Μελέτη της οικονομίας της νήσου Μήλου

Transcript

1 Μελέτη της οικονομίας της νήσου Μήλου για το Έτος 2013 Των μαθητών της Β' Λυκείου του Σχολ. έτους στα πλαίσια του μαθήματος «Ερευνητική εργασία» 1

2 Αϊβαλιώτης Σπύρος - Βικελή Ειρήνη - Ζούλιας Θοδωρής Κλινάκη Μαρία - Λαθούρα Κυριακή - Λεβέντη Αρετή, Μαθιουδάκη Ευδοξία - Μαθιουδάκης Μιχάλης - Μαρκέτος Αντώνης Μωραΐτη Χρυσούλα - Τραπατσέλης Χρήστος - Τσερώνη Σταυρούλα Χαγιάτ Ειρήνη 2

3 Η πορεία της έρευνας: Η έρευνα ολοκληρώθηκε σε δύο τετράμηνα Α' τετράμηνο: Μελέτη της οικονομίας του νησιού για το έτος Σελ. Πρόλογος: Σταυρούλα Τσερώνη Η συμβολή του τουρισμού: Ευδοξία Μαθιουδάκη, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ Η εξορυκτική δραστηριότητα: Αρετή Λεβέντη, Αντώνης Μαρκέτος, Χρυσούλα Μωραΐτη, Χρήστος Τραπατσέλης Η μελέτη των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών: Σπύρος Αϊβαλιώτης, Θοδωρής Ζούλιας, Μιχάλης Μαθιουδάκης Οι δημόσιες επιχειρήσεις και ο πρωτογενής τομέας: Ειρήνη Βικελή, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα Τα τελικά συμπεράσματα: Σταυρούλα Τσερώνη Επιμέλεια κειμένων Α' τετραμήνου: Σταυρούλα Τσερώνη Β' τετράμηνο: Ιδέες και προτάσεις για την οικονομική ανάπτυξη της Μήλου 2.1 Μέθοδοι Τουριστικής ανάπτυξης: Ευδοξία Μαθιουδάκη, Μιχάλης Μαθιουδάκης, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ Αιολική ενέργεια: Χρήστος Τραπατσέλης Ηλιακή ενέργεια: Αρετή Λεβέντη Γεωθερμική ενέργεια: Αντώνης Μαρκέτος Βιομάζα: Χρυσούλα Μωραΐτη, Χρήστος Τραπατσέλης Προτάσεις για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα: Σπύρος Αϊβαλιώτης, Ειρήνη Βικελή, Θοδωρής Ζούλιας, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα Επιβλέπων καθηγητής: Νίκος Βίτσοβιτς 3

4 Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα Και είδα και θαύμασα Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ εικόνα και ομοίωσή μου: Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή και γαλήνιοι αμφορείς και λοξές δελφινιών ράχες η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος (Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί) 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σταυρούλα Τσερώνη Μήλος, ένα στολίδι των Κυκλάδων, περιτριγυρισμένο από το απόλυτο γαλάζιο του Αιγαίου Πελάγους. Ένα νησί με πλούσιο παρελθόν, έντονο παρόν και πολλά υποσχόμενο μέλλον. Η οργανωμένη κατοίκηση στο νησί αρχίζει από την 3 η κιόλας χιλιετία π. Χ. με τρανή απόδειξη την αρχαία πόλη της Φυλακωπής. Η ζωή στο νησί συνεχίζεται αδιάκοπα έως και σήμερα παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που προέκυψαν κατά τη διάρκεια όλων αυτών των αιώνων που πέρασαν, όπως την ολοκληρωτική καταστροφή της από τους Αθηναίους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και τη διαδοχική κατοχή της από Ενετούς και Τούρκους από το 13 ο έως και το 19 ο αι. μ. Χ. Από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα το νησί προόδευσε σταδιακά χάρη αρχικά στη μεταλλευτική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε και, τα τελευταία χρόνια, λόγω του τουρισμού. Σήμερα, η Μήλος συνεχίζει να βαδίζει ακλόνητα, προσπαθώντας να αντισταθεί στην οικονομική κρίση που πλήττει ολόκληρη την Ελλάδα. Φέτος, στο μάθημα της ερευνητικής εργασίας, καθοδηγούμενοι από τον υπεύθυνο καθηγητή και Διευθυντή του σχολείου μας κ. Ν. Βίτσοβιτς, αποφασίσαμε να μελετήσουμε σε βάθος την οικονομία της Μήλου. Είχαμε επίγνωση ότι το εγχείρημα αυτό είναι πολύ δύσκολο, αφενός γιατί οι γνώσεις μας πάνω στην οικονομική επιστήμη είναι ελάχιστες και αφετέρου διότι η οικονομική ανάπτυξη του νησιού δεν αφορά μόνο έναν κλάδο, αλλά είναι πολύπλευρη. Ωστόσο, δεν δειλιάσαμε μπροστά στα κωλύματα που υπήρξαν και δεν φοβηθήκαμε μπροστά στο ενδεχόμενο της αποτυχίας. Έτσι, αρχίσαμε να συλλέγουμε πληροφορίες σχετικά με τα οικονομικά δεδομένα του νησιού, ενώ συγχρόνως χωριστήκαμε σε τέσσερις ομάδες ανάλογα με τους τομείς της οικονομικής ανάπτυξης. Οι τομείς με τους οποίους ασχολήθηκε κάθε ομάδα ήταν οι εξής: Εξορυκτική δραστηριότητα, Τουρισμός, Επιχειρήσεις - Ιδιωτικός τομέας και Πρωτογενής τομέας - Δημόσιες υπηρεσίες. Κατά τη διάρκεια του πρώτου τετραμήνου, κάθε ομάδα διερεύνησε τον κάθε κλάδο ξεχωριστά, άντλησε τις απαραίτητες πληροφορίες, όχι μόνο από το διαδίκτυο, αλλά ήρθε σε επαφή με τα αρμόδια άτομα, τα οποία προθυμοποιήθηκαν να μας παρέχουν όσα στοιχεία μας ήταν αναγκαία, και τέλος συνήγαγε συμπεράσματα όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του κάθε τομέα (εργατικό δυναμικό, συνολικά έσοδα κ.λπ.). Στο δεύτερο τετράμηνο, έχοντας πλήρη αντίληψη πλέον της οικονομικής κατάστασης του νησιού, επιδιώξαμε να προτείνουμε λύσεις και μεθόδους για την περαιτέρω ανάπτυξη της Μήλου. Στόχος μας ήταν να προβάλλουμε νέες ιδέες ώστε να ξεφύγουμε από την πεπατημένη οδό, να τολμήσουμε να δοκιμάσουμε νέες προτάσεις και να συμβάλλουμε στην αναζωογόνηση της οικονομίας και κατά συνέπεια στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Μήλου. 5

6 1.1 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ (Ευδοξία Μαθιουδάκη, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ) Ο τουρισμός είναι ένας από τους πόλους της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού και διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην οικονομία του. Με σκοπό τη μελέτη του, ακολουθήσαμε μεθοδικά τη διαδικασία της δειγματοληψίας. Αναλυτικότερα, στα ενοικιαζόμενα δωμάτια, ήρθαμε σε τηλεφωνική επικοινωνία με τους ιδιοκτήτες εξήντα δωματίων, οι οποίοι απάντησαν σε ορισμένες ερωτήσεις. Την ίδια διαδικασία ακολουθήσαμε και για τα ξενοδοχεία του νησιού. Σχετικά με τον τομέα της εστίασης, συνομιλήσαμε με μερικούς ιδιοκτήτες εστιατόριων, οι οποίοι με τη σειρά τους μας ενημέρωσαν. Αρχικά, συναντήσαμε τον κύριο Γεώργιο Μάλλη, πρόεδρο του συλλόγου των ιδιοκτητών των ενοικιαζομένων δωματίων του νησιού. Ο κύριος Μάλλης μας ενημέρωσε ότι ο σύλλογος αριθμεί 280 νόμιμα μέλη. Ο ακριβής αριθμός των δωματίων των νόμιμων επιχειρήσεων είναι 1.543, ενώ εκείνος των κλινών είναι Επιπλέον, στην ερώτηση πόσες παράνομες επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δωματίων λειτουργούν κατά την προσωπική του εκτίμηση, μας αποκρίθηκε ότι αυτές που δεν έχουν πάρει άδεια ακόμα, από τον Ε.Ο.Τ. δεν είναι πάνω από 30. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, υπολογίσαμε πως σε κάθε επιχείρηση αναλογούν 5,5 δωμάτια, κατά το μέσο όρο, με 2 κρεβάτια το καθένα / 280 = 5,5 δωμάτια ανά επιχείρηση / = 2 κρεβάτια ανά δωμάτιο Αντίστοιχα, οι μη αδειοδοτημένες επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δωματίων πρέπει να διαθέτουν συνολικά 165 δωμάτια με 330 κρεβάτια. 30 X 5,5 = 165 μη αδειοδοτημένα δωμάτια 165 X 2 = 330 κρεβάτια συνολικά Έπειτα, ήρθαμε σε επαφή, με τους υπεύθυνους 60 επιχειρήσεων ενοικιαζομένων δωματίων, οι οποίοι από την πλευρά τους μας απάντησαν σε ορισμένες ερωτήσεις. Οφείλουμε, να επισημάνουμε πως, ναι μεν η επιλογή έγινε τυχαία, αλλά συγχρόνως φροντίσαμε το δείγμα να είναι αντιπροσωπευτικό διαλέγοντας τόσο μικρές όσο και μεγάλες επιχειρήσεις από όλες τις περιοχές της Μήλου. Με αυτόν τον τρόπο, λαμβάνοντας υπόψιν τον μέσο όρο, υπολογίσαμε πως σε κάθε επιχείρηση εργάζονται εποχιακώς (περίπου 6 μήνες το χρόνο) 2 άτομα, 560 στις αδειοδοτημένες και 60 στις μη αδειοδοτημένες. 2 Χ 280 = 560 εργαζόμενοι στα δωμάτια με άδεια 2 Χ 30 = 60 εργαζόμενοι στα δωμάτια χωρίς άδεια Επίσης, με την ίδια διαδικασία, συναγάγαμε ότι οι τουρίστες διέμε- 6

7 ναν περίπου 5,5 μέρες. Ωστόσο, απαραίτητο είναι να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη ερώτηση απάντησαν μόνο 49 ιδιοκτήτες. ΜΕ ΑΔΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΔΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΙΘΜΟΣ ΙΔΙΟΚΤΗΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΩΜΑΤΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΛΙΝΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Όσον αφορά τα ξενοδοχεία, συνομιλήσαμε με τον κύριο Μωραΐτη, πρόεδρο των ξενοδόχων, ο οποίος μας πληροφόρησε ότι συνολικά οι ξενοδοχειακές μονάδες είναι 30 και διαθέτουν περίπου κρεβάτια και 600 δωμάτια. Ακόμη, μας παρέπεμψε στο διαδικτυακό ιστότοπο www. miloshotels.gr. Εκεί, κατορθώσαμε να εντοπίσουμε τα τηλέφωνα των ιδιοκτητών των ξενοδοχείων. Αντίστοιχα, μας ενημέρωσαν ότι οι εργαζόμενοι, κατά μέσο όρο, είναι τέσσερις, ενώ οι πελάτες παρέμεναν για 5,5 μέρες. Συνεπώς, αναλογούν 20 δωμάτια και 40 κλίνες ανά επιχείρηση. Ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων είναι / 30 = 20 δωμάτια ανά επιχείρηση / 30 = 40 κρεβάτια ανά επιχείρηση 4 Χ 30 = 120 εργαζόμενοι συνολικά ΑΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΩΜΑΤΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΛΙΝΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

8 Στη συνέχεια, απευθυνθήκαμε στο λιμεναρχείο, ώστε να μας πληροφορήσει σχετικά με τις αφίξεις των τουριστών. Σύμφωνα με τα αρχεία του 2013, το Μάιο αφίχθησαν επισκέπτες, τον Ιούνιο , τον Ιούλιο , τον Αύγουστο και το Σεπτέμβρη Συνολικά, ο αριθμός των επισκεπτών κατά τη διάρκεια των πέντε αυτών μηνών ήταν Επιδιώκοντας να προσεγγίσουμε όσο το δυνατόν ακριβέστερα τον αριθμό των τουριστών που επισκέφθηκαν το νησί μας, υποθέσαμε ότι το 10% των επιβατών το αποτελούν μόνιμοι κάτοικοι του νησιού. Επομένως, οι τουρίστες που κατέφθασαν στο νησί με πλοίο ήταν ΜΗΝΑΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓ/ΤΟΣ ΣΕΠ/ΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΠΙΒΑ- ΤΩΝ ΜΕ ΠΛΟΙΑ ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡIΣΤΩΝ ΜΕ ΠΛΟΙΑ Όσον αφορά τις αεροπορικές μετακινήσεις, μη έχοντας κάποια έγκυρη πηγή ώστε να μας παρέχει σαφή δεδομένα, υποχρεωθήκαμε να οδηγηθούμε σε μια - ενδεχομένως - αυθαίρετη υπόθεση. Εικάζοντας ότι οι μέρες της τουριστικής περιόδου είναι 150, καθώς επίσης και ότι καθημερινά εκτελούνται 2 πτήσεις με 35 άτομα η κάθε μια, συμπεράναμε ότι οι επισκέπτες ήταν κοντά στους Παρά ταύτα, για να διαχωρίσουμε τους τουρίστες από τους ντόπιους, αφαιρέσαμε το 10% αυτών. Συνεπώς, ο αριθμός των τουριστών που μετακινήθηκαν με αεροπλάνο πλησιάζει το Αθροίζοντας τον αριθμό των τουριστών τόσο από το πλοίο όσο και από το αεροπλάνο, καταλήξαμε πως ισούται με

9 Με στόχο την εκτίμηση του χρηματικού ποσού, που οι τουρίστες διαθέτουν για τη διαμονή τους στα τουριστικά καταλύματα, θεωρούμε πως προσήλθαν στη Μήλο σε ζευγάρια και συγκεκριμένα, πως κατέφθασαν ζευγάρια. Ακολούθως, το πολλαπλασιάσαμε με το μέσο όρο των διανυκτερεύσεων, δηλαδή με το 5,5, και ύστερα με τη μέση τιμή των ενοικιαζόμενων δωματίων και των ξενοδοχείων, δηλαδή περίπου 50 ευρώ (αναλυτικά: Μάιος 30 ευρώ, Ιούνιος 40 ευρώ, Ιούλιος 50 ευρώ, Αύγουστος 60 ευρώ, Σεπτέμβριος 30 ευρώ) ανά ημέρα. Το ποσό που δαπάνησαν αγγίζει τα ευρώ. ( / 2) Χ 5,5 Χ 50 = ,5 ευρώ Στον τομέα της εστίασης, χρησιμοποιήσαμε ξανά τη μέθοδο της δειγματοληψίας ώστε να διαπιστώσουμε πόσα χρήματα ξοδεύουν οι τουρίστες, κατά προσέγγιση, για την καθημερινή διατροφή τους. Έτσι, αποδείχθηκε ότι κατά το μέσο όρο οι τουρίστες ξόδευαν στις τοπικές επιχειρήσεις εστίασης 12 ευρώ το άτομο. Επιπλέον, συνυπολογίζοντας ότι τα χρήματα που ξοδεύουν - κατά μέγιστη τιμή - είναι 40 ευρώ ανά άτομο (φαγητό 12 ευρώ, μπαρ 7 ευρώ, παγωτό 2 ευρώ, τοπικά προϊόντα 3 ευρώ, σουβενίρ 2 ευρώ, παραλία 8 ευρώ, μετακίνηση 4 ευρώ, μουσεία 2 ευρώ) φθάσαμε στο ποσό των ευρώ συνολικά. Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία, το πολλαπλασιάσαμε με το 5,5, που είναι οι διανυκτερεύσεις, και καταλήξαμε στο πόσο των ευρώ Χ 40 Χ 5,5 = ευρώ Εν κατακλείδι, από αυτούς τους κλάδους, της διανυκτέρευσης, της εστίασης και των λοιπών εξόδων, η Μήλος έχει οικονομικά έσοδα της τάξης των ευρώ. Η οικονομική ισχύς αυτών λοιπόν, κάθε άλλο παρά αμελητέα μπορεί να θεωρηθεί. 9

10 1.2 Η ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ (Αρετή Λεβέντη, Αντώνης Μαρκέτος, Χρυσούλα Μωραΐτη, Χρήστος Τραπατσέλης) Εξαιτίας της ηφαιστειογενούς φύσης της Μήλου, τα πετρώματα που εξορύσσονται είναι μοναδικά τόσο στην ομορφιά όσο και στην αξία. Ο τομέας της εξόρυξης είναι πολύ σημαντικός για το νησί, γιατί εκεί βασίζεται πλήθος εργαζομένων και περιφερειακών συνεργατών. Έχοντας αναλάβει να προσδιορίσουμε το επίπεδο της οικονομίας του νησιού, επικεντρωθήκαμε στον τομέα της εξόρυξης και κυρίως στις οικονομικές απολαβές που προσδίδει στους εργαζόμενους των αντίστοιχων εξορυκτικών εταιρειών και επιχειρήσεων. Αφού κάναμε τις σχετικές έρευνες μάθαμε ότι στο νησί υπάρχουν 5 εξορυκτικές εταιρίες από τις οποίες, κατορθώσαμε να επικοινωνήσουμε με τέσσερεις και να αντλήσουμε πληροφορίες για την έρευνά μας. Οι εταιρίες είναι η S&B, ΛΑΒΑ, ΙΝΤΕRΒΕΤΟΝ, ΜΗΛΟΠΑΝ και ΕΡΓΟΝΙΑ. Δυστυχώς, με την ΜΗΛΟΠΑΝ δεν κατορθώσαμε να επικοινωνήσουμε και να συλλέξουμε τις πληροφορίες που θέλαμε. Ωστόσο, επικοινωνήσαμε με τους αρμόδιους των υπολοίπων εταιριών και ολοκληρώσαμε το πλαίσιο της έρευνας. Οι ερωτήσεις που κάναμε στην καθεμία από τις παραπάνω εταιρίες ήταν συγκεκριμένες και τέτοιες ώστε να καταφέρουμε να σχηματίσουμε το οικονομικό της προφίλ σε σχέση με την Μήλο και έτσι να μπορέσουμε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας σχετικά με την συμβολή της εξόρυξης στην οικονομία του νησιού. Οι ερωτήσεις που κάναμε σε κάθε εταιρεία αφορούσαν τον αριθμό των εργαζομένων και περιφερειακών της συνεργατών καθώς και το ποσό της ετήσιας μισθοδοσίας της. Ακόμη ρωτήσαμε σχετικά με το ποσό των χρημάτων που δίνουν οι εταιρείες αυτές στους εργολάβους ή τους χειριστές φορτηγών, τα χρήματα που ξοδεύουν για το κοινωνικό καλό της Μήλου και την φιλοξενία πελατών. Οι παραπάνω ερωτήσεις απαντήθηκαν ανάλογα με την δυνατότητα κάθε εταιρείας να δώσει αυτά τα στοιχεία. 10

11 Αρχικά, όσον αφορά την μεταλλευτική εταιρία S&B: Αφού επισκεφτήκαμε τις εγκαταστάσεις και ενημερωθήκαμε σχετικά με τους τομείς δράσεις της εταιρίας, ο Διευθυντής Λειτουργιών Μήλου κ. Τζίτζος και ο προϊστάμενος διοικητικής υποστήριξης κ. Καντσός απάντησαν σε ερωτήσεις και μας έδωσαν τις εξής πληροφορίες: Η εταιρία έχει συνολικά 225 εργαζόμενους από τους οποίους οι 205 είναι κάτοικοι της Μήλου. Η ετήσια μισθοδοσία των εργαζομένων είναι ευρώ. Ακόμα ευρώ δίνονται για τον κύκλο εργασιών φορτηγών Δ.Χ.. Χρήματα που δίνονται ως συνεισφορά στην τοπική κοινωνία είναι ευρώ (τα οποία προωθούνται σε χορηγίες, επιδοτήσεις κ.λπ.). Ξοδεύονται ευρώ για άλλες δαπάνες. Επιπλέον έξοδα για λοιπές εργολαβίες, αγορά προϊόντων και υπηρεσίες στην τοπική αγορά φτάνουν το ποσό των ευρώ. Τέλος η εταιρία S&B μας πληροφόρησε ότι η συνεισφορά της στο Δήμο με το 2% είναι ευρώ καθώς και τα έξοδα της για μισθώματα υπολογίζονται στα ευρώ. Σύνολο ευρώ. Παράλληλα, ήλθαμε σε επαφή με τον κ. Τσίπρα (γενικό διευθυντή της εξορυκτικής εταιρείας ΛΑΒΑ στην Μήλο) και μας έδωσε τις παρακάτω πληροφορίες: Η εταιρία απασχολεί 8 εργαζόμενους των οποίων η μισθοδοσία προσεγγίζει το ποσό των ευρώ καθώς και 7 περιφερειακούς συνεργάτες που η ετήσια μισθοδοσία τους είναι αντίστοιχα ευρώ. Τέλος, μας έχει δοθεί ένα ποσό μεγέθους ευρώ μέσα στο οποίο συμπεριλαμβάνονται τα χρήματα που ξοδεύονται σε μισθώματα, χορηγίες και πληρωμές εργολάβων ή χειριστών φορτηγών. (Οι χειριστές φορτηγών δεν ανήκουν στην κατηγορία των εργολάβων αλλά σε αυτή των προμηθευτών της εταιρίας). Σύνολο ευρώ. 11

12 Στη συνέχεια, επικοινωνήσαμε με τον κ. Κελαδινό που μας ενημέρωσε για την θυγατρική του TITANA, την ΙΝΤΕRBΕΤΟΝ. Οι πληροφορίες που μας δόθηκαν είναι οι εξής: Oι άμεσοι εργαζόμενοι της εταιρίας είναι 6 με ετήσια μισθοδοσία ευρώ και οι έμμεσοι 2 με μισθοδοσία που αντιστοιχεί στο ποσό των ευρώ. Ακόμη, η ΙΝΤΕRBΕΤΟΝ ξοδεύει στα μισθώματα ευρώ ενώ τα λοιπά της έξοδα φτάνουν το ποσό των ευρώ. Σύνολο ευρώ. Ακολούθως, για την ΕΡΓΟΝΙΑ επικοινωνήσαμε με τον κ. Μαρκέτο και μας έδωσε τις αντίστοιχες πληροφορίες. Οι εργαζόμενοι είναι 62. Περαιτέρω, μας πληροφόρησαν πως η ετήσια μισθοδοσία των εργαζομένων φτάνει στα ευρώ. Με βάση τις παραπάνω πληροφορίες, συμπεραίνουμε ότι τα χρήματα που προσφέρονται στην Μήλο από τις παραπάνω εξορυκτικές εταιρίες είναι: από την S&B ευρώ, από την ΕΡΓΟΝΙΑ ευρώ, από τη ΛΑΒΑ ευρώ και τέλος από την INTERBETON ευρώ. Εν κατακλείδι, οι εργαζόμενοι των αναφερόμενων εταιριών είναι μαζί με τους περιφερειακούς συνεργάτες 390 καθώς και το συνολικό χρηματικό ποσό που προφέρεται στο νησί μας αγγίζει τα ευρώ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη μισθοδοσία των εταιρειών δεν λάβαμε υπόψιν το ποσό που δίνεται στους εργαζόμενους και το δίνουν στο ΙΚΑ, όπως δεν μπορούμε να υπολογίσουμε και ποιων εργολαβιών και επενδύσεων τα χρήματα μένουν στη Μήλο και ποια καταλήγουν στην Αθήνα ή αλλού. Ανακεφαλαιώνοντας, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η εξόρυξη είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας του νησιού και συμβάλλει κατά μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξή του. 12

13 Οικονομικά στοιχεία εταιρειών εξόρυξης της Μήλου Λοιπά Λοιπές εργολαβίες & αγορές Έξοδα προς Δήμο 2% Μισθώματα Συνεισφορά στην τοπική κοινωνία Φορτηγά Δημόσιας Χρήσης Ετήσια Μισθοδοσία Περιφ/κοί Συνεργάτες Αριθμός Εργαζομένων Εταιρεία S&B 205* ΟΟΟ LAVA INTERBETON _ _ _ ΕΡΓΟΝΙΑ 62 _ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΑ Εργαζόμενοι: 390 Εισερχόμενα, από την εξόρυξη στη Μήλο, κεφάλαια: ευρώ Υπόμνημα *Οι 205 εργαζόμενοι ζουν στη Μήλο. Υπάρχουν άλλοι 20 που ζουν στην Κίμωλο. 13

14 1.3 Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ (Σπύρος Αϊβαλιώτης, Θοδωρής Ζούλιας, Μιχάλης Μαθιουδάκης) Αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας του νησιού αποτελούν οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών που λειτουργούν στο νησί. Βασική επιδίωξη μας, λοιπόν, ήταν η μελέτη των επιχειρήσεων αυτών, ο διαχωρισμός τους σε κατηγορίες και ο υπολογισμός των ατόμων που εργάζονται σε αυτές. Αρχικά, απευθυνθήκαμε στο επιμελητήριο Κυκλάδων με έδρα την Μήλο. Ρωτήσαμε για τον αριθμό των επιχειρήσεων της Μήλου και πληροφορηθήκαμε ότι όλες οι επιχειρήσεις υπάρχουν στην ιστοσελίδα Έτσι, μπήκαμε στην παραπάνω ιστοσελίδα και χωρίσαμε τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα βρήκαμε ότι υπάρχουν 198 επιχειρήσεις οι οποίες έχουν κατανεμηθεί σε κατηγορίες και εμφανίζονται στον πίνακα της επόμενης σελίδας. Έπειτα, κάναμε μια έρευνα και, γνωρίζοντας τους εργαζόμενους σχεδόν όλων των επιχειρήσεων, βρήκαμε ότι υπάρχουν σε κάθε επιχείρηση κατά μέσο όρο 5 εργαζόμενοι. Πολλαπλασιάζοντας, λοιπόν, τον αριθμό των επιχειρήσεων με αυτόν των εργαζομένων βρήκαμε ότι υπάρχουν περίπου 990 εργαζόμενοι σε όλες τις επιχειρήσεις του νησιού. 14

15 Είδος επιχείρησης Αριθμός επιχειρήσεων Σνακ - μπαρ 5 Ντισκοτέκ - μπαρ 2 Εστιατόρια - ψησταριές - κέντρα διασκέδασης ταβέρνες οβελιστήρια 30 Πιτσαρίες 2 Καφενεία - καφέ μπαρ καφετέριες 18 Επιχειρήσεις μεταφοράς 22 Επιχειρήσεις για τρόφιμα - ποτά 7 Επιχειρήσεις ειδών οικιακής χρήσης γενικό εμπόριο 14 Έμποροι οικοδομικών υλικών 4 Έμποροι εξοπλισμών γραφείων - εμπορικοί αντιπρόσωποι 7 Έμποροι αυτοκινήτων - μοτοποδηλάτων μηχανημάτων και ανταλλακτικών 6 Έμποροι τροφίμων - ποτών 6 Έμποροι ειδών αμφίεσης και στολισμού 32 Βιοτεχνίες - μεταποίηση τροφίμων και ποτών 7 Βιοτεχνίες - μεταποίηση εκτυπωτικών τεχνών ξυλείας - χαρτί 5 Βιοτεχνίες μεταλλουργίας, 1 Βιοτεχνίες ειδών αμφίεσης και στολισμού - ύφασμα - δέρμα 6 Βιοτεχνίες μηχανημάτων/εργαλείων - πλαστικών ειδών ηλεκτρικών/υδραυλικών εφαρμογών 9 Βιοτεχνίες προϊόντων υαλουργίας και κεραμικής 2 Λοιπές δραστηριότητες (βιοτεχνίες) 2 Γραφεία τουρισμού. 7 Ναυτικά πρακτορεία 4 15

16 1.4 ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ (Ειρήνη Βικελή, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα) Οι κάτοικοι της Μήλου παράλληλα με την αλιεία, τον τουρισμό και την εξορυκτική δραστηριότητα, απασχολούνται και με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι περισσότεροι είναι μέλη του Αγροτικού και Κτηνοτροφικού Συνεταιρισμού και ασχολούνται με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες είτε επαγγελματικά, είτε ερασιτεχνικά. Πολλοί μάλιστα εμπορεύονται τα προϊόντα τους, ενώ άλλοι τα καταναλώνουν οι ίδιοι. Στα πλαίσια της εργασίας μας τηλεφωνήσαμε, ρωτήσαμε, ψάξαμε και κυρίως μάθαμε. Αρχικά, τηλεφωνώντας στον πρόεδρο του συνεταιρισμού, κ. Μάλλη, αντλήσαμε κάποιες σημαντικές πληροφορίες, τις οποίες διασταυρώσαμε με εκείνες που πήραμε από το αρχείο του συνεταιρισμού, την στατιστική υπηρεσία και το κτηματολόγιο. Η σημαντικότερη των πληροφοριών που μας έδωσε ο πρόεδρος είναι ότι πάνω στο νησί καλλιεργούνται τα εξής είδη: Κηπευτικά (λαχανικά), κτηνοτροφικά (για τις τροφικές ανάγκες των ζώων), οπωροφόρα δέντρα (πορτοκαλιές, λεμονιές, κ.λπ.), αμπέλια και ελιές. Δεδομένων αυτών των πληροφοριών, πήγαμε στο κτηματολόγιο προκειμένου εν τέλει να μάθουμε ότι η συνολική έκταση του νησιού είναι στρέμματα. Έπειτα, επικοινωνήσαμε με την στατιστική υπηρεσία, μέσω της οποίας βρήκαμε ότι πάνω στο νησί μας καλλιεργούνται στρέμματα (έγινε πρόσθεση των συνολικών εκτάσεων που καταλαμβάνει το κάθε είδος του κάθε δημοτικού διαμερίσματος του νησιού*), με βάση τα δεδομένα του Συνοψίζοντας, αν από την συνολική έκταση αφαιρέσουμε την καλλιεργημένη, μας μένουν στρέμματα ακαλλιέργητης γης, από τα οποία δεν είναι όλοι ορεινοί όγκοι ή ορυχεία. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι υπάρχει ακόμη, η προοπτική ανάπτυξης των καλλιεργειών στο νησί. *Εδώ βέβαια δεν μπορούμε να υπολογίσουμε αν υπάρχουν διπλοκαλλιέργειες, δηλαδή το ενδεχόμενο να καλλιεργείται το ίδιο χωράφι χειμώνα - καλοκαίρι. Στον πίνακα της επόμενης σελίδας παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικότερα των στοιχείων που στάλθηκαν από την Στατιστική Υπηρεσία: 16

17 ΕΚΤΑΣΗ ΑΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Τ. Δ. Μήλου Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 53 Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 888 Τ. Δ. Αδάμαντος Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 95 Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 63 Τ. Δ. Πέραν Τριοβασάλου Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 48 Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 427 Τ. Δ. Τριοβασάλου Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 266 Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 568 Τ. Δ. Τρυπητής Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 170 Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 684 Γενικό σύνολο όλων των καλλιεργημένων εκτάσεων του νησιού

18 Εν συνεχεία, εξετάσαμε τον αριθμό των επαγγελματιών γεωργών και κτηνοτρόφων του νησιού. Ο αριθμός των αγροτών-μελών του Αγροτικού Συνεταιρισμού φτάνει τους 27. Από τον αγροτικό τομέα, μάθαμε ότι από αυτούς, οι 5 εξάγουν προϊόντα, κυρίως σε γειτονικά νησιά, όπως η Κίμωλος, ή Σίφνος, κ.α., καθώς και στον Πειραιά, με έσοδα περίπου ευρώ. Όσον αφορά την κτηνοτροφική δραστηριότητα στο νησί, λαμβάνοντας υπόψιν ότι ο συνολικός αριθμός των αιγοπροβάτων υπολογίζεται στα κεφάλια, από την τελευταία απογραφή 78 κτηνοτρόφων το 2012, οι 5 από αυτούς κατέχουν και εκτρέφουν πάνω από 300 κεφάλια, οι 17, από , ενώ οι υπόλοιποι 56 κτηνοτρόφοι, έχουν μέχρι 100 κεφάλια. Ο αριθμός, επομένως, των επαγγελματιών κτηνοτρόφων του νησιού είναι 22. Επιπλέον, στο νησί πραγματοποιείται και παραγωγή μελιού, στην οποία εμφανίζονται 22 δραστηριοποιημένοι μελισσοκόμοι, με συνολικό αριθμό κυψέλων Οι δημόσιες υπηρεσίες αποτελούν παράγοντα που συντελεί στην οικονομία ενός τόπου, αφού από αυτές ζει ένας μεγάλος αριθμός πολιτών, είτε επειδή εργάζονται εκεί, είτε βέβαια, επειδή από αυτές εξυπηρετούνται. Τόσο λοιπόν στην Μήλο όσο και σε άλλες περιοχές, ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων εργάζονται ως υπάλληλοι σε δημοτικές και δημόσιες υπηρεσίες. Εμείς, επικοινωνώντας με αυτές, βρήκαμε πόσοι είναι εκείνοι που εργάζονται εκεί, είτε μόνιμα, είτε ως αναπληρωτές ή με απόσπαση, κ.ο.κ. 18

19 Στον χώρο της εκπαίδευσης, ο συνολικός αριθμός δασκάλων, καθηγητών και νηπιαγωγών είναι 88. Συγκεκριμένα: για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Δημοτικό Μήλου, Αδάμαντα, Πολλωνίων) εργάζονται συνολικά 22 μόνιμοι δάσκαλοι και 6 αναπληρωτές. Για την δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο, ΓΕ.Λ., ΕΠΑ.Λ.) εργάζονται συνολικά 46 μόνιμοι καθηγητές. Στα νηπιαγωγεία του νησιού (Τριοβασάλου, Αδάμαντα, Πλάκας, Τρυπητής, Πολλωνίων), 9 μόνιμοι νηπιαγωγοί. Τέλος, στον παιδικό σταθμό του νησιού, εργάζονται 5 άτομα. ΠΡΩΤ/ΜΙΑ ΔΕΥΤ/ΜΙΑ Π. ΣΤΘΜΟΙ ΝΗΠΙΑΓΩΓΙΑ ΜΟΝΙΜΟΙ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΕΣ Στο χώρο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και των Μουσείων εργάζονται συνολικά 10 άτομα. Πιο ειδικά: στα τρία Μουσεία του νησιού μας (Αρχαιολογικό, Μεταλλευτικό, Λαογραφικό) υπάρχουν 8 εργαζόμενοι. Στους ιστορικούς χώρους των Κατακομβών και της Φυλακωπής, 2 εργαζόμενοι αντίστοιχα. ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΦΥΛΑΚΩΠΗ ΜΟΝΙΜΟΙ

20 Οι ακόλουθες υπηρεσίες σχετίζονται με την καθημερινή εξυπηρέτηση των πολιτών της Μήλου, στις οποίες εργάζονται και οι περισσότεροι υπάλληλοι του δημοσίου. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι: Το Κέντρο Υγείας Μήλου, με 30 υπαλλήλους και γιατρούς, και το Λιμεναρχείο με 20 υπαλλήλους. Από εκεί και έπειτα, είναι η Περιφερειακή ενότητα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου με 13 υπαλλήλους, η αστυνομία με 8 υπαλλήλους, τα ΕΛ.ΤΑ. με 5 υπαλλήλους, το τελωνείο και το Ι.Κ.Α. με 4, η πολεοδομία και το δασονομείο με 3 υπαλλήλους, το ειρηνοδικείο και η Αεροπορία από 1, ο Ο.Τ.Ε. με 3 και η Δ.Ε.Η. με περίπου 40 υπαλλήλους. Τέλος, οι τράπεζες με συνολικό αριθμό υπαλλήλων 25. Αρ. Υπαλλήλων Αεροπορία 1 Ειρηνοδικείο 1 Ο.Τ.Ε. 3 Δασονομείο 3 Πολεοδομία 3 Τελωνείο 4 Ι.Κ.Α. 4 ΕΛ.ΤΑ. 5 Καθαρίστριες 6 Αστυνομία 8 Περιφ. Ενότητα 13 Λιμεναρχείο 20 Κ.Υ.Μ. 30 Δ.Ε.Η. 40 Τράπεζες 25 Σύνολο

21 Αθροίζοντας του δημόσιους υπαλλήλους, βλέπουμε ότι ο αριθμός τους ανέρχεται στους 264, εκ των οποίων, τα 3/4 περίπου είναι μόνιμοι. Για να βρούμε το σύνολο των ετησίων απολαβών τους, πολλαπλασιάσαμε το πλήθος τους, με τον μέσο όρο του μηνιαίου μισθού τους ως εργαζόμενοι του δημοσίου (1.000 ευρώ περίπου) επί τους 12 μήνες του χρόνου: (264x1.000x12) = ευρώ. Επιπλέον, επισκεφτήκαμε το δήμο και ζητήσαμε τη λίστα με τα έξοδα του Βρήκαμε ότι τα έξοδα του δήμου ήταν ευρώ περίπου από τα οποία τα έμειναν στη Μήλο για προμήθεια υλικού και μισθοδοσία υπαλλήλων. Επίσης, πληροφορηθήκαμε ότι στον δήμο εργάζονται 56 υπάλληλοι. Τελειώνοντας, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε, τον αριθμό των πολιτών που συνταξιοδοτούνται από τις τράπεζες. Η Εθνική χρηματοδοτεί περίπου 400 άτομα, τα ΕΛ.ΤΑ. 52 άτομα, η Πειραιώς περίπου 200 άτομα και η ALPHA περίπου 500 άτομα (για την Παγκρήτια δεν γνωρίζουμε). Στο σύνολο, οι συνταξιούχοι ανέρχονται γύρω στους Πολλαπλασιάζοντας τους με τον μέσο όρο της μηνιαίας σύνταξής τους (500 Ευρώ) επί τους 12 μήνες του έτους (1.200 x 500 x12), προκύπτει το ποσό των ευρώ. Αριθμός υπαλλήλων Ετήσιες χρ. εισροές Δημόσιοι Υπάλληλοι Συνταξιούχοι Δήμος Πρωτογενής τομέας Σύνολο Εν κατακλείδι, μελετώντας κανείς όλα τα παραπάνω, μπορεί να συμπεράνει και να συνειδητοποιήσει την τεράστια συμβολή, τόσο των δημοσίων υπηρεσιών όσο και της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, στην οικονομία της μικρής, αλλά εύφορης από πολλές πλευρές, Μήλου. 21

22 1.5 ΤΑ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (Σταυρούλα Τσερώνη) Ανακεφαλαιωτικά, κατά προσέγγιση, οι νόμιμοι εργαζόμενοι στο νησί είναι (οι συνταξιούχοι δεν περιλαμβάνονται) και τα έσοδα που εισρέουν στο νησί είναι (συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων). Μιλώντας με ποσοστά, ο τομέας της εξόρυξης απασχολεί το 15,7% του εργατικού δυναμικού και εισφέρει το 26,5% των εσόδων, ενώ αντίστοιχα ο τουρισμός το 29,7%* και με μια οικονομική συνεισφορά της τάξεως του 48,3%. Οι επιχειρήσεις συγκεντρώνουν το 39,8%* των εργαζομένων. Ο υπολογισμός των κερδών τους δεν είναι δυνατός, αφού σε αυτές καταλήγουν τα έσοδα από τις υπόλοιπες οικονομικές δραστηριότητες. Όσον αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες του νησιού, σε αυτές δουλεύει το 10,6% των εργαζομένων με 5,1% προσφορά στην οικονομία της Μήλου. Παράλληλα, στο Δήμο εργάζεται το 2,2% των εργαζομένων και η οικονομική συνεισφορά του είναι 8,1%. Στον πρωτογενή τομέα απασχολείται μόνο το 2,0% του εργατικού δυναμικού και σε αυτόν οφείλεται το 0,2% των εσόδων του νησιού. Τέλος, οι συντάξεις συνεισφέρουν το 11,7% των εσόδων. Εργαζόμενοι Έσοδα Εξόρυξη ,7% ,5% Τουρισμός ,7%+* ,3% Επιχειρήσεις ,8%-* - Δημόσιοι Υπάλληλοι ,6% ,1% Συνταξιούχοι ,7% Δήμος 56 2,2% ,1% Πρωτογενής Τομέας 49 2,0% ,2% ΣΥΝΟΛΟ *Οι εργαζόμενοι στον τουρισμό (εργαζόμενοι καταλυμάτων) είναι πολύ περισσότεροι από το 29,7% αφού αντλούν σημαντικό ποσοστό από 22

23 το 39,8% των εργαζομένων στις επιχειρήσεις μια και πολλές από αυτές είναι αμιγώς τουριστικές. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός της Μήλου είναι άτομα και ετησίως οι κάτοικοι κερδίζουν , τότε εύκολα μπορούμε να βρούμε το κατά κεφαλήν εισόδημα του νησιού. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα euretirio.com, κατά κεφαλήν εισόδημα είναι το εισόδημα που αναλογεί σε κάθε κάτοικο μιας περιοχής ανεξάρτητα από τη συμμετοχή του στην παραγωγική διαδικασία και υπολογίζεται διαιρώντας το ακαθάριστο εγχώριο εισόδημα με τον πληθυσμό της περιοχής. Έτσι, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Μήλου είναι περίπου ευρώ/άτομο. 23

24 ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ 2.1. ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Ευδοξία Μαθιουδάκη, Μιχάλης Μαθιουδάκης, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ) Ο τουρισμός διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην οικονομία της Μήλου και συνιστά έναν από τους κύριους πυλώνες της οικονομικής ανάπτυξής της. Ωστόσο, για να είναι ο τουριστικός τομέας προσοδοφόρος για τους κατοίκους, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να δομηθεί σε στέρεες βάσεις. Επιβάλλεται, δηλαδή, να υπάρξει κατάλληλος σχεδιασμός, μεθοδικός προγραμματισμός και ορθή εκμετάλλευση των πόρων του τόπου. Επίσης, αναγκαίο κρίνεται να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα - μειονεκτήματα που μαστίζουν τον συγκεκριμένο τομέα. Βάσει της έρευνας του Ινστιτούτου Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.), τo 2010, o τουρισμός συνεισέφερε το 15,1% (ή 34,4 δισεκ. ευρώ) του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος της χώρας, ενώ παράλληλα η άμεση επίδρασή του στο ΑΕΠ εκτιμάται σε 15,2 δισεκ. ευρώ. Ακόμα, η έμμεση συνεισφορά του τουρισμού στην οικονομία υπολογίζεται σε 5,2 δισεκ. ευρώ. Επίσης, στην έρευνα αυτή αναφέρεται ότι, στην αγορά εργασίας, η άμεση και έμμεση τουριστική απασχόληση εκτιμάται σε 446 χιλ. θέσεις απασχόλησης και πως η απασχόληση που επηρεάζεται από την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα είναι περίπου 741 χιλ. ή 16% της συνολικής απασχόλησης στη χώρας. Ο τουρισμός συμβάλλει και στα κρατικά έσοδα, καθώς το 5% των συνολικών εσόδων της κυβέρνησης από την έμμεση φορολογία προέρχονται από τον κλάδο αυτό. Τέλος, στην έρευνα αυτή τονίζεται ότι ο τουρισμός δεν αποτυπώνεται σε ένα μεμονωμένο κλάδο, καθώς συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, δηλαδή βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με άλλους τομείς που σχετίζονται με την οικονομία της χώρας και πως θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε ανεκμετάλλευτους μέχρι σήμερα πόρους-δραστηριότητες που θα ενισχύσουν τις αφίξεις και τα έσοδα από τον αλλοδαπό τουρισμό. Εστιάζοντας στη Μήλο, τα έσοδα που προέρχονται από τον τουρισμό υπολογίζονται για το 2013 στα ευρώ. Για να επέλθει πρόοδος στον τουριστικό κλάδο, πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές με στόχο τον μετριασμό των μειζόνων προβλημάτων που λειτουργούν ως τροχοπέδη. Αρχικά, η εποχικότητα, δηλαδή η σύντομης διάρκειας τουριστική περίοδος, επηρεάζει αρνητικά τα συνολικά κέρδη από τον τουρισμό. Η Ελλάδα δεν αποτελεί ενδιαφέροντα προορισμό μόνο τους θερινούς μήνες, αλλά, διαθέτει και αξιόλογα χειμερινά θέρετρα, τα οποία προσφέρουν αρκετές δυνατότητες στον τουρίστα που θα προτιμήσει να περάσει εκεί τις διακοπές του. Ακόμα, στη χώρα μας και πολύ περισσότερο στη Μήλο, υπάρχει προφανής έλλειψη των κατάλληλων υποδομών. Πολλές από τις εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τουριστικά συμφέροντα είναι απαρχαιωμένες ή δεν υπάρχουν ακόμα (π. χ. υδατοδρόμιο). Λόγου 24

25 χάρη, η Μήλος παρέχει ανεπαρκές συγκοινωνιακό δίκτυο, έχοντας έναν αερολιμένα, ο οποίος δεν έχει εκσυγχρονιστεί, και ένα λιμάνι με περιθώρια βελτίωσης. Επιπρόσθετα, το νησί δεν διαφημίζεται επαρκώς μέσα από τα ΜΜΕ. Στη συνείδηση των τουριστών, η Μήλος, σαν ένα ακόμη νησί των Κυκλάδων, διαθέτει μόνο ήλιο, θάλασσα και εξαιρετικές παραλίες. Παρά ταύτα, υπάρχουν πάρα πολλές προοπτικές ανάπτυξης σε πεδία τα οποία ουδέποτε έχουν διερευνηθεί. Τέλος, η κατάρτιση όσων απασχολούνται άμεσα με τον τουρισμό είναι ανεπαρκέστατη, καθώς δεν διαθέτουν το σωστό γνωστικό υπόβαθρο. Συγκεκριμένα, πολλοί δεν γνωρίζουν τις ξένες γλώσσες και σύγχρονες αρχές διοίκησης επιχειρήσεων. Στην προσπάθεια να αποδράσουμε από τον φαύλο κύκλο του μαζικού τουρισμού, δηλαδή των τουριστικών τάσεων που επικρατούσαν έως σήμερα, επιτακτική ανάγκη αποτελεί η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. Σύμφωνα με το Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, ο εναλλακτικός τουρισμός περιλαμβάνει το σύνολο των τουριστικών υπηρεσιών, οι οποίες διακρίνονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες, τις προτιμήσεις και τα κίνητρα των τουριστών, απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο κοινό και τηρούν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξη. Ο εναλλακτικός τουρισμός διακρίνεται σε επιμέρους κατηγορίες. Μια διαδεδομένη μορφή εναλλακτικού τουρισμού είναι ο θαλάσσιος τουρισμός, που περιλαμβάνει ένα εύρος δραστηριοτήτων με επίκεντρο τη θάλασσα. Αναλυτικότερα, η Μήλος προσφέρεται για το αγκυροβόλημα κρουαζιερόπλοιων στον κόλπο της και παράλληλα για την παραμονή ιδιωτικών σκαφών στον πλωτό μόλο του Αδάμαντα. Επίσης, το νησί ενδείκνυται για όσους ασχολούνται ερασιτεχνικά με την αλιεία, τόσο την παράκτια όσο και την υποβρύχια. Επιπλέον, για να ευδοκιμήσει ο θαλάσσιος τουρισμός πρέπει να παρέχεται στον επισκέπτη η δυνατότητα ενασχόλησης με τα θαλάσσια σπορ. Τέτοια αθλήματα είναι το κανό-καγιάκ, το wind surfing, το parasailing (θαλάσσιο αλεξίπτωτο), η ιστιοπλοΐα, το θαλάσσιο σκι κ.α. Η προώθηση αυτών των δραστηριοτήτων μπορεί να γίνει με την ίδρυση επιχειρήσεων στις διάφορες παραλίες, οι οποίες θα νοικιάζουν σε όποιον το επιθυμεί τον αρμόζοντα εξοπλισμό. Η επιτυχία των επιχειρήσεων θα επέλθει με την κατάλληλη διαφήμιση και την ορθή οργάνωση τους. Τέλος, χάρη στον πλούσιο βυθό του νησιού, οι τουρίστες έχουν την ευκαιρία να λάβουν μέρος σε καταδύσεις. H Μήλος διαθέτει δύο οργανωμένα καταδυτικά κέντρα, το Milos Active Divers στον Αδάμαντα και το Apollon Diving Center 25

26 στα Πολλώνια, τα οποία εξασφαλίζουν άριστες συνθήκες ασφαλείας. Το κέντρα αυτά προσφέρουν καταδύσεις αναψυχής καθώς και μαθήματα θεωρίας και πρακτικής όλων των επιπέδων και μια σειρά ειδικοτήτων για κάθε απαίτηση. Οι κυριότερες καταδυτικές περιοχές είναι ο Καλόγηρος, η Πελεκούδα και ο Άγιος Ευστάθιος. Μάλιστα, στον Άγιο Ευστάθιο, στη σπηλιά, υπάρχει η μεγαλύτερη θαλάσσια ανεμώνη. Παρεμφερής μορφή του θαλάσσιου τουρισμού είναι ο αθλητικός, ο οποίος συνδέεται με όλους τους τύπους ενεργητικής και παθητικής συμμετοχής σε αθλητικές εκδηλώσεις. Με άλλα λόγια, οι τουρίστες θα μπορούν να παίρνουν μέρος σε αθλητικές εκδηλώσεις ή διαγωνισμούς, που θα έχουν διοργανωθεί από τους διάφορους φορείς, όπως ο Δήμος. Στην εν λόγω προσπάθεια ο τοπικός αθλητικός σύλλογος «Παμμηλιακός» και ο Ναυτικός Όμιλος Μήλου, θα μπορούσαν να συμβάλλουν αποφασιστικά, αναλαμβάνοντας κατά τους θερινούς μήνες τη διοργάνωση πρωταθλημάτων δημοφιλών αθλημάτων, όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, ή μίτινγκ ατομικών σπορ, όπως η κολύμβηση και ο στίβος. Αναμφισβήτητα, πρόσφορο έδαφος στη Μήλο θα έχει και ο θρησκευτικός τουρισμός, που περιλαμβάνει την επίσκεψη σε βυζαντινά μνημεία, μνημεία εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και εκκλησίες, ενώ συνδυάζει πνευματικά, πολιτισμικά και ιστορικά θέματα αναδεικνύοντας την εθνική ταυτότητα της. Το γεγονός ότι η Μήλος έχει ανακηρυχθεί ως ιερό νησί από την Ιερά Σύνοδο, χάρη στις Παλαιοχριστιανικές της Κατακόμβες μαγνητίζει το ενδιαφέρον τόσο των ορθόδοξων επισκεπτών όσο και των υπολοίπων. Οι Κατακόμβες, ένα από τα αξιοσημείωτα θρησκευτικά μνημεία της Ελλάδας, συγκεντρώνουν ετησίως μεγάλο αριθμό επισκεπτών, γύρω στις , σύμφωνα με τους φύλακες. Συνεπώς, εφόσον γίνουν προσπάθειες και πιο δραστικές επεμβάσεις για την συντήρηση του μνημείου χωρίς να γίνουν αλλοιώσεις στο χαρακτήρα του, τότε το νησί θα 26

27 καταφέρει να προσελκύσει ακόμη περισσότερους τουρίστες. Ταυτόχρονα, οι Κατακόμβες σκόπιμο είναι να διαφημιστούν περισσότερο σε όσους ενδιαφέρονται ειδικά για τον θρησκευτικό τουρισμό, όπως τα ΚΑΠΗ και οι ενορίες που διεξάγουν εκδρομές ανά την Ελλάδα. Επιπλέον, το νησί διαθέτει περισσότερες από 140 εκκλησίες και ξωκλήσια, σε πολλές εκ των οποίων φυλάσσονται σπουδαία έργα, εικόνες και κειμήλια των περασμένων αιώνων. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας στον Αδάμαντα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο. Δεδομένου ότι, στο νησί, εδώ και αρκετά χρόνια λαμβάνει χώρα το Φεστιβάλ Μήλου, ο πολιτιστικός τουρισμός θα μπορούσε κάλλιστα να αναπτυχθεί. Ο πολιτιστικός τουρισμός απευθύνεται σε όσους τουρίστες επιθυμούν να ανακαλύψουν και να μάθουν για την κουλτούρα και τον πολιτισμό της Μήλου, να λάβουν ενεργά μέρος σε σεμινάρια και εργαστήρια, καθώς και να εξερευνήσουν την παραδοσιακή τέχνη, τη φωτογραφία, την κεραμική και τα γλυπτά εξευγενίζοντας το νου τους. Μέσα από το Φεστιβάλ, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν καλλιτεχνικά δρώμενα, όπως συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις, να διασκεδάσουν μέχρι πρωίας στα τοπικά πανηγύρια και να παρευρεθούν σε εκθέσεις ζωγραφικής, φωτογραφίας κ.λπ.. Όμως, για να διεξάγεται ακώλυτα το Φεστιβάλ πρέπει να οργανώνεται με τη μέγιστη δυνατή σοβαρότητα από άτομα που έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου και τα οποία γνωρίζουν και κατανοούν τις προτιμήσεις των επισκεπτών. Προπάντων, οι σύλλογοι του νησιού απαραίτητο κρίνεται να συνδράμουν ουσιαστικά και αβίαστα στην πραγματοποίηση ποιοτικών εκδηλώσεων που θα κεντρίσουν τα βλέμματα των επισκεπτών. Συν τοις άλλοις, ο Δήμος και οι λοιποί φορείς ενδεχομένως θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν και να προσφέρουν κίνητρα στους καλλιτέχνες που κατοικούν στη Μήλο και εργάζονται ατομικά, ώστε να διεξαχθούν επιμορφωτικά σεμινάρια για τους ενδιαφερόμενους. 27

28 Μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού η οποία, παρά τα δειλά βήματα που έχει κάνει, παραμένει σχεδόν άγνωστη στους Μήλιους είναι εκείνη του συνεδριακού τουρισμού. Στον συνεδριακό τουρισμό περιλαμβάνονται κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετεχόντων, σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή ακόμα και διεθνές επίπεδο. Χάρη στο Συνεδριακό Κέντρο «Γεώργιος Ηλιόπουλος», το νησί μας έχει τη δυνατότητα να επενδύσει πάνω σε μια τέτοια μορφή τουρισμού, διότι το προαναφερθέν κέντρο πληροί τις προϋποθέσεις, ώστε να διεξαχθούν σε αυτό συνεδριάσεις με επιτυχία. Ουσιαστικό ρόλο θα μπορούσε να επιτελέσει η βιομηχανική εταιρεία S&B, επιλέγοντας τη Μήλο για τις συνεδριάσεις των στελεχών της. Εκτός από αυτά, ο βιωματικός τουρισμός γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια. Στον βιωματικό τουρισμό, οι επισκέπτες συμμετέχουν σε δραστηριότητες που συνδέονται άμεσα με την τοπική παράδοση και την καθημερινή ζωή των μόνιμων κατοίκων. Συγκεκριμένα, παίρνουν μέρος στη συγκομιδή φρούτων σε επιλεγμένες αγροτικές περιοχές, σε μαθήματα παραδοσιακής και τοπικής μαγειρικής, σε τοπικά πανηγύρια και γιορτές, σε μαθήματα ελληνικών χορών, καθώς και στη συλλογή και χρήση αρωματικών φυτών και βοτάνων. Παρακλάδι του βιωματικού τουρισμού είναι ο αγροτουρισμός. Στον αγροτουρισμό, οι επισκέπτες διαμένουν σε αγροκτήματα έχοντας τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε αγροτικές και άλλες δραστηριότητες. Για την επίτευξη του αγροτουρισμού, οι ενδιαφερόμενοι επιχειρηματίες οφείλουν να απορροφήσουν τα αντίστοιχα κονδύλια μέσω των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, να κατασκευάσουν αγροικίες και να τις διαμορφώσουν κατάλληλα. Επίσης, για να αποκομίσουν σοβαρά κέρδη πρέπει να γίνει η ανάλογη διαφήμιση. 28

29 Συμπληρωματικά, βάσει της φυσικής ομορφιάς που διαθέτει η Μήλος, υπάρχουν τα θεμέλια με σκοπό την ανάπτυξη το οικοτουρισμού. Ο οικοτουρισμός αναπτύσσεται χρησιμοποιώντας τους πόρους του περιβάλλοντος, όπως τα βουνά, τις λιμνοθάλασσες, τις κοιλάδες, τις σπηλιές και την πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Ιδιαίτερης προσοχής στη Μήλο χρήζουν οι προστατευόμενες περιοχές Natura και το μοναδικό είδος της κόκκινης οχιάς, Vipera Lebetina. Η χερσαία και παράκτια ζώνη του δυτικού τμήματος της Μήλου ανήκει στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι περιοχές αυτές χάρη στα σπάνια χαρακτηριστικά τους θωρακίζονται ως «Τόποι Κοινοτικής Σημασίας» και θεσμοθετούνται ως «Ζώνες Ειδικής Διατήρησης» για να διατηρήσουν τη φυσική ισορροπία και τη βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων τους, καθώς και να προστατέψουν τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα τους. Για παράδειγμα, τέτοιες περιοχές είναι ο Προφήτης Ηλίας και η ευρύτερη περιοχή. Οι επισκέπτες πρόκειται να συναντήσουν στην Δυτική Μήλο ένα υπαίθριο μουσείο φυσικής ιστορίας, μάλιστα η Αχιβαδόλιμνη αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό υγρότοπο των Κυκλάδων. Πέρα τούτων, ο οικοτουρισμός συμπληρώνεται από ορισμένες άλλες μορφές τουρισμού όπως ο επιστημονικός τουρισμός, ο περιηγητικός/πεζοπορικός τουρισμός και ο τουρισμός υπαίθριων δραστηριοτήτων (τουρισμός περιπέτειας) που δεν συμβάλουν εξ ορισμού απαραίτητα στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά περιλαμβάνουν όλες εκείνες τις δραστηριότητες που διοργανώνονται στο φυσικό περιβάλλον και εν μέρει έχουν έντονο το στοιχείο της περιπέτειας. Ας μην λησμονήσουμε την ύπαρξη του Ομίλου Φίλων Βουνού και Θάλασσας, ο οποίος είναι δυνατόν να οργανώσει περιπάτους ακόμα και στα πιο δυσπρόσιτα μέρη του νησιού. Επίσης, το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου, μέσα από το πρόγραμμα Miloterranean Geo Experience, έχει δημιουργήσει συγκεκριμένες διαδρομές σε ολόκληρο το νησί με στόχο την ανάδειξη του φυσικού πλούτου του. Αυτοί οι περίπατοι έχουν σαν τελικούς προορισμού το Βάνι, το ηφαίστειο στον Κάλαμο, τα Θειωρυχεία, την Αγγεριά, το Σαρακήνικο και τα Νύχια, ενώ πεζοπορική δραστηριότητα του Geowalks υπάρχει και στην Κίμωλο. Οι επισκέπτες που επιθυμούν να εξερευνήσουν 29

30 το νησί περπατώντας, μπορούν να προμηθευτούν τους λεπτομερείς χάρτες των διαδρομών και τα επιμελημένα κείμενα ξενάγησης που διατίθενται, ώστε μέσα από αυτά να ανακαλύψουν μια κατά πάσα πιθανότητα άγνωστη σε αυτούς Μήλο. Ας μην παραλειφθεί και ο γαστρονομικός τουρισμός, δηλαδή το είδος τουρισμού το οποίο αφορά την κουλτούρα της τοπικής κουζίνας και την ανάδειξη του γαστρονομικού πλούτου (φαγητό και κρασί). Μερικά από τα παραδοσιακά και πολύ ιδιαίτερα φαγητά που χαρακτηρίζουν τη Μήλο, είναι το γλυκό κουφέτο, η καρπουζόπιτα, τα πιταράκια από ντόπιο τυρί, το χοιρινό φούρνου με μηλέικο πελτέ και, τέλος, τα σκορδολάζανα με κόκκινη σάλτσα. Με τη στήριξη της τοπικής κοινότητας και την προθυμία των γηραιότερων, θα έρθουν στο προσκήνιο και άλλες παραδοσιακές συνταγές. Αυτές μπορούν να καταγραφούν σε ένα βιβλίο, όπως αυτό που δημιούργησε η κ. Χρυσούλα Βήχου με τίτλο «Οι καλύτερες συνταγές της Μήλου», το οποίο στη συνέχεια θα διανεμηθεί σε όλα τα καταστήματα εστίασης, με σκοπό τη δημιουργία αυτών των παραδοσιακών φαγητών. Όλη αυτή η προσπάθεια θα προσελκύσει, στο νησί, τους τουρίστες που αγαπούν την παραδοσιακή κουζίνα. Άλλη μια εναλλακτική μορφή τουρισμού, που έχει σχέση με την αίσθηση της γεύσης, είναι ο οινοτουρισμός, δηλαδή εκείνο το είδος τουρισμού που ο σκοπός του περιλαμβάνει τη δοκιμή, την κατανάλωση ή την αγορά του κρασιού από τον τόπο παραγωγής του ή κοντά σε αυτόν. Η διαφορά του οινοτουρισμού με τα άλλα είδη του εναλλακτικού τουρισμού, είναι πως ο οινοτουρισμός περιλαμβάνει επισκέψεις σε αμπελώνες και οινοποιία, όπου ο τουρίστας μπορεί να γευθεί κρασιά, ή και ακόμη να πάρει μέρος στη συγκομιδή των σταφυλιών. Βέβαια, έως τώρα, στη Μήλο δεν έχουμε αμπελώνες αρκετούς για την παραγωγή μεγάλης ποσότητας κρασιού, όμως ολοκληρώθηκαν πρόσφατα εργασίες φύτευσης αμπελώνα από την S&B στην περιοχή του Τράχηλα, έκτασης 50 περίπου στρεμμάτων, τα οποία φιλοξενούν χιλιάδες κλήματα της κυκλαδίτικης ποικιλίας «Ασύρτικο». Έτσι, πολύ σύντομα, το νησί θα είναι ικανό να εκμεταλλευτεί τα αμπέλια ώστε να αναπτύξει και αυτό το είδος του εναλλακτικού τουρισμού. 30

31 Μία εξίσου αξιοσημείωτη μορφή τουρισμού είναι αυτή του ιαματικού. Ο ιαματικός τουρισμός είναι η ειδική μορφή τουρισμού, η οποία περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες και σχέσεις προσωρινής διακίνησης και διαμονής ανθρώπων, οι οποίοι έχουν στόχο την πρόληψη, την διατήρηση και την αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας, καθώς και ευεξίας τους, µε τη χρήση φυσικών ιαματικών πόρων. Πρόκειται για μορφή τουρισμού που, αναντίρρητα, μπορεί να αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου και σχετίζεται µε το πολυτιμότερο αγαθό, την υγεία. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα σε άτομα µε ειδικές ανάγκες και ασθενείς µε χρόνιες παθήσεις, να ταξιδεύουν απρόσκοπτα σε τουριστικούς προορισμούς που επιθυμούν. Επομένως, εφόσον το νησί μας διαθέτει πληθώρα θερμών πηγών με διαφορετική θερμοκρασία και σύσταση νερού, μπορούμε να τις εκμεταλλευτούμε προς όφελός μας. Οι σημαντικότερες πηγές της Μήλου είναι τα λουτρά Λάκκου Αδάμαντα, τα λουτρά Χάρου Αδάμαντα, οι Αλυκές, ο Προβατάς, το Παλιοχώρι, τα Τρία Πηγάδια, η Κάναβα και η Σκινωπή. Στις παραπάνω παραλίες (Αλυκές, Προβατάς, Παλιοχώρι, Τρία Πηγάδια, Κάναβα, Σκινωπή), στα μέρη όπου υπάρχουν θερμές πηγές, θα δείτε στη θάλασσα να αναβλύζουν ατμίδες και μπορείτε να απολαύσετε εντελώς δωρεάν το μπάνιο σας όλους τους μήνες του χρόνου. Απ' όλες τις θερμές πηγές, όμως, η μόνη αξιοποιήσιμη και αναγνωρισμένη ως ιαματική λουτροπηγή, είναι αυτή του «Λάκκου» στον Αδάμαντα. Δίχως αμφιβολία, στο ηφαιστειογενές νησί της Μήλου, ο γεωλογικός τουρισμός μπορεί να προσθέσει κι εκείνος το δικό του λιθαράκι στην τουριστική ανάπτυξη καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η Μήλος διαθέτει τεράστιο ορυκτό πλούτο, χάρη στον οποίο αρκετές μεταλλευτικές εταιρίες δραστηριοποιούνται στο νησί. Τα κυριότερα πετρώματα που συναντάμε στο νησί είναι ο περλίτης, ο καολίνης, ο μπετονίτης, ο βαρύτης, το μαγ- 31

32 γάνιο, το θείο, ο οψιδιανός, ο γύψος και ο διατομίτης. Λόγω της σπάνιας μορφολογίας του μηλέικου εδάφους, θαυμάζουμε εξαιρετικά μνημεία της φύσης όπως τα Γλαρονήσια, το Βάνι το Κλέφτικο και το Σαρακίνικο. Συνεπεία τούτων, γεωλόγοι και γενικότερα επιστήμονες που επιθυμούν να γνωρίσουν τη γεωλογία και τη γεωμορφολογία του νησιού μπορούν να το επισκεφθούν, αφού το νησί προσφέρει το απαραίτητο υλικό. Δεν πρέπει επίσης να αγνοηθεί η σοβαρή υποψηφιότητα που εκ των πραγμάτων θέτει η Μήλος για την ίδρυση λειτουργίας Α.Ε.Ι. Γεωλογικού προσανατολισμού προσαρτημένου στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου. Επιπροσθέτως, τα παλαιά ορυχεία του νησιού, τα οποία παραμένουν ανεκμετάλλευτα και παραμελημένα εδώ και αρκετό καιρό, μπορούν να μετατραπούν σε επισκέψιμους χώρους, όπου οι τουρίστες θα ενημερώνονται για τη μεταλλευτική δραστηριότητα του νησιού μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Ορυχεία στα οποία δεν έχει γίνει αποκατάσταση είναι αυτό στην ευρύτερη περιοχή της Λαγκάδας της Χώρας, στην περιοχή Ζερβίνι, στον Άγιο Παντελεήμονα κ.λπ. Εκεί είναι δυνατόν, μαζί με τη συνεργασία βεβαίως των εταιριών, να λαμβάνουν χώρα ξεναγήσεις στους τουρίστες σχετικά με τη λειτουργία των ορυχείων και ενδεχομένως τις διαδικασίες που απαιτούνται για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Ακόμα, μια προσπάθεια για την ανάδειξη του γεωλογικού κάλλους του νησιού είναι και το πρόγραμμα Miloterranean Geo Experience για το οποίο έχει γίνει λόγος και νωρίτερα, με αφορμή τον περιπατητικό τουρισμό. Ωστόσο, η διαφήμιση του αναφερθέντος προγράμματος είναι ελλιπής, καθώς ακόμη και αρκετοί μόνιμοι κάτοικοι της Μήλου δεν γνωρίζουν την ύπαρξη του. Τέλος, ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο οποίος έχει προοδεύσει σε αρκετές περιοχές της χώρας, όπως τη Θεσσαλονίκη, την Κέρκυρα και τη Ρόδο, στη Μήλο παραμένει ανεξέλικτος. Η προαναφερθείσα μορφή τουρισμού απευθύνεται κυρίως στους νέους, διότι πρόκειται για τον τουρισμό που δημιουργείται από τις εκδρομές σχολείων και έχει ως βασικό στόχο την εκμάθηση και την περαιτέρω διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων των μαθητών. Οι μαθητές, που θα επιλέξουν τη Μήλο για την ολιγοήμερη σχολική εκδρομή τους, μπορούν επισκεφθούν τα πέντε μουσεία του νησιού, το Αρχαιολογικό, το Μεταλλευτικό, το Εκκλησιαστικό, το Λαογραφικό και το Ναυτικό στα οποία η είσοδος είναι ελεύθερη για τους νέους, παράλληλα όσοι επιθυμούν να επικεντρωθούν στην πλούσια ιστορία του νησιού σίγουρα θα μεταβούν στο Αρχαίο Ρωμαϊκό Θέατρο, στην Αρχαία Πόλη του Κλήματος και στην Προϊστορική Πόλη της Φυλακωπής. Εκτός από αυτά, αδιαμφισβήτητα, κίνητρο για τους μαθητές είναι και η νυχτερινή διασκέδαση. Τα κλαμπ και τα μπαρ που βρίσκονται κυρίως στο λιμάνι του Αδάμαντα, καθώς επίσης και τα μαγαζιά στα οποία διοργανώνονται πολλές ζωντανές εκδηλώσεις είναι δυνατό να ικανοποιήσουν τη παραπάνω ανάγκη των νέων. Μέσα από τον εκπαιδευτικό τουρισμό μπορεί εν μέρει να λυθεί το πρόβλημα της εποχικότητας, αφού οι περισσότερες σχολικές εκδρομές λαμβάνουν χώρα την άνοιξη, όταν η προσέλευση τουριστών στον νησί είναι σχεδόν μηδαμινή. Για να αποφέρει καρπούς μια τέτοια προσπάθεια πρέπει 32

33 να βελτιωθεί πρωτίστως η συγκοινωνία με το λιμάνι του Πειραιά. Επίσης, τα τοπικά τουριστικά πρακτορεία θα μπορούσαν να προωθούν προσφορές στα σχολεία τα οποία προτίθενται να διοργανώσουν εκδρομές. Ωστόσο, για να καταστούν τα συγκεκριμένα πακέτα συμφέροντα, απαραίτητο κρίνεται και οι επιχειρηματίες που ασχολούνται με τον τουρισμό να βοηθήσουν. Εν κατακλείδι, ο εναλλακτικός τουρισμός, μέσα από τις ποικίλες εκφάνσεις του, είναι ικανός να δώσει νέα πνοή στον τουρισμό της Μήλου, να τον απομακρύνει από την πεπατημένη οδό και να τον οδηγήσει σε νέα, απάτητα μονοπάτια. Τα οικονομικά οφέλη που ενδέχεται να προέλθουν από τον εναλλακτικό τουρισμό μπορούν να ξεπεράσουν κάθε προσδοκία, εφόσον εκείνος αναπτυχθεί βασιζόμενος σε σωστά θεμέλια, λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις της αγοράς και τις προτιμήσεις των τουριστών. Πηγές: el.wikipedia.org nefeli.lib.teicrete.gr grsa.prduth.gr greekdivers.blogspot.gr Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΙΟΒΕ Στρατηγικές τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα, Μαρούλης Αθανάσιος 33

34 2.2. ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (Χρήστος Τραπατσέλης) Η Μήλος ως νησί των Κυκλάδων δέχεται κάθε χρόνο ποικίλων κατευθύνσεων δυνατούς ανέμους, τέτοιους οι οποίοι μπορούν να συνεισφέρουν ενεργειακά στην κοινωνία με την βοήθεια βέβαια της τεχνολογίας και της επιστήμης. Έτσι, τα πλεονεκτήματα της ύπαρξης ανέμων καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου τα απολαμβάνουμε μέσω της αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας, η οποία μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε πολλούς τομείς της ζωής μας όπως είναι η οικονομία του νησιού μας. Παρακάτω ακολουθεί μια αναφορά στην αιολική ενέργεια καθώς αναλύεται η αξιοποίηση της και η δυνατότητα συνεισφορά της στην οικονομία της Μήλου. Ο άνεμος ως... ενέργεια: Αιολική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση του αέρα. Η ενέργεια αυτή χαρακτηρίζεται ως «ανανεώσιμη μορφή ενέργειας (ΑΠΕ)» και περιλαμβάνεται στις «καθαρές» πηγές, δηλαδή στις πηγές ενέργειας που δεν εκπέμπουν ή δεν προκαλούν ρύπους. Η αιολική ενέργεια αποτελεί σήμερα μια λύση στο πρόβλημα της ηλεκτροπαραγωγής. Το «καύσιμο» είναι άφθονο, δωρεάν και το βρίσκεις παντού. Δεν εκλύονται αέρια θερμοκηπίου ή άλλοι ρύποι και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι μικρές σε σύγκριση με τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικά καύσιμα. Επίσης, τα οικονομικά οφέλη μιας περιοχής από την ανάπτυξη της «αιολικής βιομηχανίας» είναι αξιοσημείωτα. Η σημερινή τεχνολογία βασίζεται σε ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα 2 ή 3 πτερυγίων, με αποδιδόμενη ηλεκτρική ισχύ kw. 34

35 Όταν εντοπιστεί μια ανεμώδης περιοχή - και εφόσον βέβαια έχουν προηγηθεί οι απαραίτητες μετρήσεις και μελέτες - για την αξιοποίηση του αιολικού της δυναμικού, τοποθετούνται μερικές δεκάδες ανεμογεννήτριες οι οποίες απαρτίζουν ένα «αιολικό πάρκο». Σε κάθε περίπτωση, πριν τη δημιουργία ενός αιολικού πάρκου ή και οποιασδήποτε εγκατάστασης ΑΠΕ θα πρέπει να έχει προηγηθεί Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). Ανεμογεννήτριες: Οι ανεμογεννήτριες κατασκευάζονται έτσι, ώστε το σύστημα των πτερυγίων να περιστρέφεται και να είναι πάντοτε αντίθετο στη φορά του ανέμου. Η ταχύτητα του ανέμου είναι συνήθως μικρή και γι' αυτό είναι δύσκολο να αξιοποιηθεί όλη η ενέργεια που μεταφέρει ο άνεμος. Ακόμα και οι σημερινές μοντέρνες και τεράστιες ανεμογεννήτριες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια αρκετή μόνο για λίγα σπίτια. Για να παραχθεί η ενέργεια που παράγεται σε έναν απλό σταθμό χρειάζονται περίπου ανεμογεννήτριες. Η τυπική ανεμογεννήτρια μετατρέπει λιγότερη από τη μισή ενέργεια του ανέμου σε ισχύ. Γι αυτό το λόγο σχεδιάζονται νέα μοντέλα ανεμογεννητριών. Ο αεροκινητήρας μοιάζει με έλικα. Αυτός που στηρίζεται σε κάθετο άξονα περιστρέφεται όποια κι αν είναι η κατεύθυνση του ανέμου. Υπάρχει ένας ακόμη τρόπος για την εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας, τα κύματα της θάλασσας που σχηματίζονται και αυτά από τον άνεμο. Μια καλής ποιότητας μικρή ανεμογεννήτρια συνήθως μπορεί να αποδώσει μέχρι το 30-35% της διαθέσιμης ισχύος του ανέμου. Αν δηλαδή για ένα συγκεκριμένο μέγεθος ανεμογεννήτριας και ταχύτητας ανέμου, η ισχύς του ανέμου που φθάνει στα πτερύγιά της είναι 1000 W, μόνο τα 350 W θα είναι σε θέση να αποδώσει. Μια μεγάλη ανεμογεννήτρια μπορεί να δώσει και λίγο παραπάνω. Ο Albert Betz υπολόγισε όμως ότι το μέγιστο που μπορούμε να μετατρέψουμε από την κινητική ενέργεια του ανέμου σε μηχανική ενέργεια με την κίνηση ενός ρότορα (όπως σε μια ανεμογεννήτρια) είναι 59,3%. Εδώ λοιπόν μπαίνει 35

36 και το όριο του 59,3% αλλά και οι απώλειες της ανεμογεννήτριας (τριβής, καλωδίων κ.α.). Έτσι συνήθως η τελική ισχύς που παίρνουμε από τις ανεμογεννήτριες οριζόντιου άξονα είναι το 30-40% της ισχύος του ανέμου που υπολογίσαμε με τον παραπάνω τύπο. Στις ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 15-30%. Χρήση αιολικής ενέργειας στη Μήλο: Έπειτα από έρευνα βρέθηκε ότι για τη χρονιά 2013 η ταχύτητα των ανέμων που έπνεαν στην Μήλο, φτάνει κατά μέσο όρο τα 11,1 km/h. Έτσι κάνοντας την υπόθεση ότι η ταχύτητά τους όλα τα υπόλοιπα χρόνια κυμαίνονταν γύρω στα 11 km/h στην περιοχή του νησιού μας μπορούμε να υπολογίσουμε την ενέργεια την οποία παράγει μια ανεμογεννήτρια από εκείνες που υπάρχουν ήδη στον τόπο μας χρησιμοποιώντας τον εξής τύπο: Ισχύς (Watt) = 0.5 Χ επιφάνεια (m 2 ) Χ 1,23 Χ τρεις φορές την ταχύτητα του ανέμου σε m/sec. *ο αριθμός 1,23 μεταβάλλεται ανάλογα την πυκνότητα του ανέμου ανά υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας- στην προκειμένη περίπτωση το 1,23 αντιπροσωπεύει το μηδέν υψόμετρο. Γενικότερα, γνωρίζουμε ότι το μήκος των διαμέτρων των πτερυγίων των ανεμογεννητριών του νησιού μας είναι 42 m (για τις τρεις από αυτές) και 52 (για την τέταρτη) καθώς παράγουν 600 kw και 850 kw αντίστοιχα. Έτσι παίρνουμε συνολικά kw ενέργειας από αυτές τις ανεμογεννήτριες. Σύμφωνα με το αποτέλεσμα το οποίο βρήκαμε, φαίνεται ότι για να μπορέσει εν τέλη να παραχθεί αρκετή ενέργεια ώστε να καλυφθούν πλήρως οι ανάγκες του νησιού μας είναι αναγκαία η δημιουργία ενός ολόκληρου αιολικού πάρκου με μεγάλο αριθμό ανεμογεννητριών. Η δημιουργία ενός τέτοιου πάρκου βέβαια έχει κάποια πλεονεκτήματα καθώς και μειονεκτήματα. Ξεκινώντας από τα πλεονεκτήματα, ένα τέ- 36

37 τοιο έργο θα συνεισέφερε στο κράτος καθώς δεν θα χρειάζεται πλέον να πληρώνει τόσο ακριβά για την χρήση και παροχή ορυκτών καυσίμων π.χ. πετρέλαιο, αφού οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κοστίζουν φτηνότερα. Ακόμη η δημιουργία αιολικού πάρκου θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως αξιοθέατο του νησιού ενισχύοντας έτσι τον οικολογικό τουρισμό. Αξιόλογο παράδειγμα αιολικού πάρκου αποτελεί εκείνο που πρόκειται να κατασκευαστεί στο νησί Ελ Ιέρο στο σύμπλεγμα των Καναρίων Νήσων. Σύμφωνα με άρθρα, στο νησί αυτό θα εγκατασταθούν μόλις πέντε ανεμογεννήτριες με συνολική ισχύ 11,5 MW, οι οποίες θα έχουν την δυνατότητα να καλύπτουν από το 50% μέχρι και το 100% των ενεργειακών αναγκών των κατοίκων του νησιού, διασφαλίζοντάς του ένα πιο υγιεινό περιβάλλον και λιγότερα έξοδα όσον αφορά την διασφάλιση ενέργειας. Το Έλ Ιέρο έχει χαρακτηριστεί ως το «πράσινο» νησί της Ευρώπης και θα πρέπει να δημιουργεί σκέψεις στους κατοίκους της Μήλου περί τον πλεονεκτημάτων ενός αιολικού πάρκου. Αντίθετα, τα μειονεκτήματα μιας τέτοιας δημιουργίας είναι η οπτική όχληση, ο θόρυβος από την λειτουργία της, το κόστος κατασκευής και η συντήρησης της αφού η τεχνολογία των ανεμογεννητριών είναι εισαγόμενη και για αυτό πιο ακριβή. Το συμπέρασμα είναι ότι ένα αιολικό πάρκο μπορεί αν προσφέρει πολλά αλλά από την άλλη έχει και τα κατά του. Επομένως, η ύπαρξή του στο νησί μας εξαρτάται από την γνώμη των κατοίκων της Μήλου και τα διάφορα συμφέροντά τους. Να σημειωθεί ότι οι αριθμοί που δόθηκαν παραπάνω προέρχονται από έρευνα καθώς και από εκτιμήσεις της ομάδας. Πηγές:

38 2.3 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (Αρετή Λεβέντη) Στα πλαίσια της ερευνητικής μας εργασίας για την αξιοποίηση διαφόρων μορφών ενέργειας, προτείνουμε λύσεις για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στην Μήλο. Η ηλιακή ενέργεια είναι η κυριότερη μορφή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, επειδή είναι διαθέσιμη σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, αποδεικνύεται πως η ηλιακή ενέργεια θα μπορούσε πολύ εύκολα να καλύψει το 100% των ανθρωπίνων αναγκών σε ενέργεια. Αυτό αργά ή γρήγορα θα συμβεί, καθώς τα αποθέματα του πετρελαίου κάποια στιγμή θα εξαντληθούν και οι μεγάλες εταιρείες στο χώρο της ενέργειας θα στραφούν αποκλειστικά στην ηλιακή και σε άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας γίνεται με ποικίλους τρόπους. Οι πιο συχνοί από αυτούς είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα που εξαιτίας του ιδιαίτερα υψηλού δυναμικού ηλιακής ενέργειας της χώρας μας η προοπτική ανάπτυξης και εφαρμογής τους είναι τεράστια. Η ηλεκτροπαραγωγή από φωτοβολταϊκά έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα, καθώς αποδίδει την μέγιστη ισχύ της κατά την διάρκεια της ημέρας. Εφαρμόζονται σε αγρούς ή και σε στέγες. Αν και όλη η γη δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία, η ποσότητά της στην επιφάνεια κάθε τόπου εξαρτάται κυρίως από τη γεωγραφική του θέση, την εποχή και τη νεφοκάλυψη. Η έρημος π.χ. δέχεται περίπου το διπλάσιο ποσό ηλιακής ενέργειας από άλλες περιοχές. Στο μεγαλύτερο τμήμα της χώρα μας η ηλιοφάνεια διαρκεί περισσότερες από ώρες το χρόνο. Στη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο εμφανίζει τις μικρότερες τιμές, κυμαινόμενη από ως ώρες, ενώ στη Ρόδο και τη νότια Κρήτη ξεπερνά τις ώρες ετησίως και κατά συνέπεια και στα νησιά του Αιγαίου (δηλαδή και στη Μήλο), θα είναι κατά προσέγγιση με ώρες ετησίως. Συνεπώς η Ελλάδα αποτελεί μία από τις κατεξοχήν κατάλληλες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για εφαρμογές εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας. 38

39 Επιπλέον, τα ηλιακά συστήματα, των οποίων η επιφάνεια βρίσκεται σε λειτουργία στη χώρα μας είναι περίπου m 2. Η Ελλάδα είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σε όλη την Ευρώπη και μάλιστα σε χώρες με ιδιαίτερη βιομηχανική παράδοση, όπως η Γερμανία. Μια άλλη εφαρμογή που έχει εξαπλωθεί στην Ευρωπαϊκή αγορά είναι ο συνδυασμός παραγωγής ζεστού νερού χρήσης και θέρμανσης χώρων με ενεργητικά ηλιακά συστήματα. Η χρήση των συστημάτων αυτών στις ελληνικές κλιματικές συνθήκες για τη θέρμανση χώρων, θεωρείται τεχνικά αλλά και οικονομικά αποδοτική, αν συνδυαστεί με την κατάλληλη μελέτη/κατασκευή του κτιρίου. Ακόμη, ο ηλιακός φωτισμός εσωτερικών χώρων, έχει πολλαπλάσια απόδοση από τους φωτοσωλήνες και πολύ σύντομο χρόνο απόσβεσης ενώ επιδοτείται από προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εφαρμόζονται σε αποθήκες, λιμάνια, super markets (κατά συνέπεια και σε χώρους της Μήλου), κτίρια γραφείων (μόνο ο τελευταίος όροφος), καθώς και σε πτηνοτροφικές ή κτηνοτροφικές μονάδες και δημόσια κτίρια. Αξίζει να σημειωθεί πως ανακαλύφθηκε μία νέα μέθοδος για αφαλάτωση νερού, που εκμεταλλεύεται την ηλιακή ενέργεια για την εξάτμιση θαλασσινού νερού σε συνθήκες υποπίεσης και στην συνέχεια υγροποίησή του. Το κόστος ανά κυβικό αφαλατωμένου νερού θα είναι μηδαμινό. Μία πρώτη εκτίμηση το προσδιορίζει στα 0,10 ευρώ ή και λιγότερο. Η ψυχρή σύντηξη αποτελεί μία 100% ελληνική τεχνολογία παραγωγής πάμφθηνης ενέργειας. Οι αντιδραστήρες ψυχρής σύντηξης (cold fusion reactors) είναι εντελώς ασφαλείς και εκπέμπουν μηδαμινή ακτινοβολία, πολύ μικρότερη από αυτήν που εκπέμπει μία κοινή ηλεκτρική συσκευή. Η θερμική ενέργεια που παράγουν είναι τεράστια και με μηδαμινό κόστος παραγωγής. Αυτή η θερμική ενέργεια χρησιμοποιείται για την εξάτμιση θαλασσινού νερού, το οποίο στη συνέχεια θα υγροποιείται απαλλαγμένο από το αλάτι. Έτσι, με μία διαδικασία απόσταξης θα έχουμε αφαλατωμένο νερό. Έχει ήδη ξεκινήσει σε ερευνητικό εργαστήριο στην Αθήνα ο σχεδιασμός και η κατασκευή αυτών των συστημάτων. Επίσης, σε ήδη υπάρχουσες μονά- 39

40 δες επεξεργασίας νερού γίνεται μετατροπή και εφαρμόζεται ως μοναδική πηγή ενέργειας για ολόκληρη τη μονάδα η ψυχρή σύντηξη. Με την τεχνολογία αφαλάτωσης θαλασσινού νερού με ψυχρή σύντηξη θα γίνουν μέσα στα επόμενα χρόνια αρδεύσιμες και εκμεταλλεύσιμες μεγάλες ερημοποιημένες εκτάσεις του πλανήτη, σε συνδυασμό πάντα με την τεχνολογία AQUA SOFT*, που επιτρέπει την ανάμιξη αφαλατωμένου νερού με θαλασσινό για πιο θρεπτικό νερό για τα φυτά. Πολύ σύντομα η τεχνολογία αφαλάτωσης θαλασσινού νερού με ψυχρή σύντηξη θα δώσει λύση με ελάχιστο κόστος στο πρόβλημα της λειψυδρίας σε ξενοδοχειακές μονάδες και σε δήμους, ιδιαίτερα σε νησιά. Συγκεκριμένα, αυτή η εφαρμογή θα δώσει οριστική λύση σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αλλά και ολόκληρου του πλανήτη, οι οποίες δεν έχουν επάρκεια νερού ύδρευσης και άρδευσης για τις καλλιέργειές τους ή το νερό τους έχει γίνει υφάλμυρο λόγω της υπεράντλησης από τον υδροφόρο ορίζοντα. Όλες οι ερημωμένες περιοχές του πλανήτη θα γίνουν ξανά καλλιεργήσιμες. Έτσι, είναι βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα η τεχνολογία της ψυχρής σύντηξης θα δώσει οριστική λύση, εκτός από το ενεργειακό και το περιβαλλοντικό πρόβλημα, και στο πρόβλημα της σίτισης ολόκληρου του πληθυσμού της Γης, προσφέροντας έτσι μία συνολική συνδυαστική λύση για τα μεγαλύτερα από τα σημερινά προβλήματα της ανθρωπότητας. Εν κατακλείδι, η ηλιακή ενέργεια θα βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών της Μήλου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη ραγδαία ανάπτυξη του νησιού σε όλα τα επίπεδα, ενώ ταυτόχρονα την αξιοποίηση και προστασία του περιβάλλοντος. Πρέπει όμως, οι πολίτες να ενημερωθούν καταλλήλως από τις αρμόδιες αρχές για την συμβολή της ηλιακή ενέργειας στην βελτίωση των ζωών τους,στην καλύτερη διατήρηση και ανάπτυξη του βιοτόπου του νησιού και γενικότερα του περιβάλλοντος. Χρησιμοποιώντας δηλαδή την αφαλάτωση θαλασσινού νερού με την βοήθεια του ήλιου ή την χρήση φωτοβολταϊκών κ.α. να καταλάβουν πως θα γίνεται εξοικονόμηση των εσόδων τους, ενώ ταυτόχρονα θα καλύπτονται οι ανάγκες του στο έπακρο. *τεχνολογία AQUA SOFT: Η ηλεκτρονική συσκευή AQUA SOFT εκπέμπει αδιαλείπτως ηλεκτρικό εναλλασσόμενο πεδίο στο φάσμα των υπερήχων αλλάζοντας την συμπεριφορά του νερού και κάνοντάς το να συμπεριφέρεται ως μαλακό. Διαφοροποιώντας τη δομή των αλάτων και τη διαλυτική ικανότητα του νερού, αποτρέπει τη δημιουργία επικαθίσεων σε ολόκληρη την εγκατάσταση, ενώ παράλληλα απομακρύνει και τις υπάρχουσες επικαθίσεις. Πηγές: wikipedia 40

41 2.4 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (Αντώνης Μαρκέτος) Η Μήλος είναι από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά νησιά του ηφαιστειακού τόξου του Ν. Αιγαίου και προκάλεσε το γεωθερμικό ενδιαφέρον από το Η Μήλος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιώτικου συμπλέγματος των Κυκλάδων, που γεωλογικά ανήκει στην Πελαγονική ζώνη. Η θέση της Μήλου, η τεκτονική του ελλαδικού χώρου και η παρουσία δύο λιθοσφαιρών πλακών στην περιοχή του Αιγαίο-μεσογειακού χώρου δημιούργησαν ειδικές συνθήκες που εξηγούν την παρουσία του γεωθερμικού πεδίου του νησιού. Η έρευνα για την αναζήτηση γεωθερμικής ενέργειας άρχισε ουσιαστικά το 1971 με βασικό φορέα το ΙΓΜΕ και στη συνεχεία με τη χρημα- 41

42 τοδότηση της ΔΕΗ, οπότε και ερευνήθηκε η περιοχή της Μήλου. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1986, λειτούργησε η πρώτη πιλοτική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 2 MW με τη βοήθεια τριών παραγωγικών γεωθερμικών γεωτρήσεων (από μέχρι μέτρα και 310 C). Μελέτες έδειξαν ότι από το νησί μπορούμε να πάρουμε ηλεκτρική ισχύ ως 120 MW. Γεωθερμία ή Γεωθερμική ενέργεια ονομάζουμε τη φυσική θερμική ενέργεια της Γης που διαρρέει από το θερμό εσωτερικό του πλανήτη προς την επιφάνεια. Η μετάδοση θερμότητας πραγματοποιείται με δύο τρόπους: α) Με αγωγή από το εσωτερικό προς την επιφάνεια με ρυθμό 0,04-0,06 W/m 2 β) Με ρεύματα μεταφοράς, που περιορίζονται όμως στις ζώνες κοντά στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών, λόγω ηφαιστειακών και υδροθερμικών φαινομένων. Μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο έχει η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας για την κάλυψη αναγκών του, καθώς είναι μια πρακτικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Ανάλογα με το θερμοκρασιακό της επίπεδο μπορεί να έχει διάφορες χρήσεις, κάνοντας ιδιαίτερα ελκυστική, από οικονομική άποψη, τη γεωθερμική εκμετάλλευση. Tο γεωθερμικό πεδίο είναι σαν μια υπόγεια λίμνη, ένας υπόγειος ταμιευτήρας όπου συσσωρεύεται ρευστή ύλη. Το ρευστό αυτό θερμαίνεται από το μάγμα που βρίσκεται σε βάθος 5 έως 6 χιλιομέτρων κάτω από τον ταμιευτήρα. Με τη γεώτρηση αντλείται το ρευστό και βγαίνει ο ατμός που χρησιμοποιείται μέσω τουρμπινών για την ηλεκτροπαραγωγή. Η υπόλοιπη ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες εφαρμογές. Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα Γενικά, η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας συναντά ορισμένα βασικά προβλήματα, τα οποία θα πρέπει να λυθούν ικανοποιητικά για την οικονομική εκμετάλλευση της εναλλακτικής αυτής μορφής ενέργειας. Οι τύποι αυτοί των προβλημάτων είναι ο σχηματισμός επικαθίσεων (ή όπως συχνά λέγεται, καθαλατώσεις ή αποθέσεις) σε κάθε σχεδόν επιφάνεια που έρχεται σε επαφή με το γεωθερμικό ρευστό, η διάβρωση των μεταλλικών επιφανειών, καθώς και ορισμένες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις (διάθεση των ρευστών μετά τη χρήση τους, εκπομπές τοξικών αερίων, ιδίως του υδρόθειου). 42

43 Όλα αυτά τα προβλήματα σχετίζονται άμεσα με την ιδιάζουσα χημική σύσταση των περισσότερων γεωθερμικών ρευστών. Τα γεωθερμικά ρευστά λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και της παραμονής τους σε επαφή με διάφορα πετρώματα περιέχουν κατά κανόνα σημαντικές ποσότητες διαλυμένων αλάτων και αερίων. Η αλλαγή των θερμοδυναμικών χαρακτηριστικών των ρευστών στο στάδιο της εκμετάλλευσης μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες ευνοϊκές τόσο για τη χημική προσβολή των μεταλλικών επιφανειών, όσο και για την απόθεση ορισμένων διαλυμένων ή αιωρούμενων στερεών και την απελευθέρωση στο περιβάλλον επιβλαβών ουσιών. Τα προβλήματα από τη διάθεση των νερών που χρησιμοποιούνται για άμεσες χρήσεις είναι κατά κανόνα ηπιότερα (και σχεδόν μηδενικά) από ότι των ρευστών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης θα πρέπει να τονιστεί από την αρχή ότι στην περίπτωση που εφαρμόζεται η άμεση επανεισαγωγή των γεωθερμικών ρευστών στον ταμιευτήρα, όπως στην περίπτωση των μονάδων με δυαδικό κύκλο, οι επιπτώσεις είναι ελάχιστες. Βεβαίως κατά τη φάση της έρευνας, της ανόρυξης των γεωτρήσεων, των δοκιμών και της κατασκευής της μονάδας μπορούν να υπάρξουν διαρροές και διάθεση γεωθερμικών νερών σε υδάτινους αποδέκτες, καθώς και αυξημένος θόρυβος. Το CO 2 που εκπέμπεται από γεωθερμικές μονάδες είναι κατά πολύ μικρότερο από τις αντίστοιχες εκπομπές ατμοηλεκτρικών μονάδων. Το H 2 S, λόγω της έντονης οσμής του και της σχετικής τοξικότητάς του, είναι υπεύθυνο τις περισσότερες φορές για τη προκατάληψη που εκδηλώνεται κατά της γεωθερμίας. 43

44 Η κύρια ανησυχία από την αξιοποίηση της γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας προέρχεται από τη διάθεση των γεωθερμικών νερών στους υδάτινους αποδέκτες. Λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και της περιεκτικότητάς του σε διάφορα χημικά συστατικά, το γεωθερμικό ρευστό προτού διατεθεί σε υδάτινους αποδέκτες θα πρέπει να υποστεί κάποια επεξεργασία και να μειωθεί η θερμοκρασία του. Τονίζεται ξανά ότι η περιβαλλοντικά περισσότερο αποδεκτή μέθοδος διάθεσης των γεωθερμικών ρευστών είναι η επανεισαγωγή τους στον ταμιευτήρα. Τα περιβαλλοντικά οφέλη της γεωθερμίας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Συνεχής παροχή ενέργειας, με υψηλό συντελεστή λειτουργίας (load factor), >90%. Μικρό λειτουργικό κόστος, αν και το κόστος παγίων είναι σημαντικά αυξημένο σε σχέση και με τις συμβατικές μορφές ενέργειας. Μηδενικές ή μικρές εκπομπές αερίων στο περιβάλλον. Μικρή απαίτηση γης. Από τη λειτουργία των γεωθερμικών αυτών εφαρμογών θα εξοικονομούμε μεχρι 11 MW ρευμα τον μήνα, που είναι το μέγιστο ποσό ρεύματος που καταναλώνουμε στη Μήλο τον Αύγουστο λόγω του τουρισμού, που αντιστοιχεί σε τόνους καυσίμου (98,5% μαζούτ, 1,5% πετρέλαιο) ετησίως. 44

45 Λόγω της χαμηλής κατανάλωσης και της σχεδόν ανύπαρκτης συντήρησης του εξοπλισμού, τα γεωθερμικά συστήματα κλιματισμού μπορούν να εξοικονομήσουν από 55% μέχρι και 70% από την ετήσια δαπάνη σε σύγκριση με ένα συμβατικό σύστημα θέρμανσης και δροσισμού. Το μόνο λειτουργικό κόστος της εγκατάστασης είναι η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος από τον συμπιεστή και τις αντλίες, το οποίο είναι οικονομικότερο σε σχέση με τη χρήση λέβητα πετρελαίου κατά 20-25%. Συμβολή στην επίτευξη των στόχων της Λευκής Βίβλου της Ε.Ε. και του Πρωτοκόλλου του Κιότο. Αποτελεί τοπική μορφή ενέργειας με συνέπεια την οικονομική ανάπτυξη της γεωθερμικής περιοχής. Συμβολή στην μείωση της ενεργειακής εξάρτησης μιας χώρας, με τον περιορισμό των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων. Ένα γεωθερμικό σύστημα είναι τρεις έως πέντε φορές αποδοτικότερο από ένα συμβατικό σύστημα. Επειδή δεν καίει ορυκτά καύσιμα για να παράγει θερμότητα, παρέχει τρεις έως πέντε μονάδες ενέργειας για κάθε μονάδα ηλεκτρικής ενέργειας που τροφοδοτεί το σύστημα για θέρμανση χώρων (με καλοριφέρ για θ>60 C, με αερόθερμα για θ>40 C, με ενδοδαπέδιο σύστημα για θ>25 C). Επειδή δεν χρησιμοποιούνται καύσιμα, δεν συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου που είναι υπεύθυνο για την αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη. Δεν απαιτείται χρήση λεβητοστασίων, δεξαμενής καυσίμων και καμινάδων. Η υπόλοιπη ενέργεια που δεν χρησιμοποιείται στην ηλεκτροπαραγωγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άλλες εφαρμογές όπως, σε ιχθυοκαλλιέργειες (θ>15 C) επειδή τα ψάρια χρειάζονται ορισμένη θερμοκρασία για την ανάπτυξή τους. Η πιο συνηθισμένη γεωθερμική εφαρμογή στον αγροτικό τομέα είναι η θέρμανση θερμοκηπίων και εδαφών επειδή τα φυτά αναπτύσσονται γρηγορότερα και γίνονται μεγαλύτερα με τη θερμότητα (θ>25 C), ή και για αντιπαγετική προστασία. 45

46 Επίσης, χρησιμοποιείται για spa, θερμά λουτρά με θ = C, πράγμα που συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Σε πολλές περιπτώσεις τα γεωθερμικά νερά θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ακόμη επικερδέστερα, μέσα από τη συνδυασμένη χρήση τους σε κτηνοτροφικές μονάδες, βιομηχανικές εφαρμογές όπως αφαλάτωση θαλασσινού νερού (θ>60 C), ξήρανση αγροτικών προϊόντων, κ.λπ. Με απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, μεταβιβάστηκε το δικαίωμα εκμετάλλευσης του γεωθερμικού δυναμικού της Μήλου, της Κιμώλου και της Πολυαίγου, από τη ΔΕΗ στη ΔΕΗ Ανανεώσιμες με την υποχρέωση να εγκαταστήσει μονάδα ισχύος 5 MW. Στη Μήλο οι γεωθερμικοί ταμιευτήρες εντοπίζονται σε βάθος έως μέτρων ενώ η θερμοκρασία φτάνει τους 350 βαθμούς κελσίου. Αυτό πρακτικά μεταφράζεται σε τεράστιες δυνατότητες για ηλεκτροπαραγωγή (δηλαδή μονάδες από 120 έως 240 MW), εφόσον βεβαίως λυθούν βασικά ζητήματα, όπως η εξασφάλιση τοπικής συναίνεσης, αλλά και η δημιουργία ηλεκτρικής διασύνδεσης. Σήμερα οι ανάγκες της Μήλου σε ηλεκτρική ενέργεια κυμαίνονται από 3 MW το χειμώνα έως 12 MW (καλοκαιρινή αιχμή). Προκειμένου δε να αμβλυνθούν οι τοπικές αντιρρήσεις, ήδη εξετάζονται δύο πιθανές τοποθεσίες για την εγκατάσταση μονάδας -σε πρώτη φάση- ισχύος 5 MW είτε στην ανατολική Μήλο είτε στην Κίμωλο, σε ακατοίκητες περιοχές που δεν υπάρχει γεωργική εκμετάλλευση. Παράλληλα, εφόσον προχωρήσει το έργο, θα περιλαμβάνει την κατασκευή μονάδας κατακράτησης υδρόθειου, δηλαδή δε θα υπάρχει καμία απολύτως όχληση από την έκλυση οσμών. Κατά τη γνώμη μου δεν είμαστε έτοιμοι τεχνολογικά να αναπτύξουμε τη γεωθερμία στο νησί μας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πυρηνικό ατύχημα της Σοντοσίμα όπου λανθασμένα πίστευαν ότι με τον εξοπλισμό που είχαν μπορούσαν να λειτουργήσουν το εργοστάσιο με ασφάλεια. Σε περίπτωση ατυχήματος κατά την εξαγωγή της γεωθερμικής ενέργειας είναι πιθανό να αναγκαστούμε να φύγουμε από τη Μήλο για λογούς ασφαλείας για κάποιο χρονικό διάστημα. Πήγες: Δικτυακός τόπος του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ του ΚΑΜΑΚΑΡΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ με θέμα «Η Γεωθερμική Έρευνα Στη Νήσο Μήλο» Γεωθερμία και Τυποποίηση, Φύτικας Τ.Ε.Ι. Κρήτης: Δημήτρης Αλ. Κατσαπρακάκης 46

47 2.5. Βιομάζα (Μωραΐτη Χρυσούλα - Τραπατσέλης Χρήστος) Γενικά Βιομάζα ονομάζουμε κάθε υλικό το οποίο παράγεται από ζωικό οργανισμό (όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων κ.λπ.) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για παραγωγή ενέργειας. Στην χώρα μας το υλικό της βιομάζας είναι γνωστό και ως πέλλετ. Πλέον, από την καύση της βιομάζας έχουμε την δυνατότητα παραγωγής ενέργειας της οποίας η χρήση έχει πολλά πλεονεκτήματα που διευκολύνουν την καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Παρακάτω μπορούμε να δούμε ορισμένα από τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της καύσης της βιομάζας. Το δυναμικό της βιομάζας στην Ελλάδα από αγροτικά και δασικά υπολείμματα είναι εξαιρετικά μεγάλο. Εκτιμάται συνολικά σε TJ ή Ktoe (ισοδύναμη μονάδα με την καύση 1 τόνου πετρελαίου), το οποίο ισοδυναμεί με το 50% της σημερινής ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης. Το μεγαλύτερο δυναμικό εντοπίζεται στις περιοχές των μεγάλων καλλιεργειών στην Κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Αν σε αυτά προστεθεί και το δυναμικό που προκύπτει από τη δυνατότητα αξιοποίησης ενεργειακών καλλιεργειών αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι δυνατότητες εκμετάλλευσης της βιομάζας για ενεργειακούς σκοπούς είναι τεράστιες. 47

48 Πλεονεκτήματα 1. Η καύση της βιομάζας δεν συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου - επειδή οι ποσότητες του διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) που απελευθερώνονται κατά την καύση της βιομάζας δεσμεύονται πάλι από τα φυτά για τη δημιουργία της βιομάζας. 2. Η μηδαμινή ύπαρξη του θείου στη βιομάζα συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό των εκπομπών του διοξειδίου του θείου (SO 2 ) που είναι υπεύθυνο για την όξινη βροχή. 3. Εφόσον η βιομάζα είναι εγχώρια πηγή ενέργειας, η αξιοποίησή της σε ενέργεια συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα καύσιμα και βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, στην εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού και στην εξοικονόμηση του συναλλάγματος. 4. Η ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας σε μια περιοχή, αυξάνει την απασχόληση στις αγροτικές περιοχές με τη χρήση εναλλακτικών καλλιεργειών (διάφορα είδη ελαιοκράμβης, σόργο, καλάμι, κενάφ) τη δημιουργία εναλλακτικών αγορών για τις παραδοσιακές καλλιέργειες (ηλίανθος κ.ά.), και τη συγκράτηση του πληθυσμού στις εστίες τους, συμβάλλοντας έτσι στη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Μελέτες έχουν δείξει ότι η παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων έχει θετικά αποτελέσματα στον τομέα της απασχόλησης τόσο στον αγροτικό όσο και στο βιομηχανικό χώρο. 5. Είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. 48

49 Μειονεκτήματα 1. Ο αυξημένος όγκος και η μεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία, σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα δυσχεραίνουν την ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας. 2. Η μεγάλη διασπορά και η εποχιακή παραγωγή της βιομάζας δυσκολεύουν την συνεχή τροφοδοσία με πρώτη ύλη των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης της βιομάζας. 3. Βάσει των παραπάνω παρουσιάζονται δυσκολίες κατά τη συλλογή, μεταφορά, και αποθήκευση της βιομάζας που αυξάνουν το κόστος της ενεργειακής αξιοποίησης. 4. Οι σύγχρονες και βελτιωμένες τεχνολογίες μετατροπής της βιομάζας απαιτούν υψηλό κόστος εξοπλισμού, συγκρινόμενες με αυτό των συμβατικών καυσίμων. Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η παραγωγή βιομάζας με σκοπό την καύση της είναι ένας οικολογικότερος και οικονομικότερος τρόπος παραγωγής ενέργειας για την κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων. 49

50 Έτσι η δημιουργία εργοστασίου εκμετάλλευσης βιομάζας θα ωφελούσε το νησί μας όσον αφορά τον οικονομικό τομέα καθώς θα μειωνόταν η ανάγκη εισαγωγής άλλων καυσίμων όπως είναι το πετρέλαιο καθώς βέβαια και τα έξοδα για την προμήθειά τους στα νοικοκυριά. Ακόμη, στρέφοντας τον πληθυσμό της Μήλου στη γεωργία έτσι ώστε να παραχθεί βιομάζα θα μπορούσε να οδηγήσει στη γεωργική ανάπτυξη και τη μεγάλη παραγωγή γεωργικών προϊόντων πράγμα που φέρει ως αποτέλεσμα την οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Το έργο αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο νησί μας καθώς υπάρχουν αρκετές εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης και εκτροφής ζώων για την παραγωγή βιομάζας με απώτερο σκοπό την χρήση της. Η εκμετάλλευση του θάμνου, φυτό που χρειάζεται το φως του ήλιου, της αγκινάρας η οποία πρέπει να προφυλάσσεται από το δυνατό ψύχος και του γαϊδουράγκαθου που το σημαντικότατο πλεονέκτημα του είναι ότι δε χρειάζεται καθόλου νερό, είναι μερικά από τα φυτά που μπορούν να συντελέσουν στην εκμετάλλευσης της βιομάζας στην Μήλο. Ο Θάμνος είναι μια κατηγορία φυτών που δεν έχουν κεντρικό κορμό, το ύψος τους είναι μέχρι τρία μέτρα και οι βλαστοί τους διακλαδίζονται από το επίπεδο του εδάφους. Οι βλαστοί των θάμνων διακλαδίζονται έντονα και με αυτόν τον τρόπο αποκτούν το χαρακτηριστικό σχήμα τους. Οι εξελικτικά ανταγωνιστικές «συμπεριφορές» του θάμνου εντοπίζονται στη βέλτιστη δέσμευση της ηλιακής ενέργειας, τη διάχυση της θερμότητας που απάγουν από το περιβάλλον και επακόλουθα την ελάχιστη απώλεια της δεσμευμένης υγρασίας λόγω της εξάτμισης. Επίσης οι θάμνοι αναπτύσσουν γρήγορα. Η αγκινάρα αναπτύσσεται σε σχήμα θάμνου, ύψους περίπου 1,5 μ. Είναι φυτό ιθαγενές της Αφρικής, καλλιεργείται, όμως, σε πολλά μέρη του σύγχρονου κόσμου σε θέσεις προφυλαγμένες από το δυνατό ψύχος και εδάφη χωρίς πολλή υγρασία. Η ρίζα της αγκινάρας είναι πασσαλώδης και προχωρεί βαθιά στο έδαφος. Τα φύλλα της είναι μεγάλα με βαθιές σχισμές, χρώμα γκριζωπό στο κάτω μέρος και το στέλεχός της είναι μακρύ με διακλαδώσεις. Πολλαπλασιάζεται με παραφυάδες κατά την άνοιξη ή το φθινόπωρο ενώ ο βλαστός της ξεραίνεται το καλοκαίρι. 50

51 Το γαϊδουράγκαθο ευδοκιμεί σε χώρες με μεσογειακό και ηπειρωτικό κλίμα, στην Ελλάδα, Μικρά Ασία, Δυτική Ασία ενώ έχει εισαχθεί σε πολλά ακόμα μέρη ανά τον κόσμο. Θέλει καλοκαίρια ξηρά και εδάφη αμμώδη ή αργιλώδη, πλούσια σε άσβεστο. Συναντάται κυρίως στην ύπαιθρο, σε ορεινές και πετρώδεις περιοχές, αλλά και σε πεζοδρόμια, ή στην άκρη της ασφάλτου, έχοντας την τάση να εμφανίζεται σε ανασκαμμένα ή διαταραγμένα εδάφη. Ζει δύο χρόνια και σχηματίζει θάμνο ύψους μέχρι τριών μέτρων και διαμέτρου μέχρι και ενός μέτρου. Το άνθος του είναι στρογγυλό σαν σφαίρα, με αγκάθια. Τρώγεται από τους γαϊδάρους. Όμως αξίζει να αναφέρουμε το γεγονός ύπαρξης υγρασίας στον τόπο μας που μειώνει σημαντικά την απόδοση της παραγόμενης βιομάζας (κυρίως όταν η υγρασία > 50%) της οποίας ήδη η καύση έχει μικρότερα ποσά απόδοσης απ ότι η καύση ίδιας ποσότητας άλλων καυσίμων. Για παράδειγμα, η καύση ενός τόνου πετρελαίου επιφέρει 42 GJ ενέργειας σε αντίθεση με τον ένα τόνο βιομάζας (ξηρής ουσίας βιομάζας) που ισοδυναμεί με 0,4 τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΙΠ). Στον ενεργειακό τομέα η καύση βιομάζας μπορεί να ωφελήσει το νησί στην παραγωγή θερμότητας, ηλεκτρισμού, παραγωγή καυσίμου (από βιοαιθανόλη και βιοντήζελ) καθώς και εδαφοβελτιωτικού. Είναι, έτσι, ξεκάθαρο ότι όλη αυτή η διαδικασία θα έρχεται ποιο οικονομικά στους κατοίκους λόγω της επεξεργασίας φθηνότερου υλικού από το οποίο προέρχονται πολλά καθημερινά αγαθά. 51

52 Εν κατακλείδι, η ιδέα που προτείνει η ερευνητική μας ομάδα είναι να γίνει μελέτη διαφόρων περιοχών του νησιού μας που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν με σκοπό την χρήση της βιομάζας ως μια οικονομικότερη και προσοδοφόρα πηγή ενέργειας. Πήγες:

53 2.6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ (Σπύρος Αϊβαλιώτης, Ειρήνη Βικελή, Θοδωρής Ζούλιας, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα) Το έδαφος της Μήλου προσφέρεται για καλλιέργεια και παραγωγή διαφόρων ειδών φυτών. Το εύκρατο κλίμα της Μεσογείου ευνοεί ιδιαίτερα τις καλλιέργειες καθώς δεν παρατηρούνται ακραίες καιρικές συνθήκες. Το μόνο εμπόδιο της γεωργικής ανάπτυξης στο νησί είναι η έλλειψη υδάτινων πόρων με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η άρδευση των χωραφιών. Αυτό έχει αποτέλεσμα, στη Μήλο, να είναι δύσκολη η καλλιέργεια φυτών με μεγάλη ανάγκη σε νερό. Ως εκ τούτου διατυπώνονται προτάσεις για την καλλιέργεια φυτών με ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό ως πιο αποδοτικές, και συμφέρουσες οικονομικά. Στο νησί καλλιεργούνται φυτά προορισμένα κυρίως για ιδιωτική χρήση. Οι καλλιέργειες αυτές είναι μικρές και στις περισσότερες των περιπτώσεων ερασιτεχνικές. Υπάρχουν βέβαια και μεγαλύτερες προσπάθειες παραγωγής εμπορικών προϊόντων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. Ως τώρα δεν έχει παρατηρηθεί κάποια συντονισμένη επαγγελματική δράση με σκοπό την μαζική παραγωγή κάποιων γεωργικών προϊόντων, που να είναι δυνατό να εξαχθούν στην υπόλοιπη Ελλάδα ή ακόμα και στον υπόλοιπο κόσμο. Στόχος μας είναι, μέσα από αυτήν την εργασία, να παραθέσουμε προτάσεις για καλλιέργειες φυτών, κυρίως αρωματικών και φαρμακευτικών, που μπορούν να καλλιεργηθούν στη Μήλο και με την παραγωγή τους να βοηθήσουν στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Μετά από συνάντηση με τον δασολόγο και γνώστη της Βοτανικής, κύριο Γιώργο Πετράκη, συγκεντρώσαμε τα φυτά που μπορούν να καλλιεργηθούν και να ευδοκιμήσουν στον τόπο μας, τα οποία και παραθέτουμε παρακάτω. Ουσιαστικά, σκοπός της εργασίας μας είναι να παρακινήσουμε και να εμπνεύσουμε όποιον ενδιαφέρεται και έχει τις ικανότητες και την θέληση να το πράξει, να ασχοληθεί με την καλλιέργεια των φυτών αυτών σε επαγγελματικό και οικονομικά παραγωγικό επίπεδο. Ο κατάλογος των φυτών Αψιθιά (ή Αρτεμισία): Λατινική ονομασία, Artemisia absinthium Γενικά: Πρόκειται για ποώδες, πολυετές φυτό που το ύψος του κυμαίνεται ανάλογα με το υποείδος από 20 εκ. έως 1,20 μ.. Οι χυμοί του έχουν πικρή γεύση και από αυτό εξάγεται ένα αιθέριο έλαιο πράσινου χρώματος, η αψίνθη, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν στη φαρμακολογία βοτάνων για τις αντιελμινθικές, αιμοστατικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιπυρετικές, αντισηπτικές και διουρητικές ιδιότητές του, καθώς και για την παρασκευή του τοξικού αλκοολικού ποτού «αψέντι», αλλά και του βερμούτ. 53

54 Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Η αψιθιά φύεται στις περιοχές της Μεσογείου και σε όλα τα εύκρατα μέρη. Καλλιεργείται επίσης σαν καλλωπιστικό και προστατευτικό φυτό των κήπων αλλά και ως φαρμακευτικό φυτό. Τα υπέργεια μέρη συλλέγονται το καλοκαίρι. Η αψιθιά φυτρώνει από σπόρους την άνοιξη αλλά πιο εύκολο είναι να κόψουμε ένα κλωνάρι με τη ρίζα του και να το μεταφυτέψουμε το φθινόπωρο. Ανθίζει από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Είναι διεγερτικό του πεπτικού, δηλαδή εξαιρετικά χρήσιμο φάρμακο για αυτούς που έχουν κακή πέψη. Αυξάνει την οξύτητα του στομάχου και την παραγωγή της χολής και βελτιώνει την πέψη και την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών, βοηθώντας έτσι σε άλλες παθήσεις Γενικά: το φυτό, σε μέτριες δόσεις, ερεθίζει το στομάχι, αυξάνει την όρεξη, διευκολύνει την πέψη, επιταχύνει την κυκλοφορία του αίματος, προκαλεί εκκρίσεις και συντελεί στο αδυνάτισμα. Αλόη: Λατινική ονομασία, Aloe vera Γενικά: Η Αλόη η γνήσια (Aloe vera), επίσης γνωστή ως φαρμακευτική αλόη, είναι ένα είδος εύχυμου φυτού. Μεγαλώνει σε άνυδρα κλίματα και συναντάται ευρέως στην Αφρική και άλλες άνυδρες περιοχές. Το είδος είναι γνωστό για τη χρήση του σε φαρμακευτικά και καλλυντικά σκευάσματα όπως επίσης και στον τομέα εναλλακτικής ιατρικής. Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Η αλόη μπορεί να φυτρώσει και να αναπτυχθεί και σε πετρώδη και ξηρά εδάφη, ωστόσο συνίσταται η καλλιέργεια της σε εδάφη που αποστραγγίζονται εύκολα, είτε απευθείας στη γη είτε σε γλάστρες, λόγω του ότι πρόκειται για φυτό που προέρχεται από ημιερημικά κλίματα. Το καλύτερο είδος εδάφους για την καλλιέργεια της αλόης είναι αυτό με ελαφρώς αλκαλικό ph, γιατί αν το έδαφος είναι πολύ όξινο η ανάπτυξη του φυτού θα είναι πιο περιορισμένη και αργή. Σύμμαχοι του φυτού είναι ο ήλιος και το εύκρατο κλίμα, ενώ δεν αντέχει τις χαμηλές θερμοκρασίες και την υπερβολική υγρασία. Η ιδανική θερμοκρασία για τη σωστή ανάπτυξη και εξέλιξη του φυτού είναι μεταξύ 20 0 και 25 ο C, ενώ πρέπει να αποφεύγονται όσο είναι δυνατό οι απότομες 54

55 αλλαγές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας. Δεν απαιτείται απαραιτήτως αυξημένη μέση ετήσια βροχόπτωση, αλλά η ανάπτυξη του είναι πιο αργή όσο πιο λίγες είναι οι βροχοπτώσεις. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Η Αλόη έχει ποικίλες ιατρικές και φαρμακευτικές ιδιότητες και γι' αυτόν το λόγο είναι ένα εξαιρετικά εμπορεύσιμο φυτό. Δρα ευεργετικά στις παθήσεις του δέρματος (π.χ. εγκαύματα κ.α.), σε διαταραχές του πεπτικού συστήματος και σύμφωνα με μελέτες η αλόη ενδέχεται να εμποδίζει την ανάπτυξη όγκων. Τα παράγωγα της αλόης χρησιμοποιούνται επίσης και ως συστατικά σε πολλά καλλυντικά προϊόντα. Γενικά: Παρ' όλα τα θετικά στοιχεία που ευνοούν την ανάπτυξη και την καλλιέργεια της αλόης στη Μήλο, το φυτό αυτό για να διεξαχθεί σωστά η παραγωγή και επεξεργασία του απαιτεί την ύπαρξη οργανωμένων μονάδων επεξεργασίας (εργοστάσια). Μια τέτοια μονάδα είναι εξαιρετικά δύσκολο να δημιουργηθεί στο νησί. Βαλσαμόχορτο: Λατινική ονομασία, Hypericum perforatum L. Γενικά: Το βαλσαμόχορτο είναι πολυετής πόα ύψους εκ. Απαντάται αυτοφυές σε όλη την Ελλάδα σε χέρσες και ξηρές τοποθεσίες, σε βουνά και μη καλλιεργούμενα χωράφια, φτωχής έως μέτριας γονιμότητας. Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Οι καλλιέργειες αυτού του φυτού προτιμώνται σε ηλιόλουστες θέσεις και εδάφη που σχηματίστηκαν απ ασβεστολιθικά πετρώματα που έχουν ph μέχρι 8, αλλά αποδίδουν καλά και σε ελαφρώς όξινα εδάφη με ph μέχρι 6. Το φυτό δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία και νερό. Μερικά ποτίσματα απαιτούνται κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του. Η άνθηση των φυτών αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί έως και 2 μήνες. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Το βαλσαμόχορτο είναι καθαρά φαρμακευτικό φυτό. Χρησιμοποιείται στην φαρμακοβιομηχανία για την παρασκευή διαφόρων σκευασμάτων που αντιμετωπίζουν την κατάθλιψη. Επιπλέον έχει αντικαρκινικές, αντιοξειδωτικές και διουρητικές ιδιότητες. Δενδρολίβανο: Λατινική ονομασία, Rosmarinus officinalis) Γενικά: Αρωματικός αειθαλής θάμνος, πολύκλαδος και πυκνόφυλλος. Τα φύλλα είναι δερματώδη, μικρά, γραμμοειδή, ενώ τα άνθη βρίσκονται κατά ομάδες και βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων. Ευδοκιμεί τόσο σε 55

56 ήπιο, θερμό όσο και ψυχρό κλίμα, σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές, σε όλα σχεδόν τα εδάφη (ποτιστικά - ξερικά) εκτός από τα βαριά μη στραγγιζόμενα. Με ph=5.5 και μη ασβεστούχα εδάφη αναπτύσσεται κανονικά, ενώ με ph=7 και ασβεστούχα εδάφη ευνοείται περισσότερο. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Κυρίως με μοσχεύματα (τμήματα βλαστών 10 εκ. περίπου). Με παραφυάδες Στα ξερικά χωράφια φυτεύονται σε γραμμές που απέχουν 1 m και επί των γραμμών εκ. Η φύτευση γίνεται με το χέρι ή με καπνοφυτευτικές μηχανές. Απαραίτητη θεωρείται η καλή προετοιμασία του αγρού, η καταπολέμηση των ζιζανίων (σκαλίσματα ή ζιζανιοκτονία) και η άρδευση (3-4 ποτίσματα το καλοκαίρι) όπου υπάρχει νερό. Εποχή φύτευσης - σποράς: Καλύτερη εποχή για εγκατάσταση των μοσχευμάτων η άνοιξη. Η οριστική εγκατάσταση τους γίνεται τον Οκτώβριο - Νοέμβριο ή Φεβρουάριο - Μάρτιο Συγκομιδή: Συλλέγεται στο στάδιο της πλήρους άνθησης. Καταλληλότερη περίοδος: Μάιος-Ιούνιος-Ιούλιος Αποδόσεις: Η πλήρης απόδοση αρχίζει από το 3 ο έτος. Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται σε κιλά (χλωρό). Η σχέση ξηρού/χλωρού είναι 35%. Η παραγωγή ξηρών φύλλων ανέρχεται σε κιλά/ στρέμμα. Χρήσεις: Τα φύλλα-άνθη χρησιμοποιούνται ως άρτυμα. Είναι άριστο μελισσοτροφικό φυτό. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, σαπωνοποιία, φαρμακευτική. Θεωρείται τονωτικό, χωνευτικό, σπασμολυτικό, χολαγωγό, κ.λπ. Θυμάρι: Λατινική ονομασία, Thymus vulgaris Γενικά: Είναι εξαιρετικά ανθεκτικός πολυετής θάμνος (6-7 έτη) μικρού ύψους (30 εκ.) με όρθιους βλαστούς και ευχάριστο άρωμα. Ευδοκιμεί σε θερμές όσο και ψυχρές περιοχές. Αναπτύσσεται σε ξερικές εκτάσεις ενώ στις ποτιστικές η μεγαλύτερη παραγωγή αποβαίνει σε βάρος της ποιότητας. Ως προς τα εδάφη, δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις, προτιμά όμως τα μέσης συστάσεως, ασβεστούχα χαλικώδη. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με σπόρο σε σπορείο (καλύτερη εποχή ο Αύγουστος) 56

57 Με παραφυάδες Με μοσχεύματα (ο πιο δαπανηρός) Εποχή φύτευσης - σποράς: Η μεταφύτευση από τα σπορεία του Αυγούστου γίνεται τον Οκτώβριο-Νοέμβριο. Από σπορεία του φθινοπώρου η μεταφύτευση γίνεται την άνοιξη. Από παραφυάδες του φθινοπώρου ή της άνοιξης η μεταφύτευση γίνεται αμέσως στο χωράφι. Η καλύτερη εποχή μεταφύτευσης είναι το φθινόπωρο. Γίνεται με το χέρι ή τις καπνοφυτευτικές μηχανές σε γραμμές που απέχουν εκ. και επί των γραμμών εκ. Είναι απαραίτητη η λίπανση (Νοέμβριο) με 30 κιλά φωσφορική αμμωνία και η καταπολέμηση των ζιζανίων. Συγκομιδή: Η καλύτερη φάση συγκομιδής είναι κατά την πλήρη άνθηση του (Ιούνιος). Εφόσον προορίζεται για αιθέριο έλαιο μετά την κοπή προωθείται για απόσταξη. Για ξηρή δρόγη, μετά την ξήρανση αποθηκεύεται. Αποδόσεις: Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται σε κιλά χλωρό χόρτο ή 200 κιλά περίπου σε ξηρή δρόγη. Με δεύτερη κοπή (Αύγουστος) υπάρχει συμπληρωματική παραγωγή 30%. Χρήσεις: Χρησιμοποιείται η ξηρή δρόγη και το αιθέριο έλαιο στην βιομηχανία τροφίμων. Περιέχει θυμόλη με ισχυρές αντισηπτικές ιδιότητες. Επίσης στην αρωματοποιία και ποτοποιία. Αναφέρεται ως αντισηπτικό, αποσμητικό, τονωτικό, χωνευτικό, σπασμολυτικό. Κάπαρη: Λατινική ονομασία, Capparis spinosa Γενικά: Είναι πολυετής θάμνος με μικρά αγκάθια και βλαστούς που διακλαδίζονται και απλώνονται στο έδαφος και άνθη μεγάλα και λευκά που φύονται μεμονωμένα. Στην Ελλάδα αυτοφύεται σε πολλά μέρη (κυρίως νησιά) σε πετρώδεις και βραχώδεις τοποθεσίες. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με σπόρο σε σπορείο (εγκατάσταση τον Φεβρουάριο το 5% φυτρώνει σε 2-3 μήνες). Με μοσχεύματα διαμέτρου >1.5 εκ. (ποσοστό ριζοβολίας 50%). Εποχή φύτευσης - σποράς: Η μεταφύτευση γίνεται σε χωράφι καλά οργωμένο και απαλλαγμένο από ζιζάνια. Οι αποστάσεις των φυτών μεταξύ των γραμμών όσο και επί των γραμμών είναι μ. ( φυτά/στρέμμα). Απαραίτητες εργασίες μετά τη φύτευση 57

58 η καταπολέμηση των ζιζανίων και των εντόμων, το κλάδεμα και εάν είναι δυνατόν η λελογισμένη λίπανση. Συγκομιδή: Στον 3 ο χρόνο βρίσκεται στην πλήρη παραγωγή. Η καρποφορία διαρκεί από Μάιο-Αύγουστο. Αποδόσεις: Γίνονται 9-12 συλλογές και διαχωρισμός των μπουμπουκιών ανάλογα με το μέγεθος. Χρήσεις: Χρησιμοποιείται σαν λαχανικό ή άρτυμα. Αναφέρεται ότι οι φλοιοί των ριζών χρησιμοποιούνται εναντίον της υδρωπικίας, αναιμίας, ατονίας, αρθρίτιδας. Τα μπουμπούκια θεωρούνται ως διουρητικά και αντιαρτηριοσκληρωτικά. Κρόκος: Λατινική ονομασία, Crocus sativus Γενικά: Είναι φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα ακριβότερα μπαχαρικά, το σαφράν, το οποίο προέρχεται από τον ύπερο του άνθους του φυτού. Ευδοκιμεί σε ποικίλες κλιματολογικές συνθήκες και σε διαφορετικά υψόμετρα σε στραγγερά και αμμώδη εδάφη που δεν έχουν πολύ ασβέστιο. Από την άνοιξη μέχρι τον Σεπτέμβριο βρίσκεται σε λήθαργο και αντέχει τόσο σε υψηλές όσο και σε χαμηλές θερμοκρασίες. Οι βροχές της άνοιξης βοηθούν την ανάπτυξη των βολβών και του Αυγούστου - Σεπτεμβρίου την ανθοφορία. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με βολβούς που αναπαράγονται κάθε χρόνο από τις παλαιότερες φυτείες Εποχή φύτευσης - σποράς: Φυτεύεται κυρίως τον Μάιο-Ιούνιο. Μερικές φορές μπορεί να φυτευτεί Αύγουστο-Σεπτέμβριο. Για κάθε στρέμμα χρειάζονται κιλά βολβοί. Φυτεύεται σε γραμμές (αυλακιές) βάθους εκ. που απέχουν μεταξύ τους εκ. και επί των γραμμών εκ. Καλλιεργητικές φροντίδες: προετοιμασία χωραφιού (2 οργώματα) και μετά τη φύτευση επεμβαίνουμε το δεύτερο - τρίτο χρόνο για φρεζάρισμα, ισοπέδωση το καλοκαίρι και βασική λίπανση (4-4-4) το Σεπτέμβριο και επιφανειακό (3-5 μονάδες αζώτου) την άνοιξη και καταπολέμηση των ζιζανίων (σκαλίσματα) από Νοέμβριο - Φεβρουάριο. 58

59 Συγκομιδή: Ανθίζει συνήθως τον Οκτώβριο και σε θερμές περιοχές τον Σεπτέμβριο. Διαρκεί περίπου ένα μήνα. Η ποιότητα διασφαλίζεται με την γρήγορη συλλογή των ανθέων τις πρωινές ώρες σε θερμοκρασίες C και συννεφιασμένο καιρό Αποδόσεις: Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται από κιλό. Χρήσεις: Χρησιμοποιούνται τα στίγματα του υπέρου που έχουν χρωστικές, φαρμακευτικές και αρωματικές ιδιότητες. Θεωρείται ως τονωτικό της όρεξης και καταπραϋντικό. Χρησιμοποιείται ως αρτυματικό και για χρωματισμό τροφίμων. Λεβάντα: Λατινική ονομασία, Lavandula sp. Γενικά: Η λεβάντα είναι πολυετής χαμηλός θάμνος και αυξάνει σε ύψος από 0,3-1,2 μ. Η πραγματική λεβάντα έχει σφαιρική και πυκνή ανάπτυξη. Τα αρωματικά αειθαλή φύλλα της είναι καταπράσινα εντελώς αντίθετα και μήκους 5 εκ. Ανθίζει το καλοκαίρι. Τα άνθη της διακρίνονται από τις διακοπτόμενες κορυφές και έχουν γλυκό άρωμα. Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Τα μέρη του φυτού που χρησιμοποιούνται για απόσταξη είναι τα άνθη και σε μικρότερες ποσότητες τα φύλλα. Οι κορυφές των ανθέων παράγουν αιθέριο έλαιο πολύ ανώτερης ποιότητας από αυτό που περιέχεται στα φύλλα. Η Λεβάντα είναι μέτρια ανθεκτική σε πάγο και ξηρασία. Όλες οι λεβάντες είναι ευαίσθητες στην υψηλή υγρασία, ενώ οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού επηρεάζουν την ποιότητα του παραγόμενου ελαίου. Οι πολλοί και διαφορετικοί τύποι λεβάντας επιτρέπουν την καλλιέργεια 59

60 της σε διάφορα μικροκλίματα από κρύα μέχρι ημιτροπικά. Σε κάθε ιδιαίτερο μικρόκλιμα πρέπει να δοκιμάζονται διάφορες ποικιλίες προκειμένου να διαπιστωθεί ποια από αυτές θα αναπτυχθεί καλύτερα. Η λεβάντα απαιτεί καλώς στραγγιζόμενα εδάφη ηλιαζόμενα, αμμώδη αμμοπηλώδη ή χαλικώδη εδάφη. Τα χαμηλής γονιμότητας εδάφη δεν πρέπει να θεωρούνται ακατάλληλα. Το ph του εδάφους πρέπει να κυμαίνεται από 5,8-8,3. Πολύ υγρά εδάφη η κακώς στραγγιζόμενα εδάφη μπορούν να προκαλέσουν κακή ανάπτυξη, ασθένειες η τον θάνατο των φυτών. Η λεβάντα πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα, με σπόρο ή ριζώματα ή καταβολάδες. Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο είναι εφικτός αλλά δεν εξασφαλίζει την γενική ομοιομορφία. Η άρδευση είναι αναγκαία για τα πρώτα 2 χρόνια έως ότου η καλλιέργεια έχει εγκατασταθεί πλήρως. Σε ελαφριά εδάφη η σε περιοχές με χαμηλές βροχοπτώσεις η άρδευση σε κρίσιμα στάδια εξακολουθεί να είναι αναγκαία. Τα φυτά στο στάδιο της ανθήσεως δεν θα πρέπει να αφήνονται χωρίς νερό. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Όλα τα είδη της λεβάντας καλλιεργούνται κυρίως για το αιθέριο έλαιο που εξάγεται από τα ανθισμένα στελέχη του φυτού. Το αιθέριο αυτό έλαιο έχει εντομοαπωθητικές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες και είναι από τα πλέον χρησιμοποιούμενα στη βιομηχανία αρωμάτων, σαπουνιών, καλλυντικών και στην αρωματοθεραπεία. Η εμπορική του αξία εξαρτάται από τη σύνθεση του και κυρίως από τα συστατικά, οξικός λιναλυλεστέρας και λιναλόολη που πρέπει να κυμαίνονται σε ποσοστά 30-43% και 36-43% αντίστοιχα. Μάραθος: Λατινική ονομασία, Foeniculum vulgare Γενικά: Φυτό μονοετές, διετές ή πολυετές. Ευδοκιμεί σε όλες τις περιοχές με καταλληλότερες τις περιοχές που έχουν ήπιο μεσογειακό κλίμα και μεσημβρινό προσανατολισμό. Ακατάλληλες οι ορεινές περιοχές με κρύα άνοιξη. Προτιμά εδάφη ασβεστώδη, γόνιμα, πηλώδη ή αμμοαργιλώδη 60

61 αποστραγγιζόμενα. Συνήθως καλλιεργείται σε ξερικά χωράφια και σπανίως σε ποτιστικά. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με σπόρο και με φυτικά τμήματα βλαστού και ρίζας (ο πολυετής). Εποχή φύτευσης - σποράς: Η σπορά γίνεται στο χωράφι το φθινόπωρο (Οκτώβριο-Νοέμβριο) ή την άνοιξη (Μάρτιο-Απρίλιο). Η πρώιμη σπορά της άνοιξης αξιοποιεί τις ανοιξιάτικες βροχές με συνέπεια την αύξηση της παραγωγής. Η σπορά γίνεται με το χέρι (πεταχτά) ή με σπαρτική μηχανή σε γραμμές που απέχουν εκ. Απαιτούμενη ποσότητα σπόρου κιλά/στρέμμα. Απαραίτητη είναι η καλή προετοιμασία του χωραφιού (όργωμα, δισκοσβάρνισμα, κ.λπ.) και η καταπολέμηση των ζιζανίων (σκάλισμα, ζιζανιοκτονία). Συγκομιδή: Η συγκομιδή πραγματοποιείται όταν οι περισσότερες ανθοταξίες έχουν ωριμάσει με καρπούς σκληρούς γκριζοπράσινους (Ιούλιο). Αποδόσεις: Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται σε 100 κιλά για το ξερικό και μέχρι 180 κιλά για το ποτιστικό. Η απόδοση σε αιθέριο έλαιο κυμαίνεται από 7-10% με περιεκτικότητα σε ανηθόλη 60%. Σατουρέγια: Λατινική ονομασία, Satureja thrymbra Γενικά: Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες μέχρι -5 Κελσίου και δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε σκιερά μέρη. Ευδοκιμεί σε ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη (με τιμή ph 7 θεωρούνται ιδανικά για την καλή ανάπτυξη του), καλά αποστραγγιζόμενα και ηλιόλουστα. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με σπόρο το φθινόπωρο ή την άνοιξη και με μοσχεύματα μαλακού ξύλου το καλοκαίρι. Η καταλληλότερη εποχή για την καλλιέργεια του φυτού είναι είτε το 61

62 φθινόπωρο είτε η άνοιξη. Ανθίζει το Μάιο για περίπου ένα μήνα. Συνυπάρχει με το θυμάρι και προηγείται χρονικά στην ανθοφορία. Η συγκομιδή αρχίζει συνήθως το δεύτερο χρόνο, συλλέγεται το υπέργειο μέρος σε στάδιο πλήρους άνθησης. Χρήσεις: Είναι μελισσοτροφικό φυτό. Η ξηρή δρόγη χρησιμοποιείται ως διουρητικό, χολαγωγό και εμμηναγωγό. Το αιθέριο έλαιό του έχει αντιμυκητική, αντι-βακτηριακή, αντι-μυκοβακτηριακή και αντι-φυτρωτική δράση. Χρήση στην αρωματοποιία, στη μαγειρική, (σαν φρέσκα ή αποξηραμένα αρτύματα, βότανα, καρυκεύματα και μπαχαρικά). Φλισκούνι: Λατινική ονομασία, Mentha pulegium Γενικά: Αυτοφύεται σε υγρά μέρη και σε όχθες ποταμών και ρυακιών. Προτιμάει όλο το φάσμα εδαφών, «ελαφριά», «μεσαία» και «βαριά». Η άνθηση της αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί μέχρι και τον Οκτώβριο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του φυτού, όταν αυτό βρίσκεται σε πλήρη άνθηση. Συγκομίζεται στην αρχή της ανθοφορίας (συνήθως αρχές Ιουλίου), ενώ από καλλιέργειες που είναι εγκατεστημένες σε εύφορα αρδευόμενα χωράφια, μπορεί να γίνει άλλη μία συγκομιδή το Σεπτέμβριο. Χρήσεις: Χρησιμοποιείται στη μαγειρική ως καρύκευμα, καθώς και ως αφέψημα ή αιθέριο έλαιο. Το αιθέριο έλαιο είναι κατάλληλο για κατώτερης ποιότητας προϊόντα αρωματοποιίας και σαπωνοποιίας. Εκτός από τα προαναφερθέντα φυτά, υπάρχουν και ορισμένα που χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού προκειμένου να καλλιεργηθούν. Τα φυτά αυτά είναι η ρίγανη, η μαντζουράνα, το μελισσόχορτο, ο βασιλικός, το γιασεμί, ο γλυκάνισος και η δάφνη. 62

63 Εν κατακλείδι, είναι προφανές το γεγονός ότι υπάρχει προοπτική γεωργικής ανάπτυξης στον νησί μέσα από την καλλιέργεια των φυτών που αναφέραμε. Μέσα από τις επενδύσεις στην γεωργία θα ενισχυθεί η οικονομία του νησιού και είναι πιθανό να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας που θα καλύπτουν ως ένα βαθμό την ανάγκη των κατοίκων για απασχόληση. Τα οφέλη είναι πολλά, όμως είναι εξαιρετικά σημαντικό να γίνει το πρώτο αποφασιστικό βήμα. Εμείς θέτουμε ως στόχο, με τις πληροφορίες που παραθέσαμε, να ενημερώσουμε τους κατοίκους του νησιού και να ενθαρρύνουμε κάθε μικρό ή μεγάλο επιχειρηματία να επενδύσει στις εναλλακτικές καλλιέργειες και να ωθήσει την ανάπτυξη της Μήλου ένα βήμα πιο πέρα. Κρίταμο: Λατινική ονομασία, Crithmum maritimum Γενικά: Ανθοφορεί το καλοκαίρι. Προτιμά βραχώδη, παραθαλάσσια και αμμουδερά μέρη. Αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες, έχει περιορισμένη ανάγκη σε υγρασία και υψηλές ανοχές στην αλατότητα. Φυτρώνει στις ακτές της Μεσογείου και του Ευρωπαϊκού Ατλαντικού. Στην Ελλάδα φύεται σε πολλές παραθαλάσσιες και αμμουδερές περιοχές. Χρήσεις: Χαρακτηρίζεται ως αποτοξινωτικό βότανο, χρησιμοποιείται ως διουρητικό και συνιστάται ως εμμηναγωγό. Χρησιμοποιείται στην ελληνική κουζίνα ως κρύα σαλάτα, τουρσί κ.τ.λ. Φασκόμηλο: Λατινική ονομασία, Salvia officinalis Γενικά: Είναι πολυετής αειθαλής θάμνος των εύκρατων θερμών περιοχών. Εποχή φύτευσης - σποράς: Η καλύτερη εποχή φύτευσης της φασκομηλιάς στο χωράφι είναι το φθινόπωρο, όμως μπορεί να γίνει και την άνοιξη. Οι ανάγκες σε νερό και λιπάσματα είναι πολύ περιορισμένες. Το φυτό έχει έντονη αρωματική οσμή και καλλιεργείται για τις φαρμακευτικές ιδιότητες του, ως αφέψημα και ως καρύκευμα. Τα φύλλα που είναι και το κατεξοχήν χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της ανθοφορίας με ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, το Μάιο ή τον Ιούνιο και ξηραίνονται στη σκιά. Χρήσεις: Η φασκομηλιά χρησιμοποιείται στη θεραπευτική με τη μορφή αφεψήματος. 63