ΕΤΟΣ 2012/ΤΕΥΧΟΣ 3. Δημήτρης Αναστασόπουλος, Δικηγόρος, ΜΔ Ποινικών Επιστημών

Transcript

1 ΕΤΟΣ 2012/ΤΕΥΧΟΣ 3 Δημήτρης Αναστασόπουλος, Δικηγόρος, ΜΔ Ποινικών Επιστημών Η προστασια της ιδιωτικοτητας κατα το Αρθρο 8 της ΕΣΔΑ στο ψηφιακο περιβαλλον

2

3 Δημήτρης Αναστασόπουλος, Δικηγόρος, ΜΔ Ποινικών Επιστημών Η προστασια της ιδιωτικοτητας κατα το Αρθρο 8 της ΕΣΔΑ στο ψηφιακο περιβαλλον Ανάτυπο από το «ΔΙΚΑΙΟ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ» Τεύχος 3 / Έτος 2012 ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΕΒΕ Μαυρομιχάλη 23, Αθήνα Τηλ.: Fax: info@nb.org

4

5 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Η προστασία της ιδιωτικότητας κατά το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ στο ψηφιακό περιβάλλον Αν ο 20ός αιώνας ήταν ο αιώνας της έκρηξης των τεχνολογιών πληροφορικής, ο 21ος αιώνας θα είναι σίγουρα ο αιώνας της αποκορύφωσής Δημήτρης Αναστασόπουλος, τους. Μέσα, δε, στο περιβάλλον αυτό Δικηγόρος, ΜΔ Ποινικών Επιστημών το άτομο είναι εκτεθειμένο όσο ποτέ άλλοτε σε διαφόρων ειδών προσβολές της ιδιωτικότητάς του. Στον ευρωπαϊκό χώρο, και κατ επέκταση και στον ελληνικό, ύψιστη δικλείδα ασφαλείας για την προστασία της ιδιωτικότητας του ατόμου αποτελεί το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Καίτοι ήδη έχει επισημανθεί η ανάγκη αναθεώρησης όλου του νομοθετικού πλαισίου για την προστασία της ιδιωτικότητας, θα πρέπει κανείς να γνωρίζει πρωτίστως την ερμηνεία και την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται μια κατά το δυνατόν πληρέστερη διαγραμματική παρουσίαση της ερμηνείας, επίκλησης και εφαρμογής της συγκεκριμένης διάταξης, αρχικώς στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη νομολογία του ΕΔΔΑ και, εν συνεχεία, στην ελληνική νομοθεσία και νομολογία. Η ερμηνεία που δίνεται μέχρι σήμερα στο άρθρο 8, καθώς και η συχνότητα με την οποία γίνεται επίκληση στη συγκεκριμένη διάταξη, δίνουν τις απαντήσεις σε όλα τα καίρια ερωτήματα, όπως το εάν η προστασία της ιδιωτικότητας προστατεύεται επαρκώς καθώς και σε ποια κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθεί η αναθεώρηση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου. Ι. Εισαγωγή Με την παρούσα εισήγηση 1 επιχειρείται μια κατά το δυνατό πληρέστερη παρουσίαση της έκτασης εφαρμογής και της επήρειας του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στην ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία και νομολογία, σχετικά με την προστασία της ιδιωτικότητας στο ψηφιακό περιβάλλον. Σε ένα περιβάλλον όπου όλες σχεδόν οι έννομες σχέσεις και δραστηριότητες του πραγματικού κόσμου μεταφέρονται εξ ολοκλήρου ή παράλληλα στον ψηφιακό κόσμο, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξετάσουμε πώς επιδιώκεται η προστασία της ιδιωτικότητάς μας στο περιβάλλον αυτό και, περαιτέρω, τι έκτασης επιρροή ασκεί η θεμελιωδέστερη διάταξη σε ευρωπαϊκό, και κατ επέκταση σε ελληνικό, 1. Το κείμενο βασίζεται σε εισήγηση που πραγματοποιήθηκε στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ένωσης Ελλήνων Νομικών e-θέμις στο Βόλο, στις 9 και 10 Μαρτίου, με θέμα «Το Δίκαιο στην Ψηφιακή Εποχή». Αποτελεί διαγραμματική παρουσίαση της ερμηνείας, επίκλησης και εφαρμογής του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στο δίκαιο της ευρωπαϊκής ένωσης και στη νομολογία του ΕΔΔΑ, καθώς και στην ελληνική νομοθεσία και νομολογία. επίπεδο για την προστασία της ιδιωτικότητας του ατόμου, ήτοι εκείνη του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ. Δεδομένου, δε, ότι η διάταξη του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ αποτελεί σημείο αναφοράς σε νομικό επίπεδο, σε ό,τι αφορά την προστασία της ιδιωτικότητας, τόσο για τα νομοπαρασκευαστικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όσο και στη χώρα μας, σε νομοθετικό και νομολογιακό επίπεδο, είναι σκόπιμο να καταγραφεί η μέχρι σήμερα επίκληση και ερμηνεία της από τα αρμόδια κάθε φορά όργανα. Ως προς την αξία και την αναγκαιότητα προστασίας της ιδιωτικότητας στο ψηφιακό περιβάλλον θα ήταν περιττό να δοθεί περισσότερη έκταση και στην παρούσα μελέτη. Αρκεί μόνο να αναφερθεί απόσπασμα από συνέντευξη του Έρικ Σμιτ, 2 διευθύνοντα συμβούλου της Google, κατά τον οποίο «μια μέρα κάθε νέος άνθρωπος θα έχει αυτόματα το δικαίωμα με το που ενηλικιώνεται να αλλάξει το όνομά του, ώστε να διαγράφει οριστικά το ψηφιακό παρελθόν του». Αυτή και μόνον η απαισιόδοξη τουλάχιστον πρόβλεψη είναι αρκετή, ώστε να αντιληφθεί κανείς για ποιο λόγο το νομοθετικό πλαίσιο θα πρέπει συνεχώς να θωρακίζει την προστασία του ατόμου απέναντι στις ταχύτατες τεχνολογικές εξελίξεις. Στον ευρωπαϊκό, δε, και στον ελληνικό χώρο βασικός άξονας γύρω από τον οποίο κινούνται οι προσπάθειες μιας τέτοιας προστασίας αποτελεί το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Η διαγραμματική παρουσίαση που ακολουθεί έχει ως αφετηρία την παρουσίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που αφορά στην προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και που συνδέεται, άμεσα ή έμμεσα, με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Εν συνεχεία ακολουθεί η καταγραφή του μέχρι σήμερα πεδίου εφαρμογής του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε ζητήματα απορρέοντα από το ψηφιακό περιβάλλον και η παρουσίαση των πιο σημαντικών αποφάσεων του Δικαστηρίου ανά κατηγορία αντικειμένου. Κατόπιν, ακολουθεί ένα δεύτερο μέρος όπου παρουσίαζεται με την ίδια σειρά η επιρροή του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στην ελληνική νομοθεσία και νομολογία. 2. Βλ. σχετικώς για τη συνέντευξη αυτή, η οποία παραχωρήθηκε στην εφημερίδα «Wall Street Journal», στην εφημερίδα «Τα Νέα» της 19ης Αυγούστου Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 325

6 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Πριν από όλα αυτά, ωστόσο, οφείλουμε να οριοθετήσουμε ορισμένες βασικές έννοιες. ΙΙ. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί Καταρχάς θα πρέπει να προσδιορίσουμε μια μη νομική έννοια του υπό εξέταση ζητήματος, ήτοι την έννοια «ψηφιακό» περιβάλλον. Με τον όρο «ψηφιακό» εννοείται κάθε είδους ηλεκτρονική τεχνολογία ή αφορά μόνο ένα συγκεκριμένο είδος τεχνολογίας; Κυριολεκτικά, ο όρος «ψηφιακό» παράγεται από τη λέξη «ψηφίο» 3 και σημαίνει ένα σύστημα που παίρνει τιμές από μια ομάδα συγκεκριμένων τιμών 4, η οποία αποτελείται από δεδομένα στοιχεία, τα οποία δεν έχουν συνέχεια μεταξύ τους. Αρχικώς, δε, η έννοια «ψηφιακός» ήταν ταυτισμένη με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, όπου και αναπτύχθηκε κυρίως η ψηφιακή τεχνολογία. Ωστόσο, με την πρόοδο της τεχνολογίας, η ψηφιακή τεχνολογία έχει επεκταθεί σχεδόν σε κάθε τι που παράγεται ή υποστηρίζεται ηλεκτρονικά: ψηφιακή εικόνα, ψηφιακός ήχος, ψηφιακή επικοινωνία, ψηφιακοί δίσκοι (CD), κ.λπ. Συνεπώς, η απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα είναι ότι με τον όρο «ψηφιακό» πλέον μπορεί να εννοείται κάθε είδους ηλεκτρονική τεχνολογία, και όχι μόνον οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Σημαντικότερος, ωστόσο, και δυσχερέστερος είναι ο εννοιολογικός προσδιορισμός της έννοιας της «ιδιωτικότητας», από νομικής ασφαλώς απόψεως. Καταρχάς θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι δεν υφίσταται ούτε ένας ούτε πλήρης ορισμός για την έννοια της ιδιωτικότητας. Εύστοχα έχει παρατηρηθεί ότι είναι πιο εύκολο να αναγνωρίζεις έναν ελέφαντα παρά να τον περιγράφεις 5. Έτσι, από την αντίληψη περί ιδιωτικότητας του 19 ου αιώνα ως το δικαίωμα του ατόμου σε μια ανενόχλητη ιδιωτική ζωή (the right to be alone) έχουμε φτάσει σε μια σειρά ακόμα δικαιωμάτων που την έχουν εμπλουτίσει, όπως το δικαίωμα σε ιδιωτική ζωή με τη στενή έννοια, ο αποκλειστικός έλεγχος της πρόσβασης στον ιδιωτικό χώρο, η προσδοκία της εχεμύθειας, το δικαίωμα στο απόρρητο και στην ανωνυμία, κ.ά. Χαρακτηριστικό, δε, είναι το γεγονός ότι η έννοια της ιδιωτικότητας προσεγγίζεται σε κάθε νομικό κείμενο με διαφορετικό τρόπο, έστω και παραπλήσιο, χωρίς την ύπαρξη ενός κοινά αποδεκτού ορισμού, κάτι που καταδεικνύει αφενός την ευρύτητά της και αφετέρου τη μη «στατικότητα» μιας έννοιας, η οποία επηρεάζεται από τις συνεχόμε- 3. Η λέξη «ψηφίο» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει πετραδάκι ή χαλίκι και από αυτήν παράγεται η λέξη «ψηφιδωτό». 4. Αντιθέτως, όταν ένα σύστημα είναι «αναλογικό», οι τιμές που παίρνει είναι συνεχόμενες. 5. Βλ. Λ. Μήτρου, Η προστασία της Ιδιωτικότητας στην Πληροφορική και στις Επικοινωνίες. Η νομική διάσταση, σε Προστασία της Ιδιωτικότητας, Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Τεχνικά και Νομικά Θέματα, εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα 2010, σελ Ομοίως, πολύ εύστοχα παρατηρείται από την ίδια ότι είναι ευχερέστερο να υπερασπίζεται κανείς την ιδιωτικότητα ως αίτημα παρά να την ορίζει. Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ νες τεχνολογικές, κυριώς, εξελίξεις 6. Αντιστοίχως, ούτε και σε νομοθετικό ευρωπαϊκό ή ελληνικό - επίπεδο υφίσταται ένας μόνο ορισμός για την έννοια της ιδιωτικότητας 7. Επισημαίνεται, δε, ότι η έννοια της ιδιωτικότητας είναι διάφορη από εκείνη των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, για τα οποία άλλωστε δίδεται συνήθως ένας ακριβής ορισμός, τόσο σε νομοθετικό, κυρίως, όσο και σε νομολογιακό επίπεδο. Έτσι, υποστηρίζεται 8 ότι η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι έννοια ευρύτερη και, ταυτόχρονα, ειδικότερη από ό,τι η προστασία της ιδιωτικής ζωής. Ευρύτερη είναι κατά το ότι συνδέεται και με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες του ατόμου, όπως π.χ. με την ισότητα και το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, ενώ παράλληλα προστατεύει όλα τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Είναι, όμως, και ειδικότερη, καθότι αφορά μόνο στην επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Μάλιστα επισημαίνεται, ορθώς, ότι και το ίδιο το ΕΔΔΑ προσεγγίζει την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ως μια πτυχή της κανονιστικής προστασίας και του περιεχομένου της ιδιωτικότητας Βλ. ενδεικτικά για την έννοια της ιδιωτικότητας Ι. Καράκωστα, Προστασία της ιδιωτικότητας στην Κοινωνία της Πληροφορίας, ΔiΜΕΕ 2004,54, Λ. Μήτρου, ό.π., σελ. 598 επ., Χρ.Π. Μουκίου, Μουσική πειρατεία, κινητά τηλέφωνα και θρησκευτική κατήχηση, Νέοι προβληματισμοί σχετικά με την «ψηφιακή ιδιωτικότητα» του ατόμου στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, ΔτΑ 2010,347, ιδίως σελ. 349επ. για την έννοια της «ψηφιακής ιδιωτικότητας», Γ.Φ.Φωτόπουλο/Α.Α.Μπίτσιου, Είναι ο τύπος «κίνδυνος» και η ιδιωτική ζωή «εμπόδιο»; (Ο «οίκος» και η «αγορά» στη νομολογία του ΕΔΔΑ), Προσεγγίσεις για το ρόλο και τα όρια της δημοσιογραφικής λειτουργίας σε σχέση με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων, ΝοΒ 2005,836, ιδίως σελ. 842 επ. για το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, Κ.Α. Καραδημητρίου, Νομικά διλήμματα στην κοινωνία της πληροφορίας: πόσο κινδυνεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα από τις νέες τεχνολογίες, Αρμ 2001,901, σελ. 904 επ. σχετικά με την προστασία της ιδιωτικότητας, και Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Pieter van Dijk, Fried van Hoof, Arjen van Rijn and Leo Zwaak (eds.), fourth edition, intersentia, Antwerpen - Oxford, 2006, σελ. 664επ. 7. Αξιοπρόσεκτη ωστόσο τυγχάνει η προσπάθεια της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, στη Σύσταση Νο 428 του 1970 σχετικά με τα ΜΜΕ και τα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία όρισε την ιδιωτική ζωή ως εξής: «Το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα έγκειται ουσιαστικά στο δικαίωμα να ζει κάποιος τη ζωή του με ένα ελάχιστο παρεμβάσεων. Αφορά την ιδιωτική, οικογενειακή και οικιακή ζωή, τη σωματική και ψυχική ακεραιότητα, την τιμή και υπόληψη, την αποφυγή της εκθέσεως μέσα από ψεύδη, τη μη αποκάλυψη άσχετων και ενοχλητικών γεγονότων, την άνευ αδείας δημοσίευση ιδιωτικών φωτογραφιών, την προστασία απέναντι σε αδικαιολόγητη ή αναιτιολόγητη παρακολούθηση και απόσπαση μυστικών, την προστασία απέναντι στην κακή χρήση των ιδιωτικών επικοινωνιών, την προστασία απέναντι στην αποκάλυψη πληροφοριών που το άτομο έδωσε ή έλαβε εμπιστευτικά». 8. Βλ. Paul de Hert/Serge Gutwirth, Η προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στη νομολογία του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου: Συνταγματοποίηση σε δράση, ΕφημΔΔ 2010,57 (σε μετάφραση επιμέλεια Ε. Παπακωνσταντίνου), σελ Χρ. Μ. Ακριβοπούλου, Η εφαρμογή της αναλογικότητας στην προστασία των «ευαίσθητων» προσωπικών δεδομένων, σχόλιο στην απόφαση ΕΔΔΑ S & Marper vs. UK της 4ης Δεκεμβρίου 2008, ΔτΑ 2010,871, ιδίως σελ. 873 επ. σχετικά με τα «ευαίσθητα» προσωπικά δεδομένα ως ειδική πτυχή του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή (άρθρο 8 (1) ΕΣΔΑ) /2012 Έτος 9ο

7 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Ωστόσο, επειδή το συγκεκριμένο ζήτημα απαιτεί μια ξεχωριστή μελέτη, κρίνεται σκόπιμο να αξιοποιήσουμε ως βάση-άξονα για τις ανάγκες της παρούσας έναν ορισμό της «ιδιωτικότητας» που δίδεται από το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην απόφαση Wise v. France της 20 ής , όπου το Δικαστήριο επιδιώκει τον εννοιολογικό προσδιορισμό της έννοιας της «ιδιωτικότητας» ως ακολούθως 10 : «Το δικαστήριο υποστήριξε επανειλημμένα ότι η ιδιωτική ζωή είναι μια έννοια πλατιά, που δεν υπόκειται σε εξαντλητικό ορισμό. Παράγοντες, όπως η σεξουαλική ταυτότητα, το όνομα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η σεξουαλική ζωή αποτελούν σημαντικά στοιχεία της προσωπικής σφαίρας, όπως αυτή προστατεύεται από το άρθρο 8. Η ίδια διάταξη προστατεύει επίσης το δικαίωμα στην ταυτότητα και στην προσωπική ανάπτυξη, όπως επίσης και το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να δημιουργεί και να αναπτύσσει σχέσεις με τους όμοιούς του και με τον εξωτερικό κόσμο. Μπορεί επίσης να επεκταθεί και στις επαγγελματικές ή εμπορικές δραστηριότητές. Υπάρχει, κατά συνέπεια, μια ζώνη διάδρασης ανάμεσα στο άτομο και στους άλλους, η οποία ακόμη και μέσα σε δημόσιο πλαίσιο μπορεί να εμπίπτει στην ιδιωτική ζωή». Πέραν, δε, της προσπάθειας αυτής του Δικαστηρίου να οριοθετήσει την έννοια της «ιδιωτικότητας», φροντίζει πάντοτε να επισημαίνει ότι πρόκειται για μια ευρεία έννοια, η οποία καλύπτει τόσο «τη φυσική όσο και την ηθική ταυτότητα του ατόμου» 11 και που η οποία, ως δικαίωμα, αναγνωρίζεται ακόμα και σε εταιρίες και επιχειρήσεις 12. ΙΙΙ. Ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικότητας Το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, τη βασική νομική διάταξη για την προστασία της ιδιωτικό- 10. Σκέψη 24 της απόφασης. Ένας ακόμα ευρύς εννοιολογικός προσδιορισμός της «ιδιωτικότητας», σε σχέση μάλιστα με τον εργασιακό βίο του ατόμου, επιχειρείται από το ΕΔΔΑ στην απόφαση Niemietz v. Germany της 16ης , σκέψη 29: «Το Δικαστήριο δε θεωρεί εφικτό ή απαραίτητο έναν εξαντλητικό ορισμό της έννοιας της ιδιωτικής ζωής. Όμως, δεν θα ήταν σκόπιμο να περιοριστεί η έννοια σε έναν κλειστό κύκλο, μέσα στον οποίο το άτομο μπορεί να ζει την προσωπική του ζωή όπως επιθυμεί και να αποκλείεται όλος ο υπόλοιπος εξωτερικός κόσμος, που δεν περιλαμβάνεται μέσα στον κύκλο. Ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής πρέπει να εμπεριέχει ως ένα βαθμό το δικαίωμα του ατόμου να δημιουργεί και να αναπτύσσει σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Εξάλλου, δε φαίνεται να υπάρχουν λόγοι, ώστε αυτός ο ορισμός της έννοιας της ιδιωτικής ζωής να θεωρηθεί ότι αποκλείει δραστηριότητες επαγγελματικού ή επιχειρηματικού χαρακτήρα, αφού τελικά κατά τον εργασιακό τους βίο η πλειοψηφία των ανθρώπων έχει μία σημαντική, αν όχι την πιο σημαντική, ευκαιρία να αναπτύξει σχέσεις με τον έξω κόσμο. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται και από το γεγονός ότι, όπως σωστά επεσήμανε η Επιτροπή, δεν είναι πάντοτε εφικτό να διακρίνει κανείς πότε οι δραστηριότητες ενός ατόμου αποτελούν μέρος της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής του ζωής και πότε όχι. Έτσι, ειδικά στην περίπτωση ενός ελεύθερου επαγγελματία, η εργασία του μπορεί να αποτελεί μέρος και κομμάτι της ζωής του σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι αδύνατο να γνωρίζει κανείς με ποια ιδιότητα ενεργεί κάθε δεδομένη στιγμή». 11. Απόφαση Κ.U. κατά Φινλανδίας της 2ης , σκέψη Απόφαση Societe Colas Est and others v. France της 16ης τητας στον ευρωπαϊκό χώρο και προβλέπει τα εξής: «1. Παν πρόσωπο δικαιούται εις τον σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. 2. Δεν επιτρέπεται να υπάρξη επέμβασις δημοσίας αρχής εν τη ασκήσει του δικαιώματος τούτου, εκτός εάν η επέμβασις αυτή προβλέπεται υπό του νόμου και αποτελεί μέτρον το οποίον, εις μιαν δημοκρατικήν κοινωνίαν, είναι αναγκαίον για την εθνικήν ασφάλειαν, την δημόσιαν ασφάλειαν, την οικονομικήν ευημερίαν της χώρας, την προάσπιση της τάξεως και την πρόληψιν ποινικών παραβάσεων, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων.». Έτσι, ενώ στην παρ. 1 του άρθρου καθιερώνεται ένα θετικό δικαίωμα του ατόμου για σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής, στην παρ. 2 θεσπίζεται η υποχρέωση του κράτους να μην επεμβαίνει κατά την άσκηση του δικαιώματος αυτού, παρά μόνον υπό συγκεκριμένες και αυστηρές προϋποθέσεις, όπως αυτές προβλέπονται στην ίδια παράγραφο. Αποτελεί, δε, το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ τον βασικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η ευρωπαϊκή νομοθεσία και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την προστασία της ιδιωτικότητας και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Για το λόγο αυτό, και προκειμένου να έχει κανείς μια πλήρη εικόνα για τη νομοθεσία, που σε ευρωπαϊκό επίπεδο προστατεύει το δικαίωμα της ιδιωτικότητας, είτε με την ευρύτερη έννοια του όρου είτε υπό την έννοια της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, παρατίθενται κατωτέρω τα κυριότερα νομοθετικά κείμενα, στα οποία είτε γίνεται άμεση επίκληση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ είτε συνδέονται εκ του περιεχόμενου και του πεδίου εφαρμογής τους αναπόσταστα με αυτό. Πριν από όλα τα άλλα, ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθούμε στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος στο άρθρο 7 για το «Σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής» αναφέρει ότι: «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του» ενώ στο άρθρο 8 για την «Προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» αναφέρονται τα εξής: «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. 2. Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων πρέπει να γίνεται νομίμως, για καθορισμένους σκοπούς και με βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφερομένου ή για άλλους θεμιτούς λόγους που προβλέπονται από το νόμο. Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή τους. 3. Ο σεβασμός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής». Οι διατάξεις αυτές, από κοινού με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, αποτελούν τους θεμέλιους λίθους για την προστασία της ιδιωτικότητας στον ευρωπαϊκό χώρο. Εν συνεχεία, ακολουθούν τα εξής νομοθετικά κείμενα: Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 327

8 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 13 : Άρθρο 16 (πρώην άρθρο 286 της ΣΕΚ): «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. 2. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, θεσπίζουν τους κανόνες σχετικά με την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης, καθώς και από τα κράτη μέλη κατά την άσκηση δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης, και σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Η τήρηση των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητων αρχών.». Σύμβαση 108 του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία του ατόμου από την αυτοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων 14 : Άρθρο 1. «Αντικείμενο και σκοπός»: «Ο σκοπός αυτής της σύμβασης είναι να εξασφαλίσει στην επικράτεια κάθε συμβαλλόμενου μέρους για κάθε άτομο, ανεξαρτήτως από την ιθαγένεια ή κατοικία του, το σεβασμό των δικαιωμάτων του και των θεμελιωδών ελευθεριών του, και ιδίως το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, όσον αφορά την αυτόματη επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν ( προστασία δεδομένων )». Άρθρο 2. «Ορισμοί»: «Για τους σκοπούς αυτής της σύμβασης: α) «προσωπικά δεδομένα» θεωρούνται κάθε πληροφορία που συνδέεται με συγκεκριμένο πρόσωπο ή με πρόσωπο που μπορεί να προσδιοριστεί (υποκείμενο δεδομένων)». Οδηγία 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Οκτωβρίου 1995 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών: Σκέψη 10 Προιμίου: «Ότι στόχος των εθνικών νομοθεσιών όσον αφορά την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι η διασφάλιση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ιδίως της ιδιωτικής ζωής, όπως επίσης αναγνωρίζεται στο άρθρο 8 της ευρωπαϊκής σύμβασης περί προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών καθώς και στις γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου - ότι, για το λόγο αυτό, η προσέγγιση των εν λόγω νομοθεσιών δεν πρέπει να οδηγήσει στην εξασθένηση της προστασίας που εξασφαλίζουν αλλά, αντιθέτως, πρέπει να έχει ως στόχο την κατοχύρωση υψηλού επιπέδου προστασίας στην Κοινότητα». Άρθρο 1. «Στόχος της Οδηγίας»: «1. Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας Οδηγίας, την προστασία των θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ των φυσικών προσώπων, και ιδίως της ιδιωτικής ζωής, έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. 2. Τα κράτη μέλη δεν μπορούν να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μεταξύ των κρατών μελών για λόγους συναφείς με την προστασία που εξασφαλίζεται δυνάμει της παραγράφου 1». Άρθρο 2. «Ορισμοί»: «Για τους σκοπούς της παρούσας Οδηγίας, νοούνται ως: α) «δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα», κάθε πληροφορία που αναφέρεται σε φυσικό πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί το πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα - ως πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα μπορεί να εξακριβωθεί λογίζεται το πρόσωπο εκείνο που μπορεί να προσδιοριστεί, άμεσα ή έμμεσα, ιδίως βάσει αριθμού ταυτότητας ή βάσει ενός ή περισσοτέρων συγκεκριμένων στοιχείων που χαρακτηρίζουν την υπόστασή του από φυσική, βιολογική, ψυχολογική, οικονομική, πολιτιστική ή κοινωνική άποψη». Οδηγία 2002/58/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Ιουλίου 2002, σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών: Σημ. 24 Προιμίου: «(24) Ο τερματικός εξοπλισμός των χρηστών δικτύων ηλεκτρονικών επικοινωνιών και κάθε πληροφορία που αποθηκεύεται στον εξοπλισμό αυτόν συνιστούν μέρος της ιδιωτικής ζωής των χρηστών η οποία χρήζει προστασίας δυνάμει της ευρωπαϊκής σύμβασης για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών». Άρθρο «Πεδίο εφαρμογής και στόχος»: 1. Η παρούσα Οδηγία προβλέπει την εναρμόνιση των εθνικών διατάξεων οι οποίες απαιτούνται προκειμένου να διασφαλίζεται ισοδύναμο επίπεδο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, και ιδίως του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή και την εμπιστευτικότητα, όσον αφορά την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, καθώς και να διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και των εξοπλισμών και υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών στην Κοινότητα.». Oδηγία 2006/24/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Μαρτίου 2006 για τη διατήρηση δεδομένων που παράγονται ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε συνάρτηση με την παροχή διαθεσίμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημοσίων δικτύων επικοινωνιών και για την τροποποίηση της Οδηγίας 2002/58/ΕΚ: 13. Υπογράφηκε στη Ρώμη στις 25 Μαρτίου Στρασβούργο, To άρθρο 1 αντικαταστάθηκε ως έχει σύμφωνα με την Οδηγία 2009/136/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Νοεμβρίου /2012 Έτος 9ο

9 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Σημ. 9 Προιμίου: «Σύμφωνα με το άρθρο 8 16 της ευρωπαϊκής σύμβασης των δικαιωμάτων του ανθρώπου (ΕΣΔΑ), κάθε άνθρωπος απολαμβάνει το δικαίωμα του σεβασμού της προσωπικής του ζωής και της αλληλογραφίας του. Ανάμειξη δημόσιας αρχής στην άσκηση του δικαιώματος αυτού επιτρέπεται μόνον εφόσον πραγματοποιείται σύμφωνα με τον νόμο και εφόσον καταστεί αναγκαίο στο πλαίσιο της δημοκρατικής κοινωνίας, μεταξύ άλλων προς το συμφέρον της εθνικής ή της δημόσιας ασφάλειας, για την πρόληψη της διασάλευσης της τάξης ή εγκληματικών πράξεων, ή για την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τρίτων». Άρθρο 1. «Αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής»: «1. Η παρούσα Οδηγία αποβλέπει στην εναρμόνιση των διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τις υποχρεώσεις των παρόχων διαθέσιμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημοσίου δικτύου επικοινωνιών όσον αφορά τη διατήρηση ορισμένων δεδομένων που παράγονται ή υφίστανται επεξεργασία από αυτούς, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα δεδομένα καθίστανται διαθέσιμα για τους σκοπούς της διερεύνησης, διαπίστωσης και δίωξης σοβαρών ποινικών αδικημάτων, όπως ορίζονται βάσει του εθνικού δικαίου των κρατών μελών». Οδηγία 2009/136/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Νοεμβρίου 2009 για τροποποίηση της Οδηγίας 2002/22/ΕΚ για την καθολική υπηρεσία και τα δικαιώματα των χρηστών, όσον αφορά δίκτυα και υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, και της Οδηγίας 2002/58/ΕΚ σχετικά με την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών και του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ.2006/2004 για τη συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών που είναι αρμόδιες για την επιβολή της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 45/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 18ης Δεκεμβρίου 2000 σχετικά με την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τα όργανα και τους οργανισμούς της Κοινότητας και σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1049/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Μαΐου 2001 για την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής. Τέλος, σημαντικές για την προστασία της ιδιωτικότητας στον ευρωπαϊκό χώρο είναι και μια σειρά Συστάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως είναι οι εξής: η R (02) 9 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται και υπόκεινται σε επεξεργασία για ασφαλι- 16. Ανάλογη αναφορά του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ και στη σκέψη Ν ο 25. στικούς σκοπούς, η R (99) 5 για την προστασία της ιδιωτικότητας στο διαδίκτυο, η R (97) 18 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται και υπόκεινται σε επεξεργασία για στατιστικούς σκοπούς, η R (97) 5 για την προστασία των ιατρικών δεδομένων, η R (95) 4 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στις υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών, με ιδιαίτερη αναφορά στις τηλεφωνικές υπηρεσίες, η R (86) 2 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στον τομέα κοινωνικής ασφάλισης, η R (87) 15 για τη χρήση των προσωπικών δεδομένων στον τομέα της ασφάλισης, η R (89) 9 για τον προσδιορισμών των ηλεκτρονικών εγκλημάτων με στόχο την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών και η R (95) 13 για τα ζητήματα της ποινικής διαδικασίας στην πληροφορική και ηλεκτρονική τεχνολογία. Πέραν, δε, των ως άνω νομοθετικών διατάξεων, έχουν ληφθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για τη διασφάλιση της τήρησης της ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία της ιδιωτικότητας, όπως είναι η σύσταση της Ομάδας του άρθρου 29 17, δυνάμει της Οδηγίας 95/46 ΕΚ, συμβουλευτικού χαρακτήρα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό την παρακολούθηση των εξελίξεων γύρω από τα ζητήματα της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην Ευρώπη και σε τρίτες χώρες, καθώς και η ίδρυση του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων 18, δυνάμει του 45/2001 Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Σκοπός του οργάνου αυτού είναι η εποπτεία των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ σχετικά με την τήρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Ωστόσο, επειδή οι τεχνολογικές εξελίξεις τρέχουν με πολύ ταχύτερους ρυθμούς από το δίκαιο, έχει ήδη καταστεί σαφές ότι είναι αναγκαία η αναθεώρηση της ισχύουσας ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι η ισχύουσα νομοθεσία, αναφερόμενη στην Οδηγία 95/46 ΕΚ, θεσπίστηκε σε μία εποχή (έτος 1995) όπου η χρήση του διαδικτύου δεν ήταν διαδεδομένη στη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, ενώ σήμερα 250 εκατομμύρια πολιτών στην Ευρώπη χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά 19. Ήδη, δε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επεξεργαστεί και θέσει προς συζήτηση ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο, βάσει του οποίου θα αντικατασταθεί η Οδηγία 17. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Ομάδα του άρθρου 29 στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: justice/data-protection/article-29/index_en.htm 18. Ομοίως, για περισσότερες πληροφορίες για τον Ευρωπαίο Επόπτη Προστασίας Δεδομένων στην ιστοσελίδα του: europa.eu/edpsweb/edps/edps?lang=el 19. Βλ. σχετικώς την ιστοσελίδα που έχει δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ( για την αναθεώρηση της νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην ψηφιακή εποχή. Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 329

10 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ 95/46 ΕΚ με έναν «Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών (γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων)» 20. ΙV. Ερμηνεία και εφαρμογή του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Όπως προαναφέρθηκε, το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ δύναται να τύχει εφαρμογής σε κάθε δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον και απειλεί το δικαίωμα στην προστασία της ιδιωτικότητας κάθε χρήστη ψηφιακών τεχνολογικών εφαρμογών και υπηρεσιών. Η αυθεντικότερη, δε, ερμηνεία και εφαρμογή του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ γίνεται κατεξοχήν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 21. Μέχρι σήμερα το Δικαστήριο έχει αντιμετωπίσει υποθέσεις από όλο σχεδόν το φάσμα της τεχνολογιάς, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι έχει δημιουργηθεί ήδη μια πάγια νομολογία του για όλα τα κρίσιμα ζητήματα που αναφύονται σχετικά με τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο ψηφιακό περιβάλλον για την προστασία της ιδιωτικότητας. Ειδικότερα, το ΕΔΔΑ έχει μέχρι σήμερα εκδώσει αποφάσεις οι οποίες, άμμεσα ή έμμεσα, σχετίζονται με τα εξής ζητήματα: α) τις τηλεφωνικές επικοινωνίες, β) την ηλεκτρονική καταγραφή συνομιλιών, γ) τους τηλεφωνικούς αριθμούς, δ) την παρακολούθηση από κάμερες (βιντεοεπιτήρηση), ε) την εικόνα (φωτογραφία), στ) τους υπολογιστές και ζ) το διαδίκτυο και τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ασφαλώς, κάποιες από τις κατηγορίες αυτές ζητημάτων μπορεί να εμπίπτουν στο ίδιο πλαίσιο και για το λόγο αυτό να έχουν κριθεί και από τις ίδιες αποφάσεις, όπως π.χ. συμβαίνει με την καταγραφή τηλεφωνικών συνομιλιών και τους τηλεφωνι- 20. Βλ. σχετικώς τον υπό διαβούλευση Κανονισμό, όπως έχει δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: eu/justice/dataprotection/document/review2012/com_2012_11_ en.pdf 21. Πέραν, ωστόσο, της νομολογίας του ΕΔΔΑ ιδιαιτέρως σημαντική είναι και η νομολογία του ΔΕΚ για ζητήματα προστασίας της ιδιωτικότητας, η οποία ωστόσο χρήζει ειδικότερης και αναλυτικής εξέτασης στα πλαίσια μιας ξεχωριστής μελέτης. Ενδεικτικά ως προς τη νομολογία του ΔΕΚ βλ. σε Χ. Μ. Ακριβοπούλου, Η προστασία της ιδιωτικότητας στην ΕΕ: Μια ανάλυση του νομοθετικού πλαισίου και της νομολογίας του ΔΕΚ, διάλεξη στο πλαίσιο επιστημονικών εκδηλώσεων ΕΙΔΑΔ , δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Διεθνούς & Αλλοδαπού δικαίου: uploads/akrivopoulou-final.pdf, σε Paul de Hert/Serge Gutwirth, Η προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στη νομολογία του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου: Συνταγματοποίηση σε δράση, ό.π. σελ. 66 επ., και σε Χρυσούλα Π. Μουκίου, Μουσική πειρατεία, κινητά τηλέφωνα και θρησκευτική κατήχηση, Νέοι προβληματισμοί σχετικά με την «ψηφιακή ιδιωτικότητα» του ατόμου στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, ΔτΑ 2010,347, σελ. 353επ. Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ κούς αριθμούς, ενώ κάποιες άλλες να αντιμετωπίζονται αυτοτελώς, όπως π.χ. συμβαίνει με την εικόνα (φωτογραφία). Τα ανωτέρω ζητήματα έχουν, βεβαίως, αποτελέσει αντικείμενο ευρείας συζήτησης και στη θεωρία, ιδίως, δε, ορισμένα εξ αυτών. Ένα από τα ζητήματα αυτά είναι οι τηλεφωνικές επικοινωνίες, ο διάλογος άλλωστε για τις οποίες, σχετικά με την προστασία της ιδιωτικότητας, είναι και ο παλαιότερος χρονικά. Ως προς το ζήτημα αυτό η συζήτηση περιστρέφεται κυρίως γύρω από ερωτήματα, όπως το εάν η προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών είναι απόλυτη και απαραβίαστη σε κάθε περίπτωση καθώς και εάν η προστασία αυτή περιλαμβάνει και τα λεγόμενα «εξωτερικά στοιχεία» της επικοινωνίας 22. Ένα άλλο τεράστιο ζήτημα σχετικά με την προστασία της ιδιωτικότητας στην ψηφιακή εποχή είναι εκείνο της βιντεοπιτήρησης, όπου συνήθως αναζητείται όχι μόνον το κατά πόσο αυτή καθαυτή η πρακτική είναι επιτρεπτή σε σχέση με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ και τη λοιπή νομοθεσία για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αλλά και πώς τίθενται τα όρια ανάμεσα στο δικαίωμα για ασφάλεια και προστασία, από τη μία πλευρά, που εξυπηρετεί η παρακολούθηση των δρόμων με κάμερες, και στο δικαίωμα για την προστασία της ιδιωτικότητας από την άλλη πλευρά 23, καθώς και κατά πόσο είναι επιτρεπτή η δικονομική αξιοποίηση παρανόμως κτηθέντων αποδεικτικών μέσων 24. Τέλος, ένα ακό- 22. Βλ. γενικά σχετικώς με το ζήτημα, ενδεικτικά, σε Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Pieter van Dijk, Fried van Hoof, Arjen van Rijn and Leo Zwaak, ό.π., σελ. 734 επ., Κ. Γ. Αρκουλή, Προστασία προσωπικών δεδομένων στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, σε Σειρά Μελετών Αστικού Δικαίου, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2010, σελ. 61επ., Αν. Σ. Σπηλιοπούλου/Ι. Π. Χοχλιούρου, Νόμιμη παρακολούθηση με σύγχρονη εξασφάλιση της ιδιωτικότητας του ατόμου, ΝοΒ 2007,1953, Κ. Κοσμάτο, Το απόρρητο της επικοινωνίας των κρατουμένων, Η νομοθετική πρόβλεψη και η πρακτική της εφαρμογή, Υπερ 2000,422, Ι. Δ. Ιγγλεζάκη, Η διατήρηση δεδομένων ηλεκτρονικών επικοινωνιών μετά την απόφαση του ΔΕυρΚ της στην υπόθεση C-301/2006, Αρμ 2009,1278, Χρ. Λυντέρη, Η ποινική προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας, ΠοινΧρ ΝΖ,560, Χρ. Π. Μουκίου, ό.π., σελ. 359 επ., Γ. Ν. Θεοδόση, Βασικές αρχές προστασίας των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, ΔΕΕ 2006,592, 595 επ. και Αριστ. Χαραλαμπάκη, ΜΜΕ και προσβολή της προσωπικότητας - Ποινικές διαστάσεις, ΠοινΔικ 2010,205, σελ. 211επ. 23. Βλ. ενδεικτικά σε Γ. Σ. Κατρούγκαλο, Ελευθερία και Ασφάλεια στην «Κοινωνία της Διακινδύνευσης», Το παράδειγμα των παρακολουθήσεων, ΝοΒ 2006,360, Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Pieter van Dijk/Fried van Hoof/Arjen van Rijn/Leo Zwaak, ό.π., σελ. 673 επ., Αγγ. Νικολοπούλου, Βιντεοεπιτήρηση και θεμελιώδη δικαιώματα, Με αφορμή την ετήσια έκθεση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα για το 2006, ΤοΣ 2008,579, Ν. Κ. Παπαδόπουλου, Ηλεκτρονική εποπτεία των φιλάθλων: Οι ρυθμίσεις του άρθρου 41Ε Ν 2725/1999 αντίκεινται σε κανόνες υπέρτερης τυπικής ισχύος (άρθρο 8 ΕΣΔΑ, άρθρα 9 παρ. 1 εδ. Β, 9Α και 19 και 5 παρ.1 του Συντάγματος), Επιστημονική Επετηρίδα ΔΣΘ 2006,69, Γ. Μ. Γιαννόπουλος, Έκπτωση από το αξίωμα Δημάρχου και σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, Σημείωμα στην υπ αρ. 3922/2005 απόφαση ΣτΕ ως και στο δημοσιευθέν επ αυτής σχόλιο, ΔτΑ 2007,939, Δ. Ζημιανίτη, Παράνομη βιντεοσκόπηση ή μαγνητοφώνηση και αξιοποίηση υποκλοπής από τα ΜΜΕ, ΠοινΔικ 2010, Βλ. Δ. Ζημιανίτη, Παράνομη βιντεοσκόπηση ή μαγνητοφώνηση και αξιοποίηση υποκλοπής από τα ΜΜΕ, ό.π /2012 Έτος 9ο

11 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ μα από τα σημαντικότερα ως άνω ζητήματα είναι αυτό που συνδέεται με το δικαίωμα της δημοσίευσης από τα ΜΜΕ της εικόνας (φωτογραφίας) ενός ατόμου 25, το οποίο συνήθως εξετάζεται υπό το πρίσμα της προστασίας της ιδιωτικότητας σε σχέση με το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, όπως αυτό προστατεύτεται από το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Ασφαλώς, πάρα πολύ σημαντικό είναι και το ζήτημα της ανωνυμίας στο διαδίκτυο 26, το οποίο συνδέεται άμεσα με το γενικότερο ζήτημα της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών, και για το οποίο θα γίνει αναφορά στη συνέχεια. Ακολούθως παρατίθενται κάποιες από τις πιο σημαντικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιώματων του Ανθρώπου, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που αναφέρθηκε ανωτέρω. α) Τηλεφωνικές επικοινωνίες Απόφαση Malone v. the United Kingdom της Το ΕΔΔΑ με την απόφασή του αυτή, η οποία χαρακτηρίστηκε ως «leading case» 27, έκρινε μια υπόθεση παραβίασης του απορρήτου των επικοινωνιών. Ειδικότερα ο προσφεύγων, ο οποίος κατηγορείτο για αποδοχή προϊόντων εγκλήματος, ισχυρίστηκε ότι η αστυνομία, μεταξύ άλλων, κατέγραφε τις τηλεφωνικές του κλήσεις 28 και επικοινωνίες κατά τη διάρκεια των ερευνών της. Το Δικαστήριο καταρχάς επισήμανε ότι η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών από την αστυνομία για την εξακρίβωση εγκλημάτων είναι δικαιολογημένη σε μια δημοκρατική κοινωνία, υπό ορισμένες βεβαίως εγγυήσεις για την προστασία των πολιτών 29. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση το Δικαστήριο έκρινε ότι οι υποκλοπές δεν ήταν σύμφωνες με το ισχύον δίκαιο, τονίζοντας ότι οι τηλεφωνικές επικοινωνίες καλύπτονται από την έννοια της ιδιωτικής ζωής σύμφωνα με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ 30. Επισήμανε, δε, ότι η καταγραφή δεδομένων τηλεφωνικών κλήσεων περιέχουν πληροφορίες, 25. Βλ. ενδεικτικά σε Στ. Πατεράκη, Ζητήματα ηθικής βλάβης από αδικήματα τελούμενα δια των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ΕλλΔνη 2007,1, Ι. Ζώη, Τύπος και προστασία της προσωπικότητας, Νομολογιακή αντιμετώπιση, Δικογρ 2004,385 και Αρ. Ι. Χαραλαμπάκη, ό.π. 26. Βλ. ενδεικτικά σε Αρ. Ι. Χαραλαμπάκη, ό.π., σελ. 211, Γρ. Γ. Λαζαράκο, Ανωνυμία και Διαδίκτυο, ΔiΜΕΕ 2005,197, Μ. Παπαδόπουλο/Α. Καπώνη, Ψευδαισθήσεις και κινδυνολογία από την ανώνυμη και ψευδώνυμη επικοινωνία στο διαδίκτυο, ΔiΜΕΕ 2008,478 και Γρ. Τσόλια, παρατηρήσεις στην ΓνωμΕισΑΠ 12/2009, ΔiΜΕΕ 2009, Φ. Σπυρόπουλος, Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Χαρακτηριστικές αποφάσεις αναφορικά με νέες τεχνολογίες, ανακριτικές πράξεις, ελευθερία του τύπου και άσκηση του δικηγορικού επαγγέλματος, ΑρχΝ 2009,410, σελ Πρόκειται για τη λεγόμενη διαδικασία «metering», κατά την οποία καταγράφονται οι τηλεφωνικοί αριθμοί που καλούνται από μια τηλεφωνική συσκευή, η ώρα κλήσης της καθώς και η διάρκειά της. 29. Σκέψη 81 της απόφασης. 30. Σκέψεις 64 και 80 της απόφασης. όπως οι καλούμενοι αριθμοί, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της επικοινωνίας, τα οποία καλύπτονται από το πεδίο προστασίας του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ 31. Με βάση τις παραδοχές αυτές το Δικαστήριο ομόφωνα αποφάσισε ότι στην υπό κρίση περίπτωση υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ. Απόφαση Heglas v. Czech Republic της Και στην περίπτωση αυτή το ΕΔΔΑ ασχολήθηκε με μια υπόθεση καταγραφής τηλεφωνικών επικοινωνιών 32. Ειδικότερα, ο προσφεύγων καταδικάστηκε με το συνεργό του σε ποινή φυλάκισης εννέα ετών για ληστεία. Ένα από τα σημαντικότερα εις βάρος τους έγγραφα αποδεικτικά στοιχεία υπήρξε μια κατάσταση με τις τηλεφωνικές κλήσεις που πραγματοποιήθηκαν από τα κινητά τηλέφωνα των δύο κατηγορουμένων. Μάλιστα, ως ουσιώδες, αλλά όχι αποκλειστικό, αποδεικτικό στοιχείο θεωρήθηκε η καταγραφή της συνομιλίας ανάμεσα στον προσφεύγοντα και τη φίλη του συνεργού του, κατά τη διάρκεια συνάντησής τους, κατά την οποία η κοπέλα έφερε πάνω της συσκευή μαγνητοφώνησης που της είχε δώσει η αστυνομία. Από την καταγραφή της συνομιλίας αυτής προέκυπτε ότι ο προσφεύγων είχε ομολογήσει την εκ μέρους του τέλεση της ληστείας. Το Δικαστήριο έκρινε ότι στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ εμπίπτει και η κρυφή παρακολούθηση συνομιλιών, η οποία μπορεί να αποσκοπεί όχι μόνο στο περιεχόμενό τους αλλά και σε στοιχεία όπως οι ημερομηνίες, οι αριθμοί τηλεφώνου, οι ληφθείσες κλήσεις ή η διάρκεια των κλήσεων αυτών. Έτσι, κρίθηκε ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, καθόσον η παραβίαση του απορρήτου της επικοινωνίας του προσφεύγοντος κατά τα ανωτέρω δε βασίστηκε σε νομοθεσία που να το επέτρεπε. Ομοίως, παραβίαση στο δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή κρίθηκε ότι συνιστά και η καταγραφή της συνομιλίας του προσφεύγοντος με τη φίλη του συνεργού του, αφού ούτε και για αυτή την περίπτωση υφίστατο επαρκές νομοθετικό πλαίσιο. Τελικά το Δικαστήριο έκρινε ότι το εθνικό νομοθετικό πλαίσιο δεν προέβλεπε με σαφήνεια τη δυνατότητα επέμβασης των αρχών στην ιδιωτική ζωή των κρατουμένων, όπως απαιτείται από το άρθρο 8 παρ. 2 ΕΣΔΑ και ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8. Απόφαση Klass and Others v. Germany της Οι προσφεύγοντες, δύο δικαστικοί και τρεις δικηγόροι, προσέφυγαν στο Δικαστήριο κατά της εθνικής νομοθεσίας που επέτρεπε, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, τη μυ- 31. Σκέψη 84 της απόφασης. 32. Η απόφαση αυτή είναι δημοσιευμένη μόνο στη γαλλική γλώσσα στην ιστοσελίδα του ΕΔΔΑ. Για περίληψή της στην ελληνική γλώσσα βλ. σε Συνήγορο τ. 28/2008, σελ Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 331

12 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ στική παρακολούθηση ταχυδρομικής και τηλεφωνικής επικοινωνίας. Το Δικαστήριο έκρινε ότι το μέτρο της υποκλοπής ασφαλώς και αποτελούσε επέμβαση στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής 33. Ωστόσο, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 8 επιτρέπονται ορισμένες επεμβάσεις εκ μέρους του Κράτους υπό την προϋπόθεση δικαστικών και αδιάβλητων διαδικασιών 34. Η προσφυγή τελικά απορρίφθηκε καθώς κρίθηκε ότι η εθνική νομοθεσία επέτρεπε μεν επεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα αλλά υπό τις αυστηρές προϋποθέσεις που τίθενται από την παρ. 2 του άρθρου β) Ηλεκτρονική καταγραφή συνομιλιών Απόφαση Wise v. France της Η υπόθεση αφορούσε στην παραβίαση του απορρήτου της επικοινωνίας κρατούμενου και δη στην καταγραφή συνδιαλέξεων στο χώρο του σωφρονιστικού καταστήματος που προοριζόταν για της επισκέψεις των φυλακισμένων. Οι προσφεύγοντες, δύο αδέλφια, ενώ ήταν προφυλακισμένοι ως ύποπτοι ληστείας, παρακολουθούνταν κατά τη διάρκεια των επισκέψεων που δέχονταν από μέλη της οικογένειάς τους και οι συνομιλίες τους καταγράφονταν, κατόπιν σχετικών εντολών των ανακριτικών αρχών. Το Δικαστήριο έκρινε ότι αν και η ηχογράφηση από τη διοίκηση των φυλακών των συζητήσεων στο χώρο επίσκεψης της φυλακής γινόταν για λόγους ασφαλείας κατά την κράτηση, κάτι που ήταν νόμιμο, η συστηματική ωστόσο καταγραφή των κρατουμένων για άλλους σκοπούς στερούσε από το χώρο επίσκεψης της φυλακής το μοναδικό λόγο ύπαρξής του, ήτοι να διατηρήσει κάποιο βαθμό «ιδιωτικής ζωής» για τον κρατούμενο, η οποία περιλαμβάνει την οικειότητα των συζητήσεων που κάνει με τους δικούς του 36. Με αυτές τις σκέψεις το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συζητήσεις που διεξάγονται στο χώρο επίσκεψης της φυλακής εμπίπτουν στο πεδίο των εννοιών της «ιδιωτικής ζωής» και της «επικοινωνίας» 37. Έτσι, το Δικαστήριο τελικά έκρινε ότι το εθνικό νομοθετικό πλαίσιο δεν προέβλεπε με σαφήνεια τη δυνατότητα επέμβασης των αρχών στην ιδιωτική ζωή των κρατουμένων, όπως απαιτείται από το άρθρο 8 παρ. 2 ΕΣΔΑ, και ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του άρθρου Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται και η Bykov v. Russia της , με την οποία κρίθηκε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 εκ της καταγραφής με μαγνητοφωνάκι ιδιωτικής συνομιλίας 39, καθώς και η P.G. and J.H. v. the 33. Σκέψη 41 της απόφασης. 34. Σκέψη 55 της απόφασης 35. Σκέψη 60 της απόφασης. 36. Σκέψη 29 της απόφασης. 37. Βλ. σχετικώς τις παρατηρήσεις των Χρ. Ακριβοπούλου/Ο. Θ. Παπαδοπούλου στην απόφαση αυτή, Αρμ 2008, Σκέψη 34 της απόφασης. 39. Σκέψεις 78 έως 83 της απόφασης. Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ United Kingdom της 25 ης , με την οποία κρίθηκε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 εκ της εγκατάστασης συσκευής παρακολούθησης-καταγραφής συνομιλιών στο διαμέρισμα ενός εκ των αιτούντων 40 και στο αστυνομικό τμήμα όπου κρατήθηκαν 41. γ) Τηλεφωνικοί αριθμοί Απόφαση Malone v. the United Kingdom της Στην απόφαση αυτή, όπως την είδαμε και ανωτέρω, ο προσφεύγων ισχυρίστηκε, μεταξύ άλλων, ότι η αστυνομία παρακολουθούσε και κατέγραφε τις τηλεφωνικές του κλήσεις (metering) 42, με την εγκατάσταση ενός «μετρητή» στο τηλέφωνό του, που κατέγραφε τους αριθμούς που καλούνται, την ώρα της κλήσης και τη διάρκεια της συνομιλίας και όχι το περιεχόμενο της συνομιλίας. Βασιζόμενη στο γεγονός αυτό η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι δεν υφίσταται παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, καθότι δεν υπήρξε καταγραφή του περιεχομένου της επικοινωνίας. Ωστόσο, το Δικαστήριο έκρινε ότι η καταγραφή των δεδομένων των τηλεφωνικών κλήσεων του προσφεύγοντος περιέχουν πληροφορίες οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της τηλεφωνικής επικοινωνίας 43 και, για το λόγο αυτό, έκρινε ότι είχε παραβιασθεί το άρθρο 8 ΕΣΔΑ 44. δ) Παρακολούθηση από κάμερες (βιντεοεπιτήρηση) Απόφαση Peck v. the United Kingdom της Ο προσφεύγων παραπονέθηκε για τη δημοσιοποίηση στα ΜΜΕ μιας ταινίας που ελήφθη από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης (ΚΚΤ), η οποία αφορούσε απόπειρα αυτοκτονίας του, με συνέπεια την ευρεία δημοσίευση και μετάδοση της εικόνας του καθώς και την παραβίαση του δικαιώματος αποτελεσματικής προσφυγής ενώπιον εθνική αρχής, σύμφωνα με τα άρθρα 8 και 13 της Σύμβασης. Ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι αγνοούσε την καταγραφή του από κάμερες καθώς και ότι η ταινία έδειχνε την αμέσως ακόλουθη σκηνή της απόπειρας αυτοκτονίας, τον ίδιο δηλαδή να κρατά μαχαίρι 45. Η ταινία δημοσιοποιήθηκε σε έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ, με μεγάλο κοινό, χωρίς τη συναίνεση ή γνώση του και χωρίς να έχουν καλυφθεί επαρκώς ή πλήρως τα χαρακτηριστικά του. Για το καθαυτό, όμως, γεγονός της καταγραφής του από τις κάμερες ο προσφεύγων δεν παραπονέθηκε, αφού δέχτηκε ότι του έσωσε τη ζωή. 40. Σκέψεις 37 και 38 της απόφασης. 41. Σκέψεις 56 έως 60 της απόφασης. 42. Σκέψη 56 της απόφασης. 43. Σκέψη 84 της απόφασης. 44. Σκέψη 89 της απόφασης. 45. Σκέψη 54 της απόφασης /2012 Έτος 9ο

13 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Από πλευράς Κυβερνήσεως υποστηρίχθηκε ότι η δημοσιοποίηση της ταινίας είχε σκοπό να καταδείξει την ύπαρξη του ΚΚΤ, την αποφυγή της κεκαλυμμένης επιτήρησης και να εμπνεύσει στους πολίτες εμπιστοσύνη και τη βούληση να το υποστηρίξουν, προς αντιμετώπιση της εγκληματικότητας 46. Το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπήρξαν στη συγκεκριμένη περίπτωση σχετικοί ή επαρκείς λόγοι που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη δημοσιοποίηση στιγμιοτύπων της ταινίας στα ΜΜΕ, χωρίς τη συναίνεση του προσφεύγοντος ή χωρίς την κάλυψη των χαρακτηριστικών του ή χωρίς τη λήψη μέτρων ώστε να διασφαλιστεί, όσο το δυνατόν περισσότερο, ότι η κάλυψη των χαρακτηριστικών θα γινόταν από τα ΜΜΕ, καταλήγοντας ότι: «Ο στόχος της προλήψεως της εγκληματικότητας και το πλαίσιο της δημοσιοποιήσεως απαιτούσαν ιδιαιτέρως λεπτομερή εξέταση και προσοχή στην παρούσα υπόθεση» 47. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έκρινε ότι η δημοσιοποίηση αποτέλεσε δυσανάλογη και ως εκ τούτου αδικαιολόγητη επέμβαση στον ιδιωτικό βίο του προσφεύγοντος, παραβιάζοντας το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ 48. ε) Εικόνα (φωτογραφία) Απόφαση Von Hannover v. Germany της Η προσφεύγουσα, κόρη του Πρίγκιπα Rainier III του Monaco, από την αρχή της δεκαετίας του 90 προσπαθούσε μέσω της δικαστικής οδού σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες να απαγορεύσει τη δημοσίευση φωτογραφιών από την ιδιωτική ζωή της σε διάφορα σκανδαλοθηρικά ΜΜΕ. Οι φωτογραφίες αυτές αφορούσαν σκηνές από την καθημερινή της ζωή, όπως να ιππεύει, να συντρώγει με κάποιον κύριο σε ένα εστιατόριο, να κάνει ποδήλατο, να βγαίνει από το σπίτι της, κ.λπ. Ωστόσο, η γερμανική δικαιοσύνη απέρριψε εν όλω ή εν μέρει τις αιτήσεις της, με το αιτιολογικό ότι πρόκειται για μια από τις «απόλυτες προσωπικότητες» της σύγχρονης ιστορίας και στις περιπτώσεις αυτές το δικαίωμα στην προστασία της ιδιωτικής ζωής «σταματά στην εξώπορτα της κατοικίας τους» 49. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η υπόθεση αφορούσε στην έλλειψη επαρκούς προστασίας από το γερμανικό κράτος για την ιδιωτική ζωή και εικόνα της προσφεύγουσας 50. Σύμφωνα 46. Σκέψη 69 της απόφασης. 47. Σκέψη 85 της απόφασης. 48. Σκέψη 87 της απόφασης. 49. Σκέψη 19 της απόφασης. 50. Βλ. σχετικώς Ν. Κ. Αλιβιζάτο, Ιδιωτικότητα και δημοσιοποίηση, Επίκαιρες παρατηρήσεις για τα όρια των δημοσιογραφικών αποκαλύψεων, ΔiΜΕΕ 2005,14, Αθ. Δ. Τσεβά, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των δημόσιων προσώπων έναντι των μέσων ενημέρωσης κατά την ΕΣΔΑ, Σχόλιο στην απόφαση του ΕΔΔΑ της (von Hannover κατά Γερμανίας), ΔiΜΜΕ 2005,347 και Ν. Κ. Μαρκόπουλο, Προστασία της ιδιωτικής ζωής και ελευθερία έκφρασης, Σημείωμα στην απόφαση του ΕΔΔΑ της 24 ης Ιουνίου 2004 Von Hannover c.allemagne, ΔτΑ 2005,587. με το Δικαστήριο, το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, εκτός από το να προστατεύσει το άτομο από την αυθαίρετη παρεμβολή των εκπροσώπων της κρατικής εξουσίας, παράλληλα θεμελιώνει την υποχρέωση του Κράτους να υιοθετήσει μέτρα που στοχεύουν στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, ακόμα και στις σχέσεις μεταξύ των ατόμων 51. Τελικά, κρίσιμο κριτήριο σύμφωνα με το Δικαστήριο, όταν θέτουμε σε αντιπαράθεση την ελευθερία του Τύπου με την προστασία της ιδιωτικής ζωής, είναι το κατά πόσο μπορεί οι συγκεκριμένες εικόνες να συμβάλουν στο δημόσιο διάλογο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση κρίθηκε ότι κάτι τέτοιο δε συνέβαινε, αφού καμία από τις φωτογραφίες δεν αφορούσαν επίσημες στιγμές της προσφεύγουσας 52. Ως εκ τούτου, ακόμα και αν υφίστατο ενδιαφέρον του κοινού και για τις προσωπικές στιγμές της πριγκίπισσας, αυτό υποχωρεί μπροστά στην προστασία της ιδιωτικής ζωής 53. Συνεπώς, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8, καθότι η γερμανική δικαιοσύνη δεν μπόρεσε να προστατεύσει επαρκώς την πριγκίπισσα και να επιτύχει μια ορθή εξισορρόπηση μεταξύ των δύο δικαιωμάτων (άρθρο 10 για την ελευθερία της έκφρασης - άρθρο 8 για προστασία της ιδιωτικής ζωής) 54. Μάλιστα, το Δικαστήριο επεσήμανε ότι, ιδίως στην εποχή μας, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή λόγω της ανάπτυξης των τεχνικών μέσων ανατύπωσης και αναπαραγωγής των προσωπικών δεδομένων 55. Απόφαση Von Hannover v. Germany της Το Δικαστήριο ασχολήθηκε και πρόσφατα με το ίδιο ζήτημα και με την ίδια προσφεύγουσα, εκδίδοντας την απόφαση Von Hannover v. Germany της 7 ης Μαρτίου Εν προκειμένω, η προσφεύγουσα διαμαρτυρήθηκε για τη μη συμμόρφωση των γερμανικών αρχών με την προηγούμενη απόφαση του ΕΔΔΑ και την περαιτέρω δημοσιοποίηση νέων φωτογραφιών της, χωρίς τη συναίνεσή της, που την απεικόνιζαν με το σύζυγό της κατά τη διάρκεια διακοπών τους σε χειμερινό θέρετρο σκι. Ωστόσο, το Δικαστήριο αυτή τη φορά έκρινε ότι τα γερμανικά δικαστήρια είχαν επαρκώς σταθμίσει το δικαίωμα των ΜΜΕ στην ελευθερία της έκφρασης με το δικαίωμα των αιτούντων στην προστασία της ιδιωτικής τους ζωής. Μάλιστα, κρίθηκε ότι έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στο κριτήριο που το Δικαστήριο είχε θέσει με την προηγούμενη απόφασή του ως καθοριστικό, ήτοι στο κατά πόσο συμβάλλουν οι συγκεκριμένες φωτογραφίες στο δημόσιο διάλογο, ενώ έλαβαν υπόψη τους και τις συνθήκες υπό τις οποίες ελήφθησαν 56. Ακόμα, κρίθηκε ότι η γερμανική δικαιοσύνη όχι μόνο έλαβε υπόψη της την προηγούμενη απόφα- 51. Σκέψη 57 της απόφασης. 52. Σκέψεις 63, 64 και 65 της απόφασης. 53. Σκέψη 77 της απόφασης. 54. Σκέψεις 76, 77, 78, 79 και 80 της απόφασης. 55. Σκέψη 70 της απόφασης. 56. Σκέψη 124 της απόφασης. Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 333

14 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ ση του Δικαστηρίου για την ίδια προσφεύγουσα, αλλά και ακολούθησε πιστά τις αρχές που απέρρεαν από αυτήν 57. Ως εκ τούτου κρίθηκε ότι στην περίπτωση αυτή δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ 58. Τέλος, ιδιαιτέρως σημαντικές στην ίδια κατηγορία είναι και οι: Reklos et Davourlis c. Crece της , με την οποία κρίθηκε ότι η φωτογράφιση νεογέννητου σε μαιευτική κλινική, χωρίς την άδεια των γονέων του, παραβίασε το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, παρόλο που δεν είχαν καν δημοσιευτεί οι φωτογραφίες 60. MGN Limited v. the United Kingdom της , με την οποία το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η δημοσιεύση πληροφοριών από τη βρετανική εφημερίδα Daily Mirror για την ιδιωτική ζωή του μοντέλου Ναόμι Κάμπελ μπορεί να δικαιολογηθεί ως γεγονός δημοσίου ενδιαφέροντος, εφόσον είχαν προηγηθεί δηλώσεις του μοντέλου ότι δεν κάνει χρήση ναρκωτικών, ωστόσο η δημοσίευση και πρόσθετου υλικού, όπως φωτογραφίες, ξεφεύγει από τα όρια της δημοσιογραφικής έρευνας 61 και εμπίπτει στο πεδίο της παραβίασης του δικαιώματος του άρθρου 8 ΕΣΔΑ. στ) Υπολογιστές Απόφαση Leander v.sweden της Ο προσφεύγων, ο οποίος ήταν φύλακας ενός ναυτικού μουσείου στη Σουηδία, απώλεσε την εργασία του κατόπιν ελέγχου του προσωπικού, με βάση τον οποίο συνελέγησαν ως προς τον αυτόν μυστικά πληροφοριακά στοιχεία, τα οποία οδηγούσαν στο συμπέρασμα ότι δεν μπορούσε να εργάζεται σε ένα μουσείο, σε περιοχή υψίστης στρατιωτικής ασφάλειας. Η υπόθεση αυτή παρέσχε τη δυνατότητα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να διατυπώσει σαφώς την αρχή ότι η αποθήκευση στη μνήμη ενός ηλεκτρονικού συστήματος (υπολογιστή), καθώς και η ανακοίνωση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, συνοδευόμενη από την άρνηση παροχής της δυνατότητας να αντικρουσθούν τα εν λόγω δεδομένα, συνιστούν προσβολή του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ. 1 της ΕΣΔΑ 62. Ωστόσο, κρίθηκε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πληρούνταν οι προϋποθέσεις της παρ. 2 του άρθρου 8, και δη η ύπαρξη λόγων εθνικής 57. Σκέψη 125 της απόφασης. 58. Σκέψη 126 της απόφασης. 59. Βλ. Π. Γ. Βογιατζή, Η φωτογραφία του νεογέννητου, το δικαστήριο του Στρασβούργου και το δικαίωμα «επί της ιδίας εικόνας», Σκέψεις με αφορμή την ΕΔΔΑ, Reklos et Davourlis c. Grece, (προσφυγή Νο 1234/2005, απόφαση ), ΔiΜΕΕ 2009,321 και Ε. Αθανασόπουλου, Παρατηρήσεις στην ως άνω απόφαση, ΔiΜΕΕ 2009, Σκέψεις 41, 42 και 43 της απόφασης. 61. Σκέψη 143 της απόφασης. 62. Σκέψη 48 της απόφασης. Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ασφάλειας, υπέρτερων του ατομικού δικαιώματος του προσφεύγοντος 63, και για το λόγο αυτό τελικά κρίθηκε ότι δεν είχε υπάρξει παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ 64. ζ) Διαδίκτυο και μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου Απόφαση Copland v. the United Kingdom της Το δημόσιο Κολλέγιο στο οποίο εργαζόταν η προσφεύγουσα παρακολουθούσε τα τηλεφωνήματα που έκανε από το χώρο εργασίας της, το ηλεκτρονικό της ταχυδρομείο και τις επισκέψεις της σε διάφορες ιστοσελίδες. Η παρακολούθηση συνίστατο στην ανάλυση: α) των λογαριασμών του τηλεφώνου της, όσον αφορά στους αριθμούς κλήσης, τις ημερομηνίες, τη διάρκεια και το κόστος, β) των ιστοσελίδων που επισκέφτηκε, των ημερομηνιών, των ωρών και της διάρκειας των επισκέψεων και γ) των ηλεκτρονικών διευθύνσεων, στις οποίες απέστειλε s και των ημερομηνιών και των ωρών που αυτό συνέβη. Το Κολλέγιο από την πλευρά του υποστήριξε ότι παρακολουθούσε απλά την κίνηση της επικοινωνίας της και όχι το περιεχόμενο, επειδή ήθελε να εξακριβώσει αν η προσφεύγουσα έκανε χρήση των παροχών που της προσφέρονταν για προσωπικά της ζητήματα και όχι αποκλειστικά στα πλαίσια της εργασίας της. Εν προκειμένω, καταρχάς το ΕΔΔΑ έκρινε ότι εφόσον το Κολλέγιο ήταν δημόσιο, τίθεται ζήτημα παράβασης της αρνητικής υποχρέωσης του κράτους περί μη επέμβασης στην ιδιωτική ζωή και την αλληλογραφία της προσφεύγουσας 65. Επίσης, υπενθύμισε ότι, όπως έχει κρίνει και με άλλες αποφάσεις του 66, τα τηλεφωνήματα, τα ηλεκτρονικά μηνύματα και οι επισκέψεις στο διαδίκτυο που γίνονται από υπαλλήλους από το χώρο εργασίας τους, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου Έτσι, με βάση τις παραδοχές αυτές το Δικαστήριο κατέληξε ότι «η συλλογή και αποθήκευση προσωπικών πληροφοριών» που σχετίζονται με τη χρήση του τηλεφώνου, της διαδικτυακής σύνδεσης και του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της προσφεύγουσας, χωρίς τη γνώση της, ακόμα και αν τελικά δε χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της, αποτελεί παραβίαση του δικαιώματός της στην ιδιωτική ζωή, κατ άρθρο 8 ΕΣΔΑ 68. Απόφαση K.U. v. Finland της Στις , και ενώ ο προσφεύγων ήταν μόλις 12 ετών, κάποιος τοποθέτησε εν αγνοία του μια αγγελία σε διαδικτυακή σελίδα ερωτικών γνωριμιών με το όνομά του, την ηλικία του, ακριβή περιγραφή του, το τηλέφωνό του και 63. Σκέψη 67 της απόφασης. 64. Σκέψη 68 της απόφασης. 65. Σκέψη 39 της απόφασης. 66. Απόφαση Amann v.switzerland της 16ης , σκέψη Σκέψη 41της απόφασης. 68. Σκέψη 44 της απόφασης /2012 Έτος 9ο

15 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ πρόσβαση σε μια φωτογραφία του. Στην αγγελία ο ανήλικος K.U. φαινόταν να αναζητά γνωριμία με συνομήλικα ή μεγαλύτερά του αγόρια. Ο προσφεύγων αντιλήφθηκε την ύπαρξη της αγγελίας μόλις έλαβε ένα από κάποιον άντρα, που ζητούσε να τον γνωρίσει. Έκτοτε, ο πατέρας του ανηλίκου επιδόθηκε σε έναν δικαστικό αγώνα προκειμένου να αποκαλυφθούν τα στοιχεία του δράστη, κάτι που ωστόσο προσέκρουε στο φινλανδικό δίκαιο περί απορρήτου των τηλεπικοινωνιών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να υποχρεωθεί ο διακομιστής της υπηρεσίας που χρησιμοποίησε ο δράστης να αποκαλύψει την IP διεύθυνσή του, ώστε να εντοπιστεί. Τελικά, το πρόσωπο που απάντησε στην αγγελία εντοπίστηκε μέσα από την ηλεκτρονική του διεύθυνση (e-address) 69. Το ΕΔΔΑ 70, υπογραμμίζοντας εξαρχής την ηλικία του προσφεύγοντος, επεσήμανε ότι ασφαλώς ετίθετο θέμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής, «μιας έννοιας η οποία καλύπτει τη φυσική και ηθική ταυτότητα του ατόμου» 71. Εν συνεχεία το Δικαστήριο διατύπωσε τις εξής πολύ σημαντικές σκέψεις: «Το Δικαστήριο επαναλαμβάνει ότι, μολονότι το αντικείμενο του άρθρου 8 είναι ουσιαστικά να προστατεύει το άτομο έναντι της αυθαίρετης παρέμβασης των δημοσίων αρχών, δεν υποχρεώνει το Κράτος απλώς να απέχει από μια τέτοια υποχρέωση: επιπρόσθετα στην καταρχάς αρνητική του υποχρέωση, μπορεί να υφίστανται θετικές υποχρεώσεις του εγγενείς στην ανάγκη για αποτελεσματική προστασία της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής» 72. «Για το δικαστήριο τα Κράτη έχουν μια θετική υποχρέωση, εγγενή στο άρθρο 8 της Σύμβασης, να ποινικοποιούν προσβλητικές πράξεις αλλά και απόπειρες εναντίον ενός προσώπου, καθώς και να προσπαθούν να ενισχύσουν την προληπτική δράση της ποινικής νομοθεσίας, μέσα από την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων του ποινικού δικαίου για την αποτελεσματική έρευνα και δίωξη. Όταν μάλιστα απειλείται η φυσική και ηθική ευμάρεια ενός παιδιού μια τέτοια προστασία αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία» 73. Και κατέληξε το Δικαστήριο: «Μολονότι η ελευθερία της έκφρασης και το απόρρητο των επικοινωνιών συνιστούν πρωταρχικές αξιολογήσεις και οι χρήστες των υπηρεσιών τηλεπικοινωνιών και διαδικτύου πρέπει να διαθέτουν κάποια εγγύηση ότι η ιδιωτικότητα και ελευθερία της έκφρασης θα είναι σεβαστή. Μια τέτοια εγγύηση δεν θα πρέπει να είναι απόλυτη και θα πρέπει κατά περίπτωση να κάμπτεται έναντι άλλων νομίμων στόχων, όπως η πρόληψη αναταραχών ή εγκληματικών πράξεων, και των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων.συνιστά ωστόσο έργο του νομοθέτη να παράσχει το πλαίσιο για τη συμ- 69. Σκέψεις 11 έως 14 της απόφασης. 70. Αναλυτικότερα για την απόφαση, και με σχολιασμό από Χρ. Μ. Ακριβοπούλου, σε ΕφημΔΔ 2009, Σκέψεις 40 και 41 της απόφασης. 72. Σκέψη 42 της απόφασης. 73. Σκέψη 46 της απόφασης. φιλίωση των ποικίλων ανταγωνιστικών αρχών που πρέπει να προστατευθούν στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ένα τέτοιο πλαίσιο δεν υπήρχε ωστόσο τη δεδομένη στιγμή, με αποτέλεσμα η θετική υποχρέωση της Φινλανδίας όσον αφορά τον προσφεύγοντα να μην μπορεί να παραμεριστεί» 74. Με τις σκέψεις αυτές το Δικαστήριο απεφάνθη ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ 75. Συμπερασματικά Από την επισκόπηση της ως άνω νομολογίας του ΕΔΔΑ, σχετικά με ζητήματα συνδεόμενα με το ψηφιακό περιβάλλον και την ιδιωτικότητα, μπορούμε να καταλήξουμε επιγραμματικά στα εξής συμπεράσματα: α) Το ΕΔΔΑ διατυπώνει ορισμένες κατευθυντήριες αρχές και κριτήρια, αλλά κυρίως κρίνει κατά περίπτωση. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει στις αποφάσεις του η αρχή της αναλογικότητας. β) Δεν δίδεται ένας εξαντλητικός ορισμός της έννοιας της ιδιωτικότητας. Το ίδιο το Δικαστήριο επισημαίνει ότι πρόκειται για μια ευρεία έννοια. γ) Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή κατ άρθρο 8 της ΕΣΔΑ συχνά κρίνεται σε σχέση με το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ για την ελευθερία της έκφρασης. δ) Βασικό κριτήριο για τη διαπίστωση της παραβίασης ή μη του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ κάθε φορά αποτελεί η ύπαρξη συγκεκριμένου εθνικού νομοθετικού πλαισίου και πάντα υπό τις προϋποθέσεις που τίθενται στην παρ. 2 του άρθρου 8 (εθνική και δημόσια ασφάλεια, οικονομική ευημερία, προστασία λοιπών δικαιωμάτων, κ.λπ.). ε) Μέχρι σήμερα το ΕΔΔΑ έχει ασχοληθεί σχεδόν με κάθε τομέα του σύγχρονου ψηφιακού περιβάλλοντος και στ) εκκινεί καταρχήν το ΕΔΔΑ από τη διαπίστωση της αρνητικής υποχρέωσης των κρατών να μην παραβιάζουν το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή κατ άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, αλλά επισημαίνει και την ύπαρξη μιας θετικής υποχρέωσης στα κράτη να εξασφαλίζουν το αναγκαίο νομοθετικό πλαίσιο και για την προστασία των ατομών από παραβιάσεις της ιδιωτικής τους ζωής. V. Ελληνική νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικότητας Στη χώρα μας, πέραν της προαναφερθείσας ευρωπαϊκής νομοθεσίας, οι θεμελιωδέστερες διατάξεις και η βασική νομοθεσία για την προστασία της ιδιωτικότητας είναι οι εξής: Σύνταγμα της Ελλάδας: Άρθρο 9 παρ. 1 (Άσυλο της κατοικίας): «H κατοικία του καθενός είναι άσυλο. H ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Kαμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας». 74. Σκέψη 49 της απόφασης. 75. Σκέψη 50 της απόφασης. Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 335

16 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ Άρθρο 9Α (Προστασία προσωπικών δεδομένων): «Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει». Άρθρο 19 (Απόρρητο επιστολών, ανταπόκρισης & επικοινωνίας): «1. Tο απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Nόμος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσμεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων. 2. Νόμος ορίζει τα σχετικά με τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο της παραγράφου Απαγορεύεται η χρήση αποδεικτικών μέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση του άρθρου αυτού και των άρθρων 9 και 9Α». Νόμος 2472/1997 για την προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Νόμος 3471/2006 για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών και τροποποίηση του Ν 2472/1997. Νόμος 3674/2008 για τη διασφάλιση του απορρήτου της τηλεφωνικής επικοινωνίας. Νόμος 3783/2009 για την ταυτοποίηση των κατόχων και χρηστών εξοπλισμού και υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας και άλλες διατάξεις. Νόμος 3917/2011 για τη διατήρηση δεδομένων που παράγονται ή υποβάλλονται σε επεξεργασία σε συνάρτηση με την παροχή διαθέσιμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών ή δημόσιων δικτύων επικοινωνιών, χρήση συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας σε δημόσιους χώρους και συναφείς διατάξεις. VI. Ερμηνεία και εφαρμογή του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στην ελληνική νομολογία Η επίκληση και εφαρμογή του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ από τα ελληνικά δικαστήρια είναι, δυστυχώς, περιορισμένη. Παρόλο που μέχρι σήμερα έχουν κριθεί από τα ελληνικά δικαστήρια αρκετές υποθέσεις με ζητήματα όπως και αυτά που εξετάζουμε στα πλαίσια της παρούσας μελέτης, δεν έχει δημιουργηθεί ωστόσο μια παγιωμένη αντιμετώπιση και ερμηνεία της έννοιας της ιδιωτικότητας σύμφωνα με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ από τη νομολογία. Πιο αξιόλογη, μάλιστα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η προσπάθεια που γίνεται στο πλαίσιο αυτό περισσότερο από τα δικαστήρια της ουσίας και από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Προσωπικού Χαρακτήρα και λιγότερο από τον Άρειο Πάγο, όπου και στον τομέα αυτό δεν έχει επιτευχθεί μια σταθερή αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων. Εν συνεχεία ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση κάποιων εκ των σημαντικότερων αποφάσεων του Αρείου Πάγου, των δικαστηρίων της ουσίας και της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, στις οποίες γίνεται επίκληση και στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ προκειμένου να αντιμετωπιστούν νομικά ζητήματα γύρω από την προστασία της ιδιωτικότητας Α) Άρειος Πάγος Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, δεν υφίσταται συχνή επίκληση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στη νομολογία του Αρείου Πάγου, μάλιστα αρκετές φορές ακόμα και σε αποφάσεις που κρίνουν ζητήματα προστασίας της ιδιωτικότητας. Στα πλαίσια, δε, της έρευνας που πραγματοποιήθηκε για την παρούσα εισήγηση διαπιστώθηκε ότι συνολικά οι δημοσιευμένες στο νομικό τύπο (ή στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων) αποφάσεις του ανωτάτου ακυρωτικού μας δικαστηρίου, στις οποίες γίνεται αναφορά στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, δεν ξεπερνούν τις τριάντα 76 και σχετίζονται, αποκλειστικά σχεδόν, με ζητήματα προστασίας του απορρήτου της επικοινωνίας, προφορικής ή τηλεφωνικής. Ειδικότερα, οι κατηγορίες στις οποίες μπορούν να διακριθούν οι αποφάσεις του Αρείου Πάγου, με κεντρικό άξονα την προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών 77, είναι οι εξής: α) υποκλοπή τηλεφωνικών συνομιλιών 78, β) άρση απορρήτου τηλεφωνικών συνδιαλέξεων εξωτερικά στοιχεία της επικοινωνίας 79 και γ) χρήση μαγνητοφωνημένης συνομιλίας ως αποδεικτικού μέσου 80. Στη συνέχεια ακολουθεί παράθεση ορισμένων αποφάσεων του Αρείου Πάγου, βάσει της κατηγοριοποίησης αυτής. 76. Κυριότερες εξ αυτών οι: ΑΠ 1537/2007 ΠοινΧρ ΝΗ,216, ΑΠ 611/2006 ΠοινΔικ 2006,857, ΑΠ 53/2010 ΠραξΛογΠΔ 2010,200, ΑΠ Ολ 17/1993 Δνη 1994,1663, ΑΠ Ολ 1/2001 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΑΠ 924/2009 ΝΟΜΟS, ΑΠ 981/2009 ΕφΑΔ 2009,1372, ΑΠ 1622/2005 ΠοινΧρ ΝΣΤ,426, ΑΠ 42/2004 ΠΛογ 2004,66, ΑΠ 717/1984 ΠοινΧρ ΛΔ,1030, ΑΠ 1415/2006 ΠΛογ 2006,1320, ΑΠ 2617/2008 ΠΛογ 2008,1504, ΑΠ 2369/2007 ΠΛογ 2007,1689, ΑΠ 1622/2005 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΑΠ 996/2010 NOMOS, ΑΠ 1351/2007 ΝοΒ 2007, Αναλυτικότερα βλ. σε Γρ. Τσόλια, Η προστασία του ιδιωτικού βίου κατά την πρόσφατη νομολογία του Αρείου Πάγου. Παρουσίαση αποφάσεων σχετικά με το απόρρητο των επικοινωνιών, τη μαγνητοσκόπηση και τα παράνομα αποδεικτικά μέσα, ΠοινΔικ 2008, ΑΠ 1432/2008 NOMOS, ΑΠ 17/1993 Δνη 1994,1663, ΑΠ 53/2010 ΠραξΛογΠΔ 2010, ΑΠ 924/2009 ΝΟΜΟS. 80. ΑΠ 717/1984 ΠοινΧρ ΛΔ,1030, ΑΠ 611/2006 ΠοινΔικ 2006,857, ΑΠ 1622/2005 NOMOS, ΑΠ 1537/2007 ΠοινΧρ ΝΗ,216, ΑΠ 1415/2006 ΠΛογ 2006,1320, ΑΠ 2617/2008 ΠΛογ 2008,1504, ΑΠ 42/2004 ΠΛογ 2004,66, ΑΠ Ολ 1/2001 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΑΠ 2369/2007 ΠΛογ 2007,1689, ΑΠ 1622/2005 ΤΝΠ ΔΣΑ, ΑΠ 813/2008 ΝOMOS, ΑΠ 996/2010 NOMOS, ΑΠ 1351/2007 ΝοΒ 2007, /2012 Έτος 9ο

17 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ α) Υποκλοπή τηλεφωνικών συνομιλιών Με την ΑΠ 53/ κρίθηκε ορθή και αιτιολογημένη καταδίκη για παραβίαση απορρήτου τηλεφωνημάτων κατ εξακολούθηση, με χρήση απομαγνητοφωνημένων συνομιλιών, κάνοντας δεκτό ο Άρειος Πάγος ότι: «Με βάση δε τις αντιλήψεις του κοινωνικού συνόλου και τις ιεραρχήσεις της έννομης τάξης, το προστατευόμενο από το άρθρο 370Α ΠΚ σε συνδυασμό με τα άρθρα 2 παρ. 1, 9 παρ. 1β, 19 του Συντάγματος και 8 της ΕΣΔΑ έννομο αγαθό της ελεύθερης επικοινωνίας είναι υπέρτερο από τα αγαθά της περιουσίας και της υπόληψης, οπότε, σε περίπτωση που απειλούνται τα τελευταία του δράστη της πράξης του άρθρου 370Α ΠΚ, δεν μπορεί αυτός, για την απαλλαγή του να επικαλεσθεί την εφαρμογή του άρθρου 25 ΠΚ.». β) Άρση απορρήτου τηλεφωνικών συνδιαλέξεων εξωτερικά στοιχεία επικοινωνίας Με το ΑΠ 924/ βούλευμα κρίθηκε ότι δεν μπορούν να αποτελούν νόμιμο αποδεικτικό μέσο οι καταστάσεις εισερχόμενων και εξερχόμενων τηλεφωνικών κλήσεων που βρίσκονται μέσα στη δικογραφία, στις οποίες αναφέρονται τα ονόματα, η ημερομηνία, η ώρα έναρξης και η διάρκεια κάθε κλήσης, εφόσον δεν τηρήθηκε η προβλεπόμενη από το νόμο διαδικασία για την άρση του απορρήτου (Ν 2225/1994). Αναφέρεται, δε, συγκεκριμένα στο βούλευμα: «Το γεγονός ότι οι πιο πάνω καταστάσεις αναφέρονται σε εξωτερικά στοιχεία τηλεφωνικών επικοινωνιών και όχι στο περιεχόμενο αυτών (συνομιλίες) δεν συνεπάγεται αποδέσμευση από την προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών, αφού, στο προστατευτικό πεδίο, τόσο του άρθρου 19 του Συντάγματος, που καθιερώνει την αρχή του απορρήτου της επικοινωνίας, όσο και του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, που θεσπίζει το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, υπάγονται και τα εξωτερικά στοιχεία τηλεφωνικής επικοινωνίας (βλ. την από απόφαση ΕΔΔΑ Copland v. U.K.)...». Ωστόσο, το βούλευμα αυτό του Αρείου Πάγου έρχεται σε ευθεία αντίθεση τόσο με το προγενέστερο ΑΠ 570/2006 βούλευμά του 83, όσο και με τις υπ αρ. 9/ , 12/ και 9/ Γνωμοδοτήσεις του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, σύμφωνα με τις οποίες δεν προστατεύονται από το συνταγματικό απόρρητο της επικοινωνίας και τη σχετική νομοθεσία (Οδηγία 2002/58/ΕΚ, ΠΔ 47/2005) τα εξωτερικά στοιχεία της επικοινωνίας. Θα πρέπει, πάντως, να επισημάνουμε ότι ο Άρειος Πάγος με το ΑΠ 924/2009 βούλευμά του ευθυγραμμίζεται ως προς το συγκεκριμένο σημείο με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ, σύμφωνα με την 81. ΠραξΛογΠΔ 2010, ΝΟΜΟS. 83. NOMOS. 84. ΠραξΛογΠΔ 2009, ΠραξΛογΠΔ 2009, ΠοινΔικ 2011,590. οποία 87 τα εξωτερικά στοιχεία της επικοινωνίας υπάγονται στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ και, κατ επέκταση, καλύπτονται από την προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας. γ) Χρήση μαγνητοφωνημένης συνομιλίας ως αποδεικτικού μέσου Η βασική θέση του Αρείου Πάγου, που επαναλαμβάνεται σχεδόν πανομοιότυπα σε κάθε σχετική του απόφαση ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα, είναι ότι: «Η εν αγνοία και χωρίς τη συναίνεση ενός των συνομιλήτων μαγνητοφώνηση ιδιωτικής συνομιλίας ενέχει παγίδευσή του και συνεπώς αποτελεί δέσμευση και περιορισμό στην ελεύθερη άσκηση της επικοινωνίας» 88. Ωστόσο, και στο συγκεκριμένο ζήτημα υφίσταται αντίθεση της νομολογίας του Αρείου Πάγου με τη νομολογία του ΕΔΔΑ και, ειδικότερα, ως προς την ύπαρξη ορίωνπεριορισμών στην έννοια του ιδιωτικού βίου. Έτσι, σύμφωνα με τον Άρειο Πάγο 89 δεν είναι αξιόποινη η πράξη της μαγνητοσκόπησης ή μαγνητοφώνησης σε περίπτωση που οι καταγραφόμενες εκδηλώσεις δεν ανάγονται «στη σφαίρα της προσωπικής και ιδιωτικής ζωής, αλλά πραγματοποιούνται στα πλαίσια των ανατιθεμένων σε αυτούς υπηρεσιακών καθηκόντων», όπως π.χ. η μαγνητοσκόπηση της καταμέτρησης και ιδιοποίησης χρημάτων από τις προσφορές των πιστών, η μαγνητοφώνηση συνομιλιών για τη διαφύλαξη δικαιολογημένου ενδιαφέροντος, η μαγνητοσκόπηση της υπεξαίρεσης χρημάτων από το ταμείο, κ.λπ. Αντιθέτως, σύμφωνα με τη νομολογία του ΕΔΔΑ 90 δεν μπορεί να αποκλεισθεί ότι η προστασία του ιδιωτικού βίου ενός ατόμου μπορεί να αφορά μέτρα που το επηρεάζουν έξω από την οικία του ή εν γένει τους ιδιωτικούς του χώρους, όπως η μαγνητοσκόπηση κάποιου σε αστυνομικό τμήμα, σε δημόσιο χώρο από κλειστό κύκλωμα καμερών της αστυνομίας, κ.λπ. Τέλος, χαρακτηριστικές ως προς την αντιμετώπιση από τον Άρειο Πάγο του ζητήματος της χρήσης παρανόμως αποκτηθέντων αποδεικτικών μέσων, με επίκληση και του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, είναι ακόμα η ΑΠ 1537/ , με την οποία κρίθηκε ότι κάμπτεται ο συνταγματικός κανόνας του άρθρου 19 παρ. 3 Συντάγματος μόνο στην περίπτωση απόδειξης της αθωότητας του κατηγορουμένου και όταν το αποδεικτικό αυτό μέσο είναι το μοναδικό, ενώ, αντιθέτως, 87. Copland v. the United Kingdom της , Malone v. the United Kingdom της , Heglas v. Czech Republic της ΑΠ 981/2009 ΕφΑΔ 2009,1372, ΑΠ 1622/2005 ΠοινΧρ ΝΣΤ,426, ΑΠ 611/2006 ΠοινΔικ 2006, ΑΠ 954/2006 NOMOS, ΑΠ 1317/2001 ΝοΒ 2002,444, ΑΠ 2383/2003 ΠοινΔικ 2004,389, ΑΠ 874/2004 ΠοινΔικ 2004,806, ΑΠ 42/2004 ΠΛογ 2004, Perry v. U.K. της , Rotaru v. Romania της , Amann v. Switzerland της , Peck v. U.K. της ΠοινΧρ ΝΗ, Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 337

18 ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ με την ΑΠ 611/ κρίθηκε ότι παρακάμπτεται ο ως άνω συνταγματικός κανόνας όχι μόνον για την απόδειξη της αθωότητας του κατηγορουμένου αλλά και για την ενοχή του, προκειμένου να στηρίξει ο παθών την καταγγελία του. Συμπερασματικά Κατόπιν της ως άνω συνοπτικής παρουσίασης της νομολογίας του Αρείου Πάγου σχετικά με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, καταλήγουμε επιγραμματικά στα εξής συμπεράσματα: α) υφίσταται περιορισμένη επίκληση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ και αποκλειστικά, σχεδόν, σχετικά με το ζήτημα της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών, β) υφίσταται ακόμα πιο περιορισμένη επίκληση της νομολογίας του ΕΔΔΑ σχετικά με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, γ) η επίκληση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ συνήθως εξαντλείται στη γενική περιγραφή της έννοιας της ιδιωτικής ζωής, δ) η ερμηνεία που δίδεται από τον Άρειο Πάγο για την έννοια και τις προϋποθέσεις προστασίας του ιδιωτικού βίου δεν ταυτίζεται πάντα με την αντίστοιχη του ΕΔΔΑ και ε) δεν υφίσταται πάγια νομολογία για τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει το ανώτατο ακυρωτικό μέχρι σήμερα. Β) Δικαστήρια ουσίας Παρατίθενται, εν προκειμένω, ορισμένες από τις πιο σημαντικές αποφάσεις των δικαστηρίων της ουσίας. Με την υπ αρ. 9099/2005 ΕφΑθ 93 (υποκλοπή ) κρίθηκε ότι εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 8 ΕΣΔΑ και τα ηλεκτρονικής μορφής έγγραφα, όπως είναι «και κάθε μέσο το οποίο χρησιμοποιείται από υπολογιστή ή περιφερειακή μνήμη υπολογιστή, με ηλεκτρονικό, μαγνητικό ή άλλο τρόπο, για εγγραφή, αποθήκευση ή αναπαραγωγή στοιχείων, που δεν μπορούν να διαβαστούν άμεσα, όπως επίσης κάθε μαγνητικό, ηλεκτρονικό ή άλλο υλικό στο οποίο εγγράφεται οποιαδήποτε πληροφορία κ.λπ.». Με βάση τις παραδοχές αυτές το Δικαστήριο απεφάνθη ότι το συνταγματικά αναγνωρισμένο καθήκον του τύπου να ενημερώνει το κοινό συνιστά λόγο άρσης του αδίκου της προκαλούμενης προσβολής της προσωπικότητας, υπό την επιφύλαξη ότι δεν αναιρείται ο απαραβίαστος πυρήνας της ιδιωτικής ζωής, όπως συμβαίνει στην περίπτωση υποκλοπής και περαιτέρω δημοσιοποίησης της ηλεκτρονικής επικοινωνίας ( ) κάποιου. Με την υπ αρ /2010 ΠΠρΘεσ 94 (επιστολές μέσω διαδικτύου) κρίθηκε ότι δεν λαμβάνονται υπόψη από το Δικαστήριο οι επιστολές μέσω διαδικτύου που επικαλείται ο σύζυγος, οι οποίες είχαν αποσταλεί από την ηλεκτρονική διεύθυνση της συζύγου και έχουν παραληφθεί στην ίδια διεύθυνση, δεδομένου ότι δεν υπήρχε σχετική συγκατάθεση Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ του αποστολέα των επιστολών αυτών, που αφορούν αποκλειστικά τον ιδιωτικό της βίο. Με τη ΔιατΕισΕφΘεσ 83-84/ (μαγνητοφώνηση τηλεφωνικής συνομιλίας) κρίθηκε ότι καίτοι η μαγνητοφώνηση τηλεφωνικής συνομιλίας αποτελούσε το βασικό αποδεικτικό μέσο προς υποστήριξη της μήνυσης, εκ μέρους του μηνυτή, για τα αδικήματα της εξύβρισης και της συκοφαντικής δυσφήμησης, ωστόσο η μαγνητοφώνηση αυτή αντίκειται, μεταξύ άλλων, και στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Τέλος, με τη ΔιατΕισΕφΠειρ 110/ (μαγνητοσκόπηση από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης) κρίθηκε ότι νομίμως λαμβάνεται υπόψη υπέρ του κατηγορουμένου, υπό τον περιορισμό της αρχής της αναλογικότητας, παρανόμως ληφθέν αποδεικτικό μέσο, όταν, λαμβανομένης υπόψη και της βαρύτητας του εγκλήματος, το αποδεικτικό μεσό είναι αναγκαίο και πρόσφορο για την απόδειξη της αθωότητάς του. Υπό τις ίδιες προϋποθέσεις, επισημαίνεται στη Διάταξη, θα ληφθεί υπόψη και κατά του κατηγορουμένου παρανόμως αποκτηθέν αποδεικτικό μέσο, όταν αυτό αποτελεί το μοναδικό αποδεικτικό μέσο στο οποίο το θύμα δύναται να στηρίξει την καταγγελία του. Γ) Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα Τέλος, ιδιαιτέρως σημαντικές στην κατεύθυνση της προστασίας της ιδιωτικής ζωής στη χώρα μας είναι οι αποφάσεις της ΑΠΔΠΧ, με σαφή πάντα αναφορά στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Κατά βάση οι αποφάσεις αυτές της Αρχής διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: α) Βιντεοεπιτήρηση Με την υπ αρ. 58/ απόφαση κρίθηκε ότι επιτρέπεται, σε περίπτωση έκτακτης και ειδικής ανάγκης, η χρήση δεδομένων από τη λειτουργία του κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης (C4I) για τη διαχείριση της κυκλοφορίας των οχημάτων, αλλά μόνο μετά από ειδική άδεια της Αρχής. Με την υπ αρ. 2/ Γνωμοδότησή της (με αναφορά και στη Γνωμ. 1/2009) η Αρχή εξέφρασε την άποψη ότι η χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης, εφόσον προβλέπεται από διάταξη τυπικού νόμου και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, επιτρέπεται για τους εξής μόνον λόγους: α) διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας, β) διαφύλαξη της κρατικής ασφάλειας, γ) αποτροπή και καταστολή αξιόποινων πράξεων κατά προσώπων και περιουσιακών αγαθών και δ) διαχείριση της κυκλοφορίας. 92. ΠοινΔικ 2006, ΔiΜΕΕ 2005, ΔiΜΕΕ 2010,401 με σχόλιο Ι. Ιγγλεζάκη. 95. ΠοινΔικ 2003, ΠοινΔικ 2010, ΠοινΔικ 2007, ΠοινΔικ 2010, /2012 Έτος 9ο

19 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΑΡΘΡΟ 8 ΕΣΔΑ ΜΕΛΕΤΕΣ-ΓΝΩΜΟ ΟΤΗΣΕΙΣ β) Δημοσίευση Φωτογραφιών Με την υπ αρ. 17/ απόφαση κρίθηκε ότι η δημοσίευση φωτογραφιών που αναφέρονται σε στιγμές ιδιωτικής (ερωτικής) ζωής των υποκειμένων, χωρίς προηγούμενη ενημέρωση του υποκειμένου και συναίνεσή του, συνιστά παράνομη επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων και αντιβαίνει, μεταξύ άλλων, και στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. γ) Δημοσίευση Δικαστικών Αποφάσεων Με την υπ αρ. 2/ Γνωμοδότησή της η Αρχή εξέφρασε την άποψη ότι επιτρέπεται η δημοσίευση στο διαδίκτυο δικαστικών αποφάσεων μόνο κατόπιν ανωνυμοποίησης των στοιχείων από τα οποία δύναται να προκύψει η ταυτότητα των φυσικών προσώπων, δεδομένου ότι το αντίθετο δε συνάδει με τα άρθρα 9Α του Συντάγματος και 8 της ΕΣΔΑ, ενόψει των ειδικών κινδύνων του διαδικτύου και ενόψει του γεγονότος ότι ο δημόσιος χαρακτήρας των δικαστικών αποφάσεων και το δικαίωμα στην πληροφόρηση ικανοποιείται με λιγότερο επαχθή μέτρα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. δ) Δημοσίευση φορολογικών στοιχείων στο διαδίκτυο Με την υπ αρ. 4/ Γνωμοδότησή της η Αρχή έκρινε ότι δεν αντίκειται στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ η δημοσίευση από το Υπουργείο Οικονομικών στο διαδίκτυο καταλόγου οφειλετών ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το Δημόσιο, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως η οριστικοποίηση της φορολογικής ενοχής, η προηγούμενη έγγραφη ενημέρωση του οφειλέτη για την επικείμενη δημοσίευση, κ.ά. Ωστόσο, με την υπ αρ. 1/ Γνωμοδότησή της η Αρχή εξέφρασε την άποψη ότι δε συνάδει με τους κανόνες υπέρτερη τυπικής ισχύος, όπως, μεταξύ άλλων, το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, η δημοσίευση (και) στο διαδίκτυο των φορολογικών καταλόγων προς το σκοπό της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. 99. ΔiΜΕΕ 2008, Δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα της ΑΠΔΠΧ Δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα της ΑΠΔΠΧ Δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα της ΑΠΔΠΧ VII. Επίμετρο Από την παρουσίαση της ερμηνείας και εφαρμογής του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ στην ευρωπαϊκή και την ελληνική νομοθεσία και νομολογία που προηγήθηκε, καταδεικνύεται ότι αποτελεί την πιο σημαντική διαχρονικά διάταξη για την προστασία της ιδιωτικότητας. Αποτελεί το σταθερό σημείο αναφοράς για τις σημαντικότερες σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες, παρέχοντας τις βασικές κατευθύνσεις και αρχές που θα πρέπει να υιοθετούνται ώστε να παρέχεται αποτελεσματική προστασία του ατομικού ιδιωτικού βίου. Αντίστοιχως, τόσο η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κυρίως, όσο και η ελληνική νομολογία (σε περιορισμένο, δυστυχώς, βαθμό) ερμηνεύουν και εφαρμόζουν πρωτίστως τη συγκεκριμένη διάταξη προκειμένου να επιλύσουν υποθέσεις παραβίασης της ιδιωτικότητας κάποιου ατόμου. Ωστόσο, οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες που το δίκαιο ασμαίνοντας προστρέχει να τις προλάβει προκειμένου να αποτρέψει την κατάλυση τόσο θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων, όπως είναι αυτό της ιδιωτικότητας. Ήδη άλλωστε στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον έχουν δημιουργηθεί de facto καταστάσεις που σαφέστατα αποτελούν άμεση ή έμμεση παραβίαση της ιδιωτικότητας των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτές. Εξάλλου, πολύ συχνά πλέον τα ίδια τα υποκείμενα, έστω και ασυνείδητα, παραιτούνται του δικαιώματός τους για προστασία της ιδιωτικής τους ζωής. Για αυτό το λόγο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως προαναφέρθηκε, έχει ήδη λάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την αναθεώρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Δεδομένου, όμως, ότι όλο και συχνότερα οι πολίτες θα προσφεύγουν στα αρμόδια δικαστήρια, εθνικά και ευρωπαϊκά, κατόπιν παραβιάσεως της ιδιωτικής τους ζωής, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η παροχή μιας πιο ενιαίας και αποφασιστικής δικαστικής προστασίας, σε συνδυασμό με ένα αναθεωρημένο νομοθετικό πλαίσιο, με πυρήνα πάντα τις αρχές που απορρέουν από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, ώστε να μην εξελιχθεί σε απόλυτη τρομακτική - πραγματικότητα το σενάριο του Τζωρτζ Όργουελ στο μυθιστόρημά του «1984 Ο Μεγάλος Αδελφός». Αποκτήστε πλήρη on line πρόσβαση στο από το 2004 Τεύχος 3/2012 Έτος 9ο 339

20