ΤΙΤΛΟΣ : ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ 3Φ ΚΙΝΗΤΗΡΑ ΜΕΣΩ ΟΘΟΝΗΣ ΑΦΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟΦΑΣΙΚΟΥ INVETER

Transcript

1 TMHMA ΙΙΛΕΚΤΡΟΛΟΙ ΙΑΣ ΣΧΟΑΗ ΤΕΧΝΟΑΟηΚίίΝ ΕΦΑΡΜΟΓίϊΝ ΤΙΤΛΟΣ : ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ 3Φ ΚΙΝΗΤΗΡΑ ΜΕΣΩ ΟΘΟΝΗΣ ΑΦΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟΦΑΣΙΚΟΥ INVETER Πτυχιακή εργασία των: Γεωργιάδη Νικόλαου Α.Ε.Μ:3200 Γούλα Αστεριού Α.Ε.Μ:35Ι8 Υπεύθυνος αναπληρωτής καθηγητής: ΜαγκαφάςΛυκούργος ΚΑΒΑΛΑ 2007

2 τμ^μα ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ \ριθμ. Πρωτ...., Ηιίερορηνίη../.Χ?τ./5τ:.:τ.. 2^. ' Καβαλα 2007 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Κεφάλαιο 1 εισαγίΰγή κεφάλαιο 2 κινητήρας 2.1 αρχή λειτουργίας κινητήρα εναλλασσόμενου ρεύματος 2.2 κατασκευαστική δομή των μηχανών εναλλασσόμενου ρεύματος 2.3 το στρεφόμενο μαγνητικό πεδίο 2.4 είδη επαγωγικού κινητήρα κεφάλαιο 3 inverter 3.1 τι είναι ο inverter 3.2 έλεγχος των ανηστροφέων πηγής τάσης 3.3 δομή των ανηστροφέων ττηγής τάσης 3.4 μονοφασικός ανπστροφέας πηγής τάσης 3.5 ημιτονοειδείς pwm τεχνική με διπολική τάση εξόδου 3.6 3φασικος ανηστροφέας πηγής τάσης με τετραγωνυτή κηματομορφή 3.7 ανηστροφέας πηγής τάσης με pwm έλεγχο του ρεύματος 3.8 είδη inverter και τεχνικά χαρακτηρισηκά κειράλαιο 4 οθόνες κειράλαιο 5 προγράμματα 5.1 απευτονίσει προγραμμάτων κεφάλαιο 6 κύριο πειραμαηκό μέρος 6.1 απεικονίσει του μενού ης οθόνης κεφάλαιο 7 παρατηρήσεις κεφάλαιο 8 ττήγες αναζητήσεις υλικού

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ξεκινώντας να αναλύσουμε την κατασκευή θα πρέτιει να δώσουμε στον αναγνώστη αφορμές (το πρόβλημα) που μας οδήγησαν για την κατασκευή της εργασίας αυτής. Συχνά είτε σε μικρό επαγγελματικό χώρο είτε σε μεγάλη βιομηχανία οπού και στις δυο περιπτώσεις έχουν μηχανές παραγωγής και γενικός βιομηχανικό εξοπλισμό εμφανίζεται η ανάγκη μεταβολής σε διαφόρους τομείς.π.χ στο ρυθμό παραγωγής,στα χαρακτηριστικά το προϊόντος κ.τ.λ. Όταν λοιπόν εμφανιζόταν αυτή η ανάγκη τις περισσότερες φορές ήταν πρόβλημα διότι η μεταβολή των χαρακτηριστικών ήταν δύσκολη και τις περισσότερες φορές έπρεπε να διακοπεί η παραγωγή.

4 Ετήσης τφόβλημα ήταν και ότι ο χειριστής δεν είχε σχεδόν τιοτέ κάποια χαρακτηριστικά (π.χ ρεύματα, τάσεις, διαστάσεις) ώστε να γνωρίζει στο 100% την κατάσταση τις όλης παραγωγικής διαδικασίας. Έχοντας την εφαρμογή αυτή (με πολύ απλά λόγια) επεμβαίνουμε εύκολα οιαδήποτε στιγμή ακόμα και κατά την τιαραγωγική διαδικασία και κάνουμε τις μεταβολές(αλλαγές). Επίσης έχουμε συνεχώς τις ενδείξεις τιου θέλουμε στην οθόνη για την πλήρη ενημέρωση του χρηστή όσο αναφορά ολόκληρο το σύστημα το οποίο συνήθως ατιαρτίζεται από κινητήρες. Υλικά. Πριν πάμε στην ανάλυση του συστήματος αναφέρουμε αναλυτικός τα μέρη που απαρτίζουν την κατασκευή μας Πίνακας διαστάσεων 60 *50 cm Έναν άχρονο κινητήρα βραχυκηκλωμενου δρομαία 1 hp Ένα inverter μονοφασικό 1 hp ένα σταθεροποιημένο τροφοδοτικό με έξοδο 24 ν 4.5* μια οθόνη γραφικών και αφής ένα φωτιζόμενο Μπουτάν ένα μεταγωγικό διακότπη πόρτας ένα γενικό διακόπτη 40* μια ασφάλεια τήξεως δυο ασφαλειοδιακοτττες 10&16 A καμπύλης β και c αντίστοιχα ένα ρελε καστάνιας 16 A αγωγούς και διάτρητα κανάλια μια 3φ πρίζα με ενσωμάτωση πάνω σε αυτήν μονοφασικής πρίζας ένα φις 3φ σίγουρα τα υλικά που παρουσιάζουν πιο ττολύ ενδιαφέρον είναι ο κινητήρας η οθόνη και ο inverter και για αυτό το λόγω τφέτιει να αναφέρουμε ορισμένα πράματα για το καθένα ξεχωριστά ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ 2.1 ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΗΡΩΝ ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ Οι μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος διακρίνονται σε δύο βασκές κατηγορίες; τις σύγχρονες (synchronous) και τις ασύγχρονες ή επαγωγικές μηχανές. Οι σύγχρονες μηχανές αντίθετα από τις επαγωγικές χρησιμοποιούνται κυρίως ως γεννήτριες. Οι κινητήρες εναλλασσόμενου ρεύματος, όλων των κατηγοριών, έχουν την ίδια αρχή λειτουργίας. Σύμφωνα μ αυτή, ο δρομέας του κινητήρα στρέφεται από τη ροπή, η οποία τείνει να ευθυγραμμίσει τα μαγνητικά πεδία του αναπτύσσουν τα τυλίγματα του στάτη και του δρομέα.

5 Αν το μαγνητικό τιεδίο του στάτη μτιορούσε να στραφεί, τότε η αναπτυσσόμενη ροπή θα ανάγκαζε το δρομέα να ακολουθεί το μαγνητικό πεδίο του στάτη Επομένως, η λειτουργία όλων κινητήρων εναλλασσόμενου ρεύματος στηρίζεται στη δυνατότητα τιαραγωγής από το τύλιγμα του στάτη ενός στρεφόμενου μαγνητικού πεδίου Στους σύγχρονους κινητήρες η ταχύτητα περιστροφής του δρομέα είναι ίση με την ταχύτητα που στρέφεται το πεδίο του στάτη Αντίθετα, στους ασύγχρονους κινητήρες, η ταχύτητα του δρομέα είναι μικρότερη από εκείνη του στρειρόμενου τιεδίου του στάτη και εξαρτάται από το μέγεθος του ιρορτίου 2.2 ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΟ\ ΡΕΥΜΑΤΟΣ Στις μηχανές συνεχούς ρεύματος ο στάτης αποτελείται από το ζύγωμα, πάνω στον οποίο στηρίζονται οι μαγνητικοί πόλοι. Οι μαγνητικοί πόλοι προεξέχουν από το κυλινδρικό ζύγωμα και ονομάζονται έκτυποι πόλοι (salient poles). To τύλιγμα της διέγερσης, που φέρουν οι πόλοι του στάτη, τροφοδοτείται με συνεχές ρεύμα και παράγει ένα σταθερό) και ομοιόμορφο μαγνη-πκό πεδίο Το τύλιγμα του οπλισμού τοποθετείται σε αυλακώσεις, στον κυλινδρικό δρομέα Στις μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος, με έμφαση τις σύγχρονες γεννήτριες, οι ρόλοι του στάτη και του δρομέα είναι αντεστραμμένος σε σχέση με τις μηχανές συνεχούς ρεύματος. Η μορφή του δρομέα αλλάζει δραστικά, ανάλογα με το είδος της μηχανής εναλλασσόμενου ρεύματος. Ο δρομέας των μηχανών εναλλασσόμενου ρεύματος μτιορεί να έχει κυλινδρική δομή με αυλακώσεις, εντός των οτιοίων τοποθετείται το τύλιγμα. Εναλλακτικά, ο δρομέας μπορεί να έχει τιόλους οι οποίοι να προεξέχουν (salient pole rotor), όπως οι τιόλοι του στάτη σπς μηχανές συνεχούς ρεύματος Στην κατασκευαστική δομή του δρομέα των επαγωγικών κινητήρων, θα αναφερθούμε λεπτομερέστερα στη συνέχεια. Αντίθετα από το δρομέα, ο στάτης όλων μηχανών εναλλασσόμενου ρεύματος έχει την ίδια κατασκευαστική δομή. Ο στάτης είναι μια κυλινδρική δομή από ελάσματα μονωμένα μεταξύτους. Στο εσωτερικό του φέρει αυλακώσεις, μέσα στις οποίες τοποθετείται το τύλιγμα του στάτη,όπως εικονίζεται στο Σχ Στη συνέχεια θεωρούμε ότι το τύλιγμα του στάτη είναι τριφασικό,οπύσιζ η μηχανή χαρακτηρίζεται ως τριφασική Όταν το τpιφασucό τύλιγμα του στάτη διαρρέετεαπό ένα τριφασικό σύστημα ρευμάτων, αναπτύσσεται το στρειρόμενο μαγνητικό πεδίο Εκτός από τις τριφασικές μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος, υπάρχουν οι μονοφασικές καιοι διφασικές. Οι μηχανές (τυτές φέρουν στο στάτη μονοφασικό ή διφασικό τύλιγμα αντίστοιχα. Η χρήση τους είναι περιορισμένη, σε σχέση με τις τριφασικές μηχανές, εξαιτίας των λειτουργικών μειονεκτημάτων που παρουσιάζουν 2J ΣΤΡΕΦΟΜΕΝΟ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ Οπως και στην ανάλυση των μηχανών συνεχούς ρεύματος, θεωρούμε αρχικά μια μηχανή εναλλασσόμενου ρεύματος ο στάτης της οποίας φέρει ένα στοιχειώδες τριφασικό τύλιγμα. Το τύλιγμα του στάτη, όπως εκονίζεται στο Σχ. 5.3α, δημιουργεί

6 ένα στρεφόμενο μαγνητικό τιεδίο με δύο πόλχ>υς (διπολική μηχανή). Το τριφασικό τύλιγμα είναι σε σύνδεση αστέρα (Σχ. 5.3β). Στην τριφασική μηχανή, η κάθε φάση του τυλίγματος είναι μετατοπισμένη κατά 120ο, σε σχέση με τις άλλες δύο. Οι άξονες as, hs, cs, δηλώνουν τη θετική φορά των μαγνητικών τιεδίων,που παράγουν τα τρία τυλίγματα μόνα τους. Τα τρία τυλίγματα έχουν την ίδια αντίσταση και τον ίδιο αριθμό σπειρών, όποτε το τριφασικό τύλιγμα του στάτη ονομάζεται συμμετρικό. Οι πλευρές των ομάδων (coil sides), κάθε τυλίγματος είναι τοποθετημένες σε αυλάκια (slots), τα οποία σχηματίζουν γωνία (span) 180ο στη διπολική μηχανή. Η φορά του ρεύματος σε κάθε πλευρά των μάδων, οι οποίες αποτελούνται από ορισμένο αριθμό σπειρών, εικονίζεται στο Σχ. 5.3α. Τα άκρα των τεσσάρων ομάδων κάθε τυλίγματος συνδέονται σε σειρά, με τον τρόπο που εικονίζεται στο Σχ. 5.3β. Τα άκρα αλ, b'a και C4 από τα τρία τυλίγματα συνδέονται μεταξύ τους, στη σύνδεση αστέρα. Σχ. 5 J Στοιχειώδης διπολική μηχανή εναλλασσόμενου ρεύματος.

7 με τριφασικό τύλιγμα στο στάτη (α), σε σύνδεση αστέρα (β) 2.4 ΕΙΔΗ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΚΙΝΗΤΗΡΩΝ Οι ετταγωγικοί κινητήρες διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με την κατασκευαστική δομή του δρομέα τους: σε κινητήρες με βραχυκνκλωμένο δρομέα ή κλωβό (squirrel cage rotor) και σε κινητήρες με δακτνλιοφόρο δρομέα (woufid rotor) Οι κινητήρες με βραχυκυκλωμένο κλωβό είναι οι τιλέον διαδεδομένοι Ο δρομέας τωνκινητήρων αυτών αποτελείται από ελάσματα μονωμένα μεταξύ τους τα οττοία τφοσαρμόζονταιστον άξονα Τα ελάσματα φέρουν οδοντώσεις, οι οποίες σχηματίζουν αυλάκια κατά μήκος του δρομέα. Η γεωμετρυαί μορφή των αυλακώσεων καθορίζει την ηλεκτρική συμπεριφορά του κινητήρα, δηλαδή τη χαρακτηριστική ταχύτητας-ροπής Στις κλάσεις (classes) των επαγωγικών κινητήρων με βραχυκυκλωμένο κλωβό, ανάλογα με τη μορφή των αυλακώσεων και στην ιδιαίτερη μορφή της χαρακτηριστικής ταχύτητας-ροπής κάθε κλάσης, θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Στα αυλάκια του δρομέα τοποθετούνται ράβδοι από χαλκό ή ορείχαλκο, τα άκρα των οποίων συνδέονται μεταξύ τους με δακτυλίοος βραχυκύκλοκτης (shorting rings). Έτσι, σχηματίζεται το τύλιγμα κλωβού του δρομέα. Στους επαγωγικούς κινητήρες μυιρής ισχύος το τύλιγμα κλωβού κατασκευάζεται με χύτευση αλουμινίου στα αυλάκια του δρομέα. Στην περίπτωση αυτή, οιδακτύλιοι βραχυκύκλωσης και τα ιττερύγια εξαερισμού χυτεύονται μαζί με τους αγωγούς του κλωβού, οι οποίοι δεν είναι μονωμένοι ως τφος το σίδηρο του δρομέα. Όμως τα ρεύματα κυκλοφορούν κυρίως από τον κλωβό, καθώς η αγωγιμότητα του αλουμινίου είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη του σιδήρου. Είναι φανερό ότι, ο δρομέας του επαγωγικού κινητήρα με βραχυκυκλωμένο κλωβό, δεν συνδέετε ηλεκτρικά με καμιά πηγή. Στο γεγονός αυτό οφείλεται η απλή κατασκευή και η ευρεία χρήση του επαγωγικού κινητήρα βραχυκυκλωμένου κλωβού (Σχ. 5.8).

8

9 ΣχΤριφασικός ετιαγωγικός κινητήρας με βραχακυκλωμένο κλωβό, (α) Διακρίνονιαι τα τιαρακάιωμέρη: 1-Πτερύγια ψύξης τσί) στάτη, 2-Ελάσματα του στάτη και το τύλιγμα, 3-Λρομέας, 4-Αξονας, 5-9-Κέλοφος, 6-7- Ρουλεμάν, 8-Ανεμιστήρας, Ι0-Κιβώτιο ηλεκτρικής σύνδεσης (β) Λεπτομερής σχεδιαστική καταγραφή των επιμέρους τμημάτωΐ' του κινητήρα Ο δρομέας των επαγωγικών κινητήρων με δακτυλιοφόρο δρομέα φέρει αυλακώσεις, μέσα στις οποίες τοποθετείται ένα τριφασικό τύλιγμα, αντίστοιχο μ εκείνο του στάτη Οι τρεις φάσεις του τυλίγματος στο δρομέα συνδέονται σχεδόν πάντα σε αστέρα. Τα τρία άκρα του τυλίγματος αστέρα καταλήγουν σε ισάριθμους δακτυλίους που φέρει ο δρομέας. Μέσω των δακτυλίων και των ψηκτρών που εφάπτονται σ αυτούς είναι δυνατή η σύνδεση ρυθμιστικών αντιστάσεων στο τύλιγμα του δρομέα Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η τροποποίηση της χαρακτηριστικής ταχύτητας-ροπής του κινητήρα, ανάλογα με τις συνθήκες λειτουργίας. Ο επαγωγικός κινητήρας βραχυκυκλωμενου δρομαία καλύτιτει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των αναγκών της βιομηχανίας,ετιειδή έχει χαμηλό κόστος και πολύ γερή κατασκευή. Η ταχύτητα περιστροφής του επαγωγucoύ κινητήρα, εξαρτάται από τον αριθμό των πόλων του τυλίγματος του στάτη και από την συχνότητα Του ρεύματος τροφοδοσίας Όταν συνδέεται στο δίκτυο με σταθερή τάση και συχνότητα ο επαγωγικός κινητήρας λειτουργεί με σχεδόν σταθερή ταχύτητα Μπορούμε να μεταβάλσυμε σε μεγαλύτερη κλίμακα την ταχύτητα περιστροφής του επαγωγικού κινητήρα χρησιμοποιώντας ηλεκτpovucoύς μετατροπείς ισχύος, που μεταβάλουν τη συχνότητα και την τάση τροφοδοσίας του κινητήρα Ο έλεγχος της ταχύτητας με την μεταβολή της συχνότητας και της τάσης δίνει την δυνατότητα στον κινητήρα, να λειτουργήσει με ταχύτητες μικρότερες η μεγαλύτερες από την ονομαστική ταχύτητα. Αν η συχνότητα που εφαρμόζεται στο στάτη σε ένα ετταγωγικό κινητήρα μεταβληθεί, ο ρυθμός περιστροφής του μαγνητικού πεδίου μεταβάλλεται ανάλογα με την μεταβολή της ηλεκτρικής συχνότητας, ενώ το σημείο λειτουργίας χωρίς φορτίο στην καμπύλη ροπής -ταχύτητας μεταβάλλεται επίσης. Μια προσεκπκά σχεδιασμένη συσκευή οδήγησης επαγωγικού κινητήρα με μεταβλητή συχνότητα μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευέλικτα. Η ρύθμιση της ταχύτητας του επαγωγικού κινητήρα μπορεί να ξεκινά από ένα μικρό εύρος τιμών και να υπερδιπλασιάζεται από τις αρχικές Όμως είναι σημαντικό να καθοριστούν κάτιοια όρια για την τάση και την ροπή του κινητήρα κατά την μεταβολή της ταχύτητας' του, ώστε η λειτουργία του να είναι ασφαλής. Όταν ο κινητήρας περιστρέφεται με ταχύτητες μικροτερείς τις βασικήςθα πρέπει η τάση που εφαρμόζεται στον στάτη του κινητήρα να τιεριορίζεται, με σκοπό να είναι ασφαλής η λειτουργίας του. Η τάση εισόδου στο στάτη θα τφέπει να μιειώνεται γραμμικά με τη μείωση της συχνότητας. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται υποβιβασμός της τάσης Αν δεν ακολουθηθεί αιηή η διαδικασία, ο χάλυβας του στάτη οδηγείτε σε κορεσμό και το ρεύμα μαγνήτισης του κινητήρα μπορεί να πάρει εξαιρετικά μεγάλες τιμές.

10 Για να γίνει κατανοητή η αναγκαιότητα του υποβιβασμού της τάσης,ας σημειωθεί ότι ο επαγωγικός κινητήρας είναι βασικά 'ένας στρεφόμενος Μ/Σ. Όπως σε κάθε σε κάθε Μ/Σ, η μαγνητικη ροή στον πύρινα ενός επαγωγικού κινητήρα, υπολογίζεται από το νόμο του Faraday. υ(ί)=ν*(άφ/άί) Όπου ' υ(ί)=τάση από επαγωγή συναρτήσει του χρόνου Ν=αριθμός στιείρων άφ/άί=ρυθμός μεταβολής ροής ως προς το χρόνο Φ=Μαγνητική ροή που διέρχετα από το πηνίο d)=l/n ςυ(ί)*άί==φ=1/νςνηι*ημωι*άι Φ={νιη/ω*Ν)*συνωί= φ=(νηι/2πρν)συνωι Επειδή η συχνότητα f στην παραπάνω σχέση στον παρονομαστή αν μειωθεί κατά 10% και το πλάτος της τάσης του στάτη παραμένει σταθερό η μαγνητική ροή στον πυρήνα του κινητήρα αυξάνεται περίπου κατά 10% και το ρεύμα μαγνήτισης στο εσωτερικό του αυξάνεται ετήσης.στην ακόρεστη περιοχή της καμπύλης μαγνήτισης του κινητήρα η αύξηση του ρεύματος μαγνήτισης θα είναι και αυτή περίπου 10%. Όμως στην κορεσμένη περιοχή της καμπύλης μαγνήτισης η αύξηση της μαγνητικής ροής κατά 10% απαιτεί πολύ μεγαλύτερη αύξηση του ρεύματος μαγνήτισης και έτσι η αύξηση τις μαγνητικής ροής που οφείλεται στη μείωση της συχνότητας προκαλεί σοβαρή αύξηση στο ρεύμα μαγνήτισης του κινητήρα. Στην πράξη, στους οδηγούς AC η τάση ^ υ εφαρμόζεται στον στάτη του κινητήρα ελαττώνεται σε ποσοστό ανάλογο με τη μείωση της συχνότητας με σκοπό την αποφυγή των εξαιρετικά μεγάλων ρευμάτων μαγνήτισης, κάθε φορά ττου η συχνότητα μειώνεται κάτω από την ονομαστική της τιμή. Αφού η εφαρμοζόμενη τάση εμφανίζεται στον αριθμητή και η ηλεκτρική συχνότητα f στον παρονομαστή της, τα αποτελέσματα της μεταβολής τους εξουδετερώνονται μιεταξύ τους ώστε το ρεύμα μαγνητησης να παραμένει ανεπηρέαστο. Όταν το πλάτος της τάσης που εφαρμόζεται σ ένα επαγωγικό κινητήρα μεταβάλλεται γραμμικά με την συχνότητα σε ταχύτητες μικρότερες από την βασική ταχύτητα, η μαγνητική ροή του κινητήρα

11 Παραμένει σχεδόν σταθερή. έτσι η μέγιστη ροτιη πσυ μπορεί να προσφέρει ο κινητήρας παραμένει σχετικά υψηλή. Όμως η μέγιστη επιτρεπόμενη ισχύς του κινητήρα θα πρέπει και αυτή να μειώνεται γραμμικά με τη μείωση της συχνότητας, ώστε το κύκλωμα του στάτη να προστατεύεται από υπερθέρμανση Η ισχύς με την οποία τροφοδοτείται ένας τριφασικός κινητήρας δίνεται από την σχέση P=l,732*u*I*cosf Αν η τάση U μειωθεί και η μέγιστη ισχύς Ρ,διαφορεπκά το ρεύμα στο εσωτερικό του κινητήρα θα πάρει τόσες τόσο μεγα^ς τιμές που ο κινητήρας θα υπερθερμανθεί. Οταν η συχνότητα του ρεύματος που εφαρμόζεται στον κινητήρα ξεπεράσει την ονομ. συχνότητα η τάση στον στάτη θα τφέπει να παραμένει σταθερή Αν και κάτω από αυτές τις συνθήκες οι περιορισμοί που αναφέραμε για τον κορεσμό Του στατη επιτρέπουν την αύξηση της τάσης πάνω από την ονομαστική τιμή η τάση συγκρατείτε σ αυτήν την τιμή με σκοπό την προστασία του κινητήρα. Όσο η ηλεκτρική συχνότητα αυξάνεται πάνω από τη συχνότητα που αντιστοιχεί στη βασική ταχύτητα, τόσο μεγαλύτερος γίνεται ο παρανομαστής της παραπάνω σχέσης Όμως επειδή ο αριθμητής της σχέσης αυτής για τιμές συχνότητας πάνω από την ονομαστική τιαραμένει σταθερός, η προκαλούμενη μαγνητική ροή στη μηχανή θα μειώνεται και μαζί θα μειώνεται η μέγιστη ροπή του κινητήρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 INVERTER Αφού είδαμε αναλυτικά τον κινητήρα πρέπει να αναλύσουμε το κομμάτι που αφορά το inveter 3.1 Τι είναι το inveter; Όι διατάξεις ισχύος που μμετατρέπουν την ηλεκτρική ενέργεια συνεχούς μορφής dc, σε εναλλασσόμενη μορφή ac, ονομάζονται ανπστροφείς (inverters) Οι ανηστροφείς χρησιμοποιούνται στον έλεγχο της ταχύτητας των ac κινητήρων, όπως των επογωγικών και των σύγχρονων (adjustable speed ac drives), στην επαγωγική θέρμανση (induction heating), στα τροφοδοτικά αδιάλειπτης ποροχής (uninterruptible power supplies, UPS), στο φωτισμό με λυχνίες φθορισμού Οι ανηστροφείς διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες, ανάλογα με τη μορφή της πηγής εισόδου: τους αντιστροφές πηγής τάσης και τους αναστροφές πηγής ρεημαχος

12 Οι οαηιστροφείς πηγήζ τάσης (voltage-source or voltage-fed inverters τροιροδοτούνται από μια πηγή συνεχούς τάσης, ιδανικά με μηδενική εσωτερική σύνθετη αντίσταση. Η τάση της πηγής εισόδου μπορεί να είναι σταθερή ή μεταβλητή Η συνεχής τάση εισόδου προέρχεται από μπαταρίες, από φωτοβολταϊκά στοιχεία, ή συνηθέστερα από την ανόρθωση της τάσης του δικτύου. Η έξοδος των αντιστροφέων πηγής τάσης εμφανίζει χαρακτηριστικά ττηγής τάσης Οι ανηστροφείς πηγής ρεύματος (current source or current fed inverters) τροφοδοτούνται από μια μεταβλητή πηγή συνεχούς ρεύματος, ιδανικά με άπειρη εσωτερική σύνθετη αντίσταση. Οι ανηστροφείς ττηγής ρεύματος χρησιμοποιούνται κυρίως στον έλεγχο ac κινητήρων πολύ μεγάλης ισχύος. Αντίστοιχα με τους ανηστροφείς πηγής τάσης, η εναλλασσόμενη έξοδος τωνανηστροφέων πηγής ρεύματος παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της πηγής ρεύματος. Οι ανηστροφείς διακρίνονται ακόμη σε μονοφασικούς και πολόΐρασικούς, ανάλογα με τη μορφή της εναλλασσόμενης εξόδου. Από τους 7loλυφασucoύς ανηστροφείς θα αναφερθούμε μόνο στους τριφασυτούς, που είναι οι πλέον διαδεδομένοι. Σ όλους τους ανηστροφείς υπάρχει η δυνατότητα ρύθμισης της συχνότητας εξόδου. Η ρύθμιση του πλάτους των τάσεων (ρευμάτων) εξόδου επιτυγχάνεται είτε με κατάλληλο έλεγχο τωνδιακοπτών του αντκττροφέα ή εξωτερικά, με έλεγχο της συνεχούς τάσης (ρεύματος) εισόδου. Όπως και στους ττροηγούμενους μετατροττείς θεωρούμε όη οι διακότττες είναι ιδανικοί. Ακόμη, η εξέταση των ανηστροφέων θα γίνει υποθέτοντας άη το φορτίο είναι ένας ac κινητήρας. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει η απαίτηση για ηλεκτρική απομόνωση και μικρή αρμονική παραμόρφωση της εναλλασσόμενης εξόδου. Αντίθετα, στην έξοδο των ανηστροφέων που χρησιμοποιούνται στα UPS υτιάρχει συνήθως μετασχημαηστής απομόνωσης και φίλτρα, για την παραγωγή ημιτονοειδούς τάσης με πολύ μικρή ολική αρμονυα) παραμόρφαιση (THD) 3.2 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΕΩΝ ΠΗΓΗΣ ΤΑΣΗΣ Οταν ένας ανηστροφέας πηγής τάσης χρησιμοποιείται στον έλεγχο ac κινητήρων, η τάση εξόδου πρέπει να ακολουθεί τις μεταβολές της συχνότητας Ειδικότερα, ο λόγος της τάσης προς τη συχνότητα εξόδου πρέπει να είναι σταθερός, όταν είναι ετηθυμητή η λειτουργία της ac μηχανής με σταθερή (συνήθως την ονομασηκή) μαγνηηκή ροή. Ο έλεγχος της συχνότητας της τάσης εξόδου του ανηστροφέα είναι πολύ απλός Για τη ρύθμιση του πλάτους της τάσης εξόδου χρησιμοτιοιούνται δύο μέθοδοι; 0 έλεγχος των διακοπτών του ανηστροφέα πηγής τάσης με την τεχνική PWM. Με την τεχνική διαμόρφωσης εύρους παλμών, ο έλεγχος της τάσης εξόώυ επιτελείται εντός του ανηστροφέα. Έτσι, η συνεχής τάση στην είσοδο των PWM ανηστροφέων είναι σταθερή Για τον έλεγχο της τάσης εξόδου των ανηστροφέων έχσιλ' παρουσιαστεί αρκετές PWM τεχνικές. Η ημιτονοειδής PWM τεχνική (sinusoidal PWM technique) είναι ιδιαιτέρα δημοφιλής σε βιομηχανικές εφαρμογές. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε αναλυηκά στην ημιτονοεώή PWM τεχνυα)

13 Ακόμη, θα τιεριγράψουμε την τεχνακή PWM με έλεγχο τον ρεύματος (current controlled PWM). Αλλες διαδεδομένες PWM τεχνικές είναι η harmonic elimination, η minimum ripple current και η space vector To χαρακτηριστικό τοιν τεχνικών αυτών, όπως και πλήθος άλλων, είναι ότι υλοποιούνται με ψηφιακό τρόπο, μέσω κατάλληλων μικροεπεξεργαστών. Στην περίπτωση αυτή ο ανπστροφέας ελέγχω μόνο τη συχνότητα της τάσης εξόδου. Η πλάτος της ac τάσης εξόδου καθορίζεται από τη dc τάση εισόδου Οι διακόπτες του αντιστροφέα στην περίπτωση αυτή λειτουργούν σε χαμηλή συχνότητα, ίση με τη συχνότητα της ac τάσης εξόδου. Αντίθετα, στους PWM ανηστροφείς η συχνότητα μετάβασης των διακοτττών είναι πολύ μεγαλύτερη της συχνότητας εξόδου. Επειδή η τάση εξόδου έχει τετραγωνική μορφή, οι μετατροπείς αυτοί ονομάζονται ανηστροφείς με τετραγωνική κνματομορφή (square wave inverters). Συνήθως η συνεχής τάση στην είσοδο των αντιστροφέων προέρχεται από την ανόρθωση της τάσης του δυαύου. Στο Σχ. 8.1 τιαρουσιάζονται τρεις τρόποι απόκτησης της συνεχούς τάσης εισόδου από το μονοφασικό, ή σε μεγάλες ισχύς από το τρκρασικό δίκτυο. Στους PWM αναιστροφείς η συνεχής τάση εισόδου είναι σταθερή και λαμβάνεται μέσω ενός ανορθωτή με διόδους (Σχ. 8.1α). Ένας πυκνωτής μεγάλης χωρητικότητας τοποθετείται μεταξύ του ανορθωτή και τουαντιστροφέα (dc link) Ο ττυκνωτής εξομαλύνει την ανορθωμένη τάση και μειώνει την εσωτερι-κή αντίσταση της πηγής εισόδου Στους ανηστροφείς με τετραγωνική κυματομορφή απαιτείται η ρύθμιση της συνεχούς τάσης εισόδου. Στο Σχ. 8.1β ένας ελεγχόμενος ανορθωτής με SCR μεταβάλλει τη συνεχή τάση προςτον ανπστροφέα, καθώς αυτός μεταβάλλει τη συχνότητα εξόδου. Στο Σχ. 8.1γ για τη ρύθμιση της τάσης στο dc link χρησιμοποιούνται δύο μετατροπείς. Ένας ανορθαηής με διόδους και ένας μετατροπέας συνεχούς ρεύματος χωρίς απομόνωση. Με τη δομή αυτή αποφεύγεται ο χαμηλός συντελεστής ισχύος του ελεγχόμενου ανορθωτή σε μικρές dc τάσεις.

14 Avcipewni; ιμε Ανρ(ίθοιή; ιμε 3ϊ:.«3 J ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΕΩΝ ΠΗΓΗΣ ΤΑΣΗΣ Ως αντιστροφείς πηγής τάσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο μετατροπείς τεσσάρων τεταρτημορίων. Αυτή η απαίτηση είναι φανερή από το Σχ. 8.2α όπου, εικονίζεται η φιλτραρισμένη τάση και το αντίστοιχο ρεύμα εξόδου ενός μονοφασικού αντιστροφέα, ο οποίος τροφοδοτεί ένα επαγωγικό φορτίο. Στα χρονικά διαστήματα 1 και 3, το γινόμενο της στιγμιαίας τάσης και του στιγμιαίου ρεύματος είναι θετικό. Επομέναις, η στιγμιαία ισχύς ρέει από την είσοδο προς την έξοδο του μετατροπέα (λειτουργία αντιστροφέα). Αντίθετα, στα χρονικά διαστήματα 4 και 2, οι τιμές της τάσης και του ρεύματος είναι ετερόσημες και η στιγμιαία ισχύς είναι αρνητική. Στα διαστήματα 2 και 4 η ισχύς ρέει από την ac έξοδο προς τη dc είσοδο.

15 Επομένους, ο μετατροπέας λειτουργεί ως ανορθωτής. Σε μια περίοδο της τάσης εξόδου ο μετατροτιέας λειτουργεί δύο φορές ως αντιστροφέας και άλλες δύο ως ανορθωτής. Επειδή το χρονικό διάστημα όπου η ισχύς ρέει από τη dc είσοδο προς την ac έξοδο είναι μεγαλύτερο, ονομάζουμε το μετατροπέα αντιστροφέα. Η ατιαίτηση για λειτουργία και στα τέσσερα τεταρτημόρια του επιπέδου <.nu i - (Σχ. 8.2β), επιβάλει τη χρήση του μετατροπέα πλήρους γέφυρας στους μονοφασικούς αντιστροφείς (Σχ.8.3). Ο μετατροπέας πλήρους γέφυρας αποτελείται από δύο σκέλη, καθένα από τα οποία φέρει δύο διακόπτες. Ένας τριφασικός αντιστροφέας πηγής τάσης αποτελείται από τρία σκέλη, ένα για κάθε φάση. Έτσι, ο τριφασικός αντιστροφέας πηγής τάσης περιλαμβάνει 6 διακόπτες. Ανορθοοτης 1 Αντιστροφέας * 3 4 Αντιστροφέας Α νορθοτής Σχ. 8.2 Κυματομορφές της τάσης και του ρεύματος στην έξοδο του μονοφασικού αντιστροφέα (α),οι οποίες απαιτούν τη λειτουργία του και στα τέσσερα τεταρτημόρια του επιπέδου «ο-/ο(β

16 Σγ. 8.3 Μο\χΐφασ<κός ονπσφοϋέο^πιΐί- Γι: τσσιΐ^: 8-4 Στα κινητήρια συστήματα το φορτίο του ανπστροφέα είναι μια ac μηχανή, Η μέση ροή της ισχύος είναι από τη dc είσοδο προς την ac έξοδο του αντιστροφέα, όταν η μηχανή λειτουργεί ως κινητήρας. Για την πέδηση της μηχανής, ο ανπστροφέας ετπβάλει μια συχνότητα μικρότερη από εκείνη που αντιστοιχεί στην ταχύτητα της μηχανής, οπότε αυτή λειτουργεί ως γεννήτρια Ο μετατροπέας μεταφέρει τώρα την ac ισχύ που παράγει η μηχανή {regeneratedpower) στην dc είσοδο, επομένως λειτουργεί ως ανορθωτής. Όταν ο αντιστροφέας τροφοδοτείται από ένα τυπικό ανορθωτή με δώώυς ή SCR, η ενέργεια που ανακτάται από τη μηχανή δεν μπορεί να μεταφερθεί στο ac δίκτυο, καθώς ο ανορθωτής δεν επιτρέπει την αντιστροιρή της φοράς του ρεύματος στο dc link To αποτέλεσμα είναι η επιπλέον φόρτιση του πυκνωτή εξομάλυνσης και η αύξηση της τάσης στο de link Στα κινητήρια συστήματα χαμηλής απόδοσης προκειμένου να αποφύγουμε την ανάπτυξη καταστροφικών υπερτάσεων στο dc link, ττεριορίζουμε μέσω του

17 αντιστροφέα το ρυθμό εττιβράδυνσης του κινητήρα. Μια αποτελεσματικότερη μέθοδος πέδησης του κινητήρα είναι η κατανάλωση της ανακτώμενης ενέργειας σ ένα αντιστάτη (Σχ. 8.4α). Ο αντιστάτης συνδέεται παράλληλα με τον πυκνωτή μέσω ενός transistor, μόλις η τάση στο dc-link υπερβεί μια προκαθορισμένη τιμή και αποσυνδέετε όταν η τάση επανέλθει στην τυπική τιμή της. Αυτή η μέθοδος πέδησης του κινητήρα είνα γνωστή ως δυναμική πέδηση iilcncanjciiko; Jhhko.vjiko; Σχ. 8.4 Πέδηση του ac κινητήρα με τη μέθοδο dynamic braking (α) και τη μέθοδο regenerative braking, με δυιλό μετατροπέα SCR (β) και διακοττηκό ανορθωτή (γ) Η αποτελεσματικότερη μέθοδος πέδησης του κινητήρα είναι με την επιστροφή της ενέργειαςπου παράγεται στο δίκτυο {regenerative braking). Στην περίπτωση αυτή

18 απαιτείται η ανηκατάσταση του απλού ανορθωτή είτε από ένα διπλό μετατροπέα με SCR (Σχ. 8.4β), ή για καλύτεραποτελέσματα από ένα διακοπτικό ανορθωτή με transistor (Σχ. 8.4γ). Στο Σχ, 8.4β ο ελεγχόμενός μετατροπέας I λειτουργεί ως ανορθωτής, κατά την κανονική λειτουργία της μηχανής ως κινητήρα. Στη διάρκεια της πέδησης τίθεται σε λειτουργία αντιστροφέα ο μετατροπέας II, οπότε ανηστρέφεται η φορά του ρεύματος idc Για την καλύτερη εξομάλυνση της τόκτης στο dc link τοπχϊθετείται ένα LC φίλτρο Στο Σχ. 8.4γ η παροχή της συνεχούς τάσης στον ανπστροφέα γίνεται από ένα μετατροπέα τεσσάρων τεταρτημορίων (πλήρους γέςηιρας όταν το δίκτυο είναι μονοφασικό), ίδιας τοπολογίας με αυτή του ανηστροφέα. Ο μετατροπέας αυτός μεκατάλληλο έλεγχο των διακοπτών του λειτουργεί κυρίως ως ανορθωτής της τάσης του δικτύου, ετατρέποντας την αμφίδρομη ροή της ισχύος Ταυτόχρονα, παρέχει σχεδόν ημιτονοειδές ρεύμα στο δίκτυο με συντελεστή ισχύος μονάδα. Η μέθοδος regenerative braking χρησιμοποιείται σε κινητήρια συστήματα μεγάλης ισχύος και σε εφαρμογές υψηλής απόδοσης όπου απαιτούνται συχνές πεδήσεις του κινητήρα, καθώς αυξάνει σημαντικά την πολυπλοκότητα και το κόστος της διάταξης. 3.4 ΜΟΝΟΦΑΣΙΚΟΣ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΕΑΣ ΠΗΓΗΣ ΤΑΣΗΣ Η κυκλωματική δομή του μονοφασικού ανηστροφέα πηγής τάσης εικονίζεται στο Σχ Οσυνεχούςρεύματος χρησιμοποιείται και στους μονοφασικούς ανπστροφείς Στην περίπτωση των μετα-τροπέων συνεχούς ρεύματος, μια σταθερή τάση ελέγχου συγκρίνεται με μια περιοδική τριγωνυή κυματομορφή, για την παραγωγή των παλμών έναυσης των διακοπτών της γέφυρας. Η συχνότητα της τριγωνικής κυματομορφής ορίζει τη συχνότητας μετάβασης των διακοπτών. Η συνεχής τάση στην είσοδο του μετατροπέα συνεχούς ρεύματος, μετασχηματίζεται στην έξοδό του σε μια τετραγωντκή κυματομορφή με την επιθυμητή μέση ημή. Αντίστοιχα στους μονοφασικούς ανπστροφείς, οι διακόπτες της πλήρους γέφυρας ελέγχονται από τους τιαλμούς που προκύτττουν ατιό τη σύγκριση της ίδιας τριγωνικής κυματομορφής με μια ημιτονοειδή τάση ελέγχου = ί ' S llk B,/ ) Η συχνότητα της ημιτονοειδούς τάσης ελέγχου καθορίζει τη θεμελιώδη συχνότητα της τάσης εξόδου, η οποία έχει και πάλι παλμucή μορφή Επομένως η τάση εξόδου δεν είναι τέλεια ημιτονοειδής αλλά περιέχει αρμονικές Οι αρμονικές είναι ελάχιστες όταν η τάση ελέγχου έχει ημιτονοειδή μορφή (ημιτονοειδής PWM τεχνική) Η συχνότητα της πριονωτής κυματομορφής ονομάζεται φέρουσα συχνότητα fc (carrier frequency). Ο λόγος της φέρουσας συχνότητας προς τη θεμελιώδη ονομάζεται συντελεστής διαμόρφωσης συχνότψας kf

19 Λ Ο λόγος του τιλάτους του σήματος ελέγχου τφος το τιλάτος του τριγωνικού σήματος, ονομάζεται σνντελεστής διαμόρφωσης τΰ,άτους Σχ. 8.5 Κυματομορφές στο μονοφασικό ανπστροφέα πηγής τάσης με τη\' ημιτονοειδή PWM τεχνική με διπολική χάση εξόδου (k/^ 15, fc. = 0.75) Σε αντιστοιχία με τους μετατροπείς συνεχούς ρεύματος διακρίνουμε δύο παραλλαγές της ημιτονοειδούς PWM τεχνικής: την ημηονοειδή PWM τιςζνική με διπολική τάση εξόδου (sinusoidal PWM with bipolar voltage switching) και την ημηονοειδή PWM τεχνική με μονοπολική τάση εξόδου (sinusoidal PWM with unipolar voltage switching).

20 3.5 Ημιτονοειδής PWM Τεχνιιτή με Διπολική Τάση Εξόδου Στην ημιτονοειδή PWM τεχνική με διπολική τάιτη εξόδου, όπως και στους μετατροπείς συνεχούς ρεύματος οι διακόπτες &ι+, Sb- και 5s+, Sa- ελέγχονται ως ζεύγη. Όταν η ημιτονοειδής τάση ελέγχου είναι μεγαλύτερη της τριγωνικής τάσης άγει το ζεύγος διακοπτών S/i+, Sb- και η τάση εξόδου είναι ίση με την τάση εισόδου { ode u V= ). Αντίθετα όταν emu u <, άγουν οι δκτκότττες Sb+, Sa και η τάση εξόδου είναι ίση με dc V - (Σχ. 8.5), Αν ο συντελεστής λ/"είναι ένας ακέραιος περιττός αριθμός μεγαλύτερος από το 9, τότε η ονάλυση/ομπέγ της τάσης εξόδου δείχνει ότι: Η τάση εξόδου έχει μόνο περιττές αρμονικές. Εφόσον ο συντελεστής διαμόρφωσης πλάτους είναι μικρότερος της μονάδας θεμελιώδης συνιστώσα της τάσης εξόδου μεταβάλλεται γραμμκά με την τάση ελέγχου Οι αρμονικές συχνότητες εμφανίζονται ως πλευρικές ζώνες γύρω από τη φέρουσα συχνότητα και τα πολλαπλάσιά της και δεν εξαρτώνται από την τιμή του kf( 9 rk>) Οι αρμονικές συχνότητες εμφανίζονται ως πλευρικές ζώνες γύρω από τη φέρουσα συχνότητα και τα πολλαπλάσιά της και δεν εξαρτώνται από την τιμή του Α/( 9/k>).4 = [Jt, ±7)Χ Στην Εξ. (8.5), επειδή υπάρχουν μόνο ττεριττές αpμovucές, για περιττές τιμές του / το / λαμβάνα άρτιες τιμές και το αντίστροφο Οταν ο συντελεστής kf έχει μεγάλη τιμή, οι αρμονικές συχνότητες στην έξοδο του αντιστροφέα φιλτράρονται ικανοποιητικά από τις αυτεπαγωγές του κινητήρα και το ρεύμα του φορτίου έχει

21 σχεδόν ημιτονοειδή μορφή. Παράλληλα όμως,αυξάνει η συχνότητα μετάβασης των διακοπτών και η κατανάλωση ισχύος στον αναιστροφέα Έτσι, η επιλογή της φέρουσας συχνότητας είναι ένας συμβιβασμός των παραπάνω δύο ανπκρουόμενων συνθηκών. Η ημιτονοειδής διαμόρφωση με ακέραιο συντελεστή έ/σημαίνει ότι, η συχνότητα της πριονωτής κυματομορφής ακολουθεί τις μεταβολές της συχνότητας ελέγχου ι cff k f=. Ακόμη, οι κλίσεις των σημάτων uc και uin πρέπει να είναι αντίθετες στα σημεία τομής με το μηδέν. Όταν ο συντελεστής λ/δεν είναι ακέραιος, εμφανίζονται στην τάση εξόδου υποαρμονυτές της θεμελιώδους συχνότητας. Οι υποαρμονικές έχουν μικρό πλάτος όταν ο συντελεστής kf έχει μεγάλες τιμές. Όμως, οι υποαρμονικές κοντά στο μηδενική συχνότητα ακόμη και εάν έχουν μικρά πλάτη, μπορεί να προκαλέσουν μεγάλα ρεύματα στους ac κινητήρες. Έτσι, μη ακέραιες ημές του kf είναιανεπιθύμητες. Όταν \ ak>, δηλαδή το πλάτος της τάσης ελέγχου είναι μεγαλύτερο από το πλάτος της τριγωνικής κυματομορφής, η θεμελιώδης συνιστώσα της τάσης εξόδου δεν μεταβάλλεται γραμμικά με το σήμα ελέγχου (Σχ. 8.6). Σ αυτή την περιοχή λειτουργίας η οποία ονομάζεται ττεριοχή υπερδιαμόρφωσης, το πλάτος των αρμονικών εξαρτάται από την τιμή του kf. Εττίσης το φάσμα της τάσης εξόδου τροποποιείται δραστικά, με κυριότερο χαρακτηριστικό την εμφάνιση αρμονικών συχνοτήτων σε χαμηλές τιμές, οι οποίες ενισχύονται με την αύξηση του ka Στην περιοχή υπερδιαμόρφωσης ο συντελεστής Α/πρέπει να είναι ακέραιος.

22 Σχ. 8.6 Μεταβολή της θεμελιώδους συνιστώσας της τάσης εξόδου του αντιστροφέα, με το συντελεστή διαμόρφωσης πλάτους

23 Σχ. 8.7 Λειτουργία του PWM ανηστροφέα με την τετραγωνική κυματομορφή Ε^ιδή (ττην ττεριοχή υττερδιαμόρφωσης το φασματικό τιεριεχόμενο της τάσης εξόδου χειροτερεύει, αυτή η περιοχή δεν χρησιμοποιείται στα UPS. Αντίθετα, η ττεριοχή υττερδιαμόρφωσης χρησιμοττοιείται στα ac κινητήρια συστήματα, καθώς αυξάνει τη θεμελιώδη τάση εξόδου. 3.6 Τριφασικός Αντιστροφέας Πηγής Τάσης με Τετραγωνική Κυματομοριρή Ανεξάρτητα από την PWM τεχνική ελέγχου των τριφασικών ανηστροφεων, οι ττολικές τάσεις μεταβαίνουν στην τετραγωνική κυματομορφή, όταν είναι επιθυμητή η λειτουργία με τη μεγίστη τάση. Οι κυματομορφές των τάσεων στους τριφασικούς αντιστροφείς τετραγωνικής κυματομορφής (six-step square wave inverters) εικονίζονται στο Σχ Σε κάθε χρονική στιγμή άγουν οι τρεις από τους έξι διακόπτες του ανπστροφέα Ένα απλό κύκλωμα για την παραγωγή των σημάτων ελέγχου τιρος τους διακόπτες του ανπστροφέα με τετραγωνική κυματομορφή, εικονίζεται στο Σχ Το κύκλωμα ελέγχου αποτελείται από ένα κυκλικό μετρητή έξι βαθμιδών. Ο μετρητής οδηγείται από μια τιαλμοσειρά, με συχνότητα εξαπλάσια της επιθυμητής θεμελιώδους συχνότητας εξόδου. Τα σήματα ελέγχου των τριών θετικών διακοτπών Sa*, Sb+, Sc+προκύτπουν από ττύλες OR, οι είσοδοι των οτιοίων συνδέονται σε τρεις διαδοχικές βαθμίδες του μετρητή. Οι διακόπτες Sa, Sb-, 5γ- ελέγχονται από τα συμπληρωμαπκά σήματα των αντίστοιχων θετικών διακοπτών.

24 Σχ Μεταβολή της θεμελιώδους συνιστώσας των πολικών τάσεων εξόδου του αντιστροφέα, με το συντελεστή διαμόρφωσης πλάτους

25

26 3.7 ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΕΑΣ ΠΗΓΗΣ ΤΑΣΗΣ ΜΕ PWM ΕΑΕΓΧΟ ΤΟΛ ΡΕΥΜΑΤΟΣ Οι ιηαιστροφείς πηγής τάσης με PWM έλεγχο του ρεύματος {curreni-controued PWM voltage source inverters), έχουν την κυκλωματική δομή του συμβατικού αντιστροφέα πηγής τάσης, η οποία εικονίζεται στο Σχ. 8.9 για την τριφασική εκδοχή. Ο αντιστροφέας τροιροδοτείται από μια πηγή σταθερής τάσης, και μέσω κλειστών βρόχων ρεύματος η έξοδος αποτελεί μια ρυθμιζόμενηκατά πλάτος, φάση και συχνότητα τριφασική εναλλασσόμενη πηγή ρεύματος (Σχ. 8.14). Οιανηστροφείς πηγής τάσης με έλε/χο του ρεύματος χρησιμοποιούνται ευρύτατα στα ac κινητήρια συστήματος υψηλής απόδοσης {servo drives). Οταν στους ac κινητήρες επιβάλλονται αντί για τιςτάσεις, τα ρεύματα του στάτη, εξαλείφεται η επίδραση των αντιστάσεων και των αυτεπαγωγώνσκέδασης του στάτη Έτσι, ο έλεγχος του κινητήρα ατιλοτιοιείται σημαντικά και η δυναμική τουσυμπεριφορά βελτιώνονται. Στον έλεγχο των ρευμάτων εξόδου χρησιμοτιοιείται συνήθως ο ελεγκτής υστέρησης ραψατος (hysteresis controller) και ο PWM ελεγκτής στούοερής συχνότητας (fixed frequency PWM controller or ramp comparison controller) O ελεγκτής υστέρησης ρεύματος τιαρουσιάζεται στο Σχ.8.15α, για το σκέλος A του τριφασικού αντιστροφέα. Η ίδια δομή επαναλαμβάνεται και στα σκέλη των φάσεων Β, C. Ένα κύκλωμα ελέγχου παράγει το συμμετρικό τριφασικό σύστημα ρευμάτων αναφοράς, με το επιθυμητό πλάτος και φάση. Στο Σχ εικονίζεται μόνο το ρεύμα αναφοράς της φάσης Α, το οποίο συγκρίνεται με το πραγματικό ρεύμα της φάσης Α, εντός μιας ζώνης υστέρησης.

27 rpipbotwo;.:%'.ttc^(xipaa; ίΐιρ ^ι; Τόση; Σχ Λειτουργικό διάγραμμα του τρυρασικού αντιστροφέα ττηγής τάσης με PWM έλεγχο του ρεύματος

28 Σχ Ελεγκτής υστέρησης ρεύματος για το ένα σκέλος του τρκρασικού ανηστροφέα (α). Κυματομορφές του ρεύματος αναφοράς, του πραγματικού ρεύματος και της τάσης, στο σκέλος A του ανηστροφέα (β) Όταν το ρεύμα του κινητήρα στη φάση A είναι μεγαλύτερο του ρεύματος αναφοράς, κατά το θετικό όριο υστέρησης.ο διακόπτης Sa* οδηγείται στην ατιοκοτπή και ο S.4- στην αγιογιμότητα. Έτσι, το ρεύμα a i μειώνεται. Αντίστοιχα όταν λ Λ i i hys- < -, ο διακόπτης Sa^ τίθεται σε αγωγή και ο Sa- στην αποκοπή, με αποτέλεσμα την αύξηση του ρεύματος a i. Ελέγχοντας τους διακότιτες του ανηστροφέα με τον τρότιο αυτό, το ρεύμα στο φορτίο εξαναγκάζεται να ακολουθεί το ρεύμα αναφοράς εντός της ζώνης υστέρησης (Σχ.

29 8.15β). Στην πραγματικότητα η απόκλιση του στιγμιαίου ρεύματος λ ; αγγίζει το διπλάσιο της ζώνης υστέρησης, όταν το τριφασκό φορτίο λειτουργεί χωρίς ουδέτερο αγωγό. Όταν ο ουδέτερος αγαιγός του φορτίου είναι ασύνδετος το ρεύμα σε κάθε φάση εξαρτάται όχι μόνο από την κατάσταση των διακοπτών του αντιστροφέα της φάσης αυτής αλλά και από τη θέση των διακοπτών στις άλλες δύο φάσεις. Υπάρχει δηλαδή αλληλεπίδραση μεταξύ των φάσεων, όπως προκύπτει από την Εξ.(8.17) των φασικών τάσεων. Το μειονέκτημα της τεχνικής υστέρησης ρεύματος είναι ότι, η συχνότητα μετάβασης των διακοτττών του αντιστροφέα δεν είναι σταθερή. Η συχνότητα μετάβασης μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της περιόδου του ημιτονοειδούς ρεύματος. Η συχνότητα είναι ελάχιστη στις κορυφές του ac ρεύματος και μέγιστη στα σημεία τομής με το μηδέν. Ακόμη, η συχνότητα εξαρτάται από τις αυτεπαγωγές του κινητήρα και την ταχύτητα περιστροιρής για δεδομένη ζώνη υστέρησης. Σε μικρές ταχύτητες, η αντιηλεκτρεγερτική δύναμη του κινητήρα eam.c είναι μικρή και η συχνότητα μετάβασης μεγάλη. Με την αύξηση της ταχύτητας η συχνότητα μετάβασης μειώνεται και τελικά ο έλεγχος των ρευμάτων χο^εταε Έτσι, σε υψηλές ταχύτητες ο αντιστροφέας μεταβαίνει σε λειτουργία τετραγωνικής κυματομορφής {six-step square wave voltage source). Δηλαδή, ο ανηστροφέας λειτουργεί ως πηγή τάσης λόγω της περιορισμένης διαθέσιμης τάσης Vdc - eam.c,η οποία είναι ανεπαρκής στο να εξαναγκάσει τα ρεύματα να ακολουθούν τις αναφορές τους. 3.8 Είδη inverter και τεχνικά χαρακτηριστικό τους Inverter, που στα ελληνικά σημαίνει μετατροπέας είναι μια συσκευή οι οποία έχη ως κύριο μέλημα την μεταβολή των στροφών ενός κινητήρα. Ανήκει στην οικογένεια των ηλεκτρονικών ισχύος τα οποία άνθησαν την τελευταία δεκαετία. Αποτελούνται κύριος από θυριστορ modules επεξεργαστή και πληθώρα άλλων ολόκληρομενων.οι λόγοι που οδήγησαν στην κατασκευή τους ήταν κύριος τα μεγάλα ρεύματα εκκινήσεις η μεγάλη δυσκολία στην ρυθμίσει και σταθεροποίηση των στροφών καθώς και σε κάποιες εξειδικευμένες εφαρμογές Όσο αναφορά τα είδη και την τιοικιλία τους έχουμε 1φασικα, 2φασικα και 3φασικα στους εναλλασσόμενους κινητήρες και τους converter στους ΟΌκινητήρες υπάρχουν inverter για servo κινητήρες. Μέχρι τώρα έχουμε ανάλογα με την κατασκευή τους 3 γενιές inverter στην πρώτη γενιά δούλευαν απλά σαν ποτενσιόμετρα η δεύτερη συνδεόμενα με υτιολογιστή οτιου μπορούσες να επεμβαίνεις στις ρυθμίσεις του inverter καθώς και στον προγραμματισμό. Και η τελευταία γενιά είναι με οθόνες υγρών κρυστάλλων.πληκτρολόγιο με ενσωματωμένα τροφοδσπκά πληθώρα εισόδων και εξόδων αναλογικών και ψηφιακών και φυσικά προγραμματίζονται με η/υ Η ισχύς στους είναι από 0.5 kw έως και 2MW' Τεράστια είναι τα πλεονεκτήματα που έχουν προσφέρει κυρίως στη βιομηχανία καθώς και στη βιοτεχνία, μερικά από αυτά είναι τα παρακάτω : οικονομία στο ηλεκτρκό ρεύμα διάδοση του κινητήρα βραχυκυκλωμένου δρομέα ταχύτητες πάνω από τις ονομασπκές υλοποίηση δύσκολων εφαρμογών σταθεροποίηση των στροφών χαμηλά ρεύματα εκκίνησης εύκολη και ασφαλή ρύθμιση στροφών

30 ο inverter μας δίνει την διτνατότητα με μονοφασικό ρεύμα δίκτυο να δουλέψουμε 3φ κινητήρα ως και 4ps Πρέτιει να αναφέρουμε και κάποια (αρνητικά) του inverter που δεν είναι άλλα από την σχεηκή δυσκολία λειτουργίας από όχι και τόσο πιστούς στην εξέλιξη της τεχνολογίας ηλεκτρολόγους -μηχανικούς. Όπως είπαμε και ποιο πάνω για να εκμεταλλευτούμε στο 100% τις δυνατότητες ενός inverter δεν αρκεί να μάθεις να δουλεύεις μέσα από το χειριστήριο που έχει πάνω αλλά μέσω επικοινωνίας με έναν Η/Υ η mac ΟΘΟΝΗΣ η ακόμα και το συνδυασμό και τον δυο. Επίσης ένα άλλο αρνητικό είναι η μείωση του συντελεστή ισχύος τις εγκαταστάσεις οπού τοποθετείτε. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΘΟΝΕΣ Όσο αναφορά την οθόνη(σχήμα 8) πρέπει να πούμε την εξελίξει που έχουν τα τελευταία χρόνια. Πλέον κάθε μηχάνημα-εφαρμογή συνοδεύετε από μια οθόνη. Οι οθόνες χωρίζονται σε οθόνες αφής όπως η συγκεκριμένη που έχουμε στην εργασία μας οι οθόνες με Μπουτον και οι οθόνες ανάγνωση Οι διαστάσεις ξεκινούν από 5.4 ίντσες έως και 17. Οι τιμές τους είναι ακόμα σε υψηλά εττίπεδα και κυμαίνονται όπως είπαμε από το είδος τους από τις διαστάσεις και φυσικά από την ποιότητα. Εξίσου σημαντικό στοιχειό διαφοράς στις οθόνες είναι η προστασία από υγρασία και στερεά υλικά. Έχουν την δυνατότητα να συνεργάζονται από προγραμματιζομενους ελεγκτές και κλακέτες καθώς και με εκτυπωτές

31 Η ετηκοινωνία με τις υπόλοιπες συσκευές γίνεται με καλώδια υψηλής ταχύτητας με θύρες RS232. (σχήμα 8)

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Το κεφαλαίο α\ηό που αφορά τα πρωτόκολλα ετηκοινωνίας και γενικότερα όλα τα μενού που αναφέρονται είτε για την ετηκοινωνία είτε για τις παραμέτρους η ακόμα για τις γραφικές που έχουμε στην οθόνη μας Το πρόγραμμα του inverter είναι τις εταιρίας SSD PARKER και το πρόγραμμα ονομάζεται CELite Ρ1α8.(βλ.σχημα1) 5.1 απεικόνιση προγραμμάτων αμέσως μόλις μπούμε μέσα στο πρόγραμμα εμφανίζεται το κύριος μενού (σχήμα 2) οτιου είναι και το βασικό μενού

33 Drive Configure - Motor Drive Configure - Control ±\ < is Ss. f): f> 0 Ά 100 ISO I ; LOC Φ p p J REM «> 13] REV U I I (σχήμα 2)μενού επιλογών,παραμέτρων και γραφικών του inverter. Ως πρώτη κίνηση που κάνουμε είναι να μπούμε είτε από την λίστα είτε από υ γραφικά για τις αλλαγές των παραμέτρων (σχήμα 3),(σχήμα 4).

34 Στο πιο κάτω σχήμα φαίνεται πως μπορούμε να αλλάξουμε των τύπο της ράμπας,των χρόνο επιτάχυνσης και επιβρανδυσης μέσα από το μενού γραφυιών με τη μορφή fanction block (σχήμα 5 )

35 Στο παρακάτω μενού μπορούμε να παρατηρήσουμε όλα τα ηλεκτρικά μεγέθη τ κινητήρα σε μορφή γραφικών παραστάσεων.(σχήμα 6) II 'fjqr ^ ΰ

36 Ένα από τα δυσκολότερα κόμματα της ασκήσεις ήταν η σωστή και γρήγορη επικοινωνία μεταξύ οθόνης-inverter Στο 7ΠΟκάτω παράθυρο εμφανίζεται το μενού όπου δίνουμε τις ταχύτητες που θι τιετύχουμε την επικοινωνία.(σχημα7) ΐ CommPorl Properties Ο Maximum Speed ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΚΥΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Στην άσκηση αυτή ελέγχουμε και μεταβάλουμε < t-pe«u< γοόνουε εκκίνησιιε-επιβοανδυσειε του κινητήρα.επίσης βλέπουμε όλα τα παραπάνω μέσω των γραφικών παραστάσεων στην οθόνη Στην εφαρμογή αυτή καταφέρνουμε αυτό που αναφέραμε πιο πριν την (πλήρη εκμετάλλευση του inverter) ακόμα και από έναν απλό εργάτη Μέσω τον προγραμμάτων που θα αναφέρουμε πιο κάτω και που έχουν

37 (Φορτωθεί) σε οθόνη και inverter ο χειριστής έχει μπροστά του ένα πολύ εύκολο μενού όπου από εκεί με μια απλή αφή στην οθόνη πάνω σε συγκεκριμένη λειτουργία μετατρέτιει το σύστημα όπως το θέλει. Βέβαια όπως είπαμε η οθόνη δεν είναι μόνο για απλή εφαρμογή του συστήματος αλλά και για συνεχή έλεγχο κυρίως μέσω τον γραφικών. Πιο συγκεκριμένα θεωρώντας ότι είμαστε την ώρα που λειτουργεί το σύστημα και έχουμε μια παραγωγικής διαδικασία. ενώ το σύστημα πάει με ένα ρυθμό χ_για τον οποιοδήποτε λόγω θέλουμε να αυξήσουμε το ρυθμό. Αμέσως μπαίνουμε από την οθόνη στο μενού που αναφέρεται στην ταχύτητα. Εκεί μας δίνεται ένα πληκτρολόγιο αφής οπού διαλέγουμε ποσό τις εκατό θέλουμε την ταχύτητα. Μόλις δώσουμε το ποσοστό (π.χ 80%) και πατήσουμε οκ κατευθείαν η εντολή δίνετε από την οθόνη στον inverter και άμεσα στον άξονα του κινητήρα (μια γενική εικόνα του εσωτερικού τις εργασίας) Φυσικά δεν είναι μονό η ταχύτητα μέσα στην οθόνη έχουμε μενού που αναφέρονται στους χρόνους εκκίνησης και επιτάχυνσης. μπορούμε ακόμα και να ξεκινήσουμε κινητήρα και να φτάσει στο 100% των στροφών του σε χρόνο πολλών λεπτών ακόμα και ωρών. Αυτό είναι το κομμάτι τις δυνατότητας ρυθμίσεις που είναι κατά κόρων το σπουδεοτερω. δεν είναι όμως μονό αυτό.

38 Μεγάλο ρολό στην στιουδεωτητα των οθόνών είναι η άμεση ετηκονηση ρευμάτων τάσεων χρονών συχνοτήτων κ.τ.λ έχουμε δηλαδή την τιλήρη ένδειξη σε όλα. Όσο αναφορά τον τομέα τις ενδείξεις αξίζη ένα παράδειγμα.δίνουμε εντολή για εκκίνηση απλή ενός κινητήρα και τιερνούμε τις γραφικές για το ρεύμα όταν στην συνεχεία δώσουμε διαφορετικό χρόνο (μεγαλύτερο) και δούμε τιάλι τα ρεύματα θα δούμε την διαφορά που είναι αισθητή στην γραφική στους αρχικούς χρόνους Άλλο ένα απλό παράδειγμα είναι όταν είμαστε στην οθόνη που απεικονίζει την καμπύλη ρεύματος του κινητήρα. Αν κατά την ήρεμη και σταθερή λειτουργία ασκήσουμε ένα βαθμό δυσκολίας (πέδη), θ α δούμε κατευθείαν την αύξηση του ρεύματος. 6.1 απεικονίσει του μενού της οθόνης Πιο κάτω απεικονίζονται κάποια από τα μενού που έχουμε στην οθόνη αιρής της άσκησης ΓΡΚΠΚγ. ticfticy 1 X ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΜ ΑΡΧΙΚΗ ΟΘΟΝΗ (μενού επιλογής γραφικών)

39 10% 20% 30% VVjAVVVVS^MBi 40% 60% 70% 80% 90% ] 50% 100% ^VVVVVVVvv\VVVVVVvVvVvvvvi]A %%%>>>>%>>>>^>v>%>%>>vv v ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΗ fipxikh ΟΘΟΝΗ (μενού επιλογής ταχύτητας ετή τις εκατό) ΐΗλΗ bkuiiuy VOLIS [ Μ ΤΟ Χ Υ Τ Η Τ ^ κ : κ Σ Τ ΡΟ Ε Ε/ ΛΕ ΠΤ Ο PEYMfi ΕΕ A M R S ΤΡΕΗ ΠΥ ΚΝΩΤΩΝ V 0 L T S f OPT ΙΟκ Β» ι (αναλυτική αποικονιση ρετμάτοιν,τάσεων κ,τ.λ)

40 θέλοντας να αναφέρουμε αναλυτικά που μπορούμε να εφαρμόσουμε την κατασκευή(πατέντα) αυτή καταλαβαίνουμε ότι είναι αδύνατων διότι οι δυνατότητες που φέρει το όλο σύστημα είναι τρομερές και θα χαθούμε σε ένα πλήθος εφαρμογών. Κάποιες βελτιώσεις που μπορ>ούν να γίνουν στο σύστημα αλλά λόγω κόστους δεν πραγματοποιήθηκαν θα ήταν αν προσθέταμε στον κινητήρα μία παλμογγενήτρια. Θα γινόταν το inverter κλειστού βρόγχου με αποτέλεσμα να μπορούμε να έχουμε έλεγχο των στροφών με ακρίβεια 100%. Αν τοποθετούσαμε μια αντλία στον κινητήρα και έναν αναλογικό πιεσοστάτη ανάλογα με την πίεση να ρυθμίζονται οι στροφές με απόλυτη ακρίβεια Καλό θα ήταν και ένα φίλτρο RFI για τυχόν παρεμβολές από «θορύβους» που συνήθως δημιουργούν οι inverters. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Ολοκληρώνοντας την εργασία μας είναι καλώ να κάνουμε ένα απολογισμό για το γενικότερο νόημα της (πατέντας αυτής ) το πόσο πιστεύουμε την χρονική αυτή περίοδο(2007) ότι θα εμφανιστεί στο μ^λον σε διάφορες εφαρμογές, το κοστος,και κάτι που δεν θίχθηκε πολύ το αν η εφαρμογή αυτή (με όλα τα εξαρτήματα της) είναι ανθεκτικά στο χρόνο. Ως αναφορά το πιστεύω της εφαρμογής αυτής είναι πολύ μεγάλο. Ένα άτομο το οποίο δεν είναι εξοικειωμένο με την συνχρωνη ηλεκτρολογία γνωρίζοντας έστω και επιφανειακά την εφαρμογή αυτή θα καταλάβει ότι οι δυνατότητες τκιυ παρέχονται είναι τρομερές και πετάν εκτός κάθε είδους εφαρμογή που μέχρι τώρα υπήρχαν και προσπαθούσαν να καλύψουν ανάγκες που τώρα είναι παιχνίδι έχοντας αυτή την πατέντα. Η ευκολία που έχουμε μέσω της οθόνης ώστε να μπαίνουμε να αλλάζουμε (π.χ σε μια μηχανή παραγωγής) ρυθμούς.μεγέθη κ.τ.λ και σε κλάσματα δευτερόλεπτου να έχουμε το ε^θυμητό αποτέλεσμα χωρίς να ετιεμβαίνουμε μηχανικά στην ίδια την μηχανή είναι κάτι που δεν αφήνει περιθώρια αμφισβητήσεις της εφαρμογής Σημανηκό είναι επίσης και το κομμάτι της ενημέρωσης μέσω της οθόνης όχι μόνο για τα ρεύματα τους χρόνους κ,τ.λ που έχουμε στην εφαρμογή μας αλλά και για τον όγκο π.χ ενός υλικού μιας παραγωγικής διαδικασίας την ποσότητα το ρυθμό παραγωγής του. Το κομμάτι που αφορά το κόστος είναι κάτιως τιολύτιλοκο όσο αναφορά την χρήση. Αν δηλαδή το σκεπτικό της ασκήσεις το χρησιμοποιήσει κάποιος ατιλός σε μια όχι και τόσο σημαντική εφαρμογή απλά γιατί του αρέσει το όλο σύνολο η εξέλιξη της τεχνολογίας κ τ.λ τότε ναι είναι υψηλό Αν όμως είναι για εφαρμογή σε παραγιογική 0ia0ucacyia η κάτι παρόμοιο το κόστος αγοράς και ο χρόνος απόσβεσης είναι μικρό και γρήγορο αντίστοιχα. Η διάρκεια ζωής είναι κάτι που δεν μπορούμε να μιλήσουμε απόλυτα και σίγουρα αλλά το ότι μεγάλες, κορυφαίες, και παγκόσμιας εμβέλειας εταιρίας δίνουν τρομερά μεγάλους χρόνους εγγύησης δεν μας αφήνει ττεριθώρια συζήτησης.αμφισβήτησης ούτε από εμάς αλλά ούτε και από ανθρώττους που ασχολούνται με τιαρόμοιες εφαρμογές.

41 Κλείνοντας την άσκηττη είναι σημαντικό να αναφέρουμε ταος η φιλοσοφία της άσκησης και η βασική της εφαρμογή έγιναν για να δείξουν την τάση της τεχνολογίας στα επόμενα χρόνια. Να δήξει δηλαδή πως οι δύσκολες εφαρμογές είναι εύκολες από οποιοδήποτε χρήστη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΠΗΓΈΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΥΑΙΚΟΥ Το υλικό από το οποίο πήραμε αρκετά στοιχειά για την διεκπεραίωση της εργασίας είναι σύνχρονες ηεκτρνκές εγκαταστάσεις (μπιτζιωνης Βασίλειος)