Author: Πέτρος Παπαπολυβίου

Transcript

1 Review from 29/05/2018 Articlesize (cm2): 1566 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, από σελίδα 26 Customer: Author: Πέτρος Παπαπολυβίου Rubric: ΚΥΠΡΙΑΚΟ Subrubric: Εκπαίδευση/Εκπαιδευτικοί Mediatype: Print Οι αναμνήσεις του πρέσβη Δήμοιυ Χατζή μ ι Ατή Από τον απελευθερωτικό αγώνα στο διπλωματικό σώμα, σε Θέσεις νευραλγικές στην Αθήνα και τη Μόσχα Ίου Πείρου Παπαπολυβίου Κυκλοφόρησε πρόσφατα, από τις εκδόσεις Επιφανίου, το βιβλίο του Δήμου Χατζημιλτή «Οι γενναίοι του Μνήμες ενός τομεάρχη του Αγώνα.» 0 Δ. Χατζημιλτής, που απεβίωσε τον Φεβρουάριο του 2016, ήταν τομεάρχης Λεμεσού της ΕΟΚΑ για μια τριετία (από τον Ιανουάριο του 1956 μέχρι τις Συμφωνίες της Ανεξαρτησίας), καταζητούμενος από τις αποικιακές αρχές από τον Οκτώβριο του Ήταν ο το ΜεάΡΧΠς της ΕΟΚΑ με τη uevoxuiepn θητεία. Απο τον,ούνιο του 1956 επιφορτίστηκε, πφα απο τα κα9ήκοντα που του αναλογού. σαν γ α Τη διοίκηση ^ τοσο σημανπκού γεωγραφικού και επιχειρησιακού τομέα, το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την προσωπική ασφάλεια του αρχηγού της ΕΟΚΑ, Γεώργιου Γρίβα Διγενή, που μετακινήθηκε στη Λεμεσό, ύστερα από την περιπετειώδη διαφυγή του από το Τρόοδος. Μετά το τέλος του Αγώνα της ΕΟΚΑ, ο Δήμος Χατζημιλτής προσλήφθηκε στο διπλωματικό σώμα της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας και υπηρέτησε, για σχεδόν τρεις δεκαετίες, σε νευραλγικές θέσεις: στην αντιπροσωπεία στον ΟΗΕ, και ως πρέσβης στη Μόσχα και κατόπιν στην Αθήνα. Από το πολύ σημαντικό αυτό βιβλίο ακολουθούν τέσσερα αποσπάσματα. «Σχετικά με την έναρξη του Αγώνα ο Διγενής δέχεται εισήγηση του Μακαρίου, ο αγώνας να αρχίσει μια βδομάδα αργότερα. Όπως και έγινε. Η συνεργασία αυτή αποδείκνυε τον συντονισμό της πολιτικής με τη στρατιωτική ηγεσία» Η ηγεσία της ΕΟΚΑ ΟΓρίβας Διγενής ίσως να είναι η μοναδική περίπτωση αρχηγού ένοπλου κινήματος, που εντελώς μόνος αποφάσιζε και διέτασσε. Ο ίδιος είχε τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Από τα Απομνημονεύματα που αποτελούν δική του ομολογία, φαίνεται ότι στην αρχή του αγώνα, μάλλον μέχρι τουλάχιστον τη σύλληψη και εξορία του Μακαρίου, σε πλείστες περιπτώσεις, πριν από σοβαρή πολεμική ενέργεια, ρωτούσε τον Μακάριο. Είναι μάλιστα και επικριτικός σε μερικές περιπτώσεις, διότι δεν τον άφηνε να προχωρήσει. Ο Διγενής αναφέρεται στην εισήγηση του να κτυπ ηθεί ο Άγγλος αρχηγός του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και στην άρνηση του Μακαρίου να του δώσει τη συγκατάθεση του. Σχετικά με την έναρξη του Αγώνα, ο Διγενής δέχεται εισήγηση του Μακαρίου, ο αγώνας να αρχίσει μια εβδομάδα αργότερα. Όπως και έγινε. Η συνεργασία αυτή αποδείκνυε τον συντονισμό της πολιτικής με τη στρατιωτική ηγεσία. Ίσως κανείς από τους δύο, ούτε ο Μακάριος ούτε και ο Διγενής, είχαν προβλέψει τη διάσταση που θα έπαιρνε ο Αγώνας. Στην αρχή ο σκληρός πυρήνας αποτελείτο από μερικές δεκάδες άτομα με περιορισμένο οπλισμό και σχεδόν ανύπαρκτο εφεδρικό, φυλαγμένο για αντικατάσταση σε περίπτωση απώλειας ή ανακάλυψης του από έρευνες. Σε έναν χρόνο σχεδόν από την έναρξη του Αγώνα ο αριθμός του σκληρού πυρήνα αυξήθηκε σε μεγάλους αριθμούς, υπήρχε ικανός αριθμός όπλων για ανεφοδιασμό, ο ενθουσιασμός στα ιδεώδη του ένοπλου αγώνα προερχόταν από όλον τον λαό και πλέον οι διαστάσεις που πήρε δεν υπολογίζονταν σαν ένα ερασιτεχνικό κίνημα, αλλά σαν ένα υπαρκτό, δυναμικό στρατιωτικό κίνημα, που οι Άγγλοι το αντιμετώπιζαν πλέον με σοβαρότητα. Απόδειξη τούτου είναι το γεγονός ότι η Αγγλική Κυβέρνηση δεν εμπιστευόταν πλέον τους τοπικούς στρατιωτικούς ως επικεφαλής του στρατού για καταστολή του κινήματος, αλλά έστειλε στην Κύπρο τον Στρατάρχη Χάρτινγκ, τον πλέον έμπειρο και παγκόσμια γνωστό, για να καταπολεμήσει το στρατιωτικό κίνημα. Ο Αυξεντίου στη Λεμεσό 'Ελαβα επιστολή από τον Διγενή κατά τις ημέρες του Πάσχα 1956, στην οποία ρωτούσε κατά πόσο ήταν εφικτό να παραμείνει στην πόλη μας ο Γρηγόρης Αυξεντίου, κατά το διάστημα που χρειαζόταν να υποβληθεί σε εγχείρηση σκωληκοειδίτιδας. Η απάντηση μας ήταν άμεση. Δύο ιατροί της πόλης μας, χωρίς κανένα δισταγμό, αναλάμβαναν να χειρουργήσουν τον Αυξεντίου, ο Νίκος Αναστασιάδης και ο Πανικός Μιχαηλίδης. Και οι δύο θεώρησαν την πρόταση μας μεγάλη τιμή. Οι ιατροί αυτοί ήταν της απολύτου εμπιστοσύνης μας. Είχαν επιστρατευτεί νωρίτερα για να παράσχουν τις υπηρεσίες τους σε περίπτωση που οι αγωνιστές θα τις χρειάζονταν. Η εγχείρηση θα γινόταν στην κλινική του Νίκου Αναστασιάδη, που βρισκόταν κοντά στην κεντρική λαχαναγορά της πόλης μας, την δε εγχείρηση ανέλαβε να κάνει, κατόπιν συνεννοήσεως μεταξύ των ιατρών, ο Πανικός Μιχαηλίδης, διευθυντής τότε του χειρουργικού τμήματος του Νοσοκομείου Λεμεσού. Η περιοχή της κλινικής Αναστασιάδη ήταν πολυσύχναστο μέρος και δεν μπορούσε να προκαλέσει υποψίες από τυχόν μετακινήσεις. Τη μεταφορά του Αυξεντίου από το μονα Page 1 / 5

2 στήρι του Μαχαιρά αναλάβαμε μαζί με τον Ανδρέα Παπαδόπουλο και τον Μανώλη Σαββίδη. Η πρώτη επαφή μας με τον Αυξεντίου ήταν πράγματι συγκινητική. Μόλις φθάσαμε στο μοναστήρι, μια ηλιόλουστη μέρα, ο ηγούμενος μας οδήγησε σε μιαν αίθουσα της Μονής. Εκεί μας περίμενε ένας καλόγερος αδύνατος, μετρίου αναστήματος, μ' ένα χαμόγελο που φανέρωνε δύο μπροστινά χρυσά δόντια και με μάτια όλο φλόγα και ζωντάνια. «Ο Ζήδρος», μας είπε ο ηγούμενος. Σφίξαμε τα χέρια με τον θρύλο αυτόν της ΕΟΚΑ, τον πρώτο και μοναδικό, τότε, αξιωματικό στις τάξεις της ΕΟΚΑ. Η ατμόσφαιρα ήταν θερμή, συγκινητική, όλο έξαψη! Ο κοινός σκοπός για τον οποίον όλοι αγωνιζόμασταν ήταν η πηγή, που δημιούργησε το κλίμα αδελφοσύνης και εμπιστοσύνης μεταξύ μας. (...) Καθ' όλην τη διαδρομή ο Αυξεντίου ήταν ευδιάθετος. Έδινε την εντύπωση ότι πήγαινε σε εκδρομή. Είχαμε ήδη συμφωνήσει ότι, αν συναντούσαμε στρατιωτική περίπολο, θα συμπεριφερόμασταν κατά τρόπο που δεν θα προκαλούσαμε καμιάν υποψία. Ο ίδιος ο Αυξεντίου μας είπε ότι η φωτογραφία του ιδίου που κυκλοφορούσε από τους Άγγλους δεν είχε καμιά σχέση με την τότε μεταμφίεση του. Είχαμε ήδη προγραμματίσει σχέδιο που θα εφαρμόζαμε σε περίπτωση άμεσου κινδύνου. Μέχρι την πόλη δεν συναντήσαμε στρατιωτική περίπολο. Πριν όμως φθάσουμε στην κλινική, σ' ένα στρίψιμο του δρόμου προς την οδό Όθωνος και Αμαλίας, εμφανίστηκαν τρεις Άγγλοι στρατιώτες και μας έκαναν νόημα, να σταματήσει το αυτοκίνητο. Και οι τρεις στρατιώτες έσκυψαν και κοίταξαν μέσα από τα κατεβασμένα τζάμια. Αντικρίζοντας έναν τόσο αδύνατο καλόγερο και για ειρωνεία προφανώς στάθηκαν σε προσοχή, έφεραν τα χέρια τους στο πηλήκιο, χαιρέτησαν στρατιωτικά και έκαναν νόημα στο αυτοκίνητο να προχωρήσει, να φύγει. Δέος κυρίευσε όλους μας. Άγγλοι στρατιώτες χαιρετούσαν κατά τον πλέον επίσημο τρόπο τον υπ' αριθμόν δύο καταζητούμενο μέλος της ΕΟΚΑ, μεταμφιεσμένο σε καλόγερο, χαιρετούσαν έναν ιεραρχικά ανώτερο τους, έναν αξιωματικό! Η προσφορά της Λεμεσού στην ΕΟΚΑ Υπάλληλοι του Τελωνείου της πόλης ήταν ο πυρήνας εισαγωγής οπλισμού από Ελλάδα Η πόλη της Λεμεσού είχε την τιμή να φιλοξενήσει τον Αρχηγό Διγενή από τις 19 Ιουνίου 1956 έως τις 12 Φεβρουαρίου 1959, με απόλυτη ασφάλεια. Πα περισσότερο από έναν χρόνο μια ομάδα ανώτερων υπαλλήλων του Τελωνείου Λεμεσού απετέλεσε τον κύριο πυρήνα εισαγωγής οπλισμού από την Ελλάδα. Ομάδες δολιοφθοράς κατόρθωσαν να διεισδύσουν στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις Ακρωτηρίου και Επισκοπής και να επιφέρουν τεράστιες καταστροφές. Οι ανατινάξεις αεροπλάνων στο στρατιωτικό αεροδρόμιο Ακρωτηρίου απετέλεσαν πράξεις υψίστου ηρωισμού. Ο σχεδιασμός και η εκτέλεση των επιθέσεων απέδειξαν την απόλυτη ορθότητα των προετοιμασιών των ομάδων, που είχαν αναλάβει τις ηρωικές αποστολές. Page 2 / 5

3 Οι ομάδες του Εκτελεστικού και οι σαμποτέρ έφεραν σε πέρας τις αποστολές τους με θεαματικά αποτελέσματα και χωρίς καμιάν απώλεια από μέρους μας. Η μαθητική νεολαία αγοριών και κοριτσιών με τον ενθουσιασμό των εκδηλώσεων τους τόνωναν και ενίσχυαν τον παλμό, που δονούσε ολόκληρη την πόλη. Οι Σύνδεσμοι, με απόλυτη μυστικότητα, διατηρούσαν ζωντανή την επικοινωνία του Αρχηγού με τους αγωνιστές σε ολόκληρη την Κύπρο. Η εργαζόμενη νεολαία κάτω από μιαν εμπνευσμένη ηγεσία ήταν πάντοτε έτοιμη να φέρει σε πέρας όλες τις αποστολές που της ανετίθεντο. Στις τάξεις της ΕΟΚΑ, οι καθηγητές που αποτελούσαν μέλη της, ήταν απόδειξη της συμμετοχής του πνευματικού κόσμου στον ένοπλο αγώνα. Η ΕΟΚΑ κατόρθωσε να διεισδύσει στην αστυνομική δύναμη τόσο στον τομέα απλών μελών του σώματος όσο και στον τομέα ανώτερων και ανώτατων αξιωματικών. Οι πληροφορίες που αποκόμισε η ΕΟΚΑ από την Αστυνομία υπήρξαν πάρα πολύ χρήσιμες για την Οργάνωση. Το ανιχνευτικό σώμα με τη σημαντικότατη προσφορά του στη συλλογή πληροφοριών από διάφορες πηγές, συνέβαλε κι αυτό στην επιτυχία της Οργάνωσης. Τα μέλη μας στο Ταχυδρομείο ξεχώριζαν τις επιστολές που απευθύνονταν στις Αρχές και τις απέστελλαν στην Οργάνωση για έλεγχο του περιεχομένου τους. Οι ταχυδρομικοί υπάλληλοι με αυτοθυσία παραλάμβαναν πακέτα με όπλα, που κατέφθαναν εβδομαδιαίως από την Ελλάδα. Η προσφορά των ταχυδρομικών αυτών υπαλλήλων στον αγώνα ήταν εντυπωσιακή. Ομάδα μελών μας ήταν η πηγή κατασκευής και προμήθειας βομβών για ανατινάξεις ακίνητων και κινητών στόχων. Η εμπειρία στην κατασκευή βομβών έφθασε στα υψηλότερα επίπεδα. Εξαίρετη υπηρεσία προσέφερε ομάδα ιατρών και δικηγόρων σε αγωνιστές, καταζητούμενους και συλληφθέντες. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν ως άλλοθι αγωνιστών σε περί πτώσεις σύλληψης τους. Πρέπει να τονιστεί ότι η συμμετοχή στον αγώνα ήταν απόλυτα εθελοντική, όπως και η φιλοξενία καταζητούμενων, που με τόση προθυμία προσφερόταν από τους νοικοκυραίους με κίνδυνο τη ζωή τους. Η πειθαρχία των μελών μας ήταν απόλυτη. Και ήταν στην πειθαρχία αυτήν που οφείλεται η άψογη λειτουργία της Οργάνωσης. (...) Ο Σπύρος Κυπριανού, ο Δήμος Χατζημιλτής και ο Λόρδος Κάραντον (τελευταίος Κυβερνήτης της Κύπρου), Συζήτηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας για τα στρατεύματα των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. Page 3 / 5

4 «Θείε, είσαι ο Διγενής;» (Ένα απόγευμα ο Δ. Χατζημιλτής κρυβόταν στο σπίτι της Ελισάβετ Γερμανού, όταν στρατιώτες άρχισαν να ερευνούν την περιοχή. Ευτυχώς για αυτόν, οι έρευνες διακόπηκαν για το απογευματινό τσάι. Παρακάτω, αφηγείται τη συνέχεια.) Κατέβηκα από το παράθυρο. Η πρώτη μου σκέψη ήταν να εγκαταλείψω αμέσως το σπίτι γιατί υπήρχε η πιθανότητα να ξανάρχονταν. Έπρεπε όμως να βεβαιωθώ ότι είχαν φύγει όλοι οι στρατιώτες. 'Οταν πέρασαν λίγα λεπτά, χωρίς να ακούσω ομιλίες ή άλλο θόρυβο, άνοιξα με προσοχή το παράθυρο και πήδηξα έξω. Ήμουν πλέον βέβαιος ότι έφυγαν όλοι οι στρατιώτες. Προχώρησα λίγα βήματα. Δύο παιδάκια έπαιζαν μπίλιες. Το ένα από αυτά με πλησίασε και με χαμηλή φωνή με ρώτησε «θείε, είσαι ο Διγενής;» Προφανώς με είδε που πήδηξα από το παράθυρο και είχα ακόμη στο χέρι μου το πιστόλι. Χωρίς να περιμένει την απάντηση μου το παιδάκι συνέχισε... «μην πηγαίνεις απ' εκεί» και δείχνει με το χέρι του ένα σπίτι «γιατί στο σπίτι εκείνο κατοικούν Άγγλοι» και τρέχει και φεύγει. Αυτή η εικόνα του μικρού παιδιού είναι πάντοτε τυπωμένη στη σκέψη μου. Ποτέ δεν με εγκατέλειψε. Και τα παιδάκια ακόμη είχαν πάρει το μήνυμα του Αγώνα και αυτό με χαροποίησε. (...) Είκοσι πέντε χρονιά μετά Έληξε ο αγώνας, πέρασαν τα χρόνια και ο καθένας πήρε τον δικό του δρόμο. Ουδέποτε όμως με εγκατέλειψε η σκηνή εκείνη της συνάντησης μου με το παιδάκι, μετά που πήδηξα από το παράθυρο. Αυτό που γράφω στη συνέχεια συνέβη είκοσι πέντε χρόνια αργότερα. Μια μέρα, όταν υπηρετούσα ως πρέσβης στην Αθήνα, επισκέφτηκα στον Πειραιά ένα νοσοκομείο για να συναντήσω έναν γνωστό μου άρρωστο. Μετά που τέλειωσε η επίσκεψη μου ένας ιατρός με πλησίασε και χωρίς άλλην εισαγωγή μου λέγει: «Είμαι βέβαιος ότι εσείς είστε που πηδήξατε από το παράθυρο ενός σπιτιού πάνω από τη Λεωφόρο κατά τη διάρκεια του Αγώνα». «Καλά, εσύ πώς το γνωρίζεις;» Τον ρώτησα. «Τότε ήμουν ένα μικρό παιδί και, αν θυμάστε, σας είπα ότι εκεί κοντά κατοικούσαν Άγγλοι», απάντησε. Με συγκίνησε. Ύστερα από τόσα χρόνια ξύπνησαν οι δικές του και οι δικές μου αναμνήσεις, που εκείνος τις έζησε με τον δικό του τρόπο, τον τρόπο ενός παιδιού, κι εγώ με την ανάμνηση ενός επεισοδίου κατά τη διάρκεια του Αγώνα, όταν αποφεύχθηκε το δικό μου τέλος ύστερα από μια μη αναμενόμενη σύμπτωση. Ο Πρόεδρος της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον Δήμο Χατζημιλτή. Page 4 / 5

5 Αριστερά: Επίσημη επίσκεψη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στη Μόσχα, τον Ιούνιο του Από αριστερά ο Δ. Χατζημιλτής, ο Σπύρος Κυπριανού, ο Αρχ. Μακάριος, ο Π. Σταύρου και ο Γ. Πελαγίας. Της σοβιετικής αντιπροσωπείας ηγείται ο Ν. Ποντκόρνι και δίπλα του ο Α. Γκρομύκο. Κάτω: 2ο εξώφυλλο του βιβλίου του Δήμου Χατζημιλτή. Page 5 / 5