Νεοελληνική Λογοτεχνία. ηµοτικού. Τίτλος: «Οικο λογούµε»

Transcript

1 Π Εκπαιδευτικά σενάρια και µαθησιακές δραστηριότητες, σύµφωνα µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη Νεοελληνική Λογοτεχνία ηµοτικού Τίτλος: «Οικο λογούµε» ΚΑΦΕΤΖΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «ηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΗΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ: Π Εκπαιδευτικά σενάρια και µαθησιακές δραστηριότητες, σύµφωνα µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ: ΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνοι υπο-οµάδας εργασίας γλώσσας στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση Κώστας Ντίνας & Σωφρόνης Χατζησαββίδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 27

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Οικο λογούµε ηµιουργός Παναγιώτα Καφετζή ιδακτικό αντικείµενο Νεοελληνική Λογοτεχνία (Προτεινόµενη) Τάξη ηµοτικού Χρονολογία Ιούλιος 2014 ιδακτική/θεµατική ενότητα εν αντλεί από τα σχολικά βιβλία ιαθεµατικό Ναι Εµπλεκόµενα γνωστικά αντικείµενα Ι. Φιλολογικής ζώνης Νεοελληνική Γλώσσα Νεοελληνική Λογοτεχνία ΙΙ. Άλλα γνωστικά αντικείµενα Μελέτη Περιβάλλοντος ΙΙΙ. Ηµιτυπικές και άτυπες διαδικασίες εκπαίδευσης Ευέλικτη Ζώνη Περιβαλλοντική Αγωγή Σελίδα 3 από 27

4 Χρονική διάρκεια 10 διδακτικές ώρες Χώρος Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής, σχολική βιβλιοθήκη Εικονικός χώρος: ιστολόγιο τάξης ( Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και µαθητή Προϋπόθεση για την υλοποίηση του σεναρίου είναι η ύπαρξη εργαστηρίου Η/Υ ή κινητού εργαστηρίου µε φορητούς Η/Υ, οι οποίοι θα πρέπει να είναι συνδεδεµένοι σε τοπικό δίκτυο (µε την εφαρµογή TeamViewer), ώστε να υπάρχει δυνατότητα προβολής όλων των οθονών από τον κεντρικό Η/Υ, καθώς και σύνδεση στο διαδίκτυο. Θα πρέπει να έχει δηµιουργηθεί από τον/την εκπαιδευτικό το ιστολόγιο της τάξης. Για να δοθεί στα παιδιά η δυνατότητα αναρτήσεων στο ιστολόγιο, απαιτείται να έχει το καθένα διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Αυτό µπορεί να γίνει είτε µε τη διεύθυνση των γονέων τους, οπότε θα πρέπει να ενηµερωθούν, είτε µε κωδικοποιηµένες διευθύνσεις που µπορεί να δηµιουργήσει ο εκπαιδευτικός, ώστε να δοθεί από την πλατφόρµα των εκπαιδευτικών ιστολογίων Edublogs ο κωδικός στο κάθε παιδί. Τέλος, θα πρέπει να γίνει συνεννόηση για την παραλαβή και τον δανεισµό των βιβλίων που προτείνονται µε τη παιδική βιβλιοθήκη της περιοχής. Σηµειώνεται πως τα προτεινόµενα βιβλία που αναφέρονται παρακάτω στο πεδίο Κείµενα υπάρχουν όλα στην Παιδική ηµοτική Βιβλιοθήκη Κηφισιάς του ήµου Καλαµαριάς. Εφαρµογή στην τάξη Το συγκεκριµένο σενάριο είναι πρόταση διδασκαλίας. Σελίδα 4 από 27

5 Το σενάριο στηρίζεται Το σενάριο αντλεί Το σενάριο είναι πρωτότυπο στη σύλληψη. Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σενάριο πραγµατεύεται περιβαλλοντικά προβλήµατα που αποτελούν κοµµάτι της καθηµερινότητας των παιδιών και τα οποία βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής τόσο στο πεδίο της κοινωνικής ενηµέρωσης όσο και στη θεµατική των ΑΠΣ και ΕΠΠΣ. Η συγκεκριµένη πραγµάτευση εστιάζει στους τρόπους που αρθρώνονται οι λόγοι για αυτά τα προβλήµατα. Στον τρόπο που µιλούν οι συγγραφείς των λογοτεχνικών βιβλίων, οι αρθρογράφοι των εφηµερίδων, οι επιστήµονες και οι διάφορες κοινωνικές οµάδες µε τα αντικρουόµενα συµφέροντά τους. Μέσα από την ενασχόληση µε τα κείµενα καλλιεργείται η πολυφωνική διαπραγµάτευση µέσα στην τάξη. Μέσα από την κριτική αντιµετώπισή τους, η κριτική σκέψη των παιδιών. Μελετώντας την επιχειρηµατολογία των κειµένων διαβλέπουν τις στάσεις των συντακτών τους και µαθαίνουν στην ουσία να διαβάζουν «πίσω από τις γραµµές του κειµένου», βασική δεξιότητα του κριτικού γραµµατισµού. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Τα τελευταία χρόνια τα θέµατα περιβάλλοντος αποτελούν όλο και µεγαλύτερο κοµµάτι του ενδιαφέροντος, τόσο των ΜΜΕ όσο και του κοινωνικού διαλόγου. Θέµατα, όπως αυτό της υπερθέρµανσης του πλανήτη, της κλιµατικής αλλαγής, της εξάντλησης των ενεργειακών αποθεµάτων, εµφανίζονται όλο και περισσότερο στα ΜΜΕ αλλά και στο κοµµάτι της τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης µέσα από την Σελίδα 5 από 27

6 ένταξη της περιβαλλοντικής αγωγής στο ωρολόγιο πρόγραµµα (Ευέλικτη Ζώνη, τάξη) και στα ΑΠΣ και ΕΠΠΣ. Ταυτόχρονα, ολοένα και µεγαλύτερος αριθµός τίτλων λογοτεχνικών βιβλίων ασχολείται µε αυτά τα ζητήµατα, µεταφέροντας µηνύµατα προστασίας του περιβάλλοντος στα παιδιά και προσπαθώντας να τους καλλιεργήσει οικολογική συνείδηση. Ωστόσο, πολλές είναι οι έρευνες που εστιάζουν στο αν τα λογοτεχνικά βιβλία καθώς και τα κείµενα που χρησιµοποιούνται στην περιβαλλοντική εκπαίδευση χρησιµοποιούν τα κατάλληλα επιχειρήµατα και αρθρώνουν λόγους που στρέφουν τα παιδιά σε δράση για την προστασία του περιβάλλοντος ή συντηρούν απλά µια συζήτηση για αυτά. Επιπλέον, έρευνες, τόσο στον διεθνή (Unesco 1985) όσο και στον ελληνικό χώρο (Χατζάκης 2012), καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι οι γνώσεις που αποκτούν τα παιδιά από προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα οποία συµµετέχουν, δε συνοδεύονται από θετικότερες στάσεις ως προς το περιβάλλον. Η µελέτη των θεµάτων για την προστασία περιβάλλοντος είναι σηµαντική όχι µόνο γιατί µεταφέρει στα παιδιά γνώσεις που αφορούν την ίδια την ύπαρξή τους και τη συνέχεια της ανθρώπινης ύπαρξης και πολιτισµού, αλλά και γιατί διαµορφώνει συνειδητούς και υπεύθυνους πολίτες απέναντι στην κοινωνία και τους φορείς οργάνωσής της. Παρόλα αυτά, επειδή µπορεί να προκαλέσει φοβίες σε κάποια από τα παιδιά, πρέπει να προσεγγίζεται από όσους εµπλέκονται µε την ανάλογη ευαισθησία και προσοχή (Kriesberg 1994). Τα περιβαλλοντικά θέµατα είναι σύνθετα και δεν έχουν απλές απαντήσεις. Εµπεριέχουν πολλαπλές φωνές και λόγους και αποτελούν πεδίο σύγκρουσης πολλαπλών συµφερόντων, πολλές φορές ισότιµα αποδεκτών. εν είναι πάντα εφικτό για τα παιδιά να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα αυτών των θεµάτων και των απόψεων που αρθρώνονται. Η εστίαση στο τεράστιο µέγεθος των περιβαλλοντικών προβληµάτων και στην καθοριστική επίπτωση που µπορεί να έχουν για την επιβίωση του ανθρώπου µπορεί να οδηγήσει τα παιδιά να αισθανθούν αδύναµα απέναντι στην επίλυσή τους και να τα αποµακρύνουν από οποιαδήποτε δράση για το περιβάλλον. Επίσης, η ενασχόληση µε θέµατα έξω από την Σελίδα 6 από 27

7 καθηµερινότητά τους δε βοηθά τα παιδιά να εµπλακούν συναισθηµατικά και ενεργά στην επίλυσή τους. Η άµεση εµπλοκή και η βιωµατική εµπειρία είναι τα καλύτερα εχέγγυα για την επίτευξη των στόχων της Περιβαλλοντικής Αγωγής στην εκπαίδευση (Wilson 1996 Χατζάκης 2012). Είναι, λοιπόν, σηµαντικό για τον εκπαιδευτικό να επιλέξει όχι µόνο τι και µε ποιά µέσα αλλά και πώς θα διαπραγµατευτεί µε την τάξη του τα περιβαλλοντικά θέµατα, ώστε να καλλιεργήσει στα παιδιά τις παραπάνω στάσεις και δεξιότητες µέσα από δράσεις που θα τα εµπλέξουν ενεργά, ανάλογα µε την αναπτυξιακή φάση που βρίσκονται και το συγκεκριµένο κοινωνικοπολιτισµικό πλαίσιο της τάξης. Τα λογοτεχνικά βιβλία µπορούν να αποτελέσουν σηµαντικό εργαλείο για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Ωστόσο, η επιλογή τους θα πρέπει να βασίζεται σε ορισµένα κριτήρια, ώστε τα βιβλία που θα ενταχθούν σε ένα τέτοιο πρόγραµµα να «αποτυπώνουν ρεαλιστικά τα περιβαλλοντικά προβλήµατα και να βοηθούν τα παιδιά να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν µέρος επίλυσης αυτών των προβληµάτων» (Rule & Atkinson 1994). Οι Rule και Atkinson (1994) προτείνουν µια σειρά από κριτήρια, τα οποία θα έπρεπε να παίρνονται υπόψη για την ένταξη ενός βιβλίου σε πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Τα κριτήρια αυτά είναι: 1. Το βιβλίο να προάγει την εκτίµηση του περιβάλλοντος και της φύσης. 2. Να αναδεικνύει τις αλληλεπιδράσεις των οικοσυστηµάτων και την ανάγκη να συνεργαστεί ο άνθρωπος µε τη φύση. 3. Να παρουσιάζει µε ρεαλιστικό τρόπο τα περιβαλλοντικά θέµατα χωρίς να υπερβάλει ή να τα υπεραπλουστεύει. 4. Να προβάλλει την ελπίδα για επίλυσή τους. 5. Να προτείνει λύσεις ή ιδέες για επίλυσή τους. 6. Να υιοθετεί θετική στάση διαπραγµάτευσης και να µην καλλιεργεί φόβο ή ενοχικές στάσεις. 7. Να µην εµπεριέχει στερεοτυπικά στοιχεία. 8. Η εικονογράφηση να υποστηρίζει και να διευρύνει το κείµενο. Σελίδα 7 από 27

8 9. Να είναι αξιόλογα λογοτεχνικά δείγµατα. 10. Να είναι κατάλληλα για το αναπτυξιακό στάδιο των παιδιών. Η Creany (1994), µελετώντας την παιδική λογοτεχνία στο πεδίο της Περιβαλλοντικής Αγωγής, υποστηρίζει ότι θα έπρεπε αυτά να εστιάζουν στο κοµµάτι της λογοτεχνίας περισσότερο, καθώς τα παιδιά µπορούν να αντλήσουν πληροφορίες από άλλα κειµενικά είδη, ενώ η λογοτεχνία µπορεί να τα κατευθύνει να βρουν τον δικό τους τρόπο να εµπλακούν στην προστασία του περιβάλλοντος.. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝ ΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσµο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Η εµπλοκή µε περιβαλλοντικά προβλήµατα φέρνει τα παιδιά σε επαφή µε µια ποικιλοµορφία ψηφιακών και συµβατικών κειµένων. Η εστίαση του σεναρίου στη διαπραγµάτευση των λόγων και των επιχειρηµάτων που αρθρώνουν οι συγγραφείς των βιβλίων και οι δηµιουργοί των κειµένων που διαπραγµατευόµαστε, καλλιεργεί δεξιότητες προφορικού και γραπτού λόγου µε προσανατολισµό στον κριτικό γραµµατισµό. Παράλληλα, η ανάλυση των λογοτεχνικών και οπτικών κειµένων καλλιεργεί µετακειµενικές δεξιότητες. Οι ΤΠΕ αποτελούν βασικό εργαλείο του σεναρίου, αφού στο ιστολόγιο της τάξης θεµελιώνεται η διαδραστικότητα των δραστηριοτήτων του σεναρίου. Καθώς τα παιδιά αξιοποιούν τις ΤΠΕ για να έχουν πρόσβαση, να δηµιουργούν και να αναρτούν τις εργασίες τους, εξασκούνται στη χρήση τους και βιωµατικά δοµούν συνείδηση επαρκούς χρήστη. Ειδικότερα επιχειρείται οι µαθητές/τριες να ασκηθούν στα παρακάτω πεδία: Γνώσεις για τον κόσµο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Επιδιώκεται η µαθητές: Να αναγνωρίζουν τη σχέση του περιβάλλοντος µε την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Σελίδα 8 από 27

9 Να συνειδητοποιήσουν την αλληλεξάρτηση των οικοσυστηµάτων και τη σηµασία της προστασίας της βιοποικιλότητας. Να δραστηριοποιηθούν για την προστασία του περιβάλλοντος και να αναπτύξουν οικολογική συνείδηση. Να κατανοήσουν, να αναλύσουν και να ερµηνεύσουν τη διάσταση των περιβαλλοντικών προβληµάτων και την παγκοσµιότητα του χαρακτήρα τους. Να συνειδητοποιήσουν ότι η ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών δε σηµαίνει a priori την εξάντληση των φυσικών πόρων και την εξαφάνιση άλλων οργανισµών. Να γνωρίσουν εναλλακτικές µορφές ενέργειας και διαχείρισης των απορριµµάτων. Να αναπτύξουν υπεύθυνες περιβαλλοντικά στάσεις. Γνώσεις για τη γλώσσα Επιδιώκεται οι µαθητές: Να ασκηθούν στην κατανόηση και παραγωγή αφηγηµατικών, περιγραφικών και επιχειρηµατολογικών κειµένων σε συµβατική και ψηφιακή µορφή. Να εξοικειωθούν µε τον επιχειρηµατολογικό λόγο, τη διατύπωση επιχειρηµάτων, τον εντοπισµό τους σε διαφορετικά κειµενικά είδη και διαφορετικούς τρόπους καθώς και την κριτική αντιµετώπισή τους. Να εξασκήσουν τον προφορικό και γραπτό τους λόγο, εµπλουτίζοντας και διευρύνοντας το λεξιλόγιό τους εννοιολογικά και µορφολογικά. Να εξοικειωθούν µε την επιλογή και οργάνωση πληροφοριών (γλωσσικών ή οπτικών), για να κατανοήσουν, να αποδώσουν και να παρουσιάσουν ένα κείµενο. Να καλλιεργήσουν δεξιότητες χειρισµού του ειδικού λεξιλογίου της οικολογίας. Σελίδα 9 από 27

10 Να αναπτύξουν δεξιότητες παραγωγής αναφορικού λόγου µε τη συγγραφή µικρών άρθρων και βιβλιοπαρουσιάσεων. Να εξοικειωθούν µε τη διαδικασία διαπραγµάτευσης και κατασκευής κειµένων σε επίπεδο οµάδας και τάξης. Γραµµατισµοί Επιδιώκεται οι µαθητές: Να έρθουν σε επαφή µε τις δυνατότητες των ΤΠΕ να παρέχουν πληροφορίες, πρόσβαση και δυνατότητες αναµόρφωσης δεδοµένων και να τις αντιληφθούν ως ένα εναλλακτικό εργαλείο που µπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους. Να γνωρίσουν διευθύνσεις στο διαδίκτυο που µπορούν να τους προσφέρουν ταυτόχρονα γνώσεις και διασκέδαση. Να έρθουν σε επαφή µε τα ηλεκτρονικά εργαλεία ενηµέρωσης, κοινωνικής δικτύωσης και κατασκευής ψηφιακών κειµένων. Να συνδυάσουν ψηφιακά εργαλεία µε συµβατικά και να κατασκευάσουν δικά τους κείµενα. Να βελτιώσουν τις δεξιότητες συνεργατικής και διερευνητικής µάθησης και να αντιληφθούν την αξιοποίηση των ΤΠΕ σαν µέσο επικοινωνίας για αλληλεπίδραση, επίτευξη των στόχων τους και διευκόλυνση της κοινής δράσης. Να αναπτύξουν δεξιότητες ανάλυσης του λογοτεχνικού κειµένου εντοπίζοντας τις θέσεις, στάσεις και αξίες που πρεσβεύουν οι ήρωές του και τα επιχειρήµατα που αρθρώνει ο συγγραφέας µέσα από αυτούς. Να ασκηθούν στο να συνδιαλέγονται διαρκώς µε το λογοτεχνικό κείµενο τόσο σε ατοµικό όσο και στο ευρύτερο πλαίσιο της αναγνωστικής κοινότητας µέσα από δραστηριότητες δηµιουργικής γραφής Σελίδα 10 από 27

11 ιδακτικές πρακτικές Όπως προαναφέρθηκε, σε κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα που αφορά περιβαλλοντικά θέµατα είναι απαραίτητη η ενεργητική εµπλοκή των παιδιών σε όλες τις δράσεις του σεναρίου. Σε µια προσέγγιση που στοχεύει στον κριτικό γραµµατισµό απαραίτητη είναι αυτή η εµπλοκή να δοµείται σε διαδικασίες διαπραγµάτευσης και αναστοχασµού. Έτσι, είναι απαραίτητο η τάξη να είναι εξοικειωµένη µε την οµαδοσυνεργατική οργάνωση και το πλαίσιο λειτουργίας της µαθησιακής κοινότητας να ευνοεί την αποδοχή και ενίσχυση της ατοµικής έκφρασης, του δηµοκρατικού διαλόγου και των διαδικασιών αναστοχασµού. Ο/Η εκπαιδευτικός λειτουργεί ως εµψυχωτής και συν-ερευνητής της κοινότητας στην αναζήτησή της. Το περιβάλλον είναι η ίδια η καθηµερινότητα που αλλάζει µε ταχύτατους ρυθµούς και οι εκπαιδευτικοί έχουν να ανακαλύψουν µέσα από ένα τέτοιο πρόγραµµα σχεδόν τα ίδια µε τα όσα ανακαλύπτουν και τα παιδιά. Η διαφορά έγκειται ως προς τη γνώση της χρήσης των εργαλείων προσέγγισης του θέµατος και αυτά καλείται ο/η εκπαιδευτικός να προσφέρει στο συγκεκριµένο σενάριο. Το σενάριο προβλέπει τον χωρισµό µιας τάξης είκοσι παιδιών σε πέντε οµάδες. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Αφετηρία του σεναρίου µπορεί να αποτελέσει η 4η ενότητα του βιβλίου «Γλώσσα ηµοτικού» που έχει τον τίτλο Εµένα µε νοιάζει από το οµώνυµο βιβλίο της Γαλάτειας Γρηγοριάδου-Σουρέλη, το οποίο περιλαµβάνεται στο σώµα κειµένων που το σενάριο προβλέπει να διαβαστούν από τα παιδιά. Μπορεί να ολοκληρωθεί αυτόνοµα στις ώρες της Φιλαναγνωσίας και της Ευέλικτης Ζώνης ή να αποτελέσει επέκταση µε τη µορφή project κατά τις ώρες του γλωσσικού µαθήµατος. Μπορεί, επίσης, να ακολουθήσει σαν επόµενη ενότητα στις ώρες της Φιλαναγνωσίας, ένα άλλο σενάριο της δηµιουργού µε τον τίτλο «Αποφασί-ΖΩ». Σελίδα 11 από 27

12 Σύνδεση µε τα ισχύοντα στο σχολείο Το πρόγραµµα διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση και ειδικότερα στο ηµοτικό (οδηγός του εκπαιδευτικού), προβλέπει την παρουσίαση ενός ολοκληρωµένου βιβλίου από κάθε οµάδα στην τάξη (σ ), καθώς και ατοµικές παρουσιάσεις βιβλίων. Το συγκεκριµένο σενάριο συνδυάζει τόσο τις ατοµικές και οµαδικές αναγνώσεις και παρουσιάσεις βιβλίων όσο και τη διαπραγµάτευση σε επίπεδο ολοµέλειας. Το σενάριο υλοποιεί τµήµα του προγράµµατος της διδασκαλίας της λογοτεχνίας αλλά και της γλώσσας, αφού µέσα από τις δράσεις του τα παιδιά αποκτούν εξειδικευµένες γνώσεις και λεξιλόγιο, διαπραγµατεύονται και κατασκευάζουν πολλαπλά κειµενικά είδη αναφορικού και κατευθυντικού λόγου (στόχοι του γλωσσικού µαθήµατος), εντοπίζουν τους τρόπους µε τους οποίους ο κατασκευαστής ενός κειµένου χρησιµοποιεί τους κειµενικούς τρόπους, για να µεταφέρει το µήνυµα που θέλει και το πώς δοµεί αυτό το µήνυµα. Παράλληλα, αξιοποιεί τη φαντασιακή δυναµική της λογοτεχνίας, για να καλλιεργήσει στάσεις και να κινητοποιήσει τα παιδιά σε ένα τόσο σηµαντικό για τη ζωή τους θέµα όπως το περιβάλλον. Τέλος, αξιοποιεί αρκετά από τα λογοτεχνικά κείµενα που προτείνονται στην 4η ενότητα του σχολικού βιβλίου «Γλώσσα ηµοτικού» µε θέµα το περιβάλλον. Το σενάριο οργανώνεται ως µια διδακτική ενότητα γύρω από το θέµα της προστασίας του περιβάλλοντος, όπως αναφέρεται στο ΠΣ για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση (2011:7) Αξιοποίηση των ΤΠΕ Βασικό εργαλείο για την εφαρµογή του σεναρίου αποτελούν οι ΤΠΕ καθώς πάνω τους θεµελιώνεται η διαδραστικότητα του σεναρίου και µε τη χρήση τους πραγµατώνονται βασικές αρχές του, όπως η δηµοσιοποίηση και διαπραγµάτευση προσωπικών θέσεων, η αναθεώρηση σαν βασικό στάδιο καλλιέργειας δεξιοτήτων κατασκευής κειµένων, η εύρεση, ενσωµάτωση και παρουσίαση πληροφοριών στην Σελίδα 12 από 27

13 κοινότητα, η διαπραγµάτευση οπτικών ψηφιακών κειµένων (βίντεο) και τελικά η διεύρυνση της πολυφωνίας και των φυσικών ορίων της αναγνωστικής κοινότητας. Λίγα λόγια για το TeamViewer: Το TeamViewer είναι ένα λογισµικό, ελεύθερο στο διαδίκτυο, το οποίο ο χρήστης εγκαθιστά στον υπολογιστή του αποκτώντας, µέσω δύο κωδικών αριθµών (δίνονται από το πρόγραµµα), τη δυνατότητα αποµακρυσµένης πρόσβασης. Μπορεί να δει ό,τι υπάρχει στην οθόνη του, να αντιγράψει τµήµατα ή και ολόκληρα αρχεία, να συνδηµιουργήσει σε πραγµατικό χρόνο µε τον χρήστη που βρίσκεται εκείνη τη στιγµή στον Η/Υ. Στην ουσία είναι σαν να δηµιουργείται ένα άτυπο δίκτυο µεταξύ Η/Υ µε τη χρήση του διαδικτύου. Για την αξιοποίησή του στην τάξη ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να το εγκαταστήσει σε όλους τους Η/Υ που θα χρησιµοποιούνται από τις οµάδες και να κρατήσει τους κωδικούς του κάθε Η/Υ. Στη συνέχεια, και µέσα από τον δικό του Η/Υ, µπορεί να βλέπει τη δουλειά της κάθε οµάδας σε πραγµατικό χρόνο, να την προβάλει µε τον προτζέκτορα κατά την αναθεώρηση και κοινοποίηση στην τάξη και να παρεµβαίνει σε αυτή. Τέλος, όταν εξοικειωθούν τα παιδιά µε τη χρήση του, µπορεί να δώσει τη δυνατότητα στις οµάδες να παρεµβαίνουν και αυτές σε όλους τους Η/Υ οδηγώντας τα παιδιά σε διαδικασίες συνεργατικής γραφής. Λίγα λόγια για το Edublogs To Edublogs είναι µια υπηρεσία δηµιουργίας και φιλοξενίας ιστολογίων. Είναι ελεύθερο και έχει δυνατότητα ενσωµάτωσης εικόνας, ήχου και βίντεο. Μπορεί να είναι προσβάσιµο από ορισµένους χρήστες που τους ορίζει ο διαχειριστής. Η δυνατότητα πρόσβασης µπορεί να είναι διαβαθµισµένη από τον σχολιασµό, την ανάρτηση, την επέµβαση στις αναρτήσεις και, τέλος, τη διαχείριση. Το σενάριο προβλέπει οι µαθητές να έχουν το δικαίωµα αναρτήσεων (author) αλλά όχι παρεµβάσεων σε αναρτήσεις που δεν είναι δικές τους. Η δηµιουργία και αξιοποίηση του ιστολογίου επιλέγεται από το συγκεκριµένο σενάριο, επειδή τα παιδιά στην τάξη αυτή έχουν ήδη αποκτήσει αρκετές γνώσεις Σελίδα 13 από 27

14 λειτουργικού ψηφιακού γραµµατισµού για να µπορούν να αξιοποιούν τις δυνατότητες του ιστολογίου. Επίσης, το ιστολόγιο δηµιουργεί ένα αποτύπωµα απόψεων και θέσεων, δεσµευτικό αλλά και ιστορικό, καθώς µπορούν να επανέλθουν σε επόµενη τάξη για να το εξελίξουν και να το συµπληρώσουν. Κείµενα Προτεινόµενα Λογοτεχνικά Βιβλία Simon James Αγαπηµένη µου Greenpeace. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Shel Silberstein Το δένδρο που έδινε. Αθήνα: ωρικός. Στέλλα Βλαχοπούλου Το καµένο δάσος. Αθήνα: Κέδρος. Μαρία Γουµενοπούλου Κι έτσι σώθηκε το δάσος. Αθήνα: Ηράκλειτος. Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη Χορεύοντας στο δάσος. Αθήνα: Πατάκης. Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη Εµένα µε νοιάζει. Αθήνα: Πατάκης. Σοφία Ζαραµπούκα Το βρωµοχώρι. Αθήνα: Κέδρος. Ζαν Ζιονό Ο άνθρωπος που φύτευε δένδρα, Αθήνα: Παπαδόπουλος. Βαγγέλης Ηλιόπουλος Η Μεσόγειος είµαι εγώ και δεν είµαι πια εδώ. Αθήνα: Πατάκης. Βαγγέλης Ηλιόπουλος Η Μικρή Γοργόνα πώς να ζήσει στο Σκουπιδονήσι;. Αθήνα: Πατάκης. Βαγγέλης Ηλιόπουλος Παιδιά σε δράση! Η ώρα να σώσουµε τη Γη έχει φτάσει. Αθήνα: Πατάκης. Βαγγέλης Ηλιόπουλος Το αστροπελέκι µε την περιέργεια βρίσκει λύση για την ενέργεια. Αθήνα: Πατάκης. Λίτσα Παναγιωτοπούλου Ένα δέντρο ζητάει αυλή. Αθήνα: Μίνωας. Έφη Παπαδοπούλου Η κυρα-φύση και ο κακός ο Ρύπος. Αθήνα: Λιβάνης Ντάιαν Σέλντον & Γκάρι Μπλίθ Το τραγούδι της φάλαινας. Αθήνα: Ρώσση. Γιό Σοµέι Ο Τζέικ στη θάλασσα. Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. έσποινα Στίκα Το µαύρο σύννεφο. Αθήνα: Πατάκης. Σελίδα 14 από 27

15 Τζένη Τασάκου Οι τρεις δροσοσταλίδες. Αθήνα: Κέδρος. Άννα Χατζηµανώλη Τα δέκα πρόσωπα της ρύπανσης. Αθήνα: Κίρκη. Λίτσα Ψαραύτη Ο Αργύρης και το ελφίνι. Αθήνα: Ψυχογιός. Λίτσα Ψαραύτη Ανάσες και ψίθυροι του δάσους. Αθήνα: Πατάκης. Ψηφιακά εργαλεία TeamViewer: Εκπαιδευτικά ιστολόγια (ενδεικτικό ιστολόγιο της συντάκτριας Εργαλείο δηµιουργίας ψηφιακών βιβλίων Issuu: GoogleEarth ιευθύνσεις άντλησης πληροφοριών «Η πυρηνική κρίση στον σταθµό Φουκουσίµα» από την ιστοσελίδα της Greenpeace ιαδραστικά παιχνίδια από το Μουσείο Επιστηµών (Science Museum) του Λονδίνου Παιδική HELMEPA: Ενεργειακό αποτύπωµα από την WWF «Ένα άρθρο για το περιβάλλον», από την ιστοσελίδα «Παράνοµες χωµατερές: Όχι στα πρόστιµα λένε οι δήµαρχοι», είδηση στην ιστοσελίδα (ανάρτηση: ) Βίντεο «Το δένδρο που έδινε», βίντεο κινουµένων σχεδίων του οµώνυµου λογοτεχνικού έργου του S. Silberstein, animation: Κ. Κωτσηδήµος. «Ο άνθρωπος που φύτευε δένδρα», βίντεο κινουµένων σχεδίων του οµώνυµου λογοτεχνικού έργου του Ζ. Ζιονό, από τον P. Noiret. Συλλογή µε εκπαιδευτικά βίντεο του Κ.Π.Ε. Καστοριάς «Το κορίτσι που άφησε άφωνο τον κόσµο για 5 λεπτά», βίντεο µε την οµιλία της 12χρονης Cullis-Suzuki στην Παγκόσµια Σύνοδο του ΟΗΕ το Σελίδα 15 από 27

16 «Lego: τα πάντα δεν είναι τέλεια», βίντεο της Greenpeace, «Ανακύκλωση συσκευών εν είναι παραµύθι 1», βίντεο της Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. «Ανακύκλωση λαµπτήρων εν είναι παραµύθι 2», βίντεο της Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. «Σκουριές: το επενδυτικό σχέδιο της Ελληνικός Χρυσός», βίντεο της HellasGold SA. «ΣΟΣ Χαλκιδική people have the power», ερασιτεχνικό βίντεο «Χαλκιδική S.O.S», βίντεο της Genesis TV «Abita», γερµανικό βίντεο κινουµένων σχεδίων ιδακτική πορεία/στάδια/φάσεις 1ο διδακτικό δίωρο: Αίθουσα διδασκαλίας Με αφετηρία την 4η ενότητα του βιβλίου «Γλώσσα ηµοτικού» ή το µάθηµα της Μελέτης Περιβάλλοντος, ο/η εκπαιδευτικός παρουσιάζει στα παιδιά το ιστολόγιο που θα αποτελέσει τη βάση για την εξέλιξη της ενότητας και τους ενηµερώνει για τη διαδικασία µε την οποία θα µπορούν να µπαίνουν και να κάνουν αναρτήσεις. Παρακολουθούν το βίντεο µε την οµιλία της δωδεκάχρονης Σούζαν Σουζούκι στη ιεθνή ιάσκεψη για το Περιβάλλον που βρίσκεται στην αρχική σελίδα και το συζητούν. Ο/Η εκπαιδευτικός κατευθύνει τα παιδιά να εστιάσουν στις εµπειρίες τους από το άµεσο περιβάλλον τους. Καθώς εξελίσσεται η συζήτηση, καταγράφει στον πίνακα τα θέµατα που θίγονται και µαζί µε τα παιδιά τα οµαδοποιούν. Στη συνέχεια, προτείνει στα παιδιά να επιλέξει η κάθε οµάδα µια θεµατική µε την οποία θέλει να ασχοληθεί µε βάση τα πεδία που καταγράφηκαν. Η κάθε οµάδα αναλαµβάνει η θεµατική της και ο/η εκπαιδευτικός δίνει στα παιδιά να διαβάσουν από ένα βιβλίο για κάθε πεδίο. Τα βιβλία που προτείνονται είναι αυτά που αναφέρονται στο πεδίο Κείµενα παραπάνω. Σελίδα 16 από 27

17 ίνεται στα παιδιά το Φύλλο Εργασίας 1 (βλ. και φάκελο συνοδευτικού υλικού, αρχείο «Φύλλο εργασίας ανάγνωσης βιβλίων») µε βάση το οποίο κωδικοποιούν τους τρόπους µε τους οποίους διαπραγµατεύονται τα βιβλία τους τα θέµατα για το περιβάλλον. 2ο διδακτικό δίωρο: Αίθουσα Η/Υ Προετοιµασία εκπαιδευτικού Ο/Η εκπαιδευτικός ανοίγει το αρχείο παρουσίασης «Οικο λογούµε» (βλ. σχετικό αρχείο στον φάκελο συνοδευτικού υλικού) και του TeamViewer. Εξέλιξη Τα παιδιά συµπληρώνουν σε ηλεκτρονική µορφή στο αρχείο παρουσίασης «Οικο λογούµε» τις θέσεις τους από τα συµπληρωµένα Φύλλα Εργασίας 1 και στη συνέχεια τα διαπραγµατευόµαστε στην ολοµέλεια. Επειδή στα περισσότερα εργαστήρια Η/Υ η πρόβλεψη είναι ένας Η/Υ ανά δύο παιδιά, µπορεί το ένα παιδί να γράφει και το άλλο να υπαγορεύει. Ο/Η εκπαιδευτικός εκτυπώνει σε µορφή pdf (π.χ. µε τη βοήθεια της εφαρµογής Pdf Creator) το αρχείο στην τελική του µορφή και το αναρτά στο ιστολόγιο στη σελίδα «Τα βιβλία που θα διαβάσουµε». Στη συνέχεια, επισκεπτόµαστε τη σελίδα «Τα βίντεο που θα συζητήσουµε» από το ιστολόγιο και οι οµάδες αναλαµβάνουν να παρακολουθήσουν ένα από τα τρία βίντεο και να συµπληρώσουν το Φύλλο Εργασίας 2 (βλ. και φάκελο συνοδευτικού υλικού, αρχείο «Φύλλο εργασίας παρακολούθησης βίντεο»). Η επιλογή να υπάρχουν δύο οµάδες που θα µιλήσουν για το ίδιο βίντεο είναι συνειδητή, για να αναδειχθεί ο διαφορετικός τρόπος ερµηνείας διαφορετικών οµάδων. Στη συνέχεια, γίνεται διαπραγµάτευση στην ολοµέλεια. Τέλος, τα παιδιά µε τους κωδικούς τους µπαίνουν στο ιστολόγιο της τάξης και προσθέτουν τα σχόλιά τους για τα βίντεο σε συνεχές κείµενο. Τα βιβλία που έχουν επιστραφεί ξαναµοιράζονται, για να διαβαστούν από άλλα παιδιά. Σελίδα 17 από 27

18 3ο διδακτικό δίωρο: Αίθουσα Η/Υ Προετοιµασία εκπαιδευτικού Ο/Η εκπαιδευτικός ανοίγει το TeamViewer και το ιστολόγιο. Εξέλιξη Επισκεπτόµαστε τη σελίδα «Τα βίντεο που θα δούµε» στο ιστολόγιο και τις διευθύνσεις που περιλαµβάνονται εκεί καθώς και τη σελίδα του ιστολογίου «Μπορούµε να έχουµε διαφορετικές απόψεις». Αφού γίνει διαπραγµάτευση στην ολοµέλεια, η κάθε οµάδα αναλαµβάνει να γράψει ένα άρθρο για ένα περιβαλλοντικό θέµα µε βάση το Φύλλο Εργασίας 3 (βλ. και φάκελο συνοδευτικού υλικού, αρχείο «Φύλλο Εργασίας Άρθρου»). Μπορεί να αξιοποιήσει τα όσα έχουν ήδη δει και συζητήσει, τα στοιχεία από τα βίντεο και τις διευθύνσεις. Τα άρθρα παρουσιάζονται στην ολοµέλεια, γίνεται αναθεώρηση και τα αναρτούµε στο ιστολόγιο. Μπορούν να ανεβούν στο issue και µετά να αναρτηθούν στο ιστολόγιο ή να γίνει απευθείας στο ιστολόγιο η συγγραφή τους µε τους κωδικούς των παιδιών. Τα βιβλία που έχουν επιστραφεί ξαναµοιράζονται, για να διαβαστούν από άλλα παιδιά. 4ο διδακτικό δίωρο: Αίθουσα Η/Υ Προετοιµασία εκπαιδευτικού Ο/Η εκπαιδευτικός ανοίγει το TeamViewer και το ιστολόγιο. Εξέλιξη Επισκεπτόµαστε τη σελίδα του ιστολογίου «Τα παιχνίδια που θα παίξουµε» και αφήνουµε τα παιδιά να παίξουν µε τα παιχνίδια που προτείνονται. Στη συνέχεια, οι οµάδες καλούνται να επιλέξουν ένα από τα βιβλία που διάβασαν τα µέλη τους και να γράψουν µια νέα ιστορία, ενσωµατώνοντας τις εµπειρίες και τις γνώσεις που αποκόµισαν ως τώρα, χρησιµοποιώντας τους ίδιους ήρωες, αλλάζοντας όµως βασικά δοµικά στοιχεία της ιστορίας όπως η αρχή, τα Σελίδα 18 από 27

19 επεισόδια ή το τέλος. Η ιστορία που θα γράψουν πρέπει να είναι µέχρι 500 λέξεις, σε ηλεκτρονική µορφή και σε µορφή παρουσίασης, ώστε να µπορούν να ενσωµατώσουν εύκολα εικόνες ή φωτογραφίες. Μπορούν να την ολοκληρώσουν στο σχολείο ή σε κάποιο σπίτι, αφού µαζευτούν όλοι. Επίσης, µπορούν να φτιάξουν ζωγραφιές για την εικονογράφηση της ιστορίας τους. 5ο διδακτικό δίωρο: Αίθουσα Η/Υ Προετοιµασία εκπαιδευτικού Ανοίγουµε το TeamViewer Εξέλιξη Παρουσιάζονται οι ιστορίες των παιδιών, και στη συνέχεια οι οµάδες τις επεξεργάζονται προσθέτοντας εικόνες ή ζωγραφιές τους που µεταφέρονται µε ψηφιακή φωτογραφική µηχανή στον Η/Υ και στη συνέχεια στα κείµενα. Τέλος, αναρτούµε τις ιστορίες στο issue και στη συνέχεια στο ιστολόγιο στη σελίδα «Οι ιστορίες µας». Προτείνουµε στα παιδιά να κάνουµε µια εκδήλωση και να καλέσουµε τους γονείς τους, ώστε να βρούµε συνεργάτες στην προσπάθειά µας να επιλύσουµε τα προβλήµατα που εντοπίσαµε για το άµεσο περιβάλλον µας. Αφού η τάξη το συζητήσει, µπορούµε να προχωρήσουµε σε ειδική συνάντηση. Καλούµε τους γονείς και εκπαιδευτικούς του σχολείου και παρουσιάζουµε τα άρθρα των παιδιών και το ιστολόγιό µας. Τους ζητούµε τη συνεργασία τους, ώστε να αναλάβουµε δράση για την επίλυση των προβληµάτων που εντόπισαν τα παιδιά στα άρθρα τους. Και η εξέλιξη της δράσης συνεχίζεται Σελίδα 19 από 27

20 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σελίδα 20 από 27

21 Σελίδα 21 από 27

22 Σελίδα 22 από 27

23 Σελίδα 23 από 27

24 Σελίδα 24 από 27

25 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚ ΟΧΕΣ Το σενάριο µπορεί να επεκταθεί σε ώρες της Θεατρικής Αγωγής µε τη δηµιουργία σεναρίων από τα παιδιά για βίντεο αντίστοιχα µε αυτά που παρακολούθησαν. Μπορούν να τα βιντεοσκοπήσουν ή να χρησιµοποιήσουν κάποιο πρόγραµµα δηµιουργίας κόµικς και να το αναρτήσουν µε τη βοήθεια του δασκάλου πληροφορικής στο ιστολόγιο. Μπορεί ακόµη να γίνει µια έκθεση φωτογραφίας, στην οποία θα καλέσουν και τα υπόλοιπα παιδιά του σχολείου να εκθέσουν φωτογραφίες τους µε σηµεία της γειτονιάς και του δήµου που είναι προβληµατικά ως προς την προστασία του περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής. Τέλος, το ιστολόγιο µπορεί να αποτελέσει τη βάση για την ανάδειξη των απόψεων των παιδιών όλου του σχολείου και να φιλοξενεί τις περιβαλλοντικές δράσεις όλου του σχολείου µε τα παιδιά του τµήµατος να έχουν ρόλο συντάκτη. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνονται διαρκώς οι δεξιότητές λειτουργικού ψηφιακού γραµµατισµού τους ενώ αναλαµβάνουν µη τυπικούς για τον σχολικό γραµµατισµό ρόλους που βελτιώνουν την αυτοεικόνα τους και τη µαθησιακή τους ταυτότητα. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Η αξιοποίηση ενός ιστολογίου σε µια περιβαλλοντική δράση µπορεί να φανεί αρκετά απαιτητική στον/στην εκπαιδευτικό που θα µπορούσε να χρησιµοποιήσει και άλλους τρόπους (ένα αρχείο παρουσίασης, µια ψηφιακή αφίσα ή ένα εργαλείο διαδραστικής εικόνας π.χ. ThinkLink). Η επιλογή έγινε για τη διαδραστικότητα που έχει ένα ιστολόγιο και για το γεγονός ότι είναι µια µορφή κοινωνικής δικτύωσης δηµοφιλής στους εφήβους. Η προετοιµασία των παιδιών για τη λειτουργική γνώση χειρισµού του ιστολογίου αλλά και της χρήσης του ως κοινωνικής πρακτικής, είναι βασικό κοµµάτι ενός εκπαιδευτικού προγράµµατος ψηφιακών γραµµατισµών. Είναι σηµαντικό κατά την εξέλιξη του σεναρίου ο/η εκπαιδευτικός να τονίζει τις δυνατότητες και τους περιορισµούς ενός ιστολογίου ως χώρου κοινωνικής δικτύωσης και βήµατος Σελίδα 25 από 27

26 κοινωνικού διαλόγου. Έτσι προετοιµάζει και θωρακίζει τα παιδιά για την εκτός σχολείου επαφή τους µε αντίστοιχα δίκτυα. Η επιλογή του βίντεο της Greenpeace αξιοποιεί ένα δηµοφιλές παιχνίδι των παιδιών, τα Lego, για να δείξει ότι τίποτε δεν είναι όσο αθώο φαίνεται. Θα είναι πραγµατικά ενδιαφέρον να επιλεγεί από δύο διαφορετικές οµάδες µε πλειοψηφία αγοριών και κοριτσιών αντίστοιχα και να δούµε τις ερµηνείες και τις θέσεις που θα πάρουν τα παιδιά για το συγκεκριµένο βίντεο. Η δραστηριότητα µπορεί να αποτελέσει έναυσµα για µια συζήτηση στο θέµα της βιοµηχανίας παιχνιδιών, τον ρόλο των ΜΜΕ και γενικότερα το θέµα της κατασκευής, της διακίνησης και των διαφηµίσεων για τα παιδικά παιχνίδια. Οι παραπάνω δράσεις αλλά ακόµη και αυτές που αναφέρονται στην περιγραφή του σεναρίου είναι ενδεικτικές. Ανάλογα µε το πλαίσιο της τάξης µπορούν να διευρυνθούν ή να περιοριστούν. Μπορεί να γίνει επιλογή άλλων βίντεο και βιβλίων ακόµη και να προτείνουν τα ίδια τα παιδιά τα βιβλία που θα διαβάσουν. Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αποστολίδου, Β. & Ε. Χοντολίδου (επιµ.) Λογοτεχνία και εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω Γιώργος αρδανός. Creany, A. D Environmental Literature: Books that preach and books that reach. Journal of Children s Literature 20 (1), Kriesberg, D. A A Sense of Place: Teaching Children about the Environment with Picture Books. Englewood, Colorado: Teacher Ideas Press. Rule, A. &Atkinson, J Choosing Picture Books about Ecology. The Reading Teacher 47 (7), Unesco UNEP International Environmental Education Programme, Environmental Education Series No 17. Kress, G. & T. Van Leeuwen Multimodal Discourse. London: Arnold. Σελίδα 26 από 27

27 Wilson, R. A Teaching Children to Save the Earth. Early Childhood News 8 (2), Χατζάκης, Στ Γνώσεις και στάσεις µαθητών δηµοτικού για θέµατα περιβάλλοντος. Η συµβολή των προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Πρακτικά 6 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. Θεσσαλονίκη. Σελίδα 27 από 27