«ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΟΥΗΔΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ»

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΟΥΗΔΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ» Η ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ ΜΑΡΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΔΡΑΜΑ 2010

2 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΟΥΗΔΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ» Η ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ ΜΑΡΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΔΡΑΜΑ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ- ΠΙΝΑΚΩΝ- ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ...4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΣΟΥΗΔΙΚΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ BAUHAUS ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ-ΣΚΟΠΟΣ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕΘΟΔΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΧΩΡΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1. Χάρτης περιοχής του Σουηδικού σπιτιού...9 Εικόνα 2. Cedrus atlantica Εικόνα 3. Cupressus arizonica Εικόνα 4. Thuja orientalis Εικόνα 5. Pinus nigra Εικόνα 6. Viburnum tinus Εικόνα 7. Yucca gloriosa Εικόνα 8. Narcissus sp Εικόνα 9. Nerium oleander Εικόνα 10. Hedera helix Εικόνα 11. Aloe vera Εικόνα 12. Lonicera japonica Εικόνα 13. Albizia julibrissin Εικόνα 14. Cercis siliquastrum Εικόνα 15. Lavandula angustifolia Εικόνα 16. Mentha piperita Εικόνα 17. Rosmarinus officinalis Εικόνα 18. Laurus nobilis Εικόνα 19. Callistemon speciosus..39 Εικόνα 20. Jasminum fruticans Εικόνα 21. Ligustrum ovalifolium Εικόνα 22. Olea europaea...43 Εικόνα 23. Pittosporum tobira...44 Εικόνα 24. Punica granatum Εικόνα 25. Clematis vitalba Εικόνα 26. Cotoneaster lacteus Εικόνα 27. Eriobotrya japonica Εικόνα 28. Rosa sp Εικόνα 29. Ulmus campestris Εικόνα 30.Vitis vinifera Εικόνα 31. Ιδεόγραμμα 65 4

5 Εικόνα 32. Ενδεικτικό παράδειγμα πίνακα που αναγράφει ιστορικές λεπτομέρειες.69 Εικόνα 33. Ενδεικτικό παράδειγμα πινακίδας με την ονομασία του φυτού..70 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Χλωριδικός κατάλογος των ειδών που καταγράφηκαν στο Σουηδικό σπίτι ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα Γράφημα

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα με το οποίο ασχολείται η εργασία είναι: «Καταγραφή και χαρτογράφηση της βλάστησης στο Σουηδικό σπίτι στην Καβάλα». Η επιλογή του θέματος έγινε στα πλαίσια της συνεργασίας του Τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου με το Σουηδικό σπίτι στην Καβάλα και της συμβολής του Τμήματος στη βελτίωση και διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου του Σουηδικού σπιτιού. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους εκείνους που συνέβαλαν με το δικό τους τρόπο στη σύνταξη της πτυχιακής εργασίας. Πρώτα από όλους την επιβλέπουσα καθηγήτρια Δρ. Κωνσταντίνου Μαρία για την καθοδήγηση της σε όλη τη διάρκεια της σύνταξης της εργασίας. Στη συνέχεια, την κ. Πολύζου Ευαγγελία (Ε.Τ.Π) για τη συμβολή της στο σχεδιαστικό κομμάτι της εργασίας. Επίσης σημαντική ήταν και η βοήθεια της υπεύθυνης του Σουηδικού σπιτιού κ. Carita Schmidt, τόσο για τη μετάφραση των ερωτηματολογίων, όσο και για το προσωπικό ενδιαφέρον που έδειξε. Ακόμα, ευχαριστώ τους συνεργάτες του Τμήματος κ. Καραβίτη Γεωργία, κ. Κοράκη Γεώργιο και κ. Χασιώτη Χρήστο, αφού έλυναν κάθε απορία που τους εξέφραζα στα πλαίσια της εργασίας. Τέλος ευχαριστώ τους επισκέπτες του Σουηδικού σπιτιού για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων, καθώς και το στενό μου οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον για το ενδιαφέρον που έδειξε για καθοδήγηση και βοήθεια. Η σπουδάστρια: Χατζηεμμανουηλίδου Μαρίνα 6

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Ιστορικό του Σουηδικού σπιτιού Όπως αναφέρθηκε, η εργασία πραγματοποιείται στο Σουηδικό σπίτι, στην πόλη της Καβάλας, η οποία βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Μακεδονίας και συνορεύει με την Δράμα και την Ξάνθη (βλ. Εικ. 1). Το Σουηδικό σπίτι στην Καβάλα βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αιμιλιανού και Αγίων Αναργύρων. Είναι ένα κέντρο για συγγραφείς, ζωγράφους και επιστήμονες, κυρίως Σουηδούς, οι οποίοι επιθυμούν να εργαστούν για ένα διάστημα στην Ελλάδα. Εκεί διοργανώνονται επίσης σεμινάρια, συναντήσεις κλπ. Το κτίριο ανήκει στο Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών. Το κτίριο χτίστηκε το 1935 ως κατοικία του αντιπροσώπου του Σουηδικού Μονοπωλίου καπνού, σε μια εποχή που η Καβάλα ήταν η σημαντικότερη πόλη εξαγωγής καπνού προς την Σουηδία. Όταν μεταπολεμικά οι εξαγωγές καπνού από την Καβάλα μειώθηκαν, το σπίτι άλλαξε χρήση και το 1963 αποφασίστηκε η αξιοποίηση του από καλλιτέχνες και επιστήμονες. Οι φιλοξενούμενοι έπαιρναν υποτροφίες. Το 1973 η Εταιρία Καπνού σταμάτησε αυτή την δραστηριότητα της στην Καβάλα και δώρισε το οίκημα στο Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών. Το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών είναι ένα σουηδικό ίδρυμα με σκοπό την αρχαιολογική έρευνα και την εκπαίδευση στην Ελλάδα, αναγνωρισμένο από το Ελληνικό κράτος ως Αρχαιολογική Σχολή με κύριο στόχο την προώθηση της έρευνας του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού και τη διάδοση γνώσεων περί αυτόν τον πολιτισμό, αλλά και επίσης την ενθάρρυνση και ενίσχυση των πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ Σουηδίας και Ελλάδας. Το Σουηδικό Σπίτι στην Καβάλα σχεδιάστηκε από τον έλληνα αρχιτέκτονα Π. Μανουλίδη. Το 1984 το κτίριο χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης από την 4 η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων επειδή αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της σχολής BAUHAUS και εκφράζει τις αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής του μεσοπολέμου. Το οίκημα έχει παραμείνει σχεδόν άθικτο στα 60 χρόνια που 7

8 έχουν περάσει και υπάρχουν επίσης πολλά από τα αρχικά έπιπλα ακόμα, κάτι που το καθιστά μοναδικό. Έχει δέκα υπνοδωμάτια, δυο κουζίνες, μια μεγάλη σάλα, ένα μεγάλο κοινό χώρο εργασίας, ταράτσες και κήπο. Είναι εφοδιασμένο με διάφορα εργαλεία για τις δραστηριότητες των φιλοξενουμένων (γραφομηχανές, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, φαξ, καβαλέτα κ.α.). Έχει βιβλιοθήκη με βιβλία για την ιστορία, τον πολιτισμό και την κοινωνία της αρχαίας και της νεότερης Ελλάδας, μεταφράσεις ελληνικής λογοτεχνίας κ.α. Στο Σπίτι έρχονται συγγραφείς, μεταφραστές, εικαστικοί καλλιτέχνες, επιστήμονες και άλλοι που αναζητούν ένα ήσυχο περιβάλλον για εργασία, ο καθένας με τα δικά του σχέδια, ή για να συμμετέχουν σε σεμινάρια και συναντήσεις και για να γνωρίσουν το ιστορικό και το σύγχρονο ελληνικό περιβάλλον. Το 1976 το Σπίτι λειτούργησε ως βάση για την Σουηδική αρχαιολογική ανασκαφή ενός νεολιθικού οικισμού στον Παράδεισο Καβάλας και στο διάστημα για τη νορβηγική ανασκαφή ενός βυζαντινού φρουρίου στην Πετροπηγή, έξω από την Καβάλα. Στο Σπίτι έχουν γίνει αρκετά αρχαιολογικά σεμινάρια και κύκλοι μαθημάτων, π.χ. για σουηδούς καθηγητές λυκείου. Πολλοί αρχαιολόγοι και ιστορικοί έχουν το Σουηδικό Σπίτι σαν αφετηρία για τη μελέτη αρχαίων και νεότερων μνημείων στην περιοχή (Φίλιπποι, Θάσος, Θεσσαλονίκη, Σαμοθράκη κ.α.). Εκδρομές στα μνημεία της περιοχής κάνουν κατά κανόνα όλοι οι φιλοξενούμενοι. Η Σουηδική Εταιρεία Συγγραφέων και άλλες οργανώσεις καλλιτεχνών δίνουν υποτροφίες για να έρθουν και να εργαστούν μέλη τους στο σπίτι. Στο Σπίτι έχουν επίσης οργανωθεί έλληνο-σουηδικές συναντήσεις, όπως μεταξύ γλυπτών, συγγραφέων και μεταφραστών των δυο χωρών. Καρπός διαμονής των Σουηδών στην Καβάλα είναι, μεταξύ άλλων, και το ότι η Καβάλα και η γύρω περιοχή αναφέρονται σε σουηδικά μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές και σε πολλά άρθρα σε σουηδικές εφημερίδες και έχουν εμπνεύσει έργα πολλών εικαστικών καλλιτεχνών. Το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών οργανώνει κάθε χρόνο για το κοινό της Καβάλας κάποια πολιτιστική εκδήλωση, έκθεση ή συναυλία. 8

9 Εικόνα 1. Χάρτης όπου εμφανίζεται η περιοχή του Σουηδικού σπιτιού. 9

10 1.2 Λίγα λόγια για την Αρχιτεκτονική Bauhaus Με τον όρο Μπαουχάους ή Μπάουχαους (γερμ. Staatliches Bauhaus ή Bauhaus) αναφερόμαστε στην καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή που ιδρύθηκε από τον Βάλτερ Γκρόπιους και αναπτύχθηκε την περίοδο στη Γερμανία. Το ύφος της σχολής Μπαουχάους επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης, ειδικότερα στους τομείς της Αρχιτεκτονικής και του Βιομηχανικού σχεδιασμού (design), ενώ τα έργα που παράχθηκαν μέσα από τα εργαστήρια της σχολής έγιναν αντικείμενα εκτεταμένης αναπαραγωγής. Λειτούργησε σε τρεις διαφορετικές πόλεις της Γερμανίας, στη Βα'ι'μάρη ( ), στο Ντεσάου ( ) και στο Βερολίνο ( ), υπό την διεύθυνση των Βάλτερ Γκρόπιους ( ), Χάνες Μάγερ( ) και Μις Βαν Ντερ Ρόε ( ), αντίστοιχα. Οι αλλαγές στην έδρα και στην ηγεσία της συνδέονταν με αντίστοιχες διαφοροποιήσεις στην πολιτική της αλλά και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ύφους της. Ανάμεσα στις κεντρικές ιδέες που προώθησε η σχολή, ήταν η χρήση της τεχνολογίας για καλλιτεχνικούς σκοπούς, η απουσία διάκρισης μεταξύ καλών και εφαρμοσμένων τεχνών, καθώς και η αναγκαιότητα της σφαιρικής διδασκαλίας όλων των μορφών τέχνης. Επανέφερε τη διδασκαλία σε εργαστήρια, σε αντίθεση με τον τρόπο λειτουργίας των ακαδημιών, και στο μικρό χρονικό διάστημα που λειτούργησε, δίδαξαν επιφανείς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, όπως ο Βασίλι Καντίνσκυ, ο Γιοχάνες Ίτεν, ο Μαρσέλ Μπρόιερ και ο Πάουλ Κλέε. Εντός της σχολής διδασκόταν ό,τι είχε σχέση με την αρχιτεκτονική, το σχέδιο αλλά και την τελική κατασκευή. Το παράδοξο στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της ήταν ότι, αν και υποστήριζε ότι ο απώτερος στόχος όλης της δημιουργικής δραστηριότητας ήταν το χτίσιμο και η κατασκευή έργων, η σχολή δεν πρόσφερε μαθήματα αρχιτεκτονικής παρά μόνο μετά το Κατά την περίοδο τής διεύθυνσης της σχολής από τον Βάλτερ Γκρόπιους και τον Μέγερ, η αρχιτεκτονική παραγωγή του Μπαουχάους ανήκε ουσιαστικά στους ίδιους, με αξιοσημείωτα έργα την κατοικία του Άντολφ Ζόμερφελντ και την οικία Otte στο Βερολίνο, καθώς και τα σχέδια για τον πύργο Tribune 10

11 Tower στο Σικάγο που υπέβαλε το γραφείο του Γκρόπιους στα πλαίσια διαγωνισμού. Τα κτίρια της σχολής Μπάουχαους στο Ντεσάου θεωρούνται επίσης πολύ σημαντικά. Οι σπουδαστές της σχολής συνεισέφεραν κυρίως σε μικρότερης εμβέλειας εργασίες στους εσωτερικούς χώρους (σχεδίαση γραφείων, αγγειοπλαστική, εσωτερική διακόσμηση κ.τ.λ). Στα δύο χρόνια της διεύθυνσης του Μέγερ, η φιλοσοφία της σχολής μετατοπίστηκε από την αισθητική αρτιότητα προς τη λειτουργικότητα και την ικανοποίηση των απαιτήσεων του χρήστη. Σε αυτή την περίοδο ανατέθηκαν στη σχολή σημαντικά έργα, μεταξύ των οποίων ένα για την πόλη του Ντεσάου, που αφορούσε την κατασκευή πέντε διαμερισμάτων που διατηρούνται έως σήμερα, και ένα για την πόλη του Bernau και την κατασκευή των γραφείων του Ομοσπονδιακού Σχολείου των Γερμανικών Συνδικάτων (ADGB). Όταν ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής ο Μις βαν ντερ Ρόε, αποκήρυξε τις προγενέστερες πολιτικές των Γκρόπιους και Μέγερ καθώς και όλους τους υποστηρικτές τους, ωστόσο σε αυτή την περίοδο δεν σημειώνεται κανένα υλοποιημένο πρόγραμμα ή έργο από τη σχολή. Σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική παραγωγή, η άποψη πως η σχολή Bauhaus ευθύνεται για ένα εκτενές έργο κατασκευής πολλών κατοικιών δεν είναι ακριβής. Άλλωστε, δεν ήταν η πρώτη προτεραιότητα των Γκρόπιους και βαν ντερ Ρόε. Ωστόσο, οι σύγχρονοι του Μπάουχαους αρχιτέκτονες Bruno Taut, Ηans Poelzig και ιδιαίτερα ο Ernst May, των πόλεων του Βερολίνου, της Δρέσδης και της Φρανκφούρτης αντίστοιχα, είναι υπεύθυνοι για πλήθος πρωτοποριακών κατοικιών που χτίστηκαν την περίοδο εκείνη στη Γερμανία, επηρεασμένοι ασφαλώς και από την φιλοσοφία της σχολής Bauhaus. 11

12 1.3 Αντικείμενο- Σκοπός Ένα κίνητρο για την επιλογή του θέματος της πτυχιακής εργασίας ήταν η εικόνα του κήπου, η οποία δεν ταιριάζει με την ταυτότητα του σπιτιού και χρήζει αναμόρφωσης αλλά και περιποίησης. Πρόκειται για ένα σημαντικό πολιτιστικό κτίριο, μέσω του οποίου προβάλλεται παράλληλα ο χαρακτήρας της χώρας μας. Κάθε σημαντικό κτίσμα της χώρας μας και όχι μόνο, αξίζει την ανάλογη εικόνα και παρουσία πρασίνου στον περιβάλλοντα χώρο του. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας ήταν η καταγραφή και περιγραφή των υπαρχόντων φυτικών ειδών στον περιβάλλοντα χώρο του Σουηδικού σπιτιού και η βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης μέσω μιας σχεδιαστικής πρότασης ώστε να γίνει πιο λειτουργικός και ελκυστικός για τους επισκέπτες. 12

13 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Η συλλογή φυτικών δειγμάτων ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2008 και ολοκληρώθηκε το τέλος της άνοιξης του Τα φυτικά δείγματα αποξηράνθηκαν στο εργαστήριο Βοτανικής του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου που φιλοξενείται προς το παρόν στο τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Για τον προσδιορισμό των φυτικών ειδών και την περιγραφή τους χρησιμοποιήθηκε η ακόλουθη βιβλιογραφία: Flora Hellenica (Strid & Kit Tan, ), Flora Europaea (Tutin et al ), The Europaean Garden Flora (Walters et al ) και Θάμνοι και Δέντρα στην Ελλάδα (Αραμπατζής 2001). Στη συνέχεια της έρευνας, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο απευθύνθηκε στους επισκέπτες του Σουηδικού σπιτιού και η διαδικασία διήρκεσε επτά μήνες (Απρίλιος Οκτώβριος 2009). Οι ερωτήσεις σκόπευαν στη συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με τις σκέψεις των επισκεπτών, όσον αφορά τις ανάγκες του επισκέπτη στον κήπο του σπιτιού. Επίσης, για να συμπληρωθούν όσο το δυνατόν περισσότερα ερωτηματολόγια, η διαδικασία διήρκεσε επτά μήνες και δεν υπήρχε περιορισμός στο χρόνο συμπλήρωσης τους. Η δυσκολία που παρουσιάστηκε με τη μέθοδο των ερωτηματολογίων, ήταν ότι οι επισκέπτες ήταν όλοι Σουηδοί και θα έπρεπε να μεταφραστεί το ερωτηματολόγιο στα Σουηδικά, καθώς και οι απαντήσεις τους από τα Σουηδικά στα Ελληνικά. Η μετάφραση των ερωτηματολογίων έγινε από την υπεύθυνη του Σουηδικού σπιτιού, κ. Carita Schmidt. 13

14 2.1 Μέθοδος σύνταξης μελέτης περιβάλλοντα χώρου ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Για τη σύνταξη της μελέτης διαμόρφωσης ενός κήπου θα πρέπει να προσδιοριστούν μια σειρά από παράγοντες και δεδομένα, που θα παίξουν ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση και στο τελικό αποτέλεσμα της εργασίας και τα οποία θα λάβει υπόψη του ο μελετητής. Τα δεδομένα που θα πρέπει να συλλεγούν, αφορούν: 1. ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Αποτελεί το πρώτο και σπουδαιότερο στοιχείο που θα πρέπει να έχει κανείς υπόψη του κατά την πορεία της εργασίας. Στο τοπογραφικό θα πρέπει να αναφέρονται τα όρια της ιδιοκτησίας, οι διπλανές ιδιοκτησίες και οικοδομές, οι δρόμοι προσπέλασης καθώς και οι ισοϋψείς καμπύλες, αν το έδαφος δεν είναι επίπεδο, δηλαδή αν έχει κλίση. Ο όρος κλίση αναφέρεται στη γωνία που σχηματίζει η επιφάνεια του εδάφους με μια υποθετική κάθετη γραμμή και εκφράζεται σε μοίρες ή σε εκατοστιαία ποσοστά. Η κλίση του εδάφους μπορεί να είναι μικρότερη του 5%, 5-12% ή μεγαλύτερη του 12%. Η κλίση του εδάφους στο οικόπεδο θα καθορίσει την θέση του σπιτιού και τα σημεία με την επιθυμητή θέα καθώς επίσης και την τοποθέτηση των φυτών σε διάφορα επίπεδα. 2. ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΥΠΕΔΑΦΟΣ Η γνώση του εδάφους και του υπεδάφους είναι απαραίτητη, γιατί πάνω σε αυτό θα στηριχθεί το μέλλον του κήπου. Χαρακτηριστικά εδάφους: Εννοούμε το ph, την ηλεκτρική αγωγιμότητα, την περιεκτικότητα σε ασβέστιο και σε θρεπτικά στοιχεία τα οποία θα επηρεάσουν την επιλογή των φυτών που θα χρησιμοποιηθούν για τη διαμόρφωση του κήπου. 14

15 Ανάγλυφο: Η γνώση του θα επηρεάσει τον τρόπο διαρρύθμισης του οικοπέδου. Μπορεί να είναι επίπεδο ή ανώμαλο, με μικρές ή μεγάλες κλίσεις, λοφώδες, πετρώδες κτλ. Σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις θα δοθεί και διαφορετική λύση για τη διαμόρφωση του εδάφους. Υφή-δομή: Η υφή διακρίνεται σε χονδρόκοκκη (αμμώδες έδαφος), λεπτόκοκκη (αργιλώδες έδαφος) και μέσης σύστασης. Το έδαφος που χαρακτηρίζεται ως μέσης σύστασης είναι το καλύτερο για την ανάπτυξη των φυτών, σε αντίθεση με τα άλλα δύο στα οποία πρέπει να γίνει διόρθωση κάτι το οποίο είναι πολύ δαπανηρό ή ακόμα και αδύνατο σε ορισμένες περιπτώσεις, αφού θα πρέπει να μεταφερθεί χώμα από άλλες περιοχές. Η δομή αναφέρεται στο έδαφος εάν είναι αφράτο ή συμπαγές. Η επιθυμητή δομή είναι αυτή που επιτρέπει να αναπτύσσονται ελεύθερα οι ρίζες και να στραγγίζει εύκολα το νερό. Η δομή του εδάφους βελτιώνεται με κατεργασία του όπως σκάλισμα, όργωμα. Στράγγιση: Η στράγγιση αφορά την ταχύτητα με την οποία το νερό κινείται στο έδαφος και εξαρτάται από τη δομή και τη συνεκτικότητα του. Η στράγγιση δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ γρήγορη αλλά ούτε πολύ αργή. Για τη βελτίωση της μπορεί να γίνει προσθήκη άμμου ή χαλικιού και καλλιέργεια του εδάφους σε βάθος. 3. ΚΛΙΜΑ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ Θα πρέπει να προσδιοριστεί η ελάχιστη, μέση και μέγιστη θερμοκρασία, το ύψος των βροχοπτώσεων, η ηλιοφάνεια, η σκίαση και οι δυνατοί άνεμοι ώστε να επιλεγεί το κατάλληλο φυτικό υλικό. Το κλίμα της τοποθεσίας που θα διαμορφωθεί ο νέος κήπος μπορεί να έχει διαφορές από το κλίμα της ευρύτερης περιοχής στην οποία βρίσκεται, κάτι το οποίο συνήθως οφείλεται στη διαφορά υψομέτρου, στην εξωτερική μορφολογία της περιοχής και από τη θέση της περιοχής, δηλαδή εάν βρίσκεται σε κοιλάδα, πλαγιά, υψίπεδο, παραλία κτλ. Προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους παράγοντες που 15

16 επηρεάζουν το μικρόκλιμα μιας περιοχής όταν ο χώρος γειτονεύει ή είναι μέσα σε αστικές και βιομηχανικές ζώνες για την επιλογή των κατάλληλων φυτών. 4. ΝΕΡΟ Όσον αφορά τον παράγοντα νερό αναφερόμαστε στην ποιότητα και στην ποσότητα του. Η ποιότητα του χαρακτηρίζεται από την αλατότητα, τη σκληρότητα και το ph, ενώ με την ποσότητα εννοούμε εάν υπάρχει αρκετό νερό για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών του φυτικού υλικού. 5. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Εάν υπάρχουν δέντρα, θάμνοι, αναρριχώμενα ή αυτοφυή φυτά, πρέπει να αποτυπωθούν με ακρίβεια στο αρχικό τοπογραφικό διάγραμμα, ώστε κατά τη μελέτη φύτευσης να ερευνηθεί η δυνατότητα ένταξης τους στο νέο κήπο. 6. ΥΦΟΣ ΟΙΚΙΑΣ Η πρώτη επίσκεψη στο χώρο γίνεται για μια πρώτη επαφή και συζήτηση με την οικογένεια όσον αφορά τη γενική διαμόρφωση και χρήση του χώρου. 7. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ Οι οικονομικές δυνατότητες πρέπει να ληφθούν υπόψη και να προσαρμοστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο σχεδιασμό του κήπου, χωρίς να προκαλέσουν αλλοίωση του χαρακτήρα του. 8. ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗ Ο μελετητής πρέπει να ενσωματώσει τις επιθυμίες του ιδιοκτήτη στο τελικό σχέδιο, εφόσον αυτές στηρίζονται σε ορθολογικά κριτήρια, και να είναι σε θέση να αντικρούσει με παράθεση επιχειρημάτων τυχόν λανθασμένες και ανυπόστατες αντιλήψεις εκ μέρους του ιδιοκτήτη. 16

17 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 3.1 Κατάλογος φυτικών ειδών Ο κατάλογος των φυτικών ειδών που καταγράφηκαν δίνεται παρακάτω. Συνολικά καταγράφηκαν 29 είδη τα οποία ανήκουν σε 20 οικογένειες. Από αυτά, τα 8 είδη είναι αυτοφυή και τα υπόλοιπα 21 είναι ξενικά. Πίνακας 1. Χλωριδικός κατάλογος των ειδών που καταγράφηκαν στο Σουηδικό σπίτι. Α/Α ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΓΕΝΟΣ ΕΙΔΟΣ ΑΥΤΟΦΥΗ (nat.)/ξeνικα (al.) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ 1 Cupressaceae Cedrus atlantica al. Αλγερία, Μαρόκο, οροσειρά Άτλαντα. 2 Cupressaceae Cupressus arizonica al. ΗΠΑ, κεντρ. Αριζόνα 3 Cupressaceae Thuja orientalis al. Β. Κίνα 4 Pinaceae Pinus nigra nat. ΝΑ Ευρώπη, Τουρκία 5 Carpifoliaceae Viburnum tinus al. Κανάριοι νήσοι 6 Agavaceae Yucca gloriosa al. Β. Καρολίνα, Φλόριντα 7 Amaryllidaceae Narcissus sp. al. 8 Apocynaceae Nerium oleander nat. Νήσοι Κάπε Βέρντε, Μεσόγειος μέχρι Ιαπωνία 9 Araliaceae Hedera helix nat. Β. Ευρώπη από Δανία μέχρι Α. Βρετανία. Από Ιταλία έως τον Καύκασο 10 Asphodelaceae Aloe vera al. Κανάριοι νήσοι 17

18 11 Carpifoliaceae Lonicera japonica al. Κίνα, Ιαπωνία 12 Fabaceae Albizia julibrissin al. Αιθιοπία, Ιράν έως Ιαπωνία, Κίνα 13 Fabaceae Cercis siliquastrum nat. Μεσόγειος 14 Lamiaceae Lavandula angustifolia al. ΝΔ Ευρώπη, Α. Ελλάδα Lamiaceae Lamiaceae Mentha Rosmarinus piperita officinalis al. nat. Μεσόγειος, εκτός από τη Δυτική Ευρώπη 17 Lauraceae Laurus nobilis nat. Ευρώπη 18 Myrtaceae Callistemon specious al. Δ. Αυστραλία 19 Oleaceae Ligustrum ovalifolium al. Ιαπωνία 20 Oleaceae Olea europaea nat. Μεσόγειος 21 Oleaceae Jasminum fruticans al. Μεσόγειος, Β. Ιράν, Τουρκμενιστάν 22 Pittosporaceae Pittosporum tobira al. Ιαπωνία, Κίνα, Κορέα 23 Punicaceae Punica granatum al. ΝΔ Ασία, Μεσόγειος 24 Ranunculaceae Clematis vitalba nat. Ευρώπη, Ασία 25 Rosaceae Cotoneaster lacteus al. Κίνα 26 Rosaceae Eriobotrya japonica al. Κίνα, Ιαπωνία 27 Rosaceae Rosa sp. al. 28 Ulmaceae Ulmus campestris al. Ευρώπη, Β. Αφρική, ΝΔ Ασία 29 Vitaceae Vitis vinifera al. Κεντρική και Ν. Ευρώπη 3.2 Παρουσίαση των φυτικών ειδών Παρακάτω παρουσιάζονται τα είδη του καταλόγου με τα κυριότερα χαρακτηριστικά τους. 18

19 SPERMATOPHYTA GYMNOSPERMAE CUPRESSACEAE Cedrus atlantica Κέδρος του Άτλαντα Δέντρο με ύψος μέχρι 40 m, με όρθιο τον επικόρυφο βλαστό. Κόμη χαλαρή, πυραμιδοειδής. Κλάδοι σε οξεία γωνία με τον κορμό. Νεαροί κλαδίσκοι χνουδωτοί. Φύλλα μήκους 1-3 cm, πράσινα ή γαλαζοπράσινα, σκληρά, σε δέσμες (ανά 40-50). Αρσενικοί κωνίσκοι μήκους 3-5 cm. Κώνοι 5-8x3-5 cm, σχεδόν κυλινδρικοί, με εγκοπή ή με ομφαλό στην κορυφή, γυαλιστεροί, ζωηρά καστανόχρωμοι. Καρπόφυλλα πλάτους μέχρι 3,5 cm. Σπέρματα μήκους 1,2 cm, ακανόνιστα τριγωνικά, ξανθωπά, πτερυγιοφόρα. Απαιτητικό, φωτόφιλο, ταχυαυξές, ανθεκτικό στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Είδος της Αλγερίας και του Μαρόκου. Συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό και για την παραγωγή ξύλου στη Ν. Ευρώπη. Με αρκετές ποικιλίες, που διαφέρουν στη μορφή, το χρώμα των φύλλων κ.α. 19

20 Εικόνα 2. Cedrus atlantica Cupressus arizonica Κυπάρισσος της Αριζόνας Δέντρο με ύψος μέχρι 30 m. Κόμη στενά πυραμιδοειδής στα νεαρά, πλατιά και ανοιχτή στα μεγάλης ηλικίας άτομα. Φλοιός καστανός, ινώδης. Φύλλα 1-2 mm, λεπιοειδή, οξυκόρυφα, ελεύθερα στην κορυφή, γκριζωπά τα νεαρά, γλαυκά τα ώριμα. Αρσενικοί κωνίσκοι επάκριοι, μικροί (4-8mm), ωοειδής ή κυλινδρικοί. Τα λέπια ασπιδοειδή, σε 4 σειρές, σταυρωτά αντίθετα, με 3-4 γυρεόσακους στην κάτω επιφάνεια. Τα θηλυκά μέχρι 6-8 καρπικά λέπια. Άνθηση Ιανουάριο-Απρίλιο. Κώνοι μέχρι 3cm, σχεδόν σφαιρικοί, με μικρό ποδίσκο, στην αρχή ερυθροκάστανοι, αργότερα γλαυκοί. Τα καρπόφυλλα ασπιδοειδή, ακιδωτά στο κέντρο. Ωρίμανση διετής (θέρος-φθινόπωρο) Ολιγαρκές, ξηρόβιο μπορεί να αναπτυχθεί στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης και πιο ψηλά. Είδος του Β. Μεξικού και των ΝΔ περιοχών των ΗΠΑ. Συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Με αρκετές ποικιλίες. 20

21 Εικόνα 3. Cupressus arizonica Thuja orientalis Τούγια η ανατολική Μικρό δέντρο ύψους 5-12 m. Συχνά διακλαδίζεται από τη βάση, με κεντρικούς κλάδους ισομήκεις με τον κύριο κορμό. Κόμη πλατιά κωνική, ωοειδής ή ακανόνιστη. Φλοιός λεπτός, ινώδης. Φύλλα λεπιοειδή, σταυρωτά, αντίθετα, πράσινα. Αρσενικά άνθη σφαιρικά. Θηλυκά με 6 (-8) καρπικά λέπια, το καθένα με 2 σπερμοβλάστες. Κώνοι 1-1,5 cm, επιμήκεις, όρθιοι, γαλανοπράσινοι, με επίχρισμα πριν από την ωρίμανση. Τα καρπόφυλλα φέρουν ισχυρά αγκιστροειδή ή κυρτή προς τα πίσω κορυφή. Σπέρματα 3 mm, ωοειδή, χωρίς πτερύγια. Αυτοφυές της Κίνας και της Ιαπωνίας. Καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Με πολλές ποικιλίες. 21

22 Εικόνα 4. Thuja orientalis PINACEAE Pinus nigra Πεύκη η μαύρη Δέντρο με ύψος μέχρι 30 m και διάμετρο μέχρι 1,5 m. Κόμη πλατιά πυραμιδοειδής, με θολοειδή κορυφή. Φλοιός καστανός ή σκουρόγκριζος, με βαθιές σχισμές. Οφθαλμοί πλατιά ωοειδής, απότομα λεπτυνόμενοι στην κορυφή, ρητινοφόροι που φέρουν υπόλευκη μεμβρανώδη παρυφή. Νεαροί κλαδίσκοι γυμνοί, βαθυκάστανοι ή πορτοκαλοκάστανοι. Φύλλα ανά 2, μήκους 8-12(-18) cm, περιεστρεμμένα ή ακανόνιστα κυρτά, σκουροπράσινα. Κολεοί φύλλων 1,5-2 cm. Αρσενικοί κωνίσκοι ωοειδείς κίτρινοι. Οι θηλυκοί ερυθροί, όρθιοι, φέρονται ανά 2-3 (-4) στην άκρη των ετήσιων βλαστών. Κώνοι μήκους 5-9(-12) cm, ωοειδείς, σχεδόν χωρίς ποδίσκο. Καρπόφυλλα τρίχρωμα, με ρομβοειδή, σχεδόν λεία απόφυση και σκοτεινόχρωμο ομφαλό, που καταλήγει σε μικρό, αμβλύ αγκάθι. Σπέρματα επιμηκώς ωοειδή, ομοιόχρωμα, κιτρινωπά, με μεγάλο πτερύγιο. Ωρίμανση διετής (Οκτώβριος-Νοέμβριος) 22

23 Ολιγαρκές με δυνατότητα ανάπτυξης σε ξηρά, άγονα εδάφη. Ημισκιόφυτο. Εμφανίζεται κυρίως σε ασβεστόλιθους ή σερπεντίνες, σε υψόμετρα από 600 μέχρι 2150 m. Είδος της Βαλκανικής χερσονήσου, Ανατολίας, Καυκάσου, Κριμαίας και Καρπαθίων. Στην Πελοπόννησο και βορειότερα, Θάσο, Μυτιλήνη, Σάμο, Εύβοια. Εικόνα 5. Pinus nigra SPERMATOPHYTA ANGIOSPERMAE CARPIFOLIACEAE Viburnum tinus Βιβούρνο Αειθαλής θάμνος με ύψος μέχρι 7 m. Κλαδίσκοι γυμνοί ή αραιά χνουδωτοί, ελαφρώς γωνιώδεις. Φύλλα 3-10x1,5-7 cm, επιμηκώς ωοειδή, ωοειδώς λογχοειδή, λογχοειδή ή ελλειψοειδή, οξύ ή σχεδόν οξυκόρυφα, στενούμενα (βραχέως) προς το μίσχο, λειόχειλα, γυμνά, γυαλιστερά, σκουροπράσινα επάνω, αραιά χνουδωτά ή τελικά γυμνά κάτω. Μίσχος 0,5-2cm. Παράφυλλα ανύπαρκτα. 23

24 Άνθη λευκά εσωτερικά, με ροδόχρωμες αποχρώσεις εξωτερικά, με διάμετρο 0,5-0,9 cm. Άνθηση Μάιο-Αύγουστο. Καρπός c. 0,8 cm, σχεδόν σφαιρικός, γυαλιστερός, βαθυγάλανος. Ανθεκτικό σε μερική σκίαση, με μέτριο ρυθμό ανάπτυξης. Αναπτύσσεται σε πηλώδη, υγρά, ασβεστούχα εδάφη. Ανθεκτικό στην ξηρασία, το ψύχος και τα υγροσταγονίδια της θάλασσας. Σε θαμνώνες, στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Είδος της Ν. Ευρώπης. Ευρέως καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Μερικές φορές διαφεύγει και εμφανίζεται τοπικά ως αυτοφυές. Εικόνα 6. Viburnum tinus 24

25 AGAVACEAE Yucca gloriosa Γιούκα η λαμπρή Θάμνος ύψους 0,5-1,2 (-2) m, συνήθως διακλαδισμένος στα μεγάλης ηλικίας φυτά. Φύλλα x5-8 cm, πολύ δύσκαμπτα, με ισχυρή ακανθωτή κορυφή, σκούρα πράσινα, με ερυθροκάστανες παρυφές (αραιά οδοντωτά τα νεαρά, συνήθως λειόχειλα τα παλαιότερα). Άνθη λευκά, συχνά με ερυθρο ι ωδεις αποχρώσεις, σε φόβες μήκους 1-1,5 m. Μέρη περιανθίου 4-6 cm. Ποδίσκος ταξιανθίας 0,5-1 m, με αρκετά βρακτιόμορφα φύλλα. Καρπός ξηρός, αδιάρρηκτος, με 6, παραμένουσες νευρώσεις Είδος των ΝΑ περιοχών των ΗΠΑ. Συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Εικόνα 7. Yucca gloriosa 25

26 AMARYLLIDACEAE Narcissus sp. Νάρκισσος Ο Νάρκισσος αποτελεί ιδιαίτερο γένος φυτών της οικογένειας των Αμαρυλλιδοειδών που περιλαμβάνει περί τα 40 είδη. Ανθίζει από τον Ιανουάριο μέχρι τον Απρίλιο. Έχει αρωματικά άνθη. Από νωρίς το καλοκαίρι εξαφανίζεται το υπέργειο μέρος. Υπάρχουν πολλά είδη και ποικιλίες με διάφορα χρώματα ανθέων. Πολλά αυτοφύονται στην χώρα μας. Φυτεύεται σε απόσταση εκ. και σε βάθος 10 εκ. Είναι φυτά ποώδη, πολυετή και βολβόριζα που απαντώνται στην Ευρώπη, Β. Αφρική και ΒΔ. Ασία. Καλλιεργούνται ως κοσμητικά για τα ωραία και εύοσμα άνθη τους καθώς και για το παραγόμενο εξ αυτών έλαιο που χρησιμοποιείται ευρύτατα στην αρωματοποιία. Πολλαπλασιάζονται με βολβούς που φυτεύονται νωρίς το Φθινόπωρο. Εικόνα 8. Narcissus sp. 26

27 APOCYNACEAE Nerium oleander Πικροδάφνη, ροδοδάφνη, αριοδάφνη Αειθαλής, σφριγηλός, όρθιος θάμνος με ύψος μέχρι 4 m. Κλάδοι σχεδόν κυλινδρικοί ή δυσδιάκριτα γωνιώδεις, με χνούδι στην αρχή, γυμνοί, ωχρογκριζοκάστανοι πολύ γρήγορα. Φύλλα δερματώδη, ανά 3, σε σπονδύλους (μερικές φορές αντίθετα), 6-15x1,3-3 cm, γραμμοειδώς λογχοειδή, οξυκόρυφα, με βάση στενούμενη σε ένα βραχύ, ισχυρό μίσχο, με παρυφές στενώς περιελιγμένες, γυμνά επάνω, κάπως ωχρότερα κάτω. Άνθη χιονόλευκα, ροδόχρωμα, ερυθρά ή λευκά, σε πολύκλαδες, χνουδωτές ταξιανθίες. Βράκτια μήκους 0,7 cm, πλατιά βελονοειδή, χνουδωτά, συχνά ερυθρο ι ώδη (πέφτουν εύκολα). Λοβοί κάλυκα 5, όρθιοι ή κάπως κυρτοί, μήκους 0,7 cm, βελονοειδής, κοίλοι, χνουδωτοί, ερυθρο ι ώδεις. Στεφάνη με διάμετρο 4-5 cm. Σωλήνας κυλινδρικός με βάση, πλατιά χοανοειδής προς την κορυφή, γυμνός εξωτερικά, με λεπτές τρίχες εσωτερικά. Λοβοί στεφάνης αποκλίνοντες, πλάτους 2-2,5 cm, πλατιά ωοειδείς ή σχεδόν κυκλικοί, μερικώς επικαλυπτόμενοι. Στήμονες 5, εκφυόμενοι από τη βάση του σωλήνα της στεφάνης. Νήματα με λεπτές τρίχες. Ανθήρες βελονοειδείς, κίτρινοι. Ωοθήκη επιμήκης, με πυκνές, λευκές τρίχες. Στύλος 0,8-0,9 cm. Ποδίσκος βραχύς (μέχρι 0,6 cm), γωνιώδης, χνουδωτός. Άνθηση Μάιο-Ιούλιο. Καρπός θύλακος 10-15x0,8-1,2 cm, στενώς αδραχτοειδής, ερυθρο ι ώδης (διαιρείται σε δυο θυλάκους κατά την πλήρη ωρίμανση). Σπέρματα 7x1,5 mm, στενώς επιμήκη, με πυκνές τρίχες κι έναν επάκριο θύσανο καστανωπών, μήκους 1cm τριχών. Φωτόφυτο, με μέτριο-ταχύ ρυθμό ανάπτυξης. Αναπτύσσεται σε όλα τα εδάφη. Ανθεκτικό στην ξηρασία και τις κλαδεύσεις. Ευπαθές στους παγετούς. Σε υγρές, πετρώδεις, κοιλάδες, σε όχθες ρεμάτων και ποταμών, κυρίως στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης. 27

28 Είδος περιοχών της Μεσογείου και Ν. Πορτογαλίας. Συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό για τι αειθαλές φύλλωμα και τις όμορφες, εύοσμες, άφθονες ταξιανθίες, για κάλυψη πρανών και σε φυτοφράχτες. Πιθανόν να εμφανίζεται ως αυτοφυές μόνο σε ορισμένες περιοχές. Εικόνα 9. Nerium oleander ARALIACEAE Hedera helix Κισσός Αειθαλής, αναρριχώμενος (με υπέργεια ριζίδια) ή έρπων θάμνος, με στελέχη μέχρι 30 m. Φλοιός τραχύς, με αυλακώσεις, γκριζοκάστανος. Οι νεαροί βλαστοί και οι ταξιανθίες καλύπτονται πυκνά από αστερόμορφες μέχρι παλαμοσχιδείς τρίχες (με 4-22 ακτίνες). Φύλλα άγονων βλαστών 2-10 (-15)x1,3-7 (-13) cm, καρδιοειδή ή δελτοειδή, συχνά 3-7λοβα, γυαλιστερά, σκουροπράσινα επάνω, ωχροπράσινα κάτω. Τα φύλλα των γόνιμων βλαστών γενικώς ωοειδή, ελλειψοειδή ή πλατιά λογχοειδή, με στενούμενη ή στρογγυλεμένη βάση. Μίσχος συνήθως 1-8 cm, σχεδόν κυλινδρικός, γυμνός ή με αραιό αστερόμορφο χνούδι. Χωρίς παράφυλλα. 28

29 Άνθη διγενή, 5μερή, ακτινόμορφα, μικρά, κιτρινοπράσινα, ανά 6-25, σε σφαιροειδή, επάκρια σκιάδια. Βράκτια πολύ μικρά, πλατιά δελτοειδή, με αστερόμορφο χνούδι. Υπάνθιο μήκους 2 mm, αντίστροφα κωνικό, με αστερόμορφο χνούδι. Σέπαλα πολύ μικρά, δυσδιάκριτα. Πέταλα μάλλον σαρκώδη, μήκους 3 mm, με αστερόμορφο χνούδι εξωτερικά, κυρτά προς τα κάτω κατά την άνθηση. Στήμονες 5, με γυμνά νήματα και κίτρινους, επιμήκεις ανθήρες. Δίσκος εμφανής, με διάμετρο περίπου 2,5 mm, ελαφρώς κωνικός. Ωοθήκη 5χωρη. Στύλοι ενωμένοι, μήκους περίπου 1 mm. Ποδίσκος ανθέων 0,5-1,3 cm, λεπτός, χνουδωτός. Άνθηση Αύγουστο-Οκτώβριο. Καρπός ραγόμορφος, με διάμετρο 0,7-0,9 cm, σφαιρικός, με εμφανώς επίπεδη κορυφή, συχνά με τους παραμένοντες στύλους, μελανωπός ή κίτρινος. Πυρήνες 5x3mm, ωοειδώς πρισματικοί ή τριγωνικοί. Σπέρματα καστανωπά. Ωρίμανση Νοέμβριο-Μάρτιο. Σκιανθεκτικό, ταχυαυξές. Αναπτύσσεται καλύτερα σε γόνιμα, πηλώδη, υγρά εδάφη, σε σκιερούς και δροσερούς χώρους. Ανθεκτικό στους παγετώνες και τις κλαδεύσεις. Αναρριχώμενο σε δέντρα, τοίχους ή κατακείμενο στο έδαφος, σε υγρές θέσεις, στην ευμεσογειακή και παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Σε όλη σχεδόν τη χώρα. Είδος των εύκρατων περιοχών της Ευρώπης και Ασίας. Εικόνα 10. Hedera helix 29

30 ASPHODELACEAE Aloe vera Αλόη Αυτοφυής καλλωπιστικός θάμνος στην Κούβα, στο Μεξικό(Yucatan), στη Βραζιλία, στην Αφρική και στα Κανάρια νησιά, χώρες με εξαιρετικά ζεστά καλοκαίρια, στις οποίες συχνά δεν βρέχει για αρκετούς μήνες. Για να μπορέσει να επιβιώσει το φυτό, αναπτύχθηκαν στα φύλλα του μεγάλες αποθήκες υγρασίας. Αυτές ανανεώνονται σε μια περίοδο έως και πέντε χρόνια. Tα φύλλα της αλόης είναι χοντρά, χυμώδη και σαρκώδη και μπορούν να παρουσιάζουν μεγάλη διαφορά ως προς το μέγεθος (από 20 μέχρι 60 εκατοστά). Aπό το κέντρο του φυτού βγαίνει μια ταξιανθία λουλουδιών με ζωηρά χρώματα (συνήθως κόκκινο ή ροζ), ανάλογα με την ποικιλία του φυτού. H αλόη βέρα διακρίνεται για τις πολλές θεραπευτικές της ιδιότητες. Εικόνα 11. Aloe vera CAPRIFOLIACEAE Lonicera japonica Αγιόκλημα Αειθαλής αναρριχώμενος θάμνος. Στελέχη μήκους μέχρι 10 m. Φύλλα βραχύμισχα ωοειδή. Άνθη λευκά, κίτρινα, εύοσμα, ανά 2, σε μασχαλιαίες δέσμες. Βράκτια φυλλόμορφα, σχετικά μεγάλα (μήκους 1-1,5 cm), στενά ωοειδώς ελλειψοειδή. Άνθηση τέλη άνοιξης-θέρος. 30

31 Ράγες μικρές μαύρες. Αυτοφυές της Κίνας και Ιαπωνίας. Πολύ συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Μερικές φορές διαφεύγει και εμφανίζεται τοπικά ως αυτοφυές. είναι ένα επιθετικό κλήμα με ικανότητες αναρρίχησης και εδαφοκάλυψης. Προτιμά τη μερική σκιά από τον πλήρη ήλιο και υγρό χώμα. Αυτός ο αναρριχητικός θάμνος διαθέτει πυκνό ριζικό σύστημα, που έχει τη δυνατότητα να επεκτείνεται πλευρικά σε απόσταση 7 με 10 πόδια, και βάθος 3 έως 4 ποδιών. Τα φύλλα του είναι απλά, αντικριστά, έχουν οβάλ, στενόμακρο σχήμα που μοιάζει με φτερό, είναι ημι-αειθαλή, μπορούν να παραμείνουν στο θάμνο για όλη τη διάρκεια του χρόνου και φθάνουν τις 3 ίντσες μήκος. Τα αρωματικά, διπλόχειλα άνθη του σχηματίζονται σε ζευγάρια, στις μασχάλες των νεαρών κλαδιών και παράγονται σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Έχουν μήκος 1 με 2 ίντσες και χρώμα άσπρο με μια ρόδινη απόχρωση όταν είναι νεαρά και κιτρινίζουν καθώς μεγαλώνουν σε ηλικία. Είναι εδώδιμα. Παράγουν καρπό δρύπη που περιέχει έναν με τρεις σπόρους. Εικόνα 12. Lonicera japonica 31

32 FABACEAE Albizia julibrissin Ακακία η γιουλιβρισίμη, Ακακία της Κωνσταντινούπολης Δέντρο με ύψος μέχρι 15 m. Κόμη πλατιά διακλαδισμένη. Φλοιός λείος. Κλάδοι γυμνοί, μερικές φορές με εμφανή φακίδια. Φύλλα διπλά πτεροειδή, 15-30x10-20 cm, με 6-12 ζεύγη σύνθετων φυλλαρίων (το καθένα με ζεύγη φυλλαρίων). Τα φυλλάρια 6-20 x 2-5 mm, επιμήκη, οξύ- ή αμβλυκόρυφα και ακιδόληκτα, γυμνά επάνω, με λεπτές τρίχες στις παρυφές και κάτω. Τα άνθη απόδισκα ή σχεδόν απόδισκα, σε πολυανθή, σφαιρικά κεφάλια, τα οποία ανά (ή περισσότερα) φέρονται σε επάκριους βότρυς. Ποδίσκος ταξιανθιών μήκους 4-6 cm, αυλακωτός, με λεπτές τρίχες και ερυθρούς αδένες στην ελαφρώς διογκωμένη κορυφή. Η στεφάνη (μήκους 0,7-0,8 cm) και ο κάλυκας χοανοειδή, ωχρογκριζόλευκα, με λεπτό χνούδι. Νήματα στημόνων 2,5-3 cm, συμφυή κατά ένα μικρό μέρος στη βάση τους, μεταξοειδή, ροδόχρωμα προς την κορυφή, υπόλευκα προς την βάση τους. Ανθήρες πολύ μικροί. Άνθηση Ιούλιο-Αύγουστο. Χέδρωπας 13-16x2-3 cm, στενώς επιμήκης, επίπεδος, ευθύς, ωχροκάστανος, κάπως αδιάρρηκτος. Σπέρματα c. 9-15, 7-8 cm. 3mm, ελλειψοειδή, επίπεδα. Αναπτύσσεται σε όλα τα εδάφη (ακόμα και σε άγονα, ξερά και χαλικώδη). Ανθεκτικό στην ατμοσφαιρική ρύπανση, ευπαθές όμως στους παγετούς. Ανθεκτικό στις κλαδεύσεις. Είδος φαινομενικά αυτοφυές των νότιων παραλιών της Κασπίας θάλασσας, που πιθανόν να είχε εισαχθεί από πολύ παλιά κα ι να έχει εγκλιματιστεί. Αναμφίβολα αυτοφυές της Κίνας και πιθανόν της Ιαπωνίας. Καλλιεργείται ευρέως ως καλλωπιστικό σε πάρκα και πολύ συχνά σε δεντροστοιχίες. 32

33 Εικόνα 13. Albizia julibrissin Cercis siliquastrum Κερκίς η κερατονιοειδής Κουτσουπιά, κουτσουκιά Τσερακιά, μαμακουλιά Κουκούκινα, μελικουκιά Φυλλοβόλος θάμνος ή δέντρο ύψους 2-10 m. Κόμη στρογγυλεμένη ή ακανόνιστη. Φλοιός γκριζόμαυρος. Κλαδίσκοι ερυθροκάστανοι. Φύλλα απλά με διάμετρο 6-13 cm, σχεδόν κυκλικά μέχρι νεφροειδή, αμβλυκόρυφα ή ακρόκοιλα, με καρδιοειδή βάση, έμμισχα, παλαμόνευρα, γυμνά, με λειόχειλες παρυφές. Μίσχος μέχρι 6 cm. Παράφυλλα μικρά δελτοειδή (πέφτουν εύκολα). Άνθη ροδο ι ώδη, ανά 3-10, σε δέσμες, συχνά εκφύονται από κλάδους προηγούμενων χρόνων. Κάλυκας c. 0,6 cm, πλατιά καμπανοειδής, ροδόχρωμος, γυμνός, με 5, βραχείς (1mm), στρογγυλεμένους οδόντες. 33

34 Στεφάνη ζυγόμορφη, 1,5-2 cm, με τα 3 ανώτερα πέταλα μικρότερα από τα 2 κατώτερα (μη συμφυή). Στήμονες 10, ελεύθεροι, με μακριά, λεπτά νήματα. Ωοθήκη με ποδίσκο. Στύλος μακρύς, λεπτός. Στίγμα κεφαλόμορφο. Ποδίσκος 1-2 cm, γυμνός. Άνθηση Μάρτιο-Απρίλιο. Καρπός χέδρωπας 6-11x1,5-2 cm, πιεσμένος, επιμήκης, γυμνός, καστανός, λίγο πολύ διαρρηκτός. Σπέρματα 4-10 (ή περισσότερα), ισχυρώς πιεσμένα (c. 6x4mm.) Φωτόφυτο, με σχεδόν μέτριο ρυθμό ανάπτυξης. Αναπτύσσεται σε όλα τα εδάφη (καλύτερα σε πηλώδη ή αμμώδη). Ανθεκτικό στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης Σε όλη σχεδόν την χώρα. Είδος των περιοχών της Μεσογείου, με εξάπλωση μέχρι την Α. Βουλγαρία. Συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Εικόνα 14. Cercis siliquastrum 34

35 LAMIACEAE Lavandula angustifolia Λαβαντούλα η στενόφυλλη, λεβάντα, καλογερικόχορτο, Σφακομηλιά Θάμνος ύψους 0,2-0,8 m. Στελέχη χωρίς διακλαδώσεις. Ανθοφόροι βλαστοί απλοί, χωρίς φύλλα σε αρκετή απόσταση από τη βάση του στάχυος. Φύλλα μήκους 2-5 cm, γραμμοειδή, λειόχειλα, με βραχύ πίλημα, γκρίζα ή καστανωπά κατά την ωρίμανση. Άνθη κυανά, εύοσμα (αποσπώνται εύκολα από τον άξονα), σε σπονδύλους (σχηματίζουν επάκριο στάχυ). Ο στάχυς επιμήκης, κυλινδρικός, αραιός (1-3, λίγο πολύ μεσογονάτια διαστήματα), με μακρύ ποδίσκο (χωρίς επάκρια, έγχρωμα βράκτια). Βράκτια πλατιά, ρομβοειδώς αντωοειδή, οξύληκτα, μεμβρανώδη, με 7 νευρώσεις. Βρακτίδια μικρά ή ανύπαρκτα. Κάλυκας 0,5-0,7 cm, με 13 νεύρα (ο ανώτερος οδόντας με μια αντικαρδιοειδή, δυσδιάκριτη απόληξη). Στεφάνη 1-1,2 cm. Άνθηση Ιούνιο-Αύγουστο. Είδος επικλινών, ορεινών θέσεων, σε περιοχές της Δ. Μεσογείου. Πολύ συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό και πολλές φορές διαφεύγει και εμφανίζεται τοπικά ως αυτοφυές. Εικόνα 15. Lavandula angustifolia 35

36 Μentha piperita Μέντα Ποώδες φαρμακευτικό, αρωματικό φυτό των εύκρατων περιοχών. Πολυετές, ύψους μέχρι 80 εκατοστά. Φύλλα ωοειδή - στρογγυλά, επιφυή, τεφρόασπρα, χνουδωτά στην κάτω επιφάνεια. Βλαστός όρθιος, τετραγωνικός, χνουδωτός. Άνθη ευωδιαστά, λευκά ή ιώδη, που σχηματίζουν ταξιανθία στάχυος. Άνθηση Ιούλιο-Σεπτέμβριο. Αυτοφυές σε υγρά μέρη και στις όχθες ποταμών και ρυακιών. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του φυτού, όταν αυτό βρίσκεται σε πλήρη άνθηση. Από τα φύλλα και από τα άνθη παίρνουμε το λάδι που περιέχει μινθόλη και χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική, την ποτοποιία και την ιατρική. Εικόνα 16. Mentha piperita Rosmarinus officinalis Ροσμάρινος ο φαρμακευτικός Δενδρολίβανο, αρισμαρές, δυοσμαρίνι, λιβανόδεντρο. Αειθαλής, όρθιος ή κατακλινής θάμνος με ύψος μέχρι 2 m. Φλοιός με σχισμές κατά μήκος, γκριζοκάστανος. Φύλλα άμισχα, 1-2x0,2-0,3 cm, γραμμοειδή, αμβλυκόρυφα με λειόχειλες, περιελιγμένες παρυφές, σκουροπράσινα, γυμνά, αδενώδη επάνω, γκριζωπά κάτω, δερματώδη, αρωματικά. 36

37 Άνθη υπόλευκα ή γαλανόχρωμα, βραχυπόδισκα, ανά 10-20, σε ποδισκοφόρες, βραχείες (μήκους 1-4 cm), πυκνές, μασχαλιαίες, βοτρυόμορφες ταξιανθίες. Βράκτια μικρά, ωοειδή, οξυκόρυφα, με αστερόμορφο πίλημα εξωτερικά. Βρακτίδια πολύ μικρά, νηματοειδή. Κάλυκας c. 0,5 cm, καμπανοειδής, με αδένες και λεπτό χνούδι εξωτερικά, γυμνός εσωτερικά, δίχειλος. Στεφάνη σχεδόν γυμνή ή με λεπτό χνούδι εξωτερικά, με χοανοειδή σωλήνα, δίχειλη (το ανώτερο χείλος δίλοβο, το κατώτερο τρίλοβο). Οι ανώτεροι στήμονες μειωμένοι, οι κατώτεροι τοξοειδείς προς τα πάνω. Νήματα μήκους 0,8 cm, γυμνά. Ανθήρες γραμμοειδείς. Ωοθήκη γυμνή. Στύλος c. 1,6 cm (προεξέχει έντονα), γυμνός, με άνισους λοβούς. Άνθηση Φεβρουάριο-Μάιο. Κάρυα μήκους 2,5 mm, ωοειδώς επιμήκη, λεία, σκουροκάστανα. Φωτόφυτο, βραδυαυξές. Ολιγαρκές ως προς το έδαφος. Ανθεκτικό στην ξηρασία και τα υγροσταγονίδια της θάλασσας. Σε πετρώδεις ή παραθαλάσσιες θέσεις. Στην ηπειρωτική χώρα και νησιά. Είδος των περιοχών της Β. Μεσογείου μέχρι το Λίβανο. Ευρέως καλλιεργείται ως αρωματικό και ως καλλωπιστικό (κατάλληλο για βραχόκηπους και εδαφοκάλυψη). Μερικές φορές διαφεύγει και εμφανίζεται τοπικά ως αυτοφυές. Εικόνα 17. Rosmarinus officinalis 37

38 LAURACEAE Laurus nobilis Δάφνη, η ευγενής Αειθαλής, αρωματικός θάμνος ή μικρό δέντρο ύψους μέχρι 20 m. Νεαροί κλαδίσκοι λεπτοί, γυμνοί. Δίοικο. Φύλλα απλά, εναλλασσόμενα, δερματώδη, 5-10x2-4 (-7,5) cm, στενά επιμήκως λογχοειδή μέχρι πλατιά ωοειδή, οξυκόρυφα, λειόχειλα, με κυματοειδείς παρυφές, γυμνά, αδενώδη, βαθυπράσινα επάνω. Άνθη μονογενή, λευκοπράσινα, ακτινόμορφα, με 4λοβο περιάνθιο, εόσμα. τα αρσενικά με 8-12 στήμονες, όλοι ή οι περισσότεροι με 2 αδένες στη βάση. Τα θηλυκά με 2-4 στημονώδη, ωοθήκη μονόχωρη, με μία σπερμοβλάστη, στύλο βραχύ και στίγμα απλό. Άνθηση Μάρτιο-Μάιο. Καρπός δρύπη μονόσπερμη, 1-1,5 cm, ωοειδής, μελανωπή κατά την ωρίμανση. Αναπτύσσεται σε πλήρως ηλιαζόμενες θέσεις, όμως αντέχει και σε μερική σκίαση. Προτιμά αμμοπηλώδη, ξηρά και ασβεστούχα εδάφη. Ανθεκτικό στην ξηρασία. Στην ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης και σε όλη τη χώρα. Εικόνα 18. Laurus nobilis 38

39 MYRTACEAE Callistemon speciosus Καλλιστήμονας Αειθαλής καλλωπιστικός θάμνος, ύψους έως 4 m. Φύλλα κατ εναλλαγή, στενά λογχοειδή, οξυκόρυφα, λειόχειλα, μήκους 8-12 cm. Τα άνθη ερμαφρόδιτα, σχηματίζουν στάχεις στην άκρη των βλαστών, που δίνουν την εντύπωση μπουκαλόβουρτσας. Στήμονες πολυάριθμοι με κόκκινα νήματα. Κίτρινοι ανθήρες. Καρπός μικρή ξυλώδης κάψα ανοιχτόχρωμη. Μέτρια ταχυαυξές φωτόφιλο είδος, που ευδοκιμεί σε ήπια χωρίς σοβαρούς παγετούς κλίματα. Αναπτύσσεται και σε μέτριας γονιμότητας εδάφη. Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρούς και μοσχεύματα. Επιδέχεται κλάδεμα αλλά όχι στους ανθοφόρους βλαστούς. Χρησιμοποιείται σε πάρκα, κήπους, πλατείες, μεμονωμένο ή σε ομάδες. Περιέχει αιθέρια έλαια που απελευθερώνονται κατά την τριβή των φύλλων και προσδίδουν ευχάριστη οσμή. Εικόνα 19. Callistemon speciosus 39

40 OLEACEAE Jasminum fruticans Γιάσμινο το θαμνώδες, πλευροτόξυλο Αειθαλής ή ημιαειθαλής, πολύκλαδος θάμνος με ύψος μέχρι 2 m. Κλάδοι λεπτοί, όρθιοι ή αποκλίνοντες, τετραγωνικοί, γυμνοί, σκουροπράσινοι. Φύλλα εναλλασσόμενα, τριμερή (σπανίως μονομερή). Φυλλάρια 0,7-2 (-3) cm, αντωοειδή, επιμήκη μέχρι επιμήκως σπατουλοειδή, αμβλυκόρυφα, με σφηνοειδή βάση, ελαφρώς βλεφαριδωτά. Άνθη κίτρινα, άοσμα ή ελαφρώς εύοσμα, ανά 1-5, σε μικρά κύματα (σε πλευρικά βραχυκλάδια). Κάλυκας καμπανοειδής, με 5, νηματοειδής λοβούς. Στεφάνη με διάμετρο1,2-1,5 cm, με 5, επιμήκεις, ελαφρώς βραχύτερους του σωλήνα (μέχρι 0,7 cm) λοβούς. Άνθηση το Μάιο. Ράγα 0,7-0,9 cm, σφαιρική, γυαλιστερή, συνήθως μαύρη. Σε θαμνώνες και σε κράσπεδα δασών, στην ευμεσογειακή και παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Εικόνα 20. Jasminum fruticans 40

41 Ligustrum ovalifolium Λιγούστρο το ωοειδόφυλλο Σχεδόν αειθαλής θάμνος. Νεαροί κλαδίσκοι γυμνοί. Φύλλα απλά, βραχύμισχα, 5-7x2-4 cm, πλατιά λογχοειδή. Άνθη βαρύοσμα σε μεγαλύτερες, γυμνές ταξιανθίες. Ο σωλήνας στεφάνης 2-3πλάσιος του χείλους. Ο καρπός ράγα σφαιρική (0,6-0,8 εκ.), γυαλιστερή, μαύρη. Άνθηση Μάιο-Ιούνιο. Ανθεκτικό σε μερική σκίαση, σχετικά ταχυαυξές. Με απαιτήσεις ως προς το έδαφος. Ανθεκτικό στην ατμοσφαιρική ρύπανση, το ψύχος, τους ανέμους και τις κλαδεύσεις. Σε θερμοκρασία περίπου 0 C ρίχνει τα φύλλα του. Είδος της Ιαπωνίας. Καλλιεργείται ως καλλωπιστικό σε φυτοφράχτες. Μερικές φορές διαφεύγει και εμφανίζεται τοπικά ως αυτοφυές. Εικόνα 21. Ligustrum ovalifolium 41

42 Olea europaea Ελιά, η κοινή Αειθαλής θάμνος ή δέντρο με ύψος μέχρι 15 m. Κόμη πλατιά και κορμός χοντρός, τραχύς. Φλοιός γκρίζος, λεπτώς σχισμένος. Νεαροί κλαδίσκοι με λέπια, γκρίζοι, κυλινδρικοί ή αδρά τετραγωνικοί. Οφθαλμοί πολύ μικροί, με μεταξοειδές τρίχωμα, γκρίζοι. Φύλλα δερματώδη, 1-6x0,4-2 cm, λογχοειδή, αντωοειδή, με οξεία, αμβλεία ή στρογγυλεμένη κορυφή, ακιδόληκτα, με σφηνοειδή ή στρογγυλεμένη βάση, με λειόχειλες και πολύ στενώς προς τα κάτω παρυφές, θαμπά πράσινα, με αραιά λέπια επάνω, σταχτόγκριζα, με πυκνά λέπια κάτω. Μίσχος βραχύς (μέχρι 5 mm), με πυκνά λέπια. Άνθη λευκά, απόδισκα ή με πολύ βραχύ ποδίσκο, σε πυκνούς (μήκους μέχρι 2 cm), μασχαλιαίους βότρυς ή φοβες. Ποδίσκος ταξιανθίας βραχύς, γωνιώδης, με λέπια. Βράκτια μήκους 2-2,5 mm, στενώς ωοειδή, κοίλα, με λέπια εξωτερικά. Κάλυκας μικρός, κυπελλόμορφος, σχεδόν ακρότομος ή με 4, πολύ βραχείς οδόντες, σχεδόν γυμνός. Σωλήνας στεφάνης πολύ βραχύς (δεν προεξέχει του κάλυκα). Λοβοί 4, μικροί αποκλίνοντες, επιμήκως ωοειδείς. Στήμονες 2, με βραχέα νήματα και σχετικά μεγάλους, επιμήκεις, κίτρινους ανθήρες. Στύλος βραχύς και στίγμα επίμηκες, όρθιο. Άνθηση Απρίλιο-Ιούνιο. Καρπός ελαιώδης δρύπη 1-2,5 (-3,5)x0,8-2 (-3) cm, ωοειδής, μαύρη κατά την ωρίμανση. Ενδοκάρπιο σκληρό και λιθώδες, στενώς ελλειψοειδές, ωχροκάστανο. Φωτόφυτο, βραδυαυξές, αντέχει σε πτωχά, ξηρά εδάφη. Ανθεκτικό στην ξηρασία και τη ατμοσφαιρική ρύπανση. Ευαίσθητο στους παγετούς. Σε ξηρές, πετρώδεις θέσεις, σε θαμνώνες, φρύγανα, με ευρύτατη καλλιέργεια στις θερμότερες περιοχές. Είδος ευρέως διαδεδομένο (σε άγρια ή καλλιεργούμενη μορφή) στις περιοχές της Μεσογείου, Πορτογαλίας, νησιών του Ατλαντικού και Κριμαίας. Ευρύτατα καλλιεργείται για τους καρπούς του σχεδόν σε όλο τον κόσμο (όπου οι συνθήκες είναι κατάλληλες) και ως καλλωπιστικό (χρώμα φυλλώματος πλήρως εναρμονισμένο με το ελλαδικό τοπίο). 42

43 Εικόνα 22. Olea europaea PITTOSPORACEAE Pittosporum tobira Αγγελική Αειθαλής θάμνος ύψους 2-3 m. Φύλλα απλά, εναλλασσόμενα, δερματώδη, συγκεντρωμένα στην κορυφή βλαστών, 5-8x2,5-4 cm, αντωοειδή, αμβλυκόρυφα, με σχεδόν σφηνοειδή βάση, λειόχειλα, βαθυπράσινα, γυμνά, γυαλιστερά, χωρίς παράφυλλα. Μίσχος βραχύς. Άνθη 5μερή, ακτινόμορφα, λευκά ή κιτρινωπά, εύοσμα, με άρωμα ανθέων πορτοκαλιάς, 0,8-1 cm, σε επάκριους, σκιαδόμορφους βότρεις. Στήμονες 5, ελεύθεροι. Ωοθήκη επιφυής, συνήθως με 2-3 καρπόφυλλα. Κάψα δερματώδης, ωοειδής, γωνιώδης, με λεπτές μικρές τρίχες. Σπέρματα πολυάριθμα, κολλώδη. Απαιτητικό, φωτόφιλο, ανθεκτικό στην ξηρασία, στους θαλάσσιους ανέμους και στους παγετούς. Αντέχει στις κλαδεύσεις και μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Είδος της Ν. Ιαπωνίας και Α. Κίνας. Συχνά καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. 43

44 Εικόνα 23. Pittosporum tobira PUNICACEAE Punica granatum Ροδιά Φυλλοβόλος, πολύκλαδος, μερικές φορές αγκαθωτός θάμνος ή μικρό δέντρο με ύψος μέχρι 7 m. Νεαροί κλαδίσκοι τετραγωνικοί, λείοι. Φύλλα αντίθετα, 2-8x0,8-2,5 cm, επιμήκως λογχοειδή μέχρι αντωοειδή, λειόχειλα, γυμνά, γυαλιστερά, χωρίς παράφυλλα. Άνθη διγενή, 5-7μερή, ερυθρά, σπανίως λευκά, σχεδόν απόδισκα, με διάμετρο 3-4 cm, επάκρια. Υπάνθιο δερματώδες, ερυθρωπό, με 5-7 λοβούς (παραμένουν στον καρπό). Πέταλα 5-7 (εκφύονται από το άνοιγμα του κάλυκα, μεταξύ των λοβών αυτού). Στήμονες πολυάριθμοι. Ωοθήκη πολύχωρη, με πολυάριθμες σπερμοβλάστες. Στύλος απλός. Άνθηση Απρίλιο-Ιούνιο. Καρπός ραγόμορφος καλούμενος σίδιο, με διάμετρο 5-8 cm, σφαιρικός, ομφαλοφόρος, ερυθροκάστανος, με ξηρό, δερματώδες περικάρπιο. (περικλείει πολυάριθμους χώρους, που διαχωρίζονται με λεπτά, μεμβρανώδη διαφράγματα). Σπέρματα πολυάριθμα, περιβαλλόμενα από διαφανές, πορφυρο ι ώδες, κιτρινωπό ή λευκό, χυμώδες, ξινό ή γλυκό περίβλημα. Ωρίμανση Σεπτέμβριο-Οκτώβριο. Φωτόφυτο, με μέτριο έως βραδύ ρυθμό ανάπτυξης. Αναπτύσσεται σε όλα τα εδάφη, με απαιτήσεις όμως ως προς την υγρασία του εδάφους (ιδιαίτερα κατά 44

45 τη νεαρή ηλικία). Ανθεκτικό σε παγετούς, καύσωνες και κλαδεύσεις. Ευπαθές στους ψυχρούς ανέμους. Είδος πιθανόν της ΒΑ Τουρκίας, Ιράν και Αφγανιστάν. Πολύ συχνά καλλιεργείται για τους καρπούς του και ως καλλωπιστικό. Στη χώρα μας διαφεύγει και εμφανίζεται τοπικά ως αυτοφυές. Εικόνα 19. Εικόνα 24. Punica granatum RANUNCULACEAE Clematis vitalba Κληματίς η λευκάμπελος Αναρριχώμενος θάμνος (από τους πλέον σφριγηλούς). Βλαστοί με ραβδώσεις, καστανωποί, με μεσογονάτια τμήματα τριχωτά. Φύλλα απλά πτεροειδή, φυλλάρια (3-)5, ωοειδή, έμμισχα, σχεδόν καρδιοειδή, βαθιά οδοντωτά μέχρι λειόχειλα, αραιά τριχωτά μέχρι γυμνά. Η επάνω επιφάνεια βαθυπράσινη, η κάτω με ανοιχτότερο χρώμα. Άνθη ωχρόλευκα μέχρι κιτρινωπά, εύοσμα, σε μασχαλιαίες ή επάκριες, πυκνά τριχωτές φόβες. Λοβοί περιανθίου 0,9-1,1 cm, αμβλυκόρυφοι, πυκνά χνουδωτοί εξωτερικά. Οι ανθήρες πολύ βραχύτεροι των γυμνών νημάτων. Άνθηση Ιούνιο-Αύγουστο. Το αχαίνιο ωοειδές, καστανό, τριχωτό, με τριχωτό αθέρα. Σε θαμνώνες και δάση, σε υψόμετρα μέχρι m. Σχεδόν σε όλη τη χώρα. 45

46 Προτιμά πλήρως ηλιαζόμενες θέσεις ή ημισκιαζόμενες και αναπτύσσεται σε όλα τα εδάφη, με προτίμηση στα ασβεστούχα και πλούσια σε οργανική ουσία. Ανθεκτικό σε παγετούς. Ταχυαυξές. Είδος της Ευρώπης, Ανατολίας, Λιβάνου, Καυκάσου, Β. Ιράν και Αφγανιστάν. Εικόνα 25. Clematis vitalba ROSACEAE Cotoneaster lacteus Κοτονέαστρο το γαλακτώδες Αειθαλής θάμνος με ύψος μέχρι 3 m. Κλάδοι ελαφρώς κυρτοί, στην αρχή πιληματώδεις. Φύλλα δίσειρα 3-8 cm, πλατιά ελλειψοειδή μέχρι λογχοειδή, αμβλυκόρυφα, τραχέα, δερματώδη, σκουροπράσινα, θαμπά γυαλιστερά επάνω, στην αρχή λευκά και αργότερα με κιτρινωπό πίλημα κάτω (τελικά περισσότερο γυμνά και γκριζωπά). Τα νεύρα (7-10 ζεύγη) βυθισμένα. Τα άνθη γαλανόλευκα σε πολυανθείς, κορυμβόμορφες, επάκριες ταξιανθίες, σε βραχυκλάδια. Πέταλα αποκλίνοντα. Ανθήρες ροδόχρωμοι. Άνθηση Ιούνιο Καρπός 6 mm, ωοειδής, ερυθρός, δίσπερμος. Είδος της Κίνας. Συχνά καλλιεργείτε ως καλλωπιστικό. 46

47 Εικόνα 26. Cotoneaster lacteus Eriobotrya japonica Μουσμουλιά Αειθαλής θάμνος ή μικρό δέντρο, με ύψος μέχρι 10 m. Κόμη ακανόνιστη, αραιόκλαδη. Κλαδίσκοι χνουδωτοί. Φύλλα απλά, 12-25x7 cm, λογχοειδώς επιμήκη μέχρι αντωοειδή, οδοντωτά, με τα πλευρικά νεύρα μέχρι τους οδόντες, τραχέα, βαθυπράσινα, γυμνά επάνω, με ερυθροκάστανο πίλημα κάτω, άμισχα ή σχεδόν άμισχα. Άνθη λευκά, εύοσμα, με διάμετρο c. 1 cm, σχεδόν απόδισκα, σε φόβες επάκριες, πλατιά πυραμιδοειδείς, πιληματώδεις, μήκους μέχρι 17 cm. Κάλυκας πιληματώδης, με λοβούς που παραμένουν στον καρπό. Στήμονες συνήθως 20, με κιτρινέρυθρους ανθήρες. Ωοθήκη υποφυής, 2-5χωρη. Στύλοι 2-5, συμφυείς στη βάση. Άνθηση Σεπτέμβριο-Νοέμβριο. Καρπός σαρκώδης, μήκους 2-3 cm (σε καλλιεργούμενες ποικιλίες μέχρι 10 cm), αχλαδόμορφος ή ελλειψοειδής, πορτοκαλοκίτρινος, γλυκός. Σπέρματα 1 ή περισσότερα, μήκους mm, ωοειδή, με τοιχώματα λεπτά. Ωρίμανση Απρίλιο-Μάιο. Απαιτεί βαθιά, στραγγιζόμενα εδάφη. Φωτόφιλο, ανθεκτικό στο ψύχος και τη ρύπανση. Είδος της Κίνας και της Ιαπωνίας. Συχνά καλλιεργείται για τους εδώδιμους καρπούς του (μούσμουλα) στη Ν. Ευρώπη, Β. Αμερική, και Ασία, αλλά και ως καλλωπιστικό. Σε μερικές περιπτώσεις (για τη χώρα μας στην Κρήτη) εμφανίζεται ως αυτοφυές. 47

48 Εικόνα 27. Eriobotrya japonica Rosa sp. Τριανταφυλλιά Φυλλοβόλος ή αειθαλής θάμνος ή αναρριχώμενο φυτό. Βλαστοί με αγκιστροειδείς ακάνθες. Τα φύλλα είναι πτερωτά με φυλλάρια οδοντωτά ή πριονωτά και έχουν πτερυγιοειδή μίσχο. Άνθη μονά ή διπλά σε πολλά χρώματα σχηματίζουν επάκριες ταξιανθίες. Ο καρπός είναι σταμνοειδής σαρκώδης με πολλά σπέρματα. Aνθίζει Απρίλιο - Μάιο και είναι το καλλιεργούμενο είδος για την παραγωγή ροδέλαιου. Απαντάται στην Κρήτη, την Ελλάδα, την Ευρώπη και τις Μεσογιακές χώρες. Φυτρώνει σε θαμνότοπους και άκριες δρόμων ή ρυακιών. Καρπός ωοειδής χρώματος πορτοκαλί, πάρα πολύ πλούσιος σε βιταμίνη C. Λόγω της ανθεκτικότητας και της ποικιλότητάς του θεωρείται λαϊκό φυτό. Καλλιεργούνται σήμερα περί τις ποικιλίες.. Εικόνα 28. Rosa sp 48

49 ULMACEAE Ulmus campestris (minor) Φτελιά η πεδινή Δέντρο με ύψος μέχρι 30 m. (συχνά πολύ μικρότερο). Κόμη στην αρχή κωνική, αργότερα διαπλατύνεται. Φλοιός στην αρχή λείος, σταχτοκάστανος, αργότερα με κατά μήκος και εγκάρσιες σχισμές. Νεαροί κλαδίσκοι μερικές φορές με φελλώδεις εξάρσεις, γυμνοί ή χνουδωτοί, ερυθρωποί. Οφθαλμοί ωοειδείς, οξυκόρυφοι, τριχωτοί, σκουροκάστανοι. Φύλλα μέχρι 9(-11)x4(-6) cm, ελλειψοειδή μέχρι αντωοειδή, οξυκόρυφα με ασύμμετρη βάση, διπλά πριονωτά μέχρι οδοντωτώς πριονωτά. Ζεύγη νεύρων η πάνω επιφάνεια πρασινωπή, γυαλιστερή, γυμνή και η κάτω με ανοιχτότερο χρώμα, γυμνή ή χνουδωτοί. Άνθη μικρά, πορφυρωπά, σε δέσμες. Κάθε άνθος με 4-5μερές, καμπανοειδές περιάνθιο, λευκά βλεφαριδωτούς λοβούς, ισάριθμους στήμονες και μια ωοειδή ωοθήκη με 2 ραμφοειδή στίγματα. Άνθηση Μάρτιο-Απρίλιο. Πτερυγιοφόρο κάρυο μέχρι 2(-2,5) cm, αντωοειδές. Το κάρυο πιο πάνω από το μέσο, η κορυφή ρηχή εντομή και η βάση σφηνοειδής. Ωρίμανση μέσα Απριλίου μέχρι αρχές Ιουνίου. Απαιτεί βαθιά, νωπά, γόνιμα εδάφη. Ημισκιόφυτο, ταχυαυξές. Απαντάται στην ευμεσογειακή και παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης, σε μίξη με άλλα είδη ή σε ομάδες. 49