ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша

Transcript

1 ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН «МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ Тұран университетінің ОӘК мәжілісінде бекітілді Хаттама 2014 ж. ОӘЖ жөніндегі проректор А.А.Сатмұрзаев ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша Мамандық: 5В Менеджмент Автор (-лар): э.ғ.к., доцент Низамдинова А.К. Кредит саны: 3 Оқу нысаны: қүндізгі оқу Тіл бөлімі : қазақ Экономикалық факультеттің Оқу-әдістемелік бюро мәжілісінде талқыланған және ұсынылған, хаттама 5 «26» ж. Экономика факультетінің оқу-әдістемелік бюросының төрағасы, э.ғ.к., доцент Сисенова А.Т. «Менеджмент» кафедра мәжілісінде талқыланған және ұсынылған, хаттама 12 «20» ж. «Менеджмент» кафедра меңгерушісі, э.ғ.к., доцент Сисенова А.Т. «Менеджмент» кафедра мәжілісінің оқу-әдістемелік секция мәжілісінде талқыланған және ұсынылған, хаттама 5 «20» 2014 ж. «Менеджмент» кафедрасы оқу-әдістемелік секция төрағасы, э.ғ.к., доцент, доцент Сисенова А.Т. Алматы, 2014

2 2 ПОӘК құрылымы Силлабус... 3 Дәрісханалық сабақтарды өткізу бойынша әдістемелік нұсқаулар Дәріс тезистері...32 Дәрісханалық сабақтан тыс өткізілетін тапсырмалар бойынша әдістемелік нұсқаулар...49 Пәнді оқулық және оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамту картасы...63

3 3 ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ УНИВЕРСИТЕТ ТУРАН «МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ Тұран университетінің ОӘК мәжілісінде бекітілді Хаттама 2014 ж. ОӘЖ жөніндегі проректор А.А.Сатмұрзаев СИЛЛАБУС «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша Мамандық: 5В «Мененджмент» Алматы, 2014

4 1. Пән бойынша жұмыс бағдарламасын құрастыған авторі: Низамдинова Арзигуль Камирдиновна экономика ғылымының кандидаты, доцент 4 2. Пәннің пререквизиттері: - Менеджмент негіздері - Маркетинг негіздері - Экономикалық теория 3. Пәннің постреквизиттері: - Стратегиялық менеджмент (ілгері курс) - Инновациоялық жобаларды бизнес жоспарлау - Корпоративті басқару 4. Пәнді оқыту мақсаттары Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы қазіргі таңда ең алдымен еркін кәсіпкерлік экономикасының дамуы ретінде жүреді. Қазақстан Республикасы өкіметі кәсіпкерлікті дамытуда баса назар аударуда. үлгеруші кәсіпкер болу үшін кәсіпкерлік қызметті ұйымдастырудың негіздерін білу қажет. «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәнінің мақсаты: Кәсіпкерлік қызмет бойынша тәжірибелік әдістерді оқу және үйрену негізгі мақсат болып табылады. Кәсіпкер қызметінің барлық аспектілерін оқу. Кәсіпкерлік қызметі ұйымдастыруды оқудағы міндетті нәтижелер: - Кәсіпкерліктің орныққан түрлерін және нысандарын білу; - Бәсекелестіктің мазмұнын жғне нысандарын білу; - Кәсіпкерлік қызметті болжай білу; - Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыруды білу; - Кәсіпкерлік қызметті басқару жүйесін білу; - Коммерциялық мәмлені ұйымдастыра білу; - Ењбек ақы төлеуді және жеке құрамды басқаруды ұйымдастыра білу; - Кәсіпкерлік қызметке баға беру мен талдау жүргізе білу; - Кәсіпкерлік жауапкершілігі түрлерін білу; - Кәсіпкерлік қызметтің іскерлік корреспонденциясын жасай білу. 5. Пәнді оқыту міндеттері: -Қазақстан экономикасын кәсіпкерлік негздері бойынша теретикалықө материалдарды қамту; - Кәсіпкерлік қызметтің негіздері және мемлекеттік реттеу экономикалық механизмін қамту; Пәнді оқыту нәтижесінде студент білуі керек: -Қазақстан экономикасын басқарудың саяси-экономикалық негіздері; -аймақтық және мемлекеттік басқарудың мәнін; -өзін-өзі басқару негіздерін; -ҚР дамуы мен құрылу стратегиясын Істеу керек Президенттің заңдарын, өкімдерін, қаулыларын, әкімшілік-құқықтық заңнамаларын қолдану және оларды тиімді қолдангуларына үлесін тигбасқарудың теориялық әдісін қолдану;

5 5 6. Білім берудегі күтілетін нәтижелер: Пәнді оқыту нәтижесінде студент білуі керек: Пәнді оқып үйренудің нәтижесінде студенттер мыналарды білуі керек: - Теориялық материалдарды терең оқып кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру, тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру; - Нарық кәсіпкерліктің өмір сүру ортасы, меншіктің және кәсіпкерліктің құрылымы, - Кәсіпкерлікті жоспарлау, әдістерін таңдау, шағын кәсіпорын құру, іскерлік жосапр жасау; - Кәсіпкерлікті ұйымдастыру нысандарын таңдау, шаруашылық есептің негізін құру; Кәсіпкерлік саладағы бәсекелестік, оны дамыту жолдары, таза пайда, еңбек өнімділігі, баға саясаты Істеу керек Президенттің заңдарын, өкімдерін, қаулыларын, әкімшілік-құқықтық заңнамаларын қолдану және оларды тиімді қолдангуларына үлесін тигбасқарудың теориялық әдісін қолдану; 7. Пәнді оқытып-үйретудегі тақырыптық жоспарлау ПӘНІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыптың атауы Сағат саны Дәріс Тәж. СӨЖ ОСӨЖ Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары 2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен келісімдік қатынастары 6 Кәсіпкерлік мәдениет Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі 11 Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау 12 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату Барлығы

6 6 8. Сабақтан тыс жүргізілетін тапсырмаларды орындау және өткізу кестесі Тақырып ОСӨЖ СӨЖ Тапсыру Тапсырма түрі Өткізу түрі Оқыту түрі Бақылау түрі мерзімі, апта Баяндама Кәсіпкерлік Баяндама 1 қызметті қаржыландыру түрлері 1 Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары 2 Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау 3 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру 4 Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен келісімдік қатынастары 5 Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері 6 Кәсіпкерлік мәдениет 7 Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері 8 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел 9 Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы 10 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі 11 Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау 12 Кәсіпорындардың қызметін жоспарлау 13 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату презентация Кәсіпкерлік қызметті тоқтату доклад Кәсіпкерлік құпияны қорғау Баяндама 2 доклад 3 реферат Кәсіпкерлік құпия доклад 4 доклад Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру презентация Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері эссе Кәсіпкерлік мәдениет эссе баяндама доклад реферат реферат баяндама Кәсіпкерліктің ұйымдастырушылық нысандары Кәсіпкерліктің негізгі түрлері Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін талдау Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру түрлері Кәсіпорында жоспарлық қызметтің мәні мен сипаттамасы Кәсіпкерлік қызметтің персонал санын жоспарлау презентация 5 презентация 6 эссе 7 эссе 8 баяндама 9 доклад 10 реферат 11 реферат 12 баяндама 13

7 7 9. Негізгі әдебиеттер тізімі 1. Даников Л.П. «Кәсіпкерлік және бизнес» М., Маркетинг, Камаев В.Д. «Экономика және бизнес. Кәсіпкерліктің теориясы және тәжірибесі» М., Экономика «Негізгі кәсіпкерлік қызметі. Экономикалық теория. Маркетинг қаржылық менеджмент» редакциясы Власовой В.М., М., қаржы және статистика «Негізгі кәсіпкерлік ісі» Основа М.Ю., Вен М., Мамыров Н.К., Смагулова Н.Т. және басқалары «Негізгі кәсіпкерлері» Алматы, Экономика, Бусыгин А.В. «Кәсіпкерлік» М., Глушенко Е.В. «Кәсіпкерлік негізі» М.,Вестник Горфинкель В.Я. «Кәсіпкерлік курсы» М., ЮНИТИ, Қосымша: 1. Геммерлинг Г.А. «Сіздің ісіңіз: кәсіпкерлік тәжірибелік курс» М., Бином: ж.ж. арналған ҚР-ң Үкіметінің бағдарламасы / «Егемен Қазақстан», ж ж. Арналған Қазақстан Республикасының даму стратегиялық жоспары / Астана Грибов В.Д. Основы бизнеса. Москва: Финансы и статистика Бизнес-планирование. Учебник / Под ред. В.М.Попова и С.И.Ляпунова. М.: Финансы и статистика, Шейнин Э.Я. Предпринимательство и бизнес. Ростов-на- дону, Феникс, Смагулова Н.Т. Планирование и организация предпринимательства. Алматы, Қорытынды бағалау есебі Ағым бойынша үлгерім бағалары ағымдағы бақылау бағасы және аралық бақылаудан жинақталады. Үлгерімнің ағымдық бақылауы Білімгердің оқу жетістігін оқытушы сабақта өткізген пәннің әрбір тақырыбы бойынша жүйелі тексеріледі. Аралық бақылау пәннің негізгі бөлімдері оқытылғаннан кейін өткізіледі. Пән бойынша қорытынды баға пайыздық мөлшерде келесі формула бойынша анықталады: Ж% = 1А+2А 0,6 + Е 0,4 2 мұндағы: 1А 1-ші аралық бақылауды бағалаудың пайыздық көрсеткіші; 2А 2-ші аралық бақылауды бағалаудың пайыздық көрсеткіші; Е емтиханды бағалаудың пайыздық көрсеткіші (емтихан тест түрінде) Білімгердің білім бағасы баллдық-рейтингілік әріптік жүйеге сәйкестендірілген дәстүрлі бағалау көрсеткішімен жүзеге асады.

8 8 Білімгердің оқу жетістігін дәстүрлі сәйкестендірілген баллдық-рейтингілік бағалау жүйесі Әріптік жүйе бойынша бағалау Баллдың сандық баламасы % оқу пәнін игерудің көрсеткіші Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау A 4, өте жақсы A - 3, B + 3, B 3, жақсы B - 2, C + 2, C 2, C - 1, қанағаттанарлық D + 1, D 1, F қанағаттанарлықсыз 10.2 Балл жинақтау жүйесі (дәрістер, практикум/зертханалық практикум, СӨЖ, ОСӨЖ, б/ж) Студеннтердің рейтингі Бақылау түрі 1 рейтинг (Р1)бойынша бағалау белгiсi Апта Барлығы 2-ші рейтинг 2) бойррввынша й (Р2) б й 2 рейтинг (Р2)бойынша бағалау белгiсi Апта Барлығы 2-шці рейтинг (Р2) бойынша 1 Сабаққа қатысу 7 * * * * * * * 7 8 * * * * * * * * 8 2 Дәрістер мәтіні 3 * 3 2 * 2 3 СРС 30 * * * * * * * * * * * * * * 30 тапсырмаларын орындау 4 СРСП 30 * * * * * * * * * * * * * * 30 тапсырмаларын орындау 5 Аралық бақылау тапсырмаларын орындау Барлығы Қорытынды бағаның үлесі 30 % 30 % Студенттердің білімін бағалау өлшемі:

9 9 Айып пұл ұпайлар бас-аяқсыз жазба жұмыстар; тапсырманы орындамау, сабаққа қатыспау; уақытында тапсырылмаған баяндамалар Академиялық тәртіптің саясаты: - сабаққа кешікпеу; -оқу процессіне белсене қатысу; -сабақ уақытында ұялы телефонды қолданбау. - тәртіптің және этиканің шамаларын сақтау Оқыту пәні бойынша қорытынды бағалау келесі бақылау түрлерін енгізуі тиіс: Бақылау түрі Баллдары 1 Қатысуы 15 дейін 2 Аудиториядағы жұмысы (дәріс және семинардағы 30 дейін белсенділігі): - тақырып бойынша шолу - қысқаша эссе - глоссарийдің жазылуы (қазақ немесе орыс тілдерінде және олардың ағылшын тілдеріндегі аудармасымен) - кез келген тақырыптың презентациясы - іскери ойындарға қатысу (Business Game) - нақты оқыту жағдайын шешу (Case Study) - жеке жобаны қорғау және т.б. 3 СӨЖ орындау: - үй жұмыстары - эссе - тесттер 25 дейін - аралық тапсырмалар 4 Аралықбақылау 30 дейін Оқытушы оқыту пәнін бұзғаны үшін семестр ағымында максимум 10 балға дейін төмендетуге құқылы, яғни.: - балағат; - оқытушы және басқа да білімгерлерді жәбірлеу; - оқу үрдісіне қасысты оқытушының талаптарын ашық түрде елемеу - сабақ уақытында мобильдік телефон арқылы сөйлесу - аудитория тазалығы бойынша ОӘБ белгілеген талаптарын орындамау. ВСК бойынша максималды балы Қорытынды емтиханға өтуінің минималды балы по СӨЖ «минус» 1 балла за әрбір тапсырмаға 100 балл 50 балл Ескерту: сабаққа қатысуды бағалаудың критерииі 15% тең, сонда апта бойына сабаққа қатысуының бағалау балы 1% құрайды Бақылау-тексеру құралдары (жазбаша бақылау тапсырмалары, тестілік тапсырмалар, коллоквиумның сұрақтары, өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар тізімі, емтихан билеттері, жобалық тапсырмалар және т.б.)

10 10 1. Тақырып. Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары 1 тапсырма Белгілі капиталды болып тұрып, корпорацияны құру міндетті емес. Жекеменшікті кәсіпорын кәсіпорын қызметінің толық бақылауын өзіне алып сақтауға мүмкіндік береді, ал капитал қажетті қаржылық базаны құрайды. Осыдан басқа, жекеменшікті болған кезде екі салық салымы болмайды. Осы деректермен Сіздер келісесіздер ме? Жауабын толық түсіндіріңіздер. 2 тапсырма Сіз өздігінен дәрі-дәрмек құралдарының негізінде құрайтын жиынтықпен айналысасыз. Сіздің құралдарыңыз өтімді болғанына куәләнған болатын болсаңыз, Сіз серіктестікте жеке меншік кәсіпорын пайда болуын шешесіз. Сіз осы жағдайда нені ұтып аласыз? Медикаменттер өндірісі бойынша корпорацияны құру мүмкіндіктері қандай кезеңде болады? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер. 3 тапсырма Сіз жеке жақтарыңызбен жақсы көрінетін өзімшілсіз, толық өздік жұмысты, боспандықты және оперативтілікті қалайсыз. Кәсіпкерлік қызметтің қандай түрін Сіз таңдайсыз және неліктен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер. 4 тапсырма Неліктен шағын жеке меншікті бизнеске үлкен капиталға еліктеу қиынға түседі. 5 тапсырма Электроқұрал өндіру кәсіпорынның құру үшін Сізге міндетті түрде үлкен қаржылық салымдарды еліктету қажет. Кәсіпорынның қандай ұйымдастырушылық түрін Сіз таңдайсыз және неліктен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер. 6 тапсырма Иванов, Петров, Сидоров фирманың қожайыны болды. Олардың серіктестік келісімдері бойынша Иванов және Петров әрқайсысы 40% табысты болды, ал қалған 20% - Сидоров. Өткен айда фирма ыдырады. Мүліктің бөлінгенінен кейін компания кредиторларға 1,1 млн. тенге қарыз болып қалды. Сондай-ақ Иванов және Петров мүліксіз болды, кредиторлар Сидорованың персоналды есебінен барлық құнды. Кәсіпкерліктің қандай түрі туралы талқыланып жатыр? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер 2 Тақырып Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау Сабақтың мақсаты студенттерге кәсіпкерліктің мәні туралы, кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру түрлерін, олардың түрлерін және негізгі ерекшеліктерін қалыптастыру. Сабақты өткізу әдістері - жеке немесетоптасқан тапсырмалар. 1 тапсырма Кәсіпорынның негізгі капиталы 2 млн шартта бірліктер құрайды, олардың ішінде 50 пайызы қарызға берген қаражаттары, айналым капиталы (500+n)

11 11 мың шартты белгілерін құрайды, осының ішінен 100 пайызы қарызға берген қаражаттар. Өндірістік үрдістің сүйемелдеуімен және дайындығымен байланысты қапталған шығындар 150 мың. құрайды. Инвестицияның айналымдылық кезеңі 1 ай өндіріледі. Жаңа өнімнің жоспарлық өндірістің көлемі айналым кезеңіне 15 мың. данадан құралған. Өнеркәсіптік-өндірістік персоналының еңбек ақы төлеу қоры 150 сың. шартты белгіден тұрады. Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар еңбек ақы төлеу қорынан 21 пайызды құрайды. Отын-энергетикалық ресурстардың шығын нормалары өнімнің бірлігіне 5 шартты белгіне құрайды. Кіріс салықтары - 30 %, ҚҚС - 16%, қарыздық % - 15 %. Жоғарыдағы ұсынылған негізінде есептеу тиіс: - жаңа өнім өндіруге (шығын) өзіндік құн; - өнім бірлігіне бағалар; - жобаны сатып алу уақыты және қарыз құндары өтеу уақыты. Тапсырмаларды шешу нұсқалары: - өндіріс өнімдерінің шығындары 3 кесте негізінде есептелінеді. 3 кесте Жаңа өнім өндірісіне шығындар Мақала атаулары Шикізат және негізгі материалдар Шығынның құны, мың. ақша.бірл. Еңбек ақы төлеудің қоры Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар Отын және энергия Амортизациялық аударымдар Қоймалы шығындар Барлығы - амортизацияның әдістерін және нормаларының есептеулерін әсер ететін заңдарға сәйкес өздігінен қабылдау; - шығарылған жаңа өнімнің бірлігіне деген бағасы формула бойынша анықталады Ц = Збб + Зббуд ηr+ндс мұндағы З уд жаңа өнім өндірісінің бірлігіне шығындар; ηr рентабельділік нормасы; НДС қосылған құндылық салығы. бб бірлікке баға - жобаны сатып алу уақыты формула бойынша анықталады

12 12 Ток. = Инқ + Иақ + Кп, П мұндағы Инқ негізгі қордағы инвестициялар; Иақ айналым қаражаттарның инвестициялары; Кп несие бойынша пайыздарды төлеу; П жылдық пайда. - қарыз құндарын төлеу уақыты формула бойынша анықталады Инқ + Иақ + Кп Т П =, П + А + Пи мұндағы А амортизациялық есептеудің жылдық құны; Пи жылдық өндірістен тыс пайда. 2 тапсырма 1 берілген тапсырма негізінде, 5 жыл ішіндегі кәсіпорынның таза табысын есептеу керек. Тапсырманы шешу нұсқасы: - кәсіпорынның келтірілген таза табысы формула бойынша анықталады Ткелт = Дi Kд(п), мұндағы Дi кәсіпорынның таза табысы за i ші жылы фирманы функциялау; Kд (п) уақыттың біріңғай қашықтықтарының ақшалай топтамаларын дисконттау коэффициенті. - келтірілген коэффициент формула бойынша есептелінеді kпр = (1+Е) T, мұндағы Т инвестициялық жобаны әзірлеу уақыты; E Нормативті тиімділік (банктік пайыз). - дисконттеу коэффициенті бұл келтірілген коэффициентінің кері көрсеткіші. 3 тапсырма берілген 1 тапсырманы қорытындылайтын және деректері негізінде,

13 13 кәсіпорынның жылдық қаржылық жоспарын әзірлеу. Тапсырманы шешу нұсқасы: - қаржылық жоспар 4 кестеге сәйкес түрі бойынша әзірленеді. 4 кесте Кәсіпорынның қаржылық жоспары Айлар Атауы Түсу: өнім әзірлеуінен Қарызға беру қаражаттары Аударым: Шикізат және материалдар Отын Еңбек ақы төлемі Әлеуметтік саблық Қоймалы шығындар ҚҚС (16%) Несие бойынша төлеу % Аударым қорытындысы Салық салуға дейіңгі құн Кіріс салығы Таза пайда Кезең бастамасына меншікті қаражат Несиені жабу Кезең соңына меншікті қаражат Барлы ғы - өнім өндірісіне түскендер 1 айға есептеуден валдық табыс ұсынады; - аударым есебі 1 ай есебіндегі жалпы шығын негізінде әзірленеді; - ҚҚС пропорция негізіндегі формула бойынша есептейміз: ВТ 16 ҚҚС = салық салудан түскен құн өзімен әр-түрлілікті ұсынады «Өнім өндіруінен түскен» және «аударым қорытындысы»; - кіріс салығы кіріс салығының ставкасына сәйкес салық салымына дейіңгі құнның негізінде есептелінеді, кіріс салығының ставкасы 30% құрайды; - таза пайда өзімен бірге әр-түрлілікті ұсынады «Салық салуға дейіңгі құн» және «Кіріс салығы»; - фирманың меншіктік қаражаты бірінші айда «0» тең; - несиені жабу жылдың соңында іске асырылады; - меншікті қаражаттар әр айдың басында өткен айдың меншікті қаражаттарын ұсынады. 4 тақырып Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру Сабақтың мақсаты кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру әдістері және түрлері туралы студенттерге кешендік ұсыныстарын қалыптастыру.

14 14 Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1 тапсырма Депозиттік сертификатты пайда болғызудың қандай шарттары бар 250 ақша. бірл. Мөлшеріндегі 5 жылға пайдалы: 20% жылдық күрделі пайыз негізіндегі немесе 22% жылдық мерзім қорытындысы бойынша бір рет төлеуімен қарапайым пайыз негізіндегі? Жылына бір рет төлемімен? Жауабын жинақы түрде түсіндіріңдер. Тапсырманы орындау нұсқасы. Қарапайым және күрделі есептеу кезінде келесі түсініктемелер және шартты белгілер пайдаланылады: P уақыттың басты кезеңіндегі ақша құны; F уақыттың соңғы кезеңіндегі ақша құны; A үнемі тең төлеу қатарындағы әрбір төлемінің құны; n пайыз есептелінетін кезең саны (кезең болып жыл, квартал, ай саналады); i кезеңдегі пайыз ставкасы (жылдық және кварталдыққа сәйкес). Қарапайым және күрделі пайызды есептеу әдісі 5 кестеде ұсынылған. 5 кесте Қарапайым және күрделі пайыздардың есебі Көрсеткіш Қарапайым пайыздар Күрделі пайыздар F P (1 + i n) = A n P (1+i) n = A ((1+i) n - 1) / i A P (1 + i n) / n = F / n P F / (1 + i n) = A n / (1 + i n) p i (1+ i) n (1+ i) (1 F i) n i = F n 1 (1 ) 1 = A n + + i n (1+ i) i (1+ i) 1 n 2 тапсырма Жыл сайынға және квартал сайынғы жылдың 40 % күрделі пайыз ставкасы кезіндегі 100 ақша. бірл. Болдыру үшін қанша жыл қажет екен? 3 тапсырма 300 ақша. бірл. мөлшерде несиені 4 жылға алу үшін қандай шарттар пайдалы: күрделі пайыз негізінде жылдың 10% немесе қарапайым пайыз негізінде жылдың 12% мерзімнің соңында бір рет? Жылына бір рет тең төлем бойынша? 4 тапсырма Жылда жиналатын 40% жылдық күрделі пайыз ставкасы негізіндегі 220 ақша. бірл. еселендіру үшін неше жыл қажет? Квартал сайын? 5 тапсырма Кәсіпорынның жалпы капиталы 100+5n млн. тенге, оның ішінен 80% - меншікті қаражат және 20% - қарызға алынған қаражат, өзінің капиталын ұлғайтуды жоспарлайды. Жалпы капиталдың рентабельдігі 10% құрайды. Қаржыландырудың жақсы стратегиясын таңдау. А стратегиясы болжамдайды:

15 15 - өзіндік капиталды 60 млн. тенгеге арттыру; - қарызға берген капиталды 40 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 8%. В стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды өзгеріссіз қалдыру; - қарызға берген капиталды 100 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 6%. С стратегиясы болжамдайды: - өзіндік капиталды 80 млн. тенгеге арттыру; - қарызға берген капиталды 20 млн. тенгеге арттыру; - банктік пайыз 10%. Тапсырманы шешу нұсқасы: - ең жақсы стратегия болып, мұндағы меншікті капиталдың рентабельділігі максималды болатын стратегия саналады; - меншікті капиталдың рентабельділігі формула бойынша есептелінеді: Рмк = П Кқ Км мұндағы П пайда; Кз қарызға беру капиталының пайызы; Кс меншікті капитал; 4 тақырып Кәсіпкерлік ұйымдарды кадрлық қамтамасыз ету Сабақтың мақсаты кәсіпкерлік қызметтің персонал санын жоспарлау әдістері туралы студенттерге ұсынуды және оларды басқаруды қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1 тапсырма 6 кесте негізінде жеке меншікті шағын өндірістік фирманың жұмыс уақытының жылдық балансын есептеу. 6 кесте - Жұмыс уақытының балансы (бес күндік жұмыс аптасы) р/с Көрсеткіштердің атауы Шартты белгілер Өлшем бірліктер 1 Уақыттың күнтізбелік қоры Fк күндер 1.1 Жұмыссыз күннің саны Fж.к. күндер Мерекелер күні Fмер. күндер Демалыс күндері F дем. күндер 2 Уақыттың номиналды қоры Fном. күндер 2.1 Жұмысқа келмегендер Fкелм. күндер Кезекті және қосымша демалыстар Fдем. күндер Біліктіліктерді арттыру курстары F б.а.к. күндер Сырқаулар Fа. күндер Декреттік демалыстар Fдекр. күндер Басқалары Fбасқ. күндер Әкімшілік демалыстар Fәкімш күндер Келмегендер Fкелм. күндер 3 Жұмыс күнінің саны Fж.с. күндер Белгілер

16 4 Жұмыс күнінің орташа жалғасы сағат t жалғ. 4.1 Уақыттың жоғалуы t жоғ. сағат Жас өспірімдер және бала емізетін t жеңілдік. сағат аналарға жеңілдіктер Фирмаішіндегі қарапайым t қарап. сағат 4.2 Жұмыс күнінің орташа жалғасуы сағат t эф. 5 Жұмыс уақытының тиімді жылдық қор Т тиім. сағат 16 2 тапсырма 1 тапсырма негізінде, егер өндірістік бағдарламаның жылдық еңбек көлемі адам. сағаты құраса шағын өндірістік фирманың негізгі персоналын есептеу. 7 тақырып Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау әдістері Сабақтың мақсаты кәсіпкерлік құпия туралы студенттердің ұсынысын қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. Бағыт бойынша семинарлық сабақты жүргізу: - кәсіпкерлік құпияның мәні; - кәсіпкерлік құпияның түрлері: экономикалық, өнеркәсіптік, ғылымитехникалық, технологиялық, коммерциялық; - кәсіпкерлік құпиядан құралған, мәлімдеменің құрамы және көлемі; - кәсіпкерлік құпияның шекаралары; - коммерциялық құпияны қосатын мәліметтерді анықтау бойынша ұсыныстар; - коммерциялық құпияны ашудан кәсіпорынның жоғалуы. 8 тақырып Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер Сабақтың мақсаты тәуекел түсініктері туралы студенттердің кешендік ұсыныстарын, олардың түрлерін және бағаларының әдістерін қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі жеке тапсырмалар, тапсырмаларды шешу. 1 тапсырма Капиталдық салымын (550+n) мың. теңгені құрайды. 1 кестеге сәйкес, капиталдық салымдарын әзірлеу үш нұсқамен қарастырылуы мүмкін. 1 кесте- Капиталды салымын меңгеру нұсқалары Нұсқалар 1 год 2 год 3 год 4 год Итого 1 нұсқа 25% 25% 25% 25% 100 % 2 нұсқа 10% 15% 20% 55% 100 % 3 нұсқа 55% 20% 15% 10% 100% Капитал салымын меңгеруінің жақсы нұсқасын таңдау және капитал салымының қатуынан инвесторлардың экономикалық зиянын бағалау. Есебін 2 кестеде ұсыну. 2 кесте Капитал салымының нұсқаларын талдау

17 17 Жылдар Уақыт, капиталды салым аяқталмаған құрылыста болған кездегі (T-t) Нұсқа бойынша капиталды салымды бөлу Е = 0,1 кезінде келтірілген коэффициент Капитал салымы, жылдың соңына келтірілген зауыт эксплуатациясының басына 1 жыл 3 2 жыл 2 3 жыл 1 4 жыл 0 Барлығы 1 В 2 В 3 В 1 В 2 В 3 В Тапсырманы шешу нұсқасы: - қатайған капитал салымы бұл ақша қаражаты уақытша айналымнан алынған және табыс әкелмейді; - капитал салымының коэффициенті формула бойынша есептелінеді kпр = (1+Е) T-t, мұндағы Т-t келтірілген капитал салымы қатқан кездегі уақыт; E Нормативті тиімділік (банктік пайыз). - келтірілген капитал салымы формула бойынша есептелінеді Кпр = Кв kпр, - капиталдық салымды меңгеруден экономикалық зияны құрылыстың әр жыл сайынғы формуласы бойынша есептелінеді Эзиян. = Кпр - - экономикалық зияны минималды, капитал салымын менгеру нұсқасы жақсы болып есептелінеді. 9 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы Сабақтың мақсаты кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы туралы студенттерге ұсынуды қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. Бағыттар бойынша семинар сабақтарын жүргізу: - кәсіпкерліктің инфрақұрылымының ерекшеліктері және мәні; - кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы институты ретінде шағын бизнес орталығының қалыптасуы; - шағын кәсіпкерліктің ақпараттық қызмет көрсетуін қамтамасыздандыру; - шетелдерде кәсіпкерлік инфрақұрылымның дамуы. 11 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

18 18 Сабақтың мақсаты кәсіпкерлік қызмет тиімділігінің жаңа бағалауын студенттерге қалыптастыру. Сабақ жүргізу әдісі - жеке тапсырмалар. 1тапсырма 2 тақырыптың тапсырмасын орындау негізінде кәсіпкерлік қызмет тиімділігінің негізгі көрсеткіштерін есептеу. ТЕСТ СҰРАҚТАР: 1.Кәсіпорын жүргізетін процестер: A) Бақылау; B) Дайындау; C) Жобалау; D)Барлық жауап дұрыс; E)Барлық жауап дұрыс емес 2.Кәсіпорынға қажетті заттарды ата? A) Ақпарат; B) Ғимарат; C) Көлік құралдары; 3.Экономика дегеніміз не? А) Бұл жалпы халық шаруашылығы саласының жұмыс істеуін және жекелеген кәсіп орындарды зерттеу. В) Бұл кәсіпорын тек өнім өндіріп қана қоймай сондай ақ халықты жұмыспен қамту. С) Кәсіпорында әрекет ететін шаруашылық тетіктерінің негізгі элементтерін қарау т.с.с. Д) Бұл тауарлармен қызмет көрсетулерді өндіру, бөлу, сату және пайдалану жөніндегі қоғамдық ғылым т.с.с. 2. Экономика пәнінің негізгі мақсаты нешеге бөлінеді? А) 2 В) 4 С) 3 Д) 1 4. Кәсіпорын экономикасы немен тығыз байланысты? А) Микро мен макромен байланысты. В) Менеджментпен байланысты. С) Микромен байланысты. Д) Маркетингпен байланысты. 5. Өндіріс деген не? А) Бұл қоғамның дамуымен (өмір сүруі үшін қажетті материалдық) және рухани игіліктерді құру процессі. В) Бұл өндіріс бір мезіглде тұтыну процессі. С) Бұл өнімді қамтамасыз ететін процесс. Д) Бұл заводтан берілетін қажетті шикізаттар. 6. Өндіріс процессі неше фактордан тұрады? А) 4 В) 1 С) 3 Д) 5 7. Жұмыс күні дегеніміз не? А) Бұл адам өз күнімен жұмыс жасау. В) Бұл адамдардың дене және рухани қабілеттілігін қызмет көрсетуі. С) Адам өз қабілеттілігі бар қызметін көрсету.

19 19 Д) Дұрыс жауап жоқ. 8. Еңбек құрал саймндарына нелер жатады? А) Әр түрлі механизмдер мен машиналар т.б. В) Еңбек құралдары. С) Инструменттер. Д) Құрал жабдықтар т.б. 9. Өндірістің қоғамдық сипаты нешеге бөлінеді? А) 1 В) 3 С) 4 Д) Ғылыми әдебиеттерде қоғамдық өндірістің неше түрі бар? А) 7 В) 3 С) 2 Д) Натуралды шаруашылық бұл? А) Капиталистік өндіріс. В) Қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ертедегі түрі болып табылады. С) Бар тауарлық шаруашылықты қамтамасыз етеді. Д) Дұрыс жауап жоқ. 12. Маржинализм теориясын топтауынша неше өндіріс факторы бар? Қандай? А) 4 (Жер, еңбек, капитал, кәсіпкерлік) В) 2 (Қоғам, өндіріс) С) 5 (Өндіріс, жер, еңбек, капитал, тауар) Д) 1 (Еңбек) 13. Кәсіпорын экономикасы қандай пәндермен тығыз байланысты? А) Маркетинг, менеджмент. В) Бухгалтерлік есеп, жалпы экономика т.б. С) Экономика, маркетинг т.с.с. Д) Менеджмент, маркетинг, бухгалтерлік есеп, қарсы статистика және т.б. 14. Тауар өндірісінің неше түрі бар? А) 1 В) 4 С) 2 Д) Жай тауар өндірісі деген не? А) Жай тауар өндірісі. В) Бұл тауар өндірушінің өзіндік еңбегімен жасылынады. С) Өндірісте шығарылатын қажетті заттар. Д) Бәрі дұрыс. 16. Қоғамдық өндіріс нешеге бөлінеді? А) 2 В) 4 С) 5 Д) Материалды өндіріске не жатады? А) Материалдық емес игіліктерді өндіру. В) Материалдық игілік пен қызметтерді өндіру. С) Өндіріс материалдары т.б.

20 Д) Дұрыс жауап жоқ Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс және т.б. қайсысы қоғамдық өндіріске жатады? А) Материалдық игіліктер өндірісіне. В) Материадық емес. С) Материалдық қызметтерді өндіруге. Д) Материалдыққа. 19. Экономикалық ресурстар деген не? А) Бұл табиғат байлығы. В) Өндірістің негізгі ресурсы. С) Дұрыс жауап жоқ. Д) Бұл өндіріс факторы, табиғатта болады және оны адамдар өндіреді. 20. Материалдық емес игіліктерге не жатады? А) Құрылыс материалдары. В) Киімді өңдеу, тігу т.б. С) Рухани құндылықтар т.с.с. Д) Өнеркәсіп. 21. Экономикалық ресурстарға нелер жатады? А) Мұнай мен газ. В) Көмір, газ, мұнай, бензин, темір рудасы, машина, үй т.б. С) Керосин, темір т.б. Д) Болат, алюминий т.б. 22. Материалды қызмет көрсетуге не жатады? А) Киімді өңдеу, тігу, жуу, тазалау т.б. В) Білім, ғылым, спорт т.б. С) Ауыл шаруашылығы, завод, колхоз. Д) Бәрі дұрыс. 23. Материалдық емес қызмет көрсетуге не кіреді? А) Білім мен ғылым. В) Денсаулық сақтау, білім, ғылым т.б. С) Мәдениет, спорт. Д) Өнеркәсіп, құрылыс. 24. Кәсіпорын құрылымы нешеге бөлінеді? А) 4 В) 1 С) 3 Д) Кәсіпорынды құру және олардың құрылымдық бөлімшелердің өндірістік процесстерін не деп атайды? А) Өндіріс. В) Өндірістің принциптері. С) Өндірістік құрылым. Д) Өндірістік қуат. 26. Өндірістің құрылымына ықпал ететін неше фактор бар? А) 4 В) 1 С) 2

21 Д) Кәсіпорындардың ұйымдық құрылымы бұл? А) Олардың ара қатынасы және нысаны. В) Құрамы мен ұйымдық бірлік мөлшері. С) Бәрі дұрыс. Д) Кәсіпорынның өндірістік құрылымы. 28. Кәсіпорын құрылымын толық сипаттайтын неше негізгі көрсеткіштер қолданылады? А) 2 В) 3 С) 7 Д) Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері қандай? А) Дара, жеке, сериялық және жаппай. В) Сериялық, жаппай, бөлімше т.б. С) Дара Д) Сериялы және орта сериялы. 30. Өнімді шығарудың көлеміне және номенклатуралық айырымына байланысты нешеге бөледі? А) Сериялы, орта сериялы және ірі сериялы. В) Дара, жаппай. С) Орта, ірі сериялы. Д) Дұрыс емес. 31. Нарық - әлеуметтік экономикалық жағдайда өмір сүреді және көптеген факторларға тәуелді. Олар қайсылар? А) Өнімге бағаның қою құқығы. В) Тауар өндірушілердің бәсекелестігі. С) Меншік түрлерінің көп болуы. Д) Бәрі дұрыс. 32. Нарық деген не? А) Сатушы мен сатып алушы арасындағы қатынастар жүйесін көрсетеді. В) Нарық белгілі жүйе әрі айырбас т.с.с. С) Өндірістік қатынастар жүйесі. Д) Дұрыс жауап жоқ Нарықтық экономикалық негізгі шаруашылық субъектілеріне нені жатқызамыз? А) Өндірістік шаруашылықты. В) Үй шаруашылығы, фирманы, үкіметті. С) Өнім, машина, инструмент. Д) Бәрі дұрыс. 34. Ожеговтың сөздігінде қандай ұғым берілген? А) Өнімді жасауға бағытталған және оны әзірлеу, өндіру, жасап шығаруы. В) Тауарды шығару. С) Қажетті шикізаттарды өндіру. Д) Барлығы дұрыс. 35. Батыс авторлар неше түсінік берген? А) 5 В) 3 С) 4 Д) 2

22 36. Өндіріс операцияларының жиынтығын не деп атайды? А) Өндіріс. В) Өндіріс шаруашылығы. С) Өндіріс процессі. Д) Өндіріс ұйымы. 37. Ұйымның қарапайым модулі нешеге бөлінеді және қандай? А) 2 (Кіру, шығару параметрлері) В) 1 (Шығару өндірісі) С) 2 (Капитал, еңбек ресурсы) Д) Жауап дұрыс емес. 38. Өндірістік операциялық жүйенің негізгі бөлігі? А) Өңдеу жүйесі. В) Жоспарлау жүйесі. С) Жоспар және бақылау. Д) Барлық жауаптар дұрыс. 39. Сатуға болатын тауарды өндіру және қажетті ақпаратты пайдалануды жауап беретін функция не деп аталады? А) Өндіріс операциясы. В) Өндіріс. С) Өндіріс жүйесі. Д) Өндіріс функциясы. 40. Өндірістік жүйенің неше типі қарастырылады? А) 1 В) 3 С) 2 Д) Кәсіпорынның өндірістік түрін таңдап алу қандай факторларына байланысты? А) Ұйымдық және экномикалық сипаттамасына. В) Кәсіпорын қамтитын рынокпен байланысты т.б. С) Кәсіпорынның операциялық жүйесі. Д) Дұрыс емес. 42. Өндіріс процессі неше сатыға бөлінеді? А) 6 В) 1 С) 3 Д) Өндіріске қажетті сатып алынған материалдардың және т.б. сақталуын не деп атайды? А) Өңдеу. В) Жеткізу. С) Қоймада сақтау. Д) Цех. 44. Өнімге тауарлы ажар, түр беру, бояу, тазалау, жуу т.с.с. неге жатады? А) Буып, түю. В) Инспекциялау. С) Жинау. Д) Жеткізу. 45. Файлдың айтуы бойынша өндіріс кәсіпорынды ұйымдастырудың неше функциясы бар?

23 23 А) 6 В) 1 С) 7 Д) Бухгалтерия, есеп, статистика не деп аталады? А) Есеп операциялары. В) Экономика. С) Менеджмент. Д) Маркетинг. 47. Әкімшілік операциясына не жатқызамыз? А) Ұйымдастыру, алдын ала болжау, тәртіптеу т.б. В) Адамды қорғау. С) Барлық әрекетпен күшті біріктіру. Д) Дұрыс жауап жоқ. 48. Менеджмент функциялары неше? А) 4 В) 5 С) 3 Д) Жұмысшыларды тиісті қызмет атқаруға бағыттау деген не? А) Реттеу. В) Бәрі дұрыс. С) Бақылау. Д) Тәртіптеу. 50. Өндіріс тізбегі нешеге бөлінеді? А) 1 В) 2 С) 4 Д) Ұйымдастыру деген не? А) Болашақ әрекет ету. В) Әрекетпен күшті біріктіру. С) К о/ң материалдық және әлеуметтік құрылым жасау. Д) Барлық қызметтің атқаруы. 52. Коммерциялы операцияға не жатады? А) Өндіріс шығару. В) Сатып алу, сату, ауыстыру. С) Ауыстыру. Д) Айыпбастау. 53. Өндіріс неше негізгі функцияларын атқарады? А) 3 В) 2 С) 1 Д) Ожеговтың сөздігінде өндіріске неше ұғым берілген? А) Әзірлеу, өндіру. В) Өнімді жасап шығару. С) Өнімді жасауға бағытталған қызмет. Д) Барлық жауап дұрыс.

24 55. Қоғамның өмір сүруі үшін қажетті материалдық және рухани игіліктерді құру процессін не деп атайды? А) Экономика. В) Өндіріс. С) Ұйым. Д) Аралас экономика. 56. Өндіріс қызмет жүйесі неше бөлімнен құралады? А) Өңдеу. В) Қамту. С) Жоспарлау және бақылау. Д) Барлық жауап дұрыс Өзгермелі шығын, ресурс көлемі мен өнім көлемін байланыстыратын экономикалық математикалық теңдеу төмендегінің қайсысының анықтамасы? А) Өндіріс функциясы. В) Өндіріс жүйесі. С) Өндіріс процессі. Д) Барлығы дұрыс емес. 58. Ғимарат, машина, адам, шикізат т.б. жай бірге салған жиынтық емес, ол өндіріс факторын қиыстырудың белгілі бір жүйесін не деп атайды? А) К/о/н В) Өндіріс. С) Ұйым. Д) Барлық жауап дұрыс емес. 59. Өндірістік жүйенің неше типі қарастырылады? А) Өндіріс және ұйым. В) Дискретті және үздіксіз. С) Өңдеу және қамту. Д) Жоспарлау және бақылау. 60. Қай өндірісте жұмыс тапсырыстар бойынша істеледі? А) Үздіксіз өндірісте. В) Көпшілік өндірісте. С) Дискретті өндірісте. Д) Уақ көтермелеу өндірісінде. 61. Өндіріс неше сатыға бөлінеді? А) 3 В) 4 С) 5 Д) Өндіріске қажетті сатып алынған материалдар мен бөлшектердің сақталуын қамтамасыз етуге тиіс қай сатыға жатады? А) Жинау. В) Қоймада сақтау. С) Өңдеу. Д) Жинау. 63. Қай сатыда өнім ыдысқа салынып, оны тек сақтау ғана емес кейде жарнама ретінде пайдаланады? А) Инспекциялау. В) Өңдеу.

25 С) Жинау. Д) Буып түю. 64. Қай сатыда шығарылған өнімнің сапасына, даярлығына бақылау жасайды? А) Инспекциялау. В) Өңдеу. С) Жинау. Д) Жеткізу. 65. Қай кезде товарлы ажар, түр беру, бояу, тазарту, жуу, желімдеу т.б. білдіреді? А) Жинау. В) Жеткізу. С) Инспекциялау. Д) Буып түю. 66. Өндірісті реттеу қай сөзден, қандай ұғымды білдіреді? А) Басқару жүйесі. В) Өндіріс. С) Тәртіпке келтіру. Д) Өзін - өзі реттеу. 67. Кәсіпорынның өндіріс потенциялының даму деңгейі мен оны пайдалануды көрсететін факторлардың неше тобы бар? А) 1 В) 2 С) 3 Д) Менеджерлер жұмыстарының орындалуын қамтамасыз ететін ұйымдық, экономикалық және техникалық шаралардың жиынтығын не деп атайды? А) Оперативті жоспарлау. В) Оперативті басқару. С) Оперативті талдау. Д) Оперативті реттеу. 69. Оперативті басқарудың функциялары нешеге бөлінеді? А) Оперативті жоспарлау. В) Оперативті бақылау. С) Оперативті талдау. Д) Оперативті реттеу. 70. Жоспарлы көрсеткіштерден ауытқуларды болдырмау мақсатында реттеу ықпалын жүргізу. А) Оперативті жүргізу. В) Оперативті бақылау. С) Оперативті талдау. Д) Оперативті реттеу. 71. Ағылшын сөзі служба, тұтыну саласында қызмет көрсету не деп аталады? А) Көлемі. В) Баға. С) Жеткізу мерзімі. Д) Сервек. 72. Тұтынушының талабы қажет тауарды дер кезінде алу төмендегілердің қайсысына жатады? А) Кәсіби арнаулы және сапалы. В) Көлемі. С) Баға. Д) Жеткізу мерзімі. 25

26 Көпшілік тұтынушылардың табысы, шектеулі тауарға белгілі мөлшерде ғана ақы төлеу мүмкіндігі бар. А) В) С) Д) 74. Елдік саланың экономикалық қуатының құндық және табиғи заттай сипатын не деп атайды? А) Өндіріс потенциялы. В) Өндіріс ресурсы. С) Өндіріс қуаты. Д) Өндіріс қорлары. 75. Райоль өндірісті, кәсіпорынды ұйымдастыру функциясының неше тобын белгіледі? А) 2 В) 4 С) 6 Д) Техникалық операциялар А) Өндіріс шығару, өңдеу. В) Қаражат табу және оны жұмсау. С) Алдын ала болжау. Д) Барлық жауап дұрыс емес. 77. Барлық әрекетпен күшті біріктіру А) Алдын ала болжау. В) Ұйымдастыру. С) Тәртіптеу. Д) Реттеу. 31. Экономиканы ұйымдастырудың неше модулі қалыптасқан? А) 4 В) 2 С) 1 Д) 3 Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары 1 тақырып Кәсіпкерлік: түсінігі және оның негізгі түрлері Кәсіпкерлік мәні. «Кәсіпкерлік» және «бизнес» түсініктерінің айырмашылығы. Кәсіпкерліктің экономикадағы орны. Кәсіпкерліктің мақсаты және міндеті. Кәсіпкерлік қызметінің субъектілері. Кәсіпкерліктің құқықтары және міндеттері. Кәсіпкерлік қызметтің кепілдемелері. Кәсіпкерлік қызметтің әлеуметтік-экономикалық аспектілері. Кәсіпкерлікті ақпараттық қолдау. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері: кәсіпорындық, коммерциялық, қаржылық, кәсіпкерлік сақтандыру. Кәсіпкерліктің салалары. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 2 тақырып Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекел Кәсіпкерлік (шаруашылық) тәуелсіздіктің тегі және мәндері. Кәсіпкерліктің ысырабы. Ысырап және тәуекелдік түрлері: материалдық, еңбектік, қаржылық, уақыт ысырабы, арнайы (ерекше). Тәуекелдікті тудыратын факторлар бойынша тәуекелдікті мөлшерлік бағалау. Тәуекелдікті басқару әдістері. Тәуекелдікті басқару үдерісі, тәуекелдіктің

27 27 міндеттері. Тәуекелдік көрсеткіштері және тәуекелдік аймақтар. Ықтималдық ысыраптардың (тәуекелдің) пайда болуы қисықтарының құру тәсілдері: статистикалық, сарапшылық, талдамалы есеп айырысу тәсілдері. Қатерді азайту тәсілдері. Тәуекелдікті сақтандыру, жобаға қатысушылар арасындағы тәуекелдікті бөлісу. Тәуекелдікті сапалық бөлу. Көлденең шығындарды жабу үшін қаражаттарды сақтау. Жобаны қаржыландырудағы тәуекелдік есебі. Салық тәуекелділігі. Қарыздарды төлемеген тәуекелдігі. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 3 тақырып Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау. Ішкі фирмалық жобалау, оның негізгі элементтері: болжау, міндеттің қойылуы, жоспарға түзету жасау, бюджетті құрастыру, жоспарды нақтылау. Жоспарлау процессінің кезеңдері: стратегиялық проблемалардың талдауы. Келешек қызмет шартын болжау және міндетін анықтау, оңтайлы дамуын. Бюджеттік жоспарлау. Бизнес-жоспар кјсіпкерлік жобаны жоспарлауды жүзеге асыру. Бизнес-жоспарды құрастырудың реті және әдістемесі. Бизнес-жоспардың негізгі бөлімдері және әр бөлімнің мазмұны. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 4 тақырып Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру. Кәсіпорын қаржы ортасы. Қаржы нарығы: түсінігі, қызметтері және оның қатысушылары. Кәсіпкерлік капиталдың құрылу көздері. Тікелей қаржыландыру. Кәсіпкерлік мәмлені несиелеу. Кәсіпкерді инвестициялау механизмі. Факторинг қаржыландырудың жеке бір нысаны. Қаржылық қорын жоспарлау, қаржыны басқарудың қаржылық көрсеткіштерінің талдауы. Кәсіпкерлердің банк мекемелерімен, кәсіпорынның қаржылық қызметі кезіндегі қарым-қатынас. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 5 тақырып Кәсіпкерлікті басқару. Басқару кәсіпкерлік қызметтің жеке бір мезеті. Басқару қызметтері және ұйымдастыру: басқарудың ұйымдық құрылымы, кәсіпорынды басқарушылардың қызметтері. Ұйымдастырудың түсінігі және оның дамуының негізгі мезеттері. Басқарудың ұйымдық құрылымындағы бөлімшенің орны мен рөлі. Жақсы ұйым (кәсіпорын) құру үшін керекті негізгі қағидалар. өндірісті басқару. өндірісті басқаруды ұйымдастырудың тұрпаттары. Басқару стратегиясын таңдау. Маркетингті басқару. Жаңа енгізілімдерді басқару. Басқарудың әдістері. Шағын өндірістік топ жұмыстарын ұйымдастыру. Басқаруға қызметкерлердің қатысуы. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 6 тақырып Кәсіпкерліктің шаруашылық серіктестермен келісім-шарт қатынасы. Коммерциялық мәмленің түсінігі. Мәмленің түрлері және мазмұны. Коммерциялық мәмлені жүргізудің негізгі әдістері. Коммерциялық мәмлені жүргізудің артықшылықтары. Коммерциялық мәмлені жүзеге асыру технологиясы: мәмлені жүргізу сатылары және негізгі кезеңдері. Контракт коммерциялық мәмлені жүргізудің негізгі құжаты. Контракттардың (келісімдердің) негізгі нысандары және олардың мазмұны. Сатып алу-сату өзара

28 шартын толтырудағы қойылатын негізгі талаптар. Сатып алу-сату контрактысының негізгі бөлімдері және олардың мазмұны. Лизингілік мәмлелер: түсінігі, негізгі мәмлеге қатысушылар. Лизингілік мәмлелерді жүзеге асыру механизімі. Лизингілік контракттың негізгі бөлімдері және олардың мазмұны. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ 28 7 тақырып Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау. Кәсіпкерлік қызметті талдау түрлері мен олардың құрылымы: жылдық (стратегиялық) және оперативтік, кешендік және тематикалық, жаппай және іріктеме. Экономикалық тауардың негізгі мақсаттары мен міндеттері және кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметін бағалау. Қызметтің қорытындыларын талдау нақтылық және жоспарлық көрсеткіштерді салыстыру, жұмсалған қаражат пен нәтиже арасындағы байланыс тығыздығын бағалау. Өндіріс шығындарын талдау бәсекелестердің өндірістік шығындармен салыстыру. Қызметтің тиімділігін талдау кәсіпорынның түпкілікті нәтижелеріне ықпал ететін сыртқы ұйымдық экономикалық нысандар және ішкі нарықтық жағдайлар. Өткізу нарығындағы тауарды талдау. Бәсекелестік сәттілікті талдау: өнім сапасы, нарықтағы үлесі, маркетингке жұмсалатын шығыс, кәсіпорын нәтижелері. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 8 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер. Кәсіпкерлік (шаруашылық) тәуекелдің мәні. Тәуекелдер мен жоғалатулардың түрлері, олардың жіктелуі. Тәуекелді тудыратын факторлар. Тәуекелді бағалау әдістері: статистикалық, эксперттік, есептеу-талдаулық. Тәуекелді басқару үрдісі мен әдістері. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 9 Кәсіпкерлік қызметтің инфрақұрылымы. Кәсіпкерлік инфрақұрылымның мәні мен ерекшеліктері. Шағын бизнес орталықтарының кәсіпкерлік инфрақұрылымның институты ретінде қалыптасуы мен құрылуы. Шағын кәсіпкерлікке ақпараттық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету. Кәсіпкерлік субъектілеріне кеңес берушілік, заңды және коммуникативтік қызмет көрсету. Кәсіпкерлік кадрларды дайындау және шағын бизнестің оқу-кеңес берушілік орталықтарының дамуы. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 10 Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің жауапкершілігі. Кәсіпкерлер жауапкершілігінің мәні мен түрлері. Кәсіпкерлер жауапкершілігінің пайда болу шарттары. Кәсіпкерлердің қылмыстық жауапершілігі. Кәсіпкерлердің өз міндеттемелерінің орндалуын қамтамасыз ету әдістері. Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 11 Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау. Экономикалық тауардың негізгі мақсаттары мен міндеттері. Өндіріс шығындарын талдау. Өткізу нарығындағы тауарды талдау. Кәсіпкерлік қызметте бәсекелестік табысты талдау. Қызмет қортындыларын талдау активтердің табыстылығы мен айналымдылығын талдау, төлем қабілеттілікті және өтімділікті талдау. Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметін бағалау. Кәсіпкерлік қықзмет тиімділігінің әдістемесі.

29 29 Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ Тақырып 12 Кәсіпкерлік қызметті тоқтату. Кәсіпкерлік қызметті тоқтатуға әсер ететін себептер, жағдайлар мен факторлар. Кәсіпкершік ұйымдардың қайта құрылуы. Кәсіпкерлік ұйымдардың жойылуы. Кәсіпкерлік ұйымдардың тұрақсыздығы (банкроттығы). Бақылау түрі: конспект, ауызша сұрақ «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша рефераттар тақырыптары: 1 Кәсіпкерлік қызметті қаржылай қамтмасыздандыру; 2 Өз ісін қалыптастыру және тіркеу тәртібі (жекеше және ұжымдық кәсіпкерлік); 3 Кәсіпкерлік құпияны және оны қорғау әдістерін қалыптастыру (кәсіпорын мысалында); 4 Кәсіпкерлік қызметкердің өндірістік бағдарламасын қалыптастыру; 5 Кәсіпкерліктегі шаруашылық байланысты ұйымдастыру және талдау; 6 Кәсіпкерлердің жауапкершілігін талдау; 7 Қазақстан Республикасындағы инновациялық кәсіпкерлікті дамыту (кәсіпорын мысалында); 8 Кәсіпкерлік қызметке арналған салық ережелерін таңдаудың негіздемелері; 9 Бәсекелестік және оның кәсіпкерлік қызметіндегі рөлі; 10 Кәсіпкерлік қызметтің стратегиясын қалыптастыру; 11 Кәсіпкерлік қызметті несиелендіруді ұйымдастыру; 12 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті қолдау шарттарын қалыптастыру; 13 Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін бизнес-жоспар әзірлеу; 14 Венчурлық кәсіпкерлікті дамыту; 15 Кәсіпкерлікті дамытудағы бизнес-инкубаторының рөлі; 16 Кәсіпкерлік қызметтегі бизнесті бағалау; 17 Кәсіпкерлік қызметтің қауіпсіздігі; 18 Кәсіпкерлік қызметтегі еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру; 19 Қазақстан Республикасындағы жеке меншікті кәсіпорынды ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында); 20 Кәсіпкерлік қызметтегі келісімді ұйымдастыру; 21 Кәсіпкерліктегі сыртқы сауда операцияларын ұйымдастыру; 22 Кәсіпкерлік қызметті ақпараттық қамтамасыздандыру; 23 Мемлекеттік кәсіпкерліктің дамуы; 24 Франчайзинг және оның кәсіпкерлік қызметіндегі рөлі; 25 Қазақстан Республикасындағы және шетелдердегі шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымы; 26 Кәсіперлік қызметтің мәдениеті; 27 Кәсіпкерлік қызметті стратегиялық жоспарлау; 28 Кәсіпкерлік қызметтегі лизингілік операцияларды дамыту және талдау; 29 Кәсіпкерліктегі бәсеке қабілеттілікті арттыру стратегиясын әзірлеу (кәсіпорын мысалында); 30 Кәсіпкерлік қызметтің қайта ұйымдастырылуы және жойылуы; 31 Банкроттылық және оны жеңу; 32 Қазақстан Республикасындағы корпоративтік кәсіпкерліктің дамуы; 33 Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелді бағалау әдістерін талдау;

30 30 34 Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру шартындағы кәсіпкерліктің даму болашағы (БСҰ); 35 Кәсіпкерліктегі несиелі серіктестікті қалыптастыру және дамыту; 36 Ғылыми-технологиялық парктер және оның кәсіпкерлік дамуындағы рөлі; 37 Қаржылық кәсіпкерлікті ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында); 38 Өндірістік кәсіпкерлікті ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында); 39 Сақтандыру кәсіпкерлікті ұйымдастыру (кәсіпорын мысалында); 40 Инновациялық кәсіпкерлік жобаны ұйымдастыру және әзірлеу

31 31 Дәрісханалық сабақтарды өткізу бойынша ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР (оқытушылар үшін) «Кәсіпкерлік қызметтің негіздері» пәні бойынша Мамандық: 5В Менеджмент Дәрісханалық сабақтар дәрістік, практикалық (семинарлық) және зертханалық сабақ түрлерінде өткізіледі. Дәрісті өткізу тәсілдеріне байланысты ерекшеленеді: - ақпараттық (дәстүрлі) баяндаудың түсіндірмелі-көрнекілікті әдісін қолдану арқылы өткізіледі. - т.б.; Білімгердің дәрістік сабаққа қатысудағы бағалау жүйесін жазып-тіркеп отыру қажет. Практикалық (семинарлық) және зертханалық сабақтарды өткізу кезінде оқытудың алуан түрлері және түрлі интербелсенді әдістер қолданылуы мүмкін: - іскерлік ойын берілген ереже бойынша кәсіби іс-әрекетті қалыптастыратын имитациялық үлгілеу әдісі. Іскерлік ойын оқыту және зерттеу мақсатында қолданылады. - Видеодәріс. Дәріс видеоға жазылады. Желілік емес монтаж әдісімен ол мультимедиалық қосымшалармен және дәрістің мазмұндық иллюстрациясымен толықтырылуы мүмкін. Мұндай қосымшалар дәріс құрылымын байыта түседі және оның мазмұнын студенттерге анық және тартымды етіп көрсетеді. Теоретикалық материалдың құрылымын осындай тәсіл арқылы құндылығын қолдана отырып, кез келген ыңғайлы уақытта қиын деген сұрақтарға қайтадан оралып, дәрісті тыңдау болып табылады. - Мультимедиа дәріс. Дәрістік материалға өзіндік жұмыс жасау интерактивті компьютерлік оқу бағдарламасын талдау болып табылады. Бұл мультимедиалық құралдарды қолдану арқылы құрылған теоретикалық материалдардың оқу құралы. Әрбір білімгер оқытылаиын материалды оптималды траекториялық тұрғыда таңдай алады және курс пен оны оқу тәсілінің ыңғайлы жұмыс деңгейі. Сонымен қатар, оны қабылдаудың психофизиологиялық ерекшеліктерінің максималды сәйкестілігіне де байланысты. Осындай бағдарламаларда оқытылатын эффект маңызды бөлімшелеріне ғана байланысты жетпейді, сонымен қатар, достық интерфейске де және қолдануына байланысты. Мысалы: білімгердің теоретикалық оқу материалдарын қандай деңгейде меңгергенін бағалау мақсатында тесттік бағдарламаларды қолдану. - Дәстүрлі оқытылатын басылымдар: электронды тексттік дәріс, қосымша конспектілер, теоретикалық материалды оқудағы әдістемелік құрал және т.б. Электронды тапсырмалар немесе мәліметтер базасы. Бұл жерде типтік және оқу курсы бойынша барлық негізгі тақырыптарға арналған бірегей тапсырмалар. Сонымен қатар, электронды тапсырмалар бір уақытта жаттықтырушы қызметін де орындайды. Оның көмегі арқылы типтік тапсырмалар шешімінің дағдысын құру, сонымен қатар, алған теоретикалық білім және нақты мәселелер арасындағы байланысты білу. Олар нақты шешімге бағытталуы мүмкін.

32 32 ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ Тақырып 1 Кәсіпкерлік: түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары Кәсіпкерлік істің сан алуан түрлерін істің түріне қарай, меншік формасына қарай, иелік етуіне қарай, ұймдастыру-құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық түрлеріне қарай, жалдама еңбекті пайдалануына қарай, т.б. әр түрлі нышандары бойынша классификациялауға болады. Солардың кейбіреуін алып қарастырайық. Кәсіпкердің істі түріне немесе мақсатына қарай өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңестік (консультативтік) деп бөлуге болады. Аталған кәсіпкерлік істің түрлері жеке түрде немесе бәрі бірге қызмет ете алады. Меншік формасына қарай кәсіпорын мен оның мүлкі жеке меншік, мемлекеттік, жергілікті, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктің (ұйымның) меншігі болуы мүмкін. Мемлекет бұл жерде жоғарыда аталған меншік формаларына ешқандай шектеуді немесе артықшылықты, басымдықты қоя алмайды. Меншік иелерінің санына қарай кәсіпкерлік іс жеке немесе ұжымдық болуы мүмкін. Жеке кәсіпкерлік істе меншік иесі жеке тұлға болып табылады. Ұжымдық меншік жағдайында мүлік бірнеше субъектілерінің иелігінде болады және ол үлестік меншік немесе жалпы меншік болып бөлінеді. Мүлікке иелік ету, пайдалану, басқару меншік иелерінің келісімі негізінде жүзеге асырылады. Кәсіпкерлік істің түрлерін өз кезегінде ұйымдастыру-құқықтық және ұйымдастыру-экономикалық деп бөлуге болады. Ұйымдастыру-құқықтық кәсіптік іс түрлерінің қатарына шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар, кооперативтер жатады. Шаруашылық серіктестіктер (толық) арнайы кәсіпкерлік іспен айналасуға арнайыы құрылған тұлғалардың бірлестігі. Серіктестіктер кәсіпорындарды ұйымдастыруға екі немесе одан да көп әріптестер шешім қабылдағанда құрылады. Серіктестіктердің артықшылығы қосымша капиталды тартудың мүмкіндігінің болуы. Сонымен қатар бірнеше меншік иелерінің болуы әріптестердің әрқайсысының білімі мен біліктілігі кәсіпорын ішінде мамандануды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Кәсіпкерлік істің бұл түрінің кемшілігі қатысушылар салым көлеміне қарамастан толық материалдық жауапкершілікте болады. Командиттік серіктестіктерде қатысушылардың бір бөлігі толық жауапкершілікте, ал екінші бөлігі шектеулі жауапкершілікте болады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер екеуден кем емесе азаматтардың немесе заңды тұлғалардың кәсіпкерлік істі жүзеге асыруға керекті салымдарын біріктіруі арқылы құрылады. Жауапкершілігі шектеулі қатысушылар өз салымының шегінде ғана жауап береді. Ал капиталды басқарушылар өз мүлкіне толық жауапкершілікте болады. Акционерлік қоғамдар кеңінен таралған форма. Ұйымдасудың басқа түрінен айырмашылығы акционерлік қоғамдар бағалы қағаздар акцияны сату арқылы керекті капиталды тарта алады. Бұл жерде қатысушы акционерлердің жауапкершілігі сатып алған акциялардың жауапкершілігі сатып алған акциялардың шегінде ғана болады. Акционерлік қоғам. Өзінің жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып табылады. Акционерлік қоғамның акционерлері осы заң актілерінде көзделген басқа жағдайларда оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты шығындар тәуекелін көтереді. Қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатып алған жағдайда акционерлік қоғамды бір адамның құруы немесе бір адамнан тұруы мүмкін. Акционерлік қоғамдар ашық және жабық болып та кездеседі. Ашық АҚ қатысушылары басқа акционерлердің келісімінсіз өз акцияларын басқа біреулерге сата алады. Бұндай АҚ өздерінің шығарып жатқан акцияларын еркін сата алады, сонымен бірге көпшіліктің назарына жыл сайын жылдық