Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ SALERNO

Transcript

1 Διάλεξη Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ SALERNO Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μπούκη Μπαμπάλου Σπουδάστρια: Μαρία Γκράτζια Ρούμμα

2 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ SALERNO ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Η αρχαία πόλη Η μοντέρνα πόλη ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Κέντρο και περιφέρεια Το ιστορικό κέντρο Ανάκτηση αντί επέκταση ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Μια νέα αναζήτηση ταυτότητας και ανάγκη αστικοποίησης ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η πολιτική επιλογή

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ < Πρέπει να είναι χάος για να γεννηθεί ένα αστέρι > Nietzsche Παρατηρείται στις ιταλικές πόλεις του Νότου μια έντονη κατάσταση υποβάθμισης. Τα ωραία ιστορικά κέντρα θυσιάστηκαν στην μετά βιομηχανική εποχή στο βωμό της εκμετάλλευσης εκ μέρους των κατασκευαστών. Εκεί που δεν ήταν εύκολη η κατεδάφιση και ανοικοδόμηση, το κέντρο διατηρείται αλλά εγκαταλείπεται και περιθωριοποιείται χάνοντας τον πρωτεύοντα ρόλο του στη λειτουργία της πόλης. Τα προάστια οικοδομούνται δίχως ένα πολεοδομικό σχέδιο, αλλά με μεμονωμένες ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Αναπτύσσονται έτσι περιοχές με έντονα προβλήματα κοινωνικής, πολιτιστικής και υλικοτεχνικής υποδομής. Οι κρατικές αρχές δεν αργούν να αναγνωρίσουν το αδιέξοδο στο οποίο οδηγούνται οι πόλεις του νότου. Έτσι γίνονται προσπάθειες αναβάθμισης και εξυγίανσης. Προτείνονται πολεοδομικά προγράμματα που γενικώς αποδεικνύονται ανεπαρκή να συλλάβουν τη δυναμική της πόλης. Αποτέλεσμα να λειτουργούν ως στατικά εργαλεία, δίνοντας λίγες έως μηδαμινές ουσιαστικά λύσεις στα προβλήματα. Ενώ και οι χρονοβόρες νομικές διαδικασίες αποτελούν τροχοπέδη.

4 Εξαίρεση αποτελεί το Σαλέρνο, που αρχίζοντας από το όραμα ενός δημάρχου και την κοινωνική στήριξη των κατοίκων, πάρθηκαν οι απαραίτητες πολιτικές αποφάσεις και επισπεύσθηκαν οι νομικές διαδικασίες. Έτσι σήμερα συναντάμε μια εικόνα τελείως διαφορετική από εκείνη που επικρατεί στις άλλες πόλεις του νότου. Μια εικόνα που και εγώ ως κάτοικος της πόλης αυτής είδα σταδιακά να αλλάζει και να βελτιώνεται η καθημερινότητα μου.

5 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ Σαλέρνο, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη μετά τη Νάπολη στη περιφέρεια της Καμπανίας στη νότιο Ιταλία, καλύπτει μια επιφάνεια 593 τ. χιλιομέτρων και έχει πληθυσμό 148,932 κατοίκων. Βρίσκεται στο επίκεντρο μιας από των σημαντικότερων αρχαιολογικών και τουριστικών περιοχών της Ιταλίας, κοντά στην Πομπηία, το Paestum και την ακτή του Amalfi. Πρόκειται για μια παραθαλάσσια πόλη που το ιστορικό της κέντρο βρίσκεται στη δυτική της πλευρά καλά προστατευμένο, καθώς βόρεια και δυτικά περιτριγυρίζεται από δύσβατους ορεινούς όγκους που καταλήγουν στη θάλασσα, που αποτελεί και το νότιο σύνορο της πόλης. Στo πλάτωμα που δημιουργείται ανατολικά επεκτάθηκε η νέα πόλη μέχρι την πεδιάδα του Paestum.

6 Θέση της πόλης στην καρδιά της Μεσογείου.

7 ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ (ιστορική αναφορά) Η αρχαία πόλη Μεγάλη σημασία για την ιστορία της πόλης του Σαλέρνο είναι η ευνοϊκή γεωγραφική της θέση στην καρδιά της Μεσόγειου, κέντρο ανταλλαγών με ανατολή και Αφρική, που εκτός της μεγάλης εμπορικής ανάπτυξης που της επέφερε την έκανε και στόχο πολλών κατακτητών. Έτσι οι πολιτιστικές επιδράσεις που δέχθηκε είναι ποικίλες και μερικές σε μεγάλο βαθμό και άλλες σε μικρότερο αφήσανε ένα χαρακτήρα που κάνει την πόλη μοναδική. Τέλος διάφορα φυσικά φαινόμενα όπως πλημμύρες και σεισμοί, που χτυπήσανε την πόλη καταστρέφοντάς την διέκοψαν, πολλές φορές την ανάπτυξή της. Η μελέτη της ιστορίας της πόλης ξεκίνησε πρόσφατα και θεωρείται πως ιδρύθηκε από τους ετρούσκους. Στα ιστορικά υπομνήματα του Στράβωνα υπάρχει μια αναφορά στην πόλη «επετείχισαν δ αυτοις Σάλερνον Ρωμαίοι φρουράς χάριν μικρόν υπερ της θαλάττης» όπου συμπεραίνεται ότι το Σαλέρνο πριν γίνει πόλη ήταν ένα castrum. Έμεινε ρωμαϊκή μέχρι την πτώση της αυτοκρατορίας (από το 194 π Χ. μέχρι το 476 μ. Χ.). Το ιστορικό κέντρο οργανώνεται γύρω από το forum (η σημερινή πλατεία Abate Conforti), το cardo είναι η σημερινή via Canali και το decumano η οδός Tasso που τότε συνέδεε το Σαλέρνο με τις γειτονικές μικρότερες πόλεις.

8 Στο χάρτη διακρίνονται: τα όρια της ρωμαϊκής πόλης που θέτουν οι ποταμοί, η τοποθεσία του forum και των θερμών.

9 Ενδιαφέρον είναι πως ακόμη και σήμερα, στα παλιά κτίρια του κέντρου, βρίσκουμε κίονες και κιονόκρανα της εποχής προσαρμοσμένα στην τοιχοδομή.

10 Μετά τους ρωμαίους ήρθαν οι βάρβαροι, που η κυριαρχία τους κράτησε για πενήντα χρόνια ώσπου διωχτήκανε από τους βυζαντινούς. Η παραμονή των βυζαντινών στην πόλη κράτησε έναν αιώνα και αυτή η περίοδος δεν είναι ιστορικά ξεκάθαρη, αλλά θεωρείται ότι ιδρύσαν την περίφημη ιατρική σχολή του Σαλέρνο, πρώτη στην Ευρώπη, πράγμα που και της επέφερε μεγάλη πολιτιστική άνθηση. Ο μύθος αποδίδει την ίδρυση της σχολής σε τέσσερις καθηγητές, τον έλληνα Πόντο, τον Λατίνο Salernus, τον Άραβα Adela και τον Εβραίο Helinus πράγμα που δείχνει τις πολλαπλές επιδράσεις. Εικόνες από ιατρικά συγγράμματα. Μετά από χρόνιες διαμάχες ανάμεσα σε Βυζαντινούς και Λονγγοβάρους, το 646 η πόλη κατακτείται από τους τελευταίους

11 ως τμήμα του δουκάτο του Μπενεβέντο. Εκείνη την περίοδο το Σαλέρνο δεν ήταν πόλη μεγάλης σημασίας αλλά όταν το δουκάτο χωρίστηκε στα δυο, το Σαλέρνο γίνεται πρωτεύουσα και σε συνάρτηση της στρατηγικής της θέση, αρχίζει μια περίοδο μεγάλης, πολιτιστικής άνθησης και εμπορικής ανάπτυξης. Το 774 περίπου ο Arechi από δουκάτο αναβαθμίζει το Σαλέρνο σε πριγκιπάτο, χτίζει το κάστρο στην κορυφή του βουνού Bonadies, επεκτείνει και δυναμώνει τα τείχη δίπλα στα οποία τοποθετεί κατοικίες που προορίζονται για τους αυλικούς και τους σύμβουλους του πρίγκιπα αλλά και για την στέγαση του νέου πληθυσμού αριστοκρατών με κοινωνική φήμη και πολιτική εμπειρία που έρχονται από το Μπενεβέντο. Αυτό επέφερε μια αλλαγή στις κοινωνικές τάξεις, καθώς μεταβαίνουμε από ένα μοναρχικό σε ένα ολιγαρχικό πολίτευμα. Έπειτα η εποχή των Νορμανδών επέφερε μια μεγάλη ανάπτυξη σε πολιτιστικό επίπεδο ειδικά με τον Roberto il Guiscardo (1076)

12 που έχτισε το κάστρο Terracena που τώρα ακόμη βλέπουμε εάν και σε μεγάλο βαθμό με νεότερες επεμβάσεις και προσθήκες, το περίφημο καθεδρικό ναό του Αγίου Ματθαίου όπου φυλάσσονται και τα λείψανα του αγίου, μοναδικό στο είδος του σήμερα στη νότιο Ιταλία και άρχισε τις εργασίες για το υδραγωγείο της οδού Arce. Έτσι η πόλη επεκτείνεται λίγο δυτικά των τειχών λόγο της ανάγκης χώρου και παρατηρείται μια μετάθεση του κέντρου της πόλης που από το forum τώρα βρίσκεται στον καθεδρικό ναό. Παλάτι Terracena και όψη του καθεδρικού ναού.

13 Υδραγωγείο της οδού Arce σε γκραβούρα του 18 ου αιώνα.

14 Η μετάθεση του κέντρου από το forum στο καθεδρικό ναό.

15 Με τους Σβέβους αρχίζει η αργή παρακμή της πόλης που συνεχίζει με την εισχώρηση των Angioini που εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην Νάπολη και έπειτα με την εισχώρηση των Ισπανών το 1600 με Πειρατές και φυσικά φαινόμενα χτυπάνε συνεχώς την πόλη, οι κάτοικοι δεν μπορούν να αναπτύξουν ούτε εμπορικές ούτε πολιτιστικές δραστηριότητες. Το 1811, μαζί με τη διακοπή λειτουργίας της ιατρικής σχολής, αναστέλλεται και κάθε πολιτιστική ανάπτυξη. Αυτή η πολύχρονη ταλαιπωρία των κατοίκων του Σαλέρνο τους αναγκάζει να εγκαταλείψουν σιγά σιγά την πόλη και όσοι μένουν αναπτύσσουν μια έντονη θρησκευτικότητα. Ενδιαφέρον έχουν οι πολλαπλές θρησκευτικές εικόνες που παρουσιάζονται ξαφνικά σε κρυμμένα σημεία της πόλης.

16 Με το Β παγκόσμιο πόλεμο η πόλη επί εβδομάδες βομβαρδίζεται από εναέριες επιθέσεις και έπειτα από στόλο που από το κόλπο βομβαρδίζει και καταστρέφει τις γερμανικές βάσεις αλλά, δυστυχώς μαζί και τμήματα τις πόλης.

17 Η μοντέρνα πόλη Μόνο το 19 ο αιώνα η πόλη επεκτείνεται αισθητά έξω από τα όρια των Λογγοβαρδών τειχών. Αρχικά με την δημιουργία ενός θεάτρου και την διαμόρφωση του χώρου συναφή με αυτό, την διαμόρφωση της παραλιακής ζώνης και την επέκταση της οδού Vittorio Emanuele που οδηγεί στο σιδηροδρομικό σταθμό. Βεβαία μιλάμε πάντα για επεκτάσεις που έχουν ακόμα όρια καλά προσδιορισμένα, δεν αλλάζουν την κεντροβαρική θέση του ιστορικού κέντρου και τις χρήσεις που είναι συναφείς με αυτό. 1. Θέατρο Verdi πράσινος δημόσιος χώρος 2. Οδός Vittorio Emanuele 3. Σιδηροδρομικός σταθμός

18 Οδός Vittorio Emanuele.

19 Παραλιακό μέτωπο πριν και μετά τα έργα.

20 Με το πρώτο masterplan (Donzelli-Cavaccini)εγκεκριμένο το 1922 και με το πρόγραμμα δημοσίων επεμβάσεων (Δημαρχείο, Δικαστήρια, Στάδιο, Κεντρικό Ταχυδρομείο) έχουμε την πρώτη επέκταση της πόλης που συμπεριλαμβάνει όλους τους χώρους ανάμεσα στο ιστορικό κέντρο και το ποτάμι Irno. Η πολεοδομική παρέμβαση αυτή είναι αρκετά πολύπλοκη διότι, παρόλο που υλοποιείται με ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις, επιτρέπει όχι μόνο την πραγματοποίηση πολλών δημοσίων έργων αλλά και την οικοδόμηση των πρώτων μεγάλων λαϊκών κτιρίων. Με το σχέδιο Scalpelli που ακολουθεί το όριο ξεπερνά πια το ποτάμι Irno, σχεδιάζοντας ένα τμήμα της πόλης ολοκληρωτικά ξεκομμένο από την παλιά. Παρατηρείται έτσι μια αισθητή ασυνέχεια Ποταμός Irno Κεντρικά Ταχυδρομεία 3. Δικαστήρια 4. Γήπεδο

21 Η ανάπτυξη της μοντέρνας πόλης προς την πεδιάδα στα ανατολικά επέφερε μια περιθωριοποίηση του δυτικού τμήματος και τόνισε την τάση εγκατάλειψης και απόρριψης του ιστορικού κέντρου. Βεβαία αυτή η διαδικασία περιθωριοποίησης περιόρισε τις πολλαπλές δράσεις αλλαγής που αλλοίωσαν τα κέντρα άλλων ιταλικών πόλεων του νότου. Καθώς αυτές οι πόλεις, στο δεύτερο μισό του μεσοπολέμου καταπονούνται από ένα ισχυρό κύμα μετανάστευσης. Κάτοικοι από τις γύρω επαρχίες, όπως και στην περίπτωση του Salerno, εισρέουν στο κέντρο αυξάνοντας απότομα τον πληθυσμό της. Πρόκειται για μια περίοδο ταχείας πολεοδομικής ανάπτυξης. Οι κάτοικοι αναζητώντας μια καλύτερη ποιότητα ζωής στα μοντέρνα κτίρια εγκαταλείπουν το ιστορικό κέντρο το οποίο με τη σειρά του υποβαθμίζεται ραγδαία. Αρχικά η μεσαία τάξη, έπειτα οι μικροί χειρώνακτες και οι έμποροι που βλέπουν να αλλάζει η σχέση τους με την συνοικία, τέλος και οι πιο φτωχές τάξεις που είχαν καταφέρει να βελτιώσουν, έστω και ελάχιστα, το κοινωνικό τους status χάρη στη βιομηχανία, αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τον παλαιωμένο ιστό. Η εγκατάλειψη επιταχύνεται με την πλημμύρα του Όμως τα εγκαταλελειμμένα κελύφη δεν παραμένουν κενά, αμέσως επανακατοικούνται από ασθενής ομάδες μεταναστών που έρχονται από την ύπαιθρο διότι έλκονται από το σίγουρο μεροκάματο που υπόσχεται η εργασία στις βιομηχανίες.

22 Έτσι δημιουργείται μια ανώμαλη κατάσταση: η παλιά πόλη κατοικείται επί χρόνια από άτομα που δεν έχουν σχέση με αυτή, ενώ για τους ίδιους τους Σαλερνιτάνους το ιστορικό κέντρο γίνεται δορυφόρος όσον αφορά τις λειτουργίες και συμβολίζει την υποβάθμιση. Χάνει την ιδιότητα του ως χώρος συλλογικής μνήμης και ιστορικής ταυτότητας. Το ιστορικό κέντρο κρατάει τη λειτουργία χώρου εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων και αυτό βοηθάει να αποφευχθεί η ολοκληρωτική περιθωριοποίηση του. Η ανάγκη να μπει στην αγορά ένα προϊόν πιο ποιοτικό όσων αφορά τυπολογικά χαρακτηριστικά, ανάγκη που πηγάζει στην δύσκολη εύρεση νέων, ελεύθερων περιοχών εμπορικά δελεαστικών, στρέφει την δεκαετία του `70 το ενδιαφέρον στη παλιά πόλη. Αυτό το ενδιαφέρον, που ήταν κατά βάση για την περιοχή πλησιέστερη στην ακτή, συμπίπτει με πρωτοβουλίες αποκατάστασης. Έτσι αρχίζουν οι πρώτες επεμβάσεις για την επανάχρηση λαϊκών κατοικιών στο ανατολικότερο τμήμα του ιστορικού κέντρου. Αυτές οι επεμβάσεις έχουν μεγάλη πολιτική σημασία αλλά βρίσκουν δυσκολίες και καθυστερήσεις στις νομικές διαδικασίες.

23 Οι προσπάθειες αυτές δεν αλλάζουν ουσιαστικά τη δομή και τη κοινωνική λειτουργία του ιστορικού κέντρου. Ο σεισμός το 1980 ορίζει την ολοκληρωτική του εγκατάλειψη. Περνάνε δύο δεκαετίες απραξίας, με το νέο τμήμα να αναπτύσσεται άναρχα και το ιστορικό κέντρο να περιθωριοποιείται. Το 1986, συνειδητοποιώντας το αδιέξοδο στο οποίο έχει επέλθει η πόλη, προτείνεται μια Πολεοδομική Στροφή η οποία παγώνει κάθε τύπου ιδιωτική παρέμβαση για να αποφευχθεί να χαθούν και οι λίγοι διαθέσιμοι χώροι. Τελικά γίνεται καθαρά μια προσπάθεια καθυστέρησης του ρυθμού υποβάθμισης και όχι μια ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων.

24 Εικόνα της πόλης από το κάστρο. Δεξιά βρίσκεται το συρρικνωμένο ιστορικό κέντρο και πιο πέρα η νέα πόλη που επεκτείνεται πέρα από τα όρια της εικόνας.

25 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Κέντρο και περιφέρεια < Η ποιότητα της πολεοδομικής δομής δεν προβάλλεται μόνο μέσω των οπτικών και συνθετικών αξιών, αλλά και μέσω της έκφρασης των κοινωνικών και πολιτιστικών βάσεων και από τις πολιτικές αποφάσεις που παίρνονται κάθε εποχή > 1 Στις ευρωπαϊκές πόλεις υπάρχει μια τάση διαχωρισμού ανάμεσα σε κέντρο και περιφέρεια. Συνήθως το ιστορικό κέντρο είναι ένας αστικός χώρος πολύ δυνατός που δίνει ταυτότητα σε όλη την πόλη και μαρτυρεί την συλλογική μνήμη αλλά σε αυτό το χώρο οι συνθήκες διαβίωσης χειροτερεύουν αλλοιώνοντας την ισορροπία των λειτουργιών. Η περιφέρεια σπάνια φτάνει ένα καλό επίπεδο διαβίωσης και το επίπεδο αυτό επιτυγχάνεται με νέες δομικές τεχνικές και όχι ενσωματώνοντας τις μορφολογικές βάσεις της πόλης. Έτσι γίνεται ακατανόητη στους κατοίκους και δεν προσδιορίζει μια ταυτότητα. Για την ποιοτική ομοιογένεια της πόλης χρειάζεται μια συνολική αντιμετώπιση, αναβαθμίζοντας τους χώρους της περιφέρειας και θέτοντας κατοικήσιμους τους χώρους του κέντρου.

26 Το ιστορικό κέντρο < Κάθε πόλη έχει ένα κέντρο, λίγο ή πολύ σύνθετο, με διαφορετικά χαρακτηριστικά, αυτό παίζει στη ζωή της πόλης ένα ιδιαίτερο ρόλο > 2 Aldo Rossi Στο ιστορικό κέντρο του Σαλέρνο, επικρατεί ο κλειστός χαρακτήρας της μεσαιωνικής πόλης με τη καθ ύψος ανάπτυξη των κτιρίων. Παρατηρείται μια υπερμετάθεση στρωμάτων, διάφορων χρονικών περιόδων, διαφορετικών μορφών κουλτούρας και άρα και διαφορετικής χωρικής οργάνωσης που συνυπάρχουν με μια πλούσια ιστορική κληρονομιά. Απλώνεται σε μια έκταση 400 στρεμμάτων περίπου με μόνιμους 6472 κατοίκους το 1991 και 5738 το 1995 περίπου το 5% των συνολικών κατοίκων του Σαλέρνο. Στης αρχές της δεκαετίας του 90 ελάχιστα ήταν τα άτομα που επισκέπτονται το ιστορικό κέντρο διότι θεωρείται από τον κόσμο μέρος ανασφαλές. Ο δομημένος ιστός της πόλης αποτελεί ένα συνεχές σύστημα. Χαρακτηρίζεται από μια ομοιογένεια ως προς την κλίμακα των κτηρίων και την επανάληψη κάποιων αρχιτεκτονικών στοιχείων (κατασκευαστικές μέθοδοι, υλικά, υφές, χρώματα) πράγμα που εξασφαλίζει μια συνέπεια. Μόνο τα δημόσια κτήρια εξέχουν από την κορυφογραμμή που ορίζουν οι στέγες των κατοικιών.

27 Οι ελεύθεροι χώροι,που είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αυτά, μαζί με το οδικό δίκτυο προκύπτουν ως το αρνητικό αποτύπωμα του δομημένου ιστού. Ενώ παράλληλα πάνω τους είναι χαραγμένη και η ιστορική εξέλιξη της πόλης, καθώς η διαμόρφωση τους είναι άμεσα συνδεδεμένη με το περίγραμμα των τειχών των διαφόρων περιόδων, τις τοπολογικές συνθήκες (κλίση εδάφους, ποτάμια) και τις λειτουργικές ανάγκες (επικοινωνία με τις γειτονικές πόλεις). Το λιμάνι και τα τείχη του Σαλέρνο όπως τα αποτύπωσε τούρκος ναύτης.

28 Χάρτης του κέντρου με σημαντικά μνημεία.

29 Έτσι ερχόμαστε να παρατηρήσουμε την μορφολογία του μεσαιωνικού δρόμου που αντιπροσωπεύει καλύτερα την εικόνα της πόλης. Το συνεχές σύστημα του δομημένου ιστού δημιουργεί δρόμους στενούς με συμπαγή όρια που ορίζουν τις δυο του πλευρές και οπτικά αδιαπέραστους. Το μεγάλο ύψος των κτηρίων σε σχέση με το μικρό πλάτος των δρόμων δημιουργεί μια δυσαναλογία κλίμακας με αποτέλεσμα έντονα προβλήματα αερισμού και ηλιασμού των κτηρίων. Η μεσαιωνική πόλη μετατρέπεται σε λαβύρινθος για τους επισκέπτες.

30 Η γενική κατάσταση υποβάθμισης αυξανόταν από την έλλειψη οικονομικών δραστηριοτήτων σε κάποια τμήματα της πόλης και από τις αντικειμενικές δυσκολίες πρόσβασης στο χώρο. Το ιστορικό κέντρο είχε μετατραπεί σε ένα απομονωμένο προάστιο μέσα στην ίδια την πόλη. Δεδομένου όμως της θέσης του και του ρόλου που παίζει στον προσδιορισμό της ταυτότητας του Salerno, είναι μια από τις περιοχές με την μεγαλύτερη ικανότητα να επηρεάσει την εξέλιξη του.

31

32 Ανάκτηση αντί επέκταση Τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαϊκές πόλεις μειώσανε την δημογραφική τους αύξηση: τελείωσε η ανεξέλεγκτη επέκταση λόγο δεδομένων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Άρα το πρόβλημα της ευρωπαϊκής πόλης δεν είναι εκείνο της επέκτασης αλλά εκείνο την καλυτέρευσης της ποιότητας της ήδη υπάρχοντας. Ανάκτηση αντί επέκταση. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εγκατάλειψης τέθηκαν προτεραιότητες και δόθηκαν κατευθύνσεις για τις επεμβάσεις: < Φαίνεται πρωτοφανές πως οι αρχαίες συνοικίες πρέπει να προστατεύονται και ως μαρτυρίες και ως μέρη δημιουργίας της δομής της πόλης. Ανάκτηση θα πει ακριβώς να επαναφερθεί ένα άτομο ή ένα πράγμα στην αρχική του μορφή, από όπου έχει ξεπέσει. Η επιστροφή στην αρχική μορφή δεν σημαίνει, σε αυτή τη περίπτωση η επαναφορά ξεπερασμένων αρχαίων καταστάσεων. Δεν θα πει αποκατάσταση της πόλης σε φυσικό επίπεδο, σημαίνει ανακάλυψη των σχέσεων ανάμεσα στην κοινωνική ζωή και την χτισμένη δομή. Δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στα παλαιά για να ανακτήσουμε αλλά να κάνουμε βήματα μπροστά στην δομική αναβάθμιση της γειτονιάς για να προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες της νέας κοινωνίας > 3 Albert Puigdomenech

33 Οι επεμβάσεις έχουν ως κύριο στόχο την αναβάθμιση της αστικής εμπειρίας για τους κατοίκους και τους επισκέπτες (ξενοδοχεία, εστιατόρια, πολιτιστικές λειτουργίες). Σχετίζονται με τους δημόσιους χώρους ώστε να προσελκύσουν την κίνηση των πεζών στους δρόμους της πόλης και να επαναφέρουν τους κατοίκους. Ενεργοποιώντας τον εσωτερικό ιστό δημιουργούνται διαδρομές που ενώνουν τους δημόσιους χώρους. Έτσι πια υπάρχει μια συνέχεια με το παραλιακό μέτωπο και οι τουρίστες που αποβιβάζονται στη μαρίνα και έρχονται σε επαφή με την αρχιτεκτονική της πρώτης ζώνης ενθαρρύνονται να διεισδύουν και στην παλιά πόλη που υψώνεται από πίσω. Όλο το ιστορικό κέντρο αναδεικνύεται και γίνεται τουριστικό αξιοθέατο και όχι μόνο συγκεκριμένα μνημεία όπως λειτουργεί σήμερα το Duomo (Καθεδρικός Ναός).

34 Θεωρητικό πλαίσιο επεμβάσεως < Στην διαδικασία ανάκτησης υπάρχουν τρείς νέες θεωρίες για την εύρεση μιας ορθής μεθοδολογίας: η επανάχρηση αντί απλής αποκατάστασης, το σχέδιο των κενών χώρων αντί σχέδιο νέων οικοδομών και ενίσχυση της δημιουργίας αντί περιοριστικών κανονισμών > 4 Oriol Bohigas Η πρώτη σκέψη προέρχεται από την ανάγκη να χρησιμοποιηθεί η υπάρχουσα αρχιτεκτονική κληρονομιά. Οι πόλεις έχουν αρκετά κενά κελύφη τα όποια θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν νέες χρήσεις. Το θέμα είναι να διαμορφωθούν ώστε να εκσυγχρονιστούν και να γίνει κατάλληλη η κατοίκηση αυτή. Η δεύτερη σκέψη προέρχεται από μια νέα μέθοδο εργασίας. Πρέπει να αρχίσουμε από τους κενούς δημόσιους χώρους που μπορούν να αποδοθούν στους κατοίκους, να γίνουν χώροι κοινωνικών συνευρέσεων. Αυτοί οι χώροι ανήκουν στην κρατική ιδιοκτησία άρα είναι διαθέσιμοι. Έπειτα η βελτίωση των δημοσίων χώρων αναβαθμίζει και την γύρω περιοχή και τις συνθήκες διαβίωσης. Στο κάτω κάτω η πόλη είναι ένα μέρος συναλλαγών και αυτές διαδραματίζονται στο δημόσιο χώρο. Η πόλη αξιολογείται με βάση τους χώρους αυτούς.

35 Η Τρίτη σκέψη ξεπερνάει τα όρια της αστικής πολιτικής. Την εποχή της πολεοδομικής ανάπτυξης, οι αρχές της πόλης επιβάλουν μια περιοριστική πολιτική. Έτσι έχουμε μια οικοδόμηση όχι δημιουργική αλλά περιοριστική. Δεν είναι ανάγκη να υπάρχουν περιοριστικοί νόμοι, χρειάζονται νόμοι και μελέτες που να προωθούν επεμβάσεις υλοποιήσιμες από το κράτος και από τους ιδιώτες. Επείγουν αποφάσεις που προέρχονται από μια ολοκληρωμένη μελέτη που να μην περιορίζεται στην ορθή θεωρία αλλά και στην πραγματική αντιμετώπιση.

36 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Μια νέα αναζήτηση ταυτότητας και ανάγκη αστικοποίησης < Σε κάθε πόλη υπάρχουν ζωντανές και συγκεκριμένες προσωπικότητες, κάθε πόλη έχει τη δική της ψυχή, φτιαγμένη από παλιές παραδόσεις, από ζωντανά συναισθήματα και από αόριστες προσδοκίες > 5 Aldo Rossi Το 1994 στο Σαλέρνο εκλέγεται δήμαρχος ο Vincenzo de Luca που με μια αριστερή πολιτική κατορθώνει να ελαχιστοποιήσει τις μακροχρόνιες διαδικασίες και βάζει στόχο την πολιτιστική και κοινωνική αναβάθμιση μέσω της ανάπτυξης της πόλης ως τουριστικό θέρετρο. Προσλαμβάνεται υπεύθυνος για το νέο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης ο Oriol Bohigas με το γραφείο της Βαρκελώνης ΜΒΜ του Oriol Capdevila και Albert Puigdomenech. Επειδή τα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι μελετητές ήταν πολλά, αποφασίσουν να εστιάσουν το ενδιαφέρον σε κάποιες περιοχές και να μελετηθεί ένα πρόγραμμα επίλυσης των προβλημάτων που να μην είναι χρονοβόρο και να έχει άμεσα αποτελέσματα. Επιλέγεται λοιπόν μια στρατηγική σημειακών χωρικά επεμβάσεων χειρουργικής ακρίβειας στο δομημένο ιστό της πόλης. Έτσι μια σειρά από δυνατές επεμβάσεις σχετιζόμενες με το δημόσιο χώρο της πόλης, στις οποίες θα αναφερόμαστε ως μικροεπεμβάσεις, λαμβάνουν χώρα.

37 Η πόλη χωρίζεται σε ζώνες κάθε ζώνη αναλύεται ξεχωριστά, καταγράφονται τα συμπτώματα, και προτείνεται θεραπεία. Ενώ γίνεται η μελέτη αρχίζουν ήδη κάποιες εργασίες όπως ανάπλαση πλατειών και δρόμων γεγονότα που αλλάζουν την φυσιογνωμία μιας πόλης. Ενώ παράλληλα προσδιορίζονται οι περιοχές που χρειάζονται άμεση επέμβαση, δώδεκα σε σύνολο, με τον όρο ΑΑΡU, από το ιστορικό κέντρο μέχρι τις βιομηχανικές περιοχές. Αργότερα αρχίζει και η αρχιτεκτονική δημιουργία να μπαίνει στο πρόγραμμα με την συμβολή μεγάλων αρχιτεκτόνων σε παγκόσμιο επίπεδο για παράδειγμα η δημιουργία ναυτιλιακού σταθμού στο εμπορικό λιμάνι σε σχέδιο Zaha Hadid, τα μινιμαλιστικά και μνημειακά δικαστήρια του David Chipperfield, στα όρια της επέκτασης της πόλης του 50, το ατοπικό Palazzetto dello Sport του Tobia Scarpa στην νέα έκταση της πόλης πρώην βιομηχανική περιοχή. Και άλλες μικρό επεμβάσεις δίνουν στην παλιά πόλη ένα θεμελιώδη χαρακτήρα, μια ταυτότητα και τέλος μια πολιτιστική αναφορά. Οι αστικές δυναμικές αναδεικνύονται και το ιστορικό κέντρο γίνεται πόλος έλξης για τη νεολαία και σιγά σιγά λόγω της ποιοτικής ιστορικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του, δημιουργείται ενδιαφέρον από τη μεσαία και υψηλή τάξη για την κατοίκησή του και τη γενικότερη χρησιμοποίηση του χώρου.

38 Σε πρώτη φάση οι επεμβάσεις αφορούν την αναβάθμιση του οδικού δικτύου και των ανοιχτών δημόσιων χώρων της πόλης με το φωτισμό τους αλλά και επιλεκτικές κατεδαφίσεις για να βελτιώσουν τις συνθήκες κατοίκησης αλλά και τη φυσική ή οπτική επικοινωνία στον ιστό της πόλης ( συνέχεια στις διαδρομές ). Παράλληλα διάφορες πλατείες αλλάζουν τα χαρακτηριστικά τους και χρησιμοποιούνται για συναυλίες, εκθέσεις και θεάματα.

39 Ακόμη η απελευθέρωση των εμπορικών αδειών δίνει μια ώθηση στις επιχειρηματικές δραστηριότητες καθώς ανοίγουν εστιατόρια bar τα οποία ενθαρρύνουν τους νέους να βρίσκονται σε αυτούς τους δρόμους το βράδυ και προσθέτουν την παρουσία τους στην περιοχή του ghetto. Εμφανή είναι ο συνωστισμός απόδειξη θετικού αποτελέσματος των επεμβάσεων.

40 Η επιστροφή των χειροτεχνικών εργαστηρίων στο κέντρο που ιστορικά ανήκαν έρχεται να συμβάλλει στην επαναφορά του χαρακτήρα της περιοχής αυξάνοντας την αίσθηση της ασφάλειας. Καθώς τοπικοί κεραμοποιοί, σιδηρουργοί, χαρτοποιοί λαμβάνουν επιδοτήσεις για να επιστρέψουν. < η αναγέννηση του ιστορικού κέντρου της πόλης προχωράει, με ταχύτατους ρυθμούς, στην ολοκλήρωση δύο στόχων: από την μία πλευρά η ανάκτηση της πολεοδομικής κληρονομιάς, και από την άλλη η δημιουργία ενός κοινωνικού-οικονομικού-πολιτιστικού ιστού χρήσεων και δραστηριοτήτων. Δύο συναφή και ακέραια μεγέθη που ξανάδωσαν στους δρόμους, τις πλατείες και τα κτίρια κατοικισιμότητα και αρμονία > 6 Vincenzo De Luca

41 Το πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό πρόγραμμα του Σαλέρνο εκτός από νέα κτίρια στις νέες επεκτάσεις, συμπεριλαμβάνει και μελέτες για έργα αναστήλωσης ή ανοικοδόμησης στο ήδη δομημένο παλαιό κέντρο. Ο δήμος επεξεργάστηκε μια μελέτη που αναλύει και περιγράφει αυτή τη πλούσια σε έργα, με αυξημένη ιστορικό-καλλιτεχνική άξια, περιοχή της πόλης. Πιο συγκεκριμένα για το πάνω τμήμα οργανώνεται ένας διαγωνισμός με τον τίτλο Κτίρια- Κόσμος, γίνονται σχέδια εφαρμογής για το τουριστικό λιμάνι, κατεδαφίζεται ως συμβολική δράση ανανέωσης το παλαιό εργοστάσιο σκυροδέματος που αφήνει χώρο για νέες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και αξιοποιούνται οι επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω του προγράμματος Urban.

42 η θεωρία σε πράξη Πιο αναλυτικά, σχετικά με την αναβάθμισης της ποιότητας ζωής των κατοίκων και την τουριστική ανάπτυξη, ο Bohigas και το γραφείο ΜΒΜ του Oriol Capdevila και Albert Puigdomenech, έπειτα από την εμπειρία τους στη Βαρκελώνη, προτείνουν επεμβάσεις διαφορετικών ειδών και κλίμακας. Ο Oriol Bohigas παρατήρησε ότι οι Σαλερνιτάνοι έχουν χάσει επαφή με την θάλασσα και με βάση αυτή την παρατήρηση σχεδιάζει μια λύση που θα αποδώσει στους κατοίκους της πόλης το παραλιακό μέτωπο. Τώρα η παραλία μπροστά από το κέντρο ουσιαστικά δεν υπάρχει, όσοι θέλουν να κάνουν μπάνιο αναγκάζονται να πηγαίνουν σε ιδιωτικές ακτές σε ανατολικότερα σημεία της νέας πόλης ή σε άλλες παραθαλάσσιες πόλεις που έχουν τις κατάλληλες υποδομές.

43 Η λύση προτείνει την πρόσθεση άμμου στην ζώνη του Lungomare μπροστά στην παλαιά πόλη καθώς και τον κατάλληλο εξοπλισμό του χώρου για να πληρεί τις ανάγκες των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών. Όψη του Lungomare.

44 Σκίτσα του Bohigas

45 Αφού το όλο πολεοδομικό πρόγραμμα του Σαλέρνο βασίζεται στην τουριστική ανάπτυξη, προτείνεται η επέκταση του τουριστικού λιμανιού ώστε να έχει δυνατότητα μεγαλύτερης χωρητικότητας. Η κατεδάφιση κτιρίων στο δυτικό παραλιακό τμήμα και δημιουργία εκεί μιας μεγάλης πλατείας που θα φιλοξενεί στα υπόγεια της και χώρο στάθμευσης για μεγάλο αριθμό αυτοκινήτων που θα εξυπηρετεί προπαντός τους κατοίκους του ιστορικού κέντρου. Γενικώς, λόγω της έλλειψης χώρων στάθμευσης προτείνεται να δημιουργηθούν και υπόγειοι χώροι κάτω από δημόσιες πλατείες στα σύνορα της παλαιάς πόλης Δημιουργία Παραλίας 2. Νέο, μεγαλύτερο τουριστικό λιμάνι 3. Χώρο πλατείας με υπόγειο χώρο στάθμευσης 4. Ακτοπλοϊκός σταθμός

46 Στην προσπάθεια σύνδεσης των κατοίκων με την θάλασσα προτείνεται και η δημιουργία ακτοπλοϊκού σταθμού σε σχέδιο Zaha Hadid. Στο σύνολο του ο νέος σταθμός θα δράσει, τόσο ως σημείο αναφοράς όσο και ως ένα πρακτικό και σίγουρο στοιχείο μετάβασης από την ξηρά στην θάλασσα. Στόχος της Διοίκησης είναι να οικοδομηθεί ένα κτίριο-τοπόσημο από μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη αρχιτεκτόνισσα που θα γίνει σύμβολο της πόλης και θα ελκύει επισκέπτες. Συγκεκριμένα, συνεργάτες του Bohigas ελπίζουν να έχει παρόμοια απήχηση με το Guggenhain στο Bilbao. < δημιουργία μεγάλων λειτουργικών έργων, αλλά σύγχρονος τόσο όμορφων ώστε να γίνουν σύμβολο της πολιτιστικής αναγέννησης και στοιχεία τουριστικού ενδιαφέροντος > 7 Vincenzo De Luca

47 Σχετικά με το πλαίσιο αναβάθμισης και της σημειακές επεμβάσεις σημαντικό είναι να αναφερθούμε στην περιοχή δίπλα στο ποτάμι Irno. Το ποτάμι αυτό θεωρείτο πάντα ως φυσικό και ψυχολογικό όριο. Στην δεκαετία του 60 τα περισσότερα κτίρια γυρνούσαν πλάτη σε αυτή την αρτηρία δημιουργώντας έτσι μια νεκρή ζώνη στο κέντρο της πόλης Δικαστήρια 2. Οδικός άξονας Lungoirno 3. Ξενοδοχείο

48 Το πρόγραμμα του Bohigas προβλέπει την ανάπλαση της διαδρομής δίπλα στο ποτάμι, μήκους 7 χιλιομέτρων, η οποία πρόκειται να γίνει ο νέος οδικός άξονα που θα συνδέει το βόρειο και νότιο τμήμα της πόλης. Θα βελτιώσει τις μετακινήσεις αλλά τα θετικά αποτελέσματα της επέμβασης θα είναι εμφανή και στην πολεοδομική και περιβαλλοντική ανάπλαση της όχθης του ποταμού. Η μελέτη προβλέπει τη δημιουργία νέων πλατιών, την αναβάθμιση και αξιοποίηση της ζώνης του ποταμού. Τμήμα του δρόμου που έχει ήδη υλοποιηθεί.

49 Στην προσπάθεια του Bohigas να αναβαθμίσει την περιοχή, έπειτα από διαγωνισμό όπου καλούνται μεγάλα, παγκοσμίως γνωστά αρχιτεκτονικά γραφεία, αναθέτει στους David Chipperfield Architects την μελέτη για την δημιουργία δικαστικού μεγάρου. Βασικός στόχος ήταν η δημιουργία ενός κτιρίου που να μην εκφοβίζει αλλά να προκαλεί αίσθημα δικαιοσύνης παρά εξουσίας. Για να τονιστεί η ιδέα μιας ανοιχτής και προσβάσιμης δομής, τόσο με την φυσική όσο και την κοινωνική έννοια, ο σχεδιασμός παρουσιάζει ένα δημόσιο χώρο που εκμεταλλεύεται το κλίμα του Σαλέρνο συνδέοντας τα κτίρια μέσω μιας επακολουθίας κήπων και στοών. Αυτό, όχι μόνο προσφέρει μια καινοτομία στην αντιμετώπιση δικαστικών εγκαταστάσεων αλλά επίσης διατηρεί την έννοια οργανικής ανάπτυξης, ζωτικής σημασίας για το νέο κτίριο και την αναβάθμιση της πόλης του Σαλέρνο. Σίγουρα ένα τέτοιο έργο εκπέμπει κύρος. Τώρα που διακρίνονταν πλέον οι όγκοι το όλο σκηνικό μοιάζει εκτός κλίμακας. Έπειτα, μια τέτοια λειτουργία τόσο κοντά στο αστικό κέντρο, θα δημιουργήσει έντονα κυκλοφοριακά προβλήματα.

50 Τέλος, εκμεταλλεύεται ένα τεράστιο σε έκταση χώρο που στην πραγματικότητα δεν εξυπηρετεί των ευρύ κοινό αλλά μόνο μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων ( δικαστές, δικηγόρους )που όμως είχαν την πολιτική δύναμη να καθορίσουν την τοποθεσία αυτή. Οι όγκοι των δικαστηρίων που προβάλλουν στην ήδη πυκνοδομημένη έκταση της πόλης.

51 Ένα άλλο σημαντικό σημείο επέμβασης του Bohigas είναι η περιοχή που κάποτε φιλοξενούσε το εργοστάσιο τσιμέντου. Εκεί προτάθηκε μια ξενοδοχειακή μονάδα που σχεδίασε ο Nicola Pagliara. Η περιοχή αυτή παίζει καθοριστικό ρόλο ως θύρα προς την θάλασσα για την πόλη. Το ξενοδοχείο σχεδιάστηκε ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει τουριστικά και εμπορικά συνέδρια. Λειτουργεί εδώ και λίγους μήνες και έχει ήδη γίνει σύμβολο τουριστικής ανάπτυξης για τους κατοίκους. Το ξενοδοχείο από τον παραλιακό οδικό άξονα.

52 2 1 Άποψη της μοντέρνας πόλης από το κάστρο. 1. Δικαστήρια 2. Ξενοδοχείο

53 Στη δυτική πλευρά την νέας πόλης, δίπλα στο γήπεδο (Αrechi), βάση της μελέτης του Tobia Scarpa θα ανεγερθεί ένα πολυχρηστικό γήπεδο. Έτσι υλοποιείται και ο στόχος να εξοπλιστεί η πόλη με μια καινοτομική εγκατάσταση. Πάντα στα πλαίσια της ποιοτικής και τουριστικής ανάπτυξης, ο χώρος θα έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει ποικίλες ομοσπονδίες αθλημάτων και δραστηριοτήτων με διεθνή χαρακτήρα όπως επίδειξης μόδας εκθέσεις, συναυλίες, τουριστικές συνεδριάσεις. Δημιουργείται μια ποιοτική περιοχή άθλησης και ενασχόλησης για την νεολαία και όχι μόνο Υπάρχον γήπεδο ποδοσφαίρου 2. Νέο πολυχρηστικό γήπεδο.

54 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ URBAN Στο Πρόγραμμα Urban: Πρόγραμμα Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης για την λειτουργική και παραγωγική ανάκτηση της περιοχής του λαϊκού ιστορικοί Κέντρου συμπεριλαμβάνει και το Σαλέρνο. Η επίλυση των προβλημάτων της πόλης γίνεται με μια σειρά μελετών και προτάσεων. Αφού πρώτα σημειώθηκαν κάποια προβλήματα όπως: ο υψηλός βαθμός φυσικής υποβάθμισης των δημόσιων χώρων, η εγκατάλειψη μεγάλων κτιρίων, η δυσκολία πρόσβασης στη συνοικία, το πρόγραμμα προτείνει μια σειρά δράσεων αναβάθμισης όχι μόνο σε κτιριακό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο δομικό και κοινωνικό. Τμήμα του προγράμματος Urban είναι και ο διαγωνισμός για τα Κτίρια-Κόσμος που έχει ως απώτερο στόχο την εξυγίανση του πάνω τμήματος του ιστορικού κέντρου. Σε αυτό το διαγωνισμό η ομάδα της Kazuyo Sejima και Ryue Nihizawa προτείνουν ενδιαφέρουσες λύσεις επανάχρησης εγκαταλελειμμένων μεγάλων μοναστηριακών όγκων και ανάδειξη των οδικών συνδέσεων των τεσσάρων κτιρίων μεταξύ τους. Η χρήσεις που προτάθηκαν όπως η στέγαση μιας σχολής αναστήλωσης στο ένα κτίριο και η δημιουργία εστιών για τους φοιτητές της σχολής αυτής, δείχνουν ένα υγειές τρόπο αναβάθμισης του πάνω τμήματος του κέντρου.

55 Η πρόταση αυτή δεν υλοποιήθηκε ακόμα περισσότερο για την εκπλήρωση των απαιτήσεων στο θέμα της πυρασφάλεια που θέτουν οι νέες χρήσεις αλλά μόνο και μόνο η συνειδητοποίηση του προβλήματος της εγκατάλειψης του πάνω τμήματος του ιστορικού κέντρου καθιστά την προσπάθεια του κράτους αξιοσημείωτη. Στο πρόγραμμα συμπεριλήφθη και η ανάκτηση του πρασίνου στο οικόπεδο που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του ιστορικού Κέντρου γνωστό στο μεσαίωνα ως Plaium montis. Το οικόπεδο αυτό ήταν βοτανικός κήπος και θεωρείται από τους πρώτους στην Ευρώπη.

56 Χρησίμευε για την εκμάθηση των φοιτητών της Ιατρικής Σχολής του Σαλέρνο όπου μπορούσαν να δουν, να μάθουν και να μελετήσουν τα βασικά βοτανικά φάρμακα. Ο Matteo Silvatico διδάσκει στους μαθητές της ιατρικής σχολής την χρήση βοτάνων.

57 Η μελέτη είχε σκοπό την χρηστική αποκατάσταση μιας περιοχής με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική αξία. Πολεοδομικά αυτό το κομμάτι είναι το μοναδικό τμήμα δημόσιου πρασίνου του ιστορικού Κέντρου και είναι φυσικό στοιχείο ενoποίησης του κάτω με το πάνω τμήμα της παλαιάς πόλης. Τα αποτέλεσμα έγιναν αμέσως αντιληπτά. Τα ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία του 17 ου και 18 ου αιώνα, το περίτεχνο σύστημα ύδρευσης, η μοναδική θέα προς την θάλασσα, το ιστορικό κέντρο και τους λόφους που πλαισιώνουν την πόλη, εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες. Η υλοποίηση του έργου αυτού έδωσε στους κατοίκους ένα κομμάτι χαμένης, ή μάλλον, ξεχασμένης ιστορίας.

58 Λεπτομέρεια του συστήματος ύδρευσης.

59 Villa Comunale ( δημόσιο πάρκο ) 2. Θέατρο Verdi 3. Καθεδρικός Ναός 4. Βοτανικός κήπος ( della Minerva ) 5. Ποτάμι 6. Κάστρο Arechi

60 Άλλο έργο του προγράμματος είναι η αστική και περιβαλλοντική ανάπλαση της Villa Comunale. Με την ανάπλαση του χώρου αυτού ξαναδίνεται στους κατοίκους του κέντρου ένας πολυαγαπημένος χώρος πρασίνου που επί χρόνια ήταν εγκαταλελειμμένος και υποβαθμισμένος. Επίσης επανακτά η πόλη ένα τμήμα της ταυτότητας της καθώς αυτός ο χώρος δημιουργήθηκε το 1874 μαζί με το θέατρο Verdi σε μια προσπάθεια αναβάθμισης της πόλης.

61 Τέλος, μια μικρή, οικονομική και γρήγορη επέμβαση είναι η μελέτη φωτισμού του ιστορικού κέντρου του Σαλέρνο. Η ιδέα αυτής της σχετικά απλής δράσης γεννιέται από την ανάγκη αύξησης της ασφάλειας στις υποβαθμισμένες περιοχές καθώς και την ανάδειξη κάποιων σημαντικών κτιρίων. Σοκάκι του κέντρου με κόσμο ακόμα και τις βραδινές ώρες.

62 Σημαντική είναι και η αποκατάσταση και επανάχρηση του ορφανοτροφείου Umberto A. Με το έργο αυτό ξαναδίνεται στην πόλη ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια καθώς και δημιουργούνται δημόσιας χρήσης εγκαταστάσεις όπως το νέο ιστορικό ψηφιακό αρχείο της δημοτικής βιβλιοθήκης. Η διαδικασία αποκατάστασης παρά όλες τις δυσκολίες είχε αίσιο τέλος καθώς και ανακαλύφθηκαν διαστρωματώσεις διαφόρων εποχών με μεγάλο επιστημονικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον όπως τα ερείπια ρωμαϊκών θερμών. Παρατηρούμε ότι στο Σαλέρνο, με τις μικροεπεμβάσεις που έχουν ήδη λάβει χώρα και παρόλο που τα μεγάλα έργα δεν έχουν αποπερατωθεί η εικόνα της πόλης έχει αλλάξει αισθητά. Μια αλλαγή που οι κάτοικοι της πόλης βιώνουν καθημερινά.

63 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πολιτική επιλογή Ένα πολεοδομικό πρόγραμμα είναι αναγκαίο να συνοδεύεται από μια καλή διαχείριση και από μια πολιτική ικανότητα πρωτοβουλίας και ελέγχου. Τις πόλεις μπορούν να τις κατευθύνουν μόνο οι πολιτικοί με την αρμοδιότητα που τους δίνουν οι πολίτες να εκφράζουν την λαϊκή θέληση. Στην εξέλιξη του Σαλέρνο ο πολιτικός έλεγχος, εκτός από την ήδη χρήσιμη συμβολή για την δημιουργία του πολεοδομικού προγράμματος, αποδείχτηκε αποτελεσματικός και για άλλα θέματα που δεν έχουν σχέση με την υλική δομή της πόλης αλλά με τα κοινωνικά και πολιτιστικά προβλήματα: η ικανότητα ενσωμάτωσης των μεταναστών, η τουριστική ανάπτυξη, η μείωση της εγκληματικότητας, η καθαριότητα και η συλλογή απορριμμάτων, η περιποίηση των πρασίνων δημοσίων χώρων, η διαχείριση της κυκλοφορίας, η σωστή πρόσφορα στο τομέα της ασφάλειας και της εκπαίδευσης. Γιατί < Η πόλη δεν πρέπει να είναι απλώς ένα καλό δοχείο αλλά πρέπει να έχει πάνω απ όλα ένα εξαίρετο περιεχόμενο. Η πόλη είναι ο κόσμος που την κατοικεί και την χρησιμοποιεί > 8 Oriol Bohigas

64 Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι οι μεγάλες αλλαγές δεν συμπίπτουν αναγκαστικά με την υλοποίηση μεγάλων έργων, αλλά με την ικανότητα προσδιορισμού και διασύνδεσης των δυνατοτήτων της υπό μελέτη περιοχής. Μια σχολαστική πολιτική μπορεί να φέρει αλλαγές έστω και εάν βρίσκεται σε ένα περιβάλλον νωθρό. Εάν στη σχολαστικότητα προστίθεται η εμπειρία τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εκπληκτικά έστω και για μια χώρα σαν την Ιταλία όπου η κάθε πρωτοβουλία καταλήγει σε απραξία λόγω της χρονοβόρας νομικής διαδικασίας.

65 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Aldo Rossi - Η Αρχιτεκτονική της Πόλης σελ Albert Puigdomenech - d Architettura σελ Oriol Bohigas - Piano Urbanistico Comunale σελ Aldo Rossi - Η Αρχιτεκτονική της Πόλης σελ Vincenzo De Luca συνέντευξη Vincenzo De Luca συνέντευξη Ιούλιος Oriol Bohigas - Piano Urbanistico Comunale σελ.61

66 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΕΙΑ Documento Urbanistico Programmato Consiglio Comunale Comune di Salerno 1994 Piano Urbanistico Comunale Oriol Bohigas - Albert Puigdomenech Comune di Salerno 2005 L Architettura della Città Aldo Rossi CLUP, Milano ( Η Αρχιτεκτονική της Πόλης University Studio Press ) La Città nella storia d Europa Leonardo Benevolo ( Η Πόλη στην Ευρώπη Ελληνικά Γράμματα )

67 Για το δημόσιο υπαίθριο χώρο της πόλης: Το παράδειγμα της Βαρκελώνης Μπούκη Μπαμπάλου - Νουκάκη Κείμενα για την Αρχιτεκτονική Giorgio Grassi Εκδώσεις Καστανιώτης

68 ΑΡΘΡΑ Salerno. Strategie e progetti per la città in trasformazione Ivonne De Notaris Progetti per il centro antico di Salerno ( Edifici mondo ) Bernardo Secchi Casabella maggio 1999 Concorsi per Salerno Giovanna Crespi Casabella novembre 2000 Un futuro per Salerno Richard Burdett Domus settembre 2000 Saleno - I nuovi interventi urbani Progetti e strategie per la città

69 d Architettura serie quaderni n. 19/ Barcellona _ Re-thinking Urbanistic Projects Joan Busquets David Chipperfield / Continuity A+U :03