Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων όπως αποτυπώθηκε στον τύπο της εποχής. Μαρία Παππά Αρχειονόμος / Ιστορικός Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

Transcript

1 Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων όπως αποτυπώθηκε στον τύπο της εποχής. Μαρία Παππά Αρχειονόμος / Ιστορικός Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών Η απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του Α Βαλκανικού πολέμου, γεγονός το οποίο προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον σε πανευρωπαϊκό και όχι μόνο- επίπεδο. Ως εκ τούτου, ο τύπος της εποχής ως φύσει διαμεσολαβητής μεταξύ της κρατικής πολιτικής και της κοινής γνώμης και πολλές φορές ως διαμορφωτής τουςαποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών, σχετικά με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της Ελλάδας της «Μεγάλης Ιδέας» αλλά και της τοπικής κοινωνίας και εν τέλει μας εισάγει στην διαλεκτική και τους συμβολισμούς της εποχής, στην οποία αναφερόμαστε. Τα χρονικά όρια της έρευνάς μας καλύπτουν το διάστημα από τις 15 Φεβρουαρίου 1913 έως την 1 η Μαρτίου του ίδιου έτους. Η περίοδος, στην οποία αναφερόμαστε, θα μας φέρει σε επαφή με δημοσιεύματα, σχετικά με την τελική οργάνωση της στρατιάς Ηπείρου και τις πολεμικές επιχειρήσεις, οι οποίες εξασφάλισαν την νίκη, με την απήχηση που είχε το γεγονός στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, την αίσθηση που προκάλεσε στην κοινή γνώμη και αφετέρου στους διπλωματικούς κύκλους και τις προσδοκίες που υπήρξαν για την δικαίωση του αγώνα των Ελλήνων. Βασική πηγή μας αποτέλεσαν εφημερίδες και περιοδικά από την Αθήνα: «Αθήναι», «Ακρόπολις», «Εμπρός», «Ερμής», «Εστία», «Εφημερίς», «Η διάπλασις των παίδων», «Καιροί», «Νέα ημέρα Τεργέστης», «Πατρίς» και «Σκρίπ» από τον Πειραιά: «Σφαίρα» την Πάτρα: «Νεολόγος Πατρών» την Κόρινθο: «Νέα Κόρινθος» τη Χαλκίδα: «Εύριπος» τη Σάμο: «Αιγαίον» τη Θεσσαλονίκη: «Μακεδονία» και την Κεφαλλονιά: «Ζιζάνιον». Επίσης, ασχοληθήκαμε με τις εφημερίδες των ομογενών της Σμύρνης «Αμάλθεια», της Νέας Υόρκης «Ατλαντίς» και της Αλεξάνδρειας «Ταχυδρόμος Ομόνοια». 1 1

2 Στα Ιωάννινα εκδόθηκε την 3 η Μαρτίου 1913 το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Ήπειρος», 2 μετά την αποφυλάκιση του εκδότη της, Γεωργίου Χατζή «Πελλερέν», ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο από τις οθωμανικές αρχές, μετά την κήρυξη του βαλκανικού πολέμου. Σχεδόν ολόκληρο το περιεχόμενο του εν λόγω φύλλου αναδημοσίευσε ο Δημήτριος Σαλαμάγκας. 3 Στις 15/2/1913 πραγματοποιήθηκε συζήτηση στη Βουλή, σχετικά με τα εθνικά ζητήματα. Άρθρο της εφημερίδας «Αθήναι» επεσήμανε το γεγονός, σχολιάζοντας ότι κακώς η Ελλάδα τηρούσε στάση αναμονής και ανεξήγητης σιγής, ενόσω ήταν υπό αμφισβήτηση τα επίμαχα δικαιώματά της, απόλυτα συνδεδεμένα με την αρτιότητα της χώρας. Στο άρθρο τονίζεται ότι ο αγώνας ήταν απελευθερωτικός: «Δεν ήτο αγών της Ελλάδος και του ελληνισμού. Ήτο εθνική εξέγερσις, αποσκοπούσα να παραδώση εις την ελληνικήν διοίκησιν και να θέση, υπό το Στέμμα του Βασιλέως των Ελλήνων, όλους εκείνους τους αμιγείς και ανθούντας ελληνικούς πληθυσμούς, οίτινες υπό τας δεινοτέρας των συνθηκών δι ένα λαόν ετήρησαν απαραμείωτον το εθνικόν αυτών αίσθημα και αρτίαν εν συνοχή την εθνικήν αυτών συνείδησιν». Επίσης, ο συντάκτης υποστήριζε ότι τα συναγόμενα της συγκεκριμένης συνεδρίασης θα αποτελούσαν τη βάση για τον διπλωματικό αγώνα της Ελλάδας, ενώ συνιστούσε ότι θα έπρεπε να εκλείψουν οι πολιτικές σκοπιμότητες και ανταγωνισμοί, καθώς ο αγώνας είχε έρεισμα ολόκληρο το έθνος. 4 Από την άλλη πλευρά, συναντούμε εκτεταμένες αναφορές του τύπου, σχετικά με την αλβανική εθνικιστική κίνηση, η οποία στόχευε στην ίδρυση ανεξάρτητου κράτους -τα όρια του οποίου θα περιελάμβαναν τα βιλαέτια Σκόδρας και Ιωαννίνων έως την Πρέβεζα και τα βιλαέτια Μοναστηρίου και Κοσσυφοπεδίου- και η οποία ως εκ τούτου εναντιωνόταν στα συμφέροντα της Ελλάδας δημιουργώντας, κατ αυτόν τον τρόπο, «ηπειρωτικό» ή «αλβανικό» ζήτημα. Επίσης, στο στόχαστρο ήταν η πολιτική της Αυστροουγγαρίας και κυρίως όσον αφορά στη νότια Ήπειρο- της Ιταλίας, οι οποίες εξυπηρετώντας αμφότερες ίδια συμφέροντα στην περιοχή ενίσχυαν την κίνηση ανεξαρτησίας των Αλβανών. 5 2

3 Διεξοδική ήταν η αναφορά του τύπου στις πολεμικές επιχειρήσεις κατά το τελικό στρατηγικό σχέδιο, το οποίο καταρτίσθηκε στις 16/2/1913 και περιλάμβανε επιθέσεις στην περιοχή, από τα τμήματα της Στρατιάς Ηπείρου καθώς και παράλληλες αποβατικές επιχειρήσεις στους Αγίους Σαράντα, με αποκορύφωμα την τελική γενική επίθεση, η οποία σημειώθηκε τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 20ής Φεβρουαρίου. Η δράση, επίσης, των αντάρτικων σωμάτων βρισκόταν στο επίκεντρο της ενημέρωσης, όπως επίσης ειδήσεις από το πολιτικό και διπλωματικό πεδίο, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. 6 Επίσης, πολλά ήταν τα αφιερώματα για το Μπιζάνι και τη θρυλική οχύρωσή του, 7 ενώ δεν έλειπαν συνεντεύξεις με στρατιώτες, εθελοντές και εθελοντικά σώματα (Γαριβαλδινοί, Ιερολοχίτες Lowell της Αμερικής) που βρίσκονταν στο ελληνικό μέτωπο ή δημοσιεύσεις επιστολών τους, με περιγραφές των μαχών, των αντίξοων συνθηκών που αντιμετώπιζαν στο πεδίο της μάχης, των έντονων καιρικών φαινομένων που επικρατούσαν στην περιοχή αλλά και της φορτισμένης συναισθηματικής τους κατάστασης. 8 Οι στρατιώτες του οθωμανικού στρατού παρουσιάζονταν ως «αξιοδάκρυτοι» και δυστυχισμένοι, εξαντλημένοι από την πείνα και τις κακουχίες, οι οποίοι σύρονταν καθημερινά στις προφυλακές του ελληνικού στρατού προφέροντας τις λέξεις: «τισλίμ» και «Ανατόλ», δηλ. «παραδίνομαι» και «δεν είμαι Αρβανίτης» και ικετεύοντας για λίγο ψωμί. 9 Η κατάσταση του πληθυσμού στην πόλη των Ιωαννίνων, λόγω της πολύμηνης πολιορκίας, περιγράφεται ως εξαιρετικά κρίσιμη, ενώ η διακοπή συγκοινωνίας και επισιτισμού δυσχέραιναν την ήδη ταραγμένη ατμόσφαιρα. Στις 15 Φεβρουαρίου δεν υπήρχε στην πόλη ζάχαρη, βαμβάκι, ενώ οι κάτοικοι διαπληκτίζονταν για λίγο άρτο, καθώς υπήρχε μεγάλη έλλειψη, όπως και σε αλεύρι. Επίσης, το πετρέλαιο είχε εξαντληθεί, με αποτέλεσμα να βυθιστεί η πόλη στο σκοτάδι, ενώ απαγορεύθηκε η κίνηση στις οδούς της κατά τις απογευματινές και βραδυνές ώρες. 10 Η συγκεκριμένη κατάσταση εξακολούθησε έως τη λήξη της πολιορκίας και την είσοδο του ελληνικού στρατού στην πόλη. Ο επίλογος του πολέμου δόθηκε από τις εφημερίδες με χαρακτηρισμούς όπως: «περίλαμπρος σελίδα 3

4 όχι μόνο δια την ιστορία του ελληνισμού, αλλά δια την παγκόσμιαν πολεμική ιστορίαν», εξαιτίας της περίφημης οχύρωσης του Μπιζανίου, το οποίο αναφέρεται ως «οχυρώτατο φρούριο της ευρωπαϊκής Τουρκίας, το θεωρούμενον απόρθητον». 11 Ο τύπος αναφέρθηκε στη νίκη του ελληνικού στρατού ως υψίστης σημασίας εξίσου για τον διπλωματικό αγώνα. 12 Την επομένη κιόλας της απελευθέρωσης ακολούθησαν αναλύσεις του στρατηγικού σχεδίου εκπορθήσεως των Ιωαννίνων, δημοσίευση του πρωτόκολλου παράδοσης και περιγραφή της οριστικής υποχώρησης του εχθρικού στρατού αλλά και της θριαμβευτικής εισόδου του Διαδόχου στην πόλη. Επίσης, καταγράφηκαν αναφορές, σχετικά με την κατάσταση της οθωμανικής φρουράς, την παράδοσή της αλλά και τους διαφυγόντες στρατιώτες. 13 Σύμφωνα με την οικονομική εφημερίδα «Ερμής», η νικηφόρα έκβαση του πολέμου οφειλόταν, επίσης, στη διορατικότητα και μελετημένη δράση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία όπως επισημαίνεται- υπήρξε ο στυλοβάτης της οικονομικής πίστεως της χώρας και εγγυητής της εξεύρεσης κεφαλαίων, κατά τις κρίσιμες εθνικά στιγμές. 14 Ανταποκριτής των «Τάιμς» περιγράφει την είσοδο του Διαδόχου Κωνσταντίνου με το επιτελείο του στα Ιωάννινα: «ουδεμία ανθρώπινη φαντασία δύναται να αποδώση την συγκίνησιν, την οποίαν ησθάνοντο και αυτοί οι ξένοι εις τους εθνικούς παλμούς του απελευθερωθέντος λαού. Μία πόλις, η οποία κατείχετο υπό φρενίτιδος, η οποία δεν εγνώριζε πώς να εκδηλώσει την πλήμμυραν των αισθημάτων της και η οποία απέληξε να εναγκαλίζεται και να ασπάζεται τα όπλα, τας ξιφολόγχας και τα γόνατα των στρατιωτών». 15 Παράλληλα, ο Γεώργιος Χατζής, από την εφημερίδα «Ήπειρος», περιέγραφε, με υπερθετικά στοιχεία, ως εξής: «Ηλεκτρισμοί νέοι εγαλβάνισαν τα κορμιά και τας ψυχάς τα σπίτια των συνοικιών ηρημώθησαν και μια ασφυκτική κοσμοπλήμμυρα, ανδρών και γυναικών, γερόντων, γραιών, παιδίων, ως και των αρρώστων, σηκωθέντων από τα κρεβάτια των, εξ υπερτάτης ενέσεως δυνάμεων θείων, κατέκλυσε την Πλατείαν του 4

5 Διοικητηρίου και όλας τας οδούς. Οι εξώσται των οικιών ελύγιζον, υπό το βάρος, και τα πολύχρωμα καπελίνα των γυναικών, έδιδον εις αυτούς την όψιν πελώριων κλάδων, φορτωμένων και λυγιζόντων, από εξωτερικούς μεγάλους καρπούς». 16 Ακολούθησαν αναφορές, σχετικά με τους πανηγυρισμούς, οι οποίοι έλαβαν χώρα σε ολόκληρη την επικράτεια, με τίτλους όπως: «Ο συναγερμός της πρωτευούσης», «Η διαδήλωσις», «Τα επινίκεια: η Ελλάς γιορτάζει», «Ο πανηγυρισμός της αλώσεως», «Φρενίτις», «Ο πανηγυρισμός του ελληνικού θριάμβου». 17 Με σημαιοστολισμούς, δοξολογίες και εκδηλώσεις γιόρτασαν, επίσης, οι ελληνικές παροικίες των Η.Π.Α., 18 της Τεργέστης, 19 της Αλεξάνδρειας, 20 της Σόφιας, 21 η ελληνική κοινότητα του Λονδίνου 22 αλλά και η Κύπρος. 23 Παράλληλα, μεγάλη έκταση στον ημερήσιο τύπο κάλυπταν οι δημοσιεύσεις των συγχαρητήριων επιστολών και τηλεγραφημάτων προς τον βασιλιά, τον Διάδοχο Κωνσταντίνο, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την κυβέρνηση. 24 Η συνεδρίαση της Βουλής της 21 ης Φεβρουαρίου διεξήχθη σε εορταστικό κλίμα, ενώ δεν έλειψαν διεξοδικές αναφορές στο περιεχόμενο των ομιλιών, οι οποίες τόνιζαν τη σημασία της νίκης, χαιρέτιζαν την ένταξη των Ιωαννίνων στον εθνικό κορμό, εξυμνούσαν τον ελληνικό στρατό, τους εθελοντές και όσους βοήθησαν στον αγώνα. 25 Ιδιαίτερη σημασία αποδόθηκε, επίσης, στον αντίκτυπο που είχε το γεγονός στους συμμάχους, με αναφορές σχετικά με τον πανηγυρισμό των Σέρβων και των Μαυροβουνίων, ενώ δημοσιεύθηκαν συγχαρητήρια τηλεγραφήματα, από τον βασιλιά και την κυβέρνηση της Βουλγαρίας. 26 Ποικίλες και πολλαπλές ήταν οι αναφορές στον ξένο τύπο και οι ανταποκρίσεις από το εξωτερικό, σχετικά με την αίσθηση που προκάλεσε η ελληνική νίκη σε παγκόσμια κλίμακα. Όπως αναφέρεται, στις περισσότερες χώρες με ελάχιστες εξαιρέσεις- υπερθεματίστηκε η σημασία του γεγονότος. 27 5

6 Πιο συγκεκριμένα, ο αγγλικός τύπος εξέφρασε με μακρά άρθρα τον θαυμασμό του για τον συγκεκριμένο ελληνικό θρίαμβο και την ομόφωνη γνώμη του, περί της σπουδαιότητας των συνεπειών του. 28 Ο ανταποκριτής του «Ημερησίου Τηλέγραφου» του Λονδίνου, λοχαγός κ. Τράπμαν, σχολίαζε ότι αλώθηκε μία από τις πέντε οχυρώτατες θέσεις του κόσμου. Επίσης, υποστήριζε ότι η κατάκτηση των Ιωαννίνων, δια των όπλων, θα εδραίωνε, δια παντός, την αγάπη και τον θαυμασμό του ελληνικού λαού προς τον θρόνο και τη Δυναστεία. 29 Την ίδια άποψη συμμεριζόταν, επίσης, η δανική εφημερίδα «Ρίγετ». 30 Ο αυστριακός τύπος αναγνώρισε τη μεγάλη νίκη του ελληνικού στρατού, χωρίς να αποκρύπτει τη συμπάθειά του προς τον Εσσάτ πασσά. Οι εφημερίδες «Τσάιτ», «Ράϊχποστ» και «Νέος Ελεύθερος Τύπος» υπογράμμισαν ότι η συγκεκριμένη νίκη εξασφάλιζε οριστικώς τις ελληνικές αξιώσεις της Ελλάδας στην Ήπειρο. Εντούτοις, πολλές αυστριακές εφημερίδες υποστήριζαν ότι η πτώση των Ιωαννίνων δεν θα ήταν, τελικώς, καθοριστικής σημασίας, αναφορικά με την επίλυση του αλβανικού ζητήματος. Από την άλλη πλευρά, δημοσίευμα της εφημερίδας «Τσάιτ» αφορούσε σε φήμες και υποθέσεις, οι οποίες κυκλοφορούσαν στην Κωνσταντινούπολη, περί προδοσίας του Εσσάτ πασσά. 31 Από την άλλη πλευρά, ο «Νέος Ελεύθερος Τύπος» της Βιέννης, δημοσίευσε τηλεγράφημα από τη Ρώμη, σύμφωνα με το οποίο η ιταλική κυβέρνηση θα συναινούσε εν τέλει στην ένταξη της νοτίου Ηπείρου στην ελληνική επικράτεια, αναγνωρίζοντας την ελληνική κατοχή των Ιωαννίνων. 32 Η ιταλική «Τριμπούνα» σχολίασε τη νίκη των Ιωαννίνων επαινώντας τη στρατηγική αξία του Διαδόχου και την πολιτική του Ε. Βενιζέλου, τον οποίο παρουσίασε ως άλλο Καβούρ, κυρίαρχο της ψυχής του λαού του, ο οποίος εντός 15 ετών διένυσε απόσταση ολόκληρου αιώνα, όσον αφορά στην στρατιωτική οργάνωση και στον πολιτισμό. Ενώ υπογράμμιζε ότι η άλωση των Ιωαννίνων θα σήμαινε την αρχή ενός γενικού φιλελληνισμού, απορρέοντος από τον θαυμασμό εκάστου ανθρώπου προς τον ευγενή λαό, ο οποίος διέθεσε την ψυχή του για την επίτευξη του ονείρου του. 33 6

7 Παράλληλα, οι έλληνες δημοσιογράφοι απέστειλαν ευχαριστήρια επιστολή προς τους συντάκτες της εφημερίδας του Μιλάνου «Σέκολο», για την θερμή και ειλικρινή τους υποστήριξη στον απελευθερωτικό αγώνα της Ελλάδας, γεγονός το οποίο αποτέλεσε πολύτιμη αρωγή για την αίσια έκβασή του. 34 Στη Γαλλία επίσης, η κατάληψη των Ιωαννίνων αντιμετωπίστηκε ως μεγάλη νίκη και ως πρώτης τάξεως πολεμικό κατόρθωμα. 35 Ο παρισινός «Χρόνος» προέβλεπε ότι η κατάληψη των Ιωαννίνων θα είχε σπουδαιότατες συνέπειες επί της συνομολογήσεως της ειρήνης, 36 ενώ η «Εφημερίς των συζητήσεων» σχολίαζε ότι η άλωση των Ιωαννίνων δεν ήταν μόνο μια ένδοξος νίκη, αλλά επίσης διπλωματική αντεκδίκηση των διαπραγματεύσεων του 1878 και του Η εκπόρθηση των Ιωαννίνων χαρακτηρίστηκε ως το μεγαλύτερο γεγονός του βαλκανικού πολέμου και από αμερικανικές εφημερίδες. Σε συνέντευξη που έδωσε στον «Κήρυκα της Νέας Υόρκης» ο αρχηγός της γαλλικής αποστολής, στρατηγός Εντού, δηλώνει ότι η ηπειρωτική εκστρατεία ήταν η ωραιότερη και ενδοξότερη σελίδα του ελληνικού στρατού. Οι στρατιώτες μάχονταν σε έδαφος που παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες και σε αντίξοες συνθήκες, με συνεχείς καταιγίδες και χιονοθύελλες. Συνεχίζει εκθειάζοντας τον Διάδοχο για την ευσυνειδησία, την επινοητικότητα και την αφοσίωση που επέδειξε, ενώ δήλωνε ευτυχής που βρισκόταν στην υπηρεσία ενός στρατού, του οποίου η δράση υπήρξε αντάξια των εθνικών ελπίδων για μια νέα και μεγάλη Ελλάδα. 38 Παράλληλα, η είδηση προκάλεσε κατάπληξη στους στρατιωτικούς κύκλους του Βερολίνου. Ο γερμανικός τύπος στο σύνολό του- δημοσίευσε μακροσκελέστατες περιγραφές των πολεμικών επιχειρήσεων και της εκπορθήσεως του Μπιζανίου, ενώ κάποιες εφημερίδες αναφέρθηκαν στη σημασία που είχε η άλωση των Ιωαννίνων για το μέλλον ολόκληρης της Ηπείρου. Μάλιστα, ο εμπορικός και βιομηχανικός κόσμος της Γερμανίας στάθηκε υπέρμαχος της Ελλάδας δημοσιεύοντας διαμαρτυρίες κατά της καταφανούς αδικίας, με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι αγώνες της χώρας, 7

8 από μερίδα του γερμανικού τύπου, και εκφράζοντας τα φιλελληνικά τους αισθήματα. 39 Ο ρωσικός τύπος εξήρε τη μέγιστη σημασία της πτώσεως των Ιωαννίνων, ενώ χαρακτήρισε την 21 η Φεβρουαρίου, ως τη σπουδαιότατη ημέρα στην ιστορία της βαλκανικής συμμαχίας. 40 Από πληροφορίες που αντλούμε, μέσω της εφημερίδας των ομογενών της Αλεξάνδρειας «Ταχυδρόμος Ομόνοια», η πλειονότητα του ξενόγλωσσου, και ιδίως γαλλόφωνου, τύπου στην Αίγυπτο αναγνώρισε την απαράμιλλη νίκη του ελληνικού στρατού, εκδηλώνοντας παράλληλα φιλελληνικά αισθήματα για το συγκεκριμένο πολεμικό κατόρθωμα. 41 Όμως, κακή εντύπωση προκάλεσε η αποσιώπηση του γεγονότος από τη βουλγαρική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «Πράβο». 42 Αντίθετα, η εφημερίδα της Σόφιας «Μίρ» σχολίασε ότι το συγκεκριμένο κατόρθωμα του ελληνικού στρατού θα ασκούσε μεγάλη επιρροή στην εξέλιξη των πραγμάτων. Πάντως, σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες «Εύριπος» και «Μακεδονία», ορισμένες βουλγαρικές εφημερίδες απέδωσαν τη νίκη του ελληνικού στρατού σε δωροδοκία του Εσσάτ πασσά. 43 Το οθωμανικό πρακτορείο στις 25 Φεβρουαρίου αναμεταδίδει, με επιφύλαξη, από τις εφημερίδες του Παρισιού, την πτώση των Ιωαννίνων, καθώς δεν υπήρχε επίσημη πληροφόρηση από την Κωνσταντινούπολη. 44 Τελικώς, η οθωμανική εφημερίδα «Ιφχάμ» δημοσίευσε στις 26 του μηνός τα εξής: «Όσον δε δια τα Ιωάννινα, διεδόθη χθές εν τη πόλει μας μετ επιτάσεως η είδησις της πτώσεως αυτών, κυκλοφορήσασα εν Θεσσαλονίκη και μεταδοθείσα, υπό του εν τω λιμένι αυτής γαλλικού πολεμικού εις τον κυβερνήτην του εν τω λιμένι μας πολεμικού «Λέων Γαμβέττας». Παρ όλον τούτο, μέχρι τούδε δεν ελήφθη καμία επίσημος πληροφορία επιβεβαιούσα την είδησιν αυτήν». 45 Ακολούθησαν και οι υπόλοιπες οθωμανικές εφημερίδες με την επιβεβαίωση της είδησης. Η εφημερίδα «Κιουλού» σχολίασε ότι η ηρωϊκή υπεράσπιση των Ιωαννίνων έλαβε τέλος, εξαιτίας της έλλειψης πολεμοφοδίων, ενώ αναφέρθηκε και στους αιχμαλώτους του οθωμανικού στρατού, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στην Πρέβεζα. 46 Η εφημερίδα «Τανίν» 8

9 περιγράφει: «Η βίαια της ειμαρμένης παλάμη έμελλε βεβαίως συν τω χρόνω να αποσπάση εκ του σώματός μας και τούτο το μέλος. Αλλά όταν έχητε ασθενή καταδεδικασμένον εις θάνατον, οσονδήποτε και αν σας επαναλαμβάνη ο ιατρός ότι θα αποθάνη, πάλιν ο θάνατός του δεν δύναται ει μη να καταθλίψει». Και συνεχίζει: «Οι υπερασπισταί φρουρίου, το οποίον προ τινών είχεν εγκαταλειφθή διπλωματικώς, ίσως θα περιήλθον εις την θέσιν να μη διακρίνωσιν προσηκόντως, διατί και υπέρ τίνος έχυνον αίμα. Όταν οι μυριάδες των στρατιωτών οι προβάλλοντες τα σώματά των ως ασπίδα κατά των σφαιρών των εχθρών δεν είναι βέβαιοι, α θα μείνη εις αυτούς η πόλις, ης προβάλλουσιν ως ασπίς, πώς δύνανται να μάχωνται μετά του απαιτούμενου ενθουσιασμού;» 47 Από την άλλη πλευρά, ενδιαφέρον παρουσιάζουν δημοσιεύματα - αφιερώματα του ελληνικού τύπου, σχετικά με την πόλη των Ιωαννίνων, με λαογραφικά σχόλια, ιστορικές αναφορές, γεωγραφικές πληροφορίες και δημογραφικές σημειώσεις. 48 Αξιοσημείωτη είναι και η συμπάθεια, με την οποία αντιμετωπίζονται οι τουρκογιαννιώτες, οι οποίοι όπως αναφέρεται ήταν, ως επί το πλείστον, αμέτοχοι στον πόλεμο, ενώ παρουσιάζονται εξαθλιωμένοι και συντετριμμένοι, από την κατάσταση που επέφερε η πολύμηνη πολιορκία. Μάλιστα, η εφημερίδα «Ακρόπολις» εξηγεί την άρνησή τους για συμμετοχή στον πόλεμο, ως αντίδραση στον Εσσάτ πασσά, τον οποίο κατηγόρησαν ακόμη και για δωροδοκία. Ως εκ τούτου, όσοι εν τέλει δεν εγκατέλειψαν την πόλη, ενώθηκαν με τους χριστιανούς συμπολίτες τους, υπό την προστασία των οποίων ήθελαν να τεθούν, έπειτα από την εισβολή του ελληνικού στρατού. 49 Μετά την κατάληψη της πόλης, η μουσουλμανική κοινότητα «με όλο τον κλήρο και των χαρεμιών της» συμμετείχε στους πανηγυρισμούς, τελώντας πάνδημη δοξολογία, στην οποία παρέστη και ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, ενώ έκανε μνεία για τα αγαθά, τα οποία προσδοκούσαν οι Μουσουλμάνοι, από μία φιλελεύθερη και πολιτισμένη πολιτεία, όπως η ελληνική. 50 Με θαυμασμό αντιμετωπίστηκε, από την πλειοψηφία του ελληνικού τύπου, ο διοικητής του οθωμανικού στρατού και υπερασπιστής της πόλης, 9

10 τελευταίος πασσάς των Ιωαννίνων, Εσσάτ πασσάς, τον οποίο χαρακτήριζαν ως ευθύ, τίμιο, ελεήμονα, φιλάνθρωπο, ευγενή και αρτιώτατα στρατιωτικώς πεπαιδευμένο, ωραιότατο και συμπαθέστατο. Σύμφωνα με κάποια δημοσιεύματα ήταν απόγονος Ελλήνων που, λόγω των συνθηκών, αλλαξοπίστησαν. Αντίθετα, σε άρθρο της εφημερίδας της Σμύρνης «Αμάλθεια» αναφέρεται ότι ο Εσσάτ ήταν Γιαννιώτης αλβανικής καταγωγής. Η εφημερίδα «Ακρόπολις» την επομένη της απελευθέρωσης σχολιάζει: «Η πόλις των Ιωαννίνων οφείλει μεγάλην ευγνωμοσύνην εις τον γενναίον πρόμαχόν της, διότι και την τάξιν ετήρησεν ακέραιαν, καθ όλον το διάστημα του πολέμου, και τα άτακτα αλβανικά στοιχεία ετιμώρησε, πολλούς Αλβανούς, δια διάφορα εγκλήματά των κατά των χριστιανών. Τούτο μόνον αρκεί να είπωμεν προς τιμήν αυτού, ότι καθ όλον το διάστημα του πολέμου οι Έλληνες των Ιωαννίνων εξήρχοντο, μετά των συζύγων και θυγατέρων των, εις περίπατον και δεν εγένετο η παραμικρά προσβολή κατ αυτών, εκ μέρους του ατίθασου τουρκικού στρατού». 51 Αλλά και η στάση της ισραηλιτικής κοινότητας της πόλης εκθειάστηκε από τον ελληνικό τύπο, καθώς υποδέχθηκε με θέρμη τον ελληνικό στρατό δηλώνοντας τα ελληνικότατα συναισθήματά της. Συνάμα, τελέστηκε επίσημη δοξολογία στη Συναγωγή προς τιμή του Διαδόχου Κωνσταντίνου, στον οποίο εξέφρασαν την πλήρη υποταγή τους. 52 Επιπλέον, αρωγός στάθηκε και η ισραηλιτική κοινότητα Θεσσαλονίκης, η οποία αποφάσισε την οικονομική ενίσχυση των άπορων οικογενειών των Ιωαννίνων. 53 Ως κατακλείδα, ο τύπος της περιόδου στην οποία αναφερόμαστε κατακλύζεται, στο σύνολό του, από διθυραμβικά σχόλια για τη σημασία της συγκεκριμένης νίκης, την ανδρεία του στρατού και την αρτιότητα της εθνικής συνείδησης. Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων δεν αντιμετωπίστηκε μόνο ως ένα ευχάριστο εθνικό γεγονός, αλλά και ως μέγιστο στρατιωτικό, από τα σπάνια στα παγκόσμια χρονικά. Οι τίτλοι των εφημερίδων, από την 21 η Φεβρουαρίου και εξής, αποτυπώνουν την αγαλλίαση και τον ενθουσιασμό, με τον οποίο υποδέχθηκε η Ελλάδα την είδηση της απελευθερώσεως της πόλης: «Μια μεγάλη Ελλάς», «Το τέλος της δουλείας των μαρτυριών και των 10

11 στεναγμών», «Μνημειώδης θρίαμβος», «Αναστήτω η πατρίς!», «Ωσαννά!», «Το έθνος εδοξάσθη. Τα Ιωάννινα ηλώθησαν», «Επήραμε τα Γιάννενα». 54 Ενώ στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας των Ιωαννίνων μετά την απελευθέρωση δεσπόζει η αναγγελία: «Ελληνικός στρατός εις Ιωάννινα: Η Ήπειρος ελευθερωμένη: Εχαμογέλασες!!...» Το υλικό αντλήσαμε από την Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και την Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδας. 2 Έτος Δ (περίοδος Β ), αρ. φ Βλ. Δ. Σαλαμάγκας, Καθώς χάραζε η λευτεριά, έκδοση περιοδικού «Ηπειρωτική Εστία», Γιάννινα 1963, σ Ε. Νικολαΐδου, Ο ηπειρωτικός τύπος κατά την προαπελευθερωτική περίοδο, εκδ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1983, σ Βλ. επίσης Γ. Καψάλης, Πανηγυρικοί λόγοι, Ιωάννινα 2012, σ «Η συζήτησις των εθνικών ζητημάτων», εφημ. Αθήναι, Έτος ΙΑ, αρ. φ. (120) 3.745, Αθήναι 16/2/1913, σ.1. 5 Για περισσότερα βλ. Ήπειρος: 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1997, σ Ε. Νικολαΐδου (επιμ.), Το Αρχείο Ιωάννου Λάππα και Αντιγόνης Τζαβέλλα ( ) και η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, εκδ. Ε.Η.Μ., Ιωάννινα 1975, σ Δ. Σαλαμάγκας, ό.π., σ Γ. Πλουμίδης, «Ο ελληνισμός της Ηπείρου στις παραμονές της απελευθέρωσής του (1905 περ. 1912)», περ. Δωδώνη, τεύχ. Στ, Ιωάννινα 1977, σ Δ. Λουλές, «Το ρωσικό προξενείο και η απελευθέρωση της πόλης» στο Πρακτικά Β Επιστημονικού Συνεδρίου: Γιάννινα Ήπειρος 19 ος -20ός αι. (Γιάννινα 2-4/12/1988), εκδ. Δήμος Ιωαννιτών, Γιάννινα 1993, σ Βλ. επίσης «Τα όρια Ηπείρου και Αλβανίας», εφημ. Ακρόπολις, έτος ΚΖ, αρ , Αθήναι 20/2/1913, σ. 1 «Η πρεσβευτική συνδιάσκεψις και το αλβανικόν», αυτ., αρ , 25/2/1913, σ. 1 «Τα εν Ιωαννίνοις», εφημ. Αμάλθεια, έτος 75, αρ , Σμύρνη 15 (28)/2/1913, σ. 2 «Το ζήτημα της Ηπείρου», αυτ., αρ , 19 (4)/2/1913, σ. 2 «Ο μετά της Ελλάδος πόλεμος», αυτ., αρ , 21 (6)/2/1913, σ. 2 «Οι Έλληνες και η Αλβανία», αυτ., αρ , 23 (8)/2/1913, σ. 1 «Η Ελλάς και η βαλκανική συμμαχία», αυτ., αρ , 27 (12)/2/1913, σ. 1 «Ο μετά της Ελλάδος πόλεμος», αυτ., αρ , 27 (12)/2/1913, σ. 2 «Μετά την Κάλυμνον η Νίσυρος εκήρυξε την ένωσιν», εφημ. Ατλαντίς, έτος 20όν, αρ. 3359, Νέα Υόρκη 5/3/1913, σ. 1 «Οι Αλβανοί θέλουν τα Ιωάννινα», εφημ. Εστία, Αθήναι 25/2/1913, σ. 2 «Το συνέδριον των Αλβανιστών», εφημ. Εφημερίς, περίοδος Γ, αρ. 459 (11,059), Εν Αθήναις 18/2/1913, σ. 4 «Η διαιτησία των δυνάμεων», εφημ. Σκρίπ, έτος Κ,περίοδος Γ, αρ. 6,323, Αθήναι 16/2/1913, σ. 1 «Τα Ιωάννινα και οι Ιταλοί», αυτ., αρ. 6,323, 16/2/1913, σ. 2 «Επίσημοι ομολογίαι γενικού προξένου της Αυστρίας», αυτ., αρ. 6,324, 17/2/1913, σ. 1 Η Ήπειρος, η Ιταλία και Αυστρία», εφημ. Εμπρός, έτος ΙΖ, αρ , Εν Αθήναις 24/2/1913, σ. 5 «Αλβανοί και Αλβανία», εφημ. Μακεδονία, Έτος Β ον, αρ. 475, Θεσσαλονίκη 15/2/1913, σ. 1-2 «Το αλβανικόν ζήτημα», αυτ., αρ. 475, 15/2/1913, σ. 2 «Αλβανοί και Αλβανία», αυτ., αρ. 476, 16/2/1913, σ Για τις πολεμικές επιχειρήσεις των Βαλκανικών Πολέμων που οδήγησαν στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής βλ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Ο ελληνικός στρατός κατά τους βαλκανικούς πολέμους του , τόμ. 2, Αθήνα 1991 Γενικό Επιτελείο Στρατού, Επίτομη ιστορία των βαλκανικών πολέμων , Αθήνα 1987, σ Γ. Φεσσόπουλος, Η Ελλάς εις τους Βαλκανικούς Πολέμους του , τόμ. 1, εν Αθήναις 1925, σ G. Chantepleure, Τα Ιωάννινα πολιορκημένα, Ιωάννινα 1975 Γ. Σιορόκας, L t Col. Crosson-Duplessix: Le siège de Janina. Η τουρκική αμυντική οργάνωση των Ιωαννίνων σε σχέση με τις αντίπαλες γραμμές και τις επιχειρήσεις της απελευθέρωσης, Ιωάννινα 2000 Το Αρχείο Ιωάννου Λάππα και 11

12 Αντιγόνης Τζαβέλλα ( ) και η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1975 Ήπειρος: 4000 χρόνια, ό.π.,, σ Α Βαλκανικός πόλεμος: Η απελευθέρωση της Ηπείρου, εκδ. Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα 2002, σ Βλ. επίσης «Ο πόλεμος», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (120) 3.745, 16/2/1913, σ. 2 «Ο πόλεμος», αυτ., αρ. φ. (122) 3.747, 18/2/1913, σ. 2 «Ο πόλεμος», αυτ., αρ. φ. (123) 3.748, 19/2/1913, σ. 2 «Ο πόλεμος», αυτ., αρ. φ. (124) 3.749, 20/2/1913, σ. 2 «Αι χθεσιναί ενέργειαι εις την Ήπειρον», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 15/2/1913, σ. 4 «Το άκρον δεξιόν της στρατιάς της Ηπείρου», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 2 «Σκηναί από το στρατόπεδον της Ηπείρου», αυτ., αρ , 17/2/1913, σ. 1, 4 «Το άκρον δεξιόν της στρατιάς της Ηπείρου», αυτ., αρ , 17/2/1913, σ. 2 «Ο Διάδοχος εις τας προφυλακάς», αυτ., αρ , 17/2/1913, σ. 4 «Το άκρον δεξιόν της στρατιάς της Ηπείρου», αυτ., αρ , 18/2/1913, σ. 2 «Κατάσχεσις τουρκικής αλληλογραφίας», αυτ., αρ , 18/2/1913, σ. 4 «Η ορμή», αυτ., αρ , 19/2/1913, σ. 1, 4 «Τουρκική επίθεσις κατά των σωμάτων των προσκόπων», αυτ., αρ , 19/2/1913, σ. 4 «Ο μετά της Ελλάδος πόλεμος», εφημ. Αμάλθεια, ό.π., αρ , 16 (1)/2/1913, σ. 2 «Παρά το Μπιζάνι», αυτ., αρ , 16 (1)/2/1913, σ. 2 «Ο μετά της Ελλάδος πόλεμος», αυτ., αρ , 17 (2)/2/1913, σ. 2 «Αι εν Ηπείρω ενέργειαι», αυτ., αρ , 19 (4)/2/1913, σ. 2 «Ο μετά της Ελλάδος πόλεμος», αυτ., αρ , 20 (5)/2/1913, σ. 2 «Περί τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23 (8)/2/1913, σ. 2 «Μια ακόμη ελληνική μεραρχία θα αποβιβασθή εις Ήπειρον», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3355, 28/2/1913, σ. 1 «Ο αγών εις το Μπιζάνι ημέραν παρ ημέραν», αυτ., αρ. 3355, 28/2/1913, σ. 2 «Περηφανής νίκη του στρατού μας εις Κόνιτσαν», αυτ., αρ. 3356, 1/3/1913, σ. 1 «Μια εβδομάς εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 3356, 1/3/1913, σ. 2 «Παρά το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 3357, 3/3/1913, σ. 2 «Νέαι νίκαι των ημετέρων εις το Ζούλι και την Λυκοσάνην κλπ», αυτ., αρ. 3358, 4/3/1913, σ. 1 «Ο πόλεμος από ημέρας εις ημέραν», αυτ., αρ. 3358, 4/3/1913, σ. 2 «Μια λευκή σημαία εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 3358, 4/3/1913, σ. 2 «Περίεργον πολεμικόν επεισόδιον», αυτ., αρ. 3358, 4/3/1913, σ. 2 «Η εκστρατεία της Ηπείρου», αυτ., αρ. 3359, 5/3/1913, σ. 2 «Αι ηλιόλουσται ημέραι και ο στρατός», αυτ., αρ. 3359, 5/3/1913, σ. 2 «Προ του βομβαρδιζομένου Μπιζανίου», αυτ., αρ. 3359, 5/3/1913, σ. 5 «Η νίκη εις την Μόλισταν», εφημ. Εστία, ό.π., αρ. 6838, 17/2/1913, σ. 4 «Αι 1001 νύκτες του Εσσάτ», αυτ., αρ. 6839, 18/2/1913, σ. 1 «Το 3 ο Σύνταγμα εις το Μπιζάνι», εφημ. Εύριπος, Έτος 48 ον, αρ , Χαλκίς 21/2/1913, σ. 3-4 «Τι έγεινε χθες εις το Μπιζάνι», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 456 (11,056), 15/2/1913, σ. 4 «Αι επιχειρήσεις περί το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 457 (11,057), 16/2/1913, σ. 4 «Διατί το Μπιζάνι δεν έπεσε μέχρι τούδε», αυτ., αρ. 458 (11,058), 17/2/1913, σ. 2 «Ο Διάδοχος εις τας προφυλακάς», αυτ.,, αρ. 458 (11,058), 17/2/1913, σ. 4 «Η Τανίν δια τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 458 (11,058), 17/2/1913, σ. 4 «Ακροβολισμοί και χιόνες», αυτ., αρ. 459 (11,059), 18/2/1913, σ. 4 «Η κατάστασις εν Ηπείρω», αυτ., αρ. 460 (11,060), 19/2/1913, σ. 4 «Από την εποποΐαν», αυτ., αρ. 461 (11,061), 20/2/1913, σ. 1 «Αυτόγραφος επιστολή της Α.Υ. του Διαδόχου προς τον Εσσάτ πασσάν να παραδόση τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 461 (11,061), 20/2/1913, σ. 4 «Ο τελικός θρίαμβος του στρατού μας», αυτ., αρ. 462 (11,062), 21/2/1913, σ. 3 «Η οριστική παράδοσις του εχθρικού στρατού», αυτ., αρ. 462 (11,062), 21/2/1913, σ. 3 «Ο στρατός μας εισήλθεν εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 462 (11,062), 21/2/1913, σ. 3 «Η επιθεώρησις των στρατευμάτων της Ηπείρου υπό του κ. Πρωθυπουργού», εφημ. Καιροί, έτος 41, αρ. 45, Αθήναι 15/2/1913, σ. 2 «Αι επιχειρήσεις εις την Ήπειρον», αυτ., αρ. 45, 15/2/1913, σ. 4 «Εξακολουθούν τα όργια των τουρκικών αρχών εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 46, 16/2/1913, σ. 4 «Μεγάλη νίκη του στρατού μας εις την Μολίσταν», αυτ., αρ. 46, 16/2/1913, σ. 4 «4.500 οβίδες δια τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 46, 16/2/1913, σ. 4 «Κατάσχεσις της τουρκικής αλληλογραφίας Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 48, 18/2/1913, σ. 4 «Ο αγών προ των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 50, 20/2/1913, σ. 1 «Προ των Ιωαννίνων», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, αρ. 220, Αθήναι 15/2/1913, σ. 4-5 «Ο ηπειρωτικός αγών», αυτ., αρ. 220, 15/2/1913, σ. 9 «Τηλεγραφήματα πρακτορείου», αυτ., αρ. 220, 15/2/1913, σ. 12 «Από την εποποιΐαν της Ηπείρου», αυτ., αρ. 222, 17/2/1913, σ. 1 «Περίεργοι αυστριακαί πληροφορίαι», αυτ., αρ. 222, 17/2/1913, σ. 7 «Ο ηπειρωτικός αγών», αυτ., αρ. 223, 18/2/1913, σ. 4 «Αι διαταγαί του Εσσάτ πασσά προς τον στρατόν του», αυτ., αρ. 223, 18/2/1913, σ. 9 «18 Φεβρουαρίου 1913», αυτ., αρ. 224, 19/2/1913, σ. 1 «Ο ηπειρωτικός αγών», αυτ., αρ. 224, 19/2/1913, σ. 4 Ποιοι είνε οι όροι των συμμάχων δια την συνομολόγησιν της ειρήνης», αυτ., αρ. 225, 20/2/1913, σ. 12 «Η γενική επίθεσις ήρχισε», αυτ., αρ. 226, 21/2/1913, σ. 12 «Ο εν Ηπείρω αγών», εφημ. Νεολόγος Πατρών, έτος ΙΘ, αρ. 6575, 12

13 Πάτραι 15/2/1913, σ. 2 «Ο τουρκικός στρατός Μπιζανίου», αυτ., αρ. 6576, 16/2/1913, σ. 2 «Νίκη ελληνικού στρατού εις την Ήπειρον», αυτ., αρ. 6576, 16/2/1913, σ. 4 «Δηλώσεις Βενιζέλου περί ειρήνης», αυτ., αρ. 6576, 16/2/1913, σ. 4 «Ο εν Ηπείρω αγών», αυτ., αρ. 6577, 17/2/1913, σ. 3 «Φανταστικαί νίκαι Τούρκων», αυτ., αρ. 6578, 18/2/1913, σ. 4 «Η Πύλη προβαίνει εις παραχωρήσεις», αυτ., αρ. 6581, 21/2/1913, σ. 2 «Ο αγών εις το Μπιζάνι», εφημ. Πατρίς, έτος 24, περίοδος Β, αρ. 6880, Αθήναι 15/2/1913, σ. 6 «Τι εγένετο προχθές εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 6881, 16/2/1913, σ. 5 «Σύγκρουσις παρά την Μόλισταν», αυτ., αρ. 6881, 16/2/1913, σ. 6 «Η κατάστασις εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6882, 17/2/1913, σ. 2 «Εις τα Ιωάννινα δεν υπάρχουν τρόφιμα», αυτ., αρ. 6883, 18/2/1913, σ. 6 «Ακροβολισμοί εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 6883, 18/2/1913, σ. 6 «Πώς ενθαρρύνει ο Εσσάτ πασσάς τους στρατιώτας του», αυτ., αρ. 6883, 18/2/1913, σ. 6 «Αι ήτται των Τούρκων: η εντύπωσις εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6884, 19/2/1913, σ. 6 «Νίκη! Νίκη!», αυτ., αρ. 6886, 21/2/1913, σ. 2 «Το διάβημα της ειρήνης», αυτ., αρ. 6886, 21/2/1913, σ. 6 «Διάλεξις δια τον ηπειρωτικόν αγώνα», αυτ., αρ. 6886, 21/2/1913, σ. 6 «Περιφανής νίκη του στρατού εις Ήπειρον», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,323, 16/2/1913, σ. 5 «Ο Εσσάτ πασσάς ετοιμάζεται δια υποχώρησιν», αυτ., αρ. 6,323, 16/2/1913, σ. 6 «Απελπιστικά μέτρα του Εσσάτ πασσά», αυτ., αρ. 6,324, 17/2/1913, σ. 5 «Κατάσχεσις εγγράφων του Εσσάτ», αυτ., αρ. 6,325, 18/2/1913, σ. 4 «Αι πύριναι σελίδες της εποποιΐας του Μπιζανίου», αυτ., αρ. 6,326, 19/2/1913, σ. 4 «Τι δεν δίδει η Τουρκία και τι ζητούν τα σύμμαχα κράτη δια την συνομολόγησιν της ειρήνης», αυτ., αρ. 6,328, 21/2/1913, σ. 6 «Αι πολεμικαί επιχειρήσεις εις την Ήπειρον», αυτ., αρ. 6,328, 21/2/1913, σ. 6 «Το Μπιζάνιον», εφημ. Σφαίρα, έτος ΛΔ, αρ , Εν Πειραιεί 15/2/1913, σ. 3 «Η Τανίν δια τον στρατόν μας», αυτ., αρ , 15/2/1913, σ. 3 «Τουρκικαί οβίδες δια τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 15/2/1913, σ. 3 «Ο επίδοξος Διάδοχος εις τας προφυλακάς», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 3 «Αποτυχούσαι τουρκικαί επιθέσεις», αυτ., αρ , 19/2/1913, σ. 3 «Ο πληθυσμός των πολιορκουμένων πόλεων», αυτ., αρ , 19/2/1913, σ. 3 «Αι παραχωρήσεις της Τουρκίας», αυτ., αρ , 21/2/1913, σ. 3 «Η θέσις των Ιωαννίνων», εφημ. Ταχυδρόμος Ομόνοια, έτος 33 ον, αρ. 39, Αλεξάνδρεια 15/28/2/1913, σ. 2 «Η εκστρατεία της Ηπείρου», αυτ., αρ. 40, 16/1/3/1913, σ. 1 «Της ημέρας», αυτ., αρ. 40, 16/1/3/1913, σ. 2 «Αι δηλώσεις περί ειρήνης», αυτ., αρ. 41, 18/3/3/1913, σ. 1 «Η δράσις του στρατού και του στόλου μας», αυτ., αρ. 41, 18/3/3/1913, σ. 1-2 «Εξ Αθηνών», αυτ., αρ. 41, 18/3/3/1913, σ. 2 «Προς το τέρμα του αγώνος», αυτ., αρ. 43, 20/5/3/1913, σ. 1 «Το Μπιζάνι έπεσε», αυτ., αρ. 44, 21/6/3/1913, σ. 3 «Ο αγών εν Ηπείρω και τα εξ αυτού συμπεράσματα», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 15/2/1913, σ. 1 «Εικόνες από το στρατόπεδον», αυτ., αρ , 15/2/1913, σ. 3 «Η χθεσινή ημέρα εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ , 15/2/1913, σ. 4 «Τουρκικαί οβίδες δια τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 15/2/1913, σ. 4 «Εικόνες του στρατοπέδου», αυτ., αρ , 15/2/1913, σ. 5 «Ο Μπεκήρ αγάς κατά του Μετσόβου», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 3 «Αι πολεμικαί επιχειρήσεις εις την Ήπειρον», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 4 «Αι χθεσιναί πολεμικαί επιχειρήσεις», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 4 «Ελληνοτουρκική μάχη εν Κονίτση, αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 4 «Βομβαρδισμός της Καστρίτσης, αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 4 «Τα έργα του Εσσάτ», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 4 Ο Διάδοχος εις τας προφυλακάς», αυτ., αρ , 17/2/1913, σ. 4 «Επίθεσις εναντίον των Τούρκων» αυτ., αρ , 18/2/1913, σ. 4 «Πώς έγινεν ο βομβαρδισμός των Αγίων Σαράντα», αυτ., αρ , 18/2/1913, σ. 4 «Ο Εσσάτ συναγωνιζόμενος την Κιοϊλού», αυτ., αρ , 18/2/1913, σ. 4 «Επί του πιεστηρίου», αυτ., αρ , 19/2/1913, σ. 4 «Αι τελευταίαι πολεμικαί επιχειρήσεις εν Μετσόβω», αυτ., αρ , 20/2/1913, σ. 3 «Αι τελευταίαι συμπλοκαί παρά την Κόνιτσαν», αυτ., αρ , 20/2/1913, σ. 3 «Αι πολεμικαί επιχειρήσεις εις την Ήπειρον», αυτ., αρ , 21/2/1913, σ. 4 «Η εν Ηπείρω γιγαντομαχία», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 475, 15/2/1913, σ. 1 «Απελευθέρωσις χωριών εν Ηπείρω», αυτ., αρ. 475, 15/2/1913, σ. 3 «Τα Ιωάννινα εν τω πίπτειν», αυτ., αρ. 477, 17/2/1913, σ. 3 «Ο πόλεμος εν Ηπείρω», αυτ., αρ. 480, 21/2/1913, σ «Το Μπιζάνι», εφημ. Αιγαίον, έτος Α, αρ. 25, Εν λιμένα Βαθέος Σάμου 20/2/1913, σ. 1 «Το Μπιζάνι», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 9 «Το Μπιζάνι», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 1 «Το άλλο Μπιζάνι», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6889, 24/2/1913, σ «Από το Μπιζάνι», εφημ. Αιγαίον, ό.π., αρ. 25, 20/2/1913, σ. 3 «Μια επίσκεψις του Ιωσήφ Γαριβάλδη εις τα γραφεία της Ατλαντίδος», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3358, 4/3/1913, σ. 4 13

14 «Δύο επιστολαί εξ Ηπείρου», αυτ., αρ. 3360, 6/3/1913, σ. 4 «Τραυματίζονται και δεν μπαίνουν στο Νοσοκομείο», αυτ., αρ. 3360, 6/3/1913, σ. 4 «Οι Έλληνες της Αμερικής εις τον πόλεμον», αυτ., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 4 «Από την ηπειρωτικήν γιγαντομαχίαν», αυτ., αρ. 3362, 8/3/1913, σ. 2 «Ηρώων ανέκδοτα από τον πόλεμο», αυτ., αρ. 3362, 8/3/1913, σ. 2 «Περί το Μπιζάνι», εφημ. Εστία, ό.π., αρ. 6837, 16/2/1913, σ. 2 «Η γιγαντομαχία της Ηπείρου», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 456 (11,056), 15/2/1913, σ «Οι θλιβεροί πολιορκημένοι», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 17/2/1913, σ «Άλευρα δια τα Ιωάννινα», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3360, 6/3/1913, σ. 3 «Ο επισιτισμός των Ιωαννίνων διεκόπη», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 16/2/1913, σ. 4 «Η κατάστασις εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 16/2/1913, σ. 4 «Η κατάστασις εις την Ήπειρον», αυτ., αρ , 17/2/1913, σ. 3 «Τι γίνεται εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 17/2/1913, σ. 4. Βλ. επίσης Δ. Σαλαμάγκας, Καθώς χάραζε η λευτεριά, ό.π., σ Ι. Νικολαΐδης, Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου, Ιωάννινα 1992, τ. Α, σ. 31 Δ. Λουλές, «Το ρωσικό προξενείο», ό.π., σ «Ο επίλογος του πολέμου», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (126) 3.751, 22/2/1913, σ. 1 «Τα Ιωάννινα έπεσαν με Τούρκους», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3360, 6/3/1913, σ. 1 «Στα Γιάννενα», εφημ. Εστία, ό.π., αρ. 6842, 21/2/1913, σ. 1 «Από χθές έως σήμερον», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 2 «Η ελληνική σημαία επί των Ιωαννίνων», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 1 «Η μεγάλη εποποιΐα», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 1 «Η σημασία της πτώσεως Μπιζανίου», αυτ., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 1 «Οι πρώτοι και οι μόνοι», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6887, 22/2/1913, σ. 2 «Δια της σπάθης», αυτ., αρ. 6888, 23/2/1913, σ «Ο επίλογος του πολέμου», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (126) 3.751, 22/2/1913, σ. 1 «Ορκισθήτε το εις την χθεσινήν», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 1 «Τα Ιωάννινα παρεδόθησαν με όλην την φρουράν των», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3360, 6/3/1913, σ. 1 «Η σημασία του ελληνικού τροπαίου», εφημ. Εστία, ό.π., 22/2/1913, σ.1 «Η πτώσις δυσχεραίνει την μεσολάβησιν», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Αι συνέπειαι της καταλήψεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Από χθες έως σήμερον», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 6 «23 Φεβρουαρίου 1913», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 1 «Επί του διαβήματος των δυνάμεων», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 1 «Πολύ λυπούμεθα», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 3 «Οι Αλβανοί δια τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 5 «Δια της ξιφολόγχης», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 485, 27/2/1913, σ «Ο πόλεμος», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (127) 3.752, 23/2/1913, σ. 2-3 «Ο πόλεμος», αυτ., αρ. φ. (128) 3.753, 24/2/1913, σ. 2-3 «Ο πόλεμος», αυτ., αρ. φ. (129) 130 (3.754) 3755, 26/2/1913, σ. 2 «Η πτώσις των Ιωαννίνων», εφημ. Αιγαίον, ό.π., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 1-2 «Η είσοδος του ελληνικού στρατού εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 2 «Η κυανόλευκος κυματίζει επί των Ιωαννίνων», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 1 «Η υπογραφή του οριστικού πρωτοκόλλου», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Ή τώρα θα παραδοθήτε ή δεν ευθύνομαι δια τα περαιτέρω», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Πώς εκινδύνευσαν ο Διάδοχος και ο κ. Βενιζέλος προ ημερών εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Ποιος ο υπογράψας την παράδοσιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 1 «Ο Διάδοχος εισήλθεν εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Λεπτομέρειαι των εισοδίων του στρατηλάτου εις τα πολυπόθητα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 1 «Ο Διάδοχος εκθέτων τα της εισόδου του εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 4 «Αι λεπτομέρειαι του ηπειρωτικού θριάμβου», αυτ., αρ , 25/2/1913, σ. 2 «Ο Εσσάτ πασσάς ομιλών εις την Ακρόπολιν», αυτ., αρ , 25/2/1913, σ. 4 «Μεταφορά Τούρκων αξιωματικών των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 1 «Άγνωστοι λεπτομέρειαι του ηπειρωτικού θριάμβου», αυτ., αρ , 28/2/1913, σ. 2 «Οι αιχμάλωτοι αξιωματικοί των Ιωαννίνων: πού αποδίδουν την ήτταν των», αυτ., αρ , 28/2/1913, σ. 4 «Η κατάληψις των Ιωαννίνων», εφημ. Αμάλθεια, ό.π., αρ , 28 (13)/2/1913, σ. 2 «Εν Ιωαννίνοις», αυτ., αρ , 28 (13)/2/1913, σ. 3 «Η κατάληψις του Μπιζανίου», αυτ., αρ , 28 (13)/2/1913, σ. 3 «Η κατάληψις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 1 (14)/3/1913, σ. 3 «Πώς εκυριεύθη η Μητρόπολις του ηπειρωτικού ελληνισμού», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3360, 6/3/1913, σ. 1 «Ο Διάδοχος εισέρχεται σήμερα εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 1 «Τι προηγήθη της αλώσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 2, 5 «Πώς εκυριεύθη η Μητρόπολις του 14

15 ηπειρωτικού ελληνισμού», αυτ., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 3 «Ο Διάδοχος απεθεώθη χθες εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 3362, 8/3/1913, σ. 1 «Ο πόλεμος από ημέρας εις ημέραν», αυτ., αρ. 3362, 8/3/1913, σ. 1 «Πώς επήραμε τα πενεμένα Γιάννενα», εφημ. Εστία, ό.π., αρ. 6842, 21/2/1913, σ. 3 «Τα επινίκια», αυτ., 22/2/1913, σ. 4 «Ο Διάδοχος εις τα Ιωάννινα», αυτ., 23/2/1913, σ. 4 «Εις ποιους παρεδόθη το Μπιζάνι», αυτ., 23/2/1913, σ. 4 «Η ωραιοτέρα περιγραφή του θριάμβου», αυτ., 25/2/1913, σ. 2 «Ο νικητής εις τα Ιωάννινα: η πρώτη περιγραφή», αυτ., 25/2/1913, σ. 3 «Λεπτομέρειαι της μεγάλης νίκης», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 462 (11,062), 21/2/1913, σ. 4 «Ο Διάδοχος εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 463 (11,063), 22/2/1913, σ. 2 «Ο στρατός μας εις την Ήπειρον», αυτ., αρ. 463 (11,063), 22/2/1913, σ. 4 «Πανικός», αυτ., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 1 «Η θριαμβευτική είσοδος του στρατηλάτου Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 3 «Η παράδοσις της τουρκικής φρουράς», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Προκήρυξις του Διαδόχου προς τους Ηπειρώτας», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Επίσκεψις του Εσσάτ προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Ο στρατηλάτης», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 1 «Ο κολοσσαίος θρίαμβος των ελληνικών όπλων», αυτ., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 4 Πώς περνούσε ο στρατός μας εις το Μπιζάνι», αυτ., αρ. 53, 23/2/1913, σ. 2 «Η αποθεωτική είσοδος του Διαδόχου εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 53, 23/2/1913, σ. 4 «Ο Διάδοχος περιγράφων την είσοδον του στρατού εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 54, 24/2/1913, σ. 4 «Τα επίσημα τηλεγραφήματα», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 2-3 «Υπογραφή του οριστικού πρωτοκόλλου παραδόσεως», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 9 «Ο Διάδοχος εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 9 «Αι λεπτομέρειαι της υποδοχής του Διαδόχου εις την ηπειρωτικήν πρωτεύουσαν», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 4 «Η έκθεσις του Διαδόχου δια την κατάληψιν της ηπειρωτικής πρωτευούσης», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 9 «Ο ελληνικός στρατός εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 230, 26/2/1913, σ. 4-5 «Λεπτομέρειαι του μεγάλου και εθνικού γεγονότος», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 3 «Πώς εγένετο η παράδοσις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 4 «Το πρωτόκολλον της παραδόσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 4 «Αποχώρησις σώματος τουρκικού στρατού», αυτ., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 4 «Η φρουρά των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 4 «Η πρώτη περιγραφή της νικηφόρου εφόδου», αυτ., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 1-2 «Η άλωσις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 2 «Ο μέγας κατακτητής Διάδοχος αποθεούμενος εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 4 «Η προτεραία της νίκης», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 1 «Η θριαμβευτική είσοδος του στρατηλάτου Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 3 «Επί του πιεστηρίου», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 4 «Πώς επετελέσθη το υπέροχον κατόρθωμα», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6887, 22/2/1913, σ. 5 «Όλαι αι λεπτομέρειαι της παραδόσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6887, 22/2/1913, σ. 6 «Ο Διάδοχος εισήλθεν εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 6 «Η πατρίς εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 6 «Η γενική επίθεσις κατά του Μπιζανίου», αυτ., αρ. 6889, 24/2/1913, σ. 5 «Πώς εισήλθεν ο Διάδοχος εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6889, 24/2/1913, σ. 5 «Η απελευθέρωσις της Ηπείρου», αυτ., αρ. 6890, 26/2/1913, σ. 2 Δόξα τω υψίστω Θεώ», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,329, 22/2/1913, σ. 4-6 «Η παράδοσις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6,329, 22/2/1913, σ. 6 «Το οριστικόν πρωτόκολλον της παραδόσεως», αυτ., αρ. 6,329, 22/2/1913, σ. 6 «Θριαμβευτική είσοδος του Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 6 «Πώς ο στρατός μας κατέλαβε τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 6 «Νεώτεραι λεπτομέρειαι της θριαμβευτικής εισόδου του Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 5-6 «Επίσημος έκθεσις της Α.Υ. του Διαδόχου προς τον βασιλέα και τον κ. πρωθυπουργόν δια την κατάληψιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 6 «Το πρό της μάχης σήμα του Διαδόχου», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 6 «Περιγραφή της νίκης και της θριαμβευτικής εισόδου της Α.Υ. του Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6,332, 26/2/1913, σ. 4-5 «Δύο προκηρύξεις του Διαδόχου εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6,332, 26/2/1913, σ. 7 «Ο Εσσάτ πασσάς περί της νίκης», αυτ., αρ. 6,332, 26/2/1913, σ. 7 «Το πρωτόκολλον της παραδόσεως των Ιωαννίνων», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Από την άλωσιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Η υποδοχή του Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Η θριαμβευτική είσοδος του Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Άφιξις αιχμαλώτων», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Ο Διάδοχος εις Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Αιχμάλωτοι τούρκοι αξιωματικοί Ιωαννίνων», 15

16 αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Ιστορικά γεγονότα», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 1 «Η διαταγή της επιθέσεως», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Ο Διάδοχος προς τους ηπειρώτας», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Ο Εσσάτ παρά τω Διαδόχω», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Οι Τούρκοι ευγνωμονούν», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Ο Εσσάτ περί του ελλην. στρατού», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Προσάρτησις των Νέων Χωρών», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Οι αιχμάλωτοι αξιωματικοί», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 4 «Μεγάλη νίκη του ελληνικού στρατού», εφημ. Ταχυδρόμος Ομόνοια, ό.π., αρ. 45, 22/7/3/1913, σ. 1 «Το μεγαλούργημα του στρατού της Ηπείρου», αυτ., αρ. 45, 22/7/3/1913, σ. 2 «Νεώτερα τηλεγραφήματα», αυτ., αρ. 45, 22/7/3/1913, σ. 2-3 «Νεώτερα τηλεγραφήματα», αυτ., αρ. 46, 23/8/3/1913, σ. 2 «Εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 46, 23/8/3/1913, σ. 3 «Ο στρατός μας εντός των Ιωαννίνων», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Το πρωτόκολλον της παραδόσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Πού να ευρίσκεται;», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Αποθέωσις του Διαδόχου εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Σύλληψις Τούρκων δραπετών», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 3 «Τηλεγράφημα του Διαδόχου δια την υποδοχήν», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 4 «Δίς νικητής», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Τα προ της εισόδου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Ο πρώτος εκκλησιασμός του Διαδόχου», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 4 «Αιχμάλωτοι αξιωματικοί εις τον Πειραιά», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 2 «Η είσοδος του Διαδόχου εις Ιωάννινα», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 3 Διαφωτιστικώτατη συνέντευξις με τον Εσσάτ πασσάν», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 3-4 «Η κατάληψις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 5 «Οι αιχμάλωτοι των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 28/2/1913, σ. 2 «Η νύξ της παραδόσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 28/2/1913, σ. 3 «Η επιχείρησις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 1/3/1913, σ. 4 «Λόγοι του Διαδόχου δια το Μπιζάνι», αυτ., αρ , 1/3/1913, σ. 4 «Το πρωτόκολλον της παραδόσεως των φρουρίων των Ιωαννίνων», εφημ. Μακεδονία, ό.π., 22/2/1913, σ. 3 «Ο προφυρογέννητος στρατηγός», αυτ., αρ. 482, 23/2/1913, σ. 1 «Πόσον ησθάνθη», αυτ., αρ. 482, 23/2/1913, σ. 1 «Ειδήσεις εξ Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 482, 23/2/1913, σ. 3 «Μια ναπολεόντειος ημερησία διαταγή του Διαδόχου», αυτ., αρ. 484, 26/2/1913, σ. 2 «Εσσάτ πασσάς και Βεχήπ βέης», αυτ., αρ. 486, 28/2/1913, σ. 3. Βλ. επίσης Δ. Σαλαμάγκας, ό.π., σ , , «Η χρυσή βάσις των ελληνικών τροπαίων», εφημ. Ερμής, Έτος 13 ον (περίοδος Γ ), αρ. 127, Εν Αθήναις 5/3/1913, σ «Αθήναι», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (127) 3.752, 23/2/1913, σ Δ. Σαλαμάγκας, ό.π., σ «Αθήναι Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (126) 3.751, 22/2/1913, σ. 2 «Το μέγα γεγονός: η χαρά του σαμιακού λαού», εφημ. Αιγαίον, ό.π., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 2 «Ο επίσημος εορτασμός: ο λόγος του Μητροπολίτου», αυτ., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 2 «Η διαδήλωσις», αυτ., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 2-3 «Εις τους άλλους Δήμους», αυτ., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 3 «Πάνδημος δοξολογία εις τον Πειραιά», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Κομφετί»,, αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 3. «Τα μετά την πτώσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 1,3 «Η Κρήτη πανηγυρίζουσα την πτώσιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 4 «Η αγγελία της παραδόσεως», εφημ. Εστία, ό.π., αρ. 6842, 21/2/1913, σ. 1-2 «Με λίγα λόγια», αυτ., αρ. 6842, 21/2/1913, σ. 3 «Ο στόλος εορτάζων την νίκην, αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Δοξολογία εις τα Χανιά», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Πώς εόρτασεν η Νέα Ελλάς», αυτ., 23/2/1913, σ. 4 «Αι χθεσιναί δοξολογίαι δια τα Ιωάννινα», αυτ., 25/2/1913, σ. 4 «Η δοξολογία επί τη αλώσει των Ιωαννίνων», εφημ. Εύριπος, ό.π., αρ , 27/2/1913, σ. 2 «Από χθές έως σήμερον», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 463 (11,063), 22/2/1913, σ. 2 «Τα επινίκεια: η Ελλάς γιορτάζει», αυτ., αρ. 463 (11,063), 22/2/1913, σ. 3 «Τα επινίκεια εις Αικατερίνην», αυτ., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 3 «Ο πανηγυρισμός των Αθηνών», αυτ., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 3 «Η Κέρκυρα πανηγυρίζουσα την πτώσιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Ο πανηγυρισμός της Νέας Ελλάδος», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Η χαρά», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 1 «Σημειώσεις», αυτ., αρ. 53, 23/2/1913, σ. 1 «Αι Αθήναι πανηγυρίζουν το μέγα γεγονός», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 1-2 «Η δοξολογία εις τον μητροπολιτικόν ναόν», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 4 «Ο πανηγυρισμός εν Πειραιεί», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 4-5 «Ανδριάς εις τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 5 «Από την 16

17 Μπιζαντίτιδα», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 6 «(Νέαν μουσικήν)», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 8 «Άνευ τίτλου», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 9 «Ο πανηγυρισμός εις τας επαρχίας», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 9 «Δοξολογία εις Θεσσαλονίκην», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 5 «Η πτώσις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 6 «Πειραϊκή επινίκειος δοξολογία», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 8 «Ο εορτασμός της νίκης εις τας πόλεις την νέας Ελλάδος», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 4 «Ο πανηγυρισμός εις την Ρόδον», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 9 «Αι επαρχίαι δια την νίκην των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 9 «Από τας επαρχίας», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 12 «Ο πανηγυρισμός της αλώσεως εν Πάτραις», αυτ., αρ. 230, 26/2/1913, σ. 12 «Η Σύρος ετοιμάζει ανδριάντα εις τον Νικητήν Διάδοχον», αυτ., αρ. 230, 26/2/1913, σ. 12 «Η πτώσις των Ιωαννίνων και αι πανελλήνιοι εορταί», εφημ. Νέα Κόρινθος, έτος Η, αρ. 379, Εν Κορίνθω 28/2/1913, σ. 1-2 «Ο χθεσινός συναγερμός», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6582, 22/2/1913, σ. 2-3 «Ενθουσιασμός εις τας επαρχίας», αυτ., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 3 «Προς τους εκπορθητάς», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 1 «Απηχήσεις και εκδηλώσεις επί τω μεγάλω εθνικώ γεγονότι», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 2 «Το Μπιζάνι εσίγησε, τα Ιωάννινα έπεσαν», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6887, 22/2/1913, σ. 4-5 «Η δοξολογία εις τον ναόν της Μητροπόλεως», αυτ., αρ. 6887, 22/2/1913, σ. 5-6 «Εορτασμός της νίκης», αυτ., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 5 «Ο εορτασμός δια την άλωσιν», αυτ., αρ. 6890, 26/2/1913, σ. 5-6 «Φρενίτις», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,329, 22/2/1913, σ. 1-2 «Εδώ κι εκεί», αυτ., αρ. 6,329, 22/2/1913, σ. 3 «Ο στρατός εις τα Ιωάννινα», αυτ., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 4-5 «Η χαρά των ηπειρωτών», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 2 Συγκινητικώτατος εορτασμός εν Κερκύρα», αυτ., αρ. 6,332, 26/2/1913, σ. 6 «Η σημερινή δοξολογία επί τη αλώσει των Ιωαννίνων», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 21/2/1913, σ. 4 «Ο πανηγυρισμός εν Λαμία», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Ο πανελλήνιος πανηγυρισμός της αλώσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Δια την κατάληψιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Διαδήλωσις εν Πρεβέζι», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 4 «Η πτώσις των Ιωαννίνων», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Η δοξολογία εις τον μητροπολιτικόν ναόν», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 3-4 «Η επινίκειος εορτή εν Ναυπλίω», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 2 «Η χθεσινή δοξολογία εις τον Πειραιά», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Μεγαλοπρεπής εορτασμός εν Χανίοις», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Ο εορτασμός των Ιωαννίνων εν Θεσσαλονίκη», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 5 «Η Ρόδος εορτάζει», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Ο εορτασμός των Ιωαννίνων εις την Λάρισσαν», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Η σημερινή εορτή εις τον Πειραιά», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Αι επινίκειοι εορταί εις τα Βοδενά», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Τα επινίκεια εν Ναυπλίω», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 4 «Αποθεωτικός εορτασμός των Ιωαννίνων εις την Κέρκυραν», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 5 «Ο εορτασμός εν Σύρω», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 5 «Η πρώτη ελληνική δοξολογία εις Ιωάννινα», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 3 «Η κατάληψις των Ιωαννίνων», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 481, 22/2/1913, σ. 2-3 «Η λαμπαδηφορία», αυτ., αρ. 481, 22/2/1913, σ. 3 «Ο πανηγυρισμός του ελληνικού θριάμβου», αυτ., αρ. 482, 23/2/1913, σ. 3 «Η μεγάλη νίκη», αυτ., αρ. 484, 26/2/1913, σ. 2 «Πώς αι Σέρραι αι ελληνικώταται εόρτασαν την μεγάλην νίκην», αυτ., αρ. 486, 28/2/1913, σ. 1-2 «Ο πανηγυρισμός της πτώσεως των Ιωαννίνων εν τη ελληνικωτάτη Ξάνθη», αυτ., αρ. 487, 1/3/1913, σ. 3. Βλ. επίσης Δ. Σαλαμάγκας, ό.π., σ , Ι. Νικολαΐδης, ό.π., σ «Ας δοξάσωμεν τον ύψιστον!», εφημ. Ατλαντίς, ό.π., αρ. 3361, 7/3/1913, σ. 4 «Ο πανηγυρισμός της μεγάλης μας νίκης ανά της παροικίας», αυτ., αρ. 3362, 8/3/1913, σ «Η κοινότης Τεργέστης», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ «Της ημέρας», εφημ. Ταχυδρόμος Ομόνοια, ό.π., αρ. 46, 23/8/3/1913, σ «Οι Έλληνες της Σόφιας δια τα Ιωάννινα», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ «Η ελληνική κοινότης του Λονδίνου εορτάζουσα», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ «Ο εορτασμός των Ιωαννίνων εις την Κύπρον», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ «Η Σάμος συγχαίρουσα τους νικητάς», εφημ. Αιγαίον, ό.π., αρ. 26, 27/2/1913, σ. 3 «Ό,τι είδα», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 2 «Τα Γιάννενα έπεσαν», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 2, 3 «Η Βουλή προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 1 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Πρωθυπουργόν», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Το 17

18 χαιρετηστήριον τηλεγράφημα του κ. Γκάλλι προς την ελλην. Βουλήν», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 1 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 1 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 28/2/1913, σ. 4 «Συγχαρητήρια του στρατηγού Γαριβάλδη», εφημ. Εστία, ό.π., 22/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια προς τον νικητήν», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια προς τον νικητήν», αυτ., 23/2/1913, σ. 3 «Ο Τσάρος περί των Ιωαννίνων και η βασιλομήτωρ», αυτ., 23/2/1913, σ. 4 «Συγχαρητήρια προς τον πρωθυπουργό», αυτ., 23/2/1913, σ. 4 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια του αρχιστράτηγου Διαδόχου», αυτ., αρ. 465 (11,065), 25/2/1913, σ. 3 «Τηλεγράφημα του Δήμου Αθηναίων», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια του Δήμου Αθηναίων», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια του βασιλέως», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια εμπορικού συλλόγου Αθηνών», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 5 «Ένωσις ηπειρωτικών σωματείων», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 5 «Η χθεσινή συνεδρίασις της Βουλής», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 4 «Τα συγχαρητήρια προς τον νικητήν αρχιστράτηγον», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα προς τον κ. Πρωθυπουργόν», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 5-6 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 8 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Κορομηλάν», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 9 «Συγχαρητήρια προς τον πρωθυπουργόν κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ. 230, 26/2/1913, σ. 5-6 «Συγχαρητήρια επισκόπου», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 4 «Συγχαρητήρια προς την Α.Υ. τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 5-6 «Ο Γκάλλι δια τον ελλην. θρίαμβον», αυτ., αρ. 6889, 24/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 6889, 24/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα προς την Α.Β.Υ. τον Διάδοχον», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Πρωθυπουργόν», αυτ., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 5 «Τα τηλεγραφήματα της Βουλής», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα προς την Α.Υ. τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια προς την Α.Υ. τον Διάδοχον», αυτ., αρ. 6,332, 26/2/1913, σ. 6 «Τα συγχαρητήρια προς τον νικητήν», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Το επιμελητήριον», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Συγχαρητήριον της Βουλής προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Ο βούλγαρος πρέσβυς συγχαίρων δια τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Η ισραηλιτική κοινότης Αθηνών», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα», εφημ. Ταχυδρόμος Ομόνοια, ό.π., αρ. 46, 23/8/3/1913, σ. 2 «Τα πρώτα επίσημα τηλεγραφήματα», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 2 «Το τηλεγράφημα της Βουλής προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα προς τον κ. Πρωθυπουργόν», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Συγχαίρει ο Γαριβάλδης», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια εκ Φλωρεντίας», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Έν τηλεγράφημα του κ. Κέλλενεκ», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήριον του Γκάλλι προς την ελληνικήν Βουλήν», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 4 «Οι εξόριστοι Ρόδου προς τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 5 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 4 «Χαιρετισμός του Δημάρχου Κεττίγνης», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 2 «Θερμά συγχαρητήρια φιλέλληνος», αυτ., αρ , 27/2/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια προς τον Βασιλέα και τον Διάδοχον», αυτ., αρ , 1/3/1913, σ. 2 «Συγχαρητήρια προς τον κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ , 1/3/1913, σ. 4 «Τα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα των αρχών», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 481, Θεσσαλονίκη 22/2/1913, σ. 3 «Επιτροπή των Ηπειρωτών παρά τη Α.Μ. τω βασιλεί», αυτ., αρ. 484, 26/2/1913, σ. 3 «Γενναιοδωρία Μυτιληναίων», αυτ., αρ. 484, 26/2/1913, σ «Η Βουλή: η χθεσινή ιστορική συνεδρίασις», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (126) 3.751, 22/2/1913, σ. 3 «Η χθεσινή ιστορική συνεδρίασις της Βουλής», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 1, 4 «Η σημερινή συνεδρίασις της Βουλής», εφημ. Εστία, ό.π., αρ. 6842, 18

19 21/2/1913, σ. 4 «Η φωνή της αντιπολιτεύσεως», εφημ. Εύριπος, ό.π., αρ , 27/2/1913, σ. 1-2 «Η Βουλή», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 1 «Η χθεσινή ιστορική Βουλή», αυτ., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 3 «Η χθεσινή συνεδρίασις της Βουλής», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 3-4 «Παράγραφοι», αυτ., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 8 «Η φωνή της αντιπολιτεύσεως», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 1 «Η χθεσινή ιστορική συνεδρίασις της Βουλής», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 1 «Η αγγελία της νίκης εις την Βουλήν», εφημ. Ταχυδρόμος Ομόνοια, ό.π., αρ. 45, 22/7/3/1913, σ. 3 «Η χθεσινή συνεδρίασις της Βουλής», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 2-3 «Ώρα 4 η πρωϊνή», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 482, 23/2/1913, σ «Αθήναι», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (126) 3.751, 22/2/1913, σ. 3 «Ο πόλεμος», αυτ., αρ. φ. (127) 3.752, 23/2/1913, σ. 2-3 «Ο εν Θεσσαλονίκη σερβικός στρατός πανηγυρίζων δια την πτώσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Ο βασιλεύς Νικόλαος και οι μαυροβούνιοι πληρεξούσιοι συγχαίροντες τον κ. Βενιζέλον», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 1 «Ο ηρωϊκός βασιλεύς Νικόλαος», εφημ. Εστία, ό.π., 22/2/1913, σ. 2 «Άλλα συγχαρητήρια από το Μαυροβούνιον», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Η εντύπωσις εις την Σερβίαν», αυτ., 25/2/1913, σ. 2 «Οι Σέρβοι εν Θεσσαλονίκη πανηγυρίζουν δια τον θρίαμβόν μας», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 4 «Οι Σέρβοι πανηγυρίζουν την πτώσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 9 «Συγχαρητήρια των συμμάχων δια την άλωσιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 5 «Η εντύπωσις της νίκης παρά τοις συμμάχοις», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ. 5 «Ο πανηγυρισμός της μεγάλης νίκης εν Μοναστηρίω», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 487, 1/3/1913, σ «Αθήναι», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (126) 3.751, 22/2/1913, σ. 3 «Αθήναι», αυτ., αρ. φ. (127) 3.752, 23/2/1913, σ. 3 «Το Βήμα της Ρώμης δια την νίκην μας», αυτ., αρ. φ. (129) 130 (3.754) 3755, 26/2/1913, σ. 1-2 «Ο ευρωπαϊκός τύπος δια την πτώσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Και τότε και τώρα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 1 «Ο ευρωπαϊκός τύπος: πώς κρίνει την πτώσιν των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Πώς κρίνει ο παγκόσμιος τύπος την άλωσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 463 (11,063), 22/2/1913, σ. 3 «Ο ευρωπαϊκός τύπος δια τον θρίαμβον των ελληνικών όπλων», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 53, 23/2/1913, σ. 3-4 «Τα τρόπαια και οι φίλοι ημών», αυτ., αρ. 54, 24/2/1913, σ. 1 «Από χθες έως σήμερον», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 6 «Εξωτερικά τηλεγραφήματα», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 7 «Από χθες έως σήμερον», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 6 «Εξωτερικά τηλεγραφήματα», αυτ., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 7 «Ο βαλκανοτουρκικός πόλεμος», αυτ., αρ. 230, 26/2/1913, σ. 7 «Δικαιώματα εκ θριάμβου», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 1 «Ο ελληνικός θρίαμβος: σχόλια ευρωπαϊκού τύπου», αυτ., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 4 «Η εντύπωσις εκ της αλώσεως», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6887, 22/2/1913, σ. 6 «Ίσοι προς ίσους», αυτ., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 1-2 «Η γενική εντύπωσις περί της αλώσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6889, 24/2/1913, σ. 4-5 «Ξέναι κρίσεις δια την άλωσιν», αυτ., αρ. 6890, 26/2/1913, σ. 2 «Η διπλωματία και το ζήτημα των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6890, 26/2/1913, σ. 6 «Ο ευρωπαϊκός τύπος περί της αλώσεως των Ιωαννίνων», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,329, 22/2/1913, σ. 5 «Η μεγάλη σημασία αλώσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 6 «Καταπληκτική η εντύπωσις εκ του θριάμβου των ελλην. όπλων», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 4 «Ο ευρωπαϊκός τύπος δια την ελληνικήν νίκην», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 3 «Η κατάληψις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 26/2/1913, σ. 1 «Η είσοδος του στρατού μας εις τα Ιωάννινα», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Όλα τα νεώτερα τηλεγραφήματα», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 5 «Οι ξένοι περί της μεγάλης νίκης μας», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 487, 1/3/1913, σ «Η σημασία του ελληνικού κατορθώματος: αγγλικαί κρίσεις», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 24/2/1913, σ. 1 «Η κοινότης Λονδίνου δια την νίκην», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Άλλο ενθουσιώδες άρθρον», εφημ. Εστία, ό.π., 22/2/1913, σ. 2 «Κρίσεις των Τάιμς», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Ο μέγιστος των συμμαχικών θριάμβων», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Το εγκώμιον του ελληνικού θριάμβου εις τον αγγλικόν τύπον», αυτ., 22/2/1913, σ. 4 «Περιγραφή άγγλου ανταποκριτού», αυτ., 23/2/1913, σ. 2 «Αι συνέπειαι της πτώσεως», αυτ., 23/2/1913, σ. 2 «Τι λέγουν οι Τάιμς», αυτ., 25/2/1913, σ. 2 «Κρίσεις του αγγλικού τύπου», αυτ., 25/2/1913, σ. 2 «Ο αγγλικός τύπος», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 4 «Ο Λονδίνειος τύπος εξαίρων την πτώσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 19

20 229, 24/2/1913, σ. 6 «Λεπτομέρειαι της εποποιΐας της Ηπείρου», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 2 «Πώς κρίνεται η πτώσις των Ιωαννίνων», εφημ. Πατρίς, ό.π., αρ. 6888, 23/2/1913, σ. 5 «Λεπτομέρειαι της αλώσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 6890, 26/2/1913, σ «Ο κ. Τράπμαν δια την άλωσιν», εφημ. Εστία, ό.π., 22/2/1913, σ. 2 «Ο ελληνικός θρίαμβος», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6583, 23/2/1913, σ. 4 «Έν εκ των πέντε», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 2 «Ο αγγλικός τύπος περί της πτώσεως των Ιωαννίνων», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Μετά των Ελλήνων εις την Ήπειρον», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 28/2/1913, σ. 3-4 «Η άλωσις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 1/3/1913, σ «Δανική εφημερίς περί της ελληνικής δυναστείας», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 26/2/1913, σ. 3 «Δανική εφημερίς περί της ελληνικής Δυναστείας», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 26/2/1913, σ «Τα Ιωάννινα επροδόθησαν υπό των υπερασπιστών των», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 27/2/1913, σ. 4 «Αι κρίσεις δια την άλωσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Όλα τα νεώτερα τηλεγραφήματα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 2 «Ο βιενναίος τύπος περί της νίκης», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ. 4 «Η Αυστρία και η πτώσις των Ιωαννίνων», αυτ., αρ , 24/2/1913, σ. 4 «Η εντύπωσις εις την Βιέννην», εφημ. Εστία, ό.π., 22/2/1913, σ. 2 «Κρίσεις των αυστριακών στρατιωτικών», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Ανησυχίαι εις το Αυστρ. Χρηματιστήριον και δια τα Ιωάννινα», αυτ., 22/2/1913, σ. 2 «Η Βιέννη και τα Ιωάννινα», αυτ., 23/2/1913, σ. 2 «Εξωτερικά τηλεγραφήματα», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 227, 22/2/1913, σ. 7 «Ο αυστριακός τύπος περί της μεγάλης νίκης των ελληνικών όπλων», αυτ., αρ. 228, 23/2/1913, σ. 12 «Και αυτοί οι αυστριακοί», εφημ. Σκρίπ, ό.π., αρ. 6,330, 23/2/1913, σ. 2 «Τα όνειρα του βιενναίου τύπου», αυτ., αρ. 6,331, 24/2/1913, σ. 5 «Η προσάρτησις των Νέων Χωρών», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 26/2/1913, σ «Η Ιταλία χαρίζει τα Ιωάννινα εις την Ελλάδα», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (129) 130 (3.754) 3755, 26/2/1913, σ. 3 «Η Ιταλία αναγνωρίζει την ελληνικήν κατοχήν των Ιωαννίνων», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 54, 24/2/1913, σ. 4 «Η Ιταλία και τα Ιωάννινα», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ. 4 «Η Ιταλία παραχωρεί τα Ιωάννινα», αυτ., αρ , 23/2/1913, σ «Ο πόλεμος», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (128) 3.753, 24/2/1913, σ. 2-3 «Τηλεγραφήματα του αθηναϊκού πρακτορείου», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 24/2/1913, σ. 4. «Αι κρίσεις του ευρωπαϊκού τύπου δια την νίκην», εφημ. Εστία, ό.π., 23/2/1913, σ. 3 «Το άρθρον της Τριμπούνας», αυτ., 25/2/1913, σ. 2 «Η Τριμπούνα περί της ελληνικής νίκης», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 3 «Η εντύπωσις έξω», εφημ. Καιροί, ό.π., αρ. 52, 22/2/1913, σ. 4 «Η Τριμπούνα δια την νέαν Ελλάδαν», αυτ., αρ. 53, 23/2/1913, σ. 4 «Ο ημιεπίσημος ιταλικός τύπος», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 3 «Ο ιταλικός τύπος», εφημ. Σφαίρα, ό.π.,, αρ , 23/2/1913, σ. 3 «Ο ευρωπαϊκός τύπος δια την άλωσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 26/2/1913, σ «Οι έλληνες δημοσιογράφοι προς το Σέκολο», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 28/2/1913, σ «Αθήναι», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (127) 3.752, 23/2/1913, σ. 3 «Ο γαλλικός τύπος δια τον θρίαμβόν μας», εφημ. Ακρόπολις,, ό.π., αρ , 28/2/1913, σ. 2 «Εγκώμιον του ελλην. στρατού», εφημ. Εστία, ό.π., 23/2/1913, σ. 4 «Νέον άρθρον του παρισινού Χρόνου», αυτ., 25/2/1913, σ. 2 «Ο γαλλικός τύπος δια την άλωσιν», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 3 «Ο γαλλικός τύπος», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 23/2/1913, σ «Ο παρισινός Χρόνος δια τον ελληνικόν θρίαμβον», εφημ. Νέα ημέρα Τεργέστης, ό.π., αρ. 229, 24/2/1913, σ. 4 «Σχόλια ευρωπαϊκού τύπου», εφημ. Νεολόγος Πατρών, ό.π., αρ. 6584, 24/2/1913, σ. 3 «Ο ευρωπαϊκός τύπος δια την άλωσιν των Ιωαννίνων», εφημ. Εμπρός, ό.π., αρ , 26/2/1913, σ. 4 «Οι ξένοι περί της μεγάλης νίκης», εφημ. Μακεδονία, ό.π., αρ. 485, 27/2/1913, σ. 1 «Ο Εντού περί της πτώσεως των Ιωαννίνων», αυτ., αρ. 487, 1/3/1913, σ «Ο πόλεμος», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (128) 3.753, 24/2/1913, σ. 2-3 «Η σημασία της καταλήψεως των Ιωαννίνων», εφημ. Εφημερίς, ό.π., αρ. 464 (11,064), 23/2/1913, σ. 3 «Ο γαλλικός τύπος περί των Ιωαννίνων», εφημ. Σφαίρα, ό.π., αρ , 22/2/1913, σ «Αθήναι», εφημ. Αθήναι, ό.π., αρ. φ. (127) 3.752, 23/2/1913, σ. 3 «Ο στρατηγός Εντού περί της ηπειρωτικής εκστρατείας», εφημ. Ακρόπολις, ό.π., αρ , 27/2/1913, σ. 1 «Η γραμμή των ελληνικών αξιώσεων», εφημ. Εστία, ό.π., 23/2/1913, σ