αρκο δα του Πίνδου» Αντώνης Σαµαράκης, «Ζητείται ελπίς» Κώστας Ταχτσής, «Κι έχουµε π λεµο!» Ρέα Γαλανάκη, «Η µεταµφίεση» ΠΙΝΑΚΑΣ ΠPOEΛEYΣHΣ TΩN EIKONΩN [6]

8 ΗΜOΤΙΚΑ ΤΡΑΓOΥ ΙΑ Το δηµοτικ τραγο δι αποτελεί µια εξαιρετικά σηµαντική έκφραση της λαϊκής δηµιουργίας. Την εποχή της ακµής του, το δηµιο ργηµα αυτ της λαϊκής τέχνης και φαντασίας συνδ αζε την ποίηση µε τη µουσική και κάποτε µε το χορ. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, που ο γραπτ ς λ γος ήταν προν µιο ελαχίστων, η λαϊκή τέχνη αποτελο σε απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής. Στη δουλειά, στο σπίτι, στις γιορτές, στους γάµους και στις κηδείες, σε λες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και καταστάσεις, το δηµοτικ τραγο δι συντρ φευε, ψυχαγωγο σε, παρηγορο σε και εξασφάλιζε τη συνέχεια του πολιτισµο και των παραδ σεων. Επειδή εκφράζουν τα βιώµατα, τις ιδέες, τις αισθητικές προτι- µήσεις και τα συναισθήµατα του λαο και χι εν ς ξεχωριστο δηµιουργο, τα δηµοτικά τραγο δια παρουσιάζουν ενιαίο φος ανάλογα µε την κατηγορία στην οποία ανήκουν, έχουν σταθερά, επαναλαµβαν - µενα µοτίβα και διαχρονικ χαρακτήρα. Νικηφ ρος Λ τρας, Επιστροφή απ το πανηγ ρι Τα δηµοτικά τραγο δια παρουσιάζουν µεγάλο θεµατικ πλο το. Μπορο µε ωστ σο να τα χωρίσουµε σε τρεις µεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουµε τα τραγο δια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσµατα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγο δια της ξενιτιάς, µοιρολ για, γνωµικά, τραγο δια της δουλειάς). Στη δε τερη κατηγορία ανήκουν τα ιστορικά τραγο δια, δηλαδή αυτά που δηµιουργήθηκαν εξαιτίας εν ς ιστορικο γεγον τος ή αναφέρονται σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο, πως είναι τα ακριτικά ή τα κλέφτικα. Στην τρίτη κατηγορία τοποθετο µε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δηµοτικο τραγουδιο, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηµατικ του χαρακτήρα, τον επικ τ νο και τη δραµατική έκβαση. Κοινά χαρακτηριστικά λων είναι: η λιτ τητα των εκφραστικών µέσων και τρ πων, η οικονοµία και η π κνωση του ποιητικο λ γου. Περισσ τερες πληροφορίες για τα δηµοτικά τραγο δια, πως και για τις επ µενες εν τητες των Κειµένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυµνασίου, θα βρείτε στα αντίστοιχα κεφάλαια του βιβλίου Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυµνασίου.

9 ª π Àƒπ ª Θε φραστος Τριανταφυλλίδης, Παιδικ δωµάτιο Τα δ ο αυτά νανουρίσµατα περιλαµβάνονται στη συλλογή του Νικ λαου Γ. Πολίτη Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο (1914). Το πρώτο προέρχεται απ τη Χίο και έχει καταγραφεί απ το Γάλλο φιλέλληνα Κλωντ Φωριέλ (1825) και το δε τερο απ την Κορινθία και έχει καταγραφεί απ το Μιχ. Λελέκο (1888). πως φαίνεται καθαρά απ τους στίχους των δ ο τραγουδιών, το πρώτο αναφέρεται σε αγ ρι και το δε τερο σε κορίτσι. ÌÔ ÙÔ apple ÚÂÈ, appleóâ ÌÔ α µου το πάρεις, Ύπνε µου, τρεις βίγλες* θα του βάλω, τρεις βίγλες, τρεις βιγλάτορες,* κι οι τρεις αντρειωµένοι. Βάλλω τον Ήλιο στα βουνά, τον αετ στους κάµπους, τον κυρ Βοριά το δροσερ ανάµεσα πελάγου. 5 O Ήλιος εβασίλεψεν, ο αϊτ ς αποκοιµήθη, κι ο κυρ Βοριάς ο δροσερ ς στης µάνας του πηγαίνει. «Γιε µ, πο σουν χτες, πο σουν προχτές, πο σουν την άλλη ν χτα; Μήνα* µε τ άστρι µάλωνες, µήνα µε το φεγγάρι, µήνα µε τον αυγεριν, που µαστ αγαπηµένοι; 10 Μήτε µε τ άστρι µάλωνα, µήτε µε το φεγγάρι, µήτε µε τον αυγεριν, οπο στ αγαπηµένοι χρυσ ν υγι ν εβίγλιζα* στην αργυρή του κο νια». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο * βίγλα: σκοπιά, φυλάκιο * βιγλάτορας: σκοπ ς, φ λακας * µήνα: µήπως * εβίγλιζα: φ λαγα [8]

10 ηµοτικά Nανουρίσµατα ÔÈÌ ÛÔ ÛÙÚ οιµήσου αστρί, κοιµήσου αυγή, κοιµήσου νιο φεγγάρι κοιµήσου, που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει. Κοιµήσου, που παράγγειλα στην Π λη τα χρυσά σου, στη Βενετιά τα ρο χα σου και τα διαµαντικά σου. 5 Κοιµήσου, που σου ράβουνε το πάπλωµα στην Π λη και σου το τελειώνουνε σαρανταδυ µαστ ροι στη µέση βάνουν τον αετ, στην άκρη το παγ νι. Νάνι του ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ αγγ νι. Κοιµήσου και παράγγειλα παπο τσια στον τσαγγάρη, 10 να σου τα κάνει κ κκινα µε το µαργαριτάρι. Κοιµήσου, µες στην κο νια σου και στα παχιά πανιά σου, η Παναγιά η δέσποινα να είναι συντροφιά σου. Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο ƒ π ) applefi appleôè ÛËÌÂ È Ê ÓÂÙ È Ë ÙÚ ÊÂÚfiÙËÙ ÙˆÓ Ô Ì Ó ˆÓ Î È Ë ÛËÌ Û appleô Ô Ó ÁÈ Ù Ù apple È È ÙÔ ; ) ÔÈÔ ÂÈ apple Ú ÛÙ Ù ÙÔ apple È ÈÔ ÙË Ë Ì Ó ÙÔ ÁÈÔ Î È appleôèô Ë Ì Ó ÙË ÎfiÚË ;  appleôèô ıìfi Ù Ó ÓÔ Ú ÛÌ Ù Û ı Ì Ô Ó apple Ú Ì ıè ; È Ù Û Ì ÓÂÈ Ùfi Î Ù ÙË ÁÓÒÌË Û ; ÙÔ Â ÙÂÚÔ ÙÚ ÁÔ È Ë Ê ÓÙ Û ÙË Ì Ó Ó appleï ıâè ËÌÈÔ ÚÁÈÎ Ï Î ÈËÁ ÛÂÈ ÁÈ ÙÈ Ú ÔÓÙÔappleÔ Ï ÙÔ µ ÓÙ Ô. EÓÙÔapple ÛÙÂ Ù Û ÂÙÈÎ ÛËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î È Û Ô- ÏÈ ÛÙ Ù. IA EMATIKH ƒ ƒπo ËÙ ÛÙ ÁÈ ÙÈ È ÊÔÚ Î È ÙÈ ÔÌÔÈfiÙËÙ ÁÔÚÈÒÓ Î È ÎÔÚÈÙÛÈÒÓ, apple ÚÓÔÓÙ apple Ú -  ÁÌ Ù applefi ÙË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ, Ù ÂÓ È Ê ÚÔÓÙ Î È ÙÈ Û ÔÏ Â ÙˆÓ Ô Ê ÏˆÓ ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ ÂappleÔ. Ì Ô Ï Ù Ù ÙÔ È Ï Ô ÙË ÔÈÓˆÓÈÎ Î È ÔÏÈÙÈÎ ÁˆÁ. [9]

11 Ë ÚÁ Το τραγο δι αυτ ανήκει στην κατηγορία των ιστορικών δηµοτικών τραγουδιών. Η Πάργα, παραλιακή π λη της Ηπείρου, απ τις αρχές του 15ου αιώνα βρισκ ταν κάτω απ την ηγεµονία των Ενετών, αλλά µετά την κατάλυση της ενετικής πολιτείας πέρασε στην κατοχή των Γάλλων µαζί µε τα νησιά του Ιονίου. Το 1814 παραδ θηκε στους Άγγλους, οι οποίοι την κράτησαν για λίγο καιρ και µετά την παραχώρησαν στους Το ρκους. Oι τέσσερις χιλιάδες Παργινοί, για να αποφ γουν τις αγρι τητες των Το ρκων και των Αλβανών, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να περάσουν απέναντι στα Επτάνησα, παίρνοντας µαζί τους τα ιερά κειµήλια και τις εικ νες των εκκλησιών. Λίγο πριν απ την επίσηµη παράδοση, που έγινε στις 28 Απριλίου του 1819, ανέσκαψαν τους οικογενειακο ς τάφους τους, συγκέντρωσαν τα λείψανα των προγ νων τους στην πλατεία της αγοράς και τα έκαψαν, για να τα γλιτώσουν απ τη βεβήλωση. Γιάννης Ψυχοπαίδης, Μάθηµα Ιστορίας ρία πουλιά απ την Πρέβεζα διαβήκανε στην Πάργα. Το να κοιτάει την ξενιτιά, τ άλλο τον Aϊ-Γιαννάκη, το τρίτο το κατάµαυρο µοιριολογάει και λέει: «Πάργα, Τουρκιά σε πλάκωσε, Τουρκιά σε τριγυρίζει. 5 εν έρχεται για π λεµο, µε προδοσιά σε παίρνει. Βεζίρης δε σ ενίκησε µε τα πολλά τ ασκέρια.* Έφευγαν Το ρκοι σα λαγοί το παργιν τουφέκι, κι οι Λιάπηδες* δεν ήθελαν να ρτουν να πολεµήσουν. Είχες λεβέντες σα θεριά, γυναίκες αντρειωµένες, * ασκέρι: στράτευµα * Λιάπηδες:Τουρκαλβανοί [10]

12 THΣ ΠAΡΓAΣ ηµοτικ 10 π τρωγαν* β λια για ψωµί, µπαρο τι για προσφάγι. Τ άσπρα* πουλήσαν το Χριστ, τ άσπρα πουλο ν και σένα. Πάρτε, µανάδες, τα παιδιά, παπάδες, τους Αγίους. Άστε, λεβέντες, τ άρµατα κι αφήστε το τουφέκι, σκάψτε πλατιά, σκάψτε βαθιά λα σας τα κιβο ρια,* 15 και τ αντρειωµένα κ καλα ξεθάψτε του γονιο σας. Το ρκους δεν επροσκ νησαν, Το ρκοι µην τα πατήσουν». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο * π τρωγαν: που έτρωγαν * άσπρα: ασηµένια νοµίσµατα, αργ ρια * κιβο ρια: τάφοι ƒ π ÔÈ Ù appleèî ÌÔÙ ÙÔ ËÌÔÙÈÎÔ ÙÚ ÁÔ ÈÔ È ÎÚ ÓÂÙ Û Ùfi ÙÔ appleô ËÌ ; EÓÙÔapple ÛÙ ٠ÛËÌ ÂÎÂ Ó appleô ËÏÒÓÔ Ó ÙËÓ Ó ÚÂ ÙˆÓ ÚÁÈÓÒÓ. È apple Ú ÙËÚ ÙÂ Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ ıô ÙˆÓ Á Ó ÈÎÒÓ Î È ÙˆÓ ÓÙÚÒÓ; «ÚÙ apple Ù ÛÔ Ó»: ÔÈ Â Ó È Ë ÁÎÏÈÛË ÙˆÓ ÚËÌ ÙˆÓ ÙÔ ÙÔ appleôûapple ÛÌ ÙÔ Î È appleôè Ù appleôîâ ÌÂÓ ÙÔ ; ÔÈÂ Â Ó È ÔÈ ÂÓ ÚÁÂÈ appleô appleú appleâè Ó Á ÓÔ Ó appleúèó applefi ÙËÓ apple Ú ÔÛË Î È ÙÈ ÛËÌ ÓÔ Ó; ÎÙfi applefi ÙË Ï Î ÌÔ Û Î È Ë ÏfiÁÈ appleô ËÛË ÂÌappleÓ ÛÙËΠapplefi ÙËÓ Ù Ë ÙË ÚÁ. ŒÓ applefi Ù Î Ï ÙÂÚ Â ÁÌ Ù ÙË Â ÙÂÚË Î ÙËÁÔÚ Â Ó È Ë ˆ «È ÚÁ Ó» ÙÔ Ó Ú Ï Ô, appleô ÓıÔÏÔÁÂ Ù È Âapple ÛË ÛÙÔ È Ï Ô Û. È È ÊÔÚÂÙÈÎfi appleúôûê ÚÂÈ ÛÙÔÓ Ó ÁÓÒÛÙË Ë appleôèëùèî Î Ù ıâûë ÙÔ Ï Ô ; IA EMATIKH ƒ ƒπo «ÛappleÚ appleô Ï Û Ó ÙÔ ÃÚÈÛÙfi, Ù ÛappleÚ appleô ÏÔ Ó Î È Û Ó»: Ò Û Ó ÂÙ È ÙÔ ÈÛÙÔÚÈ- Îfi ÁÂÁÔÓfi Ì ÙË ÚÈÛÙÈ ÓÈÎ apple Ú ÔÛË; ËÙ ÛÙ ÙÔ ı Ì ÙË appleúô ÔÛ Ì ΠÓËÙÚÔ ÙËÓ applefiîùëûë ÚËÌ ÙˆÓ, Ó ÊÂÚfiÌÂÓÔÈ Î È ÛÂ Ó ÏÔÁ apple Ú Â ÁÌ Ù applefi ÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú Û. [11]

13 TÔ ÁÈÔÊ ÚÈÔ ÙË ÕÚÙ Η παραλογή αυτή είναι ένα απ τα γνωστ τερα και ωραι τερα δηµιουργήµατα της λαϊκής µο σας και στηρίζεται σε µια µακραίωνη παράδοση, σχετική µε τη θεµελίωση µεγάλων έργων. Απ τους αρχαίους ακ µα χρ νους υπήρχε η δοξασία τι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί απ κάθε κίνδυνο ένα κτίσµα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεµέλιά του κάποιο ζωνταν πλάσµα. Το γεφ ρι της Άρτας, ένα έργο τ σο δ σκολο και θαυµαστ για την εποχή του, ενέπνευσε το οµώνυµο δηµοτικ τραγο δι και πλο τισε την παράδοση µε το δικ του θρ λο. Παραλλαγές του τραγουδιο, που αναφέρονται και σε άλλα γεφ ρια ή οικοδοµήµατα, υπάρχουν χι µ νο στην Ελλάδα αλλά και σε λη την περιοχή των Βαλκανίων. Το κείµενο που ακολουθεί είναι η κερκυραϊκή παραλλαγή Του γιοφυριο της Άρτας, απ την έκδοση του Νικ λαου Γ. Πολίτη Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο (1914). αράντα πέντε µάστοροι κι εξήντα µαθητάδες γιοφ ρι-ν-εθεµέλιωναν στης Άρτας το ποτάµι. Oληµερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεµιζ ταν. Μοιριολογο ν οι µάστοροι και κλαιν οι µαθητάδες: 5 «Αλίµονο στους κ πους µας, κρίµα στις δο λεψές µας, οληµερίς να χτίζουµε, το βράδυ να γκρεµιέται!» Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάµι, δεν εκελάηδε σαν πουλί, µηδέ σα χελιδ νι, παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα: 10 «Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφ ρι δε στεριώνει και µη στοιχειώσετε ορφαν, µη ξένο, µη διαβάτη, παρά του πρωτοµάστορα την µορφη γυναίκα, π ρχεται αργά τ αποταχ * και πάρωρα* το γι µα». Τ άκουσ ο πρωτοµάστορας και του θανάτου πέφτει. 15 Πιάνει, µηνάει της λυγερής µε το πουλί τ αηδ νι: Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γι µα, αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφ ρι. Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε: * αποταχ : νωρίς το πρωί * πάρωρα: πριν απ την ώρα [12]

14 TOY ΓIOΦYPIOY THΣ APTAΣ ηµοτικ «Γοργά ντ σου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γι µα, 20 γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφ ρι». Να τηνε κι εξανάφανεν* απ την άσπρη στράτα. Την είδ ο πρωτοµάστορας, ραγίζεται η καρδιά του. Απ µακριά τους χαιρετά κι απ κοντά τους λέει: «Γεια σας, χαρά σας, µάστοροι και σεις οι µαθητάδες, 25 µα τι έχει ο πρωτοµάστορας κι είναι βαργωµισµένος;* Το δαχτυλίδι τ πεσε στην πρώτη την καµάρα, και ποιος να µπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά βρει; Μάστορα, µην πικραίνεσαι κι εγώ να πά σ το φέρω, εγώ να µπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω». 30 Μηδέ καλά κατέβηκε, µηδέ στη µέση επήγε «Τράβα, καλέ µ, τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα, τι λον τον κ σµο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα». Ένας πιχάει* µε το µυστρί,* κι άλλος µε τον ασβέστη, παίρνει κι ο πρωτοµάστορας και ρίχνει µέγα λίθο. 35 «Αλίµονο στη µοίρα µας, κρίµα στο ριζικ * µας! Τρεις αδερφάδες είµαστε, κι οι τρεις κακογραµµένες, η µια χτισε το ο ναβη, κι η άλλη τον Αφράτη,* κι εγώ η πλιο στερν τερη* της Άρτας το γιοφ ρι. Ως τρέµει το καρυ φυλλο,* να τρέµει το γιοφ ρι, 40 κι ως πέφτουν τα δεντρ φυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες. Κ ρη, το λ γον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε, π χεις µονάκριβο αδερφ, µη λάχει* και περάσει». Κι αυτή το λ γον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει. «Αν τρέµουν τ άγρια βουνά, να τρέµει το γιοφ ρι, 45 κι αν πέφτουν τ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες, τι έχω αδερφ στην ξενιτιά, µη λάχει και περάσει». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο * εξανάφανεν: φάνηκε να έρχεται * βαργωµισµένος: στενοχωρηµένος, δ σθυµος * πιχάει: µυστρίζει τη λάσπη, σοβατίζει * µυστρί (µ στρον, µυστρίον): το τριγωνοειδές εργαλείο των κτιστών * ριζικ : µοίρα, πεπρωµένο * Αφράτης: Ευφράτης * η πλιο στερν τερη: η πιο µικρή * καρυ φυλλο: το φ λλο της καρυδιάς * µη λάχει: µην τ χει [13]

15 ΗΜOΤΙΚΑ ΤΡΑΓOΥ ΙΑ ƒ π È ÎÚ ÓÂÙ ÙÈ ÂÓfiÙËÙ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È ÒÛÙÂ Ó Ó Ù ÙÏÔ ÁÈ ÙËÓ Î ıâìè. Ò ËÏÒÓÂÙ È Ë ÛÎÔÏ ÙË ıâìâï ˆÛË ÙÔ ÁÂÊ ÚÈÔ Î È Ì appleôèôó ÙÚfiappleÔ appleúô Ï appleâù È Ó appleú ÁÌ ÙÔappleÔÈËı ÙÔ ÚÁÔ; ÔÈÔ Â Ó È Ô ÚfiÏÔ ÙÔ appleô ÏÈÔ ÛÙËÓ ÂÍ ÏÈÍË ÙË Ê ÁËÛË ; ÔÈÔ Âapple ÚÚËÌ ÚËÛÈÌÔappleÔÈ ÛÙËÓ apple Ú ÁÁÂÏ ÙÔ Ô appleúˆùôì ÛÙÔÚ Î È appleôèô Ô ÊÙÂÚˆ- Ùfi ÁÁÂÏÈ ÊfiÚÔ ÙÔ ÌËÓ Ì ÙÔ ; È Â ÓÂÈ Ë ÂappleÈÏÔÁ ÙÔ ÂappleÈÚÚ Ì ÙÔ ÛÙËÓ appleúòùë appleâú appleùˆûë Î È ÙÈ ÛÙË Â ÙÂÚË; Ò ÓÙÈ Ú Ë Á Ó Î ÙÔ appleúˆùôì ÛÙÔÚ ÛÙËÓ appleúfiûìâóë ÔÎÈÌ Û ÙË, Î È appleôè Â Ó È Ù Û Ó ÈÛı Ì Ù ÙË ÁÈ ÙÔ Û Áfi ÙË ; ÔÈ ÛÙÔÈ Â ÙÔ ÙÔ ÙÚ ÁÔ ÈÔ appleô ÂÈÎÓ Ô Ó fiùè Ó ÎÂÈ ÛÙÔ Â Ô ÙˆÓ apple Ú ÏÔÁÒÓ; IA EMATIK ƒ ƒπo Ó ËÙ ÛÙÂ È ÏÈÔÁÚ ÊÈÎ ÛÙÔÈ Â Î È Ú Ù appleïëúôêôú  ÁÈ ÙËÓ Î Ù ÛÎÂ ÙˆÓ apple ÙÚÈ- ÓˆÓ ÁÂÊ ÚÈÒÓ ÛÙËÓ ÏÏ. appleèûîâêıâ ÙÂ, Ó ÌappleÔÚ ÙÂ, ÌÈ appleâúèô ÌÂ Ó Ù ÙÔÈÔ ÁÂÊ ÚÈ. Â Û ÓÂÚÁ Û Ì ÙÔ Î ıëáëù ÙË ÂˆÁÚ Ê Î È ÙË Â ÓÔÏÔÁ, ÔÚÁ ÓÒÛÙ ÂÚ - ÓËÙÈÎ ÔÌ Â, Ì ÛÎÔapplefi ÙË Û ÏÏÔÁ ÛÙÔÈ Â ˆÓ ÁÈ ÙËÓ ÙÔappleÔıÂÛ, ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ Î È ÙËÓ Â Ú ÙÂÚË ÛËÌ Û ÙˆÓ ÁÂÊ ÚÈÒÓ, ÙfiÛÔ ÛÙËÓ apple ÏÈ fiûô Î È ÛÙË Û Á ÚÔÓË ÂappleÔ ÙË ÌÂÁ - ÏË Ù ÓÔÏÔÁÈÎ Ó appleù ÍË. Το γεφ ρι της Άρτας (φωτ. Γ. Ντουνιάς) [14]

16 ΚΡΗΤΙΚΗ ΛOΓOΤΕΧΝΙΑ Στην περιοχή της Κρήτης απ το 15ο έως το 17ο αιώνα, και ιδιαίτερα ανάµεσα στο 1600 και το 1669, παρατηρείται µια αξι λογη ανάπτυξη της νε τερης λ γιας λογοτεχνίας µας. Η περίοδος αυτή είναι περίοδος ακµής της κρητικής λογοτεχνίας. Ήδη απ το 10ο µ.χ. αιώνα άρχισε να καλλιεργείται η ακριτική ποίηση, ενώ ο κρητικ ς λα ς δηµιουργο σε τα περίφηµα ριζίτικα, είδος δηµοτικο τραγουδιο σε ανοµοιοκατάληκτους δεκαπεντασ λλαβους στίχους. Η κρήνη Αριµ ντι Σε αυτή την ποιητική παράδοση επέδρασε µε τρ πο ανανεωτικ η λογοτεχνική δηµιουργία της σης, αφο η Κρήτη µετά τη Φραγκοκρατία (1204) ήταν υπ την κατοχή των Βενετών. Η βενετική κυριαρχία ήταν ήπια σε σχέση µε την κυριαρχία των Το ρκων και επέτρεπε στους Κρητικο ς να διατηρο ν µια σχετική ελευθερία στον πνευµατικ τοµέα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινο πολης (1453) και για δ ο περίπου αιώνες (1669) αρκετοί νέοι Κρήτες φοιτο σαν σε ιταλικές σχολές και µετέφεραν στο νησί τους το πνε µα της Αναγέννησης. Ειδικά κατά την περίοδο αυτή η κρητική λογοτεχνία, συνδυάζοντας δηµιουργικά την πολιτισµική και ανθρωπιστική της παράδοση µε το πνε µα της ανανέωσης που επικρατο σε στην Ευρώπη, έδωσε ορισµένα απ τα πιο σηµαντικά έργα της. Βασικά γνωρίσµατα αυτών των έργων είναι: η επίµονη καλλιέργεια της γλώσσας του λαο, η ηρωική αντίληψη της ζωής, το συναίσθηµα του χρέους απέναντι στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια, η αγάπη για την ελευθερία, η εξιδανίκευση του έρωτα και της γυναίκας, το ιπποτικ πνε - µα. Oι Κρήτες δηµιουργοί ξεχωρίζουν για τη γονιµ τητα και την ποι τητα της λογοτεχνικής παραγωγής τους. Η κρητική λογοτεχνία µάς έδωσε έργα υψηλής αισθητικής και συνέβαλε στη διαµ ρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης. Τα έργα της αγαπήθηκαν απ το λα και συνέβαλαν στην πνευµατική και εθνική αφ πνιση κατά την περίοδο της πολ χρονης σκλαβιάς του ελληνισµο.

17 øƒ π à ƒ ÚˆÊ ÏË Στο παρακάτω απ σπασµα απ την τραγωδία του Γεωργίου Χορτάτση Ερωφίλη συνοµιλο ν οι δ ο πρωταγωνιστές και δίνουν υπ σχεση παντοτινής αγάπης. Μια σ ντοµη αναδροµή στην ερωτική τους ιστορία θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τη συναισθηµατική τους ένταση: O Πανάρετος και η βασιλοπο λα Ερωφίλη ήταν φίλοι απ παιδιά. Καθώς µεγάλωναν, το αίσθηµά τους εξελίχθηκε σε έρωτα, χωρίς να γνωρίζει και να εγκρίνει ο βασιλιάς τη σχέση τους. Ύστερα απ νικηφ ρο π λεµο εναντίον των Περσών εισβολέων, στον οποίο διακρίθηκε ο Πανάρετος, ο δεσµ ς των δ ο νέων ολοκληρώθηκε «µε ρκους και δαχτυλίδι», πως εξοµολογείται µυστικά ο Πανάρετος στο φίλο του Καρπ φορο, στην πρώτη πράξη του έργου. Στο µεταξ ο βασιλιάς δέχεται προξενιές απ τους βασιλιάδες της Μικράς Ασίας και της Περσίας και αποφασίζει να παντρέψει την κ ρη του µε τον ισχυρ τερο. Η Ερωφίλη αρνείται το γάµο, µε την πρ φαση τι δε θέλει να φ γει µακριά του. Η αγωνία της Γιάννης Τσαρο χης, Ερωφίλη για το µέλλον κυριαρχεί στη δε τερη πράξη, γι αυτ εµπιστε εται τον π νο της στην παραµάνα της. Στην τρίτη πράξη, στο απ σπασµα που επιλέγουµε, ο ίδιος ο Πανάρετος, σταλµένος απ το βασιλιά, µεταφέρει στην Ερωφίλη το µήνυµα του βασιλιά για τις προξενιές, ενώ παράλληλα της µιλά µε θέρµη για τον έρωτά του αλλά και για το φ βο του µήπως τη χάσει. [16]

18 ΕΡΩΦΙΛΗ Γ εώργιος Χορτάτσης ΕΡΩ. ΠΑΝ. ΕΡΩ. ΠΑΝ. ΕΡΩ. σες δεν είναι οι οµορφιές, τ σα δεν είν τα κάλλη, µα το το εκ την αγάπη σου γεννάται* τη µεγάλη. Μα γή µορφή µαι γή άσκηµη, Πανάρετε ψυχή µου, για σέναν εγεννήθηκε στον κ σµο το κορµί µου. 150 Νερ δεν έσβησε φωτιά ποτέ, βασίλισσά µου, καθώς τα λ για τα γροικώ* σβήνουσι την πρικιά* µου. Μ λον ετο το, αφέντρα µου, µα την αγάπη εκείνη, που µας ανάθρεψε µικρά, και πλια παρ άλλη εγίνη πιστή και δυνατ τατη σ εµένα κι εις εσένα, 155 και τα κορµιά µας σ άµετρο* π θο κρατεί δεµένα, περίσσα* σε παρακαλώ ποτέ να µην αφήσεις να σε νικήσει ο βασιλι ς, να µ απολησµονήσεις. Oϊµένα,* νά βρω δε µπορώ ποιαν αφορµή ποτέ µου σου δωκα στην αγάπη µου φ βο, Πανάρετέ µου, 160 να πιάνεις τ σα δυνατ, σα να µηδέ γνωρίζεις το πως το νου και την ψυχή και την καρδιά µου ορίζεις. Έρωτα, απείς* τ αφέντη µου τ αµµάτια* δε µπορο σι π σα πιστά και σπλαχνικά τον αγαπώ να δο σι,* µιαν απο τσι σα τες σου φαρµάκεψε και ρίξε 165 µέσα στα φυλλοκάρδια µου και φανερά του δείξε µε τον πρικ µου θάνατο πως ταίρι του αποµένω, και µ νο πως για λ γου του στον Άδη κατεβαίνω. Το το ας γενεί σ εµένα οµπρ ς, φ βο κιανένα αν έχω στον π θο σου, νεράιδα µου, γή αν έν και δεν κατέχω 170 πως µήδ ο θάνατος µπορεί να κάµει να σηκώσεις τον π θο σου απ λ γου µου κι αλλο να τ νε δώσεις. Μα δεν κατέχω ποια αφορµή µε κάνει και τροµάσσω, το πράµα, που στο χέρι µου κρατώ σφικτά, µη χάσω, κι εκείνο, απο παρηγοριά πρέπει να µου χαρίζει, 175 τσ ελπίδες µου τσ αµέτρητες σε φ βο µο γυρίζει. Το τ ναι απο το ξαφνικ µαντάτο που µας δώσα, µα µην πρικαινοµέστανε,* Πανάρετέ µου, τ σα, * γεννάται: γεννιέται * γροικώ: ακο ω* πρικιά: πίκρα * άµετρο: αµέτρητο * περίσσα: πολ * οϊµένα: αλί- µονο * απείς: αφο * αµµάτια: µάτια * δο σι: δουν * πρικαινοµέστανε: πικραιν µαστε [17]

19 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA γιατί ουραν ς, απο καµε κι εσµίξαµεν αντάµι,* να στέκοµε παντοτινά ταίρια µάς θέλει κάµει. 180 Τον ουραν, τη θάλασσα, τη γη και τον αέρα, τ άστρα, τον ήλιο το λαµπρ, τη ν κτα, την ηµέρα, παρακαλώ ν αρµατωθο, να ρθουν αντίδικά* µου, την ώρα οπ άλλος θέλει µπει π θος εις την καρδιά µου. Γ. Χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγµή * αντάµι: µαζί * αντίδικα: αντίπαλα ƒ π ÔÈÔÈ Êfi ÔÈ Û Ó Ô Ó ÙÔÓ Ó ÚÂÙÔ Î È appleò appleúôûapple ıâ Ó ÙÔÓ ËÚÂÌ ÛÂÈ Ë ÚˆÊ ÏË; Ò ÂÎ ËÏÒÓÂÈ Ô Ó ÚÂÙÔ ÙËÓ Á appleë ÙÔ ÛÙËÓ ÚˆÊ ÏË Î È appleò ÓÙ appleôîú ÓÂÙ È ÂΠ- ÓË ÛÙ ÈÛı Ì Ù ÙÔ ;  appleôè ÛËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ ÎÔÚ ÊÒÓÂÙ È Ë Ú Ì ÙÈÎ ÓÙ ÛË Î È ÁÈ Ù ; IA EMATIK ƒ ƒπo O ª ÓÔ Ã Ù È ÎÈ ÂÈ ÌÂÏÔappleÔÈ ÛÂÈ ÛÙ Ô applefi ÙÔ ÌÔÓfiÏÔÁÔ ÙË ÚˆÊ ÏË ( Ú ÍË, ÛÙ. 9-19) ÛÙÔ ÛÎÔ ÙÔ O ªÂÁ ÏÔ ÚˆÙÈÎfi ( Ú, 1987). ËÙ ÛÙ applefi ÙÔÓ Î ıëáëù ÙË ªÔ ÛÈÎ Ó ÎÔ ÛÂÙ ÙÔ ÙÚ ÁÔ È Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ Ì ÙÔÓ ÔappleÔ Ô appleô ÂÈ Ë ÌÂÏÔappleÔ ËÛË ÙÔ ÂÚˆÙÈÎfi Û Ó ÛıËÌ ÙË ÚˆÊ ÏË. ÚˆÊ ÏË apple ÚÔ ÛÈ ÛÙËΠappleôïï ÊÔÚ ÛÙÔ ı ÙÚÔ. Â Û ÓÂÚÁ Û Ì ÙÔÓ Î ıëáëù ÙˆÓ ÏÏÈÙ ÓÈÎÒÓ, appleâèú Ì ÙÈÛ٠٠̠ı Ì ÙË Ú Ì ÙÔappleÔ ËÛË Î È ÛÎËÓÔıÂÛ ÙÔ ÙÔ ÂappleÂÈÛÔ Ô ÙË ÛÎËÓ applefi ÙËÓ ÔappleÔ appleúô Ú ÔÓÙ È ÔÈ ÛÙ ÔÈ. [18]

20 µπ ƒ ƒ ÚˆÙfiÎÚÈÙÔ Τα δ ο επιλεγµένα αποσπάσµατα απ τον Ερωτ κριτο, το πιο γνωστ και δηµοφιλές έργο της κρητικής λογοτεχνίας, προέρχονται απ το τρίτο και τέταρτο µέρος του ποιήµατος. Το πρώτο απ σπασµα τοποθετείται στη µέση περίπου του έργου και θίγει το πρ βληµα της κοινωνικής διαφοράς ανάµεσα στην οικογένεια της Αρετο σας και του Ερωτ κριτου. Έχουν προηγηθεί ο έρωτας του Ερωτ κριτου και η ανταπ κριση της Αρετο σας (Α Μέρος), καθώς και το κονταροκτ πηµα και η νίκη του Ερωτ κριτου (Β Μέρος). Μετά τη νίκη το αίσθηµα των δ ο νέων γίνεται σφοδρ τερο, αρχίζουν οι ερωτικές συνοµιλίες τους στο δώµα του παλατιο, οι οποίες οδηγο ν στην κοινή απ φαση να παρακαλέσει ο Ερωτ κριτος τον πατέρα του να µιλήσει στο βασιλιά για το γάµο. O πατέρας του Ερωτ κριτου Πεζ στρατος, παρά τις αντιρρήσεις του, πείθεται και τολµά, µε σ νεση και διστακτικ τητα, να µιλήσει στο βασιλιά, µως εκείνος τον διώχνει απ το παλάτι µε βρεις και απειλές. ίνει επίσης διαταγή να εξοριστεί ο Ερωτ κριτος, ο οποίος µε σπαραγµ ψυχής αποχαιρετά την αγαπηµένη του, τον τ πο του και τους δικο ς του, και πηγαίνει στην Έγριπο. Στο τέταρτο µέρος, ο βασιλιάς επιµένει να παντρέψει την κ ρη του µε το βασιλ πουλο του Βυζαντίου, η Αρετο σα αρνείται και ο πατέρας της τη φυλακίζει. Ενώ µπαίνει ο τέταρτος χρ νος απ τη φυλάκιση της Αρετο σας, ο βασιλιάς των Βλάχων εισβάλλει στο βασίλειο των Αθηνών, παρουσιάζεται µως ο Ερωτ κριτος, αγνώριστος, µαυρισµένος απ ένα µαγικ υγρ, και σώζει την Αθήνα, τ σο µε τα ανδραγαθήµατά του σο και µε την τελική µονοµαχία του µε τον Άριστο, το καλ τερο παλικάρι των Βλάχων. Το δε τερο απ σπασµα έχει επικ χαρακτήρα και είναι η αρχή της δικαίωσης του Ερωτ κριτου, η οποία θα οδηγήσει σταδιακά στο ευτυχισµένο τέλος, στο γάµο των δ ο νέων και στην ανάληψη της βασιλείας. [Γ ιάλογος ρήγα Ηράκλη και Πεζ στρατου] ΠOΙΗΤΗΣ κείνη η µέρα επέρασε κι η άλλη ξηµερώνει κι ο κ ρης* του Ρωτ κριτου γλυκαίνει και µερώνει * δε θέλει πλιο* να καρτερεί κι ο γιος του να χει κρίση,* * κ ρης: πατέρας * µερώνει: ηρεµεί * πλιο: πια * κρίση: µαρτ ριο, βάσανο [19]

21 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA µα εβάλθηκε την προξενιάν ετο τη να µιλήσει. 895 Επήγεν εις του βασιλιο να τ νε δικιµάσει κι ελ γιαζεν απ µακρά µε ξ µπλια* να τον πιάσει αγάλια αγάλια αρχίνισεν αποκοτιά* να παίρνει και µια και κι άλλη αθιβολήν* αλλοτινή του φέρνει. ΠΕΖOΣΤΡΑΤOΣ Λέγει: «Στους παλαιο ς καιρο ς, που σα µεγάλοι αθρώποι,* 900 τα πλο τη και βασίλεια εκράζουντάνε κ ποι, πειδή ετιµο σανε πολλά της αρετής τη χάρη παρά τσι χώρες, τσ αφεντιές, τα πλο τη, το λογάρι,* κι εσµίγασι τα τέκνα τως οι αφέντες οι µεγάλοι µε τους µικρο ς οπο χασι γνώση, αντρειά και κάλλη. 905 λα τα πλο τη κι οι αφεντιές* εσβήνουν και χαλο σι και µεταλλάσσουν, κι οι καιροί συχνιά τα καταλο σι,* µα η γνώση εκεί που βρίσκεται και τσ ευγενιάς τα δώρα ξάζου* άλλο παρά βασιλειά, παρά χωριά και χώρα ουδ ο τροχ ς δεν έχει εξάν,* ως θέλει να γυρίσει, 910 τη γνώση και την αρετή ποτέ να καταλ σει». ΠOΙΗΤΗΣ Κι ήφερνε ξ µπλια απ µακρα, πράµατα περασµένα και καταπώς του σάζασι* τα λεγεν έναν ένα. Με το τες τες παραβολές αγάλια αγάλια σώνει* εις το σηµάδι το µακρ κι ήρχισε να ξαµώνει.* 915 Αποκοτά δυο τρεις φορές να το ξεφανερώσει κι οπίσω τον εγιάγερνε* κι εκράτειέ τον η γνώση. Στο στερον ενίκησεν η αγάπη του παιδιο του και φανερώνει τα κουρφά* και τα χωστά* του νου του µα ως ενεχάσκισε* να πει την προξενιά του γάµου, * ξ µπλι: παράδειγµα * αποκοτιά: θάρρος * αθιβολή: λ γος * µεγάλοι αθρώποι: σηµαντικοί * λογάρι: θησαυρ ς * αφεντιά: εξουσία * καταλο σι: φθείρουν * ξάζου: αξίζουν * εξά: εξουσία * σάζασι: ταίριαζαν * σώνει, ξαµώνει: φτάνει στο κρίσιµο σηµείο και δοκιµάζει να πει * γιαγέρνω: επιστρέφω * κουρφά, χωστά: κρυφά * ενεχάσκισε: τ λµησε [20]

22 ΕΡΩΤOΚΡΙΤOΣ Βιτσέντσος Κορνάρος ΒΑΣΙΛΙΑΣ 920 του λέγει ο ρήγας: «Πήγαινε και φ γε απ κοντά µου! Πώς εβουλήθης κι είπες το, λωλέ, µισαφορµάρη,* γυναίκα του ο Ρωτ κριτος την Αρετή να πάρει; Φ γε το γληγορ τερο και πλιο* σου µην πατήσεις εις την αυλή του παλατιο και κακοθανατίσεις. 925 Γιατί σε βλέπω ανήµπορο, για τος* δε σε ξορίζω, µα ο γιος σου µην πατήσει πλιο σ τσι τ πους οπ ορίζω. Τέσσερις µέρες κι χι πλια* του δίδω να µισέψει,* τ πους µακρο ς κι αδιάβατους ας πάγει να γυρέψει και µην πατήσει ώστε να ζω στα µέρη τα δικά µου, 930 αλλιώς του δίδω θάνατο για χάρισµα του γάµου. Κι εκείνο που αποκ τησες κι είπες το τη την ώρα µη γροικηθεί,* µην ακουστεί σ άλλο εδεπά* στη χώρα και κάµω πράµαν εις εσέ οπο να µη σ αρέσει, να τρέµου σοι τ ακο σουνε κι εκείνοι οπο το λέσι. 935 ε θέλω πλιο να σου µιλώ στο ρήγα δεν τυχαίνει τα τ σα να πολυµιλεί κι απ βγαλ τον* να πηαίνει». [ Μάχη Αθηναίων και Βλάχων] Ανακατώνεται ο λα ς και τα φουσάτα* σµίγου, µα τον ακ µη σκοτεινά και δεν καλοξανοίγου.* 1005 ίδου αναπνιά στα βο κινα,* τσι σάλπιγγες φυσο σι, πάγει η λαλιά στον ουραν, τα νέφη αντιλαλο σι. Με τη βαβο ρα* την πολλή και κτ πους των αρµάτω εγροίκησε* ο Ρωτ κριτος, γιατί δεν εκοιµάτο, κι ο λογισµ ς της Αρετής ολίγο τον αφήνει 1010 να κοιµηθεί, γιατί αγρυπνά σ τσ αγάπης την οδ νη. * λωλέ, µισαφορµάρη: παλαβέ, µισ τρελε * πλιο: στο εξής * για τος: γι αυτ * πλια: περισσ τερο * να µισέψει: να φ γει * γροικηθεί: ακουστεί * εδεπά:εδώ* απ βγαλ τον: διώξε τον * φουσάτο: στράτευµα * δεν καλοξανοίγου: δεν καλοβλέπουν * δίδου αναπνιά στα βο κινα: φυσο ν τις πολεµικές σάλπιγγες * βαβο ρα: φασαρία * εγροίκησε: άκουσε [21]

23 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA Άλλο µαντάτο να του που δε στέκει ν ανιµένει,* µε σπο δα* εκαβαλίκεψε, στον κάµπο κατεβαίνει. Σαν ντεν* είν καλοκαιριά, µέρα σιγανεµένη, και ξάφνου ανεµοστρ βιλος απ τη γην εβγαίνει, 1015 µε βροντισµ και ταραχή τη σκ νη ανεσηκώσει και πάγει τη τ σο ψηλά, οπο στα νέφη σώσει, έτσι κι ντεν εκίνησε µε τέτοια αντρειά επορπάτει, οπο βροντές και σκονισµο ς κάνει στο µονοπάτι. Μ έτοια µεγάλη µάνηταν ήσωσε* στο φουσάτο, 1020 οπο ποιος κι αν εγλίτωκε µε φ βο το εδηγάτο. Εισέ καιρ ο Ρωτ κριτος ήσωσε στο λιµνιώνα,* που οι Αθηναίοι εφε γασι κι οι Βλάχοι τσ εζυγώνα µε φ βον εγλακο σανε,* βοήθεια δεν ευρίσκα κι οι οχθροί τως τους εδιώχνασι κι αλ πητα εβαρίσκα Κι ωσά λιοντάρι ντε πεινά κι απ µακρά γροικήσει κι έρχεται βρώµα* οπο πασκε* να βρει να κυνηγήσει κι εις την καρδιά κινά, ως το δει, η πεθυµιά τη µάχη, τρέχει ζιµι ν* απάνω του κι αγριε ει σαν του λάχει * φωτιά πυρή στα µάτια του ανεβοκατεβαίνει, 1030 καπν ς απ τα ρουθο νια του µα ρος βραστ ς εβγαίνει, αφροκοπά το στ µα του, το κο φος* του µουγκρίζει, ανασηκώνει την ορά,* τον κ σµο φοβερίζει, κατακτυπο ν τα δ ντια του και το κορµί σπαράσσει, αναχεντρώνουν* τα µαλλιά και τρέχει να το πιάσει 1035 εδέτσι* εξαγριε τηκε για τα κακά µαντάτα κι ωσάν αϊτ ς επέταξε κι εµπήκε στα φουσάτα. Βλάχοι, κακ το πάθετε εις τ σας η ρε αφνίδια, εδά ρθασι τ απαρθινά* κι επάψαν τα παιγνίδια! Β. Κορνάρος, Ερωτ κριτος, Ερµής * ανιµένει: περιµένει * σπο δα: βιασ νη * ντεν: ταν * ήσωσε: έφτασε * λιµνιώνας: λιµάνι * εγλακο σανε: έτρεχαν * βρώµα: τροφή, λεία θηρίου * πασκε: προσπαθο σε * ζιµι ν: αµέσως * λάχει: τ χει * κο φος: θωρακική κοιλ τητα * ορά: ουρά * αναχεντρώνουν: για το τρίχωµα του ζώου που υψώνεται * εδέτσι: έτσι * απαρθινά: αληθινά. [22]

24 ΕΡΩΤOΚΡΙΤOΣ Βιτσέντσος Κορνάρος Γιάννης Τσαρο χης, Ερωτ κριτος και Αρετο σα [23]

25 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA ƒ π A ( ) ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ, Ì appleôèô ÚfiÏÔ Î È ÁÈ appleôèô ÛÎÔapplefi apple ÚÂÌ ÓÂÈ Ô appleôèëù ; Ò ÛÎ ÊÙÂÙ È Ô Â fiûùú ÙÔ Ó appleúôûâáá ÛÂÈ ÙÔ ÛÈÏÈ Î È Ì appleôè ÂappleÈ ÂÈÚ Ì Ù appleúô- Ûapple ıâ Ó ÙÔÓ appleâ ÛÂÈ Ó Â Ù ÙÔ Á ÌÔ; Ò ÓÙÈ Ú Ô ÛÈÏÈ ÛÙËÓ appleúfiù ÛË Á ÌÔ ÙÔ ÚˆÙfiÎÚÈÙÔ Î È ÁÈ Ù ; ıâ apple Ù Ú ÂappleÈı Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ Î ÙÔ Â Ù. Ò ÂÓÂÚÁÂ Ô ÛÈÏÈ Î È appleò Ô Â fiûùú ÙÔ, ÁÈ Ó appleâù Ô Ó ÙfiÓ ÙÔ ÛÙfi Ô; µ ( ) ÙÔ applefiûapple ÛÌ Î ÚÈ Ú Ô Ó Ù ÂappleÈÎ ÛÙÔÈ Â. ÔÈ Â Ó È Î È appleò ÂÎÊÚ ÔÓÙ È; µúâ Ù ÙÈ apple ÚÔÌÔÈÒÛÂÈ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î È ÂÍËÁ ÛÙ ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁ ÙÔ.  appleôè ÛËÌ ÙÔ appleôûapple ÛÌ ÙÔ Ê ÓÂÙ È Ë ÛÊÔ ÚfiÙËÙ ÙË Ì Ë Î È Ì appleôèô ÙÚfiappleÔ ÙËÓ appleô ÂÈ apple Ú ÛÙ ÙÈÎ Ô appleôèëù ; IA EMATIK ƒ ƒπo A ( ) O  fiûùú ÙÔ ÂÍÈ ÓÈΠÂÈ ÙÔ apple ÚÂÏıfiÓ, appleôûùëú ÔÓÙ fiùè ÛÙÔ apple ÏÈÔ Î ÈÚÔ ÂÓ Û Ó ÎÔÈÓˆÓÈÎ È ÎÚ ÛÂÈ. Ì Ô Ï Ù Ù ÙÔ ÂÁ ÂÈÚ ÈÔ ÙË πûùôú ÙË ÔÈ- ÓˆÓÈÎ Î È ÔÏÈÙÈÎ ÁˆÁ, ÁÈ Ó Â ÙÂ Ó ÏËı ÂÈ Ô ÈÛ ÚÈÛÌfi ÙÔ. Ò ÁÈÓ ÙÔ appleúôíâóèfi ÙÔ ÚˆÙfiÎÚÈÙÔ ; µúâ Ù appleâúèûûfiùâú ÛÙÔÈ Â ÁÈ ÙÔ Á ÌÔ applefi appleúôíâóè, ÛÂ È ÊÔÚ ÚÔÓÈÎ appleâúèfi Ô. µ ( ) appleèûîâêıâ Ù ÙËÓ ıóèî ÈÓ ÎÔı ÎË Î È Ó ËÙ ÛÙÂ Ó apple Ú ÛÙ ÛÂÈ Ì ÒÓ applefi ÙËÓ ÂappleÔ ÙË Ó Á ÓÓËÛË Ú Ù ÌÈ Ó ÏÔÁË ÛÎËÓ appleôïâìèî Û ÁÎÚÔ ÛË ÛÙËÓ πïè - ÙÔ OÌ ÚÔ (Ú ˆ Â,, ) Î È Û ÁÎÚ ÓÂÙ ÙÈ Ô appleâúèáú Ê. ˆÁÚ Ê ÛÙ ÙÔÓ ÚˆÙfiÎÚÈÙÔ, Ì ÛË ÙËÓ Â͈ÙÂÚÈÎ ÂÌÊ ÓÈÛË ÙˆÓ appleôïâìèûùòó ÙË ÂappleÔ- ÏÏ Î È Ù ÂÈ ÈÎ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ Ì ٠ÔappleÔ appleô ÂÙ È Ë Ó Ú ÙÔ ÛÙÔ applefi- Ûapple ÛÌ. ËÙ ÛÙ ÙË Ô ıâè ÙÔ Î ıëáëù ÙË πûùôú. [24]

26 ª ƒπ ª À π ÚËÙÈÎfi fiïâìô Το ποίηµα περιγράφει µε χρονολογική σειρά τα γεγον τα του πολέµου, απ την απ βαση των Το ρκων στην Κρήτη ως τη συνθηκολ γηση του Ηρακλείου ( ). O ποιητής αναφέρεται στον αγώνα των Κρητικών και επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην άλωση της Κρήτης. Στο απ σπασµα προσωποποιείται το Κάστρο του Ηρακλείου, το οποίο µιλά και αναλογίζεται τις χαρές τον καιρ της ειρήνης. Α. Τάσσος, Για τα 150 χρ νια της επανάστασης του 1821, Ξυλογραφία flφου,* καηµένοι Κρητικοί, και πο ναι τ άλογά σας και πο ναι τα µουλάρια σας και τα λαγωνικά σας; Γή* πο ναι τα γεράκια σας και πο ναι οι λογισµοί σας 80 και πο ν τα σπίτια τα ψηλά, πο ν οι γραµµατικοί σας; Πο ναι τα λάδια, τα κρασά, τα στάρια, τα µετάξα, γή πο ν τα περιβ λια σας, τα µοναστήρια τ άξα; Στ άλογα να καθίζετε κι εις τα χωριά να µπείτε, * ώφου: αλίµονο * γή: ή [25]

27 KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA να ξεκαλοκαιρε σετε,* περίσσα* να χαρείτε! 85 Oι βρ σες πο ναι, τα νερά, κι οι ανθισµένοι κήποι, π σοι κι αν τα κοιτάζανε ποτέ δεν είχαν λ πη; Τα ρ δα, τα τριαντάφυλλα κι οι µυρισµένοι κρίνοι κι οι δο λοι οι εµπιστικοί* τάχατες πο ν εκείνοι, να πιάσουν µορφο χορ µε τέχνες να πηδο νε 90 κι άλλοι να ρίκτουν τουφεκιές κι άλλοι να τραγουδο νε; Βιολιά να παίζουν, τσίτερες,* λαγο τα να λαλο σι, οληνυκτίς να χαίρουνται και να µην κοιµηθο σι; Τ αηδ νια να σφυρίζουνε κι οµπρ ς τως να πετο σι, και γιάντα* το τα οι Κρητικοί λα να στερευτο σι; 95 Τώρα σπαχήδες* τα χουνε, γιανίτσαροι* τα ρίζου,* κι οι Το ρκοι στα περβ λια τως πάνε και σιργιανίζου.* Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, Ο Κρητικ ς Π λεµος ( ), Στιγµή * να ξεκαλοκαιρε σετε: να περάσετε το καλοκαίρι * περίσσα: πολ * εµπιστικοί: έµπιστοι * τσίτερες: κιθάρες * γιάντα: για ποιο λ γο * σπαχήδες: το ρκοι αξιωµατο χοι * γιανίτσαροι: γενίτσαροι * ρίζου: ορίζουν * σιργιανίζου: κάνουν περίπατο. ƒ π 1 2 OÈ ÚËÙÈÎÔ ÛÙÂÚÔ ÓÙ È appleï ÔÓ ÙË Ú ÙË ÂÏ ıâúë ˆ. ÙË ÛÙ ÚËÛË appleôèˆó Á - ıòó ÂappleÈÎÂÓÙÚÒÓÂÙ È Î Ú ˆ Ô appleôèëù Î È ÁÈ Ù ; Ó ËÙ ÛÙ ٠ÎÔÈÓ ÁψÛÛÈÎ ÛÙÔÈ Â Ó ÌÂÛ ÛÙÔÓ ÚËÙÈÎfi fiïâìô Î È ÛÙ appleúôë- ÁÔ ÌÂÓ Î ÌÂÓ ÙË ÎÚËÙÈÎ ÏÔÁÔÙ Ó. IA EMATIKH ƒ ƒπo ÁÎÚ ÓÂÙ ÙË ˆ Î È ÙÈ È ÛΠÛÂÈ ÙˆÓ ÚËÙÈÎÒÓ ÙÔ 17Ô È. Ì ÙÈ appleïëúôêô- Ú Â appleô ÓÔÓÙ È ÛÙÔ ÂÁ ÂÈÚ ÈÔ ÙË Ú ÈÛÙÔÚ ÁÈ ÙË ˆ Î È ÙÔÓ appleôïèùèûìfi ÙˆÓ Ú ˆÓ ªÈÓˆÈÙÒÓ. ÔÈ ÔÌÔÈfiÙËÙÂ Î È appleôèâ È ÊÔÚ apple Ú ÙËÚ ÙÂ Ó ÌÂÛ ÛÙÈ ÁÚÔÙÈÎ ÎÔÈÓˆÓ Â applefi ÙËÓ Ú ÈfiÙËÙ ˆ Û ÌÂÚ ; [26]

28 ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ Λογοτεχνία του νεοελληνικο διαφωτισµο ονοµάζουµε το σ νολο των λογοτεχνικών κειµένων που γράφτηκαν κατά την περίοδο και εποµένως χρονικά συµπίπτουν µε το ρε µα ιδεών του νεοελληνικο διαφωτισµο, που διαµορφώθηκε κάτω απ την επίδραση των καινοτ µων ιδεών του ευρωπαϊκο διαφωτισµο και της γαλλικής επανάστασης. O ευρωπαϊκ ς διαφωτισµ ς ήταν πνευµατικ κίνηµα του 17ου και 18ου αιώνα, µε Βικέντιος Λάντσας, Oι στ λοι του Oλυµπίου ι ς κεντρική θέση την πίστη στον ορθ λ γο, δηλαδή στην ικαν τητα του ανθρώπου να κατανοήσει το σ µπαν και να προαγάγει τη θέση του στον κ σµο µέσω της δ ναµης του νου, µε απώτερους σκοπο ς τη γνώση, την ελευθερία και την ευτυχία. Μια µεγάλη οµάδα κειµένων της εποχής αυτής εκφράζουν τη δυσαρέσκεια των Ελλήνων για τις συνθήκες που επικρατο σαν στην οθωµανική αυτοκρατορία και εκδηλώνουν τον π θο της εθνικής απελευθέρωσης. Η εµφάνιση και η προβολή µιας αστικής ηθικής, διαφοροποιηµένης απ την αυστηρή και πατροπαράδοτη ηθική της ορθ δοξης χριστιανικής θρησκείας και επικεντρωµένης στη χαρά της ζωής και στην απ λαυση του έρωτα, χαρακτηρίζει επίσης µεγάλο µέρος των κειµένων της εποχής. Κυρίαρχο, µως, αίτηµα του διαφωτισµο ήταν η παιδεία και η γνωριµία των Ελλήνων µε την αρχαία γραµµατεία. Η γλώσσα των λογοτεχνικών κειµένων του νεοελληνικο διαφωτισµο παρουσιάζει µεγάλη ποικιλία, καθώς κυµαίνεται ανάµεσα στη δηµοτική ή οµιλο µενη γλώσσα της εποχής και στην καθαρε ουσα ή και την αρχα ζουσα γλώσσα. Με τη γλωσσική διαµάχη που ξεσπά αυτή την εποχή ανάµεσα στις διαφορετικές γλωσσικές απ ψεις τέθηκαν οι βάσεις του γλωσσικο ζητήµατος, που είχε ως αποτέλεσµα η λογοτεχνική παραγωγή του 19ου αιώνα να µοιραστεί σε δ ο γλωσσικές τάσεις, τους υπερασπιστές της δηµοτικής και τους υπέρµαχους της καθαρε ουσας. Στα κείµενα που ανθολογο νται (εκτ ς απ το µεταφρασµένο ποίηµα) διατηρήθηκε η πρωτ τυπη ορθογραφική µορφή τους.

29 ƒ µ π Ô ÚÈÔ O Θο ριος του Ρήγα είναι ο πιο διαδεδοµένος προεπαναστατικ ς πατριωτικ ς µνος. Στους σαράντα πρώτους στίχους του εξαίρεται η ιδέα της ελε θερης ζωής και αντηχεί το προσκλητήριο της επανάστασης σε λους τους βαλκανικο ς λαο ς και ιδιαίτερα στους Έλληνες, οι οποίοι δεσµε ονται µε ιερ ρκο τι θα αγωνιστο ν, για να ελευθερώσουν το σκλαβωµένο γένος τους. øς π τε, παλληκάρια, να ζο µεν στα στενά, µονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά; Σπηλιές να κατοικο µεν, να βλέπωµεν κλαδιά, να φε γωµ απ τον κ σµον, για την πικρή σκλαβιά; Να χάνωµεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς, τους φίλους, τα παιδιά µας κι λους τους συγγενείς; Καλλι ναι µίας ώρας ελε θερη ζωή, παρά σαράντα χρ νοι σκλαβιά και φυλακή! Τι σ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά; Στοχάσου πως σε ψένουν καθ ώραν στη φωτιά. Βεζίρης, ραγουµάνος, Αφέντης κι αν σταθής, ο Τ ραννος αδίκως σε κάµει να χαθής δουλε εις λ ηµέρα σε,τι κι αν σοι πη, κι αυτ ς πασχίζει πάλιν το αίµα σου να πιη. O Σο τζος* κι ο Μουρο ζης,* Πετράκης,* Σκαναβής,* Γκίκας* και Μαυρογένης,* καθρέπτης είν να ιδής. Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί, * Σο τζος, Μουρο ζης, Πετράκης, Σκαναβής, Γκίκας και Μαυρογένης: γνωστά πρ σωπα της εποχής, Φαναριώτες, διερµηνείς και ηγεµ νες, που θανατώθηκαν στερα απ εντολή του Σουλτάνου. [28]

30 ΘOΥΡΙOΣ Ρήγας Βελεστινλής σκοτώθηκαν, κι αγάδες, µε άδικον σπαθί κι αµέτρητ άλλοι τ σοι, και Το ρκοι και Ρωµιοί, ζωήν και πλο τον χάνουν, χωρίς καµιά φορµή. Ελάτε µ έναν ζήλον σε το τον τον καιρ ν, να κάµωµεν τον ρκον επάνω στον Σταυρ ν συµβο λους προκοµµένους, µε πατριωτισµ ν, να βάλωµεν, εις λα να δίδουν ορισµ ν οι Ν µοι να ν ο πρώτος και µ νος οδηγ ς, και της Πατρίδος ένας να γένη αρχηγ ς γιατί κι η αναρχία οµοιάζει την σκλαβιά να ζο µε σαν θηρία είν πλιο σκληρή φωτιά. Και τ τε, µε τα χέρια ψηλά στον ουραν ν, ας πο µ απ την καρδιά µας ετο τα στον Θε ν. Εδώ σηκώνονται οι Πατριώται ορθοί και, υψώνοντες τας χείρας προς τον ουραν ν, κάµνουν τον ρκον: «Ω Βασιλε του Κ σµου, ορκίζοµαι σε Σε, στην γνώµην των Τυράννων να µην ελθώ ποτέ! Μήτε να τους δουλε σω, µήτε να πλανηθώ εις τα ταξίµατά τους, για να παραδοθώ. Εν σω ζω στον κ σµον, ο µ νος µου σκοπ ς, για να τους αφανίσω, θε να ναι σταθερ ς. Πιστ ς εις την Πατρίδα, συντρίβω τον ζυγ ν, αχώριστος για να µαι υπ τον στρατηγ ν. Κι αν παραβώ τον ρκον, ν αστράψ ο Oυραν ς και να µε κατακάψη, να γένω σαν καπν ς!» Ρήγα Βελεστινλή, Απάνθισµα κειµένων, Βουλή των Ελλήνων [29]

31 ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ ƒ π Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ Ô ƒ Á ÙË ˆ ÙˆÓ ÛÎÏ ˆÌ ÓˆÓ Î È ÁÈ Ù ıâˆúâ appleúôùèìfiùâúô ÙÔ ı Ó ÙÔ; ÔÈ ÂÎÊÚ ÛÙÈÎ Ì Û ÙÔÓ Ô Ó ÙÔÓ Âapple Ó ÛÙ ÙÈÎfi Ú ÎÙ Ú ÙÔ Ô ÚÈÔ ; ÒÛÙ applefi Ó apple Ú ÂÈÁÌ. O ƒ Á Î Ï ÙÔ apple ÙÚÈÒÙ Û ÎÔÈÓfi fiúîô ÌÂ Û ÁÎÂÎÚÈÌ Ó ÂÛÌ ÛÂÈ. Ò ÔÚ Ì - Ù ÂÙ È ÙÔ Ì ÏÏÔÓ Î È ÙÈ ÂappleÈı ÌÂ Ó appleâù ÂÈ Ì ٠ÙÈ ÂÛÌ ÛÂÈ ; (ªappleÔÚ ÙÂ Ó apple - ÓÙ ÛÂÙ ÂappleÈÎ ÏÔ ÌÂÓÔÈ Î È ÏÏ ÈÛÙÔÚÈÎ appleïëúôêôú  ÁÈ ÙËÓ appleúôûˆappleèîfiùëù Î È ÙË Ú ÛË ÙÔ ƒ Á.) IA EMATIKH ƒ ƒπo ÁÎÂÓÙÚÒÛÙ ÏÈÎfi ( ÌÓÔ, appleúôîëú ÍÂÈ, ΠÌÂÓ, ÂÈÎfiÓ Î..) applefi ÙÔÓ appleúôâapple Ó ÛÙ - ÙÈÎfi ÁÒÓ ÙˆÓ ÏÏ ÓˆÓ, ÍÂÎÈÓÒÓÙ applefi ÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú Û. ÁÎÚ ÓÂÙ ÙË È - ÔÛË Î È ÙËÓ apple ËÛË appleô Â Ó Ù ÛÙË ÛÎÏ ˆÌ ÓË ÏÏ, ÛÂ Û ÛË Ì ÙÔ Ô ÚÈÔ. Νίκος Εγγον πουλος, O προπάππους Περραι ς µε το κεφάλι του Ρήγα Φεραίου [30]

32 π Ãπ À ÒÚ Το ποίηµα ανήκει στη συλλογή Λυρικά, η οποία τυπώθηκε το 1811 στη Βιέννη και γνώρισε µεγάλη διάδοση, πως αποδεικν ουν οι έντεκα εκδ σεις της στο πρώτο µισ του 19ου αι. Το ανάλαφρο θέµα, η υποκειµενική λυρική διάθεση, η απλή γλώσσα, που έκαναν το ποίηµα πολ αγαπητ στην εποχή του, προκαλο ν το ενδιαφέρον ακ µα και στον αναγνώστη της σηµερινής εποχής. εν θέλω να ελπίζω, δεν θέλω να φροντίζω το µέλλον στην ζωήν. Το σήµερα προκρίνω, το α ριο τ αφήνω στης τ χης την ροήν. Το τ στερα θα γένει και τι µε αναµένει ποσώς* δεν το φρονώ ποτέ δεν τ αναβάνω,* γιατί τον νουν µου χάνω και µαταιοπονώ. Ας γένει,τι θέλει, τελείως δεν µε µέλει ας πέσει ο ουραν ς. Η γη µας ας βουλήσει* κι ο ήλιος ας σβήσει κι ας µείνει σκοτειν ς. Νικηφ ρος Λ τρας, Γαλατάς σε ώρα ανάπαυσης * ποσώς: καθ λου * αναβάνω: αναφέρω * ας βουλήσει: ας βουλιάξει [31]

33 ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ Εγώ ζητώ το τώρα, και το τη µ ν την ώρα οπ σο ηµπορώ, τον Βάκχον* µου ρουφώντας, τον Έρωτα φιλώντας, πασχίζω να χαρώ. Α. Χριστ πουλος, Λυρικά, Ερµής * Βάκχον: ι νυσος, ο αρχαίος θε ς του κρασιο, το κρασί (συνεκδοχή) ƒ π ÔÈ Â Ó È Ù ÛÈÎ ÌÔÚÊÈÎ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È appleôè Ë Û Ó ÂÛ ÙÔ Ì ÙÔÓ Ù ÙÏÔ ÙË appleôèëùèî Û ÏÏÔÁ ; È Ù Ô ÊËÁËÙ Â ÓÔÈ ÂÙ È ÁÈ ÙÔ Ì ÏÏÔÓ Î È ÂÓ È Ê ÚÂÙ È ÌfiÓÔ ÁÈ ÙÔ apple ÚfiÓ; Ò ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó ÙÔÓ Ú ÎÙËÚ ÛÔ Ì ÎÚ ÓÔÓÙ applefi Ù Ó ÙË ÛÙ ÛË ÙÔ ; ÁÎÚ ÓÂÙÂ Ù Ô appleúfiù apple ˆ appleô apple ÚÔ ÛÈ Ô Ó Ô ƒ Á Î È Ô ÃÚÈÛÙfiappleÔ ÏÔ. IA EMATIKH ƒ ƒπo ˆÁÚ Ê ÛÙÂ Ó Ó ÓıÚÒappleÈÓÔ Ù appleô ÙË ÂappleÔ Ì ÌÂ Ó ÏÔÁ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ Î È ÛÙ ÛË ˆ Ì ÙÔ appleôèëùèîfi appleôîâ ÌÂÓÔ ÙÔ ÃÚÈÛÙfiappleÔ ÏÔ. [32]

34 ø Àª O ƒˆûû ÁÁÏÔÁ ÏÏÔ Το κείµενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυµη σάτιρα µε κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις, η οποία χρονολογείται γ ρω στα Έχει διαλογική µορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που επικρατεί στη σκλαβωµένη Ελλάδα. Το απ σπασµα που ακολουθεί περιλαµβάνει τους 37 πρώτους στίχους. Σε αυτ ο πλασµατικ ς Ρωσσαγγλογάλλος, ένα µείγµα δηλαδή τριών ξένων περιηγητών, συνοµιλεί υποκριτικά µε ένα πρ σωπο που ονοµάζεται Φιλέλληνας, απ τον οποίο ζητά να µάθει την αιτία για την άθλια κατάσταση της πατρίδας του. OΛOΙ ιπέ µας, ω φιλέλληνα, πώς φέρτε* την σκλαβίαν και την απαρηγ ρητον των Το ρκων τυραννίαν; Πώς τες ξυλιές και υβρισµο ς και σιδηροδεσµίαν,* παίδων, παρθένων, γυναικών ανήκουστον φθορίαν;* 5 Πώς δε τον καθηµεριν ν των συγγενών σας φ νον, τον άδικον, αναίτιον και χωρίς τινα π νον; εν είσθ εσείς απ γονοι εκείνων των Ελλήνων, των ελευθέρων, των σοφών και των φιλοπατρίδων; Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν, 10 και τώρα εσείς υπ κεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν; Και ποίον γένος, ως εσείς, εστάθη φωτισµένον εις την σοφίαν, δ ναµιν, κι εις λα ξακουσµένον; Πώς νυν εκαταστήσατε την λάµπουσαν Ελλάδα! Βαβαί! ως ένα σκέλεθρον,* ως σκοτεινήν παστάδα!* 15 Oµίλει, φίλτατε Γραικέ, ειπέ µας την αιτίαν µη κρ ψης τίποτες ηµών, λ ε την απορίαν. * φέρτε: υποφέρετε * σιδηροδεσµία: αιχµαλωσία, σκλαβιά * ανήκουστος φθορία: µεγάλη σκληρ τητα και πολλές καταστροφές, που δ σκολα µπορεί ακ µα και να τις ακο σει κανείς * σκέλεθρον: σκελετ ς * παστάδα: νυφικ κρεβάτι (αλληγορικά) [33]

35 ΝΕOΕΛΛΗΝΙΚOΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜOΣ O ΦΙΛΕΛΛΗΝ Ρωσσαγγλογάλλοι, Ελλάς, και χι άλλη, ήτον, ως λέτε, τ σον µεγάλη. 20 Νυν δε αθλία και αναξία, επειδή άρχει η αµαθία. σ ηµπορο σι να την ξυπνο σι, 25 το τ εις το χείρον* την οδηγο σι. Αυτή στενάζει, τα τέκνα κράζει, στο να προκ πτουν λα προστάζει. Και τ τ ελπίζει 30 τι κερδίζει εκείν οπο χει νυν την φλογίζει. Μα τις τολµήσει µ αληθή κλίσι* σ ελευθερίαν να την κινήση; 35 στις τολµήση να την ξυπνήση πάγει στον Άδη* χωρίς τινα κρίσιν.* Ανώνυµος, Ο Ρωσσαγγλογάλλος, Πορεία * το χείρον: το χειρ τερο * κλίσις: πρ θεση * πάγει στον Άδη: θανατώνεται * κρίσις: δίκη [34]

36 O ΡΩΣΣΑΓΓΛOΓΑΛΛOΣ ƒ π fiûô ÙÔ ÂÚÒÙËÌ fiûô Î È Ë ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ÛÙ ÛË ÙÔ ƒˆûû ÁÁÏÔÁ ÏÏÔ Û ÓÈÛÙÔ Ó ÂÈÚˆÓÂ Î È Î Ù ÊÚfiÓËÛË ÁÈ ÙËÓ ÏÏ Î È ÙÔ ŒÏÏËÓÂ.  appleôè ÛËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î È Ì appleôè ÂÎÊÚ ÛÙÈÎ Ì Û ËÏÒÓÂÙ È Ë ÂÈÚˆÓ ; È appleôèô ÏfiÁÔ Ô ƒˆûû ÁÁÏÔÁ ÏÏÔ Ó Ê ÚÂÙ È ÛÙÔ Ï ÌappleÚfi Ú Ô ÂÏÏËÓÈÎfi apple ÚÂÏıfiÓ; ÔÈ ÛÙ ÛË ÎÚ Ù Û ÂÙÈÎ Ì Ùfi ÙÔ ı Ì Ô ºÈÏ ÏÏËÓ ; ÔÈÂ Â Ó È ÔÈ ÛÈÎ ÈÙ Â ÁÈ ÙËÓ ıïè Î Ù ÛÙ ÛË ÙË ÏÏ, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ ºÈÏ ÏÏËÓ ; IA EMATIKH ƒ ƒπo  Ù ÛÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú ( Ó ËÙ ÛÙ Ì ÙË Ô ıâè ÙÔ Î ıëáëù Û ) ÏÎÔ- ÁÚ Ê Â ÙÔ 19Ô È. appleô Ó apple ÚÈÛÙÔ Ó ÙË ÛÎÏ ˆÌ ÓË ÏÏ. ÁÎÚ ÓÂÙ ٠ÙÈ Ó apple Ú ÛÙ ÛÂÈ Ì ÙËÓ appleâúèáú Ê ÙË ÏÏ appleô Ì ÓÂÈ Ô ºÈÏ ÏÏËÓ. Χαλκογραφία µε τη σκλα ωµένη Ελλάδα [35]

37 ª π ƒ O apple ÙÚ Το πλασµατικ πρ σωπο του Παπατρέχα δηµιουργήθηκε το 1811, ταν ο Αδαµάντιος Κοραής εξέδωσε στο Παρίσι την Α ραψωδία της Ιλιάδας. O Παπατρέχας εµφανιζ ταν εκεί ως ένας αγράµµατος αλλά φιλοπρ οδος παπάς απ τη Χίο, ο οποίος περιέβαλε µε αγάπη και ενθουσιασµ την προσπάθεια του Κοραή να εκδώσει αρχαία συγγράµµατα, µε σκοπ να διαφωτίσει και να µορφώσει τους οµοεθνείς του. Το κείµενο αυτ, µε το οποίο ο Παπατρέχας εισάγεται ως λογοτεχνικ ς ήρωας, έχει µορφή διαλογικής επιστολής και αποτελεί τα προλεγ µενα της έκδοσης. Με τον ίδιο τρ πο ο Παπατρέχας επανέρχεται το 1817, ταν ο Κοραής εκδίδει τη Β ραψωδία της Ιλιάδας. Στη νέα εισαγωγή ο Παπατρέχας, πως θα διαπιστώσετε απ το απ σπασµα που ακολουθεί, έχει κατανοήσει την αξία της ελληνικής κληρονοµιάς, την οποία µε πάθος υπερασπίζεται απ τη φθορά του χρ νου και την αρπακτικ τητα των ξένων περιηγητών. ριν σοφισθή την προγονικήν ηµών σοφίαν, περιήρχετο τα χωρία της Χίου, να συνευφραίνεται µε τους άλλους ιερέας φίλους του αλλά τώρα, παρά την φιλικήν τα την επίσκεψιν, ασχολείται και εις έρευναν παλαιών επιγραφών ελληνικών ή λειψάνων τέχνης αρχαίας οποιωνδήποτε. Αν η επιγραφή ή το λείψανον δ ναται να µεταφερθή, το φέρει αυτ ς εις την Βιβλιοθήκην της π λεως αν είναι ολίγον βαρ τερον, µεταχειρίζεται την βοήθειαν των Βολισσινών,* διά να το καταβάση εις την π λιν αν µως σιµά του βάρους είναι και προσκολληµένον εις την γην, δίδει την είδησιν εις τους πολίτας, διά να γνωρίζωσι καν τον τ πον και ν αγρυπνώσιν εις την φ λαξιν αυτο. Είχε πρ τερον µεγάλην ε νοιαν εις τους Άγγλους, εκ των οποίων εγνώρισε πολλο ς περιηγητάς αφο µως έµαθεν τι µας γυµνώνουσι καθηµέραν απ τα πολ τιµα της προγονικής δ ξης δείγµατα και τα µεταφέρουσιν εις την Αγγλίαν, που η θέα των γίνεται εις τους λοιπο ς Ευρωπαίους δ σκολος, και εις ηµάς τους ταλαιπώρους κτήτορας αδ νατος, δεν αρκείται πλέον να τους βλέπη και να τους παρατηρή µε ζηλοτυπίαν αλλ ευθ ς, ταν ακο ση Άγγλον επιδηµο ντα* εις την Χίον, το µην ει πρώτον εις τους Βολισσινο ς, έπειτα πέµπει αποστ λους* εις τα λοιπά χωρία, και εµπνέει εις λων των κατοίκων τας ψυχάς τ σον φ βον, σον ήθελεν εµπνε σειν και παρουσία ληστών. Πώς * βολισσινών: απ το Βολισσ, χωρι της Χίου, στο οποίο ζει και δρα ο ιερέας * επιδηµών: ξένος που επισκέπτεται τα µέρη * απ στολοι: απεσταλµένοι [36]

38 O ΠΑΠΑΤΡΕΧΑΣ Αδαµάντιος Κοραής ήτο δυνατ ν, φίλε µου, να κρατήσω τον γέλωτα, ταν µε ηρώτησε, µε τα σωστά του, αν ήτο δυνατ ν να στήσωµεν εις τα κεραµίδια της Βολισσινής εκκλησίας τηλεγραφικ ν ργανον(!) να µην η γρηγορώτερα εις λα τα πέρατα της νήσου τους κινδ νους των κατοίκων. Α! µ έλεγε µίαν των ηµερών, αν είχα εξουσίαν! Τι ήθελες κάµειν, έσποτά µου; Να περιέλθω λην την Ελλάδα, να συναθροίσω σα ήτο δυνατ ν να ε ρω αντίγραφα ελληνικά, λιθικάς επιγραφάς και τέχνης λείψανα παντοία, και να τα θησαυρίσω λα εις την π λιν µας. Και σε το συγχωρο σιν αι άλλαι π λεις; λη η Ελλάς σήµερον είναι µία ψυχή και µία π λις κανείς απ τους ντως φιλογενείς Έλληνας δεν στοχάζεται την Χίον ως π λιν χωριστήν, αλλ ως της µεγάλης και κοινής π λεως τον αρµοδιώτερον τ πον εις φυλακήν* τοιο των κειµηλίων. Έπειτα, έσποτά µου; Έπειτα; Εις µεν τους Έλληνας εντοπίους και ξένους ν αφήνω να τα θεωρώσι δωρεάν εις δε τους αλλογενείς* να τα δείχνω µε πληρωµήν. Αλλά συγχώρησέ µε να σε είπω τι µεταβάλλεις το πράγµα εις εµπορίαν. Αλλογενής ήµην κι εγώ εις τους Παρισίους, που ευρίσκονται πολλά τοια τα συναθροισµένα των προγ νων µας κειµήλια αλλά το κοινωνικώτατον και φιλανθρωπ τατον γένος των Γάλλων εις λους λα τα εκατάστησε κοινά ώστ είναι τ σον ε κολον σχεδ ν να εµβής εις τας Βιβλιοθήκας και τα Μουσεία των, σον και εις τον ίδι ν σου οίκον. Αλλ ο δ εγώ την πληρωµήν δεν την ζητώ ως µισθ ν. Ως τι λοιπ ν; Την επιβάλλω ως ποινήν δι σα µας εστέρευσαν, και δεν πα ουν να µας στερε ωσι καθηµέραν. Συγχωρηµένη, ή µάλλον επαινετή ήταν η αχ ρταστος επιθυµία να γυµνώνωσι την Ελλάδα απ τα καλά της, εν σω η Ελλάς εκοιµάτο εις τον χάλκινον πνον της βαρβαρ τητος δι τι τ τε δεν µας έκλεπταν, αλλ έσωζαν απ την απαιδευσίαν, ως απ Χάρυβδιν, τα σωτηρίας άξια κειµήλια των προγ νων µας. Εάν τ τε κατά τ χην ο αλλογενής ε ρισκεν εις τον οίκον µου αντίγραφον Ελληνικ ν, ήθελε κάµειν έργον αξιέπαινον θεραπε ων την τυφλήν µου αισχροκέρδειαν, διά να λυτρώση* πράγ- µα πολ τιµον απ τας απαιδε τους χείρας ιδικάς µου, και τας έτι πλέον απαιδε τους της παπαδίας µου, η οποία µ να τα καθαρά χαρτία σέβεται, και σχίζει σα βλέπει γραµµένα, ως άχρηστα πλέον εις γραφήν. Τ ση ήτον η τ τε δυστυχία του γένους. * φυλακή: φ λαξη * αλλογενής: απ άλλο έθνος * να λυτρώση: να γλιτώσει [37]