102 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2011 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ. Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση. Οδυσσέας Ελύτης Η χώρα των παιδικών βιβλίων

Transcript

1 102 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2011 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Οδυσσέας Ελύτης Η χώρα των παιδικών βιβλίων

2 Wimpy Kid, Inc, DIARY OF A WIMPY KID and Greg Heffley cover image are trademarks of Wimpy Kid, Inc. KI EΣΥ Σπασίκλας; TZAMI! join THE CLUB! Ακολουθώντας τα χνάρια του Σπασίκλα, η Ξενέρωτη, μαζί με τις Ανύπαρκτες, είναι εδώ για να ξετρελάνουν με τις περιπέτειές τους όλα τα κορίτσια! Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο Όταν κλείνει ένα βιβλίο, 9 Εσείς κι εμείς, πάντα σ επαφή! ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και w w w. p s i c h o g i o s. g r OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ 0,10 ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011 ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε στο info@psichogios.gr ή sms στο γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο Εσείς κι εμείς πάντα σ επαφή! Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ ΗΣ ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ ΓΙΑ Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι ΝΕΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ ΤΙΚ Η ΛΟΓΟΤ Ε Χ ΝΙ Α Σ Κ Α Ι ΕΦΑ ΡΜΟΓΕΣ Σ ΤΟ Σ ΧΟΛ ΕΙΟ Οι αναγνώστες ως δραστήριοι πολίτες Εδώ και αρκετό καιρό ζούμε μέσα σε κλίμα κατήφειας και κατάθλιψης, που δημιουργήθηκε λόγω της κρίσης. Ζούμε συμμετέχοντας στη λεγόμενη εθνική αφήγηση με θέμα το Μνημόνιο, το έλλειμμα, το χρέος, το ΔΝΤ, κ.λπ., σε καθημερινή βάση, με ένταση και έκταση τόση ώστε κανείς να μην μπορεί να διακρίνει κάποια διέξοδο από αυτή την κατάσταση. Η αφήγηση, κυρίως τηλεοπτική, με ανατροπές και παλινωδίες, με διαβεβαιώσεις και διαψεύσεις, πρωτόφαντη μέσα σε έναν ορυμαγδό δηλώσεων και αντιφατικών αναλύσεων που θολώνουν τη σκέψη μας... Εν μέσω αυτών, πολλοί αναζήτησαν την... πλατεία! Μέσα σε αυτή την κατάσταση, έρχεται κι ένα παρήγορο μήνυμα από τη Γ Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφοράς και Πολιτιστικών Πρακτικών ( ), που αξίζει να το σχολιάσουμε. Το σπουδαιότερο από τα ευρήματα της έρευνας είναι ότι «επιβεβαιώθηκε για μία ακόμη φορά ότι οι αναγνώστες βιβλίων επιδεικνύουν μεγαλύτερη πολιτιστική συμμετοχή από τον μέσο όρο, σε σχέση με τις υπόλοιπες δραστηριότητες (ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών, ακρόαση ραδιοφώνου, παρακολούθηση κινηματογράφου, θεάτρου, συναυλιών, εικαστικών εκθέσεων, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, χρήση internet και νέων τεχνολογιών), ακόμη και ως προς τις εξόδους τους σε εστιατόρια, καφέ, μπαρ, κέντρα με ζωντανή μουσική, αθλητικούς χώρους, κ.λπ.» Οι αναγνώστες είναι οι πιο δραστήριοι πολίτες! Νομίζουμε πως πρόκειται για ένα παρήγορο γεγονός, μέρες που ζούμε. Το βιβλίο, λοιπόν, καθιστά τον άνθρωπο δραστήριο, ελεύθερο, δημιουργικό, επινοητικό, με κριτική σκέψη και όραση σφαιρική. Το βιβλίο διαμορφώνει υπεύθυνους πολίτες με άγρυπνη συνείδηση, καλλιεργεί ήθος και εγείρει συναισθήματα. Το βιβλίο ανοίγει δρόμους ζωής. Το βιβλίο είναι σύντροφος και σύμβουλος κυρίως των νέων. Γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να οδηγούν από νωρίς τα παιδιά στη «χώρα των βιβλίων». Και να είναι βέβαιοι ότι εκείνα θα τους ευγνωμονούν εφ όρου ζωής. Οι Διαδρομές στο παρόν τεύχος παρουσιάζουν ποικιλία παιδικών βιβλίων για τις καλοκαιρινές διακοπές, καθώς και εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα για τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Σας ευχόμαστε Καλό Καλοκαίρι και Καλή Ανάγνωση! Ο Διευθυντής

3 Περίοδος Γ : Καλοκαίρι 2011 Τεύχος 102 Iούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2011 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : , τεύχη Περίοδος Α : , τεύχη 1-60) ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ISSN rd Period: Summer 2011 No 102 June - July - August 2011 Quarterly Publication (2nd Period: , No st Period: , No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επισημάνσεις 4 CONTENTS Points Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, vanagno@ece.uth.gr Owner: DIADROMES Club for Children s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, vanagno@ece.uth.gr O εικονογράφος του τεύχους: Γιώργος Δημητρίου Στο Ελυτονήσι: Η μουσικότητα της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη και η διδακτική της αξιοποίηση των Τζίνας Καλογήρου και Βάσως Οικονομοπούλου 5 6 This Issue s Illustrator: George Dimitriou On Elytis island: Τhe musicality of Odysseas Elytis poetry and its educational use by Gina Kalogirou and Vasso Economopoulou Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), Ελένη Ηλία (Ε.Η.), Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), , loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), , tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ΕΚΕΒΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Mε το μελάνι της σουπιάς, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, του εικονογράφου Γιώργου Δημητρίου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, Μεταμόρφωση Τηλ.: Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), Galatia Soureli (G.S.), Eleni Ilia (Ε.I.), Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), Litsa Psarafti (L.Ps.), Loty Petrovits (L.P.), , loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), , tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN S BOOK YOUNG READER KIMENA (TEXTS) JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN S AND YA LITERATURE Cover Illustration: From the book: With the ink of the cuttlefish, A. A. Livanis Publishing Organisation S.A., Illustrator: Georgios Dimitriou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str Metamorfossi Τel.: Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Διαβάζοντας Ελύτη: Παιδικές ιστορίες για «Τα Ρω του Έρωτα» της Ελένης A. Ηλία Βιβλιοπαρουσιάσεις (46 τίτλοι) Όταν πέντε ποιήματα του Ελύτη και η φαντασία συναντιούνται στο νηπιαγωγείο της Έλενας Στανιού Τα βιβλία «Καλοκαιρινές Διακοπές»: Μια απόπειρα διερεύνησης της μορφής και του ρόλου τους κατά την περίοδο των σχολικών διακοπών του Μερκούριου Αυτζή Συνέντευξη της Μαρίας Αγγελίδου από την Αγγελική Βαρελλά Ποιήματα για το καλοκαίρι Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου: Η βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση της Joan Fassler, των Αθηνάς Ανδρουτσοπούλου και Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Νέα Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές Reading Elytis: Children s stories about The Trills of Love by Eleni A. Ilia Book Presentations (46 titles) When five poems by Elytis and imagination come together in the nursery school by Elena Staniou Activity books for summer vacation: An attempt to understand their form and their role during summer holidays by Merkourios Avtzis Interview with Μaria Aggelidou by Angeliki Varella Poems about the summer Helping children come to terms with death: A bibliotherapeutic approach by Joan Fassler, by Athina Androutsopoulou and Loti Petrovits-Androutsopoulou News Submission Guidelines Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors. ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

4 επισημάνσεις φημιστικών εταιριών στην Ελλάδα. Είναι έχουν την πρόθεση να επανέλθουν, όχι πια με επισημάνσεις, αλλά με άρθρα 5 4 επισημάνσεις Θλιβερές εξελίξεις επισημάνσεις Σε άρθρο του στο περιοδικό The Horn Book Magazine, με τον χαρακτηριστικό τίτλο Storyselling, ο καθηγητής Παιδικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια Daniel Hade επεσήμαινε, πριν από λίγα χρόνια, ορισμένες άκρως ανησυχητικές εξελίξεις στο χώρο της έκδοσης και κυκλοφορίας παιδικών βιβλίων στις Η.Π.Α. Συγκεκριμένα: εκδίδονται και προωθούνται βιβλία που προσκαλούνται (ή αποφασίζουν) να γράψουν κάποιες διασημότητες, άσχετες με την παιδική λογοτεχνία, γνωστές όμως από άλλους τομείς, κυρίως από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Τα βιβλία αυτά μπορεί να είναι χαμηλής λογοτεχνικής ποιότητας, θεωρούνται όμως ικανά για υψηλές πωλήσεις. Επίσης, επιλέγονται και εκδίδονται βιβλία με την προσδοκία δημιουργίας μιας σειράς άλλων προϊόντων που θα πωληθούν παράλληλα. Όλα αυτά, τη στιγμή που αποσύρονται από τη βιβλιαγορά τα βιβλία ακόμη και τα πιο εκλεκτά που δεν εξυπηρετούν παρόμοιους καταναλωτικούς στόχους, άσχετους βέβαια με την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Είναι πολλές ακόμη οι θλιβερές εξελίξεις που έχουν διαπιστωθεί και που δεν αφορούν μόνο τις Η.Π.Α. Γι αυτό οι Διαδρομές που θα προσεγγίζουν το θέμα με τη δέουσα προσοχή. Λ.Π.-Α. ο εικονογράφος του τεύχους ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ο Γιώργος Δημητρίου είναι πτυχιούχος εικονογράφος και σχεδιαστής κινουμένων σχεδίων. Ξεκινώντας την καριέρα του το 2001, εργάστηκε ως animator έως το 2003, προτού αφοσιωθεί στην ειδικότητά του ως ελεύθερος επαγγελματίας εικονογράφος. Έκτοτε, έχει συνεργαστεί με αρκετούς εκδοτικούς οίκους, εταιρίες παραγωγής και τοπικά παραρτήματα δια- σταθερός συνεργάτης εταιριών όπως: Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Εκδόσεις Τεγόπουλος (περιοδικό «9»), Dark Age Games, Warner Bros Records (US), καθώς και του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού. Οι έντονα ζωγραφικού ύφους εικονογραφήσεις του έχουν εκτεθεί σε Ελλάδα και εξωτερικό στο πλαίσιο ομαδικών εκθέσεων. Το 2007 ήταν υποψήφιος για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας στην κατηγορία Παιδικής Εικονογράφησης. Το 2009 έλαβε έπαινο για την εικονογράφηση εξωφύλλου (ΕΒΓΕ, 2009), ενώ το 2010 διετέλεσε μέλος της Επιτροπής του ίδιου θεσμού.

5 6 ΣΤΟ ΕΛΥΤΟΝΗΣΙ: Η ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ Τζίνα Καλογήρου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Βάσω Οικονομοπούλου Δρ Φιλολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Ηποίηση των στίχων και των τραγουδιών βασίζεται ως επί το πλείστον στην προσωδία, δηλαδή στη σύνθεση με μουσική, ρυθμό, μέτρο, ισοσυλλαβία, ομοιοκαταληξία. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν να κάνουν με την εξωτερική μορφή της ποίησης, με τον τρόπο εκφοράς της, ενώ στο βάθος η ποίηση των στίχων και των τραγουδιών, ως ποίηση, παραμένει ίδια: μια ενδιαφέρουσα σύνθεση λέξεων, ιδεών και αισθημάτων σε μορφή ηδυσμένου και αρμονικού λόγου. Οι διαφορές ανάμεσα στην ποίηση των τραγουδιών και την «άλλη» ποίηση είναι περισσότερο διαφορές που εντοπίζονται στην εξωτερική μορφή και όχι στην ουσία. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΠΛΗΣΗ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΤΕΡΑΣ, ΣΟΥ ΛΕΩ! Εικονογράφη: Σοφία Παπαδοπούλου «Μπορείς σε παρακαλώ να κρατήσεις τον Αγάπιο για είκοσι μέρες;» μου είπε ο γείτονάς μου ο Λάζαρος. «Να και οι οδηγίες». «Θέλω οδηγίες για να προσέξω ένα παιδί;» είπα από μέσα μου. Ένα βιβλίο που εισάγει τον αναγνώστη στον κόσμο των παιδιών με σύνδρομο Άσπεργκερ. ΜΑΝΟΣ & ΣΠΥΡΟΣ ΒΕΝΙΕΡΗΣ ΑΛΛΑΖΩ ΧΕΡΙΑ! Εικονογράφη: Κατερίνα Χαδουλού Ένα παλιό, συλλεκτικό παιδικό βιβλίο αλλάζει συνεχώς χέρια και αφηγείται τις περιπέτειές του. Ανατροπές, δράση, συγκίνηση και χιούμορ συνθέτουν ένα συναρπαστικό βιβλίο για την αξία της γνώσης και τους κινδύνους που κρύβει η ημιμάθεια. ΟΥΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ Ο ΕΥΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ Εικονογράφη: Έβη Κετσέα Στα δώδεκά του χρόνια, ο Κόδρος θαυμάζει τους μεγάλους ήρωες που έζησαν πριν από εκείνον. Ένα μεσημέρι θα αποκοιμηθεί μέσα στο δάσος και θα αναγκαστεί να περάσει ολόκληρη τη νύχτα δίπλα σε μια πηγή. Κι εκεί θα μάθει ότι ήρωας είναι αυτός που νικά τον μεγαλύτερο εχθρό: το φόβο. ΘΕΟΔΩΡΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΥΔΗ ΚΑΛΑ ΚΡΥΜΜΕΝΑ ΜΥΣΤΙΚΑ Ένα συγκινητικό μυθιστόρημα για τη δύναμη της φιλίας και τη βαθύτερη ανάγκη κάθε ανθρώπου να γνωρίζει το παρελθόν του. ΛΕΝΑ ΜΕΡΙΚΑ ΜΑ ΕΧΕΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ ΓΙΑΤΡΕΙΑ; Ο ρατσισμός, οι κοινωνικές προκαταλήψεις, η αξιοπρέπεια, η ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις και άλλα ευαίσθητα θέματα θίγονται εδώ με το γνωστό χιουμοριστικό και ανάλαφρο τρόπο της Λένας Mερίκα. W W W. K E D R O S. G R ΓΙΩΡΓΟΣ Κ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ Μια δαιδαλώδης πολιτεία. Η πρώτη μέρα της άνοιξης. Ένας πόλεμος ξεκινά. Και ένα παράξενο μήνυμα που καταλήγει στη Σβέλτα. Μια πρωτόγνωρη δύναμη θα ανθίσει μέσα της και θα τη βοηθήσει να πάρει τη ζωή στα χέρια της...

6 Η ποίηση, σε όλες τις μορφές της, είναι μια αδιάλειπτη ανάπλαση και αναδημιουργία της γλώσσας, είναι «ένα αξιομνημόνευτο μήνυμα, κάτι που πρέπει να το αποστηθίσουμε, να το ξαναδιαβάσουμε» 1, επιζητεί την προσοχή του αναγνώστη αλλά και τις επάλληλες βραδείες αναγνώσεις. Όπως αναφέρει ο Michael Riffaterre, στην πρώτη κιόλας αράδα του περίφημου Semiotics of Poetry 2, η γλώσσα της ποίησης είναι διαφορετική από αυτήν της κοινής ομιλίας. Η ποίηση εκφράζει τις έννοιές της με τρόπο πλάγιο, λέγοντας ένα πράγμα και εννοώντας άλλο. Η ποίηση είναι μια ενδελεχής (αλλά και εντελεχής) γλωσσική κατασκευή που παράγει πολλαπλά επίπεδα νοημάτων. Η πολυσημία της ποιητικής γλώσσας είναι καρπός της απελευθέρωσής της από τα δεσμά της συμβατικής γλώσσας. Η ποίηση δημιουργεί νέες προοπτικές, πρωτόγνωρους συνδυασμούς στη χρήση των λέξεων, ανοικειώνοντας τα φαινόμενα της καθημε- ρινής εμπειρίας. Η προσοχή του από την εποχή του Πλάτωνα, ο 9 8 αναγνώστη, καθ όλη τη διάρκεια της συνάντησής του με τον θαυμαστό ποιητικό μικρόκοσμο, εστιάζεται στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας που στρέφεται προς τον ίδιο της τον εαυτό, αναδεικνύοντας ότι στην περίπτωση του ποιητικού λόγου το μέσο είναι το μήνυμα, δηλαδή οι τρόποι με τους οποίους το νόημα πραγματώνεται γλωσσικά. «Η επιτυχία της γλώσσας ενός ποιήματος λέει χαρακτηριστικά ο Οδυσσέας Ελύτης εξαρτάται από τον τρόπο που συνδυάζει ορισμένες λέξεις. Αυτό δεν μας ενδιαφέρει στην καθημερινή ομιλία. Λέμε Δώσε μου ένα τσιγάρο ή Πώς είσαι. Δεν λέγεται τίποτα καινούριο μ αυτό τον τρόπο. Δεν υπάρχει ίχνος έκπληξης. Όμως στην ποιητική έκφραση θα έπρεπε να υπάρχει η έκπληξη. Η αντίδρασή σας θα έπρεπε να είναι: Κοιτάχτε, κανείς άλλος πριν δεν σκέφθηκε να βάλει κοντά τούτες εδώ τις λέξεις! Νιώθουμε άξαφνα σα να μας διαπέρασε ηλεκτρικό ρεύμα. Στον καθημερινό λόγο το ρεύμα αυτό απουσιάζει» 3. Η επίμονη ενασχόληση του Ελύτη με την ποιητική εκφραστική είναι άρρηκτα δεμένη με τη βαθύτερη αντίληψή του για τη λειτουργία της ποίησης που δεν είναι απλώς να εκφράσει με τρόπο πρωτόφαντο και εκθαμβωτικό ιδέες και συναισθήματα, αλλά μέσω της γλώσσας να επιφέρει μια νέα ενόραση του κόσμου. Θεμελιώδης και απαραβίαστη είναι η σχέση της ποίησης με το ρυθμό και τη μουσική. Η ποίηση που βασίζεται στην προσωδία συνδυάζει ένα σύνολο μορφικών τεχνασμάτων και ρητορικών τρόπων ομοιοκαταληξία, μέτρο, εσωτερικό ή και εξωτερικό ρυθμό, συνηχήσεις, παρηχήσεις, λεξικές επαναλήψεις, επαναδιπλώσεις, διασκελισμούς 4, κ.ά. τα οποία προσδίδουν στον ποιητικό λόγο μουσικότητα και προκαλούν ευχάριστες ακουστικές εντυπώσεις στον αναγνώστη, ιδιαίτερα κατά τη μεγαλόφωνη αναπαραγωγική εκφορά του ποιήματος. Η ποίηση εξασκεί, με άλλα λόγια, την «ακουστική φαντασία», όπως θα πει ο T. S. Eliot, «μια αίσθηση», δηλαδή, «για τη συλλαβή και το ρυθμό, που εισδύει πολύ βαθύτερα από τα συνειδητά επίπεδα της σκέψης και της αίσθησης και ενδυναμώνει κάθε λέξη βυθίζεται ώς το πιο πρωτόγονο και το πιο λησμονημένο, γυρίζει στην πρώτη πηγή» 5. Η άποψη ότι η ποίηση είναι τόσο οπτικό όσο κυρίως ακουστικό φαινόμενο, πηγάζει ήδη οποίος θεωρεί πως η απογύμνωση της ποίησης από τη μουσική και τα χρώματα καθιστά τα ποιήματα «σαν πρόσωπα που το άνθος της νιότης τους τα έχει εγκαταλείψει» 6. Το ενδιαφέρον, επομένως, των ποιητών εστιάζεται όχι μόνο στο περιεχόμενο αλλά και στη μορφή των ποιημάτων. Η σύνδεση της μορφολογίας και της ιδεολογίας του ποιήματος, ώστε αυτά τα στοιχεία να φαίνονται το ένα ως η συνέχεια του άλλου, απαιτεί, σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη, η μορφή (η τεχνική) του ποιήματος να φτάσει πραγματικά σε τόσο υψηλό σημείο, ώστε να γίνεται κι αυτή μέρος του περιεχομένου 7. Η φραστική και η ρυθμική λειτουργία της ποιητικής γλώσσας, το «ποιητικό ρήμα» 8, όπως θα πει ο Γιώργος Σεφέρης, τη φέρνει κοντά στη μουσική. Η μουσικότητα, ωστόσο, της ποίησης δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη μουσική, όπως ακριβώς η ποιητικότητα της μουσικής δεν μπορεί να ταυτίζεται με την ποίηση. Η μουσική μοιράζεται με την ποίηση την «ποιητικότητα», καθώς και οι δύο προκαλούν στον ακροατή άμεση συναισθηματική απόκριση, ένα αίσθημα δηλαδή «ποιητικής ανάτασης», που οδηγεί σε μια ανάλογη εσωτερική εμπειρία. Τα μουσικά στοιχεία της ποιητικής γλώσσας, επομένως (ο στίχος, το μέτρο, ο ρυθμός, η ρίμα, η έννοια του θέματος και του μοτίβου, η μελωδία, η

7 10 χροιά, κ.ά.), μας φέρνουν κοντά στην ποίηση των τραγουδιών ή και το αντίστροφο: με την ποίηση των τραγουδιών έχουμε τη δυνατότητα να μελετήσουμε συγκεντρωμένες κάποιες βασικές έννοιες της ποίησης. Στο σημείο αυτό ακριβώς έγκειται η μεγάλη διδακτικήεκπαιδευτική σημασία της μελοποιημένης ποίησης, των τραγουδιών και των στίχων. Η εμπειρία της μελοποιημένης ποίησης γίνεται ευκολότερα βίωμα από τα παιδιά και τους εφήβους λόγω της επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας των τραγουδιών, η οποία φέρνει κοντά ανθρώπους της ίδιας ή και διαφορετικής πολιτισμικής παράδοσης. Το τραγούδι αποτελεί το πλέον κατάλληλο πεδίο για την ανίχνευση στερεότυπων απόψεων, συλλογικών βιωμάτων, πολιτισμικών και άλλων στοιχείων, ενώ συχνά μεταδίδει πολιτικά ή κοινωνικά μηνύματα. Η σπουδή της σύγχρονης μελοποιημένης ποίησης, κυρίως, μπορεί να κα- τον ευρηματικό παρηχητικό τίτλο τα Ρω το οποίο ακούγεται και ως «Ταρώ», 11 ταλήξει σε αληθινή ανακάλυψη της γλώσσας, του απολυτρωτικού χαρακτήρα της, αλλά και του σπουδαίου ρόλου της στη λογοτεχνική δημιουργία, αφού αποκαλύπτει στους μαθητές πως η λογοτεχνία γενικότερα έχει μια λειτουργία διαφορετική από το να διηγείται απλώς μιαν ιστορία. Η μελοποιημένη ποίηση συνηγορεί, ώστε ο μαθητής να νιώσει τη συναισθηματική ατμόσφαιρα του ποιήματος, να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του διά μέσου του ποιητικού λόγου. Η γνωριμία του μαθητή με τον βαθύτερο συναισθηματικό του κόσμο καθιστά τη διδασκαλία της ποίησης πρωτεύουσας σημασίας για τη συναισθηματική αγωγή των νέων ανθρώπων. Επομένως, η επιλογή των ποιητικών κειμένων, ως διδακτέας ύλης, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πως η ποίηση επιδρά στον ψυχικό κόσμο του παιδιού, καθώς το διευκολύνει να αποφορτισθεί από τα αρνητικά μηνύματα της καθημερινής ζωής του και κυρίως το βοηθά να ισορροπήσει συναισθηματικά. Η στερεότυπη αντίληψη, λοιπόν, ότι το τραγούδι είναι ένα μη λογοτεχνικό, ασήμαντο και εφήμερο είδος λόγου, το οποίο μπορεί εύκολα να απαξιωθεί ως υποκουλτούρα σε σχέση με την αισθητική του «αληθινού» ποιήματος, έχει πλέον καταρριφθεί. Η σύνθεση, άλλωστε, ποιημάτων-τραγουδιών από σπουδαίους ποιητές, όπως ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιάννης Ρίτσος 9, ο Νίκος Γκάτσος 10, ο Μιχάλης Γκανάς 11, κ.ά., συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης. Οι νέες προτάσεις διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο σχολείο από διάφορες ομάδες εργασίας 12 συμπεριλαμβάνουν τη διδασκαλία της μελοποιημένης ποίησης ή της στιχουργίας ως αναγκαίας προϋπόθεσης για τη γνωριμία των μαθητών με την πολυμορφία του ποιητικού λόγου (πρβλ. τα νέα Ανθολόγια Λογοτεχνικών Κειμένων του Δημοτικού, τα οποία συμπεριλαμβάνουν π.χ. το ποίηματραγούδι του Νίκου Γκάτσου «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης» 13, Γ -Δ Δημο- τικού, ή τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου «Η μάνα μου» 14, Ε -ΣΤ Δημοτικού). Η ποιητική του στίχου βοηθά τους μαθητές να εξασκούνται στην ακρόαση των τραγουδιών, στην προφορική εκφορά-απαγγελία του στίχου, αλλά ταυτόχρονα η προσοχή τους στρέφεται στο ουσιώδες, ενδιαφέρον και πολλές φορές ανατρεπτικό μήνυμα. Η ποίηση των τραγουδιών οδηγεί σταδιακά τους μαθητές στον μελοποιημένο ποιητικό λόγο και ουσιαστικά στην ίδια την ποίηση. Μία από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις ποίησης γραμμένης ειδικά για μελοποίηση, στην οποία θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στην παρούσα εισήγηση, είναι η ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη Τα Ρω του Έρωτα, καθώς ανταποκρίνεται στην προσληπτική διάθεση του παιδιού, αφού το περιεχόμενο και η ουσία τους συμπίπτουν με την ελεύθερη και αμέριμνη φύση του, με την ανυπόκριτη άγνοια των δεσμεύσεων. Η φιλοσοφία της ζωής ή άλλοτε η θυμόσοφη διάθεση (την ευνοεί το τραγούδι, είδος λαϊκότροπο από τη φύση του) 15 που αβίαστα διαπερνά τα έργα αυτής της συλλογής, συμπίπτουν συχνά με την επίσης αβίαστη παιδική νοοτροπία και συμπεριφορά 16. Οι κύκλοι τραγουδιών της συλλογής Τα Ρω του Έρωτα (ας προσέξουμε και η τράπουλα, εισάγει τον αναγνώστη στον μαγικό κόσμο του έρωτα) έχουν κατά κόρον ανθολογηθεί στα παλαιότερα αλλά και τα νέα λογοτεχνικά ανθολόγια για το Δημοτικό και έχουν αξιοποιηθεί πολλαπλώς στην εκπαίδευση. Αυτά τα ποιήματα είναι πρόσφορα για τη σχολική πράξη σε συνδυασμό με τις μελοποιήσεις 17 αλλά και με τα κολάζ του Ελύτη, τα οποία κινούνται στο ίδιο κλίμα της αίθριας και αισιόδοξης προσωπικής μυθολογίας του. Ο πρόλογος του ποιητή στα Ρω του Έρωτα εισάγει τον αναγνώστη σε έναν ποιητικό κόσμο όπου ηγεμονεύει ο Ήλιος, ένα χώρο κατοικημένο από το μυστήριο και τη μαγεία του Έρωτα και της Φύσης, στον οποίο συμπράττουν όλα τα ζωντανά στοιχεία της ελληνικής παράδοσης, φυσιοκεντρικής και ανθρωποκεντρικής. Ο Ελύτης δημιουργεί ένα χώρο θαυμαστό, έναν ενδοκοσμικό παράδεισο, στον οποίο πρωτοστατεί η χλωρίδα και η πανίδα του νησιωτικού τοπίου, που ενσαρκώνει τις αξίες της απόλυτης ανεξικακίας και της πρωταρχικής αθωότητας. Κυριαρχούν οι υπερρεαλιστικές α- νατροπές των φυσικών στοιχείων αλλά και οι συνεχείς μεταμορφώσεις του ανθρώπου και της φύσης με βάση το μηχανισμό της μυθογένεσης 18. Έτσι,

8 12 ένα κορίτσι γίνεται βεγγαλικό και αστέρι, άλλοτε νερατζιά ή θαλάσσια νύμφη, πλάσμα της γης και της θάλασσας, με τον ίδιο τρόπο που στις συνεικόνες 19 του Ελύτη μια γυναίκα γίνεται άγγελος με φτερούγες από όστρακα. Η φαντασία μεταμορφώνει τον κόσμο κατά τη βούληση του ποιητή. Τα φυσικά αντικείμενα μετεωρίζονται, μεταμορφώνονται και αναδημιουργούνται, σχηματίζοντας απρόβλεπτες υβριδιακές μορφές. Ο ποιητής αφήνεται να γοητευτεί από την απεριόριστη ελευθερία που του προσφέρει η φαντασία, δημιουργώντας μια ονειρική πραγματικότητα, συμπλέκοντας καλύτερα το όνειρο και την πραγματικότητα προκειμένου να οδηγηθεί στην απόλυτη σουρεαλιστική υπερ-πραγματικότητα. Η δημιουργία ενός ποιητικού κόσμου πρωτότυπης και παράξενης ομορφιάς έρχεται να αντιταχθεί στην τύρβη της καθημερινής ζωής. Η ποίηση ως λειτουργικά και λυτρωτικά μεταμορφωτική δύναμη ανασυνθέτει τη συνήθη πραγματικότητα και ανακόπτει την αθλιότητα και τις αντεκδικήσεις, ανυψώνοντας τον άνθρωπο πάνω από την καθημερινή ζωή. Στα Ρω του Έρωτα υπάρχουν όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ποίηση του Ελύτη, όπως η θάλασσα, τα νησιά, τα κορίτσια, οι άγγελοι, οι άγιοι, τα τζιτζίκια, οι γλάροι, τα τριζόνια, αλλά και οι έννοιες-κλειδιά που κατέστησαν την ποίησή του τόσο μοναδική όσο και δημοφιλή: η παράδεισος, η παιδική αθωότητα μπροστά στο μυστήριο της ζωής, ο παραδείσιος ερωτισμός, η ιερότητα των αισθήσεων, η άχραντη συνάμα και αισθησιακή παρουσία της γυναικείας μορφής, κ.ά. Τα ποιητικά τραγούδια του Ελύτη χαρακτηρίζονται από ενδιάθετη και έντονη μουσικότητα. Η σχέση τους με τη μελωδία και τη μελοποίηση εγγράφεται στη δομή, τη μορφή και τα εκφραστικά μέσα με τέτοιο τρόπο ώστε τα ποιήματα αυτά να διαβάζονται ως λόγος που ηχεί και σημαίνει. Ευρηματικές ομοιοκαταληξίες σε πολλές περιπτώσεις πλούσιες, ποικιλία μετρικών ρυθμών, με κυρίαρχο το ιαμβικό αλλά και το τροχαϊκό μέτρο, ηχομιμητικές λέξεις, επιφωνήματα, παιγνιώδεις αναφορές στις νότες (βλ. το ποίημα «Το μαγισσάκι», μουσική/τραγούδι: Νένα Βενετσάνου), ακουστικές εικόνες, ευνοούν τη μελοποίηση και επιτείνουν την ηχητική/ακουστική αξία αυτών των ποιημάτων, επιβεβαιώνοντας τη γόνιμη διασταύρωση ποίησης και μουσικής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συγκερασμού ποίησης και μουσικής από τη συλλογή Τα Ρω του Έρωτα είναι το ποίημα με τίτλο «Το ερημονήσι» 20, η εκ του σύνεγγυς ανάγνωση του οποίου αποκαλύπτει μια σειρά από συμβολισμούς που κατέχουν κυρίαρχη θέση στο ποιητικό σύμπαν του ποιητή. Tο παιχνίδι της μεταμφίεσης Σελ. 56 7,90 e EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ BΙΒΛΙΑ ΜΕ ΠΟΛΥΧΡΩΜΗ EΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΛIΛH ΛAMΠPEΛΛH Aχ, σοκολάτα... εικον.: Bάσω Ψαράκη IΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΑΙΞΠΗΡ APΓYPΩ ΠIΠINH εικον.: Aνδρομάχη Γιαννοπούλου Σελ ,50 e H τρέλα της αγάπης ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ ΛΙΤΣΑ ΨΑΡΑΥΤΗ Oι δραπέτες του καστρόπυργου Σελ ,90 e Σελ. 64 7,90 e!

9 Ο τίτλος του ποιήματος δημιουργεί μια αρχική αίσθηση απαισιοδοξίας για τις ποιητικές εικόνες που πρόκειται να ακολουθήσουν. Ο Ελύτης χρησιμοποιεί το τέχνασμα της δυάδας, το οποίο, σύμφωνα με τη δομική υφολογία του Michael Riffaterre, δημιουργεί μια απρόβλεπτη σειρά από εικόνες, οι οποίες έπονται του αρχικού προσβλεπόμενου στοιχείου (ερημονήσι). Η περιγραφή του μικρόκοσμου ενός έρημου νησιού το αναδεικνύει σε τόπο ευδαιμονικό, έναν locus amœnus, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με έναν τόπο μνησικακίας και εχθρότητας, που είναι εν προκειμένω ο δικός μας επίγειος κόσμος. Ο Ελύτης δημιουργεί έναν ιδεατό κόσμο, όπου κυριαρχεί ο ξάστερος ουρανός, η αιώνια ζεστασιά, η ομορφιά και η γαλήνη του φυσικού σύμπαντος. Ο ποιητής ανακαλύπτει στο μικρόκοσμο ενός ανεύρετου στο χάρτη έρημου νησιού την πρωταρχική αξία, το πρώτο κύτταρο, το αρχέτυπο της δημιουργίας, δηλαδή την αθωότητα ενός ενδοκοσμικού παραδείσου, όπου τα λουλούδια και τα δέντρα αποκτούν γιγάντιες διαστάσεις, μετατρέπονται σε άναρχη φύση, ενώ τέσσερα χρυσά πουλιά κρατούν στον αέρα το ερημονήσι-παράδεισο. Ο χώρος του ποιήματος αναπτύσσεται με ιδιαίτερους κανόνες πάνω σε δυαδικές αντιθετικές εικόνες, οι οποίες βασίζονται σε ένα δίκτυο από δυάδες και διακείμενα που συνεργάζονται για να μας οδηγήσουν στο σημειω- και γυρεύω ένα νησί τικό επίπεδο της ανάγνωσης ΤΟ ΕΡΗΜΟΝΗΣΙ Γεια σου Απρίλη, γεια σου Μάρτη και πικρή Σαρακοστή Βάζω πλώρη και κατάρτι που δεν βρίσκεται στον χάρτη Το κρατάνε στον αέρα τέσσερα χρυσά πουλιά Δεν γνωρίζεις εκεί πέρα ούτε κλέφτη ούτε φονιά ούτε μάνα και πατέρα Τα λουλούδια μεγαλώνουν κάθε νύχτα τρεις οργιές Τις ακρογιαλιές ισκιώνουν και τα δέντρα στις πλαγιές σαν καβούρια σκαρφαλώνουν Μες στης ερημιάς τ αγέρι όλ αλλάζουνε μεμιάς Πιάνεις του Θεού το χέρι και στα κύματα ακουμπάς σαν αγριοπεριστέρι Γεια σας έχτρες γεια σας μίση και γινάτι καθενός Άμα βρεις το ερημονήσι όλα τ άλλα είναι καπνός Μια φορά να το χεις ζήσει. Οι δύο πρώτοι στίχοι του ποιήματος δημιουργούν μιαν αντιθετική εικόνα (άνοιξη vs θάνατος) ανάμεσα στα φωτεινά χρώματα της άνοιξης (Απρίλης- Μάρτης) και τα ζοφερά χρώματα της «πικρής Σαρακοστής». Οι εικόνες αυτές άπτονται της υλικής πραγματικότητας, τις οποίες όμως ο ποιητής «αποχωρίζεται» με το διπλά επαναλαμβανόμενο επιφώνημα «γεια», ώστε να εισέλθει σε έναν υπερουράνιο τόπο. Οι δύο αυτοί στίχοι, επομένως, λειτουργούν ως εισαγωγή και έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τον αρχετυπικό κόσμο, ο οποίος περιγράφεται στη συνέχεια του ποιήματος. Η συνεκφορά «χρυσά πουλιά» αποτελεί σαφή διακειμενική αναφορά σε έναν τόπο ουράνιο και θεϊκό, όχι μόνο λόγω της παραδείσιας φύσης των πουλιών και της μοναδικότητάς τους (χρυσό χρώμα), αλλά και γιατί ο αριθμός

10 συνδυασμός μουσικών και γλωσσικών ιδιοτήτων που αντιμετωπίζονται τόσο οριστικά: «Εξάλλου με τον ιστορικό χρόνο», θα πει ο ως καθαρός ήχος όσο και ως σημαίνων λόγος. Συγκεκριμένα, η ποίηση είναι τους (τέσσερα) αντιστοιχεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα που δεν ορίζουν παρά τις διαστάσεις του σύμπαντος, δηλαδή την ίδια την κτίση του Θεού. Θα λέγαμε πως τα χρυσά πουλιά, που αποτελούν ένα μοτίβο αιθερίωσης και ευδαιμονίας, παραπέμπουν στη λαϊκή τέχνη και τη θρησκευτική ζωγραφική. Ταυτόχρονα, η θάλασσα («κύματα») ή η ανάστροφη όψη της, ο ουρανός («το κρατάνε στον αέρα»), είναι η έκφραση της απεραντοσύνης, του μυστηρίου, της υπέρβασης, της λύτρωσης από τα ανθρώπινα πάθη. Η φωτεινότητα του χώρου σηματοδοτεί ένα χώρο ανεξικακίας, όπου το παρελθόν και το μέλλον του ανθρώπου ακυρώνονται και οδηγούν σε έναν υπερουράνιο τόπο, εκεί όπου «πιάνεις του Θεού το χέρι». Ο τελευταίος αυτός στίχος παραπέμπει διακειμενικά στον πίνακα του Μιχαήλ Άγγελου «Η δημιουργία του Αδάμ» (περ ), από την οροφή της Cappella Sistina, και μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο χώρος και ο χρόνος του ποιήματος είναι ο πρωταρχικός, πριν δηλαδή από το προπατορικό αμάρτημα. Οι στίχοι αυτοί αποκαλύπτουν και τη βαθύτερη επιδίωξη της ποίησης του Ελύτη να έρθει σε οξεία αντιπαράθεση με το χρόνο, γιατί η έξοδος από τη γραμμική ροή του είναι μια μάχη που δεν κερδίζεται εύκολα και ίδιος ο Ελύτης σε συνέντευξή του, «δεν είναι η πρώτη φορά που τα βάζω» 21. Ο ποιητής επιδιώκει συστηματικά την έξοδο από τον ιστορικό χρόνο και την ευθύγραμμη πορεία του που οδηγεί τα πάντα στο θάνατο της φύσης και του ανθρώπου. Η επιστροφή στον αρχετυπικό χρόνο και χώρο οδηγεί σε έναν ιδεατό κόσμο που είναι ά-χωρος και ά-χρονος και δεν προσβάλλεται από τη φθορά και το θάνατο. Ο «δεσμώτης χρόνος» και η μονότονη επανάληψη των γεγονότων εμποδίζουν το υποκείμενο να μυηθεί στα μυστικά τού γίγνεσθαι. Στον ποιητικό όμως κόσμο του Ελύτη οι άνθρωποι, η φύση, τα αντικείμενα γονιμοποιούνται από κάτι υπερβατικό, κατέχουν μιαν αξία. Ο χώρος και ο χρόνος ξαναγίνονται ό,τι ήταν για τον πρωτόγονο: μια ζωντανή, δηλαδή, πραγματικότητα γεμάτη δυνάμεις, χωρίς σαφή διάκριση ανάμεσα στον αισθητό και τον υπερβατικό κόσμο. Ο άνθρωπος, τελικά, γίνεται οργανικό μέλος της φύσης και συμπορεύεται μαζί της, καθώς εξαγνίζεται και επαναποκτά την πρωταρχική του υπόσταση («αγριοπεριστέρι»). Με τους δύο πρώτους στίχους της τελευταίας στροφής επιστρέφουμε στην απτή πραγματικότητα με τις «έχτρες» και τα «μίση», για να την αποχαιρετήσουμε και πάλι με το επαναλαμβανόμενο επιφώνημα «γεια». Με αυτό το κυκλικό σχήμα εισχωρούμε και πάλι στον ενδοκοσμικό παράδεισο του ελυτικού κόσμου, όπου η έχθρα εξαφανίζεται, για να κυριαρχήσει η ανεξικακία. Η λεκτική εικονοποιία του ποιήματος, η μουσικότητα του έμμετρου λόγου, οι φωνές και τα επιφωνήματα, οι ονειρικοί συνειρμοί, τεχνικές κατά βάση υπερρεαλιστικές, καθιστούν την ποίηση του Ελύτη γενικότερα ένα πρόσφορο πεδίο επικοινωνίας του παιδιού με την τέχνη του ποιητικού λόγου αλλά και την ποιητική του στίχου. Ο ομοιοκατάληκτος στίχος του ποιήματος διευκολύνει τη μνημοτεχνική λειτουργία του παιδιού και το φέρνει πιο κοντά στη μορφή και κυρίως στο περιεχόμενο του ποιητικού λόγου. Το παιδί με τη βοήθεια των αυθαίρετων ερμηνειών της ηλικίας του αποκαθιστά, εν καιρώ, τις ανοίκειες εικόνες της ποίησης του Ελύτη, τις ανακαλεί και τις επεξεργάζεται. Η μελοποίηση είναι εκείνο το στοιχείο που συντελεί καταλυτικά στην πρόσληψη του υψηλού ποιητικού λόγου από τα παιδιά και τους μεγάλους, γι αυτό και πρέπει να επιδιώκει ο διδάσκων το συνδυασμό ποιητικού λόγου και μέλους. Η ποίηση, καθώς δεν είναι μόνον αποτέλεσμα εγκεφαλικής σύλληψης, δεν εξηγείται με ερμηνευτικά σχόλια ούτε κατανοείται με ορθολογιστικό πνεύμα. Η ερμηνεία της ποίησης στηρίζεται κυρίως στην ψυχική και τη συναισθηματική μέθεξη, την οποία προκαλεί η λεκτική και η μουσική αλχημεία. Ο συνδυασμός της ποίησης με τη μουσική εγείρει στον αναγνώστη μια θεμελιώδη ανταπόκριση σε ρυθμικές επαναλήψεις ποικίλων ειδών. Η εξοικείωση με την ανάγνωση της ποίησης προϋποθέτει την ανταπόκριση του αναγνώστη σε ανεπαίσθητα ή και πιο εμφανή ρυθμικά σχήματα. Η ποίηση είναι ένας ειδικός γλώσσα και μάλιστα εκφραστική. Ο ίδιος ο Ελύτης θα πει: «Αρκούν δυο λέξεις [ ], όπου οι συντελεστές όλοι γλωσσικός, εικονιστικός, συλλογιστικός, ηχητικός συνεργούν στη σύμπηξη μιας άρτιας, όπως θα λέγαμε, φραστικής ποιητικής μονάδας» 22. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Alfonso Berardinelli, «Ποίηση: δεν πρόκειται ακριβώς για παιδικό σταθμό», μτφρ.: Σωτήρης Παστάκας, Ποίηση, τχ. 7, Άνοιξη-Καλοκαίρι 1996, σ Michael Riffaterre, Semiotics of Poetry, Bloomington: Indiana University Press, «Αναλογίες Φωτός. Μια συνέντευξη του Ποιητή στον Ivar Ivask», στον τόμο Οδυσσέας Ελύτης. Εκλογή , σειρά «Σύγχρονοι Ποιητές», Αθήνα: Άκμων, , σ Ας προσέξουμε στο ποίημα του Ελύτη «Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας» (1971) (το οποίο γράφτηκε με σκοπό να μελοποιηθεί, όπως και τα Ρω του Έρωτα) τον ασυνήθιστο διασκελισμό στο στίχο «και τους μικρούς αγγέλους σταμ / ατάν και παίζουν αμ στραμ νταμ» (ενν. οι αλαφροΐσκιωτες), έτσι ώστε να αποδίδεται και οπτικά η έννοια της λέξης «σταματώ», να ανακαλείται ακουστικά ο ήχος της καμπάνας (ατάν), αλλά και να υπηρετείται εδώ η ομολογουμένως δύσκολη ομοιοκαταληξία «σταμ/νταμ» (Οδυσσέας Ελύτης, Ποίηση, Αθήνα: Ίκαρος 2002, σ. 241). Ο Ξ. Α. Κοκόλης ονομάζει αυτή την περίπτωση ρίμα της δυσεκπλήρωτης προσδοκίας. Βλ. Η ομοιοκαταληξία. Τύποι και λειτουργικές διαστάσεις, Αθήνα: Στιγμή, 1993, σσ Βλ. επίσης, Ηλίας Αναγνώστου, «Ποίηση και Στιχουργική Τέχνη και τεχνική. Το στοιχείο της ομοιοκαταληξίας στο Νίκο Γκάτσο», στον τόμο Η Λογοτεχνία Σήμερα: Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές, επιμέλεια: Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Πρακτικά Γ Πανελλήνιου Συνεδρίου, Ε.Κ.Π.Α., Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε. Κέντρο Έρευνας, Επιστήμης και Εκπαίδευσης, 29, 30 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου 2002, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2004, σσ Βλ. τη μετάφραση του Γ. Σεφέρη, «Μονόλογος πάνω στην ποίηση», στον τόμο Δοκιμές, Α, Αθήνα: Ίκαρος, , σ Πλάτων, Πολιτεία, 601b. 7. Οδυσσέας Ελύτης, «Χρονικό μιας Δεκαετίας», στον τόμο Ανοιχτά Χαρτιά, Αθήνα: Ίκαρος, , σ. 449.

11 18 8. Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, τόμ. Α, ό.π., σ Βλ. ενδεικτικά τα μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου για παιδιά: «Κίτρινο Φθινόπωρο», «Ανοιξιάτικο βραδάκι», «Το εξοχικό κεντράκι», κ.ά. (συνθέτης: Σπήλιος Μεντής, 1965), «Αγαπημένη» (συνθέτης: Γιώργος Ρωμανός), «Πρωινό άστρο» (συνθέτες: Μιχάλης Τρανουδάκης, Σάκης Τσιλίκης). 10. Ποιήματα-τραγούδια του Νίκου Γκάτσου από την ποιητική συλλογή του Αμοργός (Αετός, 1943) έχουν μελοποιηθεί από συνθέτες όπως ο Μ. Χατζιδάκις, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Στ. Ξαρχάκος, ο Δ. Μούτσης, ο Λ. Κελαηδόνης, ο Χ. Χάλαρης, κ.ά. 11. Στίχοι του Μιχ. Γκανά έχουν μελοποιηθεί από γνωστούς Έλληνες και ξένους συνθέτες: Μ. Θεοδωράκης, Ν. Μαμαγκάκης, Ν. Ξυδάκης, Δ. Παπαδημητρίου, Ν. Κυπουργός, G. Bregovic, A. Dinkjian, κ.ά. 12. Βλ. Β. Αποστολίδου, Β. Καπλάνη, Ε. Χοντολίδου, Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα: Τυπωθήτω/Γιώργος Δαρδανός, 2000, σσ και Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε και το βιβλίο των Θ. Γραμματά-Τ. Τζαμαργιά (2004), Πολιτιστικές Εκδηλώσεις στο Σχολείο (Πρωτοβάθμια-Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση), στην ομάδα εργασίας του οποίου συμμετείχαν οι υπογράφουσες. Στον τόμο αυτό, όσον αφορά στο πεδίο της λογοτεχνίας, είχαμε την ευκαιρία να επιλέξουμε και να προτείνουμε στους μαθητές αξιόλογα δείγματα στιχουργημένης ποίησης (ελληνικής και ξενόγλωσσης) πλάι σε άλλα επιλεγμένα κείμενα από την ελληνική αλλά και την παγκόσμια λογοτεχνία. Πλάι, λοιπόν, στην παραδοσιακή και νεότερη ποιητική παραγωγή, μελοποιημένη και μη, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε την αξιόλογη και ενδιαφέρουσα ποίηση γνωστών τραγουδιών, όπως στίχους του Διονύση Σαββόπουλου, του John Lennon, του Γιάννη Νεγρεπόντη, κ.ά., φυσικά μαζί με την αντίστοιχη μελοποίηση. 13. Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις, α εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη (1973). 14. Δίσκος «Μίλα μου για τη λευτεριά» (1974), μουσική Μίμη Πλέσσα, στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου, α εκτέλεση: Γιάννης Πουλόπουλος. 15. Βλ. ενδεικτικά την τελευταία στροφή από «Το παράπονο» και την προτελευταία από το τραγούδι «Ο χαμαιλέων». 16. Για τη διδακτική προσέγγιση της ποίησης του Οδ. Ελύτη στην εκπαίδευση, βλ. Ο Ελύτης στην Εκπαίδευση. Ζητήματα Ποιητικής Διδακτικές Προσεγγίσεις, επιμέλεια-εισαγωγή: Θεοδόσης Πυλαρινός, 3 η Επιστημονική Συνάντηση, Ελληνικό Εκπαιδευτήριο Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Απριλίου 2000, Αθήνα: Εκδόσεις της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Οδυσσέας Ελύτης, Τα Ρω του Έρωτα, Αθήνα: ύψιλον/βιβλία, Χρηστικό είναι το «Δισκογραφικό σημείωμα», στη σ. 119, μια και το μελοποιημένο ποίημα ασκεί ανεπανάληπτη μαγεία στο παιδί. Θα το συμπληρώσουμε, καταχωρίζοντας τα τραγούδια «Σου το πα για τα σύννεφα», «Το παράπονο», «Ο Αγαμέμνων» και «Όλα τα πήρε το καλοκαίρι» από το δίσκο του Δημήτρη Παπαδημητρίου, Τραγούδια για τους μήνες, που ερμήνευσε η Ελευθερία Αρβανιτάκη (έκδ. του 1996, PolyGram, ). Επίσης, βλ. τις πρόβες (πιάνο-φωνή) για το ίδιο έργο στο δίσκο του Δίφωνου (Συλλογή Δίφωνο, αρ. 52) και τα τραγούδια «Το μαγισσάκι» και «Τα όσα η μοίρα μου γραφε», από Τα Ρω του Έρωτα, της Νένας Βενετσάνου (από το CD Νέα γη, MBI toy 1996). 18. Για το μηχανισμό της μυθογένεσης, βλ. τη συνέντευξη του Ελύτη στον Ivar Ivask, ό.π., σ Βλ. τη συνέντευξη του Ελύτη στον Ivar Ivask, ό.π., σ Δίσκος «Το θαλασσινό τριφύλλι» (1972), σε μουσική Λίνου Κόκκοτου, α εκτέλεση: Ρένα Κουμιώτη. 21. Συνέντευξη στην εφ. Το Βήμα, Οδυσσέας Ελύτης, Εν Λευκώ, Αθήνα: Ίκαρος, 1992, σ. 48. Ελένη Πιτσιδοπούλου Ιωάννα Κυρίτση - Τζιώτη 2011 Ευρωπαϊκό Έτος Εθελοντισμού Ένα παραμύθι που ευαισθητοποιεί τα παιδιά για την αξία και τη σημασία του εθελοντισμού. Η συγκινητική ιστορία ενός μυρμηγκιού που βρήκε το δρόμο του όταν σταμάτησε να τρέχει για λίγο... - Τη βρήκα! Αυτή η τρύπα μου αρέσει.. Με χωράει ίσα-ίσα. Εδώ θα τρυπώσω, φωνάζει ένα πρωί ο Λιχουδέλης. Να τρυπώσει; Ναι μα πως; Έτσι όπως έχει γίνει! Eικον.: Χρήστος Δήμος Eικον.: Μαρία Πεπονά Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου Είναι ένα τραγούδι πέρα από το χρόνο και την καθημερινότητα. Ένα τραγούδι που έρχεται από πολύ μακριά για να μας θυμίσει ποιοί είμαστε και πούθε ερχόμαστε. Τηλ parrisiabooks@gmail.com Eικον.: Σπύρος Γούσης ε κ δ ό σ ε ι ς Παρρησία

12 20 ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΕΛΥΤΗ: ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ «ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ» Ελένη Α. Ηλία Δρ Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών Σ το παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στα ποιήματα της συλλογής με γενικό τίτλο Τα Ρω του Έρωτα, που ο Ελύτης έγραψε το 1972 στην πλήρη ποιητική ωριμότητά του, με βασικό στόχο να μελοποιηθούν, οπότε στην εισαγωγή του τα αποκαλεί τραγούδια. Η επιλογή μας υπαγορεύτηκε καταρχάς από την ηλικία των αναγνωστών στους οποίους απευθύναμε τους συγκεκριμένους στίχους ως πηγή έμπνευσης και πλαίσιο έκφρασης της δημιουργικής σκέψης, επιδιώκοντας να ανιχνεύσουμε την ανταπόκρισή τους. Πρόκειται για νήπια, οπότε προτιμήσαμε να υπάρχει μέτρο και ομοιοκαταληξία, ώστε τα ποιήματα να είναι περισσότερο προσιτά 1. Θεωρούμε, άλλωστε, τα τραγούδια αυτά πλήρως αντιπροσωπευτικά των αρχών, των κανόνων και των στοιχείων που διέπουν το σύνολο του ποιητικού έργου του δημιουργού, όπως θα επιδι- τους ανθρώπους, είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα θεαματικό και συναρπαστικό. 21 ώξουμε να υποστηρίξουμε ύστερα από μια σύντομη παρουσίαση της διαδικασίας μέσα από την οποία προέκυψαν τα παιδικά κείμενα αναφορικά με τα εν λόγω τραγούδια. Σχεδιάσαμε αυτό το πρόγραμμα ξεκινώντας με την υπόθεση ότι η φαντασία των νηπίων, που είναι ούτως ή άλλως πλουσιότατη, θα οδηγήσει σε σημαντικά αποτελέσματα αν τροφοδοτηθεί με τα εξαιρετικά ερεθίσματα που εμπεριέχονται στους στίχους του ποιητή. Η πρώτη επαφή με το ποίημα στη σχολική τάξη, που συνιστούσε την ομάδα ανάγνωσης, γινόταν με απαγγελία από το δάσκαλο. Στα νήπια είχε προταθεί κατά την ακρόαση να κρατούν τα μάτια τους κλειστά, ώστε να μπορούν να βλέπουν καθαρότερα, αποκλειστικά με τα μάτια της φαντασίας τους, τις εικόνες που έφτιαχναν οι λέξεις του ποιητή. Προκειμένου να αποδοθούν οι αναγνωστικές εντυπώσεις των μαθητών του Νηπιαγωγείου 2 στα ποιήματα της συλλογής, ξεκινούσαμε από τη ζωγραφική. Όλα τα παιδιά ζωγράφιζαν με αφορμή το ποίημα που είχαν ακούσει, και στη συνέχεια καθένα τους διάλεγε κάποια από τις ζωγραφιές των συμμαθητών του, την οποία παρουσίαζε, δηλαδή περιέγραφε και ερμήνευε, με βάση το συγκεκριμένο ποίημα. Η δυνατότητα που δινόταν στα νήπια να συσχετίζουν τις εικόνες που είχαν δημιουργηθεί στη σκέψη τους ακούγοντας το ποίημα με τις αντίστοιχες εικόνες όπως τις αναπαριστούσαν οι ζωγραφιές των συμμαθητών τους, διεύρυνε το διάλογό τους με το ποιητικό κείμενο. Επιπλέον προσέδιδε στη ζωγραφική τους έκφραση ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βαρύτητα και κυρίως επέτεινε την προσοχή όλων στον ομιλούντα μαθητή κατά τη λεκτική προσέγγιση του ποιήματος. Στο ίδιο αποτέλεσμα συνετέλεσε και ο ομαδικός χαρακτήρας των παιδικών κειμένων, καθώς αναζητούσαμε μεταξύ των νηπίων εκείνα που επιθυμούσαν να συ- νεχίσουν την αφήγηση που είχε μόλις προηγηθεί. Συνήθως τα ομαδικά κείμενα περιλάμβαναν τρεις διαδοχικές αφηγήσεις. Η ολοκλήρωση ή η συνέχιση του ομαδικού κειμένου κρινόταν από τη βούληση των ίδιων των νηπίων. Ας περάσουμε στο σημείο αυτό στην παρουσίαση των συγκεκριμένων τραγουδιών που διδάχθηκαν, συνδέοντάς τα με τα γενικότερα χαρακτηριστικά του συνολικού έργου του ποιητή. Ο ίδιος ο Ελύτης αναφερόμενος στην ποίησή του επισημαίνει τον κυρίαρχο ρόλο των αισθήσεων σε αυτήν, που θεωρεί ότι συνιστά το μοναδικό ουσιαστικά σημείο σύγκλισής του με τον υπερρεαλισμό 3. Οι μελετητές του, ωστόσο, αποδίδουν επίσης στο ρεύμα του υπερρεαλισμού την απόλυτη δύναμη της φαντασίας που διακατέχει τους στίχους του 4. Ενδεικτικό θεωρούμε ανάμεσα σε πλήθος άλλων της συλλογής, το ποίημα «Το Βεγγαλικό» από την ενότητα «Τ Αφανέρωτα», στο οποίο δημιουργούνται διαδοχικές εικόνες με κλιμακούμενη φωτεινότητα, που κορυφώνονται με τη λάμψη του βεγγαλικού. Οι εικόνες αυτές βασίζονται στο σύνολό τους στην πλήρη ανατροπή των φυσικών νόμων, καθώς στο ποίημα ανθρώπινα πρόσωπα και στοιχεία του σύμπαντος έρχονται σε άμεση επαφή και αλληλεπιδρούν με τεράστια οικειότητα, γεγονός που αν και αποβαίνει καταστροφικό τελικά για Αυτό που παρατηρούμε στις παιδικές ιστορίες που βασίστηκαν στο συγκεκριμένο ποίημα είναι η προσωποποίηση των αστεριών και η προηγούμενη αν-

13 OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ 0,10 ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ 2011 ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσείς κι εμείς, πάντα σ επαφή! w w w. p s i c h o g i o s. g r Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε στο info@psichogios.gr ή sms στο γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο Εσείς κι εμείς πάντα σ επαφή!

14 σχολείο, γιατί κι αυτά ήταν παιδιά, ώσπου μια νεράιδα τα μάγεψε κι έγιναν έχει πολύ καιρό που ψάχνει σπίτι στη γη, γιατί όταν φυσάει στον ουρανό θρώπινη φύση τους. Ο Ελύτης στο ποίημά του αποδίδει την πρωτοβουλία για τη σχέση αστεριών και ανθρώπων στους δεύτερους. Στις παιδικές αφηγήσεις, αντίθετα, η πρωτοβουλία αυτής της σχέσης αποδίδεται στα αστέρια. Πρόκειται δε για σχέση που συνάπτεται αποκλειστικά με παιδιά καθώς και με πρόσωπα που τα χαρακτηρίζει η αγιότητα. Η σχέση αυτή ωφελεί τους ανθρώπους, και αυτό δεν συμβαίνει τυχαία αλλά είναι αποτέλεσμα της πρόθεσης των αστεριών να τους βοηθήσουν. Ας δούμε αναλυτικά τις σχετικές παιδικές αφηγήσεις: 1. Η Παναγίτσα με το μικρό Χριστούλη κοιτάζουν ένα αστέρι στον ουρανό. Εκείνο τους μιλάει, λέει ότι τους αγαπά. Όμως δεν καταλαβαίνουν ποιος τους μιλά και τρομάζουν (Κωνσταντίνος Λιόσης). Ξημερώνει και το αστέρι χάνει τη λάμψη του. Η Παναγίτσα με το Χριστούλη δεν μπορούν πια να το βλέπουν αλλά ακόμη ακούν να τους μιλάει. Τους λέει να περιμένουν ξανά τον άγγελο που κάποτε είχε πάει στην Παναγίτσα (Κωνσταντίνος Κωτσαλάς). 2. Τα αστεράκια κατέβηκαν στη γη, για να βρεθούν κοντά σ ένα παιδάκι που ήταν φίλος τους. Με το παιδάκι αυτό τα αστεράκια πήγαιναν άλλοτε μαζί αστέρια, επειδή το ήθελαν τα ίδια. Ως αστέρια νιώθουν τέλεια, κατεβαίνουν όμως πού και πού και στη γη, για να παίζουν με τους φίλους τους. Όσοι τα βλέπουν, λένε: «Αυτά τα αστέρια είναι μαγικά» (Γιάννης Στραϊτούρης). Μπορούν να εξαφανίζουν πράγματα, όπως τις αρρώστιες των ανθρώπων. Και μπορούν να βλέπουν το Θεό και το Χριστούλη, αφού βρίσκονται στον ουρανό (Ηλιάνα Μανώλη). Όταν βγαίνει ο ήλιος σ ένα μέρος, φεύγουν από εκεί και πηγαίνουν αλλού, που είναι βράδυ. Ποτέ δεν κοιμούνται, γιατί δεν χρειάζονται ύπνο. Τους αρέσει όμως να βλέπουν τα παιδιά που κοιμούνται στα σπίτια τους (Νίκος Τσοκάνης). Στην ιστορία της λογοτεχνίας ο Ελύτης έχει ταυτιστεί με έννοιες όπως «αφθαρσία», «εφηβεία», «νιότη», «ιλαρότητα», «ξεγνοιασιά», «αισιοδοξία» 5, που αντιδιαστέλλονται πλήρως προς την οδυνηρή όψη της ζωής που πρόβαλε η αμέσως προηγούμενη ποιητική γενιά με κυριότερο εκφραστή της τον Καρυωτάκη 6. Ας σκεφτούμε σχετικά την απλότητα και την άνεση με τα οποία ο ποιητής συνομιλεί με τον αστερισμό της Πούλιας, στο τραγούδι με τον τίτλο «Η Μάγια», που περιλαμβάνεται στην ενότητα «Μικρές Κυκλάδες». Η Πούλια εμφανίζεται ως οικείο του πρόσωπο με στάση πλήρως εναρμονισμένη προς την ανθρώπινη καθημερινότητα. Η ένωση μάλιστα του ποιητή με το άστρο πραγματοποιείται αφοπλιστικά, αβίαστα και αποτελεσματικά. Στις αφηγήσεις των νηπίων αναφορικά με το ποίημα κυριαρχούν οι παιδικές συνήθειες και συμπεριφορές των αστεριών και οι οικογενειακές σχέσεις μεταξύ τους. Η λάμψη παραμένει το βασικό χαρακτηριστικό τους, που αν και μετριέται με την ποσότητα του χρυσαφιού που εμπεριέχουν, αποδίδεται ωστόσο αποκλειστικά στην ψυχική τους κατάσταση, όπως διαφαίνεται στις ακόλουθες ιστορίες. 1. Σ ένα λιβάδι τα παράξενα πολύχρωμα λουλούδια κλείνουν όταν νυχτώνει και κοιτάζουν τα αστέρια. Όλα τα αστέρια είναι κανονικά εκτός από ένα που είναι πολύ μεγάλο, γιατί έχει πολύ χρυσάφι. Όσο πιο πολύ λάμπει αυτό το αστέρι τόσο τα άλλα χάνουν το φως τους (Σοφία Τσίγκου). Έτσι πηγαίνουν να το πουν στον ήλιο που είναι ο μπαμπάκας τους. Ο ήλιος τότε πολεμά το μεγάλο αστέρι, το νικάει κι εκείνο πεθαίνει (Μάριο Μεμάι). Όλο το χρυσάφι που είχε το μεγάλο αστέρι σκορπίστηκε στη γη κι έτσι έλαμψαν τα λουλούδια στο λιβάδι. Και τα άλλα αστέρια τ ουρανού άρχισαν να λάμπουν πολύ δυνατά, γιατί χαμογελάνε που δεν υπάρχει πια εκείνο το αστέρι που δεν τα άφηνε να λάμπουν (Παύλος Παπαδόπουλος). 2. Τα αστεράκια, που είναι παιδιά της Πούλιας, βρίσκονται στον ουρανό. Λάμπουν γιατί είναι νύχτα και κοιμούνται κι ονειρεύονται. Τα όνειρα τα κάνουν να λάμπουν. Επειδή είναι κοντά κοντά βλέπουν όλα τα ίδια όνειρα. Τώρα βλέπουν έναν κλόουν, που κάνει αστεία και γελάνε (Γιάννης Κοτσιρίλος). Η μαμά τους η Πούλια μαγειρεύει στα αστεράκια σούπα με τα χόρτα που μάζεψε από τα σύννεφα. Είναι το μόνο φαγητό που τρώνε πολύ. Η Πούλια λάμπει κι αυτή κι ας μην κοιμάται. Εκείνη δεν λάμπει όταν ονειρεύεται, λάμπει όταν λάμπουν τα παιδιά της (Ιωάννα Σπυρίδων). Η Πούλια τα παιδιά της κρυώνουν. Βρίσκει τελικά κάποιο, όπου ζούσε μια οικογένεια με τρία παιδάκια, που τώρα πήραν καινούργιο σπίτι. Και μέσα στο σπίτι τα αστεράκια λάμπουν τις νύχτες, γιατί συνεχίζουν να βλέπουν όνειρα. Τώρα βλέπουν ότι έχουν πάει σ ένα παιδικό πάρτι που ένας μάγος εμφανίζει ζώα. Τα αστεράκια γελούν, επειδή τα ζώα τα γαργαλάνε. Οι άνθρωποι που βλέπουν από μακριά το σπίτι να λάμπει, αναρωτιούνται ποιος να μένει εκεί πέρα (Ειρήνη Γκολέμη). Ο Ελύτης τονίζει την πρωταρχική σημασία της φύσης για την ανθρώπινη ζωή. Από τον φυσικό κόσμο επικεντρώνεται ειδικότερα στη θάλασσα και αποδίδει την οικειότητα με την οποία την προσεγγίζει στο έργο του, στην ιδιαίτερη σχέση που έχουν αναπτύξει μαζί της οι Έλληνες, ως συνέπεια της γεωφυσικής κατάστασης του τόπου τους 7. Στο τραγούδι που τιτλοφορείται «Τα Ελληνάκια», από τις «Μικρές Κυκλάδες», το ελληνικό φυσικό περιβάλλον προκαλεί παιγνιώδη διάθεση και θετικά συναισθήματα, που καταλήγουν σε ψυχική αγαλλίαση. Στις ιστορίες των νηπίων για τα Ελληνάκια, παιδιά, πειρατής και άνεμος γίνονται σύντροφοι στο παιχνίδι, που εκτυλίσσεται σε κήπους και θάλασσες. Ας τις απολαύσουμε: 1. Ένα παιδάκι έφτιαξε μια χάρτινη ελληνική σημαία και τη στερέωσε στον κήπο του. Όμως την πήρε ο άνεμος και την ανέβασε σ ένα ψηλό δέντρο. Από εκεί την είδε με τα κιάλια του κάποιος πειρατής, που ταξίδευε με το καράβι του. Έφτασε στον κήπο για να την πάρει, αλλά όταν είδε το παιδάκι να κλαίει γιατί δεν μπορούσε να πιάσει τη σημαία του, ανέβηκε εκείνος στη σκάλα που είχε φέρει απ

15 το καράβι του, κατέβασε τη σημαία και του την έδωσε, γιατί αυτός ο πει- ρατής ήταν καλός (Κωνσταντίνος Κ.). Το παιδάκι με τη μαμά του πήγαν μου». Τότε ο άνεμος αυτός πηγαίνει στη θάλασσα, που αγριεύει και σπάει μαζί στη θάλασσα να τον βρουν για να τον ευχαριστήσουν. Τον είδαν να σκάβει στην άμμο, για να πάρει ένα σπόρο που ήθελε να φυτέψει σε γλάστρα στο καράβι του (Ειρήνη). Ο πειρατής ανέβασε το παιδάκι στο καράβι για να του δείξει τη δική του σημαία. Ήταν κόκκινη και μπλε κι έδειχνε ένα σκελετό. Ταξίδεψαν οι δυο τους μέχρι το νησί με το θησαυρό. Ανέβασαν στο καράβι το σιδερένιο μπαούλο με τα χρυσά νομίσματα και στην αρχή σκέφτηκαν να τα κρατήσουν για να παίζουν. Μετά όμως αποφάσισαν να τα μοιράσουν σε πολλούς ανθρώπους (Παύλος). 2. Ο αέρας παίρνει μια σημαία από ένα πλοίο και την ρίχνει στο χορτάρι. Εκεί την βρίσκει ένα μικρό αγοράκι και την παίρνει (Ορέστι Τζούντι). Μαζί με τα άλλα Ελληνάκια ξεκινούν τρέχοντας από τη μια άκρη του κήπου προς την άλλη, που έχουν στήσει τη σημαία. Κι όποιο παιδάκι την πιάνει πρώτο, την χαρίζει σ αυτόν που αγαπάει. Όταν κουράστηκαν και κάθισαν να ξεκουραστούν, ένα κοριτσάκι κοίταξε ψηλά, τα μικρά άσπρα συννεφάκια. Τα έδειξε στους άλλους κι όλοι μαζί τα είδαν να γίνονται μπλε. Ύστερα έγιναν κίτρινα και πορτοκαλί. Έτσι σκέφτηκαν πως είναι μαγικά και τα έφτιαξαν στις ζωγραφιές τους (Σοφία Ντάρα). Στην ποίηση του Ελύτη διακρίνεται παντού η ταύτιση του εσωτερικού με τον εξωτερικό κόσμο, η έκφραση των ψυχικών του καταστάσεων μέσα από τις περιγραφές των τοπίων, η ανακάλυψη της δικής του «ταυτότητας» μες από την αποκρυπτογράφηση της ίδιας της φύσης 8. Στο τραγούδι «Του Μικρού Βοριά», επίσης από την ενότητα «Μικρές Κυκλάδες», ο ποιητής αναζητά με ασφάλεια και βεβαιότητα στον φυσικό κόσμο τη συμπαράσταση, την παρηγοριά για τον πόνο που προκαλεί η αδυναμία της πεπερασμένης ανθρώπινης φύσης. Με την απόδοση στο Βοριά στον οποίο απευθύνεται χαρακτηριστικών μικρού παιδιού, εμπνέει στους μαθητές του Νηπιαγωγείου τα δύο ακόλουθα κείμενα, όπου κύριο αφηγηματικό πρόσωπο είναι ο Μικρός Βοριάς, ένα άταχτο αγόρι, που με τις ζαβολιές του ενοχλεί το Θεό, προκαλεί ζημιές σε ολόκληρη τη γη και καταστρέφει όλων των ειδών πλάσματα της φύσης. Ο Θεός τον τιμωρεί, διώχνοντάς τον από κοντά του. Τελικά όμως τον καλεί να ζήσει πάλι μαζί του, για να τον έχει συντροφιά, και τότε ο Μικρός Βοριάς αποφασίζει να φρονιμέψει. 1. Ο Μικρός Βοριάς ταξιδεύει με καράβι για τον Βόρειο Πόλο όπου ζουν οι γονείς του. Κουβαλάει κι ένα σάκο με χρήματα, για να αγοράσει παιχνίδια να παίζει, επειδή εκεί δεν υπάρχουν άλλα παιδιά. Μέχρι τότε έμενε με το Θεό αλλά βαριόταν, γιατί ο Θεός τού ζητούσε να κάθεται φρόνιμα. Ο Θεός ένιωθε την καρδιά του άρρωστη, επειδή τον στενοχωρούσε ο Μικρός Βοριάς (Γιάννης Κ.). Έτσι του ζήτησε να φύγει, για να γίνει καλά. Στο ταξίδι ο Θεός σπρώχνει το καράβι, για να φτάσει ο Μικρός Βοριάς εύκολα και γρήγορα στους γονείς του. Όταν ο Θεός απομένει μόνος στο σπίτι του πάνω στα σύννεφα, πηγαίνει και του χτυπά την πόρτα άλλος άνεμος, για να του κάνει παρέα. Όμως ο Θεός τού φωνάζει: «Φύγε, να μείνω στην ησυχία τις βάρκες. Όλα τα παιδάκια όμως σώζονται, γιατί τα κύματα τα βγάζουν στην ακτή (Εβίνα Υφαντή). Όσο ο Μικρός Βοριάς βρίσκεται στο σπίτι του από πάγο, ο Θεός κοιμάται στο δικό του σπίτι χωρίς να τον ενοχλεί κανείς. Ένα βράδυ ξυπνά και νιώθει πολύ καλά. Φέρνει πίσω το Μικρό Βοριά μαζί με τους γονείς του και τους έχει ανάψει φωτιά για να ζεσταθούν. Από δω και πέρα ο Μικρός Βοριάς θα είναι πάντα φρόνιμος (Γιάννης Στρ.). 2. Ο Μικρός Βοριάς πηγαίνει στα περιβόλια και καταστρέφει τα λαχανικά, γιατί είναι κακό παιδί. Ο περιβολάρης όταν τα βλέπει, κοντεύει να τρελαθεί και πηγαίνει να πάρει καινούριους σπόρους να φυτέψει. Ο Βοριάς

16 28 φεύγει με το πλοίο πολύ μακριά, στη Νέα Υόρκη, για να κάνει κι άλλες ζαβολιές (Χριστίνα Τσορμπάρη). Εκεί φέρνει τόσο πολύ κρύο, που όλοι οι άνθρωποι κλείνονται στα σπίτια τους, για να μην παγώσουν. Μερικοί που δεν έχουν ούτε τζάκι ούτε καλοριφέρ, πεθαίνουν από το κρύο. Μετά ο Βοριάς φεύγει με το πλοίο για την Αλβανία, για να πάει κι εκεί την παγωνιά. Οι πάπιες, οι χήνες, οι μέλισσες, οι μύγες κι άλλα ζώα πεθαίνουν (Νίκος). Ύστερα ο Βοριάς ξαναγυρίζει εδώ και σπάει ένα σπίτι στην παραλία που μένει ο πειρα- φυτά που της φέρνουν οι γονείς 29 τής. Τότε ο πειρατής αρρωσταίνει βαριά από το κρύο αλλά βγαίνει ο ήλιος να τον ζεστάνει και γίνεται καλά. Ο Βοριάς θυμώνει με τον ήλιο και ανεβαίνει ψηλά να τον κλωτσήσει. Ένας στρατιώτης πηγαίνει το χτυπημένο ήλιο στο νοσοκομείο και διώχνει το Βοριά μακριά (Μάριο Μ.). Ο ποιητής δεν αρκείται στην απόδοση εκείνων που βλέπει γύρω του, αλλά προσδίδει στην ποίησή του μια μεταφυσική διάσταση, κάνοντας λόγο για «καθαρότητα» και «αγιότητα», για τάση ανύψωσης των φυσικών πλασμάτων προς τον ουρανό, για παράδεισο με την έννοια της τελειότητας, της πληρότητας, για «μεταφυσική των αισθήσεων» εν κατακλείδι 9, χαρακτηριστικό που επισημαίνεται ως «ψυχεδελική» αίσθηση της ζωής 10. Στο «Ερημονήσι», που περιλαμβάνεται στην ενότητα «Θαλασσινό Τριφύλλι», η ανθρώπινη ύπαρξη εμφανίζεται ικανή να υπερβαίνει τα κοινωνικά δεσμά, να προσπερνά τις συμβάσεις που υπαγορεύει η καθημερινότητα και να οδηγείται σε ψυχική πληρότητα και ισορροπία. Ας παρακολουθήσουμε πώς προσλαμβάνουν το δύσκολο, θα έλεγα, στα νοήματά του ποίημα τα νήπια. Στα κείμενά τους η μοναχική ζωή στο Ερημονήσι εμφανίζεται είτε ως ελεύθερη επιλογή είτε ως αναγκαστική κατάσταση. Στην πρώτη περίπτωση η ζωή αυτή οδηγεί στη δημιουργικότητα. Στη δεύτερη περίπτωση ενέχει κινδύνους, επιφυλάσσει το θάνατο και την καταστροφή. Παντού όμως ο ρόλος του Θεού εμφανίζεται καταλυτικός. Η σοφία του και η δύναμή του που εκδηλώνεται με «θαύματα», προσφέρουν την ελπίδα και την αισιοδοξία. 1. Ένα κοριτσάκι φεύγει με τη βάρκα του μπαμπά του για το Ερημονήσι. Ο ίδιος ο μπαμπάς τής είχε μιλήσει για αυτό το νησί. Το κοριτσάκι θέλησε να πάει εκεί για να είναι μαζί με το Θεό, που λέει σοφά πράγματα. Μένει κοντά του μέχρι να πεινάσει, οπότε γυρίζει στο σπίτι του (Ηλιάνα). Όταν το κοριτσάκι γίνεται δεκατριών χρονών, αποφασίζει να ζήσει στο Ερημονήσι για πάντα. Οι γονείς του πηγαίνουν με τη βάρκα να το βλέπουν. Όποτε πεινάει, χτυπάει ψάρια μ ένα ξύλο, μαζεύει ξύλα κι ανάβει φωτιά με πέτρες για να τα ψήσει. Τον υπόλοιπο καιρό φυτεύει σπόρους από σπάνια της και μαζεύει τα σκουπίδια που βγάζουν τα κύματα στην παραλία του νησιού. Με τα σκουπίδια αυτά φτιάχνει σπίτι για να μείνει, φτιάχνει έπιπλα κι έναν κάδο για τα υπόλοιπα σκουπίδια (Γιάννης Ηλιόπουλος). Από αυτά φτιάχνει παιχνίδια και τα στολίζει με κοχύλια. Ένα βράδυ που κοιμάται κουρασμένο, ονειρεύεται τη γιαγιά και τον παππού, γιατί του λείπουν πολύ. Θα τους στείλει δώρο με τη μαμά μια σπάνια πέτρα κι εκείνοι θα έρθουν στο Ερημονήσι με τη βάρκα του μπαμπά, για να την δουν (Σοφία Ντ.). 2. Στο μοναδικό σπίτι του νησιού μένει μόνο του ένα παιδάκι, που οι γονείς του έχουν πεθάνει. Η πόρτα του σπιτιού έχει σπάσει κι ο λύκος παραμονεύει για να φάει το παιδάκι. Όταν κοιμάται σκεπασμένο με την κουβερτούλα του, μπαίνει και το τρώει (Αργύρης Τίτας). Τότε πετάνε πάνω από το σπίτι του παιδιού δυο πεταλούδες που σκορπίζουν χρυσάφι κι ύστερα έρχεται η καταιγίδα. Το νερό μπαίνει στο σπίτι από τη σπασμένη πόρτα κι όλα πλημμυρίζουν. Το σπίτι διαλύεται και τα κομμάτια του σκορπίζονται στην άμμο (Σοφία Τσ.). Μετά την καταιγίδα βγαίνει στον ουρανό ένα ουράνιο τόξο και η μαγική καρδιά του Θεούλη, που εξαφάνισε για πάντα το λύκο, έκανε ένα σπόρο στην άμμο ν ανθίσει και με θαύμα ζωντάνεψε το παιδάκι. Από τις δύο πεταλούδες, η μία που ήταν φοβητσιάρα έφυγε μακριά, ενώ η άλλη έμεινε με το ανθισμένο λουλούδι. Τότε έρχονται με τη βάρκα ο παππούς και η γιαγιά του παιδιού, για να το πάρουν μαζί τους. Παίρνουν πακέτο όλα τα κομμάτια του σπιτιού, για να το φτιάξουν ξανά. Παίρνουν και το λουλούδι σε μια γλάστρα, και το ακολουθεί και η πεταλούδα (Παναγιώτης Κουστουμπάρδης).

17 κουράζεται, δεν μπορεί να το πάει ο ίδιος. να τον υποκαθιστούν στη γη, αντιμαχόμενοι Στο ποίημα που τιτλοφορείται «Ο Ταχυδρόμος», επίσης από το «Θαλασσινό Τριφύλλι», παρά τις συνεχείς, καθημερινές ματαιώσεις και απογοητεύσεις και την κατηγορηματική αρχικά φράση «γράμμα τέτοιο δε λαβαίνεις», στους εφτά τελευταίους στίχους διαφαίνεται η ελπίδα, που συνδέεται αποκλειστικά με την προοπτική το γράμμα που περιμένει ο ομιλών, να υπάρχει χαμένο κάπου στη γη ή στο σύμπαν. Κατά συνέπεια, όσο μικρότερη αισθανόμαστε την απόσταση της γης από τον ουρανό τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες το γράμμα να φτάσει κάποτε στον προορισμό του. Οι μικροί μαθητές αφηγούνται στο σύνολό τους κείμενα όπου όλοι λαμβάνουν γράμματα που τους κάνουν ευτυχισμένους, ακόμη κι αν δεν τα περιμένουν είτε ακόμη κι αν ο ταχυδρόμος αποφασίζει να μην τα παραδώσει: 1. Ο Ταχυδρόμος πηγαίνει στο σπίτι ενός παππού, για να δώσει μια πρόσκληση για πάρτι. Είναι από το εγγονάκι του, που βρίσκεται μακριά. Ο παππούς τού αγοράζει ένα πράσινο αυτοκινητάκι (Κωνσταντίνος Κ.). Το δώρο το στέλνει με τον ταχυδρόμο, γιατί ο παππούς Ο ταχυδρόμος θα πάει στο παιδάκι κι άλλα δύο δέματα, ένα αεροπλανάκι κι ένα ελικόπτερο (Παύλος). Ο ταχυδρόμος μοιράζει κάθε μέρα πολλά γράμματα σε όλα τα σπίτια εκτός από ένα. Εκεί τον περιμένει κάθε μέρα ένα μεγάλο παιδί. Όμως ο ταχυδρόμος δεν θέλει να πάει, επειδή αυτό το σπίτι είναι παλιό και άσχημο. Έτσι το παιδί δεν παίρνει το γράμμα που του έχουν στείλει (Χριστίνα). Ένα βράδυ το παιδί ονειρεύεται ότι του έχουν στείλει κάποιο γράμμα, αλλά ο Ταχυδρόμος δεν του το δίνει. Έτσι πιστεύει ότι ο ταχυδρόμος είναι κακός και όταν τον βλέπει έξω δεν τον χαιρετά (Σοφία Ντ.). Το παιδί όμως θα πάρει κάποτε αυτό το γράμμα, γιατί ο φίλος του που το έχει γράψει, την επόμενη φορά το στέλνει με ένα πουλί. Στο γράμμα του γράφει στο παιδί ότι το αγαπά. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο για κείνο, αφού μέχρι τότε πίστευε ότι δεν το αγαπά κανείς (Ειρήνη). 2. Ο Ταχυδρόμος χτυπά την πόρτα ενός σπιτιού για να δώσει κάποιο γράμμα. Του ανοίγει το παιδάκι. Είναι η πρώτη φορά που βλέπει ταχυδρόμο. Το γράμμα που φέρνει είναι για τη μαμά του. Της το έχει στείλει κάποιος άγνωστος, για να την ευχαριστήσει, που βοήθησε μια φίλη του όταν έπαθε τροχαίο ατύχημα με μηχανάκι (Νίκος). Μετά από μερικές μέρες ο Ταχυδρόμος ξαναπήγε στο ίδιο σπίτι. Αυτή τη φορά η μαμά έδωσε το γράμμα στο παιδάκι να το διαβάσει. Το έστελνε μία φίλη της και έγραφε ότι φέρνει δώρα για το παιδί από το ταξίδι της (Γιάννης Στρ.). Το ταξίδι της έγινε στο Παρίσι. Μόλις γύρισε από εκεί, το παιδάκι την άκουγε να μιλά γι αυτό κι ένιωθε σαν να είχε πάει κι εκείνο μαζί της. Όταν το παιδάκι μεγαλώνει, πηγαίνει να δουλέψει στο Παρίσι και στέλνει από εκεί γράμματα στη φίλη της μαμάς του με τον ταχυδρόμο (Ηλιάνα). Θα ολοκληρώσουμε τις επιλογές μας από το έργο του Ελύτη με το ποίημα «Του Σωτήρος», που το συναντάμε στην ενότητα «Ο Χαμαιλέων». Εδώ ο φυσικός με τον μεταφυσικό κόσμο εμφανίζονται ως ενιαίο σύνολο, όπως προκύπτει από το δίστιχο «κι έχει τα πλούτη του εδωπέρα / στη γης και στο χρυσόν αέρα», που αναφέρεται στο Χριστό. Χάρη στην ένωση αυτή όλοι μας μοιραζόμαστε την απόλυτη αισιοδοξία και ελευθερία, που οφείλεται στη δυνατότητα του Ιησού να καθιστά παροδικό το θάνατο και να καταλύει κάθε είδους δέσμευση. Στις παιδικές αφηγήσεις ο Χριστός βρίσκεται σε στενή επικοινωνία με ορισμένους ανθρώπους, που κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η καλοσύνη. Σε αυτούς εκχωρεί το δικαίωμα και τη δυνατότητα τους κακούς και ευνοώντας τους καλούς. 1. Ένα παιδάκι που το σπίτι του βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, έστησε ένα φάρο, για να μην χτυπάνε οι βάρκες των ψαράδων τη νύχτα. Οι ψαράδες που περνούν από κει είναι φίλοι του και του χαρίζουν ένα ταξίδι μακρινό με βάρκα, για να τον ευχαριστήσουν που τους βοήθησε. Αυτό είναι το πρώτο ταξίδι του παιδιού και του αρέσει πολύ (Εβίνα). Όταν το παιδάκι μεγαλώνει, γίνεται μάστορας. Φτιάχνει σπίτια και φάρους για τους ψαράδες (Χριστίνα). Το κάνει αυτό, επειδή του το ζήτησε ο Θεός. Κατέβηκε από τον ουρανό με τα φτερά του, τον βρήκε και του μίλησε φιλικά, με καλοσύνη. Του ζήτησε να τα φτιάξει όλα αυτά, για να προστατευτούν οι ψαράδες, επειδή ο ουρανός θα ρίξει μαύρη βροχή (Ειρήνη). 2. Ο Χριστός βλέπει από τον ουρανό τα παιδάκια που παίζουν έξω από το σπίτι τους στο δάσος. Κατεβαίνει εκεί με το φωτοστέφανό του, για να τους πει ότι τα αγαπάει, επειδή είναι καλά (Ιωάννα). Τα παιδάκια έχουν δει κι άλλες φορές το Χριστό. Ξάπλωναν στα λουλούδια και κοιτούσαν τον ουρανό, για να τον δουν. Τους άρεσε να τον κοιτάζουν, επειδή ήταν τόσο δυνατός. Γυμναζόταν όλη την ημέρα μόνος του, για να χτυπάει με δύναμη τους εχθρούς του, τους κακούς. Όταν τους χτυπάει, πεθαίνουν (Παύλος). Τη νύχτα όταν βγαίνουν τα αστέρια, πετάνε στον ουρανό τα άγια πουλιά, για να μην τα βλέπει κανένας. Μόνον τα παιδάκια του δάσους τα βλέπουν στο όνειρό τους. Όταν τα άγια πουλιά γυρίζουν στη φωλιά τους, ο Χριστός πηγαίνει

18 στο μπαμπά του, για να του μιλήσει για τα παιδάκια (Σοφία Τσ.). Του λέει ότι τα παιδιά εύχονται να αποκτήσουν μεγάλη δύναμη, για να αφανίζουν τους κακούς ανθρώπους. Ο Θεός θα τους δώσει αυτό που επιθυμούν κι έτσι δεν θα κινδυνεύουν από τους κλέφτες (Παναγιώτης). Ολοκληρώνοντας την καταγραφή της αναγνωστικής ανταπόκρισης των μαθητών του Νηπιαγωγείου στους στίχους του Ελύτη, θα μπορούσαμε ανεπιφύλακτα να ισχυριστούμε ότι τα χαρακτηριστικά της φύσης των νηπίων, η αισιοδοξία, η έντονη φαντασία, η προσωποποίηση και ο ανιμισμός των φυσικών στοιχείων, η αγαλλίαση που απορρέει από την επαφή με τον φυσικό κόσμο, η μεταφυσική ερμηνεία των φυσικών φαινομένων που χαρακτηρίζει τις πρώιμες «ιδέες» 11 των παιδιών, συνιστούν ταυτόχρονα τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου του ποιητή. Έτσι μπορεί θαυμάσια να ερμηνευτεί η ουσιαστική επαφή, η δημιουργική αφομοίωση και η γόνιμη επικοινωνία των νηπίων με την ποίησή του, που διαπιστώνεται από τα αφηγηματικά κείμενά τους που παραθέσαμε παραπάνω. ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ β ι β λ ι ο π α ρ ο υ σ ί α σ η 102 ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (1988), «Η Ποίηση στο Νηπιαγωγείο», Η Παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί (σσ ), Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 91, Πρόκειται για μαθητές του 1 ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου, κατά τη σχ. χρονιά Ivask, Ivar (1979), «Αναλογίες Φωτός» (Συνέντευξη), Οδυσσέας Ελύτης, Σύγχρονοι ποιητές 2, Αθήνα: Άκμων, σσ Πρωίμου-Ερηνάκη, Μ. (1997), Οδυσσέας Ελύτης. Η αθέατη πλευρά του κόσμου και η καθαρότητα του φωτός, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ Μερακλής, Μ. Γ., χ.χ., Η Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία ( ), Ι. ΠΟΙΗΣΗ, Θεσσαλονίκη, εκδ. Κωνσταντινίδη, σ. 20 Πολίτης, Λίνος (1985), Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα: Μορφ. Ίδρ. Εθν. Τραπέζης, σ Vitti, Mario (1987), Η Γενιά του Τριάντα, Αθήνα: Ερμής, σσ Ivask, I., ό.π. 8. Πρωίμου-Ερηνάκη, Μ., ό.π., σσ Οδυσσέα Ελύτη (1991), «Η Υπέρβαση και η Γεωμέτρηση», περ. Η Λέξη, τχ , σ Vitti, Μ., ό.π., σ Για τις «ιδέες των μαθητών» ή «αυθόρμητες αντιλήψεις» ή «παρανοήσεις» κ.ο.κ., βλ. Driver, R. κ.ά. (2000), Οικοδομώντας έννοιες των Φυσικών Επιστημών, Αθήνα: Τυπωθήτω. 33/1

19 Η μικρή Χαρά έχει το χάρισμα του να νοιάζεται για τους άλλους. Σηκώνει το ακουστικό του τηλεφώνου, πληκτρολογεί έναν αριθμό και ρωτά τη φωνή που θα απαντήσει: «Τι κάνεις; Είσαι καλά;» Κάθε φορά αυτός ο αριθμός είναι τυχαίος, όπως εκείνη τη φορά που κάλεσε Ντουμπάι. Ο μπαμπάς θα γίνει έξω φρενών όταν έρθει ο λογαριασμός, και θα απαγορεύσει στη Χαρά να τηλεφωνεί. Όμως εκείνη σκέφτεται εκείνο το αγοράκι από τον Παναμά που είδε στην εφημερίδα και το αγάπησε και ήθελε να του τηλεφωνήσει, κι ας μην είχε αριθμό τηλεφώνου. Η αγάπη της Χαράς και η παιδικότητά της θα κάνουν τον μπαμπά να ξαναβρεί το δρόμο της φαντασίας, και έτσι όλη η οικογένεια θα ξεκινήσει ένα παιχνίδι γνώσης και απόλαυγια παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Αθηνά Ανδρουτσοπούλου ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΜΑΜΑ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 48 Έξι μικρούς διαλόγους για πολύ μικρά παιδιά βρίσκουμε σ αυτό το βιβλίο με τη χαρούμενη εικονογράφηση. Ένα μικρό κοριτσάκι καταγράφει με τα δικά του λογάκια τις κουβέντες που ανοίγει με τη μαμά του γύρω από το φόβο, τη μοναξιά, την αγάπη, το μεγάλωμα και τις αλλαγές, τη ζωή και το θάνατο. Βιβλίο γραμμένο από μια πεπειραμένη ψυχολόγο, γεμάτο συναίσθημα και χιούμορ, που παρακινεί τα παιδιά να εκφράσουν όσα σκέφτονται και τους γονείς να συζητήσουν μαζί τους γι αυτά. Λ.Ψ. Πολυξένη Βάκου-Σαλωνίδου ΜΑΝΟΥΛΑ, ΠΟΣΟ Μ ΑΓΑΠΑΣ; Εικ.: Πολυξένη Βάκου-Σαλωνίδου Άθως, Αθήνα 2011, σελ. 32 Βιβλίο που ασχολείται με την ανάγκη των μικρών παιδιών για τρυφερότητα και ασφάλεια, που τόσο χρήσιμες είναι για την ένταξή τους στον κόσμο που τα περιβάλλει. Η συγγραφέας έχει στολίσει η ίδια το βιβλίο με μια πρωτότυπη εικονογράφηση-κολάζ. Α.Β. σης μέσα από το οποίο η Χαρά θα γνωρίσει την κουλτούρα και τις συνήθειες της άλλης χώρας. Η δύναμη της φαντασίας θα αποδειχθεί μαγική, αφού θα καταφέρει να επικοινωνήσει τελικά με το φίλο της στον Παναμά. Τρυφερή και δροσερή ιστορία, δοσμένη με χιούμορ και απολαυστικούς διαλόγους που κάνουν μοναδικό το βιβλίο, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες που θα το διαβάσουν. Η εικόνες της Διατσέντας Παρίση φωτίζουν τις σελίδες του βιβλίου και ενισχύουν τη χαρούμενη ατμόσφαιρά του. Τ.Τσ. Λιάνα Δενεζάκη ΜΙΑ ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΚΙ ΕΝΑ ΠΑΡΔΑΛΟ ΝΗΣΙ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Λιβάνης, Αθήνα 2011, σελ. 44 Οι διαφορετικές προτιμήσεις των κατοίκων δύο... περίεργων νησιών σχετικά με τα χρώματα και το τραγούδι κάνουν δύσκολη τη ζωή δύο παιδιών: ενός αγοριού στο ένα, ενός κοριτσιού στο άλλο. Τα δυο παιδιά αποφασίζουν συγχρόνως να βρουν το νησί των ονείρων τους για ν αναπτύξουν τις δικές τους ικανότητες. Έπειτα από ένα θαλασσινό ταξίδι με περιπέτειες, η αντιπαράθεση μουσικής και ζωγραφικής θα πάρει τέλος κι όλοι θα ζήσουν ευτυχισμένοι. Κέφι, φαντασία και χρώματα, σ ένα χαρούμενο βιβλίο για μικρά παιδιά. Λ.Π.-Α. Αγγελική Βαρελλά ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ; ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ; Εικ.: Διατσέντα Παρίση Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 40 Λένα Μερίκα ΘΕΛΩ, ΘΕΛΩ, ΘΕΛΩ! Εικ.: Σπύρος Γούσης Μεταίχμιο, Αθήνα 2011, σελ. 50 Η απληστία, φαινόμενο πολύ παλιό και δείγμα ανθρώπινης αδυναμίας, εμφανίζεται και στα ζώα της στεριάς και της θάλασσας. Η φράση που ακούγεται είναι: «Θέλω, θέλω, θέλω!» Όλα τα ζώα θέλουν κάτι περισσότερο από αυτό που μπορούν να έχουν, πράγμα που ξεσηκώνει θύελλες και πολέμους ανάμεσα στα δύο βασίλεια. Ευτυχώς, στα παραμύθια υπάρχει η σοφή κουκουβάγια, που επεμβαίνει για να δώσει τη λύση και η λύση είναι μία: η παιδεία. Η συγγραφέας διαχειρίζεται με κέφι και υπευθυνότητα το θέμα της, όπως και ο Σπύρος Γούσης, ο γνωστός εικονογράφος. Α.Β. 34/2 35/3

20 Ράνια Μπουμπουρή ΤΟ ΑΕΤΟΠΟΥΛΟ ΠΟΥ ΝΤΡΕΠΟΤΑΝ ΝΑ ΦΟΡΕΣΕΙ ΓΥΑΛΙΑ Εικ.: Σαμπίνα Στράουμπ Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2011, σελ. 43 Η συγγραφέας ασχολείται με το ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλά παιδιά, όταν οι συμμαθητές τους στο σχολείο τα κοροϊδεύουν επειδή φορούν γυαλιά, αποκαλώντας τα πώς αλλιώς; «γυαλάκιες». Ήρωας του βιβλίου είναι ένα αετόπουλο! Εύστοχη η επιλογή από τη συγγραφέα καθώς είναι γνωστή η δύναμη της όρασης στους αετούς, η «αετήσια» ματιά τους. Το αετόπουλο πείθεται να φορέσει γυαλιά ξεπερνώντας το άγχος του, ύστερα από τις ήρεμες και λογικές εξηγήσεις των μεγάλων. Α.Β. Ελένη Πιτσιδοπούλου ΤΡΕΧΑ, ΤΡΕΧΑΛΑ Εικ.: Χρήστος Δήμος Παρρησία, Αθήνα 2011, σελ. 29 Θέμα του βιβλίου είναι ο εθελοντισμός, η χαρά τού να δίνεις χωρίς να περιμένεις τίποτα ως αντάλλαγμα. Ήρωες της ιστορίας ο Τρεχάλας και ο Κεραίας, δυο μυρμηγκάκια που αφιερώνουν τη ζωή τους στο νοσοκομείο μυρμηγκιών. Α.Β. Ασπασία Πρωτογέρου ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΜΟΛΥΒΙ Εικ.: Ανδρομάχη Γιαννοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 38 Το μολύβι είναι ένα απλό γκρι μολύβι. Το ίδιο απλή είναι και η ιστορία. Συνιστά όμως υπόδειγμα για το πώς πρέπει να γράφονται οι μικρές ιστορίες: απλή στη δομή της, με νοήματα σημαντικά. Το γκρι μολύβι αναζήτησε την τύχη του καθώς ήταν παραπεταμένο, βρήκε έναν σκοπό, τον κυνήγησε, και έκανε θαύματα. Στο τέλος, από το μολύβι έμεινε μόνο μια μικρή μύτη, ένα μικρό βέλος, σαν την πυξίδα που δείχνει πάντα τη σωστή κατεύθυνση. Α.Β. Μάκης Τσίτας ΓΙΑΤΙ ΔΕ ΜΕΤΡΑΣ ΠΡΟΒΑΤΑΚΙΑ; Εικ.: Γιώργος Καρακάσογλου Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 48 Ο συγγραφέας έχει γράψει τρυφερά και χρήσιμα βιβλία για μικρά παιδιά, δύο εκ των οποίων μπήκαν στη μικρή λίστα των Κρατικών Βραβείων. Το τελευταίο του βιβλίο ξεχωρίζει για την πρωτοτυπία του, μιας και αναφέρεται στα μικρά παιδιά που δυσκολεύονται να κοιμηθούν το βράδυ. Κι ένας σίγουρος τρόπος, κατά τον συγγραφέα, για να βρουν λύση στο πρόβλημα, είναι να μετρούν προβατάκια, ως τη στιγμή που αυτά θ αφήσουν τη διασκέδαση, θα μπουν στο μαντρί τους και τότε όλοι θα πάνε για ύπνο... Λ.Ψ. Joy Berry NΙΩΘΩ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ! ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΕ ΠΡΟΣΕΧΟΥΝ! Εικ.: Μaggy Smith Μετ.: Κατερίνα Τριανταφύλλου ΝΙΩΘΩ ΝΤΡΟΠΗ! ΝΙΩΘΩ ΑΝΥΠΟΜΟΝΗΣΙΑ! Εικ.: Μaggy Smith Μετ.: Ελένη Κατσαμά Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 36 (έκαστο) Με τον υπότιτλο «Ας μιλήσουμε για συναισθήματα», η εκπαιδευτικός και σύμβουλος γονέων Joy Berry βοηθά με τα βιβλία της τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τη ζωή στην καθημερινότητά της. Η ηλικία στην οποία απευθύνεται είναι από 3 έως 6 ετών, οπότε οι συμβουλές της απευθύνονται περισσότερο στους γονείς που διαβάζοντάς τες θα υποδείξουν τις σωστές συμπεριφορές στα παιδιά τους. Ευρηματικό το γεγονός ότι σε κάθε βιβλιαράκι, αφηγητής είναι ένα κατοικίδιο που ζει μαζί με το παιδί που έχει το πρόβλημα. Α.Β. ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ Κείμενα: Simon & Schuster Inc. Εικ.: Chris Beatrice Χαρτοκοπτική: Kees Moerbeek Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 14 Το τρισδιάστατο αυτό βιβλίο περιέχει 10 μύθους του Αισώπου: τη «Χήνα με τα χρυσά αυγά», την «Αλεπού και τον κόρακα», το «Λιοντάρι και το ποντίκι», κ.ά. Οι ιστορίες του μεγάλου παραμυθά της αρχαιότητας αναδύονται εντυπωσιακά με το ξεφύλλισμα των σελίδων και ενθουσιάζουν μικρούς και μεγάλους. Α.Β. 36/4 37/5