ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Transcript

1 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, COM(2002) 691 τελικό ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ σχετικά µε το ζήτηµα της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην Κοινότητα

2 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ σχετικά µε το ζήτηµα της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην Κοινότητα ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ I. Η εντολη για την εκθεση... 5 II. Tο ιστορικο τησ µερικησ εναρµονισησ τησ εννοιασ τησ πατροτητασ των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην Κοινοτητα Γενικά Η κατάσταση πριν από την εναρµόνιση... 6 III. Tο κοινοτικο κεκτηµενο σχετικα µε την αρχικη κυριοτητα των δικαιωµατων του δηµιουργου στα κινηµατογραφικα και οπτικοακουστικα εργα Οδηγία 92/100/EΟΚ Οδηγία 93/83/EΟΚ Οδηγία 93/98/EΟΚ Συµπέρασµα... 9 IV. Επισκοπηση τησ εφαρµογησ εκ µερουσ των κρατων µελων Νοµοθετική ρύθµιση της πατρότητας των έργων στα κράτη µέλη Ρύθµιση της µεταβίβασης των δικαιωµάτων στα κράτη µέλη V. Αντικτυποσ τησ εναρµονισησ VI. ΠΙΘΑΝΗ Ανάγκη για περαιτερω κοινοτικη δραση ιαφορές µεταξύ των κανόνων για την αρχική κυριότητα των δικαιωµάτων στην εσωτερική αγορά Η επίδραση των µη εναρµονισµένων υποχρεωτικών κανόνων της εθνικής νοµοθεσίας στον τοµέα των συµβάσεων για δικαιώµατα του δηµιουργού στη διεθνή εκµετάλλευση των ταινιών Πιθανός αντίκτυπος στην εσωτερική αγορά των όρων που εφαρµόζονται στις συµβάσεις περί πνευµατικής ιδιοκτησίας VII. Συµπερασµα

3 ΣΥΝΟΨΗ Στο πλαίσιο της έγκρισης της κοινής θέσης για την οδηγία 92/100/EOK σχετικά µε το δικαίωµα εκµίσθωσης, το δικαίωµα δανεισµού και ορισµένα δικαιώµατα συγγενικά προς την πνευµατική ιδιοκτησία στον τοµέα των προϊόντων της διανοίας (18 Ιουνίου 1992) 1, η Επιτροπή ανέλαβε την πολιτική δέσµευση να καταρτίσει έκθεση σχετικά µε το ζήτηµα της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην Κοινότητα. Συγκεκριµένα, η Επιτροπή ανέλαβε τη δέσµευση αυτή βάσει του άρθρου 2 παράγραφος 2 της οδηγίας, η οποία εναρµονίζει την έννοια του δηµιουργού κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων αναγνωρίζοντας τον κύριο σκηνοθέτη ως δηµιουργό τους ή έναν από τους δηµιουργούς τους. Tρία κράτη µέλη, η νοµοθεσία των οποίων δεν προέβλεπε δικαιώµατα του δηµιουργού για τους σκηνοθέτες ταινιών, τάχθηκαν ριζικά αντίθετα στη διάταξη αυτή και θεώρησαν ότι θα δηµιουργήσει προβλήµατα για την εκµετάλλευση των ταινιών στην επικράτειά τους. Η δέσµευση ήταν µέρος του γενικού συµβιβασµού και αποσκοπούσε στη θέσπιση ορισµένων ασφαλιστικών δικλείδων σε σχέση µε τους προβληµατισµούς αυτούς. Ως αποτέλεσµα αυτής της εναρµόνισης, όλα τα κράτη µέλη θεωρούν πλέον τον κύριο σκηνοθέτη της ταινίας ως έναν από τους δηµιουργούς της. Ωστόσο, η κοινοτική νοµοθεσία δεν έχει οδηγήσει σε πλήρη εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων. Υπάρχουν ακόµα διαφορές σε λεπτοµέρειες σχετικά µε το ζήτηµα ποια από τα άτοµα που συµµετέχουν στην παραγωγή της ταινίας - εκτός από τον κύριο σκηνοθέτη - πρέπει να θεωρούνται συνδηµιουργοί. Σε αντίθεση µε τους φόβους που είχαν εκφραστεί πριν από την έγκριση της οδηγίας 92/100/EOK, δεν διαπιστώθηκαν δυσχέρειες στην εκµετάλλευση των έργων ή στην αποτελεσµατική αντιµετώπιση της χρήσης των έργων χωρίς άδεια από τη µερική εναρµόνιση της έννοιας του δηµιουργού. Στην πράξη, τυχόν δυσχέρειες στην εκµετάλλευση των έργων που προκύπτουν εξαιτίας της ύπαρξης περισσοτέρων του ενός δηµιουργών διευθετούνται στο πλαίσιο συµβατικών ρυθµίσεων. Οι εν λόγω συµβατικές ρυθµίσεις παρέχουν τα αναγκαία µέσα για την εκµετάλλευση των έργων. Ως παραδείγµατα µπορούν να αναφερθούν οι διατάξεις συµβάσεων που επιτρέπουν την προσαρµογή προϋπαρχόντων έργων, οι συµβάσεις βάσει των οποίων ορισµένα άτοµα αναλαµβάνουν να συµµετάσχουν στην παραγωγή ταινιών, οι συµφωνίες χορήγησης αδειών και άλλες συµφωνίες σχετικά µε την παραγωγή κινηµατογραφικών ταινιών. Εκτός από τις προαναφερόµενες συµβατικές ρυθµίσεις, τα κράτη µέλη προβλέπουν καταστατικούς κανόνες για τη µεταβίβαση στον παραγωγό των δικαιωµάτων σχετικά µε τα έργα αυτά και τα υποκείµενα έργα, προκειµένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσµατική εκµετάλλευση των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων. Τέτοιοι κανόνες για τη µεταβίβαση δικαιωµάτων προβλέπονται τουλάχιστον όσον αφορά ορισµένα δικαιώµατα εκµετάλλευσης ή υπό τη µορφή νοµικών διατάξεων σχετικά µε έργα που παράγονται κατά τη διάρκεια της απασχόλησης. Οι κανόνες αυτοί διαφέρουν σε αρκετά µεγάλο βαθµό όσον αφορά τη µεθοδολογία τους και τους δηµιουργούς τους οποίους αφορούν. Ωστόσο, οι διαφορές αυτές δεν φαίνεται να προκαλούν σηµαντικές δυσκολίες στην πράξη, καθώς εξισορροπούνται από συµβατικές ρυθµίσεις. 1 Οδηγία 92/100/EΟΚ , ΕΕ L σ.61 3

4 Συνοψίζοντας, µπορούµε να αναφέρουµε ότι τα συνολικά αποτελέσµατα καταδεικνύουν ότι η µερική εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων άσκησε σηµαντική επίδραση στις συµβατικές ρυθµίσεις που αφορούν τους συντελεστές και τους παραγωγούς κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων. Οι ρυθµίσεις αυτές πρέπει να υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο προκειµένου να εξασφαλιστεί η κατάλληλη συµβατική ισορροπία και η σωστή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. 4

5 I. Η ΕΝΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ Στο πλαίσιο της έγκρισης της κοινής θέσης για την οδηγία 92/100/EOK σχετικά µε το δικαίωµα εκµίσθωσης, το δικαίωµα δανεισµού και ορισµένα δικαιώµατα συγγενικά προς την πνευµατική ιδιοκτησία στον τοµέα των προϊόντων της διανοίας 2, το Συµβούλιο και η Επιτροπή διατύπωσαν την ακόλουθη δήλωση κατά τη σύνοδο του Συµβουλίου στις 18 Ιουνίου 1992: «Tο Συµβούλιο και η Επιτροπή συµφωνούν ότι η Επιτροπή θα καταρτίσει πριν από την 1η Ιουλίου 1997 έκθεση σχετικά µε το ζήτηµα της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην Κοινότητα.» Η παρούσα έκθεση συντάχθηκε ώστε να ανταποκρίνεται στην πολιτική αυτή δέσµευση. Η έκθεση ουσιαστικά βασίζεται σε µια µελέτη εξωτερικών συµβούλων, καθώς και σε συµπεράσµατα της ίδιας της Επιτροπής. Η καθυστέρηση στη σύνταξη της έκθεσης οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι πολλά κράτη µέλη καθυστέρησαν - και µάλιστα υπερβολικά - να εφαρµόσουν την οδηγία. Η «πατρότητα» που αναφέρεται στην ανωτέρω δήλωση εκλαµβάνεται στην παρούσα έκθεση ως ευρύτερη έννοια που περιλαµβάνει ζητήµατα που αφορούν την πρώτη κυριότητα των δικαιωµάτων και τη µεταφορά των δικαιωµάτων. Καλύπτει επίσης άλλα θέµατα σχετικά µε τη µεταγενέστερη απόκτηση της κυριότητας, που συνδέονται στενά µε το θέµα της πρώτης κυριότητας, όπως κανόνες για τη µεταβίβαση δικαιωµάτων και το δικαίωµα εύλογης αµοιβής από το οποίο δεν χωρεί παραίτηση, που προβλέπεται στο άρθρο 4 της οδηγίας 92/100/EΟΚ, στόχος του οποίου είναι να εξασφαλιστεί ότι οι δηµιουργοί µπορούν πράγµατι να επωφεληθούν από το δικαίωµα εκµίσθωσης που προβλέπεται από την οδηγία. Ο όρος «κινηµατογραφικά και οπτικοακουστικά έργα» είναι σκόπιµα ευρύς και καλύπτει κινηµατογραφικές ταινίες, ταινίες για ραδιοτηλεοπτικούς οργανισµούς. άλλα κινηµατογραφικά έργα, όπως ταινίες σε βίντεο, καθώς και άλλα έργα κινούµενης εικόνας, µε ή χωρίς ήχο. II. TΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΜΕΡΙΚΗΣ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 1. Γενικά Οι εθνικές νοµοθεσίες προβλέπουν διαφορετικές λύσεις ώστε να δίνουν τη δυνατότητα σε παραγωγούς ταινιών να ασκούν αποτελεσµατικά τα δικαιώµατα εκµετάλλευσης εξ ονόµατος όλων εκείνων που συµµετείχαν στη δηµιουργία ενός κινηµατογραφικού έργου. Οι λύσεις αυτές βασίζονται στην πρακτική ανάγκη να θεµελιωθούν τα δικαιώµατα υπέρ του παραγωγού χωρίς ωστόσο να θίγονται οι βασικές αρχές της προστασίας των δικαιωµάτων του δηµιουργού. Χρειάζεται να βρεθεί µια ισορροπία µεταξύ, αφενός, των δικαιωµάτων και των συµφερόντων των φυσικών προσώπων που συνέβαλαν στην πνευµατική δηµιουργία της ταινίας και, αφετέρου, της ανάγκης να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή εκµετάλλευση των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων. 2 Οδηγία 92/100/EΟΚ , ΕΕ L σ.61 5

6 Η εκµετάλλευση κινηµατογραφικών έργων έχει επίσης αποτελέσει θέµα συζητήσεων σε διεθνές επίπεδο. Σύµφωνα µε το άρθρο 14α της Πράξης των Παρισίων (της 24ης Ιουλίου 1971) της Σύµβασης της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, ο καθορισµός των ατόµων που θεµελιώνουν δικαιώµατα του δηµιουργού σε σχέση µε κινηµατογραφικό έργο εναπόκειται στην εθνική νοµοθεσία της χώρας στην οποία ζητείται προστασία. Η Σύµβαση της Βέρνης προβλέπει στο άρθρο 14α παράγραφος 2 σηµείο β) ένα τεκµήριο το οποίο στην πράξη σηµαίνει ότι ο παραγωγός του κινηµατογραφικού έργου τεκµαίρεται ότι έχει τον έλεγχο της εκµετάλλευσης του έργου. Ωστόσο ο κύριος σκηνοθέτης του έργου µπορεί να εξαιρείται από το τεκµήριο αυτό και εποµένως εναπόκειται στην εθνική νοµοθεσία των συµβαλλόµενων χωρών να ρυθµίσει το θέµα. Συνεπώς, σε ορισµένα κράτη τα δικαιώµατα του δηµιουργού ανήκουν αρχικά στον παραγωγό της ταινίας ή στους δηµιουργούς της ταινίας, ενώ τη στιγµή της δηµιουργίας µεταβιβάζονται εκ του νόµου στον παραγωγό. Άλλα κράτη πιστά στην παράδοση των δικαιωµάτων του δηµιουργού (droit d auteur), πετυχαίνουν παρόµοια αποτελέσµατα µε µαχητά τεκµήρια που µεταβιβάζουν τα δικαιώµατα στον παραγωγό. Τέλος, σε µια άλλη οµάδα κρατών, τα δικαιώµατα του δηµιουργού µπορούν να µεταβιβαστούν στον παραγωγό βάσει σύµβασης. Οι λύσεις αυτές διαφέρουν όχι µόνο ως προς τις αρχές τους αλλά και σε λεπτοµέρειες, όπως όσον αφορά τους δηµιουργούς και τα δικαιώµατα που υπάγονται στον κανόνα της µεταβίβασης εκ του νόµου. Στο πλαίσιο αυτό και λόγω κυρίως του διεθνούς χαρακτήρα της εκµετάλλευσης και της διανοµής των ταινιών, η συµβατική εκχώρηση των δικαιωµάτων διαδραµατίζει πάντα σηµαντικό ρόλο. 2. Η κατάσταση πριν από την εναρµόνιση Πριν την έκδοση της οδηγίας 92/100/EΟΚ, η Iρλανδία, το Λουξεµβούργο και το Ηνωµένο Βασίλειο παραχωρούσαν την αρχική κυριότητα των δικαιωµάτων κινηµατογραφικού ή οπτικοακουστικού έργου ουσιαστικά µόνο στον παραγωγό του έργου. Όλα τα άλλα κράτη µέλη θεωρούσαν - µε ορισµένες εξαιρέσεις για τους δηµιουργούς µε σχέση µισθωτής παροχής υπηρεσιών - τον κύριο σκηνοθέτη της ταινίας ως έναν από τους δηµιουργούς της. Ωστόσο, οι δύο αυτές πρακτικές συνέκλιναν λόγω του γεγονότος ότι σε ορισµένα κράτη µέλη ίσχυαν νοµικοί κανόνες σχετικά µε το τεκµήριο συµβατικής εκχώρησης των δικαιωµάτων εκµετάλλευσης, ενώ σε άλλα κράτη µέλη εφαρµόζονταν λύσεις cessio legis υπέρ των παραγωγών ταινιών. Σε κοινοτικό επίπεδο, τα θέµατα της πατρότητας εξετάστηκαν για πρώτη φορά στο πλαίσιο της Πράσινης Βίβλου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το δικαίωµα πνευµατικής ιδιοκτησίας και την τεχνολογική πρόκληση 3, µε στόχο την αποτελεσµατική καταπολέµηση της πειρατείας. Στην εν λόγω Πράσινη Βίβλο η Επιτροπή αναφέρει ότι, ενώ οι ταινίες και οι εγγραφές σε βίντεο φαίνεται ότι προστατεύονται παντού ως κινηµατογραφικά και οπτικοακουστικά έργα, το ζήτηµα του ποιος έχει τα αποκλειστικά δικαιώµατα ή ποιος τεκµαίρεται ότι δύναται να ασκήσει τα οικονοµικά δικαιώµατα εξ ονόµατος όλων όσοι συµµετείχαν στη δηµιουργία του έργου ρυθµίζεται διαφορετικά από τη µία νοµολογία στην άλλη. Η Επιτροπή έκρινε επίσης ότι, στην πράξη, ακόµα και σε εκείνα τα κράτη µέλη όπου τα δικαιώµατα δεν παραχωρούνται αυτόµατα στους παραγωγούς, συµβατικές ρυθµίσεις συχνά επιτρέπουν τη µεταβίβαση των αναγκαίων δικαιωµάτων στον παραγωγό και του επιτρέπουν να λάβει µέτρα κατά των πειρατών. 3 COM(88)172 τελικό 6

7 Η αρχική πρόταση της Επιτροπής για οδηγία σχετικά µε το δικαίωµα εκµίσθωσης, το δικαίωµα δανεισµού και ορισµένα δικαιώµατα συγγενικά προς την πνευµατική ιδιοκτησία 4 δεν επιχειρούσε να εναρµονίσει την έννοια της πατρότητας των κινηµατογραφικών έργων. Η ιδέα να εξασφαλιστεί ότι, για τους σκοπούς της οδηγίας, τουλάχιστον ο κύριος σκηνοθέτης αναγνωρίζεται ως δηµιουργός της ταινίας διατυπώθηκε από την Επιτροπή Πολιτισµού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία ενέκρινε σχετική τροπολογία. Η τροπολογία αυτή απορρίφθηκε από την αρµόδια επιτροπή, την Επιτροπή Νοµικών Υποθέσεων, αλλά τελικά εγκρίθηκε από την ολοµέλεια κατά πλειοψηφία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενσωµάτωσε την τροπολογία αυτή στην τροποποιηµένη πρότασή της 5. Το νέο άρθρο 2 παράγραφος 2 έτυχε αρνητικής υποδοχής από το Συµβούλιο. Τελικά επιτεύχθηκε συµβιβασµός, αφού στις παραγράφους 4 και 5 του άρθρου 13 προβλέφθηκαν εξαιρέσεις σε σχέση µε τη χρονική εφαρµογή της διάταξης αυτής. Επιπροσθέτως, το αµφισβητούµενο ζήτηµα της πατρότητας των ταινιών οδήγησε στην κοινή δήλωση σχετικά µε την παρούσα έκθεση, όπως αναφέρεται ανωτέρω. Tο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έλαβε επίσης την πρωτοβουλία να συµπεριλάβει µια διάταξη σχετικά µε την πατρότητα των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων - στο πνεύµα του συµβιβασµού που επιτεύχθηκε για την οδηγία 92/100/EΟΚ - στην οδηγία 93/83/EΟΚ περί συντονισµού ορισµένων κανόνων όσον αφορά το δικαίωµα του δηµιουργού και τα συγγενικά δικαιώµατα που εφαρµόζονται στις δορυφορικές ραδιοτηλεοπτικές µεταδόσεις και την καλωδιακή αναµετάδοση 6. Όσον αφορά την οδηγία 93/98/EΟΚ για την εναρµόνιση της διάρκειας προστασίας του δικαιώµατος πνευµατικής ιδιοκτησίας και ορισµένων συγγενών δικαιωµάτων 7, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε ορισµένες ακόµα πιο µακρόπνοες τροπολογίες. Η τελική λύση που υιοθετήθηκε από τα θεσµικά όργανα ήταν να εφαρµοστούν γενικά οι όροι του συµβιβασµού που επιτεύχθηκε στις οδηγίες 92/100/EΟΚ και 93/83/EΟΚ. III. TΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΚΕΚΤΗΜΕΝΟ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΣΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ 1. Οδηγία 92/100/EΟΚ Σύµφωνα µε το άρθρο 2 παράγραφος 2 της οδηγίας σχετικά µε το δικαίωµα εκµίσθωσης, το δικαίωµα δανεισµού και ορισµένα δικαιώµατα συγγενικά προς την πνευµατική ιδιοκτησία, για τους σκοπούς της οδηγίας, ο κύριος σκηνοθέτης ενός κινηµατογραφικού ή οπτικοακουστικού έργου θεωρείται ως δηµιουργός του ή ένας από τους δηµιουργούς του. Τα κράτη µέλη µπορούν να ορίσουν ότι θεωρούνται ως συνδηµιουργοί και άλλα πρόσωπα. Όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, πρακτικοί και οικονοµικοί λόγοι οδήγησαν, στο επίπεδο της εθνικής νοµοθεσίας, στη συγκέντρωση των δικαιωµάτων στα χέρια του παραγωγού, ο οποίος θεωρήθηκε ότι είναι ο καταλληλότερος να αντιµετωπίσει την πρόκληση της οικονοµικής εκµετάλλευσης του έργου. Τα κράτη µέλη εφάρµοζαν διαφορετικές µεθόδους. Είτε προβλεπόταν ότι αρχικός κύριος των δικαιωµάτων είναι ο παραγωγός του έργου, είτε τα απαραίτητα δικαιώµατα εκµετάλλευσης µεταβιβάζονταν από τα φυσικά πρόσωπα που συµµετείχαν στη δηµιουργία του έργου (τα οποία αναγνωρίζονταν ως «δηµιουργοί» από τα περισσότερα συστήµατα) στον παραγωγό, βάσει διατάξεων του νόµου. Οι διατάξεις αυτές COM(90)586 τελικό COM (92)159 τελικό Οδηγία 93/83/EΟΚ , ΕΕ L σ.15, άρθρο 1 παράγραφος 5 Οδηγία 93/98/EΟΚ , ΕΕ L σ. 9, άρθρο 2 παράγραφος 1 7

8 έχουν παρόµοια αποτελέσµατα µε εκείνες που αναγνωρίζουν εξ αρχής τους παραγωγούς ταινιών ως δηµιουργούς, καθόσον χαρακτηρίζουν ως αρχικούς ή επακόλουθους κυρίους των δικαιωµάτων άλλα άτοµα και όχι τους δηµιουργούς των αντίστοιχων έργων. Η οδηγία έπρεπε επίσης να αντιµετωπίσει το ζήτηµα της εκ του νόµου µεταβίβασης των δικαιωµάτων. Σύµφωνα µε το άρθρο 2 παράγραφος 6, σε συνδυασµό µε την παράγραφο 5, τα κράτη µέλη µπορούν να προβλέπουν ότι ο δηµιουργός τεκµαίρεται, εφόσον δεν υπάρχουν αντίθετες συµβατικές ρήτρες, ότι έχει εκχωρήσει το δικαίωµα εκµίσθωσης στον παραγωγό του έργου, όταν συνάπτει σύµβαση για την παραγωγή ταινίας µε παραγωγό ταινιών ατοµικά ή συλλογικά. Η δυνατότητα αυτή πρόβλεψης ενός τεκµηρίου θα πρέπει να συνδυάζεται µε το άρθρο 4 της οδηγίας που προβλέπει ότι, εάν ο δηµιουργός έχει µεταβιβάσει ή εκχωρήσει το δικαίωµα εκµίσθωσης του, διατηρεί το δικαίωµα εύλογης αµοιβής από το οποίο δεν χωρεί παραίτηση. Οι διατάξεις της οδηγίας δεν προσφέρουν γενική εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων, καθόσον ο ορισµός της πατρότητας περιορίζεται για «τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας». Σκοπός όµως της οδηγίας είναι, σε σχέση µε τους δηµιουργούς, µόνο η εναρµόνιση του δικαιώµατος εκµίσθωσης και του δικαιώµατος δανεισµού. Έτσι, ο ορισµός του «δηµιουργού» εξηγεί µόνο ποιος είναι ο αρχικός κύριος των δικαιωµάτων εκµίσθωσης και δανεισµού. Όσον αφορά τη µεταβίβαση δικαιωµάτων, το άρθρο 2 παράγραφος 6 επιτρέπει τεκµήριο µεταβίβασης του δικαιώµατος εκµίσθωσης, αλλά δεν επιτρέπει το δικαίωµα εκµίσθωσης να ανήκει εξ αρχής βάσει του νόµου σε άλλο άτοµο εκτός από το δηµιουργό. Ωστόσο, τα κράτη µέλη δεν υποχρεούνται να εφαρµόζουν τους κανόνες που προβλέπονται στο άρθρο 2 παράγραφοι 2 και 6 σε άλλα δικαιώµατα εκτός από τα δικαιώµατα εκµίσθωσης και δανεισµού. 2. Οδηγία 93/83/EΟΚ Σύµφωνα µε την οδηγία περί συντονισµού ορισµένων κανόνων όσον αφορά το δικαίωµα του δηµιουργού και τα συγγενικά δικαιώµατα που εφαρµόζονται στις δορυφορικές ραδιοτηλεοπτικές µεταδόσεις και την καλωδιακή αναµετάδοση, τα κράτη µέλη προβλέπουν αποκλειστικό δικαίωµα του δηµιουργού να επιτρέπει την µέσω δορυφόρου παρουσίαση στο κοινό έργων, ως προς τα οποία ισχύει το δικαίωµα του δηµιουργού. Το άρθρο 1 παράγραφος 5 της οδηγίας ενσωµατώνει για τους σκοπούς της εν λόγω οδηγίας το συµβιβασµό του άρθρου 2 παράγραφος 2 της οδηγίας 92/100/EΟΚ. Έτσι η µερική εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων δεν ισχύει µόνο για την εκµίσθωση και το δανεισµό αλλά και για την παρουσίαση στο κοινό µέσω δορυφόρου. Η οδηγία δεν προβλέπει ρητές διατάξεις αντίστοιχες µε εκείνες των παραγράφων 5 και 6 του άρθρου 2 της οδηγίας 92/100/EΟΚ σχετικά µε το τεκµήριο εκχώρησης του δικαιώµατος µεταβίβασης όσον αφορά το δικαίωµα παρουσίασης στο κοινό µέσω δορυφόρου. 3. Οδηγία 93/98/EΟΚ Το άρθρο 2 παράγραφος 1 της οδηγίας περί εναρµονίσεως της διάρκειας προστασίας του δικαιώµατος πνευµατικής ιδιοκτησίας και ορισµένων συγγενών δικαιωµάτων ορίζει για πρώτη φορά ότι, γενικά, ο κύριος σκηνοθέτης ενός κινηµατογραφικού ή οπτικοακουστικού έργου θα πρέπει να θεωρείται ως δηµιουργός του ή ένας από τους δηµιουργούς του (δηλαδή, χωρίς να περιορίζει τον ορισµό αυτό «για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας»). Όσον αφορά το παραδεκτό των κανόνων σχετικά µε το τεκµήριο µεταβίβασης των δικαιωµάτων εκµετάλλευσης, η αιτιολογική σκέψη 4 της οδηγίας 93/98/EΟΚ ορίζει ότι οι 8

9 διατάξεις της παρούσας οδηγίας δεν θίγουν την υπό των κρατών µελών εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 14α παράγραφος 2 στοιχεία β), γ) και δ) και παράγραφος 3 της Σύµβασης της Βέρνης, η οποία, όπως αναφέρεται ανωτέρω, αφήνει στα συµβαλλόµενα µέρη περιθώρια ελιγµών. Επιπλέον, η παράγραφος 2 του άρθρου 2 της οδηγίας 93/98/EΟΚ προβλέπει το ίδιο σηµείο αναφοράς για τον υπολογισµό της διάρκειας της προστασίας σε όλη την Κοινότητα. Επειδή ο γενικός κανόνας για τα έργα κοινής πατρότητας που προβλέπεται στο άρθρο 1 παράγραφος 2 βασίζεται σε εθνικές διατάξεις και δεν θα παρείχε επαρκή εναρµόνιση σε σχέση µε τα κινηµατογραφικά και οπτικοακουστικά έργα, η παράγραφος 2 του άρθρου 2 ορίζει ότι η διάρκεια προστασίας ενός κινηµατογραφικού ή οπτικοακουστικού έργου λήγει εβδοµήντα έτη µετά το θάνατο του τελευταίου επιζώντος µεταξύ των ακόλουθων προσώπων, είτε τα πρόσωπα αυτά ορίζονται ως συνδηµιουργοί είτε όχι: του κύριου σκηνοθέτη, του σεναριογράφου, του συγγραφέα των διαλόγων και του συνθέτη της µουσικής που γράφτηκε ειδικά για να χρησιµοποιηθεί στο κινηµατογραφικό ή οπτικοακουστικό έργο. Η διάταξη αυτή σηµαίνει ότι, για τον υπολογισµό της διάρκειας της προστασίας, τα κράτη µέλη πρέπει να λάβουν υπόψη µόνο τους συντελεστές που αναφέρονται στην οδηγία, ανεξαρτήτως του ποιος έχει τα δικαιώµατα του δηµιουργού κινηµατογραφικών έργων σε εθνικό επίπεδο. 4. Συµπέρασµα Η οδηγία 93/98/EΟΚ ενοποίησε τις αντίστοιχες διατάξεις των οδηγιών 92/100/EΟΚ και 93/83/EΟΚ, χαρακτηρίζοντας ένα κινηµατογραφικό ή οπτικοακουστικό έργο ως προϊόν συλλογικής εργασίας, του οποίου ο κύριος σκηνοθέτης, ως ένας από τους δηµιουργούς του, καλύπτεται από την προστασία που παρέχουν τα δικαιώµατα του δηµιουργού. Η µερική αυτή εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας ήταν κατά ένα τρόπο περιορισµένη λόγω του γεγονότος ότι, µέχρι την έκδοση της οδηγίας 2001/29/EΚ για την εναρµόνιση ορισµένων πτυχών του δικαιώµατος του δηµιουργού και συγγενικών δικαιωµάτων στην κοινωνία της πληροφορίας 8 (η οποία εισάγει ένα εναρµονισµένο δικαίωµα αναπαραγωγής, ένα εναρµονισµένο δικαίωµα παρουσίασης στο κοινό, περιλαµβανοµένου του δικαιώµατος διάθεσης και ένα εναρµονισµένο δικαίωµα διανοµής για τους δηµιουργούς του έργου), µόνο λίγα αποκλειστικά δικαιώµατα δηµιουργών κινηµατογραφικών ταινιών είχαν εναρµονιστεί σε κοινοτικό επίπεδο. Επειδή η τελευταία αυτή οδηγία δεν προβλέπει τεκµήριο για τη µεταβίβαση των εναρµονισµένων δικαιωµάτων, το άρθρο 14α παράγραφοι 2 και 3 της Σύµβασης της Βέρνης µπορεί να θεωρηθεί ότι παρέχει τη βάση ώστε και στην περίπτωση των δικαιωµάτων που εναρµονίζονται από την παρούσα οδηγία να επιτρέπεται η εφαρµογή αποκλινουσών εθνικών διατάξεων όσον αφορά την αρχική κυριότητα των δικαιωµάτων και το τεκµήριο εκχώρησης των δικαιωµάτων. IV. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ 1. Νοµοθετική ρύθµιση της πατρότητας των έργων στα κράτη µέλη Όσον αφορά την υποχρέωση να θεωρείται ο κύριος σκηνοθέτης ως δηµιουργός, ορισµένα κράτη µέλη δεν θεώρησαν αναγκαία τη θέσπιση νοµοθεσίας εφαρµογής, καθόσον έκριναν ότι ήδη πληρούσαν την απαίτηση αυτή. Αντίθετα, όπου κρίθηκε αναγκαία η θέσπιση νοµοθεσίας εφαρµογής, τα κράτη µέλη υιοθέτησαν τις νοµικές πράξεις µε διαφορετικό ρυθµό χωρίς να λαµβάνουν υπόψη την προθεσµία εφαρµογής που οριζόταν στην οδηγία. Ωστόσο, σταδιακά 8 Οδηγία 2001/29/EΚ , ΕΕ L σ.10 9

10 όλα τα κράτη µέλη είτε τροποποίησαν τη νοµοθεσία τους ώστε να συµµορφώνονται προς την υποχρέωση αυτή είτε ανακοίνωσαν ότι η νοµοθεσία τους εκπληρούσε ήδη τις απαιτήσεις πριν από την έκδοση της οδηγίας 92/100/EΟΚ. Στην Iρλανδία και στο Ηνωµένο Βασίλειο, ο παραγωγός ταινιών εξακολουθεί να θεωρείται από τη νοµοθεσία ως ο δηµιουργός ενός κινηµατογραφικού έργου. Πριν από την οδηγία 92/100/EΟΚ, ήταν ο µόνος που προστατευόταν ως δηµιουργός κινηµατογραφικού έργου σε αυτά τα κράτη µέλη. Ο παραγωγός θεωρούνταν και εξακολουθεί να θεωρείται ως ο δηµιουργός µιας ταινίας, επειδή είναι ο υπεύθυνος για τις αναγκαίες διευθετήσεις για τη δηµιουργία της ταινίας, ιδίως από οικονοµική άποψη. Στη συνέχεια, στη νοµοθεσία της Ιρλανδίας και του Ηνωµένου Βασιλείου προσετέθη ρητά ότι ο κύριος σκηνοθέτης, ως δηµιουργός, έχει και αυτός δικαίωµα προστασίας. Η κατάσταση στο Λουξεµβούργο είναι παρόµοια. Ο παραγωγός και ο κύριος σκηνοθέτης θεωρούνται ως οι αρχικοί κύριοι των δικαιωµάτων του δηµιουργού. Η Ισπανία, η Iταλία και η Πορτογαλία καθορίζουν επακριβώς ποια άτοµα θεωρούνται δηµιουργοί κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων, χωρίς να αποδίδουν την πατρότητα στον παραγωγό της ταινίας. Tα άτοµα αυτά είναι ο σκηνοθέτης, οι δηµιουργοί συναφών καλλιτεχνικών έργων (κείµενο, σενάριο, διάλογοι, προσαρµογή) και οι δηµιουργοί της µουσικής της ταινίας. Ως εκ τούτου, δεν χαρακτηρίζονται συνδηµιουργοί της ταινίας άλλα άτοµα που είχαν δηµιουργική συνεισφορά αλλά δεν αναφέρονται από το νόµο, γεγονός που προσφέρει υψηλό επίπεδο νοµικής βεβαιότητας. Η Ελλάδα χαρακτηρίζει δηµιουργό των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων µόνο τον κύριο σκηνοθέτη. Ωστόσο, εκείνοι που συµµετείχαν στη δηµιουργία της ταινίας και µπορούν να εκµεταλλευτούν τη συνεισφορά τους ξεχωριστά από την ταινία έχουν δικαιώµατα που αντιστοιχούν στη συνεισφορά τους αυτή. Στη Γερµανία, στην Αυστρία, στις Κάτω Χώρες, στη ανία, στη Φινλανδία, στη Σουηδία, στο Βέλγιο και στη Γαλλία η σηµερινή διατύπωση του νόµου δεν προσφέρει σαφή απάντηση στο ερώτηµα ποιος πρέπει να θεωρείται ως ο δηµιουργός ενός έργου. Στις χώρες αυτές η πατρότητα αποδίδεται στα φυσικά άτοµα η δηµιουργικότητα των οποίων συνέβαλε στην πνευµατική δηµιουργία της ταινίας. H Γερµανία και η Αυστρία αποδίδουν την πατρότητα κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων κατά βάση µόνο στους δηµιουργούς που συµµετείχαν στη δηµιουργία της ταινίας και οι οποίοι δεν µπορούν χωριστά να εκµεταλλευτούν τη δηµιουργική συνεισφορά τους. Σε γενικές γραµµές, πρόκειται για τον κύριο σκηνοθέτη, πλην όµως ο εικονολήπτης, ο υπεύθυνος του µοντάζ και ο ηχολήπτης και οι άλλοι µπορούν επίσης να θεωρηθούν δηµιουργοί της ταινίας, εφόσον οι συνεισφορές τους πληρούν τις προϋποθέσεις της πρωτοτυπίας σε κάθε µεµονωµένη περίπτωση. Οµοίως, στις Κάτω Χώρες αρχικοί κύριοι των δικαιωµάτων του δηµιουργού είναι τα φυσικά πρόσωπα που είχαν δηµιουργική συνεισφορά στο έργο. Σύµφωνα µε την επικρατούσα άποψη, στα άτοµα αυτά συγκαταλέγεται και ο κύριος σκηνοθέτης. Στη ανία, στη Φινλανδία και στη Σουηδία δεν προβλέπονται ειδικοί κανόνες σχετικά µε τον καθορισµό της πατρότητας των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων. Η πατρότητα αποδίδεται σύµφωνα µε τους γενικούς κανόνες περί πατρότητας στα άτοµα εκείνα των οποίων η δηµιουργική συνεισφορά τους είναι αποφασιστική για την πραγµατοποίηση του έργου στο σύνολό του, ανεξαρτήτως του αν οι επιµέρους συνεισφορές προσφέρονται για εκµετάλλευση χωριστά από το κύριο έργο. Συνήθως, πρόκειται τουλάχιστον για τον κύριο σκηνοθέτη και τον σεναριογράφο. Άλλοι παράγοντες, όπως ο συνθέτης της µουσικής της ταινίας, µπορούν επίσης να θεωρηθούν ως δηµιουργοί, εφόσον οι συνεισφορές τους πληρούν 10

11 τις προϋποθέσεις της πρωτοτυπίας σε κάθε µεµονωµένη περίπτωση και διαδραµατίζουν αποφασιστικό ρόλο στο έργο στο σύνολό του. Το Βέλγιο και η Γαλλία συνδυάζουν έναν γενικό κανόνα σχετικά µε την πατρότητα των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων µε έναν κατάλογο ατόµων που τεκµαίρεται ότι πληρούν τις απαιτήσεις της πατρότητας. Στις χώρες αυτές, η πατρότητα αποδίδεται στα άτοµα που συµµετείχαν στη δηµιουργία της ταινίας και οι οποίοι δεν µπορούν να εκµεταλλευτούν τη δηµιουργική συνεισφορά τους χωριστά, στους δηµιουργούς έργων που προορίζονται αποκλειστικά για τη συγκεκριµένη ταινία και η εκµετάλλευσή τους µπορεί να γίνει ανεξάρτητα από την ταινία, καθώς και στους δηµιουργούς προϋπαρχόντων έργων. Ωστόσο, ο κατάλογος των ατόµων που θεωρούνται συνδηµιουργοί µιας ταινίας είναι περιορισµένος και δεν περιλαµβάνει άτοµα των οποίων η συνεισφορά είναι βοηθητική ή δευτερεύουσα. 2. Ρύθµιση της µεταβίβασης των δικαιωµάτων στα κράτη µέλη Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, ο αριθµός των δηµιουργών µιας ταινίας µπορεί να είναι σηµαντικός. Συνεπώς, προκειµένου να εξασφαλιστούν τα πρακτικά µέσα για την εκµετάλλευση των ταινιών είτε τα κράτη µέλη προβλέπουν κανόνες σχετικά µε τη µεταβίβαση των δικαιωµάτων των κινηµατογραφικών έργων και των σχετικών υποκείµενων έργων στον παραγωγό, είτε οι διατάξεις που αφορούν τα έργα που γίνονται κατά τη διάρκεια της απασχόλησης προσδιορίζουν την αρχική κυριότητα των δικαιωµάτων. Οι διατάξεις αυτές διαφέρουν σηµαντικά στα διάφορα κράτη µέλη όσον αφορά τη µεθοδολογία τους (cessio legis, µαχητά τεκµήρια βάσει συµβάσεων, τεκµήριο νοµιµοποίησης σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 14α της Σύµβασης της Βέρνης, µεταβίβαση λόγω σχέσης απασχόλησης), καθώς και όσον αφορά το πεδίο εφαρµογής τους. Όσον αφορά τη µεθοδολογία, η Αυστρία και η Ιταλία, για παράδειγµα, προβλέπουν µια λύση cessio legis σύµφωνα µε την οποία το δικαίωµα του δηµιουργού αποδίδεται στους δηµιουργούς της ταινίας, αλλά ορισµένα δικαιώµατα οικονοµικής εκµετάλλευσης µεταβιβάζονται βάσει του νόµου στον παραγωγό τη στιγµή της δηµιουργίας της ταινίας. Το Βέλγιο, η Γερµανία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Γαλλία, το Λουξεµβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Πορτογαλία, η ανία, η Φινλανδία και η Σουηδία προβλέπουν µαχητό τεκµήριο µεταβίβασης των δικαιωµάτων. Το τεκµήριο βασίζεται - όσον αφορά τα προϋπάρχοντα έργα - στη σύµβαση που επιτρέπει την οπτικοακουστική προσαρµογή και - όσον αφορά την ίδια την ταινία και άλλα υποκείµενα έργα - στις συµβάσεις µεταξύ των δηµιουργών και των παραγωγών όσον αφορά την παραγωγή των ταινιών. Φαίνεται ότι στις περισσότερες νοµοθεσίες η ύπαρξη σύµβασης µε την οποία ο δηµιουργός αναλαµβάνει να συµµετάσχει στην ταινία επαρκεί για τη θεµελίωση του τεκµηρίου, και συνεπώς είναι περιττό να προβλέπονται ρητοί συµβατικοί όροι για την κατανοµή των δικαιωµάτων. Η Iρλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο προσδιορίζουν αρχικά τον παραγωγό ως το δηµιουργό της ταινίας. Ωστόσο, η εθνική νοµοθεσία των χωρών αυτών αναγνωρίζει τον κύριο σκηνοθέτη ως συνδηµιουργό. Το ζήτηµα του τρόπου κατανοµής των δικαιωµάτων του δηµιουργού µεταξύ του παραγωγού και του κύριου σκηνοθέτη φαίνεται ότι καθορίζεται από συµφωνίες στο πλαίσιο της συµβατικής ελευθερίας των συµβαλλόµενων µερών. Οι νοµοθετικοί κανόνες περί µεταβίβασης που εφαρµόζονται στην Ιρλανδία και στο Ηνωµένο Βασίλειο καλύπτουν µόνο τα δικαιώµατα εκµίσθωσης των δηµιουργών υποκείµενων έργων. Εντούτοις, πρέπει να επισηµανθεί, ότι ορισµένα κράτη µέλη ορίζουν επίσης ότι όταν ένα κινηµατογραφικό έργο γίνεται από έναν µισθωτό κατά τη διάρκεια της απασχόλησής του, ο εργοδότης του είναι ο αρχικός κύριος των δικαιωµάτων του δηµιουργού, µε την επιφύλαξη 11

12 συµφωνίας περί του αντιθέτου. Αυτό συµβαίνει τουλάχιστον στην Ιρλανδία, στο Ηνωµένο Βασίλειο και στις Κάτω Χώρες. Οι διατάξεις αυτές σχετικά µε τα έργα που παράγονται κατά τη διάρκεια απασχόλησης φαίνεται ότι αποκλείουν τον κύριο σκηνοθέτη από τα δικαιώµατα επί του έργου, εφόσον ο κύριος σκηνοθέτης απασχολείται µε µισθωτή σχέση εργασίας. Η Επιτροπή προτίθεται να εξετάσει περαιτέρω τη συµβατότητα των κανόνων που ορίζουν τον εργοδότη ως δικαιούχο µε τις υποχρεωτικές διατάξεις των οδηγιών σχετικά µε την πατρότητα των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων και το δικαίωµα αµοιβής από το οποίο δεν χωρεί παραίτηση. Όσον αφορά το πεδίο εφαρµογής, οι νόµοι των κρατών µελών προβλέπουν διαφορετικές λύσεις. Συγκεκριµένα, το Βέλγιο, η Γερµανία, η Ελλάδα, η Ιταλία, το Λουξεµβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Πορτογαλία και η Αυστρία φαίνεται ότι περιορίζουν τους κανόνες περί µεταβίβασης - λίγο πολύ ρητά - στην οπτικοακουστική εκµετάλλευση, αποκλείοντας έτσι τα µη οπτικοακουστικά δικαιώµατα εµπορίας και τα άλλα παράγωγα δικαιώµατα, τα θεατρικά δικαιώµατα και τα δικαιώµατα γραφικών εκδόσεων. Η Ισπανία και η Γαλλία αποκλείουν ρητά τα θεατρικά δικαιώµατα και τα δικαιώµατα γραφικών εκδόσεων από το πεδίο εφαρµογής των διατάξεων περί µεταβίβασης. Η ανία, η Σουηδία και η Φινλανδία προβλέπουν τεκµήριο σύµφωνα µε το οποίο τα απαραίτητα δικαιώµατα εκµετάλλευσης ανήκουν στον παραγωγό. Παρά τις πολλές ουσιαστικές διαφορές, τα διάφορα νοµικά τεκµήρια περί µεταβίβασης των δικαιωµάτων φαίνεται ότι έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό γνώρισµα. Καλύπτουν συνήθως σχεδόν όλους τους συντελεστές ενός κινηµατογραφικού ή οπτικοακουστικού έργου, εκτός από τους συνθέτες µουσικών έργων. Ο αποκλεισµός των συνθετών από το πεδίο των τεκµηρίων µπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι τα δικαιώµατα εκτέλεσης στον τοµέα της µουσικής ρυθµίζονται από το διεθνώς καθιερωµένο σύστηµα της συλλογικής διαχείρισης. V. ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗΣ Η αντίληψη ότι ο κύριος σκηνοθέτης ενός οπτικοακουστικού ή κινηµατογραφικού έργου πρέπει να θεωρείται ως δηµιουργός, ή ένας από τους δηµιουργούς, του έργου αυτού διατυπώθηκε για πρώτη φορά στην οδηγία 92/100/EΚ. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε εµφανώς τη θέση του κύριου σκηνοθέτη, δεδοµένου ότι τα κράτη µέλη τροποποίησαν σταδιακά τη νοµοθεσία τους αναλόγως. Συγχρόνως, η σηµασία των συµβατικών ρυθµίσεων αυξήθηκε, δεδοµένου ότι εξισορροπούν τις συνέπειες του νέου κανόνα. Οι συµφωνίες σχετικά µε την παραγωγή ταινιών προσαρµόστηκαν ώστε να είναι σύµφωνες µε την τροποποιηµένη νοµοθεσία και να προσφέρουν µια νέα βάση για την εκµετάλλευση των ταινιών. Σε αντίθεση µε τις ανησυχίες που εκφράζονταν πριν από την έκδοση της οδηγίας 92/100/EK, η εναρµόνιση δεν έχει δηµιουργήσει προβλήµατα στην πράξη. Ο αντίκτυπος αυτής της µερικής εναρµόνισης της έννοιας της πατρότητας υπήρξε κάπως περιορισµένος λόγω του γεγονότος ότι πριν από την έκδοση της οδηγίας 2001/29/EK για την εναρµόνιση ορισµένων πτυχών του δικαιώµατος του δηµιουργού και συγγενικών δικαιωµάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, µόνο λίγα αποκλειστικά δικαιώµατα των δηµιουργών των ταινιών είχαν εναρµονιστεί σε κοινοτικό επίπεδο. Εντούτοις, τα κράτη µέλη που έπρεπε να τροποποιήσουν τη νοµοθεσία τους (Ιρλανδία, Λουξεµβούργο και Ηνωµένο Βασίλειο) παραχώρησαν στους κύριους σκηνοθέτες το σύνολο των δικαιωµάτων του δηµιουργού και όχι µόνο τα δικαιώµατα εκµίσθωσης και δανεισµού ή το δικαίωµα παρουσίασης στο κοινό µέσω δορυφόρου. 12

13 Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι τα διάφορα µέτρα που έχουν ληφθεί για την εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας των κινηµατογραφικών έργων σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν έχουν αλλάξει εντελώς την αρχική κατάσταση. Υπάρχουν ακόµα διαφορές σε λεπτοµέρειες σχετικά µε το ποιος θεωρείται ο δηµιουργός της ταινίας µεταξύ των ατόµων που συµµετέχουν στην υλοποίησή της. VI. ΠΙΘΑΝΗ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΡΑΣΗ 1. ιαφορές µεταξύ των κανόνων για την αρχική κυριότητα των δικαιωµάτων στην εσωτερική αγορά Παρ όλο που οι οδηγίες ορίζουν ότι ο κύριος σκηνοθέτης ενός οπτικοακουστικού έργου πρέπει να θεωρείται ως δηµιουργός του έργου, ωστόσο δεν προβλέπουν άλλες αλλαγές όσον αφορά την πατρότητα των οπτικοακουστικών έργων. Οι κανόνες σχετικά µε το τεκµήριο κατανοµής των δικαιωµάτων που προβλέπεται από τις οδηγίες έχουν µόνο πολύ περιορισµένο πεδίο. Παρατηρούνται ακόµα µεγάλες διαφορές µεταξύ των κρατών µελών ως προς το ποιος µπορεί να θεωρηθεί δηµιουργός ή αρχικός κύριος των δικαιωµάτων µιας ταινίας και ποιος όχι. Εντούτοις, οι σηµαντικές διαφορές δεν φαίνεται να δηµιουργούν µείζονα προβλήµατα στην πράξη. Οι διαφορές µεταξύ των εθνικών διατάξεων όσον αφορά την κυριότητα των δικαιωµάτων οπτικοακουστικών έργων αντιµετωπίσθηκαν στην πράξη στο πλαίσιο συµβατικών ρυθµίσεων και δεν φαίνονται να δηµιουργούν εµπόδια στο εµπόριο που παρακωλύουν την αποτελεσµατική εκµετάλλευση των δικαιωµάτων στα κράτη µέλη. 2. Η επίδραση των µη εναρµονισµένων υποχρεωτικών κανόνων της εθνικής νοµοθεσίας στον τοµέα των συµβάσεων για δικαιώµατα του δηµιουργού στη διεθνή εκµετάλλευση των ταινιών Η συµβατική ελευθερία, ως µέσο για την αντιµετώπιση των δυσκολιών που µπορούν να προκύψουν από τις αποκλίνουσες νοµοθεσίες περί δικαιωµάτων του δηµιουργού, δεν είναι απεριόριστη. Παραδοσιακά, οι εθνικές διατάξεις της νοµοθεσίας στον τοµέα των συµβάσεων για δικαιώµατα του δηµιουργού προβλέπουν διάφορους υποχρεωτικούς κανόνες προς όφελος των δηµιουργών ή των χρηστών, σκοπός των οποίων είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, η προστασία του πιο αδύνατου συµβαλλόµενου µέρους. Αυτοί οι κανόνες που περιορίζουν τη συµβατική ελευθερία µπορούν να επηρεάσουν τη δυνατότητα των παραγωγών να αποκτήσουν τα δικαιώµατα που είναι απαραίτητα για τη διεθνή εκµετάλλευση των ταινιών. Αυτού του είδους οι εθνικοί κανόνες, εάν δεν εναρµονιστούν, ενδέχεται να δηµιουργήσουν προβλήµατα στην εσωτερική αγορά. Εφόσον η εκµετάλλευση των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην εσωτερική αγορά εξακολουθήσει να βασίζεται σε συµβατικές ρυθµίσεις, οι εθνικοί κανόνες περί συµβάσεων που αφορούν δικαιώµατα του δηµιουργού θα πρέπει να ελέγχονται συστηµατικά. 3. Πιθανός αντίκτυπος στην εσωτερική αγορά των όρων που εφαρµόζονται στις συµβάσεις περί πνευµατικής ιδιοκτησίας Το ζήτηµα της πατρότητας συνδέεται στενά µε το ζήτηµα της διαχείρισης των δικαιωµάτων και χρειάζεται να εξεταστεί περαιτέρω στο πλαίσιο της συνέχειας που δίδεται στην ανακοίνωση του 1996 της Επιτροπής σχετικά µε την πνευµατική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώµατα στην κοινωνία της πληροφορίας 9. 9 COM(96)568 τελικό,

14 Σε αυτήν την ανακοίνωση, η Επιτροπή ανέλαβε τη δέσµευση να συνεχίσει την εξέταση του ζητήµατος της διαχείρισης των δικαιωµάτων συνεκτιµώντας την εξέλιξη της αγοράς, ιδίως όσον αφορά την κοινωνία της πληροφορίας. Τα αποτελέσµατα της διεθνούς διάσκεψης σχετικά µε τη διαχείριση και τη νόµιµη χρήση της πνευµατικής ιδιοκτησίας, που οργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούλιο του 2000 στο Στρασβούργο, επιβεβαίωσαν ότι η αγορά διέρχεται µια συνεχή διαδικασία προσαρµογής των καθεστώτων χορήγησης των αδειών στις επιταγές του νέου περιβάλλοντος. Εποµένως, χρειάζεται να εξεταστούν περαιτέρω οι πτυχές της νοµοθεσίας περί συµβάσεων που αφορούν την εκµετάλλευση της πνευµατικής ιδιοκτησίας. Η περαιτέρω ανάλυση της διαχείρισης των δικαιωµάτων στην Ευρώπη δεν πρέπει να επικεντρωθεί µόνο σε ζητήµατα όπως είναι η συλλογική διαχείριση, οι διάφορες µορφές εκχώρησης των δικαιωµάτων του δηµιουργού και των συναφών δικαιωµάτων, η νοµοθεσία περί συµβάσεων δικαιωµάτων του δηµιουργού και ο πιθανός αντίκτυπος των µη εναρµονισµένων περιορισµών της συµβατικής ελευθερίας στην κυκλοφορία των προϊόντων και των υπηρεσιών που βασίζονται στην κατοχή δικαιωµάτων του δηµιουργού εντός της εσωτερικής αγοράς. Η ανάλυση πρέπει επίσης να στραφεί και σε ζητήµατα όπως είναι οι κανόνες σχετικά µε την κυριότητα των δικαιωµάτων και ο ρόλος που αυτοί οι κανόνες διαδραµατίζουν για την κατανοµή των δικαιωµάτων και τη διανοµή των προϊόντων και των υπηρεσιών. Όσον αφορά την αύξηση της διεθνούς εκµετάλλευσης προστατευόµενων έργων και υπηρεσιών που αποτελεί µία από τις συνέπειες της κοινωνίας της πληροφορίας, η Επιτροπή εξετάζει ήδη λεπτοµερώς τους όρους που εφαρµόζονται σε συµβάσεις πνευµατικής ιδιοκτησίας στα κράτη µέλη, προκειµένου να αξιολογήσει τον πιθανό αντίκτυπο των διαφορών των εθνικών νοµοθεσιών για την εσωτερική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει επίσης να εξεταστούν οι διαφορετικοί εθνικοί κανόνες για τη διαχείριση του δικαιώµατος αµοιβής από το οποίο δεν χωρεί παραίτηση, το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 4 της οδηγίας 92/100/EΟΚ. Μέσω συµβατικών ρυθµίσεων, τα δικαιώµατα που απαιτούνται για την εκµετάλλευση των ταινιών µπορούν να συγκεντρωθούν στα χέρια των παραγωγών ταινιών κατά τρόπο συµβατό µε τις βασικές αρχές των δικαιωµάτων του δηµιουργού και των συγγενικών δικαιωµάτων. Οι ρυθµίσεις αυτές µπορούν έτσι να χρησιµοποιηθούν ως αποτελεσµατικό εργαλείο για τη διανοµή των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην εσωτερική αγορά. VII. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Όπως καταδεικνύει η έκθεση αυτή, η µερική εναρµόνιση της έννοιας της πατρότητας ενίσχυσε τη θέση του κύριου σκηνοθέτη ενός κινηµατογραφικού ή οπτικοακουστικού έργου ως ενός από τους δηµιουργούς του. Οι κοινοτικές νοµοθετικές πράξεις, εντούτοις, δεν έχουν οδηγήσει στην πλήρη εναρµόνιση της αρχικής κυριότητας των δικαιωµάτων σε σχέση µε τα έργα αυτά. Σε αντίθεση µε τους φόβους που είχαν εκφραστεί πριν από την έκδοση της οδηγίας 92/100/EOK, δεν διαπιστώθηκε ότι η απόδοση της πατρότητας στον κύριο σκηνοθέτη της ταινίας προκαλεί προβλήµατα στην εκµετάλλευση και στη διανοµή των ταινιών, ή στην αποτελεσµατική αντιµετώπιση της πειρατείας και άλλων µη εξουσιοδοτηµένων χρήσεων των έργων αυτών. Αν και υποστηρίχθηκε κατά το χρόνο έκδοσης της οδηγίας ότι η διάταξη αυτή στην πράξη θα δυσχεράνει ακόµα περισσότερο την άσκηση των δικαιωµάτων, τα σχετικά δικαιώµατα εκµετάλλευσης µεταβιβάζονται στον παραγωγό είτε βάσει του νόµου είτε στο πλαίσιο συµβατικών ρυθµίσεων. Οι σχέσεις µεταξύ του παραγωγού και των άλλων δικαιούχων καθορίζονται στις συµφωνίες σχετικά µε την παραγωγή των ταινιών, εντός των 14

15 ορίων της συµβατικής ελευθερίας. Επίσης, τα τυχόν προβλήµατα που µπορούν να προκύψουν λόγω των διαφορών των νοµοθεσιών των κρατών µελών επιλύονται µε συµβατικές ρυθµίσεις. Η αποτελεσµατική διαχείριση των δικαιωµάτων κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων γίνεται ολοένα περισσότερο σύνθετη καθώς πολλαπλασιάζονται οι δυνατότητες εκµετάλλευσης των έργων αυτών παράλληλα µε την ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας. Προκειµένου οι συµβατικές ρυθµίσεις να συνεχίσουν να αποτελούν το κατάλληλο εργαλείο για την αποτελεσµατική διανοµή και εκµετάλλευση των κινηµατογραφικών και οπτικοακουστικών έργων στην εσωτερική αγορά, οι εν λόγω συµβατικές ρυθµίσεις και οι όροι που ισχύουν για αυτές δυνάµει της εθνικής νοµοθεσίας πρέπει να ελέγχονται συστηµατικά. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να µελετά το ζήτηµα της πρώτης κυριότητας των δικαιωµάτων και της µεταβίβασης των δικαιωµάτων και θα συνεχίσει την εξέταση των ζητηµάτων σχετικά µε τη διαχείριση των δικαιωµάτων γενικά και την ανάλυση των εξελίξεων στους τοµείς αυτούς. 15